سەرۆکایەتى هەرێم: سه‌ركۆنه‌ى هێرشەکەى ئيسرائيل ده‌كه‌ين

شەنای فاتیح حكومەتی هەرێمی كوردستان، پاش 32 ساڵ هێشتا نەیتوانیوە كارەبای 24 كاتژمێری بۆ هاوڵاتیان دابین بكات، لەكاتێكدا سیستەمی پریپەید و پێوەری زیرەكی خستووەتەكار، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت لەدۆخێكی خراپی داراییدان و بەرچاویان ڕوون نییە ئەم زستانە خواست لەسەر كارەبا چۆن دەبێت. لەگەڵ هاتنی وەرزی پایزو نزیكبوونەوەی زستان، خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەكات و كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیش كەمدەبێتەوە،  وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت بەپێی خواست جیاوازی لەپێدانی كارەبای شارەكاندا هەیە  ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای شارەكان بەپێی خواست جیاوازی هەیەو لە ٤٨ كاتژمێری رابردوودا لەسلێمانی و گەرمیان زۆرترین و لەهەولێریش كەمترین كارەبای نیشتیمانی دراوەتە هاووڵاتیان». وتیشی: »كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لە٤٨ كاتژمێری رابردوودا بەم شێوەیە بووە:  لەسلێمانی ١٨ كاتژمێرو ١٥ خولەك، لەگەرمیان ١٧ كاتژمێرو ٢٠ خولەك، لەدهۆك ١٥ كاتژمێرو ٣٠ خولەك و لەهەولێریش ١٤ كاتژمێر». سەبارەت بە پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لەوەرزی زستاندا، ئومێد محەمەد وتی: «ئێمە پێشبینی ناكەین و بەداتاو زانیارییەوە قسەدەكەین، هەرچەندە هێشتا زووە بۆ وەزری زستان و مانگێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بزانین كەئیمكانییەتمان چەندە بۆ پێدانی كارەبا تا بیدەینە هاوبەشەكانمان، بۆیە ناشزانین خواستی كارەبا بۆ وەرزی زستان چۆن دەبێت». «هەروەها بەرهەممان دیار نییەو ئێمە چاوەڕێی سوتەمەنی و پارەین، چونكە لەئێستادا بارودۆخێكی دارایی خراپ هەیە، وەزارەتی كارەبا لەئێستادا لەسەر خەتە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئەوەی بارودۆخی سوتەمەنی باشتربێت، هەروەها پارەش دیار نییە كەئێمە بودجەمان دەبێت یان نا، بۆیە نامانەوێت زانیاری هەڵە بدەین، دەمانەوێت شتێك بڵێین ئەگەر لەوە زیاترمان پێنەكرێت كەمترمان پێنەكرێت». وتەبێژی وەزارەتی كارەبا وای وت. ئومێد محەمەد باسی لەوەشكرد «پێوەری زیرەكی كارەبا دانراوە كۆمەڵێك خەسڵەتی هەیە، ئەوانیش پریپەیدو سنورداركردن و خوێندنەوەی وردو كۆتایی هێنان بەسەرپێچییەكان، هەندێ شوێنیش وەك نموونەی ئەزموونی هەڵبژێردراوە بۆ ئەوەی دەربكەوێت كەئایا دەتوانرێت بەو شێوازە خزمەتگوزارییەكانی كارەبا بەرزبكرێتەوە، پاشان فیدباك وەردەگیرێتەوەو بەپێی فیدباكەكە هەنگاوی دواتر دەنرێت بۆ ئەوەی ئایا فراوان بكرێت یاخود نا». وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێم وتیشی:»ئەو شوێنانەش كە ئەم سیستەمەیان تێدا جێبەجێكراوە تێیدا كۆتایی بەسەرپێچی هاتووەو راستی و دروستی لەخوێندنەوەدا تۆماركراوە، هەروەها جۆرێك لەپابەندبوون بەپێدانی كارەبا لەلایەنی داهات و ئابوورییەوە بارودۆخەكەی باشتر كردووە، شارۆچكەی ئامێدیش كەبووەتە ٢٤ كاتژمێر جیاوازە،  پریپەید لەگەڵ ٢٤ كاتژمێریی جیاوازەو جیاوازییەكەش ئەوەیە كە پریپەید ٢٤ كاتژمێری نییەو بەپێی بەرنامەی كاری هاووڵاتییەو مەرج نییە ٢٤ كاتژمێر بێت». بەوتەی ئومێد ئەحمەد « هەر یەكەیەكی كارەبا  ١٠٠ دینارەو جێگیرە لەتەواوی ئەو سیستەمانەی كە پریپەیدە، جگە لەهایكۆستەكان نەبێت كە لەڕابردوودا بۆ یەكە نیشتەجێبوونەكان كرا بە ١٥٦ دینار، دواتر ئێمە لەوەزارەتی كارەبا لەڕۆژی ٢١ی ئەیلوول بەتێكڕای دەنگی ئەنجومەنی وەزارەت بڕیارماندا بەكەمكردنەوەی بۆ ١٠٠ دینارو لەئێستادا نێردراوەتە ئەنجومەنی وەزیران و چاوەڕێی رەزامەندین كەگەڕایەوە نرخەكە دادەبەزێت». لە٢٢ی تشرینی یەكەمەوە  قەزای ئامێدی وەك یەكەمین قەزا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان سیستەمی كارەبای پریپەید تێێدا كەوتەكارو كاركردن بەمۆلیدەكان لەقەزاكەدا راگیراوە، بەڵام هێشتا لەسەرجەم ماڵەكانی ئامێدیدا پێوەرەكە نەبەستراوە. فرۆشیارێكی كەلوپەلی كارەبایی لەبازاڕی شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تاڕادەیەك زۆربەی دوكانەكانی بازاڕ كراون بەسیستەمی پریپەید، بەڕای من شتێكی زۆرباشەو پارەی كەمتر دەدەم بەكارەبا لەو كاتەوەی ئەم سیستەمە دانراوە.» وتیشی:» مانگانە بڕی ٨٠ هەزار دینار كارەبا سەرف دەكەم كەزۆر كەمترە لەو بڕە پارەیەی كەپێشتر بۆم دەهاتەوە، ئەگەر بێت و سیستەمە كۆنەكە بوایە  من بۆ كارەبای نیشتیمانی و مۆلیدە مانگانە ٣٠٠ هەزار دینارم بەكارەبا دەدا». لەگەڵ نزیكبوونەوەی وەرزی زستان خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەبێت و بەمەش كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای مۆلیدە زیاد دەبن و لەئێستادا بەشێوەیەكی گشتی نزیكەی١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دەدرێت. قارەمان مەولود، سەرۆكی لیژنەی بەدواداچوونی كاری مۆلیدە ئەهلییەكانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:  «بۆ ئەم مانگە دیار نییە كەچەندێك كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان، بەڵام  مانگی رابردوو رۆژانە ١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە دراوەتە هاووڵاتیان و نرخی ئەمپێرێك كارەبای مۆلیدە لەشاری هەولێردا لە ١٠ هەزارو ٥٠٠ دینار بۆ ١٣ هەزارو ٧٥٠ دینار بووە.» هاوكات، تاریق سەمین، سەرۆكی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە هەموو ساڵێك دوو جۆر بەرنامەمان هەیە، بەرنامەی هاوینەو بەرنامەی زستانە، ئەمساڵ بەرنامەكە لەیەكی تشرینی دووەمەوە بەم شێوازەیە: ٦:٣٠ خولەك بۆ هەشتی بەیانی، پاشان دوانزەی نیوەڕۆ بۆ یەكی شەو هەركاتێك كارەبای نیشتیمانی ببڕێت كارەبای مۆلیدە دەدرێتە هاووڵاتیان.» تاریق سەمین وتیشی:» بۆ مانگی تشرینی یەكەمیش بۆ هەر ئەمپێرێك كارەبا  شەش تا حەوت هەزار دینار لەهاووڵاتیان وەرگیراوە، شوێنیش هەیە كارەبای كەم بڕاوە دوو هەزار دیناریان لێوەرگیراوە». لەلایەكی دیكەوە هەكار هروری، وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك لەلێدوانكدا بەهاوڵاتی وت: « لەیەكی تشرینی دووەمەوە كاتژمێرەكانی كارەبای مۆلیدە زیادیان كردووە، لەشاری دهۆكدا رۆژانە نزیكەی ١١ كاتژمێر كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان». وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك وتیشی: «مانگی تشرینی یەكەم ٢٠٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دراوەو بۆ هەر ئەمپێرێكیش  نۆ هەزارو ٥٠٠ دیناریان لێوەرگیراوە.» وەزارەتی كارەبا لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا دەستیكرد بەدانانی پێوەری زیرەك بۆ هاوبەشانی كارەبا تا بەوتەی خۆیان دادپەروەری لەدابەشكردنی كارەبادا بێتەدی، جیا لەوەی بەردەوام وەزارەتی كارەبا ناوبەناو هەڵمەتی بڕینی كارەبای زیادەڕەو لەناوچە جیاوازەكان ئەنجامدەدەن كە بەوتەی خۆیان بۆ ئەوەیە زیادەڕەویەكانی سەر كارەبای نیشتیمانی كەمبكەنەوە، بەڵام تائێستا ئەو هەنگاوانە نەبووەتە هۆی زیادكردنی كاتەكانی پێدانی كارەبا، لەكاتێكدا بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی كارەبا زیاتر لە 90٪ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە.

