ئومێد سەباح: لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییەکان پڕۆپۆزەڵێکمان داوەتە عێراق

هاوڵاتی  ئاوات شێخ جەناب، وەیزیری دارایی هەرێم رایگەیاند، لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق هاوڕابوون لەسەر ئەوەی کیشەی مووچەخۆرانی هەرێم چارەسەر بکرێت، دەشڵێت، "هیچ رێگرییەک نییە" بۆ ناردنی  700 ملیار دینارەکە. ئەمڕۆ شاندی هەرێم لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی عیراق و وەزیری دارایی عیڕاق، تەیف سامی، کۆبووەوە و کۆبوونەوەکە ماوەی چوار کاتژمێری خایاند کە تێیدا باس لە مووچە و بودجەی هەرێمی کوردستان کرا.  لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاوات شێخ جەناب لەسەر کۆبوونەوەکە وتی، "ئێمە هەموو زانیارییەکانی خۆمان پێشکەش کرد و تا رادەیەکی زۆر تێگەشتنی هاوبەشمان هەیە لەسەر چارەسەرکردنی کێشەی مووچەخۆران و جیاکردنەوەی لە کێشە سیاسییەکان."  وەزیر دارایی وتیشی، "ئەو داتایانەی ئێمە پێشکەشمان کرد جێگەی قبوڵ بوو و توانیمان کێشەی مووچەخۆرانی هەرێم پێشکەش بکەین و ئەوەی هەستمان پێکرد هەردوولامان هاورابووین لەسەر ئەوەی ئەبێت کێشەکانی مووچەخۆرانی هەرێم بە یەکجاری چارەسەر بکرێت." ئاوات شێخ جەناب باسی لەوەشکرد، "هیچ رێگرییەکمان نەبینی"  بۆ ناردنی 700 ملیار دینارەکە لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراق و لەسەر سێ مانگی داهاتووش قسە دەکەین. تا ئێستا تەنها 700 ملیار دینار نێردراوە بۆ هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی ئەو رێککەوتنەی لەنیوان هەولیر و بەغدا ئەنجامدرا لە مانگی ئەیلول کە بەپێی رێککەوتنەکە دەبێت دوو گوژمەی تری 700 ملیار دیناری بنێردرێت.

هاوڵاتی  گروپێکی چەکداری عێراقی رایگەیاند کە هێرشیان کردووەتە سەر بنکەی سەربازی هەریر کە هێزەکانی ئەمریکای تێدایە، بەڵام قائیمقامی قەزای هەریر دەڵێت هێرش نەبووە و راهێنان لە بنکەکەدا کراوە. ئەو گروپە دەڵێت، "لەچوارچێوەی پرۆسەكانی پاڵپشتی لە گەردەلولی ئەقسا، كاتژمێر 12ی نیوەڕۆی ئەمڕۆ بنكەی هەریری داگیركەری ئەمریكیمان لە باكوری عێراق بە فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوان كردە ئامانج." گروپەکە خۆی بە "ژووری ئۆپەراسیۆنەکانی پاڵپشتی لە تۆفانی ئەقسا" ناساندووە کە مەبەست لیی ئۆپەراسیۆنی "تۆفانی ئەقسا"ی بزوتنەوەی حەماسە دژی ئیسرائیل کە رۆژی ٧ی ئەم مانگە ئەنجامیدا و دواتر جەنگ لەنێوان حەماس و ئیسرائیل دروستبوو.  بەڵام شێروان جەلال، قائیمقامی قەزای هەریر رایگەیاند، نیوەڕۆی ئەمڕۆ دەنگی تەقینەوەیەک بیستراوە لە دەرەوەی بنکەکە و پێدەچێت راهێنانی سەربازیی ئەمریکییەکان بوبێت.

