لەئەنجومەنى وەزیران باس لەڕووداوەکانى لالەزار کرا

هاوڵاتی دواى ئەوەى ئەمڕۆ بەڕێوەبەرى خۆپاراستنى تەندروستى سلێمانى توشبونى چوار هاوڵاتیی بە پەتاى کۆلێرا لە شارى سلێمانى راگەیاند، بەڕێوەبەرى گشتى تەندروستى بەرزبونەوەى حاڵەتەکانى بۆ 10 حاڵەتى توشبون بەو پەتایە راگەیاند. دکتۆر سەباح هەورامی، بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ پێنجشەممە، لە سلێمانی رایگەیاند "پێویستە هاووڵاتییان هۆشیار بن و پابەندی رێنماییەکان بن. ئەم قۆناغە هەستیارە و پێویستە بە وریاییەوە ئاوی خواردنەوە بەکاربێت". لە بەشێکی دیکەی وتەکانیدا رێنمایی دا بە هاووڵاتییان، کە خۆیان بەدوور بگرن لە ئاوی پیس و ئەو ئاوانەی سەرچاوەکەیان نادیارە، دڵنیاییشی دا لەوەی "ئاوی ماڵان سەرچاوەکەی دیارە و کێشەی نییە." تەندروستیی سلێمانی هەروەها گوتی 10 کەس تووشی کۆلێرا بوون و، "هیچ تووشبوویەکی سکچوون و رشانەوە گیانی لەدەست نەداوە." وجەختیشیکردەوە کە دەرمانى تایبەت بە چارەسەرى پەتاى کۆلێرا لە شارى سلێمانى هەیە.

هاوڵاتی دەزگای ئاسایشی هەرێم دەستگیرکردنی بکوژانی هاوڵاتی حسێن مەلا ئەحمەدی راگه‌یاند، كه‌ 7ی ئایاری ئه‌مساڵ لە نزیک شارۆچکەی چەمچەماڵ کوژرا. لە راگەیەنراوەکەدا دەزگاى ئاسایشى هەرێم دەڵێت: هێزەکانی ئۆپراسیۆنی دەزگای ئاسایشی هەرێم، دوای کۆکردنەوەی زانیاری ورد لەسەر شوێنی خۆحەشاردانی بکوژان، کە پاش ئەنجامدانی تاوانەکە هەڵاتبون بۆ دەرەوەی هەرێمی کوردستان، لە ئۆپراسیۆنێکی سەرکەوتودا لە (سنوری پارێزگای دیالە) هەردو تۆمەتباری روداوەکەیان دەستگیر کرد. حسێن مەلا ئەحمەد لە رۆژى 7ـى 5ـى ئەمساڵ لە کێڵگەى پەلەوەرییەکەى خۆى لە سنورى قەزاى چەمچەماڵ لەلایەن چەند کرێکارێکى عەرەبەوە کە لەلاى خۆى کاریان دەکرد کوژرا، لەسەر روداوى کوشتنەکەش بنەماڵەکەى ئەوکات رایانگەیاند کە کرێکارەکان زانیویانە حسێن مەلا ئەحمەد پارەى زۆرى پێبوە کوشتویانە و دواتر گوێچکە و لوتیشیان بڕیوە. لاى خۆیشیه‌وه‌ قائیمقامیەتی قەزای چەمچەماڵ ئاشكرایكردوه‌، له‌كۆنگره‌یه‌كى ڕۆژنامه‌وانیدا ورده‌كاریی زیاتر له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو، به‌ڵام ئه‌وه‌ى ئاشكراكردوه‌، بکوژانى حسێن ساڵەیی برای مامۆستا عه‌دنان ساڵەیی، خێزانێکی عەرەبن.

هاوڵاتی بریکاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان رایگەیاند، کێڵگەی کۆرمۆر بە موشەک کراوەتە ئامانج و لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەستیپێکردووە. ئەحمەد موفتی، بریکاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان رایگەیاند، کێڵگەی غازی کۆرمۆر لە ناحیەی قادر کەرەم سەر بە قەزای چەمچەماڵ بە موشەک کراوەتە ئامانج و هێزە ئەمنییەکان لێکۆڵینەوەیان لە روداوەکە دەستیپێکردووە.  بەپێی زانیارییەکان، هێرشەکە بە دوو موشەکی کاتیۆشا ئەنجامدراوە و لەنزیک قەزای دووزخورماتوو هەڵدراون، هیچ زیانێکی گیانی و ماددیشی لێنەکەوتووەتەوە بەهۆی ئەوەی موشەکەکان لە چواردەوری کێڵگەی کۆرمۆر کەوتوونەتە خوارەوە.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێم رایگەیاند، کۆبونەوەی شاندی حکومەتی هەرێم لەگەڵ حکومەتی عێراق لە بەغدا دەستپێکرد سەبارەت بە موجەی فەرمانەبرنای هەرێم و پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق. وەزارەتی دارایی و ئاوبری حکومەتی هەرێم لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە "ئێوارەی ئەمڕۆ بەسەرپەرشتی دکتۆر فواد حسێن جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق، کۆبونەوەی شاندی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق لە بەغداد دەستی پێکرد." سەبارەت بە بابەتی گفتوگۆکانی نێوان هەردوولا لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە "تەوەری سەرەکی کۆبونەوەکە پرسی مووچەی مانگی تەمووز و ئابی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان  و ئاستەنگەکانی بەردەم جیبەجێکردنی یاسای گشتی بودجەی عێراق، ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بوو." پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی عێراق 12.6٪ی کۆی بودجەکە دیاریکراوە کە زیاترە لە 16 تریلیۆن دینار.  ئەمە لەکاتێکدا تا ئیستا فەرمانبەرانی هەرێم موچەی مانگی تەمموزیان وەرنەگرتووە و شاندی حکومەتی هەرێم چەندین جار سەردانی بەغدایان کردووە بەبێ هیچ دەرئەنجامێک.

