فیدراسیۆنی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی: هەرێم بەرەو تونێلێکی تاریک دەڕوات

  گوتەبێژی حکومەتی عێراق رەتیدەکاتەوە سودانی بۆ دیاریکردنی یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزان دەستوەردانی کردبێت. باسم عەودای گوتەبێژی حکومەتی عێراق بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی گوتووە، ئەو قسانەی لەبارەی دەستوەردانی حکومەت یان محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانەوە دەکرێت، بۆ دیاریکردنی یەکەم رۆژی جەژن دەکرێت دوورن لەڕاستییەوە و هیچ بنەمایەکیان نییە. سودانی باوەڕی تەواوی بە سەربەخۆیی دامەزراوە ئاینییەکان هەیە، بۆیە جێی داخە هەندێک لە سیاسییەکان هەوڵدەدەن دامەزراوە ئایینییەکان بخزێننە نێو بازنەی ململانێ سیاسییەکانەوە. هەروەها باسم عەوادی دەڵێت، سەرۆکوەزیران بڕوای بەوە هەیە دامەزراوە ئایینییەکان لە بازنەی کاری خۆیان سەربەخۆبن، دیاریکردنی رۆژی جەژنیش بابەتێکی ئایینییە و زانایانی ئایینی بڕیاری لێدەدەن، بۆیە سودانی خۆی لە دەستوەردان لەو جۆرە بابەتانە دووردەخاتەوە.

  ماڵپەڕی ئەکسيۆس رايگەياند، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمريکا ناوەراستی مانگی ئايار سەردانی سعوديە دەکات، ئەوەش يەکەم گەشتی دەرەوەی وڵاتی دەبێت لەدوای گەڕانەوە بۆ کۆشکی سپی. ئەکسيۆس لە زاری دوو بەرپرسی ئەمريکی و سەرچاوەیەکی ئاگادار لە گەشتەکەی ترەمپەوە رايگەياندووە، گەشتەکە لە چەند هەفتەی رابردوودا لە نێوان بەرپرسانی باڵای ئەمریکا و هاوتا سعودییەکانیان تاوتوێ کراوە، لە پەراوێزی گفتوگۆکان سەبارەت بە شەڕی ئۆکرانیاش کە لە سعودیە ئەنجامدرا باسی لێوەکراوە. يەکێک لە سەرچاوەکان بە ئەکسيۆسی گوتووە، "سەرەتا گفتوگۆ کراوە سەردانەکە لە 28ی نیساندا بکرێت، بەڵام دواتر دواخراوە". بەرپرسێکی ئەمریکیش رايگەياندووە، پلانی ئێستا ئەوەیە کە ترەمپ لە ناوەڕاستی مانگی ئایاردا سەردانی سعودیە بکات، گفتوگۆکانيش لەبارەی پلانی سەردانەکەوە بەردەوامن. ئەو بەرپرسە گوتیشی، گفتوگۆکان لەسەر تاوتوێکردنی وەبەرهێنانی بیانی و پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و کۆتاییهێنان بە ململانێکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت. بەرپرسانی ئەمریکا و ئیسرائیل دەڵێن، لەم کاتەدا پلانەکانی رێککەوتنی ئاساییکردنەوەی پەيوەندييەکانی نێوان ئیسرائیل و سعودیە پشتگوێخراوە، چونکە سعودييەکان رێگايەکيان دەوێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستين ئيسرائيليش ئەوە رەتدەکاتەوە. رۆژی شەشی ئەم مانگە دۆناڵد ترەمپ لە ئۆفيسە هێلکەييەکەی لە کۆشکی سپی بە رۆژنامەنوسانی راگەياند، لە مانگ و نيوی داهاتوودا سەردانی سعوديە دەکات.

