ئەمڕۆ لیستی مووچەی مانگی هەشت بۆ بە‌غدا دەنێردرێت

هاوڵاتی به‌یانی ئه‌مڕۆ به‌هۆی هه‌ڵكه‌ندی شه‌قامێكی سه‌ره‌كی له‌ شاری سلێمانی ئاسته‌نگی هاتوچۆ بۆ شۆفێران و هاوڵاتیان دروستبوه‌، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شاره‌وانی سلێمانی و به‌رپرسانی هاتوچۆی سلێمانی پێشوه‌خت هیچ ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌كیان بۆ هاوڵاتیانی بڵاونه‌كردوه‌ته‌وه‌ ئه‌مڕۆ شه‌ممه‌ 14ی‌ تشرینی‌ یه‌كه‌می‌ 2023، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ هاتووچۆی‌ سلێمانی‌ ئاگادارییه‌كی‌ ئاراسته‌ی‌ شۆفێران كرد. هاتووچۆی‌ سلێمانی‌ ده‌ڵێت: "سایدی ڕۆشتن به‌ئاڕاسته‌ی ڕاپه‌ڕین به‌رامبه‌ر پارێزگای سلێمانی «شه‌كره‌كه‌» كاری تێده‌كرێت و به‌ربه‌ستكراوه‌". ئاماژه‌شی‌ به‌وه‌داوه‌ كه‌ "لۆدێكی زۆر له‌سه‌ر شه‌قامه‌كه‌ هه‌یه‌، بۆیه‌ هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی داواكاره‌ له‌شۆفێران ڕێگه‌ی به‌دیل به‌كاربهێنن". ژماره‌یه‌ك شۆفێر كه‌ به‌یانی ئه‌مڕۆ كه‌وتونه‌ته‌ قه‌ره‌باڵغیه‌كه‌وه‌ ده‌ڵێن، لانیكه‌م ماوه‌ی كاتژمێرێك وه‌ستان و به‌ڕێگه‌وه‌بون بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌نه‌ شوێنی كاره‌كه‌یان.

هاوڵاتی ئیدارەی ئەمریکا حاڵەتی باری نائاسایی لە رۆژئاوای کوردستان بۆ ساڵێکی دیکەش درێژکردەوە، کە چوار ساڵ لەمەوبەر لەکاتی ھێرشەکانی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان رایگەیاندبوو. کۆشکی سپی بڵاویکردەوە، ئیدارەی جۆ بایدن بڕیاریداوە حاڵەتی باری نائاسایی لە رۆژئاوای کوردستان تا ١٤ی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٤ درێژ بکرێتەوە. کۆشکی سپی لە راگەیەندراوێکدا بڕیاری 13894ی درێژکردەوە، کە لە 14ی تشرینی یەکەمی ساڵی 2019دا، تایبەت بە هەڕەشەکان بۆسەر سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی نیشتمانیی وڵاتەکەی دەرکراوە و بەشێکی تایبەتە بە دۆخی سووریا و هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان. لە راگەێنراوێکی “توند”دا دژ بە هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوا، کۆشکی سپی ئەوەی خستووەتەڕوو، کە سەرۆکی ئەمەریکا هێرشەکانی تورکیا بە مەترسی بۆسەر بەرژەوەندییەکانی وڵاتەکەی و خەڵکی مەدەنی ناوچەکە دەبینێت. ساڵی ٢٠١٩ ئیدارەی پێشووی ئەمریکا لەگەڵ دەستپێکی ھێرشەکانی تورکیا بۆ سەر سەرێ کانی و گرێ سپی لە رۆژئاوای کوردستان، باری نائاسایی نیشتیمانی لە سوریا راگەیاند و ھێرشەکەی ئەنقەرەی بە ھەڕەشە بۆسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا ناوبرد، بەھۆی بڕیارەکەی ئەمریکاش ھێرشی زەمینی تورکیا لە رۆژئاوای کوردستان ڕاگیرا.

هاوڵاتی «من دیلی توركیا نیم بەڵكو دیلی گەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتیم، كە پڕۆسەكە لەسوریاوە دەستیپێكرد بۆ ئیمراڵی و گەورەترین پیلانگێڕیی گلادیۆی ناتۆیە لەمێژوودا» عەبدوڵا ئۆجەلان بەمشێوەیە پێناسەی «پیلانگێڕیی ٩ـی تشرینی یەكەمی ١٩٩٨ دەكات»  كەدواتر بووە هۆی دەستگیركردنی و رەوانەكردنی بۆ دوورگەی ئیمراڵی. لەپەرتووكی «مێژوویەك لەئاگر»ـدا جەمیل بایك هاوسەرۆكی كەجەكە، دەڵێت: «كاتێك حكومەتی رەزا شا لەئێراندا باڵادەست بوو، ناوەندی (CIA) لەتارانی پایتەختی ئێران بوو،  كاتێك حوكمی شا‌ رووخێندراو شۆڕشی گەلانی ئێران بەرپابوو، ئەو سەفارەتە لەلایەن ئێرانییەكانەوە دەستی بەسەرداگیراو ئەو بەڵگانەی لەسەفارەتەكەدا هەبوون بڵاوكرانەوە، لەیەكێك لەو بەڵگانەدا كونسوڵخانەی ئەمریكا لەئەدەنە زانیاری بۆ سەفارەتی ئەمریكا لەتاران دەنێرێت، تێیدا دەڵێت چەپی تورك و گرووپە كوردییەكانی تر، نە بۆ ئێمەو نە بۆ توركیا مەترسیدار نین، بەڵام تەڤگەرێك هەیە بەناوی “ئاپۆچی” تادێت ئەو تەڤگەرە گەشە دەسێنێت و بەهێز دەبێت، ئەمەش زۆر مەترسیدارە، پێویستە لەبەرامبەر ئەو تەڤگەرەدا، هەندێك رێكار بگرینەبەر». پیلانگێڕیی نێودەوڵەتی ٩ـی تشرینی یەكەم چۆن و كەی دەستیپێكرد؟ كاتێك عەبدوڵا ئۆجەلان لەسوریا بوو، لە ٩ـی تشرینی یەكەمی ١٩٩٨ نەخشەی پیلانگێڕییەك بۆ رفاندنی و رادەستكردنی بەتوركیا داڕێژرا، بەوتەی بەرپرسانی پەكەكە بەریتانیا داڕێژەرو ئەمریكا جێبەجێكاری پیلانگێڕییەكە بوو، بەسەرپەرشتی دەزگا سیخوڕییەكانی (میت، مۆسادو سی ئای ئەی). سلێمان دێمریلو، سەركۆماری ئەو كاتەی توركیا لەپەرلەماندا بڕیاری بەكارهێنانی هێزی دەركرد دژی سوریا، لەدۆخێكدا كە ئۆجەلان لەخاكەكەی دەرنەكات، دوای ئەم بڕیارە سوپای توركیا بە ٣٥ هەزار سەربازەوە لەخاڵی سفری سنووری سوریا جێگیربوون، بەهاوكاری فڕۆكەی جەنگیی لەئاسمانەوە، هەر لەو سەروبەندەدا ئەمریكا-ئیسرائیل-توركیا هێزێكی سەربازیی هاوبەشیان لەدەریای ناوەڕاست مۆڵداو موشەكی گەورەو دوورهاوێژیان جێگیركرد. وەك بەرپرسانی پەكەكە دەڵێن پیلانگێڕییەكە وا داڕێژرابوو، كە  ئۆجەلان لەسوریا دەربچێت و بیخەنە تەڵەوە، دواجار ئۆجەلان بەناچاری سوریای جێهێشت بەرەو یۆنان كەوتەڕێ، كاتێك دەگاتە یۆنان، هەر لەفڕۆكەخانە جوابی دەكەن و داوای لێدەكەن بەجێی بهێڵێت، سا بۆیە ناچار دەبێت بچێتە روسیا، بەڵام لەوێ بۆی روون دەبێتەوە كەڕوسیاش بەشێكە لەپیلانگێڕییەكەو جێگای ناكەنەوە، ناچار ئۆجەلان ئەو وڵاتە بەرەو ئیتاڵیا بەجێدەهێڵێت و لەڕۆما دەگیرسێتەوە. ئیتاڵیا لەژێر فشاری یەكێتیی ئەوروپادا عەبدوڵا ئۆجەلان ناچار بەجێهێشتنی وڵاتەكەی دەكات، جارێكی تر بەناچاریی دەگەڕێتەوە بۆ روسیاو لەوێشەوە دەچێتەوە یۆنان. پیلانگێڕییەكە لەیۆنانەوە گەیشتە لوتكەو هەموو رێگاكان لە عەبدوڵا ئۆجەلان داخران، لەوێوە بەناوی رەوانەكردنی بەرەو هۆڵەندا ئۆجەلان دەبرێتە نایرۆبی پایتەختی كینیا. عەبدوڵا ئۆجەلان خۆی بەمشێوەیە  باسی ئەو چركەساتانە دەكات: «رۆژی ١٥ـی شوباتی ١٩٩٩هێزەكانی كینیا دەوری باڵیۆزخانە دەتەنن و ناچار كرام، سواری ئەو ئۆتۆمبێلە ببم كە بۆیان ئامادە كردبووم، بەرەو فڕۆكەخانەی سەربازیی بەڕێكرام و بەدەرزییەك بێهۆش كرام». ئۆجەلان دەشڵێت:» كاتێك بەهۆش هاتمەوە لەناو فڕۆكەیەك بووم، كەكارمەندی مۆسادو (CIA  تێدابوو بەچەكی ئۆتۆماتیكییەوە، دواجار هێزی تایبەتی توركیا بەسەرمیان داداو چاویان بەستمەوەو هەموو شتەكانیان لێسەندم و گرێیاندام، فڕۆكەكە دووجار نیشتەوە جارێك لەمیسرو جارێكیش لەئیسرائیل یان قودس، كە منیان بەكەشتی بەرەو دوورگەی ئیمراڵی هێنا، بەرەبەیانی ١٦ـی شوبات بوو». لەمیانی قسەكردنیدا بۆ كەناڵی ئێن تیڤی توركی، جەواد ئونیش یەكێك لەكاربەدەستەكان و جێگری سەرۆكی میت، ئەوەی راگەیاند كە ئۆجەلان لەلایەن ئەمریكییەكانەوە قۆڵبەستكراو رادەستی دەسەڵاتی توركیا كراوە بۆ دادگاییكردن. لەدوای دەستگیركردنی ئۆجەلان، بەهەزاران كورد لەوڵاتانی جیهان ئیدانەو گردبوونەوەیان رێكخست لەبەردەم باڵیۆزخانەكانی یۆنان و ئیسرائیل. لەكاتی دەستگیركردنیەوە، ئۆجەلان خراوە زیندانێكی تاكەكەسیی لەدوورگەی ئیمراڵی لەدەریای مەڕمەڕە لەتوركیا، ئۆجەلان تاكە زیندانكراوی ئەو شوێنەبوو و زیندانییەكانی دیكە گواسترانەوە بۆ زیندانەكانی دیكەی توركیا، هەروەها زیاتر لە ١٠٠٠ چەكدار بۆ پاسەوانیكردن لە ئۆجەلان دانران. ئۆجەلان بەتۆمەتی «خیانەتی نیشتمانی و جوداخوازی» لەڕۆژی ٢٩ی حوزەیرانی ١٩٩٩ فەرمانی لەسێدارەدانی بۆ دەرچوو، بەڵام توركیا لەكانوونی دووەمی ٢٠٠٠، بڕیاریدا فەرمانی لەسێدارەدانی ئۆجەلان دوابخات تاكو دادگای مافەكانی مرۆڤ لەیەكێتیی ئەوروپا پێداچوونەوە بۆ بڕیارەكە دەكات. لەئابی ٢٠٠٢، توركیا سزای لەسێدارەدانی لەوڵاتەكەی نەهێشت، هەربۆیە لەتشرینی یەكەمدا سزای ئۆجەلان گۆڕدرا بۆ زیندانی هەتاهەتایی. دوایین دیدار كەدەسەڵاتدارانی توركیا رێگەیان بەپارێزەرانی ئۆجەلان دا سەردانی ئۆجەلان بكەن ساڵی ٢٠١٧بوو، دوایین دیداریش كەئیدارەی زیندانیەكە رێگەیان بەپارێزەرانی دابێت پەیوەندییەكی تەلەفۆنیی بوو لەمانگی ٢ی ٢٠٢٠، لەوكاتەوە تائێستا ئۆجەلان هیچ پەیوەندییەكی تەلەفۆنی و دیداری لەگەڵ ئەنجامنەدراوەو بەوتەی بەرپرسانی پەكەكەش 31 مانگە هیچ زانیارییەك لەسەر رەوشی ئۆجەلان نییە. بەدەستگیركردنی ئۆجەلان، ئەو خەیاڵەی توركیا بۆ كۆتایی هێنان بەپەكەكە و جوڵانەوەی كورد لەباكوری كوردستان هەیبوو، نەك هەر نەهاتەدی، بەڵكو بیری ئۆجەلان لەزیندان فراوانتربوو، وەك «قانع «ی شاعیر دەڵێت: بیری ئازادی لەزیندان فراوانتر دەبێت قوڕ بەسەر ئەو دوژمنەی هیوای بەبەندیخانەیە دوای زیاتر لە دوو دەیە لەزیندانیكردن، نەك هەر بیری ئۆجەلان كاڵ نەبووەوە، بەڵكو ئۆجەلان تێزەكانی بۆ ژیان و ئازادی فراوانتربوون، بەشێوەیەك لەزیندان توانی زیاتر لە 10 كتێب بنوسێت ، لەوانەش پێنج بەرگی مانیفێستۆی شارستانی دیموكراتیك، مرۆڤی ئازاد، نەخشەڕێگا. جگە لەنوسینی كتێب، كاریگەری ئۆجەلان لەباكوری كوردستان و ڕۆژئاوای كوردستان زیاتربوو، تەنانەت لەڕۆژئاوای كوردستان لەژێر كاریگەری بیری ئاپۆدا لەساڵی 2011 هێزە كوردیەكان ئیدارەی خۆسەرییان پێكهێنا و تائێستاش ئەو ئیدارەیە سەرەڕای هەموو ئاستەنگ و دژایەتیەكانی بەردەمی بەردەوامە.

