ئەم ساڵ لە هەرێمی کوردستان 12 کرێکار لەکاتی کارکردندا گیانیان لەدەستداوە

شەنای فاتیح حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمانگی ئایاری ٢٠١٩ دەستی بەجێبەجێکردنی پڕۆژەی بەئەلیکترۆنیکردنی فەرمانگەکانی دادنووسی کوردستان کرد بەمەبەستی خێرا جێبەجێكردنی مامەڵەی هاووڵاتیان- بەفیڕۆنەدانی کات و پارێزراوی زانیارییەكانی هاووڵاتیان و رێگرتن لەونبوون و ساختەکاری، بەڵام بەپێی زانیارییەکان مامەڵەکان بەو شێوەیە نین و تێچوویەکی زیاتر لەسەر هاووڵاتیان دەکەوێت کەنزیکەی سێ هێندەی نرخی سیستەمە کۆنەکەیە. پارێزەری راوێژکار نەریمان ئەحمەد، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: سیستەمی ئەلیکترۆنیش لەهەرێمی کوردستاندا بەشێوازێکی نوێ دەکەوێتە نێو دامودەزگاکانەوە، دەتوانین بڵێین هەندێک کارئاسانی کردووە بەڵام گرفتی سەرەکی ئێمە سیستەمی ئیدارییە، کەسیستەمی ئیداری زۆر خراپەو گەندەڵی ئیداری یەکێکە لەو گرفتە کە وایکردووە هاووڵاتیانی هەرێم وەک پێویست سود لەو سیستەمە ئەلیکترۆنییە وەرنەگرن. وتیشی:بەشیوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین لەبەرئەوەی لەدامودەزگاکانی هەرێـمدا کەسی شیاو لەشوێنی شیاودا نییە بۆ بەڕێوەبردن ئەوانەی کەدامودەزگاکان بەڕێوەدەبەن کەسانێک نین بەتوانای خۆیان خرابێتنەوە ئەو شوێنەوە، بەپێچەوانەوە بەهۆی ئەندام بوون لەپارتێکی سیاسی دەسەڵات چونەتە ئەو شوێن و پێگانەوە بۆیە کێشەی هاووڵاتیان قوڵتربووەتەوە.  «رۆتینات بەشیوەیەکی زۆر لەدامودەزگاکانی حکومەتدا هەیە بۆیە نەتوانراوە سود لەم سیستەمە وەربگیرێت». نەریمان ئەحمەد وای وت. ئەو پارێزەرە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد  لەڕووی یاسایی و لەزۆرێک  لەڕووەکانەوە ئەگەر کاروباری حکومەت بەئەلیکترۆنی بەڕێوەبچێت زۆرباشترە بەڵام لەهەرێمی کوردستاندا زۆربەی کاروبارەکانی حکومەت بووەتە کەرتی تایبەت. « لەڕابردوودا ئەگەر عەریزەیەک لەناو دادگادا لای دادنووسدا بەدوو تاسێ هەزار بکرایە،  ئێستا بە ١٥ تا ٢٠ هەزار دینارە، لەبەرئەوە ئەمان سیستەمی ئەلیکترۆنیان قۆستۆتەوە بۆ قازانجی کۆمپانیاکانی خۆیان و هەر یەکێک لەو کۆمپانیانایە کەئیشوکاری هاووڵاتیان بەڕێوەدەبەن بەرپرسانی حزبی و حکومی خاوەندارێتی دەکەن و دابەشیان کردووە لەنێوان خۆیاندا کەئەمەش بارگرانییە لەسەر هاووڵاتیان» نەریمان ئەحمەد وادەڵێت. بەپێی زانیارییەکی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان تائێستا ٦٤ فەرمانگەی دادنووسی لەسەرانسەری هەرێم، ٣٧  فەرمانگە لە هەر سێ پارێزگای هەولێرو سلێمانی و دهۆک بەئەلیکترۆنی کراون، ١٥ فەرمانگە لەپارێزگای هەولێرو ١٢ فەرمانگە لەسلێمانی و نۆ فەرمانگە لەدهۆک و فەرمانگەیەکیش لەپارێزگای هەڵەبجە. د.ماردین مەعسووم، ئابووریناس لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: حکومەتی ئەلیکترۆنی مەبەست لێی سودوەرگرتنە لەتەکنەلۆجیای زانیاری لەڕێگای هێڵی ئینتەرنێتەوە، هەروەها خێرا بەڕێووەچوونی کاروبارەکانی حکومەت بەرامبەر دامودەزگاکان و هاووڵاتیان، بۆ ئەمەش پێویستە هێڵی ئینتەرنێت لەو وڵاتەدا باش بێت و سیستەمی حکومەت بەشێوازە تەقلیدییەکە سیستەمێکی باش بووبێت. وتیشی:  لەبەرئەوەی ئێمە لەسەرەتای پڕۆسەکەداین و بەشێوەیەکی گشتیش ئەم پڕۆسەیە لەسەرەتادا بەشێوەیەکی خێرا بەڕێوەناچێت و کاتی پێویستە، چونکە هێڵی ئینتەرنێت لەهەموو شوێنێک وەک یەک نییەو هاووڵاتیانیش زۆر ئاشنای پڕۆسەکە نین. ئەو ئابووریناسە باسی لەوەشکرد لەهەرێمی کوردستاندا فەرمانگەی پاسپۆرت بووەتە ئەلیکترۆنی، زۆرجار کەسێک بۆ ماوەی مانگێک دەیەوێت کاتێک دابنێت تا پاسپۆرتەکەی نوێ بکاتەوە، دەڵێت سیستەمەکە رۆژانی پێنجشەممەو هەینی پاش کاتژمێر هەشتی شەو دەکرێتەوە ئەگەر لەو کاتەدا ئامادەنەبیت کاروبارەکانت خێرا ناڕوات و ئەرکەکەشت لەسەر زیاتر دەبێت.  « ئەو حکومەتە ئەلیکترۆنییەی لەهەرێمی کوردستان یان لەبەشێکی فەرمانگەکانی عێراقدا جێبەجێدەکرێت زۆر جیاوازە لەوە کە لەوڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکاو بەشێکی وڵاتە عەرەبییەکاندا جێبەجێدەکرێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەکاروباری حکومەتی ئەلیکترۆنی ماردین مەعسووم رایگەیاند نرخی هەر خزمەتگوزارییەکی ئەلیکترۆنی لەسەرەتادا زۆرە، چونکە تێچوونە جێگیرەکان  زۆربوون بۆیە خاوەن کارەکە نرخی خزمەتگوزارییەکە بەرز دەکاتەوە، بەتێپەڕبوونی کاتیش خزمەتگوزارییەکان نرخیان دادەبەزێت، بەڵام پێویستە حکومەت خۆی ئەم نرخانە جێگیر بکات. « حکومەتی ئەلیکترۆنی رۆتینات و تێچوو کەمدەکاتەوە، بەڵام ئەگەر هات و حکومەت خۆی سەرجەم کاروبارەکانی سیستەمەکەی ئەنجام نەدا دەبێتە هۆی دەوڵەمەندبوونی کۆمپانیاکایەکی دیاریکراو و سودەکەشی زۆر بۆ حکومەت نییە، ئەم سیستەمە تێچوو دەگەڕێنێتەوە بۆ حکومەت وەک تێچووی کاغەز و تێچووی ناردنی نێردراو ئەمانە هەمووی لەسەر حکومەت نامێنێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم سیستەمە ماردین مەعسووم وتی:   ئەم سیستەمە لایەنی نەرێنیشی هەیە، تێچووی زۆرترە چونکە پێویستە سەرجەم ئەو خزمەتگوزارییە ئینتەرنێتییەکان و کۆمپیوتەرەکان و پێویستە ببەسترێنەوە بەئینتەرنێتەوە، هەروەها فەرمانبەران رابهێندرێت لەسەر ئەم سیستەمە. « لایەنێکی دیکەی نەرێنی ئەوەیە ڤایرۆس لەکۆمپیوتەرەکە یان هێڵە ئینتەرنێتییەکە دەدات و رەنگە تەواوی سیستەمەکە تێکبچێت و بۆی هەیە مامەڵەکان زیانیان پێبگات و تێچوویەکی زیاتری بوێت تا چاک بکرێتەوە». د. ماردین وادەڵێت. پڕۆژەی بە ئەلیکترۆنیکردنی کاروباری دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەچەند قۆناغێک بەڕێوەدەچێت و لەقۆناغی یەکەمدا هەریەکە لەوەزارەتەکانی کارەبا و کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوو ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێبوون و تەندروستی و شارەوانی و گەشتوگوزاری حکومەتی هەرێم لەم سیستمەدا بەشدارن و لەقۆناغەکانی داهاتووشدا وەزارەتەکانی دیکە دەبنە بەکارهێنەری ئەم سیستمە.