  ئەمڕۆ 34 ساڵ بەسەر كۆڕەوی خەڵكی كوردستان تێپەڕدەبێت، كە دوای ئازادكردنی هەموو شار و شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان لە دەستی رژێمی پێشووی بەعس و راماڵینی دەزگا سەركوتكەرەكان، 26 رۆژ دوای راپەڕینی خەڵكی كوردستان لە 5ی ئاداری 1991، خەڵكی كوردستان دژی گەڕانەوەی رژێمی بەعس كۆڕەو و ئاوارەیی هەڵبژارد و رویان لە سنورەكانی توركیا و ئێران كرد، كە بە كۆڕەوی ملیۆنی خەڵكی كوردستان ناسراوە. لە ئەنجامی كۆڕەوەكەشدا لە 5ی نیسانی 1991، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەكگرتووەكان، بڕیاری 688 پەسەندكرد، بۆ پاراستنی خەڵكی كوردستان لە هێرشەكانی رژێمی بەعس. كۆڕەوی ملیۆنی كورد لە ساڵی (1991)، كە تێیدا خەڵكی باشووری كوردستان دژی دەسەڵات و زوڵمی رژێمی بەعس كۆچیكرد، پرسی كوردی لە كێشەیەكی ناوخۆییەوە گەیاندە پرسێكی نێودەوڵەتی، ئەوەبوو زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە و ئەوروپا و ئه‌مه‌ریكا هاتنە سەر خەت و هێڵی (36)ی بەدوای خۆیدا هێنا.  نەتەوەیەکگرتووەکان لە (5ی نیسانی 1991) بڕیاری ژمارە (688)ی تایبەت بە ھەرێمی کوردستان دا، ناوەرۆکی ئەو بڕیارەش ناوچەی "دژەفڕین" یان "ناوچه‌ی ئارام"ی لێ به‌رهه‌م هات، کە ئیدی رژێمی بەعس نەیتوانی ھێرش بکاتە سەر کوردستان. جەیمیس بیکەر، وەزیری دەرەوەی ئەو کاتی ئەمەریکا رۆڵی گەورەی ھەبوو لە چەسپاندنی بڕیارەکە و ھەر (5) ئەندامەکەی هه‌میشه‌ییه‌كانی ئەنجومەنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان دژی بریارەکە ھیچ مافێکی ڤیتۆیان بەکارنەھێنا. "بڕیاری (688)ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان رۆڵێكی گرنگی گێڕا بۆ درووست بوونی په‌رله‌مانی كوردستان و حكومه‌تی هه‌رێم، له‌هه‌مانكاتدا ده‌بێته‌ هوێنی درووستی بوونی ده‌وڵه‌تی كوردیش، بۆ پاره‌چه‌كانی دیكه‌ی كوردستانیش سوودی هه‌بووه‌، ئارامی بۆ ناوچه‌كه‌ گێڕایه‌وه‌. ناوچەی دژە فرین ئەو سنوورەیە، کە ئێستا لە ژێر دەستەڵاتی حکومەتی ھەرێمی کوردستانە، ئه‌وكاتیش "دانیاڵ میتران" ھاوسەری فرانسۆ میترانی سەرۆكی ئەو كاتەی فەرەنسا، یەكێكە لەوانەی كە رۆڵی سەرەكی بینی بۆ ئەوەی فەرەنسا پرسی كورد بباتە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و وایكرد بڕیاری (688)ی نەتەوەیەکگرتووەکان له‌بارەی "ناوچەی ئارام" دەربكرێت.

  ڕێبەری شۆڕشی ئێران رایگەیاند، هەڵوێستەکانمان هەر وەک جارانە، ئەمەریکا و ئیسرائیل هەڕەشەمان لێدەکەن، بەڵام وەڵامی توند وەردەگرنەوە. عەلی خامنەیی، رێبەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران لە وتاری نوێژی جەژنى ڕەمەزان لە تاران ڕایگەیاند، ئیسرائیل ئەگەر دەرفەتی بۆ بڕەخسێت جینۆساید دەکات و خاکی وڵاتانی دیکە داگیردەکات، وەک ئەوەی ئێستا سوریای داگیرکردوە. وتیشی: دەبێت بونی ئیسرائیل لە فەڵەستین بنەبڕ بکرێت و هەموان هەوڵبدەن بۆ نەهێشتنی ئەو قەوارەیە لە ناوچەکە، دوژمنایەتیمان بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا نەگۆڕە. خامنەیی راشیگەیاند، "ئەمەریکا و ئیسرائیل هەڕەشەمان لێدەکەن، ئێمە هەڵوێستەکانمان هەروەک جارانە، ئەگەر هەر خراپەیەک بەرامبەر تاران بکرێت، بە دڵنیاییەوە وەڵامی بەهێزمان بۆیان دەبێت". باسی لەوەشکرد، "ئەگەر دوژمنان بەنیازی دروستکردنی فیتنەبن لە ناوخۆی وڵاتەکەمان، ئەوا گەلی ئێران خۆی وەڵامیان دەداتەوە". ڕێبەری ئینقلاب بە ئاماژە بە سەقامگیریی هەڵوێستەکانی کۆماری ئیسلامی سەبارەت بە ناوچەکە وتی: هەڵوێستەکانمان سەقامگیرن و دوژمنایەتیی نێوان ئەمریکا و ڕژێمی زایۆنیستیش هەر وەک ڕابردووە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت، ئەگەر بە گفتوگۆ چارەسەرێک بۆ بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران نەدۆزنەوە، ئەوا "شتی زۆر زۆر خراپ بەسەر ئێران دێت."   ترەمپ رۆژی هەینی لە کۆشکی سپی بە رۆژنامەڤانانی گوت: "ئێران لە ریزی سەرەوەی ئەو شتانەیە کە چاودێرییان دەکەم."   ترەمپ 12ی ئادار لە رێگەی ئەنوەر قەرقاش، دیپلۆماسی باڵای ئیماراتەوە نامەیەکی بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری ئێران نارد.    سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: "بەم دواییانە نامەیەکەم بۆ ئەوان نارد و پێم گوتن، پێویستە بە رێگەیەک لە رێگەکان بڕیار بدەن؛ یان بە گفتوگۆ چارەسەرێک دەدۆزینەوە یانیش شتی زۆر زۆر خراپ بەسەر ئێران دێن. بەڵام من نامەوێت ئەوەی دووەم رووبدات."   سەرۆکی ئەمریکا هەروەها هۆشداریدا: "لە پێگەی هێز و لاوازییەوە قسە ناکەم، بەڵام حەزی گەورەی من ئەوەیە کە لەگەڵ ئێران بگەینە چارەسەر. ئەگەر چارەسەری نەکەین، ئەوا شتی زۆر خراپ بەسەر ئێران دێت."   میدیای فەرمیی ئێران رۆژی پێنجشەممە بڵاویکردەوە، تاران بە فەرمی وەڵامی نامەکەی داوەتەوە.   ئاژانسی ئیرنا لە زاری عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە بڵاویکردەوە، وەڵامی ئێران رۆژی چوارشەممە "بە شێوەیەکی گونجاو لە رێگەی عومانەوە نێردراوە".