هاوڵاتی  وتەبێژی حکومەتی هەرێم لەسەر ‌هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر کەمپی مەخمور رایگەیاند، ئەگەر کەمپەکە جوڵەی چەکداری تێدا نەبێت تورکیا بۆردومان ناکات، بەڵام ئەندامی کۆمیتەی پەیوەندییەکانی کەمپی مەخمور سوورە لەسەر ئەوەی کە جوڵەی چەکداری لە کەمپەکە نییە و تورکیا دەیەوێت "خەڵک بترسێنێت." بەیانی ئەمڕۆ هەیینی تورکیا بۆردومانی کەمپی مەخموری کرد و لە ئەنجامدا ژنێک برینداربوو. بێوار ئەمین، ئەندامی بەڕێوەبەرایەتی کۆمیتەی پەیوەندییەکان لە کەمپی مەخمور بە هاوڵاتی راگەیاند، جگە لە برینداربوونی ئەو ژنە و سووتانی بەشێکی جەستەی "پێنج خانووی هاوڵاتی سڤیل کرایە ئامانج، بەو هویەوە زیانی زۆر بە خانووی ئەو پێنج هاوڵاتییە کەوت دەرگا و پەنجەرە وزۆر شتی تر شکان، جگە لەمەش پێداویستی ناو ماڵیان هەموو شکا." ئەمە دووەم جارە لەم مانگەدا تورکیا هێرش دەکاتەسەر کەمپەکە و لە رۆژی 7ی ئەم مانگەش هیرشێکی بۆ سەر مزگەوتی کەمپەکە ئەنجامدا. لەسەر هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر کەمپەکە پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دەنگی ئەمریکای راگەیاندووە، "کەمپی مەخمور بیانووی داوەتە دەست لایەنی بۆردومانکەر، گەر جموجوڵی چەکداری لەنێو کەمپەکە نەبێت، تورکیا لەوپەڕی دونیاوە نایەت بۆ بۆردومانکردنی کەمپەکە. کەمپەکە بۆ ژن و منداڵ دروستکراوە، حەق نییە جوڵەی چەکداری تیا هەبێت و تورکیاش ئەو گومانەی هەیە." وتەبێژی حکومەتی هەرێم دەشڵێت، "ڕای حکومەتی هەرێم ڕوونە، دەبێت هەردوولا کێشەکان ببەنە دەرەوەی هەرێم. ئەرکی عێراقیشە بۆ پاراستنی سەروەری وڵاتەکەی، ڕێگری بکات لەهێنانی بەریەککەوتن بۆ ناو خاکی کوردستان." بەڵام بێوار ئەمین لەسەر جوموجوڵی چەکداری باس لەوە دەکات، "حکومەتی عێراق و یوئێنیش دەزانن، کەمپی مەخمور چەکداری تێدا نییە، تورکیا دەیەوێت خەڵک بترسێنێت و لە کەمپەکە دەرمان بکات."

هاوڵاتی  ئەنجومەنی نارازی مامۆستایان راگەیاندراوێکی لەسەر بایکۆت بڵاوکردەوە و داوا لە مامۆستایان دەکات کە لە بایکۆت "بەردەوام بن" تا ئەو کاتەی پرسی مووچە چارەسەر دەبێت.  لە راگەیاندراوەکە ئەنجومەنی مامۆستایانی نارازی دەڵێت، "بەئومێدەوە درێژە بە بایکۆت دەدەین و بەردەوام دەبین لە گەیاندنی دەنگی مووچەخۆران بە سەرجەم ناوەند و دەزگا پەیوەندیدارەکان تا ئەو کاتەی پرسی مووچە چارەسەری ریشەیی بۆ دەکرێت."  ئەنجومەنەکە باس لەوەش دەکات کە توانیویانە بە هۆی بایکۆت کردنەوە نارەزایەتی مامۆستایان بگەیەننە "نەتەوەیەکگرتووەکان و هەموو ناوەندە نێودەوڵەتی و عێراقییەکان" و داوا لە مامۆستایان دەکات درێژە بە "نارەزایەتی و بایکۆت" بدەن. لە سەرەتایی ساڵی نوێی خوێندنەوە مامۆستایانی سنوری پارێزگای سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان و بەشێک لە سنوری دهۆک بایکۆتی خوێندنیان کردووە بەهۆی دواکەوتنی موچەکانیانەوە. 