سازگار ئەحمەد چاودێرانی هەڵبژاردن رایدەگەیەنن هەرێمی کوردستان دەچێتە قۆناغێکی نوێوە دوای هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە کە بەنزیک لەپارتی دیموکراتی کوردستان ناسراون و لەخولەکانی رابردوودا بەسوودی خۆی بەکاری دەهێنان. لەکۆی ١١١ کورسی پەرلەمانی کوردستان لەخولەکانی پێشوودا ١١ کورسییان هی پێکهاتەکان بوو کەزۆرێکیان بەچەند سەد دەنگێکی کەم دەبوونە پەرلەمانتار، لەکاتێکدا پەرلەمانتاری پارتە سیاسییەکانی تر دەبێت دەیان هەزار دەنگ بێنن بۆ مسۆگەرکردنی کورسی. دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٤ بڕیاریدا بەدابەشکردنی هەرێمی کوردستان بۆ چوار ناوچەی هەڵبژاردن، هەروەها ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی لە ١١١وە بۆ ١٠٠ کورسی کەمکردەوەو ١١ کورسی پێکهاتەکانی بە «نادەستووری» ناوبرد.  لەڕابردوودا ئەو ١١ کورسییەی کۆتاکان بەدوو قۆناغ زیادکراون، لەساڵی ١٩٩٢ بەبڕیارێکی ئەنجومەنی باڵای سیاسیی بەرەی کوردستانی پێنج کورسی بۆ کریستیانەکان زیادکرا، دواتر لەهەمواری یاسای هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٩ پێنج کورسی بۆ تورکمان و کورسییەک بۆ ئەرمەنەکان زیادکرا. هەڵوەشاندەوەی کورسی پێکهاتەکان رای جیاوازی لێکەوتووەتەوە، هەندێک بەبڕیاری سیاسی «ترسناک» ناوی دەبەن و هەندێکیش پێیانوایە لەبەرژوەندی پرۆسەی دیموکراسیدایە بەو پێیەی قورسایی هیزە سیاسییەکان وەکو خۆیان دەردەکەون. سەرهەد شێخە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لەجوگرافیای هەڵبژاردن بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەو بڕیارانەی دادگای فیدراڵی بەقازانجی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دەبێت لەهەرێمی کوردستان، بەڵام هەندێک لایەنیش تێیدا زیانی زۆریان بەردەکەوێت بەتایبەت پارتی  و حزبە بچووکەکان». جگە لەوەی ئەو ١١ کورسیە لەبەرژەوەندی پارتی دیموکراتی کوردستان دەنگیان بەیاساکانی پەرلەمان دەدا، هەروەها لەهەڵبژاردنەکانی رابردوودا کە یەک بازنە بوو، لەپارێزگای سلێمانیدا بایکۆتی هەڵبژاردن زۆربوو ئەمەش دیسانەوە لەبەرژوەندی پارتی دەشکایەوە، بەڵام دادگای فیدراڵی هەڵبژاردنەکانی کردووە بەبازنەیی. سەرهەد شێخە روونیشیکردەوە «سیستمی فرە بازنەی لەزیانی پارتییە، چونکە زۆرترین بایکۆت لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بووە کەناوچەی نفوسی هێزەکانی ترە، هەروەها١١ کورسی کۆتای کەمینەکان زۆربەی کات لەبەرژەوەندی پارتی دەنگیان دەدا، هەمیشە یانزە بەسفر دەچووە یاری هەڵبژاردنەوەو تۆماری دەنگدەران کەهەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پێ ئەنجام درا  بەرژەوەندی پارتی بوو». وتیشی « کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان دەکات و ئەمەش بەهیچ جۆرێک لەبەرژەوەندیی پارتی نییە، کەواتە دەتوانین بڵێین ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان لەبەرژەوەندی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دایە تاڕادەیەکیش هاوسەنگی دەگرێتەوە لەنێوان هێزە سەرەکییەکان». زۆربەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان لەکاتی خۆیدا ئەنجام نەدراون، خول هەبووە تەمەنی زیاتر لەدوانزە ساڵ بووە، سەرهەد شێخە، وتی «ئەمە عەیبەیەکی گەورەیە لەسەر پرۆسەی دیموکراسی و کۆی سیستمی سیاسی و ئیداری دەخاتە ژێر نەمانی شەرعییەتەوە، کەدەکرا هاوشێوەی وڵاتان هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆی و بێ دواخستن ئەنجام درابان». وتیشی «هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانیش هاوشێوەی خولەکانی دیکە زیاتر لەساڵێک و چەند مانگێک بەسەر وادەی یاسایی خۆیدا تێپەڕیووەو پەرلەمان لەکار خراوە».  دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی چاوەڕوان دەکرێت لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٤دا ئەنجامبدرێت کە ئەم دادگایە چەند چوارچێوەیەکی بۆ دیاریکردووە، لەوانە؛ یەکەم، هەرێمی کوردستان لەیەک بازنەی هەڵبژاردنەوە بکرێتە فرە بازنەیی (چوار بازنەی هەڵبژاردن) کەمتر نەبێت، هەروەها دووەمیش، ژمارەی کورسییەکان لە ١١١ کورسی کەمبکرێتەوە بۆ ١٠٠ کورسی واتە کورسی کۆتای پێکهاتەکان لاببرێن، سێیەمیش کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان بکات. بەبڕوای کارمەند مەحمود، توێژەری یاسایی «دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق کە بەپێی دەستوور باڵاترین دەسەڵاتی دادوەری عێراقە، مۆرکێکی سیاسی هەیە، ئەگەر بێتو بڕیارەکانی مۆرکی سیاسییان پێوەبێت ئەوە ئەمە کارێکی ترسناکە». کارمەند مەحمود بەهاوڵاتی وت «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەپەرلەمانی کوردستان لەکاتێکدایە لەئێستادا لەپەرلەمانی عێراق پێکهاتەکان نۆ کورسییان هەیە ئەو نۆ کورسییە هەڵنەوەشاوەتەوە، هەروەها پێکهاتەکان مافی خۆیانە لەهەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان لەچوارچێوەی ئەو ١٠٠ کورسییەی پەرلەمان کێبڕکێ بکەن و لیستیان هەبێت، بەڵام سیستمی کۆتا کۆتایی پێهاتووە». وتیشی «دەکرێت کاتێک خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان دەست بەکارەکانی دەکات ئەوکاتە بتوانرێت بەیاسای کورسی پێکهاتەکان بگەڕێندرێتەوە، هەرچەندە ئەگەر دووبارە سکاڵا تۆماربکرێتەوە دادگای فیدراڵی هەمان بڕیار بداتەوە». بەپێی ماددەی ٩٤ی دەستووری هەمیشەیی عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ کەتایبەتە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق دەڵێت، بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بڕیاری کۆتایین و شایەنی هیچ جۆرە تانەیەک نین. کارمەند مەحمود وتی «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی کورسی پێکهاتەکانەوە دەبێت وەک خۆی جێبەجێبکرێت و هیچ دەسەڵات و لایەنێک ناتوانێت تانەی لێبدات، ئەگەر پێکهاتەکان تانەش