  بۆ یەکەمجار شاندی پارتی دەم لەگەڵ شاندی مەهەپە و دوای 10 ساڵیش لەگەڵ ئاکپارتی بەمەبەستی جەژنە پیرۆزە سەردانی یەکدى دەکەن. ئەمڕۆ لە دووەم رۆژی جەژنی رەمەزاندا، پارتی دەم لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان جەژنە پیرۆزە دەکات و لەو چوارچێوەیەشدا سەرەتا مەهەپە، سەردانی بارەگای سەرەکی پارتی دەم دەکات و جەژنە پیرۆزە لە یەکدى دەکەن، بەو جۆرەش بۆ یەکەمجار، پارتی دەم و مەهەپە پیرۆزبایی جەژن لە یەکدى دەکەن. هاوکات شاندێکی پارتی دەم سەردانی مەهەپە دەکاتەوە. دواتر پارتی ئایندە ، بەمەبەستی جەژنەپیرۆزە سەردانی پارتی دەم دەکات و هاوکات شاندێکی پارتی دەم سەردانی پارتی ئایندە دەکاتەوە. لە کاتژمێر 12:30 خولەکیشدا، شاندی ئاکپارتی سەردانی بارەگای سەرەکی پارتی دەم دەکات و شاندێکی پارتی دەمیش سەردانی ئاکپارتی دەکات. ئەوەش یەکەم سەردانی هەردوو پارتەکەیە بۆ لای یەکدى بۆ جەژنە پیرۆزە لە دوای 10 ساڵ. پاشان لە کاتژمێر 13:30 خولەکدا پارتەکانی دەم و سەعادەت و لە کاتژمێر 14:15خولەکیشدا پارتی دەم و دەڤا بەمەبەستی جەژنەپیرۆزە سەردانی بارەگای سەرەکی یەکتر دەکەن. سەردانەکەی شاندی پارتی دەم، مەهەپە و ئاکپارتی بۆ جەژنە پیرۆزە بۆ لای یەکدى، وەک بەشێک لەو پرۆسە نوێیە تەماشا دەکرێت، کە لە یەکی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردووەوە دەستیپێکردووە و دیارترین قۆناغی پرۆسەکەش، بانگەوازەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانییکراوی پەکەکە بوو لە 27ـی شوباتی ئەمساڵ. جەهەپە هیچ پلانێکی بۆ سەردانی لایەنەکان لە رۆژانی جەژندا نییە و هەر لەسەر ئەو بنەمایەش پارتی دەم باسی لە سەردانی شاندەکەی بۆ لای ئەو پارتە نەکردووە.

  ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی ڕاگوزەری سووریا و ژمارەیەک لە نوێژخوێنان، لە کۆشکی گەل لە دیمەشق، بۆ یەکەمجار نوێژی جەژنیان کرد، یەکەمجارە لەو کۆشکە مەراسیمێکی لەو شێوەیەی لێ بەڕێوەبچێت. بەرەبەیانی ئەمڕۆ دووشەممە 31ـی ئاداری 2025، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی ڕاگوزەری سووریا، لە تەنیشتییەوە ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوە و شێخ ئوسامە ئەلرفاعی، سەرۆکی ئەنجوومەنی فەتوای سووریا و ژمارەیەک لە فەرماندە باڵا سەربازییەکانی وەزارەتی بەرگریی و دەسەڵاتی نوێێ سووریا و هاووڵاتییان، نوێژی یەکەم ڕۆژی جەژنیان لە کۆشکی گەل لە دیمەشقی پایتەختی سووریا کرد. گوتاربێژ و پێشنوێژی جەژن، پیرۆزبایی جەژنی لە خەڵکی سووریا کرد و بە جەژنی سەرکەوتنی ئەوانە وەسف کرد کە دیمەشقیان ڕزگار کرد. گوتاربێژ و پێشنوێژ گوتی: ئەو جەژنە، هیچ گەندەلی و سەرکوتکردنێک نییە، بەڵکو جەژنی ئاشتی و خۆشەویستی و ڕێزگرتنە، ئەوە دروشمی ڕزگارکەرانی دیمەشق بوو. گوتیشی: ئەو جەژنەی کە وێنای بەهای بەرز دەکات، بە پشتیوانی خوای گەورە دەوڵەتی نوێمان تێیدا بونیات دەنێین، ئێمە لە قۆناغی بونیاتنانی وڵاتین و پێویستە هەمووان بەشداریی ئەو بونیاتنانە بکەن.