هاوڵاتی  بەرێوبەرایەتی پۆلیسی سۆران رایگەیاند کەسێکیان دەستگیرکردووە کە بەهۆی کێشەیەکی کۆمەڵایەتییەوە براکەی خۆی کوشتووە. بەرێوبەرایەتی پۆلیسی سۆران لە راگەیاندراوێکدا دەڵێت، لەلایەن هاوڵاتیانی گەڕەکی بارزانی شاری سۆران ئاگادارکراونەتەوە لە روداوێکی کوشتن و دووی گەیشتنی هیزەکانیان بە شوێنی روداوەکە دەرکەوتووە کەسێک براکەی خۆی بە چەکی دەمانچە کوشتووە.  لە راگەیاندراوەکە هاتووە، "دوای ئاگادار کردنەوەمان لە لایەن هاوڵاتیان لە گەرەکی بارزان ی لە شاری سۆران بە هەبوونی ڕووداوێکی کوشتن، دوای گەیشتنی هێزەکانمان لە بەشی پۆلیسی ناوشاری سۆران دەرکەوت کەوا کەسێک بەناوی ( ج . ح . ن ) بەهۆی کێشەیەکی کۆمەڵایەتی لەگەڵ براکەی خۆی بەناوی ( آ . ح . ن ) بە چەکی جۆری دەمانجە تەقەی لێ کردووە و گیانی لەدەست داوە." پۆلیسی سۆران باس لەوەش دەکات تۆمەتبارەکە بەپێی ماددەی (٤٠٦) دەستگیرکراوە. هاوکات لەسەر وردەکاری رووداوەکە مقەدەم شەماڵ دێواری، وتەبێژی پۆلیسی سۆران راگەیاند، بەھۆی کێشەی خێزانییەوە دەمەقاڵێ لە نێوان کوڕ و باوکێک دروستبووە، لە ئەنجامدا کەسێک تەقە لە برایەکی تری دەکات و دەیکوژێت. وتەبێژی پۆلیسی سۆران وتیشی، ئەو کەسەی کوژراوە پیشەی پێشمەرگەیە و ماوەی چەند رۆژێکە ھاوسەرگیری کردووە.

سەركۆ جەمال بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار ناجێگیرە، جیاوازی زۆر هەیە لەنێوان ئەو نرخەی بانكی ناوەندی دیاریكردووە لەگەڵ بازاڕ، ئەمەش وایكردووە هاووڵاتیان و بازرگانان ترسیان لێ بنیشێت، بەتایبەت كەهۆشداری ئەوە دەدرێت ئەگەر بانكی ناوەندی رێوشوێنی نوێ نەگرێتەبەر سەرەتای ساڵی داهاتوو بەهای 100 دۆلار بەرامبەر دەبێت بە 200 هەزار دینار، شارەزایەكی ئابوری پێی وایە حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر بازرگانەكانی دۆلاردا، مامەڵەكارێكی دۆلاریش دەڵێت لەعێراق گروپی تیلیگرام و وەتس ئەپ یاری بەنرخی دۆلار دەكەن. گوڵاڵە سدیق، شارەزای ئابووری و بانك، سەبارەت بەدابەزینی بەردەوامی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕاستیدا حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر ئەو بازرگانانەی دۆلاردا كەبازاڕیان شێواندووە، راستە سەرەتا هۆكارەكە سیاسی بوو، چونكە عێراق وڵاتێكی خاوەن نەوتەو نەوتەكەش بەدۆلار دەفرۆشێت و دۆلارەكەش دەچێتە بانكی فیدراڵی ئەمریكا». وتیشی:»ئەوەی كەوایكردووە بەهای دۆلار بەبەرزی بمێنێتەوە، مامەڵەكان لەعێراق و هەرێمی كوردستاندا بەدۆلارن، بەڵام بەشێوازێك لەشێوازەكان لەناوەڕاست و خوارووی عێراق دینار زیاتر مامەڵەی پێوەدەكرێت، لەهەرێم هەموو مامەڵەكان بەدۆلارەو حكومەتی هەرێمیش نایەوێت مامەڵە ببێت بەدینار، چونكە لەبەرزی نرخی دۆلار قازانج دەكات، هەرچەندە هۆكاری سەرەكیش سیاسییە چونكە پارەكەی لەژێر دەسەڵاتی ئەمریكادایە، لەلایەكیش گروپە شیعەكان هەڕەشە لەسوپای ئەمریكا دەكەن». «خاڵی دووەمیشیان بەشێك لەبازرگانەكانی دۆلار خاوەنی بانكن و سەرمایەكانیان لەوڵاتانی دراوسێوە بۆ هاتووە، چی ئاڕاستەی شیعە بێت یاخود، بۆیە دەسەڵاتی ئەو خاوەن بانكانە زیاترە لەدەسەڵاتی سەرۆكوەزیران و رۆژانە لەبانكی ناوەندی 100 دۆلار بە 132 هەزار دەكڕن و دەیفرۆشنەوە بەنرخی بازاڕ كەئێستا سەرووی 160 هەزارەو بەوەش قازانجێكی زۆر دەكەن، خۆشیان دۆلار فرۆشەكان دان بەوەدادەنێن كەتەنها دۆلاری كارتەكان دێتە ناو بازاڕەوە». گوڵاڵە سدیق وای وت. وەك ئەو شارەزا ئابورییە دەڵێت:»خاڵێكی دیكەش ئەوەیە ئەو رێوشوێنانەی حكومەتی عێراق گرتوونیەتەبەر رێوشوێنی باش بوون، بەسیستەمكردنی پرۆسەی فرۆشتنی دۆلار، بەڵام گروپەكان رێگرن لەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی، سەرەتا زۆر گەشبین بووم بەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار، بەڵام ئێستا هیچ گەشبین نیم». سەبارەت بەكاریگەری دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار، گوڵاڵە سدیق دەڵێت:»كاتێك دۆلار بەرزدەبێتەوە ئێمە لەبەرئەوەی وڵاتێكی هاوردەكارین، هەموو ئەو بازرگانانەی لەڕاستیدا بەسەكۆی ئەلكترۆنی دۆلار دەكڕێت بە 132 هەزار، بەڵام كاڵاكان بەنرخی بازاڕ بەهاووڵاتیان بەدۆلار دەشكێننەوە، كاتێكیش مووچەخۆر بەدینار مووچە وەردەگرێت و دۆلار بەرزە هێزی كڕینی لەبازاڕ كەمدەبێتەوە، ئەوەش قەیران تووشی بازاڕ دەكات». د.ئیدریس رەمەزان، شارەزای ئابووری پێی وایە «بەرزبوونەوەی زیاتری بەهای دۆلار لەدەست بانكی ناوەندی عێراق دەرچووە». د.ئیدریس رەمەزان بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد «بەهۆی ئەو شەڕەوە، خەڵكی زۆر هەوڵی راكێشانی دۆلار دەدەن، بەتایبەتی لەئیمارات و وڵاتانی دیكە، ئەوەش رێژەی داواكاری لەسەر دۆلار بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، بەراورد بەپێش شەڕەكە، لەناوخۆی عێراقیشدا، سەرەڕای هەوڵەكانی بانكی ناوەندی بۆ دابەزینی بەهای دۆلارو بەرزكردنەوەی بەهای دینار، بەڵام وەكو دەبینین نێوانی نرخی فەرمی لەگەڵ نرخی بازاڕ زیاترە لە 30 هەزار دینار، ئەوەش دەریدەخات، ئەو پرسە لەكۆنتڕۆڵی بانكی ناوەندیدا دەرچووە». بەوتەی ئەو شارەزایەی ئابووری «زەرەرمەندی یەكەم لەدابەزینی بەهای دینار، ئەو چین و تووێژانەن كەسەرچاوەی داهاتیان تەنیا دینارەو سنووردارە، بەتایبەتی مووچەخۆران.   