سەركۆ جەمال وەفدی دانوستانكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدا دەكات بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی شایستەی دارایی هەرێمی كوردستان لەیاسای بودجەی گشتیی عێراقدا، وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەڵێت سەردانەكە ئارەزومەندانەیەو هیوادارن ئەنجامی هەبێت.  بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، ئێوارەی رۆژی سێشەممە 17ی تشرینی یەكەمی 2023 وەفدی  دانوستانكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان گەیشتووەتە بەغداو ئەمڕۆ چوارشەممە كۆبوونەوەكانی دەستپێدەكات. هەر بەپێی زانیارییەكان، وەفدەكە هەمان ئەو وەفدە تەكنیكیە دەبێت كەپێشتر سەردانی بەغدایان كردووەو گفتوگۆیان لەگەڵ وەفدی دانوستانكاری حكومەتی فیدراڵی كردووە. وەفدەكەی هەرێمی كوردستان پێكدێت لە ئومێد سەباح، سەرۆكی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیران، ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجوومەنی وەزیران، عەبدولحەكیم خەسرەو، سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون لەئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان و چەند بەڕێوەبەرێكی گشتی لەوەزارەتە پەیوەنددارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان. سەبارەت بەسەردانەكە، پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەم سەردانە شتێكی باشەو وەڵامە بۆ ئەوەی كە لەلیژنەی دارایی كۆمەڵێك پەرلەمانتار هەبوون واژۆیان كۆدەكردەوەو ئاستەنگیان دروستدەكرد، دەیانوت كەپرسیاری جۆراوجۆریان هەیە لەسەر دۆخی دارایی هەرێمی كوردستان، ئەم سەردانە ئاشكرایە كە بانگهێشت نییەو فەرمان نییە بەڵكو ئارەزوومەندانەیە، چونكە وەزیری دارایی لەبەردەم پەرلەمانی كوردستان بەرپرسیارە نەك پەرلەمانی عێراق». لە هەفتەی رابردوو، یوسف کیلابی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە هاوڵاتی راگەیاند، ئەگەر بەمزوانە ئاوات شێخ جەناب ، وەزیری دارایی هەرێم سەردانی بەغدا نەکات و بەشدار نەبێت لە کۆبونەوەی پەرلەمان ئەوا ناچار دەبن قەرزە ٧٠٠ ملیار دینارییەکە ببڕن چونکە سەردانی ئاوات شێخ جەناب یەکێک بووە لە مەرجەکانی رێککەوتنی سەرۆکوەزیرانی هەرێم و سەرکوەزیرانی عێراق. وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر دانیشتنەکە دەڵێت، «لەدانیشتنەكەدا وەڵامی ئەو پرسیارانە دەداتەوە كە لەسەر هەرێمی كوردستان هەیانبووە، هیچ رێككەوتنێك نییە كە واژۆ بكرێت بەڵكو هەر لەچوارچێوەی ئەو چوونە پێشەوانەی حكومەتی هەرێمە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، كە ئێمە بەو نیەتەوە دەچین هیوامان وایە حكومەتی عێراقیش وەڵامدانەوەی هەبێت بۆ دەستپێشخەرییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان». پێشتر هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەو وەفدەدا دەبێت،  بەگوێرەی بانگهێشتنامەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، كۆبوونەوەكەی وەزیری دارایی رۆژی 18ی تشرینی یەكەم لەگەڵ لیژنەكە دەكرێت». بڕیاربوو لەسەر بانگهێشتی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان رۆژی پێنجشەممە، پێنجـی تشرینی یەكەمی 2023 بەشداری كۆبوونەوەیەكی ئەو لیژنەیە ببێت كەوەزیری دارایی عێراق، وەزیری نەوتی عێراق و بەڕێوەبەری كۆمپانیای سۆمۆ بۆ بەبازاڕكردنی نەوتی عێراقیش تێیدا بەشداربوون، بەڵام وەزیری دارایی هەرێمی كوردستان بەفەرمی لیژنەكەی ئاگاداركردبووەوە كەدوو هەفتەی دیكە دەتوانێت سەردانی لیژنەكە بكات. هونەر جەمال، لەوبارەیەوە وتی:» بەهۆی ئەوەی كۆبوونەوەكەی لیژنەی دارایی هاوكات بوو لەگەڵ سەردانی وەفدێكی دیوانی چاودێریی دارایی عێراق بۆ بەراوردی ژمارەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، داوامان لەلیژنەی پەرلەمان كرد سەردانەكە دوو هەفتە دوابخرێت». وتیشی: «بانگهێشتێكی نوێمان لەپەرلەمانی عێراق بۆ هاتووەتەوەو بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە وەزیری دارایی و ئابووریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئامادەبێت بۆ بەرگریكردن لەمووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و لیستی سەرجەم مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بەشەفافیەتەوە دەباتە بەردەم ئەو لیژنەیە». رۆژی 11-10-2023 حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا رایگەیاند ئەوەی لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستانە جێبەجێكراوەو ئیتر ئەركی حكومەتی فیدڕاڵە، مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەڕێگەی دامەزراوە فەرمییەكانی حكومەتی هەرێم، وەك شایستەی دارایی خۆیان دابین بكات. لەماوەی چەند مانگی رابردوو چەندین وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدایان كردووە بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی نێوان بەغداو هەرێم. لە 14-9-2023 وەفدێكی باڵای هەرێم سەردانی بەغدای كرد. وەفدە باڵاكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوون لە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیران، ئاوات شیخ جەناب وەزیری دارایی، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجوومەنی وەزیران و پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان. دوای ئەو سەردانە حكومەتی عێراق بڕیاریدا مانگانە 700 ملیار دینار قەرز بداتە حكومەتی هەرێم، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم  دەڵێت «ئێمە داوای قەرزی شەش مانگمان كردووە» چاوەڕوانیش دەكرێت دوای سەردانەكەی ئاوات شێخ جەناب و وەفدی یاوەری چارەنووسی دوو 700 ملیارەكەی دیكە كە بڕیاردراوە بۆ هەرێمی كوردستان بنێردرێت روون ببێتەوە. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، حكومەتی عێراق ئەو زانیاریانەی وەزیری دارایی هەرێم دەیداتە بەغدا لەسەر فەرمانبەران لەگەڵ زانیاریەكانی خۆی بەراورد دەكات و دواتر دەیداتە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق.