  وەزیری دادی عێراق رایگەیاند، کێشەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لە عێراق بە یاسا چارەسەر کراوە.   لەبارەی زەویی جووتیارانی کوردەوە لە کەرکووک، خالید شوانی، وەزیری دادی عێراق، ئەمڕۆ (دووشەممە) لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا گوتی "ئەوەی پەیوەستە بە زەوییە کشتوکاڵییەکانەوە؛ یاساکە دەرچووە و چاوەڕوانی دەرچوواندنی رێنوێنی دەکەین، کە ئینشائەڵلا لە ماوەی دوو مانگدا دەردەچێت و دەست بە جێبەجێکردنی دەکرێت".   وەزیری دادی عێراق ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی پەیوەندیی بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی دەسەڵاتی پێشووتری عێراقەوە هەیە، "لە ماوەیەکی نزیکی دوای جەژن، دەست بە جێبەجێکردنی دەکرێت".   وەزیری دادی عێراق کە لە پشکی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان پۆستەکەی وەرگرتووە و کۆنفرانسە رۆژنامەڤانییەکەی لە شاری کەرکووک بوو، باسی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی شارەکەشی کرد.   خالید شوانی گوتی: "ئەو هێزە سیاسییانەی ئەم ئیدارەیان پێکهێناوە، باوەڕیان بە هاوبەشیی راستەقینە هەیە؛ باوەڕمان بە پەراوێزخستنی هیچ لایەنێک نییە و بەردەوام دەرگامان واڵابووە، دەستیش بۆ هەر پێکهاتە و حیزبێک  درێژ دەکەین کە ئامادەبێت لەگەڵ ئێمەدا هاوبەشی بکات".   وەزیری دادی عێراق لەبارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانیشەوە گوتی، "کێشەی مووچە بە بنەڕەتی چارەسەر بووە؛ هیچ کێشەیەکی یاسایی و سیاسیی لەپشتەوە نییە، ئەوەی دەمێنێتەوە رێوشوێنە کارگێڕییەکانن و پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان خۆی لەگەڵ رێنماییەکانی حکومەتی عێراق بگونجێنێت بۆ ئەوەی چیدی مووچە دوانەکەوێت."   شوانی گوتیشی، کێشەی مووچە بە یاسای بودجە، بڕیاری دادگەی فیدراڵی و رێککەوتنی بەغدا و هەولێر چارەسەر بووە، "ئێمە بەردەوام دەیڵێینەوە، ئەو کێشانەی هەن تەکنیکین نەوەکو سیاسی و پێویستی بە خۆگونجاندنی حکومەتی هەرێمی کوردستانە لەگەڵ رێنماییەکانی حکومەتی فیدراڵی".

  دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت، ئەگەر بە گفتوگۆ چارەسەرێک بۆ بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران نەدۆزنەوە، ئەوا "شتی زۆر زۆر خراپ بەسەر ئێران دێت."   ترەمپ رۆژی هەینی لە کۆشکی سپی بە رۆژنامەڤانانی گوت: "ئێران لە ریزی سەرەوەی ئەو شتانەیە کە چاودێرییان دەکەم."   ترەمپ 12ی ئادار لە رێگەی ئەنوەر قەرقاش، دیپلۆماسی باڵای ئیماراتەوە نامەیەکی بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری ئێران نارد.    سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: "بەم دواییانە نامەیەکەم بۆ ئەوان نارد و پێم گوتن، پێویستە بە رێگەیەک لە رێگەکان بڕیار بدەن؛ یان بە گفتوگۆ چارەسەرێک دەدۆزینەوە یانیش شتی زۆر زۆر خراپ بەسەر ئێران دێن. بەڵام من نامەوێت ئەوەی دووەم رووبدات."   سەرۆکی ئەمریکا هەروەها هۆشداریدا: "لە پێگەی هێز و لاوازییەوە قسە ناکەم، بەڵام حەزی گەورەی من ئەوەیە کە لەگەڵ ئێران بگەینە چارەسەر. ئەگەر چارەسەری نەکەین، ئەوا شتی زۆر خراپ بەسەر ئێران دێت."   میدیای فەرمیی ئێران رۆژی پێنجشەممە بڵاویکردەوە، تاران بە فەرمی وەڵامی نامەکەی داوەتەوە.   ئاژانسی ئیرنا لە زاری عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە بڵاویکردەوە، وەڵامی ئێران رۆژی چوارشەممە "بە شێوەیەکی گونجاو لە رێگەی عومانەوە نێردراوە".   نامەکە لە کاتێکدایە، ئیدارەی ترەمپ لە چوارچێوەی هەڵمەتی "ئەوپەڕی گوشاردا" سزای نوێی بەسەر ئێراندا سەپاندووەتەوە.