لەڕێكەوتی 19ی تەمموزی 2023 بەهۆی حەواڵەكردنی دۆلار بۆ ئێران و ئەو وڵاتانەی لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاوە سزادراون، ئەمەریكا سزای بەسەر 14 بانكی عێراقیدا سەپاندو لەدوای بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵە نرخی 100 دۆلار لە 148 هەزار دینارەوە بۆ سەرووی 150 هەزار دینار بەرزبووەوە. بانكی ناوەندیی عێراق رۆژانە دەوروبەری 200 ملیۆن دۆلار دەفرۆشێت و هەر 100 دۆلارێكیش بە 132 هەزار دینار ، دەدات، بەڵام ئاڵوگۆڕكارانی دراو دەڵێن پارەكە بۆ حەواڵەیەو دەچێتە دەرەوە و بۆ ناوخۆ نییەو ئەوەش هۆكاری سەرەكیی نزمیی بەهای دینارە. هاوڵاتی بۆ بەدواداچوونی زیاتری ئەو بابەتە چووە بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی و لەچەند ئاڵوگۆڕكارێكی دراویشی لەهەولێر پرسی، بەشێكیان باس لەوەدەكەن ئەو دۆلارەی رۆژانە بانكی ناوەندی بۆ حەواڵە دەیخاتەڕوو تەنها ژمارەیەو بەشێك لەبازرگانان كاتێك دەیانەوێت پارە حەواڵە بكەن ناتوانن، واتە ئەو بڕەی وەك حەواڵە بانكی ناوەندی دەیخاتەڕوو راست نییە. ئیسماعیل محەمەد، یەكێك لەئاڵوگۆڕكارانی دراو لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت:»هۆكاری بەرزی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەیە بانكی ناوەندی لەیەك هەفتەدا بڕی كاشی كەمكردووەتەوە، هەرچەندە حەواڵەی زیادكردووە، بەڵام بازاڕی تێر نەكرد، جگە لەوەش بڵاوبوونەوەی ئەو لێدوانەی لەدوای سەری ساڵەوە پارەی كاش نانێرنە بازاڕەوە نیگەرانی لای ئەو كەسانە دروستكرد كەپارەی عێراقییان هەیە». وتیشی:»بۆ چارەسەری ئەو دەردە پێویستە ئەو كاشەی لەبەردەستیەتی رێگەی پێدراوە بیخاتە بازاڕ دەبێت میكانیزمەكەی بگۆڕێت نەیدات بەو بانكانەی سەر بەبانكی ناوەندین، چونكە لەڕاستیدا ئەو پارەیەی دەدرێتە ئەوان، ناكەوێتە بازاڕ، ئەگەر بشكەوێتە بازاڕ ئەوەندە بەزەحمەت دەیخەنە بازاڕ 20٪ی ناكەوێتە بازاڕەوەو هەڵاوسان دروستدەبێت چونكە داخوازی زۆر دەبێت لەسەر دۆلار». «زیاتر لە 10 مانگە كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو پارەیان خەواندووەو بانكی ناوەندی دەبێت پارەی كاشیان پێبدات بەڵام پارەیان پێنادات، ئەمەش وایكردووە بەهای دینار بەردەوام بێت لەدابەزین بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی». ئیسماعیل محەمەد لەبازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی وای وت. بەوتەی ئەو ئاڵوگۆڕكارەی دراو لەبازاڕی دۆلارەكەی سلێمانی»هۆكاری بەرزبوونەوەی بەردەوامیی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەنییە كەدەچێتە دەرەوە، بەڵكو ئەو گروپانەن كەبەشێكیان لەواتس ئەپ و تێلیگرامەوە شەوان یاری بەنرخی دۆلار دەكەن و سەر بەچەندین دەستەو گروپن». نەبیل مەرسومی، پسپۆڕی ئابووری لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی:»بانكی ناوەندی عێراقی دەیەوێت پارەی كاش قەدەغە بكات، زیاتر پشتیوانی پارەدانی ئەلكترۆنی بكات، بۆیە بانكە تایبەتەكان ئەو كاشەی لەبانكی ناوەندی دەیكڕن بۆ بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران و سوریا بەكاریدەهێنن». سەبارەت بەپێدانی دۆلار بەگەشتیاران، ئەو پسپۆڕە ئابووریە دەڵێت:»پارە نادرێتە گەشتیاران و بەهۆی ئەوەش خواستیان بۆ پارەی كاش زیاتر دەكات، ئێستاش قەیرانی بەهای دۆلار بەرامبەر بەدینار نەختینە نییەو زیاتر تەكنیكیە، كەئەوەش بنەمای قەیرانی سیاسی و ئابورییە». پێشتر ناسر ئەلكنانی پسپۆڕی ئابوری و بانک هۆشداری دابوو لەوەی بەهۆی خواستی زۆر لەسەر دۆلار رەنگە نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی لەعێراق لەساڵی داهاتوو بگەیەنێتە 200 هەزار دیناری عێراقی، ئەگەر بەڕاستی رێوشوێنی پێویست تاكۆتایی ئەمساڵ نەگیرێتەبەر. كنانی هۆكاری زیاتر بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی بۆ ئەوە دەگێڕێتەوە كەبانكی ناوەندی عێراق و حكومەتی عێراق بەبێ لێكۆڵینەوە رێوشوێنی پێشوەختە جێبەجێدەكات. بەوتەی موعین كازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، بانكی ناوەندی عێراق لەهەوڵدایە تاكۆتایی ئەمساڵ بەنیازن زنجیرەیەك چاكسازی رابگەیەنن بۆ كۆنترۆڵكردنی بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلاری ئەمریكی، بەشێوەیەك ئەو نرخەی لەبانكی ناوەندی بۆ دۆلار كە بۆ هەر دۆلارێك هەزارو 320 دینارە جیاوازی زۆر نەبێت لەگەڵ بازاڕەكاندا. عەلی توركی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایەكی جیاوازی هەیە، ئەو پێی وایە سێ هۆكار وایكردووە بەردەوام بەهای دینار بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی داببەزێت، ئەو پێشی وایە هۆكاری یەكەم ئەو جەنگە ئابووریەیە كەئیدارەی ئەمریكا لەڕێگەی بانكی فیدراڵییەوە دژ بەحكومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی دەستیپێكردووە كە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگی پێكهێندراوەو دەیەوێت شكستی پێبهێنێت. هۆكاری دووەمیش بەوتەی عەلی توركی شكستی بانكی ناوەندی عێراقە لەو رێوشوێنانەی رایگەیاندووە بەتایبەت بۆ پارەداركردنی بازرگانان كاتێك دوو هەفتە پارەدانیان دوادەخات ئەمەش دەبێتە كێشە بۆ ئەو بازرگانانەو ناچارن لەبازاڕ دۆلار بكڕن چونكە پەیوەستن بەگرێبەستی دارایی و هەر دواكەوتنێك دەبێتەهۆی زیانگەیاندن پێیان. بانكی ناوەندیی عێراق لە 20-12-2020 بڕیاریدا نرخی فرۆشتنی هەر دۆلارێكی ئەمریكی لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیاد بكات، تاوەكو نزیكەی دوو ساڵ بەهای دینار جێگیربوو تاوەكو رۆژی 11-12-2022 نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی 150 هەزار دیناری عێراقی تێپەڕاندو دواتر بانكی ناوەندی بڕیاریدا نرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 320 دینار جێگیربكات.  سەرەتا كەنرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیادكرا، دیناری عێراقی 22٪ی بەهاكەی بەشێوەیەكی فەرمی لەدەستدا، ئێستاش كەبەهای دۆلار بەرامبەر دینار بەهەزارو 320 دینار جێگیركراوە بەڵام لەبازاڕدا هەر دۆلارێك لەسەروو هەزارو 660 دینار مامەڵەی پێوەدەكرێت، دیناری عێراقی زیاتر لە 40٪ی بەهاكەی لەدەستداوە، بەشێوەیەك لەكاتی ئامادەكردنی ئەم راپۆرتەدا 100 دۆلار لەسەرووی 164 هەزار مامەڵەی پێوەدەكرێت.