بدەن لەبڕیارەکە ئەوا لەڕووی دەستوورییەوە رەتدەکرێتەوە». لەگەڵ ئەوەشدا کارمەند مەحمود بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی کورسی پێکهاتەکان و بازنەکانی هەڵبژاردن بە «نادەستووریی و سیاسی ناودەبات دەڵێت «بەپێی یاسا ئەو کورسییانە دراوە بەپێکهاتەکان و دادگای فیدراڵی بۆی نییە یاسای هەمواربکاتەوە، بەڵکو بۆی هەیە یاساکە هەڵبوەشێنێتەوە ئەگەر ئەو یاساییە سەرپێچی بوو لەماددەیەکی دەستوور، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگا هەمواری یاساکەی کردووە کەئەمەش دەسەڵاتی یاسادانانە کەپەرلەمانی کوردستانە کە لەئێستادا هەڵوەشاوەتەوە». هەروەها وتی «کاتێک دادگای فیدراڵی بڕیارێک دەدات دەبێت هۆکارەکەی روون بکاتەوە و بڵێت ئەو ماددەیە چ سەرپێچییەکی هەیە، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگای فیدراڵی ئاماژەی بۆ هیچ نەکردووەو هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕگانەی روون نەکردووەتەوە ئاماژەی بەوەنەکردووە کەئەو ماددانە دژی چ ماددەیەکی دەستوورە». کارمەند مەحمود هۆکاری ئەو دۆخەش دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا «دەبوو هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا بکرێت و کۆمسیۆنی هەرێمیش لەکاتی خۆیدا کارابکرایەتەوە، بەڵام دەکرێت ئەمە ببێتە وانەیەک بۆ هەردوو لایەنی دەسەڵات کەپارتی و یەکێتین رێگەنەدەن هەڵبژاردنی خولێکی دیکەی پەرلەمانی کوردستان دوابکەوێت». بڕیارێکی دیکەی دادگای فیدراڵی عێراق ئەوەیە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەڕێوەبچێت، ئەو توێژرە یاساییەش پێی وایە «دەبوو دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکەیدا ئاماژەی بەوە بکردایە تەنها هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بێت». هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کەهەرێمی کوردستان خۆی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی هەیە. کارمەند مەحمود وتی «بەپێی یاسا مافی هەرێمی کوردستانە کەکۆمسیۆنی هەبێت، لەبەرئەوەی بەپێی دەستوور هەموو هەرێمەکان دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەرییان هەیە، بەڵام بەهۆی کۆتایی هاتنی کاتەکەی کۆمسیۆنی هەرێم ناتوانێت سەرپەرشتی ئەم هەڵبژاردنە بکات، بۆیە دەبوو دادگای فیدراڵی ئاماژەی بەو خاڵە بکردایە لەبڕیارەکەیدا». دەشڵێت «ئاساییە لەهەرێمی کوردستان سیستمی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و کورسی کۆتاکان و بازنەکانیشمان جیاوازبێت لەعێراق و کۆمسیۆنی تایبەت بەخۆشمان هەبێت کەسەرپەرشتی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بکات، لەبەرئەوەی ئەم بابەتانە بابەتێکی فیدراڵی نین و بابەتێکی تایبەت بەهەرێمەکانە، هەروەها هەرێمەکانیش خۆشیان دەبێت دەستووری تایبەت بەخۆیان هەبێت». هەرێمی کوردستان یەکەم هەڵبژاردنی لەئایاری ساڵی ١٩٩٢ ئەنجامدا بەڵام لەوکاتەوە تاکو ئێستا دەستووری خۆی نەنوسیووتەوە ئەگەرچی بەپێی دەستووری عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ هەرێم دەتوانێت دەستووری خۆی هەبێت. کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر هەرێمی کوردستان خاوەنی دەستوور بوایە لەهەرێمی کوردستان رووبەڕووی ئەم کێشەیە نەدەبووینەوە، لەبەرئەوەی لەدەستووردا وادەی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و جۆری دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری رێکدەخست و دادگایەکی دەستووریمان دەبوو، هەروەها ئەگەر دەستوورمان هەبوایە بابەتی كورسی و رێژەی بەشداری هاووڵاتییان بۆ هەر كورسییەك دیاری دەكرا بەمەش ژمارەی كورسییەكان دەزانرێت». بەپێی بڕگەی یەكەمی ماددەی ٤٩ی دەستووری عێراق دیاریكراوە بۆ هەر ١٠٠ هەزار كەسێك كورسییەك، کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر ئێمەش دەستوورمان هەبێت ئەو رێژەیەمان بۆ دیاریبكات لەڕێگەیەوە دەتوانین لەسەر ژمارەی دانیشتووان بە یاسایەكی ئاسایی لە پەرلەمانی كوردستان ژمارەی كورسییەكان دیاریبكەین، بۆیە گرنگە لە خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بابەتی دەستوور بهێنرێتەوە بەرباس بەهەر جۆرێک بێت هەرێمی کوردستان بکرێتە خاوەن دەستوور». بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی نیگەرانی پێکهاتەکانی لێکەوتووەتەوە، ئایدن مەعروف، وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان رایگەیاند «بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی دادپەروەرانە نەبووەو بڕیارێکی تەواو سیاسییە». بریارە لەهەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان پێکهاتەکان لەدەرەوەی کۆتاکان لیستی تایبەتیان هەبێت هاوشێوەی پارتەکانی دیکە، ئایدن مەعروف وتی «پشتگیری ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکان دەکەین و وەک لیستی تورکمان بەشداردەبین». تورکمانەکان دەڵێن لەهەرێمی کوردستان نەتەوەی دووەم و لەعێراقیش نەتەوەی سێیەمن، لەوبارەیەوە کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر تورکمانەکان نەتەوەی دووەمبن لەهەرێم بەکەمینە هەژمارناکرێن و پێویستیان بەو پێنج کورسییەی کۆتا نییەو دەتوانن بەمافی خۆیان بچنە پەرلەمان، بەڵام دەکرا پەرلەمان ئەو بڕیارەی بدایە نەک دادگای فیدراڵی». دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی کوردستان-عێراق له‌باره‌ی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵی رایگه‌یاند «ئێمە نیگەرانین لەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی بەرامبەر پێکهاتەکان لەهەرێمی کوردستان، چونکە مافی بەشداری سیاسی لەپەرلەمان و ئەنجومەنە خۆجێیەکان و دامودەزگاکانی تری دەوڵەت مافێکی چەسپێنراوە بەپێی دەستووری عێراقی و نموونەیەکی جوانە لەهەرێمی کوردستان لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمان لەساڵی ١٩٩٢وە تا خولی پێنجەم».