نیگار عومەر (ژیان) لەڕێێ دوبارە بەکارهێنانەوە و پاڵاوتنی ئاوی زێراب و ڕێگریکردن لە تێکەڵبونی ئاوی زێراب بەسەرچاوەکانی تری ئاو، بۆتە هەوڵێکی خۆجێی ناحیەی شۆڕش بۆ بەرگرتن لە کەمبونەوەی سەرچاوە پاکەکانی ئاوخواردنەوە لە سەرتاسەری عیراقدا. قەزای چەمچەماڵ، بەتایبەت ناحیەی شۆڕش-ی سەر بەپارێزگای سلێمانی بۆخۆی گرفتی کەم ئاوی هەیە و دانیشتوانەکەی چەندین جار بەهۆی کەمئاویەوە کە هەفتەی یەک ڕۆژ یان کەمێک زیاتر لەوە ئاوی خواردنەوەیان بەسەردا دابەشدەکرێت، بۆ ئەو مەبەستە گردبونەوەیان کردووە. ناحیەکە ڕۆژانە پێویستی 60 هەزار لیتر ئاو هەیە، بەڵام لە ڕۆژێکدا 17 هەزار لیتر ئاوی پێ دەگات لە بەنداوی دوکانەوە، زیاد جاندار بەڕێوبەری ئاوی قەزای چەمچەماڵ وای وت. ئەو پرۆژەیەی (پاکردنەوەی ئاو)ی دەزگای ژیان لەساڵی 2019وە دروستکراوە کە ئاوی زێراب پاکیدەکاتەوە و بۆ کارەکانی نێو سەنتەری ڕێکخراوی ژیان کە چارەسەری دەروونی تێدا پێشکەشدەکرێت بۆ خەڵکی ناوچەکە. هێرۆ ئەحمەد، کارمەندی دەزگای ژیان لە قەزای چەمچەماڵ و چارەسەرکاری دەروونی کە دە ساڵە لەگەڵ ڕێکخراوی ژیان فاوەندەیشندا کاردەکات باس لەو پرۆژەیە دەکات،" ئێمە لەساڵی 2019 سەنتەرێکی چارەسەرکاریی دەروونیمان کردەوە لەقەزای چەمچەماڵدا بیرمان لەوەکردوە کە چۆن ئاو بۆ کارەکانی نێو ئەم سەنتەر دابینبکەین و ڕێگری بکەین لەوەی کە ئاوی زێرابی سنورەکە تێکەڵ بە سەرچاوی ئاوی خواردنەوە بێت. ژیان فاوندەیشن ڕێکخراوێکی قازانج نەویستە و لە قەزای چەمچەماڵ بەشێک لە ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان و عێراق کاردەکات، لە ساڵی 2010ەوە لە قەزای چەمچەماڵ دەستی بەکارەکانی کردوە، لەبوارەکانی یاسایی، دەروونی، پزیشکیی، کۆمەڵایەتیی و هۆشیاریی خزمەت گوزاریەکانی پێشکەش بە خەڵک دەکات. عبدول موتەلیب ڕەفعەت، پسپۆری ژینگە و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت، "ئێستا کۆى ئاوى نێو بەنداوەکانى عیراق لە ١٠ ملیار م٣ کەمترە. لە کاتێکدا، لە ٢٠١٩دا زیاتر لە ٧٠ ملیار م٣ ئاو خەزنکراوو هەبووە، لە مێژووى عیراق ئەمە یەکەمجارە ئاستى ئاو بەو شێوەیە داببەزێت، هاوکات یەکێک لەو ناوچانەی بەدەستی کەمئاوییەوە دەناڵێنن قەزای خورماتوو سەر بەپارێزگای سەڵاحەدینە. سەرچاوەی ئاوی خواردنەوەی قەزاکە لەمەشروعێک پێکدێت کە لە بەنداوی دوکانەوە سەرچاوە دەگرێت و بەشێوەیەکی سەر کراوە ڕاکێشدراوە بۆ نێو قەزاکە و بەدرێژای ئەو ماوەی کە تێدەپەڕێت پاشماوەی ماڵان و ئاوی زێرابی تێدەچێت بەوتەی شارەزایانی ئاو لەقەزاکە شیاوی خواردنەوە نییە. قەزای خورماتوو سەر بەپارێزگای سەڵاحەدینە کە هاوسنورە لەگەڵ پارێزگای کەرکوک ژمارەی دانیشوانەکەی زیاتر لە 200 هەزار خەڵک دەبێت تەنها سەرچاوەی ئاوی خاوردنەوە قەزاکە ئەو پرۆژەیەی ئاوەیە کە بۆی ڕاکێشراوە. قەزای خورماتوو دەکەوێتە باشوری خۆرئاوای چەمچەماڵەوە و (٧٩) کیلۆمەتر لەو شارەوە دوورە. ئاو ئاوەدانی دروستدەکات و لە هەرچ جێگەیەک ئاوی لێ بوبێت، خەڵک کۆچیان بۆکردووە و ژیانی خۆیان لەنزیک سەرچاوە ئاویەکان درێژە پێداوە، بۆیە ئێستا دانیشتوانیی خورماتووش بەدوای زامنکردنی بەشە ئاوی پاکیی خۆیاندا دەگەڕێن. ئاو و ئاوەدانی جگە لەو سودە ژینگەییەی پڕۆژەکە کە پاڵاوتنی ئاوی زێرابە و تێکەڵ نابێت بەسەرچاوەی ئاوی پاک، چەند سودێکی دیکەی هەیە وەک کشتوکاڵ کردن و ئاژەڵداری . پرۆژەکە پاڵاوتن و پاککردنەوەی ئاوی زێرابە و گۆڕینی ڕێڕەی ئاوی زێرابە بۆ نێو سەنتەرەکە و دواتر لەڕێگەی شەش فلتەرەوە ئاوەکە پاکدەکرێتەوە کە ڕۆژانە زیاتر لە 15هەزار لیتر ئاو دەپاڵێوێت. هێرۆ دەڵێت، "ئەو پرۆژەیە لەڕێگەی کۆمەڵێ ئامێر و ڕێگەی دەستکرد کەهەمو کارەکانی لەلایەن خۆمانەوە کراوە بەجێ گەیەندراوە؛ ئاوەکە پاکدەکەینەوە دواتر بەکاری دێنینەوە، سودی پرۆژەکە ئەوەیە ڕێگری دەکەین لە پیسبونی ئاوی خواردنە و بەکارنەهێنانی ئاوی پاک بۆ کارەکانمان". هێرۆ دانیشتوی ناحیەی شۆڕشە و لەگەڵ ئازار و مەینەتێکیەکانی ڕزگاربوانی شاڵاوێ ئەنفالدا گەورەبوە، بۆیە هەوڵدەدات پارێزگاری لە ژینگە بکات و بیخاتە خزمەتی ژنان و منداڵان و خەڵکەوە. " ئامانجمان پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو و دروستکردنی ژینگەیەکی جوانە تا چارەسەریی دەروونی تیادا بکەین،" هێرۆ وا دەڵێت. لە نێو سەنتەرەکەدا، هەوڵیان داوە کە ئەو ژیانە سروشتییەی پێشتر خەڵکی گوندەکان تێیدا دەژیان هاوشێوەی ئەو سروشتە بەکار بێنین بۆ چارەسەر. "باخچەیەکی فراوانمان دروستکردوە کە میوە جۆراو جۆری تێدایە بە ڕێگەی ئاودێریی زانستی ئاوی دەدەین؛ ئاژەڵی جۆراو جۆر بەخێو دەکەین؛ جگە لەوەی خانوی قوڕمان دروستکردوە و چارەسەرەکانی تێدا ئەنجامدەدەین، ئەو کەسانەی کە دێن و سەردانمان دەکەن تێکەڵی سروشتیان دەکەینەوە ،" هێرۆ وای ووت. بەشی زۆری کێشەکەی خورماتوو لە شوینێکی ترەوە دەست پێدەکات؛ نەبیل موسا چالاکوانی ژینگە و سەرچاوەکانی ئاو وتی،" ئاوی قەزای خورماتو کە لەدوکانەوە دێت لێرەوە هەرچی زێرابی سلێمانیە تێکەڵی دەبێت و تا دەگاتە ئەو شوێنەش لە چەندین شوێنی دیکەش بەهەمان شێوە ئاوی زێراب تێکەڵی دەبێت ئەم ئاوە مەترسیە بۆ تەندروستی چەندین گرفت دروست دەکات، دەتوانرێت لەڕێی دانانی پاڵاوگەی پاکردنەوەی ئاو یان لە جێگەی مەشروعی سەرکراوە بە بۆڕی ڕابکێشرێت بۆ ڕزگاربوون لە زبڵ و خاشاک و زێرابی ماڵان ". بەکر نەجمەدین شارەزای ئاو و خاوەنی دوکانی وەرشەی دانای فلتەر بۆ ماڵان دانیشتوی قەزای خورماتو وتی،" ڕێژەی پیس بون لەئاوی خورماتودا لەم ڕۆژانەی کە فحسم بۆ کردوە زیاتر بوە لە (700TDS)، ئەم ڕێژەیە لەئاوی ئاسایدا دەبێت 40 لەسەد بێت بەڵام هەندێ کات ئەم ڕێژەیە بەرز دەبێتەوە بۆ (TDS1300). (TDS) ) ڕێژەی پیسبونە لە ئاودا. بە ووەتەی ئەو خاوەنکارە، "جاری وایە ئاوەکە ئەوندە پیسدەبێت کرمی تێدایە و لەئامێرەکانەوە دەردەچێت و بە ئامێر دەیبینین. زۆر جار پیسی نێو ئاوەکە بە جیهازی فلتەریش پاک نابێتەوە پێویستی بەوەیە پاڵاوگەی ئاوی بۆ دابنرێت و پاک بکرێتەوە بەڵام دیارە حکومەت خەمی خەڵکی نیە و نایکات". نەبیل موسا ئەوەشی وت،" ئەو مەوادانەی کە لەئاوی زێرابدایە نەک زیانی بۆ مرۆف هەیە بەڵکو کشتوکاڵ دەسوتێنێت و ماسی لەناو دەبات و خاک دەسوتێنێت، دەبێت بیر لەوە بکرێتەوە ئاوی زێراب پاکبکرێتەوە، خەڵکی بەتوانامان هەیە دەتوانێ هەر لەکوردستان بەئامێری ناوخۆ گەورەترین پرۆژە دروست بکریت بۆپاک کردنەوەی ئاوی زێراب و ڕزگارکردنی سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوەمان، تێچوی ئەم کارانە هەر بەقەد ئوتێلێکی پێنج ئەستێرەیی تێدەچێت."  پرۆژەکەی ناحیەی شۆڕش لەلایەن ئەڵمانیاوە کۆمەکی دارایی کراوە و تێچوی پرۆژەکە نزیکەی (١٥٠) هەزار دۆلار دەبێت. هاوڕێ ڕەسۆڵ بەڕێوبەری دەزگای ژیان لەچەمچەماڵ وتی،" ئەم پرۆژەیە کە بۆ سەنتەرێکی چارەسەری دەرونی دروست کراوە لە مانگێکدا نزیکەی 3هەزار خەڵک دێت و سەردانمان دەکات و چارەسەری دەرونی وەردەگرن کە چەند خزمەت گوزاریەکی دیکەشمان هەیە هاوڵاتی سنورەکە سودی لێ دەبینێت". وتیشی،" بەزۆری ئەو کەسانەی کە دێت سەردانمان دەکەن ژن و منداڵن بۆیە ئێمە لە ڕێگەی ژینگەوە هەم خزمەت بەژینگە دەکەین وە سودی لێ دەبینین بۆ چارەسەری دەرونی". عبدل موتەلیب ڕەفعەت وتی،" پرۆژەی پاڵاوتنی ئاو لە جیهاندا گرنگی پێدەدرێت؛ دەتوانرێت سودی لێ ببینێرت بۆ پیشەسازی، بیناسازی، کشتوکاڵ و ئاژەڵداری، چونکە ساڵانە 70 لە سەدی ئاوی جیهان بۆ کشتوکاڵ دەچێت؛ ئەگەر سود لەئاوی زێراب وەربگرین، پاشەکەوتێ ئاوی خواردنەوە دەکرێت. پرۆژەکەی چەمچەماڵیش هەیە وادەکات هاوکاربێت کە ئاوی خواردنەوە بەکار نەهێنرێت بۆ کاری تر". ئەگەر چی بەڕێوبەری ئاوی قەزای خورماتو سەرچاوەی ئاوەکەیان بە شیاو ناو دەبات بەڵام نۆکۆڵی لەوە ناکات کە خاشاک و زێرابی تێ دەچێت ئیسماعیل مستەفا، بەڕێوبەری ئاوی قەزای خورماتو وتی،" ئێمە دەزانین سەرچاوەی ئاوەکەمان خەڵک خاشاکی تێ فڕێ دەدات بەڵام چەندین جار داوامان کردوە کە ڕێگەی دیکە بەکاربێنین بۆ ئەوەی ئاوێکی شیاوتر بۆ دانیشتوانی قەزاکە دابین بکەین بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ وەڵامێکمان وەرنەگرتووە". وتیشی،" جێگەی خەزانێکی ئاوی کۆنمان هەیە، دەتوانرێت ئەوە چاک بکرێتەوە و ئامێری پاڵاوتنی بۆ دابینبکەین بۆ ئەو مەبەستە داوا لەسەری خۆمان دەکەین هاوکارمان بن" نازەنین محمد چالاکوانی ژنان لە قەزای خورماتو وتی،" زۆر جار دەڕۆین سەردانی پزیشک دەکەین پێمان دەڵێن هۆکاری زۆری هەوکردن و نەخۆشیەکانی گورجیلە و میزڵدان بەهۆی ئاوی پیسەوەیە، بەهەمان شێوەش کاریگەری لەسەر منداڵان هەیە، بەڵام لایەنی ئیداری قەزاکە بەدەنگی ئەم گرفتە نەهاتون بە بابەتێکی سەرەکی نازانن". وتیشی،" پێویستە هۆشیاری زیاتر بڵاو بکەینەوە لەسەر ئەم بابەتە چونکە ئەمە پەیوەندی بەژیانی هەمومانەوە هەیە وە حکومەت هەوڵ بدات خەزانی پاڵاوتن دروستبکات". جگە لەوەی ئاوی خورماتوو بۆ خواردنەوە شیاو نییە، بەڵام مەترسی نەمانی لەسەرە. پڕۆژەیەک و زیاتر لە ئامانجێک پرۆژەکەی ناحیەی شۆڕش مانگانە زیاتر لە سێ هەزار کەسێک سودی ڕاستەوخو ونا ڕاستەوخۆی لێ دەبینێت. ئەو کەسانەی سەردانی سەنتەری چارەسەری دەرونی دەکەن بە شوێنێکی بەسوود، دڵڕفێن و جوان ناوی دەبەن. لەیلا محمد، کە سەنتەرەکە چارەسەر وەردەگرێت وتی،"سەنتەرە کە بوەتە شوێنێکی ئارام بۆ خەڵکەکە؛ ئەو کاتانەی سەردانی ئەوێ دەکەین وادەزانین بەهەشتە هەرچی خەم و کێشەمان هەیە بیرماندەچێتەوە؛ تێکەڵی سروشتی جوانی ئەو شوێنە دەبین و باخەکان خزمەت دەکەین و میوەو بەرهەمەکانیش دەخۆین." هاوکات، بەڕێوبەری ئاوی قەزای چەمچەماڵ پرۆژەکە بەپرۆژەیەکی "سەرکەوتوو و گرنگ" ناوی دەبات کە خزمەت بە ژینگە دەکات. زیاد جاندار، بەڕێوەبەری ئاوی قەزای چەمچەماڵ وتی،" ئەو پرۆژەیە سەرکەوتوو و گرنگەو خزمەتی بە سەرچاوەکانی ئاوی سنورەکەی کردوە، چونکە چەمچەماڵ خۆی بە بەردەوامی گرفتی کەم ئاوی هەیە ". وتیشی،" ڕۆژانە قەزای چەمچەماڵ پێویستی بە 50بۆ 60 هەزار لیتر ئاو هەیە، بەڵام ڕۆژانە 17 هەزار لیتر ئاومان پێدەگات؛ ناتوانین وەک پێویست ئاو دابەشبکەین، بۆیە پڕۆژەی لەو شێوازە پێویستە زیاتر بایەخی پێ بدرێت ". نەبیل موسا دەڵێت، ئەو جۆرە کارانە وەک هەوا پێویستن. " کاتێک ئاوی خواردنەوە بەکار دێنیت بۆ کشتوکاڵ گرفتی کەمئاوی دروست دەکات". گرفت لە کوێدایە سەرەڕای "سوود و گرنگی پڕۆژەکە"، بەربەستەکانی بەردەم پرۆژەی (پاکردنەوەی ئاو)ی ناحیەی شۆڕش لە چەند روویەکەوەیە. هێرۆ باسی گرفتەکانی پرۆژەکە دەکات و وتی ،"لەکاتی باراناودا کە ڕێژەی ئاو زیاد دەبێت زەختێک دەکەوێتە سەر فلتەرکان بۆ پاک کردنەوەی ئاوەکە بۆیە ناچار دەبین لەو ڕۆژانەدا کار بە ئامێرەکانی پاکردنەوەی ئاوەکە ناکەین وە کێشەیەکی دیکەی ئەوەی کە هەموو خەڵک حەز بەکارکردن ناکات لەم پرۆژەدا ڕەنگە هۆکاری بۆنی ئاوەکە بێت تا ئێستاش لای خۆمان خەڵک ئەوە قبوڵ ناکات کە ئاوی زێراب بەکاربێنێتەوە". عەبدول موتەلیب ڕەفعت وتی، "دەبێت ڕێژەی مادەی زیانی بەخشی ناو ئاوەکە زۆر کەم بکرێتەوە گەر کەمنەکرێتەوە لە ڕێگەی رووەک یان ئاژەڵەوە دەگوزرێتەوە بۆ مرۆڤ و دەبێتە هۆی نەخۆشی شێرپەنجە." هاوکات بۆنی ئاوەکە کێشەیەکی ترە، بەکر نەجمەدین، شارەزای بواری ئاو،" گەورەترین کێشەی ئاوی زێراب بۆنی ئەو ئاوەیە کە لەهەر شوێنێک بێت بۆنێکی ناخۆشی هەیە و ئەمەش مەترسی نەحۆشی بۆ ئەو کەسانە دروست دەکات کە کاری لێ دەکەن یان نزیکی بن". ئەوەشی وت،" لەکاتی باراناودا ڕێژەی ئاوەکە زۆر دەبێت و هەندێ کات دەمی فلتەرەکان دەگرێت و ئەمەش ڕێگری دەکات لەوەی ئاوەکە بەباشی پاک بێتەوە بۆیە دەبێت لەو کاتەدا زو زو فلتەرەکان پاک بکرێتەوە". هێرۆ وتی،"ئەم پرۆژەیە لەلایەن خەڵکی شارەزاو پسپۆری بوارەکەوە دروست کراوە و هەوڵمان داوە گرفتی بۆنی ناخۆشی ئاوەکە چارەسەربکەین بەتێکردنی کلۆر و ڕێگەی داخراوی بۆ بەکار بێن تا دەگاتە نێو فلتەرەکان دواتر پاکی بکەینەوە، وە کارمەندی تایبەتمان داناوە تا هەرچ کات پێویستی بەپاک کردنەوە بوو فلتەرەکان بۆ ئەوەی پاکی بکەنەوە ڕێگە نەدەین هیچ موادێکی زیان بەخش بە فلتەرکاندا تێپەڕێ". هێرۆ ئەوەشی وت، ئامانجیان خزمەتکردنی مرۆڤایەتیە لەهەرچ شوێنێک بێت، بۆیە ئەم پێشنیازە دەخەینە ڕو بۆ دەزگای ژیان تا بتوانین هاوشێوەی پرۆژەی (پاکردنەوەی ئاو)ی ناحیەی شۆڕش لە ناوچەکانی دیکەش جێبەجێ بکەن. شوێنی تر زۆرن لە عێراق کە پێویستییان بە پڕۆژەی لەو شێوەیەیە، بەڵام پێدەچێت خورماتوو یەکێک بێت لە کاندیدە شایستەکان. ئەم ڕاپۆرتە لە چوارچێوەی پڕۆژەی دەنگەکانمان کە ڕێکخراوی ئینتەرنیوز جێبەجێی دەکات، بەرهەم هاتووە.