هاوڵاتی  سۆران عومەر، پەرلەمانتاری کۆمەڵی دادگەری لە عێراق، رایگەیاند چارەنووسی مووچەی سێ مانگی فەرمانبەرانی هەرێم دیار نییە و عێراق یاسای بودجەی ساڵی 2023ی جێبەجێ نەکردووە. لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا سۆران عومەر باسی لە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم کرد و وتی، "عێراق بۆ ساڵی 2023 یاسای بودجه‌ی جێبه‌جێ نه‌كردووه‌ نه‌ بۆ هه‌رێمی كوردستان و نه‌ بۆ پارێزگاكانی دیكه‌، هۆكاره‌كه‌شی تائێستا نازانین كه‌ ئایا بۆچی ئه‌مه‌ ده‌كه‌ن ئایا ترسیان هه‌یه‌ له‌ هه‌رشتێك كه‌ رووده‌دات نازانین، به‌ڵام په‌یوه‌ست به‌ موچه‌ی هه‌رێم یه‌ك 700 ملیار دیناری دیكه‌ ماوه‌ كه‌ به‌قه‌رز وه‌رده‌گیرێت، واتا ده‌چینه‌ ساڵی نوێوه‌ و چاره‌نوسی سێ موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم دیارنییه‌."  تا ئێستا حکومەتی هەرێم دوو جار 700 ملیار دیناری بە قەرز لە حکومەتی عێراق وەرگرتووە لە چوارچێوەی رێککەوتنێکدا کە لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلولی ئەمساڵ لەنێوان مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم و محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەنجامدرا. ئەو بڕە پارەیە لەگەڵ داهاتی ناوخۆ بۆ مووچەی مانگی حەوت و هەشتی ئەمساڵ خەرجکرا. بڕیارە ئەو 700 ملیار دینارەی تریش کە دەنێردرێت بۆ مووچەی مانگی نۆ خەرج بکرێت، واتە تا ئێستا هیچ رێککەوتنیک نییە بۆ دابینکردنی مووچەی مانگی دە، یازدە، دوازدەی ئەمساڵ. سۆران عومەر باسی لەوە کرد لە دوایین دیداریدا لەگەڵ سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەوەی پێوتووە کە پاکتاوی شەش مانگی 2023 دەکەن و ئەگەر دەرکەوت هەرێمی کوردستان پارەی تر مابێت کە پێی بدرێت پێی دەدەن و ئەگەر قەرزاریش بێت ئەوا دەیخەنە بودجەی ساڵی 2024. پەرلەمانتارەکەی کۆمەڵی دادگەری وتیشی، "چاره‌سه‌ری ئه‌م گرفته‌ی كه‌ به‌رۆكی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی گرتوه‌ ته‌عدیلی یاسای بودجه‌یه‌، كه‌ ئه‌مه‌ش یه‌كێكی دیكه‌یه‌ له‌و پرسانه‌ی ده‌بوو شاندی هه‌رێم سەردانی به‌غدای بکردایە و گۆڕانكاریه‌كه‌ پێشكه‌ش بكات و حكومه‌تی عێراقیش خۆشی ته‌عدیلی هه‌یه‌ له‌سه‌ر یاسای بودجه‌ و داوا ده‌كات چه‌ند مادده‌یه‌كی یاسای بودجه‌ بۆ ساڵی 2024 هه‌مواربكرێت یه‌كێك له‌وانه‌ ده‌رهێنانی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم له‌ ئینفاقی فیعلی كه‌ غه‌درێكه‌ له‌ موچه‌خۆرانی هه‌رێم كراوه‌."  

هاوڵاتی شاندى هەرێم و کۆمیسۆنى باڵاى هەڵبژاردنەکانى عێراق کۆبونەوە و جەختکرایەوە لە ئەنجامدانى هەڵبژاردنى پەرلەمان لەو کاتەى دیاریکراوە، سەرۆکى دیوانى ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێمیش دەڵێت: لەبارەى موچەوە سەرۆک وەزیرانى هەرێم دوو نامەى بۆ سودانى ناردووە. لە دواى کۆبونەوەکەى شاندى هەرێم و کۆمیسیۆنى باڵاى هەڵبژاردنەکانى عێراق، هەریەک لە دادوەر عومەر ئەحمە، سەرۆکى کۆمیسیۆنى باڵاى هەڵبژاردنەکان و ئومێد سەباح، سەرۆکى دیوانى ئەنجومەنى وەزیران کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانیان ئەنجامدا. ئومێد سه‌باح سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان له‌كۆنگره‌ ڕۆژنامەوانییەکەدا له‌ به‌غدا كه‌ تایبه‌ت بو به‌ رێكاره‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له‌لایه‌ن كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراقه‌وه‌ رایگه‌یاند،  مه‌سرور بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێم دو نامه‌ی بۆ محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ره‌وانه‌ كردوه‌، بۆ ئه‌وه‌ی ره‌زامه‌ند بێت به‌ ناردنی موچه‌ی سێ مانگی كۆتایی ئه‌مساڵ و هه‌مواركردنه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك بڕگه‌ی یاسای بودجه‌ی 2024 و 2025. سەرۆکى کۆمیسیۆن، جەختیکردەوە لە بەڕێوەچونى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان لە وادەیەى لە 25ى 2ى 2024 دیاریکراوە. ئاشکراشى کرد، هەڵبژاردنەکە بە یاساى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان بەڕێوە دەچێت، لەبارەى ئەو سکاڵایەى لەسەر یاساکەش لە دادگاى فیدڕاڵى هەیەـ عومەر ئەحمەد وتى،" بڕیارەکە هەرچۆنێک بێت، گرفت بۆ ئێمە دروست نابێت و بەپێى ئەو خشتەیەى دیاریمان کردووە کارەکانى خۆمان دەکەین". سەبارەت بەو دوو نامەیەی مەسرور بارزانی بۆ سودانی ناردووە ئومێد سه‌باح ئه‌وه‌ی رونكرده‌وه‌،لە نامه‌ی یه‌كه‌م مه‌سرور بارزانی داوا له‌ سه‌رۆك وه‌زیران و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی فیدڕاڵی ده‌كات كه‌ ئه‌و سێ مانگه‌ی ماوه‌ بۆ موچه‌ی هه‌رێم به‌ هه‌ر میكانیزمێك بێت بنێردرێت، "ئومێد ده‌كه‌ین له‌ كۆبونه‌وه‌كانی داهاتوی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراقدا ده‌نگ له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ بدرێت." وتیشی، نامەی دووەم، لەبارەى گۆڕانکارى لە یاساى بودجە و چۆنییەتى جیاکردنەوە موچە لە بابەتە سیاسییەکان و هەروەها نەوت و رێکخستنەوەى داهاتەکانى تر، بۆچونى هەرێمیان خستووەتەڕو.  