هاوڵاتی رۆژی ١٢ی شوبات ٢٠٢٤ فەرەنسا داوای لەحزبوڵڵای لوبنان کرد بۆ ئەوەی ئاگری جەنگ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەوەی ئێستا زیاتر پەرە نەستێنێ، پاشەکشە بەهێزەکانی بکات لەباشووری لوبنان و بیانکێشێتەوە. لەوەڵامی داواکاری فەرەنسادا حەسەن نەسروڵڵا رێبەری حزبوڵڵای لوبنان رۆژی ١٣ی شوبات رایگەیاند هێرشەکان بۆ سەر ئیسرائیل تەنها کاتێک رادەگیردرێن کەجەنگی غەزە کۆتایی هاتبێت و ئیسرائیل کشابێتەوە سنوورەکانی خۆی. حەسەن نەسروڵڵا رۆژی سێشەممە ١٣ی شوبات لەوتاردانێکدا هەڕەشەی کرد حزبوڵڵا بەردەوامە لەهێرشەکانی و مووشەکبارانکردنی خاکی ئیسرائیل و دەبێت بەهۆی ئاوارەبوونی ژمارەیەکی زۆرتری خەڵکانی ئیسرائیل. لەم مانگانەی دوییداو بەتایبەت دوای دەستپێکی جەنگی ئیسرائیل- حەماس لەغەزە، حزبوڵڵای لوبنان وەک یەکێک لەو هێزانەی کەئێران بەبەرەی بەرگری ناویان دەبات و حزبوڵڵا خۆیان بەپشتیوانی حەماس و فەلەستین ئەزانن دەستیانکردووە بەمووشەکباران کردنی ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل لەباشووری لوبنان و باکووری ئیسرائیل و بەو هۆیەوە دەیان هەزار کەس لەخەڵکی ئیسرائیل ناچار ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووەو ئاوارەبوون. حەسەن نەسروڵڵا لەوتاردانی رۆژی ١٣ی شوباتدا لەوەڵامی داواکارییەکەی وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا کەداوای کردبوو هێزەکانیان بکێشنەوە بۆ ئەوەی جەنگ پەرە نەستێنێت رایگەیاند، ئەگەر ئیسرائیل خوازیاری پەرەسەندنی جەنگە، ئێمەش پێشوازی لێدەکەین و خوازیاری پەرەسەندنین و پەرەی پێدەدەین. حەسەن نەسروڵڵا دەربارەی نێوانگیری وڵاتان و لایەنەکان بۆ سەقامگیری ئاشتی و ئارامی لەسنووری لوبنان ئیسرائیل، نێوەنگیرییەکانی بەبێ کەڵک ناوبردو وتی :» هەموو ئەو لایەنانەی کە لەمانگەکانی رابردوودا هاتوونەتە لوبنان بۆ نێوانگیری تەنها قسەو روانگەکانی ئیسرائیلیان بۆ لوبنان گواستووەتەوەو لایەنگریان لەوان کردووە». هەواڵنێری رۆیتەرز رۆژی دووشەممە ١٢ی شوبات لەڕاپۆرتێکدا رایگەیاند فەرەنسا بەمەبەستی کۆتایی هێنان بەناکۆکی نێوان ئیسرائیل و فەرەنساو چارەسەری کێشە سنوورییەکانی نێوان دوو وڵات، بەنووسراوە پێشنیارەکانی خۆی گەیاندووەتە بەیرووت و داوایکردووە حزبوڵڵا ١٠ کیلۆمەتر لەسنوورەکان بکشێتەوە. بەپێی زانیارییەکانی رۆیتەرز ئەم پێشنیارە خراوەتە بەردەم بەرپرسانی باڵای لوبنان لەوانە نەجیب میقاتی، سەرۆک وەزیرانی لوبنان. فەرەنسا وەک یەکێک لەوڵاتانی دۆستی لوبنان ناودەبرێت و پەیوەندییەکی مێژوویی لەگەڵ لوبنان هەیەو لەئێستادا ٢٠ هەزار هاووڵاتی فەرەنسی لەلوبنان دەژین. هەروەها نزیک ٨٠٠ سەربازی فەرەنسی وەک هێزەکانی پاراستنی ئاشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لەفەرەنسا جێگیرکراون.   هێرشی مووشەکی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان کەناڵی تەلەفیزیۆنی « المنار»ی لوبنان سەر بەحزبوڵڵا رۆژی چوارشەممە ١٤ی شوبات رایگەیاند :» بەهۆی هێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنانەوە چوار هاوڵاتی سڤیل کوژران و نۆ کەسی تر برینداربوون». ئەم کەناڵە لەهەواڵێکی کوتوپڕدا وێڕای ئەوە ئاماژەی بەوەکرد لەم هێرشەی ئیسرائیلدا لەشارۆچکەی «الصوانە» سێ کەس لەوانە ژنێک و کوڕێکی مێرمنداڵ و مناڵێک کوژراون. هەروەها لەشارۆچکەی «عدشیت» کەسێکی مەدەنی کوژراوەو نۆ کەس برینداربوون. حزبوڵڵا لەڕاگەیاندنێکی جیاوازدا رایاگەیاند یەکێک لەئەندامانیان لەهێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر شارۆچکەی «عدشیت» کوژراوە. هەر لەم پەیوەندیەدا، ناوەندی هەواڵی نەتەوەیی لوبنان باسی لەوەکرد کەفڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل خانوویەکیان لە «صور» لەباشووری لوبنان کردووەتە ئامانج. ئەم ناوەندی هەواڵە باسی لەوەکرد کەئەمبۆڵانسی فریاکەوتن نێردراوەتە شوێنی هێرشەکە. کەناڵی «العربیە» باسی لەوە کرد «فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسرائیل بەسەر بەیرووتدا فڕیون». هەر لەم پەیوەندیەدا سوپای ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە رایگەیاند بنکەیەکی سەربازی حزبوڵال لوبنان و «ژێرخانە تیرۆریستییەکانی» لە باشووری ئەو وڵاتە کراوەتە ئامانج. پێشتر میدیاکانی ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە رایانگەیاند کە بەهۆی هێرشەکانی حزبوڵڵای لوبنان بۆ سەر باکووری ئیسرائیل، ژنێک کوژراوەو حەوت کەس برینداربوون. ئیسرائیل رایگەیاند ئەم هێرشە مووشەکیانە لەباشووری لوبنانەوە بووەو بێوەڵام نابێت بەرامبەریان. سوپای ئیسرائیل رایگەیاند هەشت مووشەک لەباشووری لوبنانەوە بەرەو ئیسرائیل هاوێژراوەو ناوچەکانی «صفد» و «الجلیلی اعلی» کراوەتە ئامانج. سوپای ئیسرائیل لەمبارەوە رایەگایند سەربازێکی ژنی ئیسرائیلی لەناو کوژراوەکاندا بووە. بڵاوکراوەکانی تایمزی ئیسرائیل و هائارتێس، بەپشت بەستن بەهەواڵێکی «العالم العربی» رایانگەیاند کە لەم هێرشانەدا ناوچەی «صفد» لە باکووری ئیسرائیل کراوەتە ئامانج. رۆژنامەی «هائارتیس» رایگەیاند حزبوڵڵای لوبنان بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج.   