دلێر عەبدوڵڵا لەسەر داهاتی ناوخۆی سلێمانی و بەشێوەیەكی نایاسایی 602 كەس لەهێزی دژەتیرۆری یەكێتی دامەزرێنران و بەپێی نووسراوێكیش خراونەتە سەر یەكەی (70)ی وەزارەتی پێشمەرگە، پلەكانیشیان بۆ جێگری ئەفسەر بەرزكراوەتەوە، سەرۆكی حزبكێش لەشاری هەولێر مووچەی 200 پۆلیسی راگرتووەو داوای بەڵێننامەیان لێدەكات. عەلی حەسەساڵح پەرلەمانتاری پێشووی گۆڕان بڵاویكردەوە كە بەپێی نووسراوێك فەرمانی دامەزراندن بۆ 602 كەس كراوەو بەشێوەیەكی نایاسایی پلەكانیشیان بۆ جێگری ئەفسەر بەرزكراوەتەوە. لەكاتێكدا دامەزراندن و پلەبەرزكردنەوە بەفەرمانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران راگیراوە. نووسراوەكە بە ژمارە (8338) لە رێكەوتی 1/11/2022 تۆماركراوەو بەپێی زانیارییەكانی ئەو پەرلەمانتارە لەمانگی رابردوودا ئەو دامەزراوانە موچەی خۆیان لە رێی فەوجی هێزەكانی حەفتا وەرگرتووە، پارەكەش لە رێی داهاتی ناوخۆی سلێمانی دابینكراوە. دامەزراندنی ئەو ژمارە زۆرە لەچەكداری حزبی لەناو دامەزراوەكانی حكومەتدا بەشێوەیەكی نایاسایی لەكاتێكدایە كە حكومەت بەهۆی نەبوونی پارەو بودجەی پێویست پرۆژەو كارە خزمەتگوزارییەكانی راگرتووە، لەوبارەوە عەلی حەمەساڵح بەهاوڵاتی وت «ئەم دامەزراندنانە لەكاتێكدایە كە حكومەت رایدەگەیەنێت پارە بۆ پرۆژەو دەرمان و رێگاوبان نییە، پارە بۆ مامۆستای وانەبێژو فەرمانبەری گرێبەست نییە، بۆ پلە بەرزركردنەوەی فەرمانبەرانی مەدەنی و مامۆستا نییە، دامەزراندن بۆ دەیان هەزار دەرچووی زانكۆكان نییە». لەگەڵ ئەوەی ئەو فەرمانەی دامەزراندنەكەی پێكراوە لەناو دەزگای دژە تیرۆری یەكێتیەوە كراوە، بەڵام موچەی دامەزراوەكان لەناو هێزەكانی حەفتاوە دەدرێت، كە هێزەكانی حەفتاش سەر بەوەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمە، لەوبارەیەوە ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران  بەهاوڵاتی وت «ئێمە ئاگادارنین و هیچ زانیارییەكمان لەوبارەیەوە نییە». ئەمە یەكەمین جار نییە یەكێتی و پارتی دامەزراندن لەناو هێزی سەربازی سەر بە یەكە سەربازییەكانیان دەكەنەوە، كە بەڕای عەلی حەمەساڵح، هەردوو حزب دەیانەوێت زۆرترین چەكدار لەدەوری خۆیان كۆبكەنەوەو بۆ ئامانج و خزمەتی خۆیان بەكاریانبهێنن. جگە لەیەكێتی و پارتی، دامەزراندنی سەربازی لەناو حزبەكانی تریشدا بوونی هەیەو هەر حزبەو بەپێی قەبارەی خۆی، ئەندام و كادرانیان كراونەتە موچەخۆرو لەسەر بودجەی حكومەت پارەیان پێدەدرێت. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی هەریەكە لە بزووتنەوەی ئیسلامی و كۆمەڵی دادگەری و حزبی سۆسیالیست و شیوعی دامەزراندنی سەربازییان بۆ كراوەو چەندین كادریان كراونەتە پۆلیس و سەرباز. ئەو حزبانەی پۆلیس و سەربازی دامەزراویان هەیە، لەكاتی ناكۆكی و كێشە ناوخۆییەكانیاندا قۆرخی موچەی ئەندامانیان دەكەن و بۆ هەندێك جاریش حكومەت بەكاردەهێنن بۆ مەرامە تایبەتەكانی خۆیان. هەروەك ئەوەی ئێستا كێشەی بڕینی مووچەی 200 پۆلیسی بزووتنەوەی ئیسلامی لەئارادایە. بزووتنەوەی ئیسلامی كە بەمدواییە ناكۆكی تێكەوت و بووە دوو باڵ، باڵێكیان بەسەرۆكایەتی كامیلی حاجی عەلی وەزیری پێشوتری ئەوقافی حكومەتی هەرێم و باڵەكەی تریش بەسەرۆكایەتی عیرفانی مەلا عەلی كوڕی رابەری كۆچكردووی ئەو حزبە خۆیان راگەیاندو هەرباڵەو خۆی بەخاوەنی حزبەكە دەزانێت و بەرامبەریشی بە ناشەرعی و نادروست لەقەڵەم دەدات. بەهۆی بوونی ئەو كێشە ناوخۆییەوە، موچەی 200 پۆلیسی بزووتنەوە راگیراوەو بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، عیرفانی مەلا عەلی دەستی بەسەردا گرتوە، لەوبارەوە كەمال سازانی پارێزەری باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی بەهاوڵاتی وت «بەبڕیارێكی سیاسی و لەلایەن عیرفانی مەلا عەلی قوت و مووچەی پۆلیسەكانمان لەهێزی زێرەڤانی راگیراوەو حكومەت و وەزارەتی ناوخۆشمان ئاگاداركردووەتەوە كە پێویستە بێلایەن بن و تەرەفگیری نەكەن». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم، موچەی ئەو 200 پۆلیسەی بۆ بزووتنەوەكەی عیرفانی مەلا عەلی خەرجكردووەو ناوبراویش دەستی بەسەرداگرتووەو داوای لەپۆلیسەكان كردووە بەڵێننامە پڕبكەنەوە كە پەیوەندی بە باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی-یەوە نەكەن، لەوبارەوە پارێزەرەكەی باڵی كامیلی حاجی عەلی بەهاوڵاتی وت «حزب دەڵێ ئێمە نین و حكومەتە، حەكومەتیش دەڵێت ئێمە نازانین و بڕیارێكمان پێگەیشتووەو جێبەجێی دەكەین. یاساش تائێستا یەكلایی نەكردووەتەوە كە بزووتنەوە موڵكی كام باڵەیە. حكومەتیش دەڵێت ئێمە داومانە بە رابەری بزووتنەوە، ئەویش لای خۆیەوە دەیەوێت بەڵێننامە پڕبكاتەوە بە پۆلیسەكان كە نەچنە ریزی باڵەكەی ئێمەوە، ئەمەش بریارێكی ناشەرعییەو پێمان وایە كە دەبوو وەزارەتی ناوخۆ رۆڵێكی باشی هەبێت نەك لایەنگری بكات، بۆیە ناچارین لە رێگەی دادگای فیدڕاڵییەوە سكاڵا تۆماربكەین». بوونی ئەو ژمارە زۆرە لەپۆلیس و سەربازی دامەزراوی حزبە سیاسیەكان لەناو حكومەتدا، بووەتە بار بەسەر بودجەوەو بەهۆی ئەمەوە ژمارەی راستەقینەی موچەخۆرانی هەرێم شێوێنراوە، هەربۆیە حكومەتی ناوەندی گرفتی لەگەڵ لیستی موچەخۆراندا هەیەو تائێستا بەشێوەیەكی فەرمی دانی نەناوە بەو ژمارەیەی لیستی فەرمانبەران كە بۆ وەرگرتنی بودجەی هەرێم پێشكەشی حكومەتی ناوەندی دەكرێت.