هاوڵاتی لەمەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەولێر (پیرمام)، كۆبوونەوەی هاوبەشی یەكێتی و پارتی بەڕێوەچوو، لەڕاگەیەندراوێكی هاوبەشدا كۆبوونەوەكەیان بەئەرێنی ناوبرد، ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتیش دەڵێت نیەتیان هەیە كێشەكانیان لەگەڵ پارتی چارەسەربكەن. بەشداربووانی پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆبوونەوەكە پێكهاتبوون لە نێچیرڤان بارزانی، جێگری یەكەمی سەرۆكی پارتی؛ مەسرور بارزانی، جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی؛ فازڵ میرانی، هۆشیار زێباری، جەعفەر ئێمینكی، پشتیوان سادق، مەحموود محەممەد، ئازاد بەرواری و دڵشاد شەهاب.  وەفدی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پێكهاتبوون لە بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتی؛ قوباد تاڵەبانی، سەعدی ئەحمەد پیرە، عیماد ئەحمەد، شاڵاو عەلی عەسكەری، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ و رەفعەت عەبدوڵڵا. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، پرسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق و هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم و فرۆشتنی غازو دۆسیەی حكومەت و دۆسیەی ئەمنیی و چەند دۆسیەیەكی دیكە گەرمترین باسی ناو كۆبوونەوەی پارتی و یەكێتی بوون، بەمەبەستی یەكلایی كردنەوەی ئەو پرسانەش كۆبوونەوەكە لەسەر ئاستی باڵا بووە، بەڵام تیایدا بڕیاری یەكلاییكەرەوە نەدراوەو جێهێڵدراوە بۆ كۆبوونەوەكانی دواتر. لەڕاگەیەندراوی هاوبەشی كۆبوونەوەی  پارتی و یەكێتیدا هاتووە:» رۆژی سێشەممە ٧ی ١١ی 2023، لەبارەگای مەكتەبی سیاسیی پارتی لەپیرمام، كۆبوونەوەی هاوبەشی نێوان یەكێتیی و پارتی، ئەنجامدرا، لەكۆبوونەوەكەدا بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق بەتایبەتی و رەوشی هەستیاری ناوچەكە بەگشتی گفتوگۆیان لەبارەوە كرا، هەردوولا جەختیان لەسەر هەماهەنگی و پێكەوەكاركردن و پێویستی كۆكردنەوەی هێزو توانای سەرجەم هێزو لایەنە سیاسییەكان كردەوە بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان و داڕشتنی ستراتیژیەتێكی هاوبەش كەگونجاوبێت لەگەڵ رەوتی رووداوو گۆڕانكارییەكانی قۆناغەكەو رووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگاریەكان، هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەهێزكردنی خاڵە هاوبەشەكان و چارەسەركردنی گیروگرفتەكان بەئاراستەی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكانی كورستان». بەپێی راگەیەندراوەكەی یەكێتی و پارتی «لەتەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا، جەخت لەپاڵپشتیكردنی هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرایەوە بۆ دابینكردنی شایستە داراییەكان و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەچوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا، لەكۆتاییدا، بڕیاردرا كۆبوونەوەكان بەردەوامییان هەبێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئالیەتێكی گونجاو دیاریكرا، شایەنی ئاماژەیە كۆبوونەوەكە لەكەشێكی ئارام و ئیجابیدا بەڕێوەچوو». نێچیرڤان بارزانی، جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەدوای كۆبوونەوەكە وەڵامی چەند پرسیارێكی رۆژنامەنوسانی دایەوە، لەوەڵامی ئەوەی ئایا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەكاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت؟ نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند: ئەوان وەكو سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان رۆژی هەڵبژاردنیان دیاریكردووەو هیوادارن لەوادەی خۆیدا بكرێت. لەدوای جەنگی ئیسرائیل و حەماس كە لەحەوتـی مانگی رابردوو دەستیپێكرد، گرووپە چەكدارەكان هێزەكانی هاوپەیمانان لەبنكەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەنە ئامانج، شەوی دووشەممەش بەدرۆن هێرشكرایەسەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەفڕۆكەخانەی هەولێر.  نێچیرڤان بارزانی كەسەرۆكی هەرێمی كوردستان و فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانە لەبارەی ئەو هێرشانە رایگەیاند:هێرشەكانی سەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەهەولێر پێشهاتێكی زۆر مەترسیدارە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان. «داواكاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەرۆكوەزیرانی عێراق ئەوەیە كە نابێت رێگەبدرێت ئەو هێزانەی لەدەرەوەی یاسان كێشە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان دروستبكەن».  وتیشی:»ئەو كارانە نە هاوكاریی عێراق دەكات، نە دروستە ئەنجامبدرێن و بەرژەوەندییش لەوەدا نییە كەعێراق بچێتە ناو ئەو كێشانەوە».  لوقمان وەردی، ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی بەهاوڵاتی وت: «دەتوانم جەخت لەوە بكەمەوە یەكێتی بڕوای نەگۆڕی بەوە هەیە كە ئەم قۆناغە سەختەی ڕووی لەهەرێم كردووە وێڕای ئەوەی دۆخی سیاسی نالەبارە دۆخی داراییش تەنگی بە خەڵكی هەرێمی كوردستان هەڵچنیوە، بۆیە پێمان وایە بەر لەمەترسی سیاسی مەترسی دارایی لەسەر هاوڵاتیانی هەرێم هەیە.» ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی وتیشی:»لەڕابردووشدا یەكێتی دەستپێشخەری كردووە بۆ چارەسەری كێشەكان گەواهیدەری ئەوەش بەشداری بافڵ تاڵەبانییە لەكۆبوونەوەكانی یەكێتی و پارتی، ئێمە و پارتی كێشەمان هەیە تێڕوانینی جیاوازمان هەیە لەسەر زۆر شت لەسەر ئازادی ڕۆژنامەوانی و دادگاكان لەسەر پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتان و شێوازی خزمەتگوزاری و ئیدارەدانی حكومەت.»  «نیەتی یەكێتی ئەوەیە كۆی گرفتەكان لەگەڵ پارتی و كۆی لایەنەكانی دیكە چارەسەر بكات، ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە هەموو پەیوەندییەكانی بەكاربهێنێت بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی هەموو شارەكان نەك جیاوازی بكرێت، یەكێتی دەیەوێت گفتوگۆی راشكاوانە بكات بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان.»  ئەندامەكەی سەركردایەتیی یەكێتی پێی وایە ئەو پرسانە دەبێت بەلێكتێگەیشتنی تەواو چارەسەر بكرێن، سەبارەت بە ئەنجامی كۆبوونەوەی ڕۆژی سێشەممە 7-11-2023 ی  یەكێتی و پارتی، پێی وایە كۆبوونەوەكانی داهاتوو وەڵام دەرەوەن و ئاستی وەفدەكەش بە «باش» وەسف دەكات و دەشڵێت «كۆبوونەوەكە لەكەشێكی باشدا بەڕێوەچووە». لەژمارەی هەفتەی رابردوودا، هاوڵاتی لەڕاپۆرتێكدا ئەوەی بڵاوكردەوە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی، لەهەوڵی ئەوەدایە كە رێكەوتنێكی نوێی ستراتیژی لەنێوان هەردوو حزب واژۆبكرێت و دواتریش كۆدەنگییەكی نیشتیمانی لەنێوان حزبەكانی تردا دروستبكرێت، بۆ ئەو مەبەستەش هاوڵاتی پەیوەندی بەجەعفەر ئێمینكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كرد ، بەڵام ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە هیچ قسەیەك بكات، هەرچەندە زانیاریەكانی هاوڵاتی رەتنەكردەوە. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكۆبوونەوەكەی پیرمام دوای چەند كاتژمێرێك لەكۆبوونەوە و پاش نانخواردنی نیوەڕۆ، یەكێتی و پارتی ئاستی كۆبوونەوەكەیان كردووەتەوە چوارقۆڵی و بەجیا هەریەك لە نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی پێكەوە كۆبوونەتەوە.