كیفاح مەحمود، راوێژكاری مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت، ئەوەی رودەدات پلانێكی روون و بەرنامە بۆ داڕێژراوە، بۆ دروستكردنی بەربەست لەبەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، پەیوەندی بەو گروپە سیاسیانەوە هەیە فشار دەكەن لە بەغدادو هەوڵی تێکدانی سیستمی فیدراڵی وڵات دەدەن، كە ساڵانێکی زۆرە کاردەکەن بۆ دروستكردنی ئاستەنگ لەبەردەم گەشەسەندنی هەرێم و سەندنەوەی دەسەڵاتە دەستورییەکانی. راوێژكارەكەی بارزانی، لە لێدوانێكدا بە رۆژنامەی "الشرق الاوسط"ی راگەیاندووە، روونە کە کۆمەڵەی نەوت ناڕازییە لە بیرۆکراتیی و هەنگاوەكانی پەیوەست بە پرۆسەی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت. وتوشیەتی، بابەتەکە پەيوەستە بە سیاسەت نەک رێکاری تەکنیکی، بەتایبەتی دوای ئەوەی پەرلەمان هەموارکردنەوەی ماددەی 12ی یاسای بودجەی سەبارەت بە رێکارەکانی دەرهێنانی نەوت پەسەندکرد، سەیركە لەوەدایە، وەزیری نەوتی فیدراڵی نزیکەی دوو هەفتە لەمەوبەر رایگەیاند، لە ماوەی 48 کاتژمێردا هەناردەکردن دەستپێدەکاتەوە، بەڵام ئەوە روینەدا. دوو ڕۆژ لەمەوبەر دوو سەرچاوە بە رۆیتەرزیان راگەیاندبوو، گفتوگۆکان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی کوردستان لە رێگەی بۆریی عێراق-تورکیا، دووچاری گیروگرفت بووە، بەهۆی بەردەوامی ناكۆكی لەبارەی چۆنیەتی پارەدان و گرێبەستەکان. دانوستانەکان، کە لە کۆتایی مانگی شوباتەوە دەستیپێکرد، تا ئێستا نەیتوانیوە کۆتایی بە ناکۆکییەکی نزیکەی دوو ساڵ بێنێت، کە بووەتە هۆی وەستاندنی هەناردەی نەوت لە کوردستانی عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکی. واشنتۆن فشاری خستۆتە سەر عێراق بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن، مانگی رابردوو ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندبوو، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا، داوای لە عێراق کردووە رێگە بە دەستپێکردنەوەی هەناردەركردنی نەوت بدات، یان روبەڕوی سزا دەبێتەوە. واشنتۆن دەیەوێت هەناردەی نەوت لە رێگەی تورکیاوە دەستپێبکرێتەوە، لەبەرهەندێك هۆكار، كە بەشێکی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی دابینکردنی جیهانی و دابەزاندنی نرخەكەیەتی، لە هەمان کاتدا ئیدارەی ئەمریکا دەیەوێت پەیوەندییە داراییەکانی نێوان عێراق و ئێرانی دراوسێ بوەستێنێت، لەسایەی ئەو فشارانەی خستویەتیە سەر تاران، سەبارەت بەهەناردەکردنی نەوت و بەرنامە ئەتۆمییەکەی.

فاتمە موهاجرانی گوتەبێژی حکومەتی ئێران لە پۆستێکیدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نووسیویەتی، وەڵامی ئێران بۆ نامەکەی ترەمپ ئامادەکراوە و گەیەندراوە بە کۆشکى سپی، دەڵێت، دانوستانی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمریکا خراوەتە بەرنامەی کار و پرۆسەی دیپلۆماسی بەردەوامە. موهاجرانی نەیگوتووە ئەم دانوستانە ناڕاستەوخۆیانە لەڕێی کام وڵاتى نێوەندگیرەوە بەڕێوەدەچن، بەڵام دەڵێت، تەنها سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی دەبێت، لەکاتێکدا ئەمریکا دەیەوێت بەرنامەی مووشەکی و گرووپەکانی سەر بە ئێران لە ناوچەکەش بگرێتەوە. ئەمە لەکاتێکدایە سەبارەت بە ناوەڕۆکی نامەکەی ترەمپ بۆ خامنەیی، وەزارەتی دەرەوەی ئێران راگەیاندووە، ناوەڕۆکی نامەکانی ئێران و ئەمریکا بە نهێنی دەمێنێتەوە تاوەکو ئەوکاتەی بەرژەوەندییەکانی وڵات پێویستی پێیەتی. رۆژی شەممە، بەرپرسێكی باڵای ئێرانی کە نەیویستووە ناوی ئاشکرا بکرێت، بە میدیای بەریتانی راگەیاندووە، "لە وەڵامی هەر هێرشێکی ئەمریکا بۆ سەرمان، بنکەی سەربازی دیێگۆ گارسیا دەکرێتە ئامانج". دیێگۆ گارسیا، دوورگەیەکە بە رووبەری 30 کیلۆمەتر دووجا، سەر بە بەریتانیایە، دەکەوێتە زەریای هیندی بە دووری سێ هەزار و 800 کیلۆمەتر لە باشووری ئێران. لە دوورگەی دیێگۆ گارسیادا بنکەیەکی سەربازی تێدایە بە هەمان ناوی دوورگەکە و سەر بە وەزارەتی بەرگریی بەریتانیایە، بەڵام بە رێککەوتنێكی ساڵی 1966، بنکەکە کەوتە ژێر کۆنترۆڵی سوپای ئەمریکا و ئێستا بە یەکێک لە بنکە سەرەکییەکانی ئەو وڵاتە دادەنرێت لە رێگەیەوە کۆنترۆڵی دەریا و ئاسمانی بەشی زۆری ناوچەکانی ئەفریقا، رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و ئاسیا دەکات.