هاوڵاتی  ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکگرتوی ئیسلامی کوردستان پشتیوانی خۆی دەربڕی بۆ فەڵەستین و دەڵێت، "هاوسۆزی و هاوخەمی خۆمان رادەگەیەنین بۆ دانیشتوانی كەرتی غەززە كە لە ژێر دڕندانەترین گەمارۆ و بۆردومانی ئاسمانیدان." ئەمڕۆ پێنجشەممە 13ی تشرینی یەکەمی 2023 ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکگرتوی ئیسلامی لەسەر چەند تەوەرێک کۆبونەوەی خۆی ئەنجامدا و جەختی کردەوە لەسەر چارەسەی کێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و رایگەیاند، پێویستە بەزوترین کات ئەو کێشەیە لەلایەن حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق چارەسەر بکرێت "بەشێوەیەك موچەخۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی ناوچەكانی تری عێراق لە كاتی خۆیدا موچەكانیان بەدەست بگات."  هاوکات لەسەر شەڕ و ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکگرتوو دەڵێت، "پشتیوانی خۆمان لەمافی رەوای گەلی فەلەستین بۆ بەرگریكردن لە خۆیان و پیرۆزیەكانی موسڵمانان بە تایبەتی مزگەوتی ئەقسای پیرۆز [دەردەبڕین] كە ئەركێكی ئاینی و شەرعیە و روودەكاتە سەرجەم موسڵمانان.. هاوكات هاوسۆزی و هاوخەمی خۆمان رادەگەیەنین بۆ دانیشتوانی كەرتی غەززە كە لە ژێر دڕندانەترین گەمارۆ و بۆردومانی ئاسمانیدان." دەقی راگەیاندراوی کۆبونەوەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکگرتوو: ڕۆژی پێنج شەممە 12/10/2023 ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان بە سەرۆكایەتی بەڕێز د. هادی عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی و بە ئامادەبوونی بەڕێز مامۆستا صلاح الدین محمد بهاءالدين ئەمینداری گشتی و د. محەممەد ئەحمەد سەرۆكی دەستەی باڵای چاودێری كۆبونەوەی ئاسایی خۆی گرێدا. لە كۆبونەوەكەدا سەرەتا تیشك خرایە سەر باروخی هەرێمی كوردستان و عێراق وناوچەكە بە گشتی بەتایبەتی باری خراپی بژێوی موچە خۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان و جەختكرایەوە لەسەر زەرورەتی ئەو كێشەیە بە زوترین كات لەلایەن هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق، بەشێوەیەك موچەخۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی ناوچەكانی تری عێراق لە كاتی خۆیدا موچەكانیان بەدەست بگات و میكانزم و رێ و شوێنی پێویستی بۆ بگیرێتە بەر بەدوور لە ململانێ و ناكۆكیە سیاسیەكان. هەر لەوبوارەدا سەركردایەتی یەكگرتوو بە پێویستی دەزانێت حكومەتی كاربەرێكەری هەرێم كێشەی فەرمانبەران و مامۆستایانی وانەبێژ و خۆبەخش و گرێبەستەكان چارەسەر بكات بۆ ئەوەی دۆخی ئاسایی و دەوامی رۆژانە بگەرێتەوە بۆ ناوەندەكانی خوێندن و نەخۆشخانەكان و سەرجەم فەرمانگە حكومیەكان لە هەموو شار و شارۆچكەكانی ناوچەكانی هەرێم. لەبارەی هەڵبژاردنەكانی داهاتووی پەرلەمانی كوردستانەوە،كۆبوونەوەی سەركردایەتی بە پێویستی دەزانێت كە ئەو هەڵبژاردنە چارەنووسسازە لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا دوور لە ساختەكاری و دەستتێوەردان ئەنجام بدرێت و هەرچی زووترە كۆتایی بهێنرێت بەو بۆشاییە دەستووریەی روویكردۆتە سیستەمی سیاسی هەرێم. هەرلەو بارەیەوە ئەنجومەنی سەركردایەتی جەختیكردەوە لەسەر هەڵوێستی راگەیەنراوی خۆی بۆ پێكهێنانی چوارچێوەیەكی نیشتمانی لەگەڵ لایەنە ناڕازیەكانی دەرەوەی دەسەڵات، بۆ ئەو مەبەستەش یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەردەوام دەبێت لە گفتوگۆ و دیالۆگ لەگەڵ هەموو ئەولایەنانە بۆ گەیشتن بە رێككەوتن و هاریكاری هاوبەش لەو پێناوەدا.. لەتەوەریەكی تردا كۆبوونەوەی سەركردایەتی هەڵوەستەی كرد لەسەر شەڕ و ئاڵۆزیەكانی ئەم رۆژانەی نێوان بزوتنەوەی حەماس و رژێمی ئێسرائیلی داگیركەر و جەختی كردەوە لەسەر پشتیوانی خۆی لەمافی رەوای گەلی فەلەستین بۆ بەرگریكردن لە خۆیان و پیرۆزیەكانی موسڵمانان بە تایبەتی مزگەوتی ئەقسای پیرۆز كە ئەركێكی ئاینی و شەرعیە و روودەكاتە سەرجەم موسڵمانان.. هاوكات هاوسۆزی و هاوخەمی خۆی راگەیاند بۆ دانیشتوانی كەرتی غەززە كە لە ژێر دڕندانەترین گەمارۆ و بۆردومانی ئاسمانیدان، ئەوەش ئەركێكی ئینسانی و ئەخلاقیە و روودەكاتە هەموو گەلانی جیهان.. هەرلەو بارەیەوە سەركردایەتی یەكگرتوو بە پێویستی دەزانێت كە دەوڵەتانی ناوچەكە كێشە و ناكۆییە ناوخۆییەكان بە رێگای سیاسی چارەسەربكەن و كۆتایی بهێنن بە پەنابردن بۆ هێز و توندوتیژی و وێرانكاری بە تایبەتی بەرامبەر گەلی كورد لە پارچەكانی كوردستان. لە كۆتایی دا كۆبوونەوەی سەركردایەتی جەختی كردەوە لەسەر ئەوەی كە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان وەك هەمیشە بەردەوام دەبێت لەسەر هەڵوێستی نیشتمانی و نەتەوەیی و ئیسلامی خۆی، هاوكات داكۆكیكردن لە خواست و خەمەكانی چین و توێژەكانی خەڵكی هەرێم بە گشتی بە ئەركی لە پێشینەی خۆی دادەنێت و هەموو هەوڵ و تواناكانیشی لەو پێناوەدا بەكاردەهێنێت. ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان

هاوڵاتی  بەهۆی بۆردومانەکەی ئەمڕۆی کەمپی مەخمور لەلایەن تورکیاوە ژنێک برینداربووە و بەشێک لە جەستەی سووتاوە و پێنچ خانوش لە کەمپەکە کراونەتە ئامانج. بێوار ئەمین، ئەندامی بەڕێوەبەرایەتی کۆمیتەی پەیوەندییەکان لە کەمپی مەخمور بە هاوڵاتی راگەیاند، "پێش نیوەرۆی ئەمرۆ فرۆکەکانی تورکیا جارێکی تر کەمپی مەخموریان بوردومانکرد، پێنج خانووی هاوڵاتی سڤیلیان کردە ئامانج ، بەو هویەوە زیانی زۆر بەخانووی ئەو پێنج هاوڵاتیە کەوت دەرگا و پەنجەر وزۆر شتی تر شکان، جگە لەمەش پێداویستی ناو ماڵیان هەموو شکا."  بێوار ئەمین وتیشی، "جگە لەزیانە داراییەکان هاوکات لاشەی ژنێک سووتا، دەستبەجێ رەوانەی نەخۆشخانە کرا لە ئێستا چارەسەری پێویست وەردەگرێت و دۆخی تەندروستی جێگیرە." ئەمە لەکاتێکدایە لە شەوی 7ی ئەم مانگە بەدران پیرانی، هاوسەرۆکی شارەوانی کەمپی مەخمور بە هاوڵاتی راگەیاند، تورکیا بە فرۆکەی بێ فرۆکەوان مزگەوتی کەمپەکەی کردە ئامانج و بۆردومانی کرد، وتیشی بۆردومانەکە لە کاتی نویژکردکردن دا بووە و پێنج کەس بەهۆیەوە برینداربوون. 

ڤانە باهیر- عەممار عەزیز بایكۆتی مامۆستایان بەشێوەیەكی گشتی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕینی گرتووەتەوە لەگەڵ كۆیە كە سەر بەپارێزگای هەولێرەو لەزۆنی سەوزدایە،  هەروەها زۆرێك لەمامۆستایانی وانەبێژیش لەسنوورەكانی دهۆك و هەولێر بەشدارن لەبایكۆتەكە سەرەڕای فشاری حزبیی بۆ سەریان، بەهۆی بایكۆتیشەوە لەبەردەڕەشی پارێزگای دهۆك 10 مامۆستای وانەبێژ لەسەر كارەكانیان لابران. ئەگەرچی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم داوایكردووە بایكۆت بشكێنن، بەڵام مامۆستایان دوای ئەوەی لەمانگی ١٠ی ئەمساڵدا مووچەی مانگی حەوتیان وەرگرت بڕیاندا بەردەوامبن لەبایكۆت، ئەوەش ناڕەزایەتیەكی زۆری لێكەوتەوەو دوابەدوای ئەوەش بایكۆتی مامۆستایانی خوێندنی باڵای لێكەوتەوە. تاوەكو ئێستاش چارەنووسی خوێندنگا، زانكۆ و پەیمانگا حكومییەكان نادیارەو خوێندكارانی قۆناغی دوازدەی ئامادەییش خۆیان بەقوربانی یەكەم دەزانن، بەڵام حكومەت هیچ وەڵامێكی داواكانی مامۆستایانی نەداوەتەوە و تەنیا بەیەك نووسراو داوای كردووە بایكۆت بشكێنن. عەتا ئەحمەد، جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» لەئێستادا بەلایەنی زۆرەوە تەنها ١٠-١٥٪ خوێندنگاكان لەسنوری گەرمیان و سلێمانی دەستیان بەدەوام كردووەتەوە كە ئەوانیش دوای نووسراوەكەی وەزارەتی پەروەردە دەستیان بەدەوام كردەوە، بەڵام نزیكەی ٩٠ لەسەدی خوێندنگاكان بایكۆتیان كردووە». لەبارەی هەوڵەكانی وەزارەتی دارایی بۆ چارەسەركردنی مووچەی مامۆستایان عەتا ئەحمەد وتی:» بەرپرسانی وەزارەتی دارایی نابەرپرسیارانە  قسەدەكەن لەبارەی چارەسەری كێشەی دواكەتنی مووچەی مامۆستایان، ئەوە مانگی ١٠ ئێمە تازە مووچەی مانگی حەوتمان وەرگرتووە، بۆیە بەوجۆرە مامۆستایان دەوام دەستپێناكەنەوە».   لەبارەی كاریگەری بایكۆتی مامۆستایان جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد «قوربانی یەكەمی ئەم دۆخە خوێندكارانی پۆلی دوازدەی ئامادەیین، بەشێك لەو خێزانانەی كە خوێندكارەكانیان لەقۆناغی دوازدەیە سكاڵای ئەوەیان كردووە بەهۆی بایكۆتی دەوامەوە  منداڵەكانیان فشاریان لێدەكەن كە بیانخەنە خوێندنگەی ئەهلی، لەكاتێكدا ئیستا بەهۆی دابەشنەكردنی مووچە باری ئابوریان خراپە». لەبارەی كەمكردنەوەی پڕۆگرامی خوێندن  و درێژكردنەوەی ئەو ماوەیەی كە بەخوێندكارانی پۆلی 12 دەدرێت عەتا ئەحمەد باسی لەوە كرد كە بەپێی راگەیاندنی ئالان حەمە سەعید، وەزیری پەروەدە كە لەسەرەتای ئەمساڵدا رایگەیاند «لەهەر ئەگەرێكدا نە مەنهەج كەم دەكرێتەوە نە كاتی خوێندنیش درێژ دەكرێتەوە». رێژنە خوێندكاری پۆلی 12یە بەهاوڵاتی وت:» ئەگەر دۆخەكە بەو جۆرەبێت بارگرانیەكی زۆر لەسەرخوێندكار دروستدەبێت  گەر بمتوانیایە دەچوومە خوێندنگایەكی تایبەت».  وتیشی:» دەروونی خوێندكار زۆر ماندووە راستە زۆربەی وانەكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان هەیە، بەڵام خوێندكار ناتوانێت راستەوخۆ لەگەڵ مامۆستاكەی بەركەوتنی هەبێت و لەوانەكان تێبگات و پرسیارەكانی بكات، بۆیە ئەگەر دۆخەكە بەم جۆرە بێت و مەنهەج و كاتی خوێندنیش گۆڕانكاری تێدانەكرێت ئێمە زەرەرمەندی یەكەمین». لەبارەی پلان و هەوڵەكانی وەزارەتی پەروەردە بۆ چارەسەركردنی بایكۆتی مامۆستایان و دەستپێنەكردنەوەی دەوامی خوێندنگاكانەوە هاوڵاتی چەندین جار پەیوەندی كرد بە ئالان حەمەسەعید  وەزیری پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بەڵام وەڵامی پەیوەندی و نامەكانی نەدایەوە، هاوكات بەناز رەمەزان، بەڕێوەبەری پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی ئامادەنەبوو هیچ لێدوانێك لەوبارەیەوە بدات. تەنها خوێندنگاكان نیە كە بەهۆی دواكەوتنی مووچەوە بایكۆتیان كردووە، بەڵكو بەشێكی زۆری زانكۆو پەیمانگا حكومیەكانیش دەرگاكانیان بەداخراوی ماوەتەوە،  خوێندنیش بووەتە قوربانی دوو ئیدارەیی حوكمڕانی هەڕێم بەجۆرێك زانكۆیەكی وەك پۆڵیتەكنیك  كە سەر بەهەمان سەرۆكایەتیە لەپارێزگای سلێمانی دەوام ناكەن، بەڵام لەهەولێر دەوام دەكەن. لەم بارەیەوە هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە عەباس ئەكرەم، وتەبیژی وەزارەتی خویندنی باڵا، بەڵام ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە روونكردنەوە بدات و وتی «لەوەزارەتی دارایی و سەرۆكایەتی زانكۆكان خۆیان بپرسە». لەسنوری پارێزگای دهۆك لەكاتێكدا مامۆستایانی وانەبێژ بۆ داواكردنی مووچە بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندنیان كرد، 10 وانەبێژ لەوانە وتنەوە دوورخرانەوە (م. س)  ناوی وانەبێژێكی سنوری پەروەردەی بەردەڕەشە ، پێنج ساڵە لەخوێندنگایەك وانە دەڵێتەوە، ئەو بە هاوڵاتی وت:» رۆژی 4ی ئەم مانگە تائێستا بایكۆتی هوڵەكانی خوێندن مان كردووە ، سەرەتا نزیكەی 300 وانەبێژ بووین بەڵام بەهۆی فشاری حزبی و پەروەردە وردە وردە ژمارەی وانەبێژان كەمبوونەوە ، بەرپرسانی حزبی و پەروەردە تەلەفۆنیان بۆ باوك و دایكی وانەبێژان كردووە هاوكات پەیوەندییان بەموختاریش كردووە، ئەمەش وەكو فشارێك و نیمچە هەڕەشەیەك تا بگەڕێنەوە دەوام «. ئەو مامۆستایە وتیشی: « رۆژی 8ی ئەم مانگە كۆمەڵێك لەوانەبێژان سەردانی لقی 9ی پارتیان لەئاكرێ كردووە بەمەبەستی چارەسەركردنی كێشەكە، بەپێی زانیاریەكانم 13 مامۆستا لەسەر كاری خۆیان لادراون ، منیش یەكێك لەوانەم ، هەرچەندە تائێستا بەڕێوەبەری خوێندنگا قسەی لەگەڵ من نەكردووە بەڵام كەسێكی ئاگادار بەمنی وت كە 13 مامۆستا لادراون «. « خەریكە ئەم بابەتە بەحزبی دەكرێت كە ئەوەش جێگای نیگەرانییە چونكە بەپێی بڕیاری وەزارەت مامۆستای وانەبێژ لەهەموو حاڵەتێكدا نابێت دەربكرێت و كەسێكی تر لەشوێنەكەی دابنرێت، ئەگەر ئێمە بێهیوا بووین و دەركردنی ئێمە بوو بەبڕیاری رەسمی ئەوكات هەڵویستمان دەبێت و سەردانی وەزارەتی پەرورەدە دەكەین» م.س وای وت. لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆك زۆرترین ژمارەی وانەبێژ لەسنوری پەروەردەی  بەردەرەش و ئاكرێیە، لەبەردەڕەش زیاتر لەهەزارو 993 وانەبێژ هەن ژمارەیان زیاترە لەمامۆستای میلاك، كۆی وانەبێژان لەئاكرێ و بەردەرەش سێ هەزار  700 وانەبێژن . كاروخ عەبدوڵلا، نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ بەهاوڵاتی ی وت:» بەبڕیاری بەڕێوەبەری پەروەردەی بەردەڕەش 10 وانەبێژ لەسەر كاری خۆیان لادراون، هەرچەندە بەرێوەبەری پەروەردە خۆی بەدەر دەكات و دەڵێت بڕیارەكە لەسەرووی خۆمان دەرچووە، ئەمەش رێك پێچەوانەوەی بڕیاری وەزارەتی پەروەردەیە كە بڕیاری دانان و لادانی وانەبێژ تەنها لەدەستەڵاتی وەزارەتی پەروەردەدایە، لادانی ئەو وانەبێژانە وەك فشارێكە لەسەر كۆی وانەبێژان تاوەكو بچنەوە هوڵەكانی خوێندن و بایكۆت بشكێنن. « كاروخ عەبدوڵلا وتیشی:» بڕیاری لادانی ئەو 10 مامۆستایە بەفەرمی و بەشێوازی نووسراو دەرنەچووە بەڵام بەڕێوەبەری پەروەردە پێی وتوون مەگەرێنەوە بۆ دەوام ، لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ رێواز فایەق ، سەرۆكی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان و چەند پەرلەمانتارێك قسەم كردووە، بەڵێنیان داوە لەگەڵ وەزیری پەروەردە قسە بكەن تاوەكو جارێكی تر ئەو مامۆستایانە بچنەوە سەر دەوامی خۆیان «. ئەگەر بڕیاری دەركردنی ئەو 10 مامۆستایە چووە بواری جێبەجێ كرن ئەوا دەستەی وانەبێژان لەبەردەم بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی بەردەرەش خوپێشاندانێكی فراوان ئەنجامدەدەن ، لەوبارەیەوە كاروخ عەبدوڵلا وتی:» ئەگەر ئەو وانەبێژانە بەنووسراوی فەرمی لادران ئەوا هەڵویستی زۆر توندمان دەبێت و لەبەردەم پەروەردەی بەردەڕەش خۆپیشاندانێكی فراوان ئەنجامدەدەین ، بەهیچ شێوەیەك قبوڵ ناكەین وانەبێژان  نانبڕاوبكرێن ، لەجیاتی ئەوەی سوپاسی وانەبێژان بكەن بەتایبەت لەسنوری بەردەڕەش و ئاكرێ كە چەندین ساڵە وانەبێژان بەئەركی خۆیان هەڵدەستن هەڕەشەیان  لێدەكەن «. هاوڵاتی چەند جارێك پەیوەندی بە بەڕێوەبەری پەروەردەی بەردەڕدەشەوە كرد بەڵام وەڵامی پەیوەندیەكانی نەدایەوە. بەرێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی دهۆك پێی وایە هەر وانەبێژێك ئەگەر پابەند نەبێت بەدەوامی  ئاساییەوە  پێویستە شوێنەكەی پڕبكرێتەوە عومەر عەلی ، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت: « لادانی ئەو وانەبێژانە لەدەستەڵاتی ئێمە دانیە ، بەڕێوەبەری پەروەردەی بەردەڕەش بڕیار دەدات ، بەڵام ئەگەر هەر وانەبێژێك پابەند نەبێت بەدەوام ئەوا ئاساییە دەربكرێت و لەشوێنی ئەو كەسێكی تر دابنرێت «. بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی دهۆك وتیشی: «نابێت خوێندنكار بەبێ مامۆستا بمێنێتەوەو دەبێت مامۆستا هەبێت تاوەكو وانە بەخوێندنكاران بڵێنەوە».