هاوڵاتی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە یادی 27 ساڵەی روداوی 31ی ئابی 1996 راگەیاندراوێکی بڵاویکردەوە و هێرشی توند دەکاتە سەر پارتی دیموکراتی کوردستان و رایگەیاند، "ئەم خیانەتە وەک زۆر ناپاکی تری مێژووی ئەم حزبە لە یادەوەری میللەتەکەماندا پەڵەیەکی ڕەشی قەترانییە"،  دەشڵێت، پارتی "لەسەر ھەمان سیاسەتی چەوتی بەردەوامە و تازە بە  تازە ئاگری ناکۆکی و ناپاکی خۆش دەکات." مەکتەب سیاسی یەکێتی باسی لەوەش دەکات پارتی لەرێگەی دابینکردنی پاڵپشتی دارایی بۆ میدیاکانی ھەوڵ دەدات شەرعییەت بدات بەو "خیانەتە و بێ باکانە مامەڵە لەگەڵ پرۆسەی سیاسی و ئایندەی گەلەکەمان دەکات." دەقی راگەیەندراوکە: راگەیەندراوی مەکتەبی سیاسیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە یادی  خیانەتی مێژوویی ٣١ ی ئابی ١٩٩٦  جەماوەری بەشەرەفی کوردستان  کەسوکاری سەربەرزی شەھیدان  بیست و حەوت ساڵ لەمەوبەر لەسەر بانگھێشت و بە چاوساغی سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان ، ھێزەکانی گاردی کۆماریی رژێمی دیکتاتۆری بەعس شاری  ھەولێری پایتەختی کوردستان و پایتەختی خەونی ئازادی و ناوەندی دامەزراوە سەروەرییەکانی وڵاتەکەمانیان داگیرکرد وزیانێکی کوشندەو جەرگبڕیان لەماناکانی نەتەوەیی و نیشتمانپەروەری دا کەھەرگیزاو ھەرگیز لە بیر ناچنەوە. ھەمووی شەش ساڵ بوو کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بەسەر زوڵم و زۆرداری رژێمی بەعس راپەڕیبوون و بەشێکی خاکی نیشمانیان لە چنگ دەرھێنابوون، کەچی پارتی بە بیانووی پڕوپوچی تێکچوونی بەڵانسی ھێزەکان لە شەڕی ناوخۆ، جارێکی ترئەو سوپای ئەنفال و کیمیابارانەیان ھێنایەوە سەر خاکی کوردستان و شاری ھەولێر، کە لە ئەنجامدا سەدان پێشمەرگە و تێکۆشەری یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وھێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی عیراقی شەھید وبرینداربوون، سەدانیان بەدیل گیران و بێسەروو شوێن کران و دەبابەکانی ئەوسوپا شۆڤێنییە شکۆی پارلەمانی ھەلبژێردراوی خەڵکی کوردستانیان شکاند و ئەزموونەکەمانیان، لەسەرەتای پێکھاتنییەوە، لە کەدارکرد. ھەرچەندە ئەم خیانەتە وەک زۆر ناپاکی تری مێژووی ئەم حزبە لە یادەوەری میللەتەکەماندا پەڵەیەکی ڕەشی قەترانییە  و بەسەدان پاکانەی خیتابی ئیعلامی وکتێبی ناڕاست و گێڕانەوەی چەواشەکاری رووداوەکان ناسڕدرێتەوە، بەڵام یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و ھێزە سیاسییە  دەربەستەکانی کوردستان، پاڵپشت بەو ئومێدەی بە ئایندەی گەلەکەمان و رەوایی و مەسەلەی کورد ھەیانە، پاڵپشت بەوەی ناکرێت پرۆسەی سیاسی وڵاتەکەمان لە شوێنێکدا چەق ببەستێت و پەکی بخرێت، بۆیە تێکڕا قەدەری باشتری ئاشتی و پێکھاتنەوەیان ھەڵبژارد و بەسەر برینی ناپاکی و خیانەتدا بازیان دا و ھەوڵیان خستەگەر بۆ  پاراستنی ئەوی ماوە لە شکۆی ئەزموونی نەتەوەکەمان، لاپەڕەیەکی تازەیان بۆ ئاشتی و تێھەڵچوونەوەی خەباتی دیموکراتی ھەڵدایەوە. روخانی سوپای رژێمی ھاوکاری کارەساتی سی ویەکی ئاب لە پرۆسەی ئازادی وھەروەھا ھەرچی دەسکەوتی گەلەکەمان ھەیە، لەدانپیانانی دەستووریی بە ھەرێمی کوردستان و سیستمی فیدڕاڵی بەرھەمی دانبەخۆداگرتنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پەرۆشی نیشتمانپەروەرانەیە  بۆ دوارۆژی کوردایەتی و سەروەری کوردستان .  بەڵام بە داخەوە ئەو ھێزەی بەرپرسە لە خیانەتی ٣١ ی ئاب، لە جیاتی دەرس وەرگرتن لە رووداوەکانی مێژوو، لەسەر ھەمان سیاسەتی چەوتی بەردەوامە و تازە بە تازە، بەھەمان نەفەسی تەسکی بەرژەوەندی پارتێتیەوە،ئاگری ناکۆکی و ناپاکی خۆش دەکات کە دیارە بەھەڵە لە دانبەخۆداگرتن و سەبری ھوشیارانەی دەربەستانی ئایندەی کوردستان تێگەیشتووە، بۆیە وا ئێستاش بە  تۆمەت داتاشین و تەشھیری بێبنەما بۆ ھێزە نیشتمانپەروەرەکان، لەسەرووی ھەمووشیانەوە بۆ یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، یادەوەری تیژی مێژوو تاقیدەکاتەوە ، پارە و پاوەر و تەزویری میدیایی بێ شوماری بۆ ئەم چەواشەکارییە خستۆتەگەڕ، لە جیاتی ئەوەی ھەوڵبدات بە یەکجاری  برینەکانی مێژووی خیانەت سارێژ بکات و بە سیاسەتی دروستی کوردستانی و نەتەوەیی ئەو لاپەڕە رەشە لە مێژووی خۆی و کوردستان بسڕێتەوە، کەچی ھەمیشە لە ھەوڵی  شەرعیەتپێدانی چەواشەکارانەی ئەو خیانەتەدایە و بێ باکانە مامەڵە لەگەڵ پرۆسەی سیاسی و ئایندەی گەلەکەمان دەکات.  کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان لەم یادە تاڵەدا ئێمە ھەمیشە لە بری کینە بەخشینەوە و تۆڵە کردنەوە، دەمانەوێت شوێنەوار و پاشماوە خراپە دەروونی و مەعنەوییەکانی ئەو کارەساتە نەتەوەییە و گشت کارەساتەکان بە یەکجاری بسڕینەوە و بە پەرۆشەوە پێداگیری لەوە دەکەین کە ویستی  خۆسەپاندن وەلا بنرێ و بژاردەی راستکردنەوەی پرۆسەی حوکمڕانی و  دیموکراسی و دادپەروەری راستەقینە لە کوردستاندا بچەسپێنرێت . بۆ ئەم سیاسەتە نیشتمانییە دروستە بە ئاگاییەوە ئامادەی خەبات و قوربانیدانین، بێ ئەوەی لە مێژووی رەشی ئابی ١٩٩٦ و کەموکوڕییەکانی تر غافڵ بین. لەیادی ئەو رۆژە ڕەشە و بۆ یادی ھەموو شەھید و قوربانیانی گەلەکەمان، سڵاو لە سەرجەم شەھیدە قارەمان و سەربەرزەکانی گەلەکەمان بەتایبەتی شەھیدە سەربەرزەکانی موقاوەمەتی داگیرکردنی پایتەختی کوردستان، لە رۆژی رەشی ٣١ ی ئابی ١٩٩٦ دا . مەکتەبی سیاسی         یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان

ڤانە حەمە کۆماری ئیسلامی ئێران فشار دەخاتەسەر هەرێمی کوردستان بۆ چەککردنی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، بەڵام ئەو حزبانە هەڕەشەکان بە «چاوسوورکردنەوە» ناودەبەن و دەڵێن ئامانجی تاران ئەوەیە ئاگری شەڕەکە لەناوخۆی ئێران دووربخاتەوە لەیەکەمین ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی، دەشڵێن ئامادەکاری دەکەن بۆ هەر هێرشێکی ئێران و چەک دانان لای ئەوان «هێڵی سوورە». تاران مۆڵەتێکی داوە بەحکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان کە دەبێت حزبە کوردیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان هەتا ١٩ی ئەیلولی ئەمساڵ چەک بکرێن، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ ساڵیادی گیانلەدەەستدانی ژینا ئەمینی لەژێر زەبری هێزدا بەجیاوازی تەنیا سێ رۆژ. ژینا ئەمینی ٢٢ ساڵ خەڵکی شاری سەقزی رۆژهەڵاتی کوردستان لە ١٦ی ئەیلولی ساڵی رابردوو لەئێران گیانی لە دەستدا دوای ئەوەی پۆلیسی ئەخلاقی کۆماری ئیسلامی بەزەبرێکی توند ئازاریان دابوو بەبیانووی ئەوەی لەچکەکەی توند نەبووە، ئەوەش گڕی بەردایە زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و تەواوی ئێران، بەجۆرێک وێنەی رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران عەلی خامنەییان لەشەقامەکاندا دەسووتاند و خۆپیشاندانەکان بەشۆڕشی «ژن، ژیان، ئازادی» ناسرا. لەساڵی ٢٠١٨ەوە ئێران چەندین هێرشی موشەکی کردووەتەسەر حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەهەرێم، دوایین هێرشی تاران بۆسەر بارەگاکانی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، لەمانگی ئەیلولی ساڵی رابردوودا بوو کە سوپای پاسداران بەمووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەنجامیدا و بەپێی ڕاپۆرتی دەسەڵاتدارانی خۆجێیی عێراق، ١٣ کەس شەهید بوون. ناسر کەنعانی، وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دوێنێ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا هۆشداریدا بە حکومەتی عێراق و رایگەیاند مۆڵەتی چەککردنی حیزبە «دژبەرەکانمان» لە هەرێمی کوردستان «درێژ ناکەینەوە» کە بەپێی رێکەوتنەکە ١٩ی ئەیلول دوا مۆڵەتە. لە ١٩ی ئازاری ٢٠٢٣ سکرتێری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی ئێران و راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق بە سەرپەرشتی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق رێککەوتنێکی ئەمنییان لە بەغدا لەبارەی چالاکی حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە خاکی هەرێمی کوردستان واژۆ کرد. رێککەوتنەکە بەناوی پاراستنی ئاسایشی سنوورەکانی نێوان دوو وڵاتەکەیە. بەپێی رێککەوتنەکە پێویستە حزبەکانی رۆژهەڵات لەچەک دابماڵرێن و بارەگاکانیشیان چۆڵ بکەن، دواتر بەهەماهەنگی لەگەڵ نەتەوەیەکگرتووەکان و هەریەک لەحکومەتی عێراق  و کوردستان لەکەمپی ئاوارەکاندا جێگیر ببن کە بۆیان دیاری دەکرێت. لەوەڵامی ئەم داواکاریەی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، عەتا ناسر سەقزی، ئەندامی ناوەندی کۆمیتەی حزبی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان بە هاوڵاتی وت» تاوەکو ئێستا هیچ ئاگادارکردنەوەیەک بەفەرمی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە یان حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بەئێمە نەگەیشتووە، دەشڵێت، «چەکدانان لەلای ئێمە هێڵی سورە». عەتا ناسر سەقزی پیێیوایە دیاریکردنی ئەو مۆڵەتە لەو کاتەدا لەترسی نزیکبوونەوەی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینییە کە ئێران نایەوێت دووبارە خۆپیشاندان لەوڵاتەکە دووبارە ببێتەوە. «کۆماری ئیسلامی ئەمە وەك چاو سورکردنەوەیەک بەکاردەهێنێت ئەمەش لەترسی نزیکبوونەوەی ساڵیادی شەهیدکردنی ژینا ئەمینی و مەترسی سەرهەڵدانەوەی ناڕەزایەتیەکان لەئێران، بۆیە پێمانوانییە ئەم بڕیارە جێبەجێبکرێت»، عەتا ناسر وای وت. لەبارەی هەر هێرشێکیشەوە بۆ سەر بارەگاکانیان ئەندامەکەی ناوەندی کۆمیتەی حزبی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان وتی، «ئێمە ئەمڕۆ بەهاوبەشی لەگەڵ حەوت حزبی رۆژهەڵاتی کوردستان کۆبووینەوە و ئامادەباشی خۆمان دەکەین بۆ هەر هێرشێک». عەتا ناسر سەقزی باسیشی لەوەکرد کە ئامادەکاریەکانمان بەجۆرێکە «کەمترین زیانمان لەهەر هێرشێک بەربکەوێت، هەروەک ئەوەی کە لەدوایین هێرشیشدا قوربانیەکی کەممان داو ژن و منداڵمان گواستەوەو بارەگاکەمان بەشێوەیەکی بەرچاو چۆڵکرد». لەبارەی ناوەڕۆکی ئەو