هاوڵاتی بەپێى راپۆرتى دارایى نۆ مانگى رابردوى کۆمپانیاى دانە گاز، رۆژانە 165 ملیۆن پێی سێجا گازی سرووشتی زیادبووە و رێژەى بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکەش 8% بەرز بووەتەوە. دەشڵێت: هەرێمى کوردستان 127 ملیۆن دۆلار قەرزى دانە غازى داوەتەوە. کۆمپانیاى دانە غاز، راپۆرتى دارایى نۆ مانگى ئەمساڵى بڵاوکردەوە و لە راپۆرتەکەدا دەردەکەوێت، تەواوى قازانجى نۆ مانگى ئەمساڵى کۆمپانیاکە 126 ملیۆن دۆلار بووە و بەراورد بە هەمان کاتى ساڵى رابردو 35 ملیۆن دۆلار کەمى کردووە.  ئەوەشخراوەتەڕو کە داهاتى کۆمپانیاکە بەڕێژەى 21% دابەزیوە و گەیشتووەتە 326 ملیۆن دۆلار، ئەوەش بەراورد بە ساڵى 2022 کە لە نۆ مانگى ساڵەکەدا داهات 415 ملیۆن دۆلار بووە. دانەگاز دەڵێت، لە ساڵی 2024 دا پڕۆژەی پەرەپێدانی KM250 تەواو دەبێت و بە تەواوبوونی پڕۆژەکە، بەرهەمهێنانی گاز لە 250 ملیۆن پێ سێجاوە بۆ 750 ملیۆن پێ سێجای رۆژانە بەرزدەبێتەوە. بەپێى راپۆرتەکە، هەرێمى کوردستان 127 ملیۆن دۆلار قەرزى دانەغازى داوەتەوە، بەشێوەیەک حکومەتى هەریم بڕى 71 ملیۆن دۆلارى داوەتەوە و 56 ملیۆن دۆلاریش لایەنە ناحکومییەکان قەرزیان داوەتەوە، لە ئێستاشدا هەرێمى کوردستان 106 ملیۆن دۆلار قەرزدارى دانە غازە.   

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ڕایدەگەیەنێت، لە ڕێکارەکانی حکومەت تایبەت بە ڕێکخستنی مامەڵەی دارایی بە دۆلار، ڕەزامەندی درا بە گۆڕینی بڕیارێکی ئەنجومەنی وەزیرانی لەبارەی نرخی دۆلارەوە. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ 7ی‌ تشرینی‌ دووه‌می‌ 2023 ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق به‌ سه‌رۆكایه‌تی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق كۆبووه‌وه‌. له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌دا چه‌ند بڕیارێك ده‌ركران، یه‌كێك له‌ بڕیاره‌كان په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی‌ به‌و هاوڵاتییانه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ قه‌رزیان له‌ بانكه‌كان وه‌رگرتووه‌. له‌ بڕیاره‌كه‌دا هاتووه‌ كه‌ ئه‌و هاووڵاتییانه‌ی له‌ بانكه‌كانی حكومه‌ت به‌ بانكی‌ بازرگانی‌ عێراقیشه‌وه‌ قه‌رزیان به‌ دۆلار وه‌رگرتووه‌، دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كانیان به‌ دیناری عێراق ده‌بێت و هه‌ر دۆلارێكیش به‌ نرخی فه‌رمی حكومه‌ت و به‌ 1320 دینار بۆیان هه‌ژمار ده‌كرێت. ئاماژەی بەوەشکردوە، بانکی ناوەندی عێراق ئەژماری بانکەکانی بە دۆلار زیاتر بەرەوپێش دەبات کە کاری حەواڵەی دەرەکی دەکەن و پێویستە بە نرخی فەرمی دۆلار وەرگرن بەپێی پێویستی.   ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ كه‌ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێكه‌ به‌های دۆلاری ئه‌مریكی به‌رامبه‌ر به‌ دیناری عێراقی به‌رزبوونه‌وه‌یه‌كی به‌رچاوی به‌خۆیه‌وه‌ بینیوه‌ كه‌ بووه‌ته‌ ناسه‌قامگیری له‌ نرخی كه‌لوپه‌ل له‌ بازاڕه‌كان و دڵه‌ڕاوكێی هاووڵاتییان.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆڵی دەرمان (KMCA) لە وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان گشت کۆمپانییەکانی هاوردەکردنی بەرهەمی دەرمانسازی، پزیشکی و کارگە ناوخۆییەکانی دروستکردنی بەرهەمی دەرمانسازی و بەرهەمی پزیشکی ئاگاداردەکاتەوە، کە ئەو بەرهەمە دەرمانسازی و پزیشکییانەی بێ ستیکەرن دەبێت بگەڕێندرێنەوە بۆ کۆگاکانیان. بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆڵی دەرمان لە ڕاگەیەنراوێکدا دەڵێت، لە پێناو بەرژەوەندی گشتی و تەندروستی هاووڵاتییان، ئاگاداری گشت کۆمپانیاکانی هاوردەکردنی بەرهەمی دەرمانسازی و پزیشکی و کارگە ناوخۆییەکان دەکەینەوە، بۆ ئەوەی سەرجەم ئەو بەرهەمە دەرمانسازی و پزیشکییانەی کە بێ ستیکەرن یاخود ستیکەری کۆنیان لەسەرە بگەڕێننەوە بۆ کۆگاکانیان. ئاماژە بەوەش کراوە، دوای گەڕاندنەوەی دەرمانەکان، لیستێکی بەرهەمە گەڕێنراوەکانیان ئامادە بکەن و دواتر لیستەکە ئاراستەی بەڕێوەبەرایەتی کۆنترۆڵی دەرمان بکەن، بۆ دروستکردنی ستیکەری نوێ بۆیان دواتر بەرهەمەکانیان بخەنەوە بازاڕ. تەندروستی دەڵێت دوای ئەوە بەرهەمەکانیان بە لیستێک کە ئەم زانیاریانە لەخۆ بگرێت(Itemname، quantity، batch number، current process) پێشکەش بە بەڕێوەبەرایەتیەکەیان بکەن بۆ دروستکردنی ستیکەری نوێ بۆیان دواتر بەرهەمەکانیان بە بازاڕ بکەنەوە، دوا مۆڵەت رێککەوتی (10/12/2023) دەبێت. هاوکات ئامژە بەوەشدراوە، دوای رێککەوتی (2/1/2024) هەر بەرهەمێکی دەرمانسازی و پزیشکی بەبێ ستیکەری نوێ بوونی هەبێت لە کۆمپانیا و کۆگاکانی دەرمان و دەرمانخانەکان و کارگە ناوەخۆییەکانی دروستکردنی بەرهەمی دەرمانسازی و پزیشکی بە نایاسایی هەژمار دەکرێت و دەستی بەسەردادەگیرێت و رێکاری یاسایی توند بەرامبەر سەرپێچیکار دەگیرێتە بەر.