لە دهۆک قەیرانی کەمی غاز سەریهەڵداوەو هاوڵاتییان دەبێت ناوبنوسن و سەرەبگرن بۆ وەرگرتنی و چەند ڕۆژیک چاوەڕێبکەن سەرەیان بێت. پەیامنێری هاوڵاتی لە دهۆک ڕایگەیاند، چەندرۆژێکە قەیرانی کەمی غاز لەشاری دهۆک سەرهەڵداوە، لەهەمانکاتدا یەک بوتڵی غازی بازرگانی بووەتە 15هەزار دینار. هاوکات کاوار بەرواری، دانیشتووی سەنتەری دهۆک لەم بارەیەوە بە هاوڵاتی وت" چەند رۆژیکە دوبارە قەیرانی کەمی غاز دەستیپیکردوە و بەجورێکە لەئێستادا بۆ وەرگرتنی یەک بۆتڵی غاز دەبێت پێشتر ناوی خۆت بنوسیت و سەرەبگریت". ئەو هاوڵاتییە دەڵێت، "  ئەگەر لەدەرەوەش غاز بکری یەک بۆتڵی بە 15هەزار دیناره" کاوار بەرواری ئەوەشی ڕونکردەوە "هەرماوە ماوە ئەم قەیرانە لەدهۆک روودەدات کەسیش نازانێ هۆکارچیە، تەنیا کەسانی هەژار باجەکەی دەدەن، زانیاریم هەیە ماڵ هەبووە نەیتوانیوە چاوەریێ بکەت ناچاربووە لەدەرەوە بکرێت" رۆژانە دهۆک پێویستی بە 280 تۆن غازە، ئەم رێژەیە وەکۆ خۆی ناگات بوویە قەیران دروست دەبێت، ئەمە جگە لەوەی نزیکەی ملیونێک کەس لەئاوارە و پەنابەر لەپارێزگای دهۆک دەژین.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاند، شاندی حکومی هەرێم گەیشتوەتە بەغدا و سبەینێ لەگەڵ وەزیری دارایی و لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق کۆدەبنەوە، لە کۆبونەوەکەش کێشەکانی پەیوەست بە پرسی موچە و بودجە تاوتوێ دەکرێت، هەروەها پاکتاوی دارایی شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ و ژمارەی موچەخۆرانی هەرێم بۆ حکومەتی عێراق دەخرێتە ڕو. وەزارەری دارایی هەرێم لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، لە سەر بانگێشتی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، ئەمڕۆ سێ شەممە، ئاوات جەناب نوری وەزیری دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان، بەیاوەری شاندێکی حکومی هەرێم بەرەو شاری بەغداد بەڕێکەوتن. وەزارەتی دارایی ئاماژەی بەوەکردوە،لە کۆبونەوەکەدا  زانیاری تەواو لەسەر خەرجی و داهاتی شەش مانگی سەرەتای ساڵی 2023 و ژمارەی فەرمانبەر و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەدەینە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق کە لەلایەن وەفدی هاوبەشی هەردو دیوانی چاودێری دارایی عێراق و هەرێمی کوردستان وردبینی کراوە. باس لەوەشکراوە، شاندی حکومی هەرێم پێکهاتوە لە، ئاوات جەناب نوری وەزیری دارایی هەرێم، ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، ئامانج ڕەحیم سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران و عەبدولحەکیم خەسرەو سەرۆکی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچون و ژمارەیەک راوێژکار.  

هاوڵاتی پارێزگارى بانکى ناوەندیی عێراق دەڵێت، زۆر هۆکار کاریگەرییان لەسەر نرخی ئاڵوگۆڕکردن هەیە، گرنگترینیان دزەکردنی دۆلارە بۆ وڵاتانی دراوسێ و مامەڵەکردنی ناوخۆیی لە بازاڕە ناوخۆییەکان بە دراوێکی دیكه‌ جگە لە دراوی نیشتمانی، هەروەها نەبونی تەواوەتی کۆنتڕۆڵکردنی بەندەرەکان و قاچاغچێتی. وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەنجومەنی وەزیرانی ئابووری بە سەرۆکایەتی فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە و جێگری سەرۆکوەزیران بۆ کاروباری ئابووری تایبەت بە پرسی ناجێگیری بەھای دینار بەرامبەر بە دۆلار کۆبووەتەوە. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوەکە پارێزگاری بانکی ناوەندی ئاماژەی بە چەند هۆکاریک کردووە کە بوونەتە هۆی ناجێگیری نرخی دراوی دۆلار بەرامبەر دینار، ئە هۆکارانەش گرنگترینیان دزەکردنی دۆلارە بۆ وڵاتانی دراوسێ و مامەڵەکردنی ناوخۆیی لە بازاڕە ناوخۆییەکان بە دراوێکی دیكه‌ جگە لە دراوی نیشتمانی، هەروەها نەبونی تەواوەتی کۆنتڕۆڵکردنی بەندەرەکان و قاچاغچێتی. ئەوەشھاتووە، لە کۆبوونەوەکەدا، عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندیی جەختیکردۆتەوە کە دزەپێکردنی دۆلار بۆ وڵاتانی دراوسێی عێراق بەردەوامە و ھێشتا تەواوی دەروازە سنوورییەکان کۆنتڕۆڵنەکراون. هاوکات ئه‌وه‌شی خستۆتەڕوو کە، ئاستی هەڵاوسان بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە و ئەو کاڵایانە کە بە فەرمی ده‌هێنرێنه‌ ناو عێراقه‌وه‌ نرخه‌كانیان سەقامگیریان بەخۆوە بینیوه‌، چونکە هاوردەکردن بە نرخی فەرمی دەیانگرێتەوە.