رێککەوتنەی کە لەنێوان بەغدا و تاراندا ئەنجمادراوە بۆ چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، هاوڵاتی پەیوەندی بە نازم دەباغ، نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە کرد لەتاران و لەوەڵامدا وتی، « ئێمە وەک نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم، نوینەرایەتییەکەمان شکڵییە و ئێمە  بەشداری ئەو کۆبوونەوانە نەبووین و ئاگادار نین، ئەوەی هەیە تەنها ئەو زانیاریانەن کە بیستومانن». نازم دەباغ وتیشی، « پێویستە هەر هەڕەشەیەک کە لەقەوارەی هەرێمی کوردستان دەکرێت بەهەند وەربگیرێت و گرنگی پێبدرێت». لەبارەی مەترسییەکان و هەڕەشەکانی سەر حکومەتی هەرێم لەلایەن ئێرانەوە، هاوڵاتی پەیوەندی کرد بە  ئاریان تاوەگۆزی پەرلەمانتاری نەوەی نوێ لە لیژنەی پەیوەندیەکانی دەرەوە، بەڵام رەتیکردەوە کە لەوبارەیەوە هیچ لێدوانێک بدات و وتی  لیژنەکەیان کۆبوونەوەیان لەوبارەیەوە نەکردووە، باسیشی لەوەکرد ئەو بەروارەی کە وەزارەتی دەرەوەی ئێران دایناوە مەرج نیە بەوجۆرە جێبەجێ بکرێت و پێشتریش هەڕەشە کراوە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەموو ئەگەرێک کراوەیە. تاوەگۆزی وتیشی، لەئێستادا کێشەی بودجە و پرسی موچە لەپێشترە لەنێوان هەرێم و بەغدا. هەر لەچوارچێوەی ئەو هۆشداریەی وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانەوە، کاکۆ ئالیار ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی کۆمەڵەی شۆڕشگێرانی رۆژهەڵاتی کوردستان  لە لێدوانیکدا بۆ هاوڵاتی وتی» ئەم قسانەی ئێران شتیکی زۆر نوێ نیە، ئەمانە تەنها پەیوەندی بە بارودۆخی ناسەقامگیری رۆژهەڵاتی کوردستانەوە هەیە کە بەهۆی شۆڕشی ژینا ئەمینییەوە سەریهەڵداوە و ئێستاش ساڵیادەکەی نزیکە». کاکۆ ئالیار، جەختیشی لەوەکردەوە کە تاوەکو ئێستا هیچ بابەتیکی فەرمی و جددی لەوبارەیەوە لەگەڵ ئەوان باس نەکراوە و «ئێمە ساڵ و دوو ساڵ نییە کە لەهەرێمی کوردستانیان، ئێمە نابینە سەرئێشە بۆ هەرێم». «لەگەڵ بەرپرسانی حزبەکانی هەرێمی کوردستان هەماهەنگین و لەسەر خەتبووین، تا ئەو رادەیەی پێویست بێت ئامادەییمان تێدایە زەحمەتیەکان بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان کەمبکەینەوە، بەڵام ئێمەش بۆ خۆمان هێڵی سورمان هەیە»، کاکۆ ئالیار وای وت. تا ئێستا حکومەتی عێراقی لەبارەی دوا مۆڵەتەکەی ئێرانەوە وەڵامێکی روون و ئاشکرای نەداوەتەو سەبارەت بەوەی کە کەی و چۆن بڕیارەکە جێبەجێ دەکرێت جگە لە تاکە لێدوانی باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عێراق کە دووشەممەی رابردوو ٢٨ی ئابی ٢٠٢٣ وتی، «سه‌روه‌ری خاكی عێراق پێویستی به‌ لێكتێگه‌یشتنی ئه‌منی هه‌یه‌ بۆ پاراستنی سنووره‌كان له‌هه‌ر ده‌ستدرێژییه‌ك». وتیشی «له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ عێراق رێككه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ ئێران ئیمزا كردووه‌ سه‌باره‌ت به‌ڕێگریكردن له‌دزه‌كردنی چه‌كداران، راده‌ستكردنه‌وه‌ی داواكاران، چه‌كداماڵین و لابردنی كه‌مپه‌كان، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر عێراق بووه‌ سه‌رجه‌م خاڵه‌كانی جێبه‌جێ كردووه‌«.

هاوڵاتی  چوار ئەندامی خێزانێکی کورد لە ویلایەتی تەکساس بە مردوویی لە ماڵی خۆیاندا دۆزرانەوە کە هێشتا نازانرێت کردارەکە خۆکوژی بێت یان تاوانی کوشتن بووە.  پۆلیسی شاری ئاڵنی ویلایەتی تەکساس رایگەیاند لە رۆژی دوشەممە 28ی ئابی 2023 چوار ئەندامی خێزانێکیان بە مردوویی لە ماڵەکەی خۆیاندا دۆزیوەتەوە کە دایک و باوکێک و دوو منداڵن. پۆلیس ئەوەی ئاشکرا کردووە کە یەکێک لە ئەندامانی خێزانەکە نەیتوانیووە بۆ ماوەی دوو کاتژمیر بڕواتەوە ماڵەکەوە چونکە دەرگاکان داخرابوون بۆیە پەیوەندی بە پۆلیسەوە کردووە و دواتر پۆلیس چوونەتە ماڵەکەوە و چوار کەسەکەیان بە مردوویی دۆزیەوەتەوە. هەندێک لە میدیاکانی ئەمریکا دەڵێن ئەو کەسەی لە دەرەوە بووە نەنکی منداڵەکان بووە. بەپێی ئەو زانیارییانەی رێکخراوی ئیسلامی شاری ئاڵن بڵاویکردووەتەوە ناوی ئەندامانی خێزانەکە بەمجۆرەیە: فەرمان شێروانی، لەیلا شێروانی، مەتین شێروانی تەمەن دوو ساڵ و شاهین شێروانی تەمەن 12 ساڵ. رێکخراوەکە دەشڵێت، سێ هەفتە لەمەوبەر خێزانەکە کچێکی تەمەن چوار ساڵیان بەناوی لیان لەدەستدا دوای ئەوەی لە مەلەوانگەیەکدا خنکا. پۆلیسی شاری ئاڵن هێشتا هۆکاری روداوەکەی نەخستووەتەڕوو بەڵام دەڵێت، رەنگە خنکانی کچەکەیان "هۆکارێک بێت" بۆ رودانی روداوەکە.  عەبدولرەحمان بەشیر، سەرۆکی رێکخراوەکە کە لە هەمان کاتیشدا مزگەوتە، رایگەیاندووە کە خانەوادەی بەشیر بەدۆخێکی سەختدا تیدەپەڕین بەهۆی مردنی لیانی کچیان چونکە "ئە بارودۆخانە بۆ هیچ خێزانێک ئاسان نییە هەرچەندە ئەندامی تری خێزانەکەیان لێ نزیکبوون بەڵام ئەوان تێکشکابوون." وێنەی فەرمان شێروانی: 