هاوڵاتی هاوڵاتی نوسراوێکی فەرمی بەواژووی بەڕێوەبەری پەروەردەی ئامێدی دەست کەوتووە کە تیادا ئاماژە بە دامەزراندنی مامۆستایەکی گرێبەست کراوە. لە نوسراوەکەدا ئاماژە بە رازەمەندی وەزارەتی دارایی دراوە لەسەر گرێبەستی ئەو مامۆستایە ، بەمووچەی مانگانە 500هەزار دینار. نەبیل شنگالی، کارمەندی ڕاگەیاندنی بەرێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی دهۆک بە هاوڵاتی وت" ئەو نوسراوە ڕاستە، ئەو مامۆستایە بە لەجێدانان دامەزراوە، بۆشاییەک هەبوو لە پەروەردەی ئامێدی بۆیەی بەڕێوەبەری پەروەردەش ئەو کەسەی داناوە وەک گرێبەست ئەمەش مافی خۆیەتی کە کەسێکی تر لەشوێنی دابنێت" دامەزراندنی ئەو مامۆستایە لەکاتێکدایە کە چەندین ساڵە مامۆستایانی وانەبێژ داوای گرێبەست یان بەهەمیشەیی بوون دەکەن کە ژمارەیان 36 هەزار وانەبێژن.

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، کۆبونەوەیەکی باشیان لەگەل یەکێتی کردوە و وادەی هەڵبژاردن دیاری کراوە و هیوادارین لە کاتی خۆیدا بەرێوەبچێت، داوا لە فەرامندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراقیش دەکەن رێگری لەو گروپە چەکدارییانە بکات کە کێشەی ئەمنی دروست دەکەن. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم رایگەیاند، کۆبونەوەیەکی باشیان لەگەڵ یەکێتی ئەنجامدا، بڕیارە کۆبونەوەکانیش بەردەوام بن، لە کۆبونەوەی داهاتوش هەوڵی گەیشتن بە تێگەیشتنێکی هاوبەش دەدەن. ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ سێشەممە کۆبونەوەی لوتکەی هەردو حزبی یەکێتی و پارتی لە پیرمام بەرێوەچو، بەپێی راگەیەنراوی هاوبەشی هەردولا كۆبونه‌وه‌كه‌ له‌ كه‌شێكی ئارامدا به‌ڕێوه‌چوه‌ و جه‌ختیان له‌ كاركردن پێكه‌وه‌ و هه‌ماهه‌نگی كردوه‌ته‌وه‌ و كۆبونه‌وه‌كانیش له‌ ئاینده‌دا به‌رده‌وام ده‌بن. سەرۆکی هەرێم لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان وتی، ئەوان وەکو سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان رۆژی هەڵبژاردنیان دیاریکردووە و هیوادارن لە وادەی خۆیدا بکرێت.   سەبارەت بە هێرش و بۆردومانەکانی سەر هەرێمیش، ڕایگەیاند: "ئەمە پێشهاتێکی مەترسیدارە بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان، داوامان لە سەرۆک وەزیرانی عێراق وەکو فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان ئەوەیە کە نابێت رێگە بەو هێزانە بدرێت کە لە دەرەوەی یاسان، کێشە بۆ عێراق و هەرێم دروست بکەن." کۆبونەوەی ئەمڕۆی یەکێتی و پارتی ماوەی پێنج کاتژمێری خایاند و هەریەکە لە مەسرور بارزانی، نێچیرڤان بارزانی، بافڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی تێیدا بەشداربون، دیارترین تەوەرەکانی کۆبونەوەکە پاراستنی قەوارەی هەرێم و کارکردن بە هەماهەنگی نێوان هەردولا، هەروەها جەخت کردەوە لە هەوڵی بەدەستهێنانی شایستە داراییەکانی هەرێم بو.  

هاوڵاتی کۆبونەوەی هەردو شاندش باڵای پارتی و یەکێتی لە پیرمام کۆتاییهات و به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوی هاوبه‌شی هه‌ردو حزب، كۆبونه‌وه‌كه‌ له‌ كه‌شێكی ئارامدا به‌ڕێوه‌چوه‌ و جه‌ختیان له‌ كاركردن پێكه‌وه‌ و هه‌ماهه‌نگی كردوه‌ته‌وه‌ و كۆبونه‌وه‌كانیش له‌ ئاینده‌دا به‌رده‌وام ده‌بن. بەپێی راگەیەندراوی کۆبونەوەکە؛ هەردولا جەختیان کردوەتەوە لە پێکەوە کارکردن بۆ کۆکردنەوە و یەکخستنی توانای هەمو هێز و لایەنە سیاسییەکان لەپێناو پاراستنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، داڕشتنی ستراتیژییەتێکی هاوبەش کە گونجاو بێت کە گونجاو بێت لەگەڵ. هەردولا هاوڕابون لەسەر بەهێزکردنی خاڵە هاوبەشەکان و چارەسەرکردنی گیروگرفتەکان بە ئاڕاستەی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان. هاوکات جەخت لە پاڵپشتی هەنگاوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرایەوە بۆ دابینکردنی شایستەداراییەکانی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەستوری عێراقدا.   دەقی راگەیێندراوی کۆبوونەوەی پارتی و یەکێتی: ڕاگه‌یاندراوی كۆبوونه‌وه‌ی هاوبه‌شی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەکێتیى نیشتیمانیى کوردستان ئه‌مڕۆ، سێشەممە ٧ی ١١ی 2023، له‌ باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ پیرمام، كۆبوونه‌وه‌ی هاوبه‌شی نێوان یەکێتیى نیشتمانیى کوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، ئه‌نجامدرا. له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا بارودۆخی هەرێمى کوردستان و عێراق بەتایبەتى و، ڕەوشى هەستیارى ناوچەکە بە گشتى گفتوگۆیان له‌ باره‌وه‌ كرا. هه‌ردوولا جەختیان لەسەر هەماهەنگى و پێکەوەکارکردن و، پێویستى كۆكردنه‌وه‌ی هێز و تواناى سەرجەم هێز و لایەنە سیاسییەکان کردەوە بۆ پاراستنی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان و، داڕشتنى ستراتیژیەتێکى هاوبەش کە گونجاوبێت لەگەڵ ڕەوتى ڕوداو و گۆڕانکارییەکانى قۆناغه‌كه و، ڕوبەڕووبوونەوەى ئاڵنگاریەکان. هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەهێزکردنى خاڵە هاوبەشەکان و چارەسەرکردنى گیر و گرفتەکان بە ئاراستەى بەرژەوەندییە نەتەوەیى و نیشتیمانییەکانى کورستان. له‌ ته‌وه‌رێكی دیكه‌ی كۆبوونه‌وه‌كه‌دا، جه‌خت له‌ پاڵپشتیكردنی هەنگاوەکانى حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان کرایەوە بۆ دابینكردنی شایسته‌ داراییه‌كان و مووچەى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان لە چوارچێوەى دەستوورى هەمیشەى عێراقدا. لە کۆتاییدا، بڕیاردرا کۆبوونەوەکان بەردەوامیان هەبێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئالیەتێکى گونجاو دیاریکرا.  شایەنى ئاماژەیە کۆبوونەوەکە لە کەشێکى ئارام و ئیجابیدا بەڕێوەچوو. یەکێتیى نیشتیمانیى کوردستان                                                  پارتی دیموكراتی كوردستان ٧/ ١١/ 2023  