هاوڵاتی دادگا ی تاران سزای ساڵێک زیندانی بەسەر پارێزەرەکەی دۆسیەی ژینا ئەمینیدا سەپاند. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان رایگەیاند،"ساڵح نیکبەخت"یاساناس و پارێزەری خانەوادەی ژینا ئەمینی، بە تۆمەتی بانگەشەی دژ بە حکوومەت لە لایەن لقی ٢٨ی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی تارانەوە، سزای ساڵێک بەندکردن و دوو ساڵ قەدەغەبوونی چالاکی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی وەک سزای تەواوکەر بە سەردا سەپێنرا. نیکبەخت مانگی ئاداری 2023 لە دادگای تارانەوە بانگکرا و بە بانگەشەکردن دژی دەسەڵاتی ئێران تۆمەتبار کرا و لە دوو دانیشتنی دادگادا بەرگری لە خۆی کرد. عەلی رەزایی، پارێزەری ساڵح نیکبەخت دەڵێت، لانی زۆری سزا بۆ ئەو تۆمەتە، یەک ساڵ بەندکردنە و دادگە ئەو سزایەی بەسەر بریگرتەکەیدا سەپاندووە و هیچ گرنگی بەو بەرگرییانە نەداوە لە دادگە خستوویانەتەڕوو. رەزایی هەروەها دەڵێت، ساڵح نیکبەخت خواستی ئەوەی نییە تانە لە بڕیارەکە بدات، بەڵام ئەو وەکو پارێزەرەکەی ئەو کارە دەکات و داوا دەکات، سزاکە هەڵبوەشێندرێتەوە. لەبارەی تۆمەتبارکردنیشی بە بانگەشەکردن دژی دەسەڵات دەڵێت، "ساڵح نیکبەخت لە دۆسیەی ژینا ئەمینیدا ئەرکی خۆی جێبەجێ کردووە و کارێکی نایاسایی نەکردووە." عەلی ڕەزایی لە دووتوێی بەیاننامەیەکدا کە تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان بڵاویکردۆتەوە دەقەکەی بەم شێوەیەیە:  «بە داخەوە دادگا بەبێ لەبەرچاوگرتنی بەرگرییەکانی من و بەڕێز نیکبەخت، قورسترین سزای ئەم تۆمەتەی بەسەر پارێزوانەکەمدا سەپاندووە کە ساڵێک بەندکرانە». لەم بەیاننامەیەدا هاتووە: «دادگا لە حوکمەکەدا هەموو ئەو ٩ وتووێژەی ساڵح نیکبەخت کە وەزارەتی ئیتلاعات پشتی پێ بەستوون، وەکوو بەڵگەی تاوان لە قەڵەم داوە. ئەو وتووێژانە بریتین لە: ١. شیکردنەوەی دۆخی کۆڵبەران و کوشتنیان لە ئێراندا، ٢. بۆچوونی یاساناسانەی پارێزوانەکەم لەسەر دەنگۆی خنکاندنی پەناخوازە ئەفغانستانییەکان، ٣. ڕەخنەگرتن لە بڵاوکردنەوەی دانپیانانی زۆرەملێی تۆمەتبارانی سیاسی (ئەمنییەتی) لە تەلەڤیزیۆنەوە و بەرپرسایەتیی کاربەدەستانی حکومەت لە پاراستنی گیانی دەستبەسەرکراواندا لە تەلەڤیزیۆنی ئێران ئینتەرناشناڵدا و وتووێژ کردن لەگەڵ تەلەڤیزیۆنی بی‌بی‌سیی فارسیدا لەسەر: ١. بەیاننامەی سەرئاوەڵای پارێزەران، چالاکانی مەدەنی و ڕۆژنامەوانان بۆ شەرمەزارکردنی هێرشی ئەرتەشی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان، ٢. شیکردنەوەی هۆکارەکانی نەدانی مۆڵەتی شۆفیریی مۆتۆر بۆ ژنان کە ڕایگەیاندبوو ئەم کارە هیچ بنەمایەکی شەرعی و یاسایی نییە، ٣. شیکردنەوەی ڕەوتی ئازادکردنی زیندانییەکی سیاسیی کوردی مەحکووم بە ئێعدام لە زیندانی ئێران (کەمال حەسەن ڕەمەزان) کە بە پارێزەریی بەڕێز نیکبەخت لە ئێعدام ڕزگاری بوو، هەروەها دیسانەوە وتووێژ لەگەڵ ڕادیۆ فەردا لەسەر شەرمەزارکردنی هێرشی ئەرتەشی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان. هەرهەموو ئەم وتووێژانە لە نێوان ساڵەکانی ١٣٩٨ تا ١٤٠١ (٢٠١٩ تا ٢٠٢٢) واتە تا پێش خەرمانانی ١٤٠١ (سێپتامبەری ٢٠٢٢) ئەنجام دراون. ئەوەی مایەی سەرسووڕمانە، پێداگرتنی شکاتکار و دادگاکەیە لەسەر تانەدانی پارێزوانەکەم لە بۆچوونی پزیشکیی داد. بەڕێز نیکبەخت بەپێی ئەرکی یاسایی خۆی تانەی لە بۆچوونی پزیشکیی داد وەکوو بۆچوونی پسپۆڕانە لە پرسی کوشتنی ژینا ئەمینیدا داوە و وتوویەتی لەبەر ئەوەی کە بۆچوونی پزیشکیی داد تەنها ڕێگای دۆزینەوەی حەقیقەتە [نەک خودی حەقیقەت]، وەکوو هەموو بۆچوونێکی پسپۆڕانەی دیکە، تەواوکراو و قەتعی نییە. هەروەها داوای کردبوو پرسی گیانبەختکردنی ژینا لە کۆمیسیۆنێکی دیکەدا لێکۆڵینەوەی دووبارەی بۆ بکرێت و بەو پێیەی کە پارێزەران و بنەماڵەی ژینا شارەزایی پێویستیان لە زانستی