هاوڵاتی  جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا باری لەناکاوی نیشتمانی لە سوریا بۆ ماوەی ساڵێکی تر درێژکردەوە و دەڵێت، هەر هێرشیکی تورکیا بۆ باکوری سوریا "مەترسییە بۆ هاوڵاتی مەدەنی و ئاشتی ناوچەکە و گەورەترین هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا." لە راگەیاندراوێکی کۆشکی سپیدا هاتووە کە جۆ بایدن دەڵێت، "دۆخی سوریا و بەتایبەتی کردەوەکانی حکومەتی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە باکوری سوریا کەمپینی تێکشکانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سوریا لاواز دەکات." هاوکات سەرۆکی ئەمریکا دەذشڵێت، هەر هێرشێکی تورکیا بۆ سەر باکوری سوریا "مەترسی دەخاتەسەر ژیانی هاوڵاتی مەدەنی و هەڕەشەیە بۆ ئاشتی و ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە، هەروەها هەڕەشەیەکی نائاسایی و گەورەیە بۆ ئاسایشی نیشتمانی و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا." لە راگەیاندراوەکە باس لەوەش کراوە کە "لەبەر ئەم هۆکارە، ئەو بارە لەناکاوەی لە 14ی تشرینی یەکەمی 2019 لە سوریا راگەیاندرا پێویستە بەردەوام بێت و تا ساڵێکی تر درێژی دەکەمەوە." دوای ئەوەی لە 7ی تشرینی یەکەمی 2019، تورکیا ئۆپەراسیۆنی "کانی ئاشتی" بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان ئەنجامدا و دەستیگرت بەسەر سەریکانێ و گرێسپی، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، باری لەناکاوی نیشتمانی لەنێو سوریا راگەیاند. لەدوای 1ی ئەم مانگەوە تورکیا هێرشی بەرفراوانی بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان و هەرێمی کوردستان دەستپێکردووە و لە رۆژئاوا چەندین پێگەی ئابوری و ژێرخانی ناوچەکەی بە بۆردومان وێرانکردووە. تا ئێستا نزیکەی 34 کەس بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە لە رۆژئاوای کوردستان شەهید بوون.

بەیانی ئەمڕۆ تورکیا بە فڕۆکەی بی فڕۆکەوان بۆردومانی کەمپی مەخموری کرد و هێشتا زیانەکان ئاشکرا نەکراون.  نزیکی کاتژمێر 9:30 خولەکی بەیانی ئەمڕۆ هەیینی بۆ جاری دووەم تورکیا بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بۆردومانی کەمپی مەخموری کرد و تا ئێستا زیانی بۆردومانەکە نەزانراوە.  سەرچاوەیەک له کەمپی مەخمور بە هاوڵاتی راگەیاند، "بەهۆی بوردومانەکە چەند کەسێک برینداربوون، بەڵام نازانرێت بەتەواوی ژمارەیان چەندە." ئەمە لەکاتێکدایە لە شەوی 7ی ئەم مانگە بەدران پیرانی، هاوسەرۆکی شارەوانی کەمپی مەخمور بە هاوڵاتی راگەیاند، تورکیا بە فرۆکەی بێ فرۆکەوان مزگەوتی کەمپەکەی کردە ئامانج و بۆردومانی کرد، وتیشی بۆردومانەکە لە کاتی نویژکردکردن دا بووە و پێنج کەس بەهۆیەوە برینداربوون.   

هاوڵاتی چاودێرێکی سیاسی تورک بە ناوی ئێریم شانتورک لە هەژماری تایبەتی خۆی لەسەر ماڵپەڕی ئێکس پۆستێکی لە دژی ئیسرائیل کرد و وێنەی کوڕێکی خەڵکی سەرێکانی بڵاوکردەوە کە ساڵی 2019 بەچەکی فسفۆری تورکیا سوتابوو، ئەو چاودێرە سیاسیەی تورکیا وێنەکەی بەکارهێنا و باسی لەوە کرد بە فۆسفۆری سپی لەلایەن ئیسرائیلەوە سوتاوە، بەڵام دواتر ئەو کوڕە لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا وەڵامی وتەکانی چاودێرەکەی دایەوە و رەتیکردەوە.  ئیریم شانتورک کە دواتر پۆستەکەی سڕییەوە، نوسیوبووی: ئیسرائیل ئەمەی کرد. ئیسرائیل ئەم منداڵانەی سوتاند. ئەمەیان بە بەکارهێنانی فۆسفۆری سپی کرد، چەکێکی قەدەغە کراو. وەزیری بەرگری ئیسرائیل لە پەخشی ڕاستەوخۆ هوتافی ئەم کارەی لێدا لە بەر ئەوەی ئەو پێی وایە ئەم مناڵانە کەمترن لە مرۆڤ لە ڕوانگەی یەهودیەوە. پۆستەکەی ئێریم شانتورک کاردانەوەیەکی زۆر بەدوای خۆیدا هێنا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بەشێک لە رۆژنامەنوسان و بەکارهێنەرانی تۆری کۆمەڵایەتی ئێکس" تویتەری پێشوو" بە چەواشەکاری دەوڵەتی تورکیایان لە قەڵەم دا. لە دواین کاردانەوەشدا محەمەد حەمید  ئەو کوڕەی کە ئێریم شاتورک بە منداڵێکی فەڵەستینی لە قەڵەمی داوە کورتە ڤیدۆییەکی بڵاوکردۆتەوە و تەواوی قسەکانی ئێریم شاتورک ڕەت کردەوە.   لە گرتە ڤیدۆییەکەدا محەممەد حەمید دەڵێت، "من محمد حمید (کوردی خەڵکی کۆبانی)م. من فەلەستینی نیم و لەلایەن ئیسرائیلەوە بە فسفۆری سپی بۆردومان نەکرام. بەڵام من تووشی بۆردومانێک بووم بە چەکی فسفۆڕ لە سەریکانێ لەلایەن ئەردۆغانەوە کاتێک لە ئۆکتۆبەری 2019 هێرشی کردە سەر شاری سەریکانێ، ئێستاش لە کەمپی سەریکانێ دەژیم." محەممەد حەمیدی تەمەن 15 ساڵ، بەهۆی ئەو سوتانەوە کە لە کاتی تۆپبارانکردنی ماڵەکەیان لەسەرێکانیە نزیکەی سەدا پەنجای جەستەی سوتا بە پلەی چوار، ئەمەش کاتێک تورکیا لە ساڵی 2019دا شارەکەی داگیرکرد. لە رۆژی 9ی تشرینی یەکەمی 2019، دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان، تورکیا ئۆپەراسیۆةیکی ئەنجامدا بەناوی ئۆپەراسیۆنی "کانی ئاشتی" کە ماوەی 13 رۆژ بەردەوام بوو تێیدا تورکیا چەند شار و شارۆچکەی رۆژئاوای کوردستانی داگیرکرد کە دیارترینیان سەرێکانی و گرێسپی بوون. وەڵامەکەی محەممەد حەمید:   