راگەیاندنی جەنگ لەبەرەی باکوورەوە رۆژنامەی تایمزی ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە ١٤ی شوبات رایگەیاند «ئیتامار بن گڤیر» وەزیری ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل، بۆ هێرشی مووشەکی ناوچەی «صفد» لەباکووری ئەو وڵاتەی وەک « راگەیاندنی جەنگ» ناوبرد. تایمزی ئیسرائیل لەدرێژەی راپۆرتەکەی خۆیدا نووسیویەتی  بن گڤیر، لەتویتێکدا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X خوازیاری ئەوە بووە هاوسەنگی هێز لەلایەن ئیسرائیلەوە لەسنوورەکانی لوبنان بگۆڕدرێت و هێزەکان زیاتر بکرێن. فەرماندەی گشتی سوپای ئیسرائیل بەئاماژە بەهێرشەکان بۆ ناوچەی «صفد» رایگەیاند، ئەگەر جەنگ لەبەرەی باکوورەوە پەرەبستێنێ، سوپای ئیسرائیل هەموو هێزو تواناو چەک و چۆڵی سەربازی خۆی بەکاردەهێنێت. لەدەستپێکی جەنگەوە لەکەرتی غەزەو دوای ٧ی تشرینی یەکەم، هەموو رۆژ دوو وڵات لەسنوورەکان هێرش دەکەنەسەر یەکترو ئەمە نیگەرانی کۆمەڵگای نێونەتەوەیی لێکەوتووەتەوە بەوەی کەجەنگ پەرەنەسێنێت و وڵاتانی رۆژئاوایی بەردەوام داوا دەکەن دوو لایەن دەست رابگرن و پەرە بەجەنگ نەدەن. لەحاڵێکدا حزبوڵڵای لوبنان بەشێوەی سنووردار هێرش دەکاتە سەر شوێن و بنکە سەربازییەکانی ئیسرائیل و باس لەوە دەکات کەوەک پشتیوانی لەغەزە ئەم کارانە ئەکات، ئیسرائیل بەفڕۆکەو تۆپخانە هێرش دەکاتەسەر بنکەو شوێنەکانی حزبوڵڵاو وا باس دەکەن دەیانەوێ ژێرخانی سەربازی حزبوڵڵا لاواز بکەن و توانای بەئامانجگرتنی ئیسرائیلی نەبێت. بەپێی ئەو ئامارانەی کەناوەندی هەواڵی فەرەنسا بڵاویکردووەتەوە، لەسەرەتای ناکۆکییەکانەوە ٢٢٨ کەس لەباشوری لوبنان کوژراون کەزۆربەیان ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان بوون و ٢٧ کەسیان سڤیل بوون لەوانە ٣ رۆژنامەنووس کە بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە کوژراون. لەبەرامبەردا ئیسرائیل رایگەیاندووە نۆ سەربازی ئیسرائیل و شەش هاوڵاتی سڤیل کوژراون. پەرەسەندنی ناکۆکییەکان بووە بەهۆی ئەوەی دەیان هەزار کەس لەهەردوو لا ئاوارەبن.   توانای سەربازی حزبوڵڵا حزبوڵڵای لوبنان گەورەترین هێزی میلیشیایە لەدونیای عەرەب کە لەناوخۆی خۆیدا بونیادێکی زۆر بەهێزی حزبی و رێکخراوەیی هەیەو هەروەها توانای سەربازی بەهێزو وزەخانەی گەورەی هەیە. ئەم گرووپە میلیشیایە بەپشتیوانی کۆماری ئیسلامی و دوای شۆڕشی ئیسلامی ئێران دروست بوو. ژمارەیەک لەئەندامەکانی ئەم حزبە لەباری سەربازییەوە ئەزموونی زۆریان هەیە، بەتایبەت لەجەنگی ١٣ ساڵەی سووریادا بەشداربوون و ئەزموونی زۆریان هەیە لەجەنگدا. لەجەنگی ناوخۆیی سووریا، ئەندامانی حزبوڵڵای لوبنان وێڕای گرووپە میلیشیاکانی تری سەر بەکۆماری ئیسلامی پشتیوانیان لەحکوومەتی بەشار ئەسەد کردو بوون بەهۆی ئەوەی هاوسەنگی هێز لەم جەنگەدا لەبەرژەوەندی هێزەکانی بەشار ئەسەدا لەسووریا بگۆڕردێت و سەرەنجام ئەسەد بەپشتیوانی کۆماری ئیسلامی و هێزە پڕۆکسییەکانی کۆماری ئیسلامی توانی لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە. حەسەن نەسروڵڵا، رێبەری حزبوڵڵای لوبنان، دەربارەی توانای هیزەکانی بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئەم گرووپە چەکدارە ١٠٠ هەزار چەکداری راهێنراوی هەیە. بەڵام بەپێی راپۆرتێکی ئەسۆشەیتێدپرێس، بەروارد دەکرێت ژمارەی هێزەکانی ئەم حزبە کەمتر لە ٥٠ هەزار کەس بێت. ئیسرائیل لەچەند هەفتەی رابردوودا داوای لەحزبوڵڵا کردووە هێزەکانی یەکەی «رچوان» کە سەر بەحزبوڵڵای لوبنانن لەنزیک سنوورەکانی لوبنان- ئیسرائیل پاشەکشەیان پێبکرێت بۆ ئەوەی دەیان هەزار هاووڵاتی ئیسرائیلی کە بەهۆی ناکۆکی و لێک هەڵپرژانەکانی ئەم دواییانە ماڵ و حاڵی خۆیان لەباکووری ئیسرائیل جێهێشتووەو ئاوارەبوون بگەڕێنەوە بۆ شوێنی خۆیان. بەپێی راپۆرتی ناوەندی لێکۆڵینەوە ستراتژیک و نێونەتەوەییەکان، کە ناوەندێکەو بنکەکەی لەواشنگتۆنە، حزبوڵڵای لوبنان خاوەن وزەخانەیەکی جبەخانەیەکی گەورەیە کەزۆربەیان چەک و چۆڵی بچووک و مامناوەندن وەک مووشەکی کورت مەوداو هەروەها مووشەکی درێژمەودا. بەپێی بەراوردی ئەمریکاو ئیسرائیل حزبوڵڵای لوبنان و گرووپە میلیشیاکانی تری لوبنان ١٥٠ هەزار مووشەکیان هەیە. حزبوڵڵا هەروەها خاوەنی مووشەکی کۆنتڕۆڵکراوە کەئامانجەکەی زۆر بەوردی دەپێکێت. حزبوڵڵا کە لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی ماددی و چەک و چۆڵ ئەکرێت، پێشتر چەند جار بەفڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشی کردووەتەسەر ئیسرائیل و هەروەها ساڵی ٢٠٠٦ کەشتییەکی جەنگی ئیسرائیلی بەمووشەکی