پزیشکیدا نییە، پێویستە لە دووهەم کۆمیسیۆنەکەدا ٥ کەس لەو ١٢ پزیشکە ناسراوەی ئێران کە لە لایەن بنەماڵەی ژیناوە دەستنیشان کراون، بەشداری بکەن و کۆمیسیۆنەکە بە ئامادەبوونی ئەم پزیشکانە لە ڕەوتی ڕووداوەکە و هۆکارەکانی مەرگی ژینا بکۆڵێتەوە، تاکوو ئەگەر پرسیارێک لە ئارادا بێت لە لایەن ئەم پزیشکانەوە بخرێتە بەردەست. ئەمە نە تاوانە و نە پارێزوانەکەم شتێک جیا لەمەی داوا کردووە. بە داخەوە دادسەرا و دادگای شۆڕشی ئیسلامی بەبێ لەبەرچاوگرتنی وتە یاساییەکانی بەڕێز نیکبەخت، وتووێژەکەی بەڕێزیانی لەگەڵ ڕۆژنامەی «ئێعتماد»دا سەبارەت بە ڕوونکردنەوەی ڕەوتی لێکۆڵینەوە لە دۆسیەی مەرگی ژینا ئەمینی وەکوو یەکێک لە بەڵگەکان بۆ سەلماندنی تاوانی «بانگەشەی دژ بە حکومەت» لە قەڵەم داوە و لەبەر ئەم وتووێژانە سزایان بە سەر بەڕێز نیکبەختدا سەپاندووە». "ساڵح نیکبەخت"یاساناس و پارێزەری یاسایی تەمەن ٧٢ ساڵ زیاتر لە ٤٠ ساڵە کاری پارێزەری دەکات، لە چەندین دۆسیەی سیاسی و ڕۆژنامەوانیدا، لەوانە دۆسیەی زیندانیان و چالاکانی سیاسی و مەدەنیی کورد و تورک و عەرەب، ئەرکی پارێزەریی لە ئەستۆ گرتووە.       

هاوڵاتی تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPTی ئەمریکی ، ژمارەی قوربانیانی مەدەنی و جۆر و هێرشی بۆردوومانەکانی تورکیای بۆسەر هاوڵاتیانی مەدەنی لە ساڵی ٢٠٢٣دا لە هەریمی کوردستان بڵاوکردەوە. بە گوێرەی ئەو داوات و زانیارییانەی ئەو ڕێکخراوە بڵاویکردۆتەوە ، لە ١ی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٣وە، تاوەکو ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣، بەهۆی بۆردوومان و ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لە خاکی هەرێمی کوردستاندا ١٠ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و ١٢ هاوڵاتی تری مەدەنیش برینداربوون. دەشڵێت: ٦ لەو هاوڵاتییە مەدەنیانە بەهۆی هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ٣ هاوڵاتی تر بەهۆی فڕۆکەی جەنگی و ١ هاوڵاتی تریش بەهۆی تەقینەوەی مین لەدەوروبەری یەکێک لە بارەگا سەربازییەکان شەهید بوون. سەبارەت بە بریندارەکان CPT باسی لەوەکردووە: لەناو بریندارەکانیشدا، ٢ هاوڵاتی مەدەنی بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی سەربازانی تورکیا و ٩ هاوڵاتی تریش بەهۆی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ١ هاوڵاتی تریش بە هۆی تەقینەوەی مین برینداربوون. لە ڕاپۆرتەکەی ڕێکخراوەکەدا باس لە شوێنی بۆردومانەکان کراوە و دەڵێت: لەلە ناوشەهیدەکاندا، ٣ هاوڵاتی لەکاتی کۆکردنەوەی گژوگیای بەهارەدا و ٦ هاوڵاتی تر لە ناو ئۆتۆمبێل و ١ هاوڵاتیش لە ماڵەوە بەئامانجگیراون، هەرچی بریندارەکانیشن، ٢یان لە کاتی لەوەڕاندنی مەڕ و ماڵاتەکانیاندا و ٥یان لە ناو ئۆتۆمبێل و ٣یانیان لە ناو کەمپی ئاوارەکانی مەخمور و ١ هاوڵاتی لەکاتی کۆکردنەوەی گژوگیای بەهارە و ١ هاوڵاتی تریش لە ناو ماڵەکەی خۆیدا بە ئامانجگیراون. سەبارەت بە شوێنی ڕووداوەکان و هێرشەکان بۆسەر هاوڵاتیانی مەدەنی کە تیایدا قوربانی مەدەنی کەوتۆتەوە، لە پارێزگای دهۆک ٤ شەهید و ٢ بریندار، لە پارێزگای هەولێر ١ شەهید و ٨ بریندار، هەروەها لە پارێزگای سلێمانی ٥ شەهید و ٢ بریندار بەهۆی ئۆپەراسیۆن و هێرشەکانی تورکیا بۆسەر خاکی هەرێم لە ساڵی ٢٠٢٣دا تۆمارکراون. ئەو ڕێکخراوەو ئەمەریکییە دەڵێت: " سوپای تورکیا، لە درێژکراوی ئۆپەراسیۆنی چنگی قوفڵدا کە لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی ٢٠٢٢دا ڕایگەیاند، بەبەراورد بە ساڵانی ڕابردوو بە قوڵاییەکی زیاتر و بە دووری سەدان کیلۆمەتر لە سنوری نێوان تورکیا-عێراق، سەرباری بە ئامانجگرتنی گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان، هاوڵاتیانی مەدەنی و گوندنشینان و جوتیارانی هەرێمی کوردستان بە ئامانجدەگرێت."  