هاوڵاتی  قائیمقامیەتی هەڵەبجە لەسەر دروستبونی پشێوی نیوان نوخشە ناسیح، قائیمقامی هەڵەبجە و سالار سەردار، بەرێوبەری پاسپۆرتی هەڵەبجە رونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەمڕۆ قایمقامی هەڵەبجە سەردانی بەڕێوبەرایەتی پاسپۆرتی هەڵەبجەی کردووە و لەلایەن سالار سەردارەوە "دوور لە هەموو دیسپلینێکی سەربازی و ئیداری" وەڵامی دراوەتەوە، دەشڵێت بەرێوبەری پاسپۆرت ویستوویەتی "پشێوی دروست بکات."  لە رونکردنەوەکەدا هاتووە کە نوخشە ناسیح بەمەبستی بەدواداچوون بۆ سکاڵای هاوڵاتیان لەسەر کاروبارەکانی بەرێوبەرایەتییەکە سەردانی پاسپۆرتی هەڵەبجەی کردووە و داوای لە بەرێوبەری پاسپۆرت کردووە کە گوێ لە داواکاری هاوڵاتیان بگرن و لە کەموکرتییەکان بکۆڵنەوە بەڵام سالار سەردار "هەوڵیداوە پشێوی دروست بکات." قائیمقامیەتی هەڵەبجە داواش دەکات لێپرسینەوە لە سالار سەردار بکرێت بەهۆی ئەوەی "کەمتەرخەم" بووە بەرامبەر هاوڵاتیان و ئەرکەکەی. دەقی روونکردنەوەی قائیمقامییەتی قەزای ناوەندی هەڵەبجەوە لەسەر بابەتەکە:  روونکردنەوەیەک لە قائیمقامییەتی قەزای ناوەندی هەڵەبجەوە بۆ رای گشتی: لە ماوەی رابردوودا سکاڵایەکی زۆری هاووڵاتیان لەڕێگەی نامەو تەلەفوونەوە بۆ قائیمقامییەتمان هاتووە، سەبارەت بە ئیشوکارەکانی بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەڵەبجە، ئەمڕۆ خاتوو نوخشە ناسح قائیمقامی هەڵەبجە بەمەستی بەدواداچوون بۆ سکاڵای هاووڵاتیان و چۆنییەتی رایکردنی مامەڵەکانیان سەردانی بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەڵەبجەی کرد، هاوکات بەڕێز قائیمقامی هەڵەبجە داوای لە بەڕێوەبەری پاسپۆرتی هەڵەبجە کردووە کە بەیەکەوە بچن گوێ لە سکاڵای ئەو هاووڵاتیانە بگرن کە سەردانی بەڕێوەبەرایەتیەکەی دەکەن تا لەنزیکەوە لە کەموکووڕییەکان بکۆڵنەوە، بەڵام بەڕێوەبەری پاسپۆرتی هەڵەبجە دوور لە هەموو دیسپلینێکی سەربازی و ئیداری وەڵامی بەڕێز قائیمقامی هەڵەبجەی داوەتەوەو هەوڵیداوە پشێوی دروست بکات، هاوکات بەڕێز قائیمقامی هەڵەبجەش بەڕێز پارێزگارو سەرو خۆی لەم کارە ئاگادار دەکاتەوە، داواش دەکات لێپرسینەوە لەو بەڕێوەبەرە بکرێت کە کەمتەرخەم بووە بەرانبەر هاووڵاتیان و ئەرکەکەی. قائیمقامییەتی قەزای ناوەندی هەڵەبجە 30-8-2023

مستەفا زاهیدی لەچەند رۆژی رابردوودا میدیای کوردی خەڵکیان بەکەشتیوانێکی ناساوە سەرقاڵ کرد کەگوایە خەڵکی مەهابادەو کوردە، ئەو کەشتیوانە بووەتە یەکەم کورد کەگەشتی بۆشایی ئاسمان بکات، بەڵام دوای بەدواداچوونێکی وردی هاوڵاتی دەرکەوت ئەو ژنە نە کوردەو نە بنەماڵەکەشی خەڵکی مهابادن. یاسەمین موقبیلی ئەو ناوە دیارە بوو کە لەمیدیای کوردیدا بەرچاوکەوت و بەشێکی زۆر لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و تەنانەت ماڵپەرو میدیا دیارەکان، ئەم خاتوونەیان بەکورد ناوبرد. بەشێکی زۆر لەمیدیاکان، بە بیستراوو بینراوەوە، بەو میدیایانەوە کە پشتیوانییەکی ماددی گەورەیان لەپشتە، زۆر بەپەلە باسیان لەوەکرد کە ئەم خاتوونە  کوردەو خەڵکی مەهابادە. هەواڵەکە جێی گومان بوو چونکە هیچ بەڵگەیەک نەبوو بیسەلمێنێت یاسەمین کوردە، بۆیە هاوڵاتی هەوڵیدا بەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە بکات و دوای بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە دەرکەوت ئەم خاتوونە نە کوردەو نە خەڵکی مەهابادە. ئاژانسی ناسا لەڕۆژی یەکشەممەی رابردوو ٢٦ی ئابی ٢٠٢٣، بڵاویکردەوە کەشتی ئاسمانی سپەیس ئێکس ٧ دراگۆن گەیشتووەتە بۆشایی ئاسمان و لەنگەری لەوێستگەی نیودەوڵەتی بۆشایی ئاسمان گرتووە. ناسا بڵاویشیکردەوە کەپرۆژەکەیان نزیکەی شەش مانگ دەخایەنێت و بەهاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای سپەیس ئێکس کراوە. ناسا باسی لەوەش کرد کەچوار کەشتیوان گەشتەکەیان کردووە کە یەکێک لەوان یاسەمین موقبیلییەو بەنوێنەرایەتی ناسا گەشتەکەی کردووەو ئەو سەرپەرشتی گەشتەکە دەکات. یاسەمینی تەمەن ٤٠ ساڵ پێشتر لەسوپای ئەمریکا وەک فڕۆکەوان خزمەتی کردووەو دواتر لە ٢٠١٧ چووەتە ئاژانسی ناسا. وەک خۆی لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیوزی ئەمریکی دەڵێت، لەمنداڵییەوە خەونی ئەوە بووە ببێتە کەشتیوانی ئاسمانی. «شتەکە زۆر سەیرە چونکە لەقوتابخانە کاتێک لەکتێبی ساڵنامە هەموان ئەوە دەنووسن کە دەیانەوێت گەورە ببن، ببن بەچی، من نووسیم: کەشتیوانی ئاسمانی». چۆن دەرکەوت یاسەمین کورد نییە؟ بەپێی هەندێک بەڵگە کەدەست هاوڵاتی کەوتووە دەریدەخات کە یاسەمین کورد نییەو بنەماڵەکەشی خەڵکی مهاباد نین، تەنانەت کەسوکاری خۆشی نکۆڵی لەوە دەکەن کەکوردن. یەکێک لەبەڵگەکان کە دەریدەخات وتەی رۆژنامەنووس هەرمان وەتمانییە کە خەڵکی مەهابادەو دەڵێت نازناوی موقبیلی هەرگیز لەمەهاباد بوونی نەبووە. هەرمان وەتمانی لەلاپەڕەی تایبەتی خۆی لە فەیسبووک نووسیویەتی، « لەماوەی یەک دوو رۆژی رابردوو هەواڵێک بەشێوەیەکی چڕوپڕ بڵاوبووەتەوە کە یەک لەو چوار کەشتیوانەی ناسا ناردویەتییە وێستگەی نێودەوڵەتی بۆشایی ئاسمان، ئافرەتێکی بەرەچەڵەک کوردو خەڵکی مەهابادە بەناوی یاسەمین موقبیلی. بەپێی لێکۆڵینەوەو بەدواداچوونی وردم هەر لەچرکەساتی یەکەمەوە راستی ئەو هەواڵەم بۆ نەسەلماو تەنانەت بەپێی سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوو تەواو جێی متمانە کامبەخشی باوکی و باپیرو باپیرەگەورەی بەناوی نێعمەتوڵڵا هەر خەڵکی تاران بوون و لەناوچەی نیاوەران نیشتەجێ بوون. نازناوی موقبیلیش لەمەهاباد نەبیستراوە». یەکێکی تر لەبەڵگەکان ئەوەیە کەخودی کەسوکاری یاسەمین نکوڵی لەوە دەکەن کەکوردبن. ئەفشین ئیبراهیمیان، کەچالاکوانێکی شاری مهابادە، پەیوەندی بە پژمان موقبیلی، کەسی نزیکی بنەماڵەی یاسەمین کردووە لەتۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک و لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا دایک و باوکی یاسەمین بەڕەچەڵەک کوردن، پژمان موقبیلی دەڵێت، «نەخێر کورد نین». بەڵگەیەکی تر کە دەیسەلمێنێت یاسەمین موقبیلی رەچەڵەکی کورد نییە چاوپێکەوتنیکی باوکیەتی لەماڵپەڕی کەنیسەیەک لەئەمریکا. لەماڵپەڕی ST. Paul‌s Episcopal Church کەماڵپەڕێکی ئایینیەو باس لەنەریتەکانی ئایینی مەسیحیەت کراوە، وتووێژێک لەگەڵ کامی موقبیلی، باوکی یاسەمین کراوە وەک کەسایەتییەکی مەسیحی و قەشەیەکی مەسیحی. کامی موقبیلی دەرباری ژیاننامەی خۆی دەڵێت،  «ساڵی ١٩٥١ لەتاران لەبنەماڵەیەکی شیعە دایکبووم، باوکم پزیشک بووەو دایکم پەرەستار بووە. قوناغی سەرەتایی خوێندنم لەخوێندنگەی (کاسۆلیکی رۆمی) تەواوکردووە. دواتر بەشێوەی پیشەییانە بیناسازی و ئەندازیاری بیناسازی خوێندووە. هەر لەتەمەنی لاوییەوە رەحمەتی خودا بەسەریدا باریوە لەگەڵ مەسیحییەت ئاشنا بووە. وەک دیارە کامی موقبیلی جگە لەشوێنی لەدایکبوونی و مەزهەبەکەی هیچ زانیارییەکی تر ناخاتەڕوو کە لەچ نەتەوەیەکە و لەدیمانەکەدا دەڵێت، هەر لەم سەردەمانەدا لەگەڵ فێری کە پێدەچێت کورتکراوەی  فریشتە بێت ژیانی هاوسەری پێکهێناوە، ساڵی ١٩٨٠ و دوای هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی ئێرانی جێهێشتووەو چووەتە ئەڵمانیا. وەک خۆی دەڵێت، چوار ساڵ لەئەڵمانیا ماوەتەوەو دوو مناڵی بووە بە ناوەکانی کاوەو یاسەمین، کەمتر کاتی خۆی تەرخان ئەکات بۆ ئەو بوارەی کەشارەزایە تێیدا کەمەبەستی تەلارسازییە و دەست دەکات بەخوێندنەوەی کتێبی پیرۆز بەمەبەستی ئاشنابوونی زیاتر بەعیساو بەدوای خودادا دەگەڕێت وەک پەناگەو هێزێکی پشتیوان. بەپێی چاوپێکەوتنەکە، ساڵی ١٩٨٣ لەسەر بانگهێشتی رێکخراوی تۆلستۆی کە رێکخراوێکی دژە کۆمۆنیستی بوون، کامی موقبیلی لەگەڵ خێزانەکەیدا روو دەکەنە ئەمریکاو لە نیویۆرک نیشتەجێدەبن و لەئێستادا چالاکێکی ئایینی مەسیحییە. پێش ئەوەی کۆچ بکەن بۆ ئەمریکا، یاسەمین لە ئەڵمانیا لەدایک دەبێت. لەماڵپەڕی ناساو نیویۆرک تایمز بەوردی باس لەژیاننامەی یاسەمین موقبیلی کراوە، هەردوو سەرچاوەکە دەڵێن کە بنەماڵەکەی ئێرانین و خۆی ساڵی ١٩٨٣ لەئەڵمانیا لەدایکبووە. لەهیچ سەرچاوەیەکدا باس لەکوردبوونی ئەم خاتوونەو بنەماڵەکەی نەکراوە. هیچ زانیارییەک لەسەر بنەماڵەو رەچەڵەکی دایکی یاسەمین بەردەست نییە. تەنانەت لەئینستاگرامی خۆشی کەزیاتر لە ٢٦٥ هەزار فۆڵۆوەرسی هەیە، بەهیچ شێوەیەک باس لەکوردبوونی ناکات و باس لەئێرانیبوونی خۆشی نەکردووە. تەنها لەبەشی بایۆکەی نووسیویەتی: دایک، فرۆکەوانی هێزی دەریایی، فرۆکەوانی تاقیکاری و کەشتیوانی ناسا. تاکە سەرچاوە کەباس لەکوردبوونی یاسەمین دەکات دوو سەرچاوەن کەهیچیان باوەڕپیکراو نین و رەنگە هەواڵی میدیا کوردییەکان سەبارەت بە یاسەمین موقبیلی لەم دوو سەرچاوەیەوە هاتبێت. دوو سەرچاوە لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەردەستە کە باس لەکوردبوونی یاسەمین موقبیلی دەکەن. یەکەمیان ماڵپەڕی ویکیپیدیایە، کە بەهیچ شێوەیەک ناتوانرێت وەک سەرچاوەی متمانەپێکراو پشتی پێ ببەسترێت. سەرچاوەیەکی تر کە باس لەکوردبوونی ئەم خاتوونە دەکات، بابەتێکە لە ماڵپەڕی «عصر ایران» لەنووسینی نهال موسەوی کەدووبارە کردنەوەی زانیارییەکانی ویکیپیدیایەو هیچ شتێکی نوێ و سەرچاوەیەکی متمانەپێکراوی تێدا نییە کە بیسەلمێنێت ئەم خاتوونە کوردو مەهابادییە.

هاوڵاتی  بڕیارە ئەمڕۆ شاندێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە گفتوگۆکردن لەسەر پشکی هەرێمی کوردست لە بودجەی عێراق، سەردانی بەغدا دەکات. ئەمڕۆ چوارشەممە 30ی ئابی 2023 شاندێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدا دەکەنەوە بۆ گفتوگۆ کردن لەسەر پرسی موچە و پشکی هەرێم لە بودجەی عێراق. ئەمە لەکاتێکدایە دوێنێ سێشەممە ئاوات جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، بەهۆی پابەندنەبوونی حکومەتی عێراەقەوە بە رێککەوتنەکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان بودجە نانێردرێت. چوونی شاندەکەی هەرێم بۆ بەغدا چەندین جارە دووبارە دەبێتەوە و پێشتر لە چەندین دانیشتندا نەگەشتوونەتە رێککەوتن، تا ئێستاش فەرمانبەرانی هەرێم موچەی مانگی حەوتیان وەرنەگرتووە. دوێنێ سێشەممە پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێم، رایگەیاند حکومەتی هەرێمی کوردستان پارەی بۆ موچە نییە.