زەوی بۆ دەریا لەلایەن ئەم گرووپەوە کرایە ئامانج کە ئەوە دەخاتەڕوو ئەم گرووپە لەمجۆرە مووشەکە دوور مەودایانە هەیە. لەڕاپۆرتێکی رادیۆ فەردا دا دەربارەی توانا سەربازییەکانی ئەم گرووپە ئاماژە بەوە دراوە کەهێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان خاوەنی چەکی هێرشبەر، چەکی قورس، ئارپیجی، بۆمبی قەراخ جادە و چەک و چۆڵی ترن. لەماوەی ئەم چەند مانگەدا، حزبوڵڵا زۆر جار مووشەکی دژە تانکی «کۆرێنت» دروستکراوی رووسیای بەکارهێناوە کەیەکێکە لەو مووشەکە بەهێزانەی کەدەگوازرێتەوە. حزبوڵڵا هەروەها خاوەن مووشەکی «بورکان»ە کە بەوتەی حەسەن نەسروڵڵا توانای هەڵگرتنی کڵاوەی هەیە بەقورسایی ٣٠٠ بۆ ٥٠٠ کیلۆگرام. لەچەند هەفتەی رابردوودا حزبوڵڵا جۆرێک لەمووشەکی زەوی بەزەوی نمایش کرد کە تامەودای ١٠ کیلۆمەتر دەبڕێت و توانای هەڵگرتی کڵاوی ٥٠ کیلۆیی هەیە.   توانای سەربازیی ئیسرائیل سوپای ئیسرائیل لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکرێت و بوودجەی ساڵانەکەی ٣.٣ میلیار دۆلارە. جگە لەوە ٥٠٠ ملیۆن دۆلار تەرخانکراوە بۆ تەکنۆلۆژیای بەرگری مووشەکی لەو وڵاتە. ئیسرائیل یەکێکە لەپڕچەکترین وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هێزی ئاسمانی ئیسرائیل بریتییە لەفڕۆکەی شەڕکەری پێشکەوتووی F35ی ئەمریکی، قەڵغانی بەرگری مووشەکی لەوانە پاتریۆت کە دروستکراوی ئەمریکییە، قەڵغانی مووشەکی « گومەزی ئاسنین» و جووتێک سیستەمی بەرگری مووشەکی بەناوەکانی « پەیکان» و « قۆچەقانی داوود» کە بەهاوکاری ئەمریکا دروستکراوە. سوپای ئیسرائیل پڕچەک کراوە بەتانکی پێشکەوتوو، پاپۆڕی جەنگی، فڕۆکەی بێ فرۆکەوان و تەکنۆلۆژیا پێشکەوتووەکانی تری سەربازی. هەروەها سوپای ئەو وڵاتە ئامادەیە بۆ هەرجۆرە جەنگێکی سەرشەقام. بەوتەی دامەزراوەی نێونەتەوەیی لێکۆڵێنەوەی ستراتژیک، کەدامەزراوەیەکەو بنکەکەی لەبەریتانیایە، سوپای ئیسرائیل ١٧٠هەزار سەربازی ئامادەی هەیەو هەر ئێستا ٣٦٠ هەزار سەربازی یەدەکی بانگکردووەتەوە بۆ جەنگ. ئەمەش نزیک ٧٥ لەسەدی توانای بەراوردکراوی هێزی یەدەکی سوپای ئیسرائیلە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی جەنگی غەزە لەپێنجەمین مانگی خۆیدایە، بەشێکی زۆر لەسەربازە یەدەکەکانی ئیسرائیل لەغەزەوە گەڕێنراونەتەوە بۆ ئیسرائیل. بەوتەی ئەسۆشەیتدپرێس، ئیسرائیل یەکێکە لەو وڵاتانەی چەکی ناوکی هەیەو لەمێژ ساڵە بەرنامەی چەکی ناوکی رانەگەیەنراوی خۆی پاراستووە.   بەریەککەوتنەکان توندتر دەبنەوە رۆژی یەکشەممە ١٨ی  شوبات، حزبوڵڵا هەوڵیدا لەڕێگای فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرش بکاتەسەر ئیسرائیل بەڵام سیستەمی بەرگری ئیسرائیل توانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە بخاتە خوارەوە. وتەبێژی سوپای ئیسرائیل لەم پەیوەندەدا رایگەیاند:»  ئێمە زانیمان فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی حزبوڵڵا دزەی کردووەتە خاکی ئیسرائیل و لەنزیک شاری تەبەرییە بینراو توانیمان بیخەینە خوارەوە».  ئیسرائیل لەوەڵامدا رۆژی دووشەممە ١٩ی شوبات هێرشی کردەسەر چەند کۆگایەکی چەک و چۆڵ و تەقەمەنی حزبوڵڵای لوبنان و دانیەل هاگاری وتەبێژی سوپای ئیسرائیل لەمبارەوە وتی:» هێرشکردنە سەر کۆگای تەقەمەنی و چەک و چۆڵی حزبوڵڵا وەڵامدانەو بوو بەدزەکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی حزبوڵڵا بۆ خاکی ئیسرائیل و شاری تەبەرییە». رۆیتەرز لەزاری دانیشتوانی ناوچەکەوە رایگەیاندووە، لانیکەم دوو هێرشی ئاسمانی کراوەتە ناوچەکانی دەورووبەری شاری ئەلغازییە لە ٦٠ کیلۆمەتری سنووری ئیسرائیل و لەکەنارەکانی دەریای ناوەڕاست. میدیاکانی لوبنان بڵاویانکردەوە کەئەم هێرشانە لەلایەن فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیلەوە بووەو لەیەکێک لەم هێرشانەدا ترۆمبێلێک کراوەتە ئامانج. رۆیتەرز نووسیویەتی، سوپای ئیسرائیل لەوەڵامی هەواڵنێری رۆیتەرزدا دەربارەی بەئامانجکردنی ئۆتۆمبێلەکەوە وتوویەتی لەبابەتەکە دەکۆڵینەوە. سوپای ئیسرائیل رۆژی شەممە ٢٤ی شوبات رایگەیاند، چەند ناوچەیەکی ژێر دەسەڵاتی حزبوڵڵای لوبنانی لەباشووری ئەو وڵاتە بەفرۆکە  بۆردوومان کردووە . لەڕاگەیاندراوەکەی سوپای ئیسرائیلدا هاتووە کە شەوی رابردوو فرۆکە جەنگییەکانی سەر بەهێزی ئاسمانی سوپای ئیسرائیل چەند سەکۆیەکی هاویشتنی مووشەک و ژێرخانی سەربازی حزبوڵڵای لوبنانی لە ناوچەی جەبیل و خاڵێکی چاودێری ئەو بزووتنەوەیەی کردووەتە ئامانج، هەروەها لەڕێگەی تۆپی دوورهاویژیشەوە چەند بنکەیەکی دیکەی سەرسنووری بۆردوومان کردووە. هەروەها سەرلەبەیانی یەکشەممە ٢٥ی شوبات رادیۆی ئیسرائیل بڵاویکردەوە کە دوو مووشەک لەباشووری لوبنانەوە بەرەو ناوچەی ئیدمیت-ی ئیسرائیلی هاوێژراوە. لەبەرامبەردا حزبوڵڵای لوبنان رایگەیاند، کە لەڕێگەی دوو مووشەکی بورکانەوە هێرشی کردووەتەسەر کۆبوونەوەیەکی سەربازانی ئیسرائیلی لەگردی کۆبراو مووشەکەکان بەوردی ئامانجەکانیان پێکاوە.   