هاوڵاتی دوای ئەوەی دوێنێ خەڵکی گوندی تۆپزاوە، دژی جێگیرکردنی سوپای عێراق لە سەربازگەی ئەنفال  لە تۆبزاوا گردبوونەوە و ناڕەزایەتییان دەربڕی،  ئەمڕۆ فیرقەی 11ی سوپای عێراق لە سەربازگەکە کشایەوە. فراكسیۆنه‌ كوردیه‌كان (پارتی، یه‌كێتی، كۆمه‌ڵی دادگه‌ری، نه‌وه‌ی نوێ، یه‌كگرتو) له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق یاداشتێكیان به‌هاوبه‌شی نوسی و واژویانكرد، ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیان كرد و ناڕه‌زایه‌تیان به‌رامبه‌ر به‌ چونی سوپای عێراق بۆ گوندی تۆبزاوه‌ ده‌ربڕی. فراکسیۆنەکان لە یاداشتەکەدا داوایان کردووە ئەو گوندە نەکرێت به‌ بنكه‌یه‌كی سه‌ربازی كه‌ ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێك بوو هێزێك بۆئەو مه‌به‌سته‌ هاتبونه‌ گونده‌كه‌. 15ی ئه‌م مانگه‌  به‌مه‌به‌ستی دروستكردنی سه‌ربازگه‌، هێزه‌كانی سوپای عێراق هێرشیانكرده‌ سه‌ر ژماره‌یه‌ك هاوڵاتی كورد له‌ گوندی تۆپزاوه‌ی خواروی كه‌ركوك و گرژی و ئاڵۆزی له‌نێوانیان دروستبو، هاوڵاتیانی ئه‌و گونده‌ ئاگاداركراونه‌ته‌وه‌، زێدی خۆیان به‌جێبهێڵن.  

هاوڵاتی  نوێنەری گشتی وانەبێژان لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند سبەی چوارشەممە شایستە داراییەکانی مامۆستایانی وانەبێژان لە سنوری پەروەردەکانی بەردەڕەش، ئاکرێ و ئامێدی دابەش دەکرێت. عەلی رەئوف، نوێنەری گشتی وانەبێژان لە هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند، "سبەی چوارشەممە شایستە داراییەکانی مامۆستایانی وانەبێژی پەروەردەکانی بەردەڕەش، ئاکرێ و  ئامێدی بۆ مانگی 8ی 2023 دابەشدەکرێت. عەلی رەئوف دەشڵێت، "بۆ پەروەردەکانی تر لەسەر هێڵین کە بەزووترین کات دابەشبکرێت، بەڵام جارێ تەنها بۆ ئەو سێ پەروەردەیەیە لە سنوری پارێزگای دهۆک."

هاوڵاتی  بەیانی ئەمڕۆ ئۆتۆمبێلێک لە چیای هەیبەت سوڵتان لە کۆیە بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بە ئامانج گیرا و تێیدا شۆفیری ئۆتۆمبێلەکە گیانی لەدەستدا. لەسەر روداوەکە شیروان جەلال، یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتیی تەندروستی کۆیە رایگەیاند، لەناو ئۆتۆمبێلەکە جگە لە شوفێرەکە کە گیانی لەدەستداوە دوو ژن و منداڵێکیش هەبوون. بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، سەرنشینەکانی تریش برینداربوون.  