دلێر عەبدوڵڵا یەكێتی هەوڵەكانی بۆ ئاشتكردنەوەی سەركردە دابڕاوەكان دەستپێكردو بەڕاسپاردەی سەرۆكی ئەو حزبەش، عومەر شێخ مووس ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی دیاریكرا بۆ ئەوەی دەست بەكۆبوونەوە بكرێت لەگەڵ سەركردە دابڕاوەكان، لەبەرامبەر باڵەكەی لاهوری شێخ جەنگی هیچ جووڵەیەكی سیاسی نییەو چاوەڕێی كردنەوەی دەرگای تۆماری قەوارەكان دەكات لەلایەن كۆمسیۆنەوە بۆ ئەوەی وەك لیستێكی جیا بەشداری هەڵبژاردن بكەن. پاش كۆتایی هاتنی كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، سەرۆكی ئەو حزبە بڕیاریداوە كە لیژنەیەك پێكبهێنرێت بۆ كۆبوونەوەو دانیشتن لەگەڵ سەركردە دابڕاوەكانی حزبەكەی، تا بگەڕێنەوە ناو یەكێتی و دووبارە دەست بەكاری سیاسی بكەنەوە. لەوبارەوە لەتیف نێروەیی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت «هەوڵدان بۆ گەڕانەوەی سەركردە دابڕاوەكان، یەكێكە لەبڕیارەكانی پێنجەمین كۆنگرەی یەكێتی، لەكۆنگرە پێشنیاركراو دواجار كرا بەبڕیارو بۆ ئەوەش لیژنەیەكی باڵا پێكهێنرا بۆ ئەو پرسە كە بەسەرۆكایەتی هەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەبێت.» ئەگەرچی دوای كۆنگرە بڕیار لەسەر ئاشتكردنەوەی سەركردە تۆراوەكان دراوە، بەڵام چاودێرێكی سیاسی پێی وایە كەپێش كۆنگرە ئامادەكاری بۆ ئەوە كراوەو یەكێتی و خودی سەرۆكەكەشی بەرنامەڕێژییان كردووە تا پاش كۆنگرە ئەو بەرنامەیە جێبەجێ بكەن، لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمە صاڵح چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت «دەتوانین بڵێین ئەم پرۆسەی ئاشتەواییە لەدوای كۆنگرە بیری لێنەكراوەتەوە، پێش كۆنگرە بەرنامەی بۆ دانراوە. لەسەر ئەو بنەمایەی كە لەناو كۆنگرە ئەوە یەكلایی بووەوە كە سەرۆكی یەكێتی دەسەڵاتی ئەوەی پێبدرێت هەموو كورسییەكان لەناو كۆنگرە یەكلایی نەكرێتەوە بەتایبەت لەناو سەركردایەتی و ئەنجومەنەكان، بۆ ئەوەی بوارێك بهێڵرێتەوە لەدوای كۆنگرە ئەو كۆمەڵەیەی نەهێنرانە ناو كۆنگرە، خۆیان لەپاش كۆنگرە بانگهێشتیان بكەنەوە ناو حزب.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، عومەر شێخ مووس ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان، دیاریكراوە بۆ ئەوەی سەرۆكایەتی ئەو لیژنەیە بكات كە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ سەركردە دابڕاوەكان پێكهێنراوە، لەوبارەوە لەتیف نێروەیی بەهاوڵاتی وت «لیژنەكە بەسەرۆكایەتی هەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی و ئەندامێتی هەڤاڵ عومەر شێخ موس ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی و هەڤاڵ شێخ جەعفەر بەرپرسی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەكانی یەكێتی، لەیەكەم كۆبوونەوەی سەركردایەتی ئەم بابەتە تاوتوێكرا بۆ ئەوەی بڕیارەكە بكەوێتە بواری پراكتیكیەوە و لەدووەم كۆبونەوە رۆژی 10ی ئەم مانگە دیاریكرا بۆ ئەوەی لیژنەكە دەستبەكاربێت، ئەمڕۆ سەردانی چەندین هەڤاڵ كراوەو لەوبارەوە قسەیان لەگەڵ كراوە، بۆیە هەڤاڵ عومەر شێخ مووس دیاریكراوە چونكە ئەو یەكێكە لە ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەر، كەسێكی نزیك بوو لەهەڤاڵ مام جەلال، هەر لەسەرەتای دامەزراندنی یەكێتیەوە تا ئێستا بەردەوام بووە لەخەبات و لەلایەن هەموو هەڤاڵانەوە رێز لە عومەر شێخ مووس دەگیرێت و لەناو كۆنگرەی پێنجەمیشدا كاتێك مشتومڕێك دەهاتە كایەوە ئەم بەنەرم و نیانی و ئەزموونی خۆی وای دەكرد كە ببێتەهۆی كۆكردنەوەی بیروبۆچوونەكان و گەیشتن بە ئەنجام و بڕیارێكی هاوبەش. دەتوانین بڵێین رۆڵی كاریگەری هەبووە لەسەرخستنی یەكێتی.» لەبەرامبەر ئەم هەوڵانەی یەكێتی بۆ كۆكردنەوەی سەركردە دابڕاوەكان، لیستەكەی لاهوری شێخ جەنگی هیچ جووڵەیەكی سیاسی نییەو چاوەڕێی كرانەوەی دەرگای تۆماركردنی لیست و قەوارەكان دەكات لەكۆمسیۆن تا وەك هێزێكی سیاسی بۆ هەڵبژاردن تۆماربكرێت، لەوبارەوە بەختیار كاوانی كەسی نزیك لە لاهور شێخ جەنگی بەهاوڵاتی وت «هێشتا قەوارە لەكۆمسیۆن داوا نەكراوە، ئەوەی هەیەو نییە كاك لاهور گوتویەتی لیستم دەبێت. تەنها ئەوە هەیەو هیچی تر، سەبر بگرن لەداهاتوودا هەموو شت یەكلایی دەبێتەوە.» هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كەهەوڵەكانی یەكێتی بۆ ئاشتكردنەوەی سەركردە دابڕاوەكان، رێگرییە بەرامبەر هەر هەوڵێكی لاهوری شێخ جەنگی بۆ بەهێزكردنی لیستەكەی، لەوبارەوە سەرچاوەیەكی نزیك لە لیستەكەی لاهوری شێخ جەنگی بەهاوڵاتی وت «یەكێتی دەبوو پێش كۆنگرە ئەوەی بكردایەو هەموو جەمسەرەكان لەكۆنگرە بەشداربووان، تا بەهۆیەوە یەكێتی بەهێز بووایە. نەك ئەو فەراغە هەبێت و یەكێتی بەو پەرتەوازەییە بهێلِرێتەوە، ئاشكرایە هەوڵەكان بۆ ئەوەیە كە ئەو سەركردە دابڕاوانە پەنا بۆ هێزو كەسایەتی تر نەبەن، بەڵام یەكێتی هەڵەی كرد دوای كۆنگرە ئەوە دەكات، دەبوو پێش كۆنگرە بەوكارە هەستایە.» هەوڵەكەی یەكێتی بەچەند قۆناغێك دەبێت، سەرەتا سەركردەكان و دواتریش ئۆرگان و مەكتەبەكان. كە بۆ ئەوەش لیژنەی تایبەتمەند پێكهێنراوە، لەوبارەوە لەتیف نێروەیی بەهاوڵاتی وت «لەدوای كۆنگرە هەوڵەكانمان بە ئاراستەی كۆكردنەوەی دەنگ و رەنگە جیاوازەكانی یەكێتیە، كۆكردنەوەی هەڤاڵانمانە لەهەموو ئۆرگانەكان. لەیەكەم هەنگاویشدا لەسەركردەكانەوە دەستپێدەكات و هەمو ئۆرگانەكان دەگرێتەوەو بەدروشمەكەی مام جەلال كە دەڵێت كەسمان لێ زیاد نییە، بەردەوام دەبین لەكۆكردنەوەی یەكێتییەكان.» هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە لیژنەكە لەگەڵ تەواوی سەركردە دابڕاوەكان جگە لەنزیكەكانی لاهوری شێخ جەنگی كۆدەبێتەوەو دانیشتن و گفتوگۆیان لەگەڵ دەكرێت، لەوانە حاكم قادرو مەلا بەختیار، لەئێستاشدا گفتوگۆو دانیشتن لەگەڵ سامان گەرمیانی ئەنجامدراوەو ناوبراو نزیكبووەتەوە لە پەیوەندیكردنەوەی بە یەكێتی، هەروەك ئەوەی لەتیف نێروەیی بەهاوڵاتی وت «دوێنێ یەكەم دانیشتن ئەنجامدراوەو گفتوگۆ لەگەڵ هەڤاڵ سامان گەرمیانی كراوە، ئومێدمان هەیەو دەتوانین بڵێین ئەنجامی باشمان دەبێت.» بەهۆی كێشەو ناكۆكییە ناوخۆییەكانی یەكێتیەوە، دەیەها سەركردەو كادیری پێشكەوتوی ئەو حزبە وازهێنانی خۆیان راگەیاندو لەیەكێتی دووركەوتنەوە. بەتایبەت پاش رووداوەكانی هەشتی تەمموزی ساڵی 2021 كە براوەی یەكەمی كۆنگرەی چوارەم كرایە دەرەوەی حزبەكەو بەدوایدا چەندان سەركردەی تر دەركران و چەندانی تریش وازهێنانی خۆیان راگەیاند.