کابینەی نوێی حکومەتی سووریا درەنگانی شەوی رابردوو راگەیێندرا. حکومەتەکە لە 22 وەزارەت پێکهاتووە کە تەنیا یەک وەزیریان کوردە. لایەنە سیاسییە کوردییەکانیش دەڵێن "نوێنەرایەتی ئێمە ناکات."   هاونیشتمانییەک بە ناوی محەممەد عەبدولڕەحمان تورکۆ، لەلایەن ئەحمەد شەرعەوە پۆستی وەزیری پەروەردەی لە کابینەی نوێی حکومەتی سووریا پێدرا.   محەممەد تورکۆ کێیە؟   - ساڵی 1979 لە عەفرینی رۆژئاوای کوردستان لەدایکبووە. - خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە قوتابخانەکانی دیمەشق تەواو کردووە. - لە زانکۆی دیمەشق، کۆلیژی یاسای لە ساڵانی 1997-2001 خوێندووە. - لە ساڵی 2003، وەک یاریدەدەری مامۆستا لە کۆلیژی پەروەردە لە زانکۆی دیمەشق دامەزراوە، بە پسپۆڕی لە یاساکانی منداڵان و رێکخراوەکانیان. - لە زانکۆی لایپزیگی ئەڵمانیا لە 2004-2009 بڕوانامەی دکتۆرای لە یاسا بەدەستهێناوە، بە پسپۆڕی لە یاساکانی منداڵان و رێکخراوەکانیان (مافەکانی منداڵ) - لە ساڵی 2009 وەکو ئەندامی دەستەی وانەبێژانی زانکۆی دیمەشق دامەزراوە - 2013 بۆ 2014 سەرۆکی بەشی پەروەردەی منداڵ (باخچەی منداڵان - مامۆستای پۆل) بووە لە کۆلیژی پەروەردە  - 2016 بۆ 2020 جێگری راگری کۆلیژی پەروەردە بووە بۆ کاروباری خوێندکاران و کارگێڕی  - هاوژینی هەیە و باوکی سێ منداڵە   محەممەد تورکۆ لە رێوڕەسمی سوێندخواردنی دوێنێ (شەممە)، سەرۆکی ئەنجوومەنەکانی خۆجێیی ئەنەکەسە رایگەیاند، "ئێمە، نابینە بەشێک لە حکومەتێک کە مافەکانی گەلەکەمان بە فەرمی ناناسێت."   هاوکات ئەنجوومەنی نیشتمانی کوردی سووریا (ئەنەکەسە) جەختی لەوە کردەوە، بەشداریی رێوڕەسمی راگەیاندنی کابینەی حکومەتی کاتیی سووریا ناکەن. 

  ئەو خانەنشینانەی بەر لە دەرچوونی یاسای خانەنشینی ژمارە 9ـی ساڵی 2014 خانەنشینکراون، مووچەکانیان هاوتای خانەنشینانی بەغدا دەکرێت و مینحە 100 هەزار دینارییەکەش دەیانگرێتەوە. سەرچاوەیەک لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی خانەنشینی ڕایدەگەیەنێت: ئەوانەی پێش 2014-01-01 خانەنشینکراون، واتا بەر لە دەرچوونی یاسای خانەنشینی ژمارەی 9ـی ساڵی 2014، مووچەیان دەستکاری دەکرێت و لەگەڵ عێراق هاوتا دەکرێت، زیادکردن و دەستکاری مووچەشیان بەپیی بڕوانامە و ساڵانی خزمەت دەبێت. بەوتەى سەرچاوەکە هەر خانەنشینێکی زیندوو مووچەکەی لە 500 هەزار دینار کەمتر بێت، بۆی دەکرێت بە 500 هەزار دینار، ئەوانی تریش بەپێی بڕوانامە و ساڵانی خزمەت مووچەکانیان دیاری دەکرێت. مینحە 100 هەزارییەکەش دەیانگرێتەوە ئەوانەی مووچەیان لە ملیۆنێک کەمترە کە دەستی پێکردووە و ئێستا ڕاگیراوە، ڕەنگە لە مانگی چوار یان پێنج دەستپێبکاتەوە کێشەی هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینان لەگەڵ عێراق و چارەسەرکردنی کێشەکانیان قۆناغی باش چووەتە پێشەوە، پێشبینی دەکرێت لە چەند مانگی داهاتوو ئەوانەی ماون مووچەکانیان هاوتا دەکڕێت. بۆ میراتگرانی خانەنشینانیش  کەمترین مووچەیان 400 هەزار دەبێت بەمشێوەیە: میراتگرێک 320 هەزار مووچەکەی بێت، لەگەڵ 100 هەزارەکە دەبێتە 420 هەزار.  دوو میارتگر بە هەردووکیان 360 هەزار وەردەگرن لەگەل دوو 100 هەزاری. سێ میراتگر یان زیاتر 400 هەزار وەردەگرن بە هەموویان، بەهەمانشێوە ئەوانیش مینحە 100 هەزارییەکە دەیانگرێتەوە. بۆنموونە خانەنشینێک کۆچی دوایی کردووە، چوار میراتگری هەیە، مووچەشی کەم بووە، 400 هەزاری بۆ دادەنرێت، ئەم 400 هەزارە بەسەر هەر چواریان دابەش دەکرێت و هەر یەکێکیان 100 هەزاری بەردەکەوێت، هەر یەکێکیشیان 100 هەزار وەردەگرێت، واتا مووچەی هەر یەکێکیان دەبێتە 200 هەزار.