هاوڵاتی پاش ئەوەی هەواڵی مانگرتنی ژنە چالاکوانی ئێرانی نێرگز محەمەدی لە خواردن بڵاو کرایەوە، کۆمیتەی خەڵاتی نۆبڵ و ڕێکخراوی پەیامنێرانی بێسنوور، شێوازی مامەڵەکردنی ئێرانیان بەرامبەر ئەو ژنە چالاکوانە شەرمەزار کرد و ڕایانگەیاند، دۆخی نێرگز محەمەدی لە زیندان مایەی قبووڵکردن نییە. دوێنێ، ڕاگەیاندنە جیهانیی و ناوخۆییەکانی ئێران بڵاویان کردەوە، کە دژی دابین نەکردنی چاودێری تەندرووستی بۆ خۆی و ژنە زیندانییەکانی دیکە و سەپاندنی “حیجابی زۆرەملێ” و بەرتەسککردنەوەی ئازادییەکانی ژنان لەلایەن ئێرانەوە، نێرگز محەمەدی لە زیندان مانگرتنی لە خواردن دەست پێ کردووە، ئەوەش کاردانەوەی ڕێکخرا و دامەزراوە جیهانییەکانی بەدوادا هات. له‌م باره‌یه‌وه‌ لیژنه‌كه‌ ده‌ڵێت: "رۆشتنی زیندانییه‌كان بۆ نه‌خۆشخانه‌ به‌ مه‌رجی دانانی حیجاب، مه‌سه‌له‌یه‌كی نامرۆڤانه‌یه‌ و له‌ڕووی ئه‌خلاقییه‌وه‌ قبوڵكراو نییه‌". ئه‌م داكۆكیكاره‌ی مافی ژنان، له‌ 6ی تشرینی یه‌كه‌می 2023، خه‌ڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی به‌ده‌ستهێنا و حکومەتی ئێرانیش لای خۆیانه‌وه،‌ لیژنه‌ی نۆبڵیان به‌وه‌ تۆمه‌تبار كرد كه‌ ده‌ستوه‌ردان له‌ بابه‌تی مافه‌كانی مرۆڤ و به‌سیساسیكردنی ده‌كه‌ن. ئاژانسی "هرنا" ده‌ڵێت ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران، هه‌فته‌ی رابردوو، رێگه‌یان به‌م ژنه‌ ته‌مه‌ن 51 ساڵه‌ نه‌دا، بۆ وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ری نه‌خۆشییه‌كانی دڵ و سی، سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌ بكات. چونكه‌ رازینه‌بووه‌ له‌كاتی سه‌ردانیكردنه‌كه‌یدا بۆ نه‌خۆشخانه‌، حیجاب بكات. به‌ڵام ئاژانسه‌كه‌ سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵه‌كه‌ی ئاشكرا نه‌كردووه‌. سەرباری ئەوەی دۆخی تەندرووستی ناجێگیرە و پێویستی بە چاودێری پزیشک هەیە، نێرگز محەمەدی ژنە چالاکوان و براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتیی، بەهۆی دابین نەکردنی چاودێری تەندرووستیی بۆ خۆی و ئەو ژنانەی لە زینداندان، دژی سەپاندنی “حیجابی زۆرەملێی” و بەرتەسککردنەوەی ئازادییەکانی ژنان لەلایەن ڕژێمی ئێرانەوە، مانگرتنی لە خواردن ڕاگەیاند. نێرگز محەمەدی تەمەن ٥١ ساڵە، کە ئێستا لە زیندانە، بەهۆی کێشەی دڵ و سییەکان پێویستی بە چاودێریی بەپەلە هەیە، بەڵام بەردەوامە لە پشتیوانی و داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان، هەر بۆیە ١٣ جار دەستبەسەر کراوە، پێنج جار حوکمی ٣١ ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنراوە، ١٥٤ جار بە لێدانی قامچی سزا دراوە، دواین جار لە ساڵی ٢٠٢١ دەستبەسەر کرایەوە و یەکێک بوو لەو کەسانەی، کە بەشداری شۆڕشی “ژن، ژیان، ئازادیی”ی کرد.

هاوڵاتی بەگوێرەى خشتەى کارى کۆمیسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانى عێراق، ماوەی بانگەشەی هەڵبژاردن 40 رۆژ دەبێت و ئەو کارتانەى دەنگدان کە دابەش نەکراون دەگەڕێندرێنەوە. کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق خشتەی کاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی پەسەند کرد و بەگوێرەى زانیارییەکان بەشێکى کەوتوونەتە بوارى جێبەجێکردنەوە و بەشێکى دیکەى ئەگەرى گۆڕانکارى تێدایە و تیایدا هاتووە کە  بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بۆ 40 ڕۆژ بەردەوام دەبێت. بە گوێرەی خشتەکە هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان لە 25ى شووباتى 2024 دەکرێت، کە دوو رۆژ بەر لە دەنگدانی گشتی، دەنگدانی تایبەت دەکرێت و  22ى شوباتى 2024 بانگەشەی هەڵبژاردن رادەگیرێت ، واتە سێ رۆژ بەر لە دەنگدان بانگەشە رادەگیرێت. هاوکات بە گوێرەی زانیارییەکان سبەینێ کۆمیسیۆنی عێراق لەگەڵ حکومەتى هەرێمى کوردستان کۆدەبێتەوە و لە کۆبونەوەکەیشدا هەردولا ئامادەکارییەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان تاوتوێ دەکەن. حەمانە لە کاتێکدایە بڕیارە لە 25ى شوباتى 2024 هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان ئەنجام بدرێت و بەهۆى کارانەبونى کۆمیسیۆنى باڵاى هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمى کوردستان و کۆتاییهاتنى وادەى پەرلەمانى کوردستان کە دەسەڵاتى کاراکردنەکەى هەیە، کۆمیسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانى عێراق سەرپەرشتی دەکات.    

هاوڵاتی  بەدەل بەرواری، بەرپرسی گروپی دەنگی مامۆستایان و گەڕاندنەوەی پاشکەوتی مووچە بە هاوڵاتی راگەیاند، لەگەڵ چەند مامۆستایەکی ناڕازی و دەزگای ستاندەر، دوو سکاڵایان لەسەر مووچەی فەرمانبەران و ئەنجومەنی شارەوانییەکان لەدادگای فیدڕاڵی عیراق تۆمارکردووە سکاڵاکە دوێنێ دووشەممە تۆمارکراوە و بەدەل بەرواری، ئەوەی بۆ هاوڵاتی ئاشکرا کرد کە لە سكاڵای یەکەمدا "جەختمان لەوە کردوە کە دەبێت سەرۆک وەزیرانی عیراق محمد شیاع سودانی بەپێی یاسای بودجه مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێریت هاوکات سەروک وەزیرانی حکومەتی هەرێم مەسرور بارزانی لەکاتی خویدا و بێ داوکەوتن  مووچە دابەش بکات." بەدەل بەرواری وتیشی، "لەیاسای بودجەی عێراقدا برگەیەک هەیە کە ئەگەر حکومەتی هەرێم بەهەر بینانوویەک مووچەی فەرمانبەران نەدات ئەوا پێویستە حکومەتی عیراق بدات." بەدەل بەرواری، مامۆستایەکی شاری دهۆکە و لە ئایاری ساڵی 2020 لەسەر ئەنجامدانی خۆپیشاندان بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێک دەستگیرکرا و دواتر لە 20 تشرینی یەکەمی 2021 ئازادکرا.  بەدەل بەرواری لەسەر سکاڵای دووەمی ئەوەی بە هاوڵاتی راگەیاند کە سکاڵاکە لەسەر ئەنجومەنی شارەوانییەکانە کە پێویستە ئەو ئەنجومەنانە "هەڵبوەشێنرێنەوە." بەدەل بەرواری ئەوەشی روونکردەوە، "چەند ساڵێکە ئەنجومەنی شارەوانییەکان هەڵبژاردنیان نەکردوە کە پێویستە هەر چوار ساڵ جارێک هەڵبژاردن بکەن، داوامانکردوە کە ئەنجومەنی شاروانییەکان هەڵبوەشێنرێنە و هەڵبژاردن بکرێن بۆ دانانی کەسانی تازە لەو ئەنجومەنانەدا و هەر بڕیارێکییان دەرکردوە هەڵبوەشێنرێتەوە وەکو پەرلەمانی کوردستان."