هاوڵاتی  پاریزگاری هەولیر رایگەیاند، دادگای فیدڕاڵی عێراق بە فەرمی حکومەتی ەهرێمی ئاگادارکردووەتەوە بەوەی کۆتایی بە کارەکانی ئەنجومنەی پارێزگاکان ب‌هیدرێت لە سێ پارێزگاکەی هەرێم و دەشڵێت، "چاوەروانی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمین" لەسەر ئەوەی هەنگاوی داهاتوو چی بکرێت.  لە کۆنگرەیەکەی رۆژنامەوانیدا ئومێد خۆشناو، پارێزگاری هەولێر رایگەیاند، رۆژی پێنج شەممەی رابردوو نوسراوی فەرمی لە دادگای باڵای فیدراڵیەوە گەیشتووەتە هەرێمی كوردستان, سەبارەت بە پرسی کۆتایهێنان بە کارەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە هەولێر و دهۆک و سلێمانی.  پارێزگاری هەولیر باسی لەوەشکرد، پارێزگارەكان و ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كوردستان چاوەڕوانی دەرچوونی بڕیاڕی ئەنجومەنی وەزیرانن سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی. دوای بەنادەستووری دانانی ماوەی درێژکردنەوەی پەرلەمان، دادگای فیدڕاڵی لە رۆژی 24ی مانگی رابردوو بڕیاریدا ئەنجومەنی پارێگاکانی هەرێمی کوردستانیش هەڵبوەشێندرێنەوە بەهۆی ئەوەی کە ماوەی یاساییان تەواو بووە.

هاوڵاتی لاهور شێخ جەنگی لەمیانی چاوپێکەوتنێکی بڵاونەکراوەدا کە زیاتر لە شەش مانگ لەمەوبەر لەگەڵ کەناڵی ڕووداو ئەنجامیداوە، لەبارەی روداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر قسەدەکات و دەڵێت،""کەمال کەرکوکی بەرلەوەی پێشمەرگە لە کەرکوک بکشێتەوە سەنگەرەکانی بەجێهێشتبو و تەنانەت چەک و تەقەمەنیەکەی بەجێهێشتبو". ئێوارەی ئەمڕۆ لەلایەن میدیای نزیک لە لاهور شێخ جەنگییەوە گرتە ڤیدیۆی چاوپێکەتنێکی  ئەو کەسایەتییە سیاسییە بڵاوکرایەوە لە چاوپێکەوتنەکەدا لاهور شێخ جەنگی لەسەر ڕوداوەکانی شانزەی ئۆکتۆبەر قسە دەکات کە تیایدا سوپای عێراق و حەشدی شەعبی هێرشی کردە سەر کەرکووک و ئەو ناوچانەی لەژێر دەستی پێشمەرگەدابوو دەیپاراستن، دەستیان بەسەردا گیرا. لە چاوپێکەوتنەکەدا لاهور شێخ جەنگی دەڵێت،  "16ی ئۆکتۆبەر شەڕی پێشمەرگە بو بەرامبەر بە هێزێکی مەزهەبی دڕ کە بریتییە لە حەشدی شەعبی، بە دڵنیاییەوە بە هیچ شێوەیەک پێشمەرگە توانای بەرگریکردنی لە کەرکوک نەبو." ئەوەشی ڕونکردەوە کە شانزەی ئۆکتۆبەر یەکێک بوو لە لێکەوتەکانی ڕیفراندۆم و وتی،" "زۆربەی وڵاتانی جیهان پێیان وتین کە ریفراندۆم لەم کاتەدا هەڵەیە، هەڵوێستی وڵاتانیشم لەسەر ئەو پرسە بە  بەرپرسانی یەکێتی وەک کۆسرەت رەسوڵ وت، بەڵام ئەوان وتیان لەوانەیە تورکیا گلۆپی سەوزی بۆ مەسعود بارزانی سەرۆکی ئێستای پارتی داگرساندبێ و دیارە پشتیوانی لێ دەکرێت. ئاماژەی بەوەشکرد، "دواتر سەردانی تورکیام کرد و چاوم بە هاکان فیدان کەوت و پرسیاری هەڵوێستی ئەوان لەسەر ریفراندۆم کرد، هاکان فیدان پێی وتم وتە توندەکانی ئەردۆغان دژی ریفراندۆم هێشتا کەمە و کارەساتی گەورەتر بەسەر هەرێم دێت ئەگەر ریفراندۆم بکەن." لاهور شێخ جەنگی لە باس لە ڕوداوەکانی چەند ڕۆژێک پێش شانزەی ئۆکتۆبەر دەکات و دەڵێت لەگەڵ هێرۆخاندا (خێزانی مام جەلال) لەگەڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی پێشوی قودس کۆبونەتەوەو پێی گووتون "بەهۆی ئەو ڕیفراندۆمەی ئەنجامدراوە حکومەتی تورکیا و ئێران و عێراق رێککەوتون، کەرکوک و خانەقین و شەنگال لە دەست هەرێم وەردەگیرێت" ، هاوکات باسلەوەشدەکات هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد لە بەرامبەردا وتی، "ئێمە پشتی مەسعود بارزانی و پارتی بەرنادەین." ئەوەشی خستەڕو، "لە کۆبونەوەیەکی دیکە قاسم سولەیمانی دوبارە هۆشداریدا کە لە سبەینێەوە حەشدی شەعبی هێرش دەکاتە سەر سەنگەرەکانی پێشمەرگە لە کەرکوک، بۆیە لەسەر ئەو پرسە پەیوەندیم بە حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی ئەو کاتەی عێراق کرد و پێی وتم لە دەست من نەماوە و تورکیا و ئێران و نزیکەکانی قاسم سولەیمانی بڕیاریان داوە، بڕۆ لەگەڵ هادی عامری قسە بکە." ئاماژەی بەوەشکرد، "لە رۆژی 14ی مانگی (تشرینی یەکەم/10) لەگەڵ ئاراس شێخ جەنگی چوینە کەرکوک بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ هادی عامری، کاتێک لە کەرکوک دەرچوم بینیم زرێپۆش و تانکی عێراقی بەرەو کەرکوک دەڕوات، کاتێک گەیشتینە شوێنی کۆبونەوە داوای ئاگربەستمان کرد و هێزەکانی عێراقمان قایلکرد تاوەکو 15ی مانگی (تشرینی یەکەم/10) ئاگر بەست راگەیەنرا." سەبارەت بە ڕوداوەکانی ڕۆژیک پێش شانزەی ئۆکتۆبەر لاهور شێخ جەنگی دەڵێت، "لە شەوی 15ی مانگی (تشرینی یەکەم/10) کۆبونەوەکەی یەکێتی و پارتی لەسەر ریفراندۆم ئەنجامی نەبو و هێزەکانی عێراقیش بەرەو کەرکوک بەرێکەوتن، برێت مەکۆرگیش وتی بەپێی دەستور مامەڵە لەگەڵ کەرکوک دەکەین و هەر کەسێک فیشەکی یەکەم بتەقێنێت ئەو خەتابارە، بۆیە هێزەکانی پێشمەرگە لە ناوچەکانی کەرکوک کشێندرایەوە و 16ی ئۆکتۆبەری بەدوادا هات."    