لە سوریا، رێوڕەسمی راگەیاندنی پێکهێنانی حکوومەتی راگوزەر بەڕێوەچوو و ناوی ئەندامانی کابینەی نوێ ئاشکرا کرا. لەم رێوڕەسمەدا کە بە ئامادەبوونی ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی راگوزەر ئەنجام درا، پلانی نوێ بۆ بوژاندنەوەی وڵات خرایە ڕوو. ئەحمەد شەرع لە وتارەکەیدا رایگەیاند: "ئەمڕۆ سوریا هەنگاوێکی مێژوویی بەرەو پێشەوە دەنێت و گەلی سوریا لەدایکبوونی قۆناغێکی نوێ لە مێژووی خۆیان دەبینن."  بەپێی قسەکانی ئەو، راگەیاندنی حکوومەتی راگوزەر دەرخەری "ئیرادەی هاوبەشی سووریەکانە بۆ بنیاتنانی دەوڵەتێکی نوێ و سەربەخۆ و بەهێز و خاوەن سەروەری." سەرۆکی قۆناغی راگوزەری سوریا جەختی لەسەر چەند ئامانجی سەرەکی حکوومەتەکەی کردەوە و رایگەیاند کە ئامانجی یەکەمیان بریتییە لە دووبارە بنیاتنانەوە و چاککردنەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت لەسەر بنەمای لێپرسینەوە و شەفافیەت و پاشانیش چارەسەرکردنی پرسە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان. هەروەها شەرع جەختی کردەوە کە کار دەکەن بۆ دابینکردنی مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە سەرەتاییەکان و پاشان کردنەوەی ئاسۆیەکی نوێ لە بواری پەروەردە و تەندروستی.  شەرع ئەوەشی خستە روو کە کار دەکەن بۆ چارەکردنی کێشەکانی کشتوکاڵ و بەهێزکردنی ئەو کەرتە و پاشانیش بەهێزکردن و بنیاتنانەوەی کەرتی پیشەسازی و بەهێزکردنی دەستی ناوخۆیی. شەرع لە کۆتایی وتارەکەیدا رایگەیاند هەموو هەوڵێک دەدەن بۆ ئەوەی سوریا بکەنە دڵی عرووبەی جیهانی عەرەبی. ئەم هەنگاوە، دوای تێپەڕینی نزیكەی چوار مانگ بەسەر رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد، دێت. ناوی بەشێک لە وەزیرەکانی کابینەی نوێی حکومەتی راگوزەری سوریا: مورهەف ئەبو قەسرە- وەزیری بەرگری ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا مەروان حەلەبی- وەزیری خوێندنی باڵا  مەزهەر وەیس- وەزیری داد  محەمەد بەشیر- وەزیری وزە محەممەد ئەبو خەیر شوکری- وەزیری ئەوقاف  ئەنەس خەتاب- وەزیری ناوخۆی سوریا محەممەد یەسر بەرنییە - وەزیری دارایی  هەند قبوات- وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی  نیزال شەعار- وەزیری ئابوری رائید ساڵح - وەزیری بەهانەوەچون و کارەساتەکان عەبدولسەلام هەیکەل- وەزیری گەیاندن  حەمزە موستەفا- وەزیری راگەیاندن محەممەد ساڵح- وەزیری رۆشنبیری موسعەب عەلی_ وەزیری تەندروستی - ئەمجەد بەدر_ وەزیری کشتوکاڵ عەلی کیدە - ئەمینداری ئەنجومەنی وەزیران

  سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند کە ئۆپەراسیۆنێکی زەمینی فراوانیان لە ناوچەی ڕەفەح دەستپێکردووە بۆ فراوانکردنی ناوچەی ئەمنی لە باشووری غەززە. دەروازەی ڕەفەح دەروازەی کەرتی غەززەیە بۆ جیهانی دەرەوە، هەروەها خاڵی سەرەکیی چوونە ژوورەوەی یارمەتییە مرۆییەکانە بۆ ناو غەززە. بەپێی زۆرێک لە شیکارییەکان، کۆنترۆڵکردنی پەڕینەوەی ڕەفەح سەرەتایەکە بۆ کۆنترۆڵکردنی تەواوی شارەکە و سنووری لەگەڵ میسر، کە قاهیرە دەڵێت، پێچەوانەی ڕێککەوتنەکانی کامپ دەیڤدە. لە پێشهاتێکی پەیوەندیداردا، سوپای ئیسرائیل هێرشی کردە سەر شوێنێکی هاوەن لە خان یونس لە باشووری کەرتی غەززە، بەپێی ڕاگەیەندراوێکى نووسینگەی ڕاگەیاندنی سوپای ئیسرائیل هێزەکانیان لەچەند شوێنێکى جیاوازى ناوچەکەوە تەقەبان لێکراوە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، سوپای ئیسرائیل هێرشی کردووەتە سەر شوێنێک لە خان یونس، لەو ناوچەیەی کە هێزەکانی باشووری غەززە پێشتر لە ڕۆژی شەممەوە گولـلە هاوەنیان لێیەوە تەقاندووە. سوپای ئیسرائیل دەڵێت ئۆپەراسیۆنێکی زەمینی لە ناوچەی ئەلجونەینا لە شاری ڕەفەح دەستپێکردووە، بە ئامانجی فراوانکردنی ناوچەی ئەمنی لە باشووری کەرتی غەززە. بەرپرسێکى بزوتنەوەى حەماسیش دەڵێت ئیسرائیل لە پێناو ڕزگارکردنی حکومەتەکەی ناتانیاهۆی تاوانبار، وەستان و خۆیاندزیەوە لە مەرجەکانی ڕێککەوتنەکە. ئەو بەرسە وتیشى: نەتانیاهۆ ماوەی ساڵێکی تەواو خۆی دەدزێتەوە و هەموو هەوڵەکانی ناوبژیوانان بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن پووچەڵ کردووەتەوە، ئێمە پابەند بووین بە هەموو مەرجەکانی ڕێکەوتنەکە. لەوەتەی شەڕ لە غەززە دەستی پێکردووە، ئیسرائیل پلانی هەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی دیوی فەلەستینی پەڕینەوەکە و چاودێریکردنی هەموو ئەو یارمەتییانەی کە دێنە ناو غەززە، چەندین جارە نەتانیاهۆ هەڕەشەی لەشکرکێشی بۆ سەر ڕەفەح دەکات. سەرەڕای دژایەتیی وڵاتانی جیهانی لە نێویشیاندا واشنتن.

  جەنەراڵ عەلی رەزا تەنگسیری، فەرماندەی هێزی دەریایی سوپای پاسدارانی ئێران، هەڕەشەی داخستنی گەروی هورمزی کرد، ئەگەر وڵاتەکەی لەلایەن ئەمریکاوە هێرشی بکرێتە سەر. ئاماژەی بەوەدا، بڕیاری داخستنی گەروەکە لەلایەن فەرماندە باڵاکانی وڵاتەوە دەدرێت، جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەش بەرپرسیارێتی منە. تەنگسیری وتیشی، ئێران چاوپۆشی ناكات لە هیچ هێرشێک بكرێتەسەری، هیچ کەسێک ناتوانێت لێمان بدات و دەربازبێت، تەنانەت ئەگەر ناچاریش بین بەدوایەوەبین بۆ کەنداوی مەکسیک، ئەوا ئەو کارە دەکەین. ئەو فەرماندە سەربازییەی ئێران جەختیكرد، وڵاتەکەی ناچێتە ناو هیچ دانوستانێکەوە سەبارەت بە بەرنامەی مووشەکییەکەی یان تواناکانی بەرەی مقاوەمە و، ئەم پرسانە بۆ گفتوگۆ نین. ئەو هەڕەشانە لەکاتێکدایە کۆمارى ئیسلامى ئێران بە چوار خاڵ وەڵامى نامەکەى دۆناڵد ترەمپى داوەتەوە کە تێیدا دوو مانگ مۆڵەتى بۆ تاران دیاریکردبوو کە یان بچێتە گفتوگۆوە لەگەڵ ئەمەریكا سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی، یاخود بژاردەی سەربازی هەڵدەبژێرێت. لەدوو رۆژى رابردوودا، ئێران لەڕێگەی میرنشینی عوممانەوە وەڵامى نامەکەى ترەمپى دایەوە كە تێڕوانینی ئێرانی تێدا ڕوونكراوەتەوە، سەبارەت بە دۆخی ئێستا و نامەكەی ترەمپ. وەڵامى ئێران بۆ نامەکەى ترەمپ بەسەر چوار خاڵدا دابەشکراوە و بە جیا و بە وردی وەڵامی هەر بڕگەیەکى نامەکەی داوەتەوە، بە بەکارهێنانی زمانێکی گونجاو لەگەڵ ئەو زمانەی کە ترەمپ بەکاری هێناوە، ئەوەش بەوتەى چەند سەرچاوەیەکى ئێرانى بۆ رۆژنامەى عەرەبی جەدید.