سەركۆ جەمال هێشتا پرسی گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ بەغدا جێگەی مشتومڕە، هەرچەندە بەوتەی چەند سەرچاوەیەك سەرۆكوەزیرانی عێراق بەڵێنیداوە ئەگەر پڕۆژەكە لەپەرلەمان تێپەڕێت جێبەجێی بكات، بەڵام پارتی بەپڕۆژەیەكی نامەعقولی دەزانێت، لایەنەكانی دیكەش پشتیوانی دەكەن، لەكاتێكدا زیاتر لە 60 هەزار واژۆی فەرمانبەران و مامۆستایانی بۆ كۆكرایەوە. سودانی بەمەرج پڕۆژەكە دەكاتە بڕیارو جێبەجێی دەكات غالب محەمەد، ئەندامی پێشووی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»شەوی یەكشەممە لەگەڵ یوسف كیلابی پەرلەمانتاری شیعەكان قسەمكردووە دەڵێت سەردانی محەمەد شیاع سودانیم كردووە وتوویەتی لەدەسەڵاتیدا نییە جێبەجێی بكات بەڵام ئەگەر بیخەنە بودجەوە ئەوكات ئامادەیە جێبەجێی بكات». وتیشی:»نزیكەی دوو هەفتەی دیكە بودجەی 2024 دەست دەکرێت بەگۆڕانكاری و ئەگەر تیایدا جێگیر بكرێت و لەپەرلەمان تێپەڕێت پێویستە جێبەجێ بكرێت، لەحاڵەتی جێبەجێنەكردنیشیدا دەكرێت پەنا بۆ دادگای فیدراڵی ببرێت». «ئەو پڕۆژەیە دەبێت جێبەجێ بكرێت ناكرێت مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەوشێوەیە بدرێت، دەبێت لەلایەن پەرلەمانتارانی كورد لەبەغدا هەوڵی جددی بۆ بدرێت، چونكە ئەو 700 ملیارە بۆ سێ مانگ بەمەرج نێردراوە كەیەكێكیان پێداچوونەوەی لیستی مووچەی هەرێمە». غالب محەمەد وای وت. ئەو پەرلەمانتارەی پێشووی عێراق دەشڵێـت:»زۆربەی پەرلەمانتارە كوردەكان لەپارتی دەترسن بۆیە كار بۆ ئەو پرسە ناكەن، پێم سەیرە خۆیان مووچەیان لەسەر بەغدایەو نایانەوێت مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم راستەوخۆ بەغدا بیدات». نەوەی نوێ پێی وایە بەجێبەجێكردنی پڕۆژەكە چیتر مووچە نابێتە هەواڵ لەبەرامبەردا رێبوار ئەوڕەحمان، وتەبێژی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:»ئەگەر ئەم پڕۆژەیە وەك خۆی  جێبەجێ بكرێت و وەك ئەوەی سەرۆكوەزیرانی عێراق رەزامەندی نیشانداوە، بەڵێ گرفتی دابەشكردن و دواكەوتنی مووچە لەهەرێم كۆتایی دێت». وتیشی:»مانگانە پارە دەچێتە سەر هەژماری تی بی ئای و لەكاتی خۆیدا دەچێتە سەر هەژماری مووچەخۆرانی هەرێم و دواناكەوێت، ئەوكات بەشێوەیەكی بنەڕەتی كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم چارەسەر دەبێت و چیتر مووچە نابێتە هەواڵ». پێشتر جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:»ئەوەی كراوە هەوڵێكەو واژۆ كۆكراوەتەوە دەبێت لەپەرلەمان تێپەڕێت دواتر حكومەتی عێراق جێبەجێی بكات، ئەگەر نیسابی دانیشتنەكە تەواو ببێت و پەنجا كۆیەكی پەرلەمان دەنگی لەسەربدات دەبێتە بڕیار». پارتی پڕۆژەكە بە «نامەعقول و دەستبڕین» ناودەبات شوان محەمەد پەرلەمانتاری پارتی لەپەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:»ئەو پڕۆژەیە دەستبڕینە و تەنها بۆ موزایەدەیە لەڕێگەی چەند پەرلەمانتارێكی شیعەوە كەپێشتر لەسەر ناردنی 400 ملیار دینار بۆ هەرێم سكاڵایان تۆماردەكرد، ئێستا چۆن رازی دەبن مووچەی زیاتر لەملیۆنێك فەرمانبەر راستەوخۆ لەبەغداوە بێت». وتیشی:»ئەو پڕۆژەیە سەرناگرێت چونكە بانكی تی بی ئای لەهەرێم تەنها سێ لقیان هەیە كەبچووكن جگە لەوەش دابەشكردنی مووچە لەڕێگەی ئەوانەوەو بەكارتی زیرەك كاتێكی زۆری پێدەچێت و قسەیەكی نامەعقولە». بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی هەرێم بۆ هاوڵاتی:»ئەمساڵ هیچ پڕۆژەیەك بۆ گواستنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا جێبەجێ ناكرێت و دوای ناردنی دوو گوژمەی دیكەی 700 ملیار لەلایەن بەغداوە دەبێت حساباتی نێوان هەرێم و بەغدا تەسفیە بكرێت ئەوكات كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یەكلایی دەكرێتەوە». بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی كە لەسەرچاوەیەكی وەزارەتی دارایی دەستیكەوتووە، وەفدێكی دیوانی چاودێری دارایی عێراق تا ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە لەهەرێمی كوردستان ماونەتەوەو راپۆرتی خۆیان لەبارەی ژمارەو مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان نووسیوەو رادەستی وەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی دەكەن. هەرێمی كوردستان (ملیۆنێك و 255 هەزار) مووچەخۆری هەیە، بەڵام (658 هەزار) فەرمانبەری هەرێم لای بەغداد تۆماركراوە كەدەكاتە (52%)ی كۆی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، كە (48%)ی مووچەخۆرانی هەرێم بەفەرمی ناویان لای بەغداد نیە. دوای فراوانبوونی داواكاریەكان بۆ گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ سەر حكومەتی عێراق، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: ئەگەر مووچە لەبابەتەكانی تریش جیابكرێتەوە هەر دەبێت لەڕێگەی حكومەتی هەرێمەوە دابەشبكرێت. ئەم لێدوانەی مەسرور بارزانی وەك جۆرێك لە رازیبوون لێكدرایەوە كەكێشەی نیە بەغداد راستەوخۆ مووچە بدات، بەڵام دەبێت لەڕێگەی دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێمەوە دابەشبكرێـت. ئێستا چارەنووسی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان پەیوەستكراوە بەهەمواری یاسای بودجەی عێراقەوە، بۆ ئەویش بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی دوو ئەگەر هەیە، یەكەمیان لەڕێگای بەغدادەوە راستەوخۆ بدرێت یاخود وەك پشكی هەرێم لەیاسای بودجەدا بێت و بەو شێوەیەی ئێستا بنێردرێت، هەر بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی داوە پاڵپشت بەلایەنە شیعەكان كە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم جیابكرێتەوە لەبابەتەكانی تری پشكی هەرێم و بخرێتە خشتەی مووچەی مووچەخۆرانی عێراقەوە، سودانی و بەشێك لەپەرلەمانتارانی شیعەو لایەنە عێراقییەكان بەڵێنیانداوە لەهەمواری یاسای بودجەدا كەكۆتایی ئەمساڵ ئامادە دەكرێت، چارەسەری مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بكرێت و جیگەی بۆ بكرێتەوە. لەگەڵ ئەوەی یاسای بودجە بۆ سێ ساڵە (2023-2024-2025 ) بەڵام دەبێت ساڵانە هەمواربكرێت و خشتەو (تەخسیسات) و ژمارەكان بگۆڕدرێن، بۆیە بەپێی ئەو دوو رێگا چارەیەی خراوەتەڕوو دەتوانرێت لەكاتی گۆڕینی خشتەو ژمارەو تەخسیساتەكان پرسی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمیش چارەسەربكرێت و بخرێتە ناو خشتەی مووچەخۆرانی عێراقەوە جا راستەوخۆ بەغداد لەڕێگەی ئەژماری ئەلكترۆنی و بانكی (TBI) بێت یاخود بەمەبلەغ بنێردرێت و حكومەتی هەرێم خۆی دابەشی بكات. لەحاڵەتی جێگیركردن و جیاكردنەوەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەبابەتەكانی دیكەو خرایە خشتەی موچەخۆرانی عێراقەوە، ئەوا دوو رێگە هەیە بۆ ناردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم:  رێگای یەكەم ئەوەیە لەهەمواری یاسای بودجەداو لەناو خشتەی مووچەخۆرانی عێراقدا جێگەی مووچەخۆرانی هەرێم دەكرێتەوە، بەڵام پشكی مووچەی مووچەخۆران راستەوخۆ لەبەغدادەوە دەنێردرێت بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم و حكومەتی هەرێم خۆی مووچەكە دابەش دەكات، كە لەیاسای بودجەی عێراقدا ئەوەی بۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان تەرخانكراوە مانگانە دەكاتە (906) ملیار دینار بەم شێوەیە: - كۆی ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەخشتەكانی یاسای بودجەدا ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە. -كۆی مووچەی تەرخانكراو بۆ ساڵێك:  (9 ترلیۆن و 300 ملیار) دینارەو مانگانە دەكاتە (775) ملیار دینار. -بۆ مووچەی خانەنشینانی هەرێم ساڵانە (ترلیۆنێك و 346 ملیار) دینارو  مانگانە دەكاتە (112) ملیار دینار. -بۆ موچەی (23)هەزار پێشمەرگە ساڵانە ( 228) ملیار دینار مانگانە دەكاتە (19) ملیار دینار واتا كۆی ئەو مووچەیەی بۆ مووچەخۆران و خانەنشینان و پێشمەرگە تەرخانكراوە، دەكاتە (906) ملیار دیناری مانگانەو ئەگەر وەك خۆی بێت ئەوا لەگەڵ (25) ملیار دیناری هاوپەیمانان بەئاسانی بەشی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم دەكات. رێگاچارەی دووەم ئەگەر ئەو پێشنیازە سەربگرێت و بەغداد راستەوخۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەڕێگەی بانكی (TBI)ەوە بدات ئەوكات گۆڕانكاری درووست دەبێـت، چونكە ژمارەكان جیاوازن ئەوەی لای بەغدایە لەگەڵ ئەوەی هەرێم، جیاوازیەكە (597 هەزار) موچەخۆرە،  ئەوەی لای بەغداد تۆماركراوە ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە دەكاتە (52%)ی كۆی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان كەژمارەیان (ملیۆنێك و 255 هەزار) مووچەخۆرە بەم شێوەیە: -ژمارەی مووچەخۆرانی هەرێم: (ملیۆنێك و 255 هەزارو 273) مووچەخۆر -ژمارەی فەرمانبەر: (752 هەزارو 959) كەس  بەڕێژەی (60%) -ژمارەی مووچەخۆر: 502 هەزارو 364) كەس بەڕێژەی (40%) -فەرمانبەری مەدەنی: 430 هەزارو 231 كەس -سەربازی: 217 هەزارو 979 كەس -پۆلیس و ئاساییش: 104 هەزارو 699 كەس -خانەنشینی: 246 هەزارو 269 كەس -چاودێری كۆمەڵایەتی: 159 هەزارو 158 كەس -شەهیدان: 96 هەزارو 937 كەس ئەگەر بەغداد بڕیار بدات تەنیا مووچەی ئەو فەرمانبەرانە بدات كە لای خۆی تۆماركراوەو ژمارەیان ( 658 هەزارو 189) فەرمانبەرە لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم جگە لە مووچەخۆران (752 هەزار) فەرمانبەری هەیە ئەوانەی لەكاردان، واتا نزیكەی (100هەزار) فەرمانبەری فیعلی هەرێم بێ مووچە دەبن، لەگەڵ ئەوەی (597 هەزار) مووچەخۆری هەرێم بێ مووچە دەبن. چونكە ئەگەر بەغداد بیەوێت راستەوخۆ مووچەی مووچەخۆران بدات دەبێت كۆی فایل و ئەوەلیات و پلەبەندی و خزمەت و ناونیشانی مووچەخۆران بداتە بەغداد كە ئەمەش ئاسان نیە، كە تەنیا (52%)ی فەرمانبەرانی هەرێم ئەوەلیاتیان لای بەغدادە، خاڵێكی تر  پرسی هێزە ئەمنییەكانی هەرێمە كەنزیكەی (48%)ی كۆی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بۆ سلكی سەربازیەو ژمارەیان (433) هەزار كەسەو كۆی گشتی: (450 ملیارو 177 ملیۆن) دینار مووچەكانیانە كەدەكاتە 48%ی كۆی مووچەی مووچەخۆران كە بۆ مانگێك (944 ملیار) دینارە.

هاوڵاتی ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌  فه‌رمانده‌یی كۆماندۆی كوردستان له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌دا كه‌ "به‌داخ و په‌ژاره‌یه‌كی زۆره‌وه‌ ھه‌واڵی گیان له‌ ده‌ستدانی موقه‌ده‌م (بورهان حاجی غفور) فه‌رمانده‌ی فه‌وجی 734 (فه‌وجی پۆڵاین)مان بیست". فه‌رمانده‌یی كۆماندۆی كوردستان ده‌ڵێت: "به‌یانی ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 12ی تشرینی یه‌كه‌می 2023 موقه‌ده‌م (بورهان حاجی غفور) به‌ كاره‌ساتێكی دڵته‌زێن گیانی سپارد"، به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی‌ زانیاری‌ زیاتر ئاشكرا بكات. بە گوێرەی زانیارییەکان، ناوبراو فیشه‌كێك به‌ سه‌ریه‌وه‌ بووه‌ و گه‌یه‌ندراوه‌ته‌ نه‌خۆشخانه‌، به‌ڵام گیانی‌ له‌ده‌ست داوه‌ هاوکات لە ئێستادا  تەرمی مقدم بورهان غەفور  لەپزیشکی دادی سلێمانییە بەمەبەستی ئەنجامدانی توێکاریی فه‌رمانده‌یی كۆماندۆی كوردستان ئه‌وه‌شی‌ خستووه‌ته‌ڕوو كه‌ "موقه‌ده‌م (بورهان حاجی غفور) دۆستی نزیكی شه‌هیدی فه‌رمانده‌ (ئاكام عومه‌ر) و فه‌رمانده‌ و كوڕانی كۆماندۆ بوو". راشیگه‌یاندووه‌ كه‌ "به‌م بۆنه‌ خه‌مناكه‌وه‌ پرسه‌ و ھاوخه‌می قوڵی خۆمان ئاڕاسته‌ی كه‌سوكار و بنه‌ماڵه‌ به‌ڕێزه‌كه‌یان و هاوڕێ و هاوسه‌نگه‌رانی ده‌كه‌ین، هاوكات له‌ خوای گه‌وره‌ داواكارین گیانی پاكی ئه‌و فه‌رمانده‌یه‌ به‌ به‌ھه‌شتی به‌رین شاد بكات".