هاوڵاتی بەهۆی  نەناردنی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، حیزبێکی عێراقی سکاڵای لەسەر محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق تۆمارکرد. بڕیارە دادگای فیدراڵیی عێراق، رۆژی یەکشەممە، 29ـی ئەم مانگە یەکەم دانیشتنی بۆ تاوتوێکردنی سکاڵایەک کە لەلایەن مەحموود حوسێن رەزا عگێلی، ئەمینداری گشتیی پارتی ئوممەی عێراقیەوە لە دژی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق تۆمارکراوە، بکات. لە سکاڵاکەدا سکاڵاکار داوایکردووە دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق بە خەرجکردنی شایستە داراییە دواکەوتووەکانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان وەکو ئەوەی لە یاسای بودجەی گشتیی عێراق بۆ ساڵی 2023 هاتووە، جێبەجێ بکات و حکومەتی فیدراڵی پابەند بکات بە پابەندبوون بە وادەی پێدانی مووچەکان لە وادەی خۆیاندا هاوشێوەی فەرمانبەرانی فەرمانگە و دامەزراوەکانی فەرمی لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق.  پارتی ئوممەی عێراقی پارتێکی لیبراڵیە و لەساڵی 2004 لەلایەن میسال ئالووسی، سیاسەتمەداری عێراقییەوە دامەزراوە. دوای ئەوەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، لەسەر پرسی مووچە و چەندین پرسی دیکە  کێشە کەوتە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراقەوە، بەهۆی ئەو ناکۆکییە و راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم  بۆ زیاتر لە 200 ڕۆژ ، مووچەی مانگی تەممووزی ئەمساڵی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان نزیکەی دوای زیاتر لە 80 رۆژ دابەشکرا، حکومەتی هەرێمی کوردستان و ناوەندیش بەردەوامن لە تۆمەتبارکردنی یەکدی لەوەی هۆکاری جێبەجێنەکردنی یاسای بودجەن و پابەندییەکانیان بەرامبەر بەوی دیکە جێبەجێ ناکەن.  

هاوڵاتی بەپێی بڕیارێکی ئەنجومەنی وەزیران، لەمەودوا ڕەسم و باجی گومرگی لە دەروازە سنورییەکان و خاڵە گومرگییەکان، لە جیاتی دۆلار، دراوی دینار وەردەگیرێت و هەر لایەنێکیش پێیەوە پابەند نەبێ، سزا دەدرێت. فەرمانگەی میدیا و زانیاری لەڕاگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، "لە نوسراوێكدا بە بڕیاری ژمارە 227ی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كە لە 20ی (ئەیلول/9)ی 2023 گشتێندراوە، هاتوە، "پشتبەست بە حكومەكانی ماددەی هەشتەم، لە یاسای ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان، ژمارە 3ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، لەسەر پێشنیاری وەزیری دارایی و ئابوری، بڕیار درا وەرگرتنی ڕەسمی گومرگی و ڕەسمی باجی گومرگی لە دەروازە سنوری و خاڵە گومرگییەكان تەنیا بە دیناری عێراقی بێت". جەختیشکراوەتەوە کە سەرجەم وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەکان بەم بڕیارەوە پابەند دەکرێن و لە کاتی سەرپێچیشدا لە دەروازە سنوری و خاڵە گومرگییەکان، لایەنی سەرپێچیکار ڕووبەڕووی سزا دەبێتەوە. هاوکات بەڕێوبەری گشتیی گومرگی ھەرێم رایگەیاندوە، " لە هەموو دەروازەکان ئەوەی کە دۆلار بووە بەش بەش کراوەتە دینار کە بۆ هەر 100 دۆلارێک 132 هەزار دینارە واتا نرخی فەرمی بانکی ناوەندی عێراق وەردەگرین و لە دەروازەکانی دیکەش دەکرێت."