هاوڵاتی حکومەتی بەریتانیا رایگەیاند، ئەمساڵ زیاتر لە 20 هەزار کەس بەرێگای نایاسایی هاتوونەتە بەریتانیا و هەزار و 671  پەنابەری عێراقیش داوای مافی پەنابەرێتییان کردووە.  بەپێی ئاماری حکومەتی بەریتانیا، تا سەرەتایی مانگی ئابی ئەمساڵ 20 هەزار و 100 کەس بەشێوەیەکی نایاسایی لەرێگەی نۆکەندی ئینگلیزەوە روویان لە بەریتانیا کردووە. ئامارەکە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە رێگەی قاچاخ و نایاسایی بۆ بەریتانیا کەمینەکردووە و ئەو یاسا نوێیانەی بەریتانیا دژی کۆچکردنی نایاسایی دەریکردوون نەبوونەتە بەربەست لەبەردەم کۆچبەراندا.  دوای دەستبەکاربوونی ریشی سوناک لە کۆتایی ساڵی رابردوو، حکومەتی بەریتانیا چەند یاسایەکی نوێی دەرکرد دژی کۆچکردنی نایاسایی کە گرنگترینیان رێگرتن بوو لەو کەسانەی دەچنە نێو بەریتانیەوە لەرێگەی نۆکەندی ئینگلیزەوە. بەپێی یاساکە، کە هێشتا جێبەجێنەکراوە، ئەو کۆچبەرانە یان دیپۆرت دەکرێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان یان رەوانەی وڵاتی سێیەم دەکرێن کە رواندایە.  بەڵام بەپێی ئامارەکەی حکومەتی بەریتانیا، لە هەشت مانگی ئەمساڵدا سێ هەزار و 366 پەنابەری ئەفغانی داوای مافی پەنبەرێتییان کردووە و دوای ئەوانیش ئێرانین کە سێ هەزار و 200 کەسن. هاوکات ئامارەکە دەریدەخات کە هەزار و 671 کۆچبەری عێراقی داوای مافی پەنابەرێتییان کردووە.

هاوڵاتی گواستنەوەی نەوت لەبۆرییە نەوتییەکانی تورکیا بەڕێژەی لەسەدا %31 کەمیکردووە، ئەمەش بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانەوەیە. کۆمپانیای گواستنەوەی نەوت‌و بۆرییەکانی تورکیا (بۆتاش) رایگەیاند، لەمانگی رابردوودا 25 ملیۆن‌و 164 هەزار بەرمیل نەوت لەبۆرییە نەوتییەکانی تورکیاوە گواستراوەتەوە، ئەمەش کەمترە بەبەراورد بەمانگی تەمموزی ساڵی رابردوو کەزیاد لە 31 ملیۆن بەرمیل نەوت لەهەمان بۆرییە نەوتییەکانی تورکیاوە گواستراوەتەوە، هۆکاری ئەمەش راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمە. بەهۆی کێشەی بەغداو ئەنقەرەوە ماوەی پێنج مانگە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوەو نەوتی هەرێم لەبۆریی نەوتی کەرکوک جەیهان رەوانە ناکرێت کەیەکێکە لەو چوار بۆرییە نەوتییەی تورکیا لەعێراقەوە نەوتی پێ دەگوازێتەوە.  

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی ھەرێم رونکردنەوەیەکی لەبارەی رەتکردنەوەی وەرگرتنی پارە لە بەغداد بۆ موچە بڵاوکردەوە و ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئاگادار نەکراونەتەوە لەبوونی پێشنیارێکی لەو جۆرە تا رەتکرابێتەوە. وەزارەتی دارایی ھەرێم لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند، لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئاگادار نەکراونەتەوە لەبوونی پێشنیارێکی لەو جۆرە تا رەتکرابێتەوە و پابەندی خۆیان بەجێبەجێکردنی سەرجەم ماددە و بڕگەکانی یاسای گشتی بودجە دوپاتدەکەنەوە.  وەزارەتی دارایی ھەرێم ئاشکراشیکرد، ھەرکات بڕیاری ناردنی ھەر بڕە پارەیەک درا بەرەسمی ڕایدەگەیەنین. وەزارەتی دارایی  چوار خاڵی خستووەتەڕوو، دەقەکەی:         1- ئێمە لە وەزارەتی دارایی بەرپرس نین لە هیچ زانیاری و لێدوانێک بەناوی سەرچاوەی نادیار بڵاوبکرێتەوە، هەر لێدوان و زانیارییەک لەپەیجی فەرمیی خۆمان بڵاونەکرێتەوە جێی متمانە و باوەڕ نییە. 2- بە هیچ جۆرێک لەلایەن تیمی تەکنیکیی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستانەوە ئاگادار نەکراوینەتەوە لە بوونی پێشنیارێکی لەو جۆرە تا رەتکرابێتەوە. 3- وەکو وەزارەتی دارایی پابەندیی خۆمان بە جێبەجێکردنی سەرجەم مادە و بڕگەکانی یاسای گشتیی بودجەی عێراق دووپات دەکەینەوە و هیوادارین حکومەتی عێراقیش یاساکە وەکو خۆی جێبەجێ بکات. 4- هەرکات بڕیاری ناردنی هەر بڕە پارەیەک لە عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستان درا و خرایە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتمان، بە شێوەیەکی فەرمی رایدەگەیێنین وەکو چۆن پێشتر رامانگەیاندووە.

هاوڵاتی وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لەگەڵ شاندێکی پەرلەمانی کەنەدا کۆبووەوە. بەگوێرەی راگەیێندراوی وەزارەتی دارایی، ئاوات شێخ جەناب گوتوویەتی، هەرێمی کوردستان لەگەڵ چارەسەری کێشەکانە بەگوێرەی دەستوور، بەڵام عێراق پابەندی رێکەوتنەکان نەبووە. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی كۆبونه‌وه‌كه‌، ئه‌مڕۆ سێشەممە ئاوات جەناب نوری، وەزیری دارایی و ئابوری پێشوازی کرد لە شاندێکی پەرلەمانی کەنەدا کە پێکهاتبوون لە نوێنەرانی پارتە جیاوازەکانی ئەو وڵاتە. دەربارەی پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغدا، وه‌ك له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌دا هاتوو: ئاوات جەناب نوری ڕونیکردەوە سیاسەتی کابینەی نۆیەم سفرکردنەوەی کێشەکان بووە لەگەڵ بەغدا بەپێی دەستور لەو چوارچێوەیەشدا چەندین ڕێکەوتنیان لەگەڵ حکومەتی عێراق ئەنجامداوە، بەلام دواتر بەهۆی پابەند نەبونی حکومەتی عێراقەوە ڕێکەوتنەکان جێبەجێ نەکراون. وەزیری دارایی ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر یاسای بودجەی عێراق وەکو خۆی جێبەجێ بکرێت، هەرێمی کوردستان دەتوانێت بەشێکی زۆر لە کێشەکانی چارەسەر بکات. ئاوات شێخ جەناب باسی لەوەش کردووە، چەندین هەوڵی نێوخۆیی و نێودەوڵەتی بۆ چارەسەری کێشەکانی هەولێر و بەغدا هەن و داوای لە شاندی پەرلەمانی کەنەداش کردووە لەو بارەیەوە رۆڵیان هەبێت. له‌ به‌شێكی دیكه‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌دا هاتوه‌ كه‌ "شاندی پەرلەمانی کەنەدا خۆشحاڵی خۆیان بەسەردانی هەرێمی کوردستان دەربڕی و ڕایانگەیاند دەیانەوێت هاوکار بن بۆ بەرەوپێشبردنی پەیوەندی بازرگانی و هاریکاری ئابوری لەنێوان کەنەداو هەرێمی کوردستان، هیواشیان خواست کێشەکانی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەزوترین کات چارەسەر بکرێت. " لە کۆتایی مانگی ئابداین و تاوەکو ئێستا مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مووچەی مانگی تەممووزیان وەرنەگرتووە، ئەوە لە کاتێکدایە مووچەخۆرانی عێراق مووچەی مانگی ئابیشیان وەرگرتووە.