کوژرانی دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان لەسوریا رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا ، سەرلەبەیانی رۆژی یەکشەممە ٢٥ی شوبات رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل چەند ناوچەیەکی سنووری سووریا- لوبنانی بۆمباران کردووەو بەهۆی هێرشی فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسرائیلەوە بۆ ئەو ناوچە سنوورییە دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان کوژراون. رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا، ئەوەشی خستۆتەڕوو، کەهێرشەکە لەناوچەیەکی نێوان پارێزگای حومس و ریفی دیمەشق لەنزیک سنووری سوریاو لوبنان بۆ سەر بارهەڵگرێک ئەنجامدراوە. هێرشێ ئاسمانی ئیسرائیل بۆ رۆژهەڵاتی لوبنان رۆژی دووشەممە ٢٦ی شوبات لەچەند مانگی رابردوودا بۆ یەکەمجار ئیسرائیل هێرشی کردەسەر بنکەکانی حزبوڵڵا لەقووڵایی خاکی لوبنان. کەناڵی تەلەفیزیۆنی (العربیە) باسی لەوەکرد دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان لەهێرشی ئیسرائیل بۆ شاری «بعلبک» لەڕۆژهەڵاتی لوبنان کوژراون و هەروەها بینایەکی دوو قات و کۆگایەکی خواردەمەنی حزبوڵڵا کراوەتە ئامانج. رۆیتەرز لەم پەیوەندەدا نووسیویەتی، ئەمە بۆ یەکەمجارە لەدەستپێکی توندتربوونەوەی ناکۆکییەکانی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا، شاری «بعلبک» ناوەندی سەرەکی حزبوڵڵا لەڕۆژهەڵاتی لوبنان دەکرێتە ئامانج. سەرچاوەیەکی هەواڵگری بە « فرانس پرێس»ی راگەیاندووە، لەیەکێک لەم هێرشانەدا بینایەکی سەر بەحزبوڵڵا نزیک شاری «بعلبک» کراوەتە ئامانج. لەبەرامبەردا ماڵپەڕی «تەسنیم» سەر بەسوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاندووە حزبوڵڵا بە ٤٠ مووشەک بنکەی ئاسمانی « میرۆن» لەناوچەی «الجبیل»ی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج. رۆژنامەی «یدیهوت ئاخرۆنۆت»ی ئیسرائیل باسی لەوەکرد بەهۆی هێرشە مووشەکییەکانی حزبوڵڵای لوبنانەوە بۆ خاکی ئیسرائیل، هاووڵاتییەکی مەدەنی بریندار بووە.   ئێران، سەری مارەکە هەر لەسەرەتای جەنگی غەزەوە ئیسرائیل ئێران بەوە تۆمەتبار دەکات کەهێرشی ٧ی تشرینی یەکەم بۆ سەر خاکی ئیسرائیل، پلانەکەی لەلایەن ئێرانەوە داڕێژراوەو تائێستا لەلایەن بەرپرسانی باڵای حکوومەتی ئیسرائیلەوە زۆرجار ئێران وەک سەری مارەکە ناوبراوە. ئەمریکاو بەریتانیاو وڵاتانی رۆژئاوایش بەردەوام داوا لەکۆماری ئیسلامی ئەکەن بەر بەچالاکی هێزە پرۆکسییەکانی خۆی بگرێت لەناوچەکە. ئەمریکاو بەریتانیاو ئیسرائیل و وڵاتانی تری رۆژئاوایی، حەماس، حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و گرووپە میلیشاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا بەجێبەجێکاری سیاسەتەکانی ئێران ناوئەبەن لەناوچەکە. بەردەوامیش داوا لەکۆماری ئیسلامی ئەکەن کۆنتڕۆڵیان بکات. لەبەرامبەردا کۆماری ئیسلامی رایگەیاندووە ئەو گرووپانە کە بە «بەرەی بەرگری» ناو دەبرێن سەربەخۆن لەبڕیاردانیاندا. رۆژی هەینی ٢٣ی شوبات وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل زمانی هەڕەشەی بەرامبەر بەکۆماری ئیسلامی و حزبوڵڵای لوبنان بەکارهێناو  رایگەیاند وڵاتەکەی ئیتر بەرامبەر بەبەردەوامی هەناردە کردنی چەک و چۆل لەئێرانەوە بۆ حزبوڵڵای لوبنان بێدەنگ نابێت و پێدەچێت ئیسرائیل خۆی لەم بارەوە هەنگاوی جیددی هەڵبگرێت. ئیزارئیل کاتێز، رۆژی هەینی ٢٣ی شوبات رایگەیاند، ئیسرائیل لەنامەیەکدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئەم ئەنجومەنەی ئاگادارکردووەتەوە ئیسرائیل مافی ئەوەی هەیە بەرگری لەخاك و هاووڵاتییەکانی خۆی بکات. بەوتەی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، ئێران بەردەوامە لەپێشێلکردنی ئاشکرای بڕیارنامەکانی ١٧٠١، ٢٢٣١، ١٥٤٠ ی ئەنجومەنی ئاسایش . بڕیارنامەی ١٧٠١ کۆتایی بەجەنگی ٣٣ رۆژەی   ئیسرائیل و حزبوڵڵا هێنا لەساڵی ٢٠٠٦ و بەپێی ئەو بڕیارنامەیە لوبنانی پێ بەندکرا بەوەی بەر بەوەبگرێت میلیشیاکان و چەک و چۆڵەکانیان لەخوار رووباری لیتانییەوە بوونیان ببێت، بەڵام حزبوڵڵا ئەم بڕیارنامەیەی پێشێلکردووە. بڕیارنامەی ٢٢٣١ ی ئەنجومەنی ئاسایش پەیوەندی هەیە بەگەمارۆکانەوە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەپێی ئەو بڕیارنامەیە ئێران بۆی نییە چالاکی مووشەکی هەبێت. هەروەها بڕیارنامەی ١٥٤٠ بیست (٢٠) ساڵ لەوە پێش لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە پەسەندکراو جەخت دەکاتەوە لەسەر ئەوەی دەبێ بەر بەپەرەپیدان و بەرهەمهێنانی چەکی کۆمەڵکوژ بگیردرێت. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاند لەنامەکەیدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان نووسیویەتی، لەحاڵێکدا وڵاتەکەی لەمانگەکانی رابردوودا لەچەند بەرە لەجەنگدایە، ئێران بەردەوامە لەگەیاندنی چەک بۆ حزبوڵڵای لوبنان و زیاتر لەجاران ئەم کارە دەکات. بەوتەی ئیزرائیل کاتس، ئێران لەڕێگای زەمینییەوەو لەسنووری نیوان سووریاو لوبنانەوەو هەروەها لەڕێگای ئاسمانی و دەریاییەوە چەکی گەیاندووەتە دەست حزبوڵڵای لوبنان. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوەدا کەپارچەی سیستەمی بەرگری ئاسمانی، سیستەمی دژە مووشەکی ٣٥٨، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهیدی ١٠١ و شاهیدی ١٣٦ و هەروەها مووشەک لەجۆرەکانی ئەبابیل لەلایەن ئێرانەوە گەیەنراوەتە دەست حزبوڵڵای لوبنان. بەپێی راپۆرتی میدیاکانی ئیسرائیل، لەنامەی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل بۆ ئەنجومەنی ئاسایشدا ئاماژە بەدەستتێوەردانەکانی سوپای پاسداران کراوە لەپەیوەند لەگەڵ گواستنەوەی چەک و تەقەمەنی بۆ لوبنان و هەروەها شێوەی بەکارهێنانیان لەدژی ئیسرائیل. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل هەروەها رۆژی هەینی ٢٢ی شوبات لە تویتێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی Xنووسی:» ئێران سەری مارەکەیە. ئێمە ماوەیەکی زۆر سەبرناکەین بۆ گەیشتن بە رێکاری دیپلۆماتیک پەیوەندیدار بە سنوورەکانی باکوورمانەوە». وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل نووسی:» ئەگەر ئەو زانیارییە زۆرانەی خستوومانەتە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش نەبێت بە هۆی گۆڕان، ئیسرائیل گومانی نییە لەوە هەنگاویتر هەڵبگرێت».   ئەگەری جەنگی ئیسرائیل و حزبوڵڵا لە ئێستادا زۆربەی شارەزایان لە سەر ئەو باوەڕەن ئیسرائیل و حزبوڵڵا نایانهەوێت جەنگێکی تەواو رووبدات لە نیوانیان، بەڵام مەترسی ئەوە هەیە هەڵەیەک لە لایەن هەرکام لە لایەنەکانەوە ببێت بە هۆی پەرەسەندن و قووڵتر بوونەوەی ناکۆکییەکان و جەنگێکی تەواو رووبدات. لەم چەند مانگەدا ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوایی هەموو هەوڵی خۆیان داوە بەوەی دوو لایەن دان بە خۆیانا بگرن و جەنگ روونەدات و جەنگی غەزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرە نەستێنێت. بەڵام حەسەن نەسروڵڵا رێبەری حزبوڵڵای لوبنان رۆژی سێ شەممە ١٣ی شوبات رەخنەی توندی لەو لایەنانە گرت کە نێوانگیری حزبوڵڵا و ئیسرائیل ئەکەن و بەوە تۆمەتباری کردن کە تەنها روانگە و قسەکانی ئیسرائیل بۆ لوبنان ئەگوازنەوە. ئیسرائیل لە ئێستادا زیاتر سەرقاڵە بە بەرەی جەنگی غەزەوە، رەخنەی توندی لەسەرە بەوەی کە بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە نزیک ٢٩ هەزار کەس کوژراون. سوپای ئیسرائیل دەستی لە نەخۆشخانە و شوێنە خزمەتگوزارییەکان نەپاراستووە.  حزبوڵڵای لوبنان کە لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی ئەکرێت خوازیاری جەنگی تەواو نییە لەگەڵ ئیسرائیل لە ئێستادا، خوازیاری ئەوەیە گوشار دروست بکات بۆ سەر ئیسرائیل بەوەی هێرشەکانی بۆ سەر غەزە رابگرێت. بەڵام ئیسرائیل رایگەیاندووە تا  لەناوبردنی تەواوەتی حەماس دەستبەرداری هێرشەکان نابێت. روانگەی گشتی خەڵکی لوبنان ئەوەیە کە خۆیان لە جەنگ دوور بگرن. دۆخی ئابووری لوبنان تا دێ بەرەو خراپتربوون ئەڕوات. لە ئەگەری روودانی وەها جەنگێکدا کێشەی گەورە بۆ ژیانی خەڵک دروست ئەبێت. بۆیە لە بەرژەوەندی حزبوڵڵادا نییە وەها جەنگێک رووبدات. رۆژنامەی «هائارتێزی ئیسرائیلی» رۆژی سێ شەممە ٢٧ی شوبات ، لە زاری سەرچاوەیەکی سوپای ئیسرائیلەوە کە نەیویستووە ناوی ببرێت نووسیویەتی:» جەنگی نێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیل چاوەڕوانکراوە، لە سەر کات وەستاوە. وەک ئێسرائیل نامانهەوێت بچینە جەنگەوە ، بەڵام ئەگەر حزبوڵڵا بەردەوام بێت لە هێرشەکانی بۆ سەر ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل و لە سنوورەکان دوور نەکەوێتەوە ئەم جەنگە چاوەڕوانکراوە.» رۆژنامەی تایمزی ئیسرائیلی لە راپۆرتێکدا  نووسیویەتی :» حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و هەموو ئەو هێزانەی کە سەر بە ئێرانن ، دەیانهەوێت بە هێرشەکانیان بۆ سەر ئیسرائیل و بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل، ئیسرائیل ملکەچی ئاگربەست بێت لەگەڵ حەماس. بەڵام تا کۆتایی هاتن بە مەترسی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ئەم جەنگە کۆتایی نایەت ئەگەر بە مانای کردنەوەی بەرەی جەنگ بێت لەگەڵ حزبوڵڵا یان هەر لایەن و وڵاتێكێش».

شوان عەباس بەدری سەپاندنی دوو سزی لەسێدارەدان لە سلێمانی خۆشحاڵی هەندێک لە چالاکوانانی ژنانی لێدەکەوێتەوە، ئەوەش لەکاتێکدایە کە لە رابروودا بەشێک لە کەیسەکانی کوشتنی ژنان بە رێگەی سوڵحی عەشایەری چارەسەرکراون. دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە مانگی شوباتدا سزای لەسێدارەدانی دەرکرد بۆ دوو کەس کە یەکێکیان ژنەکەی خۆی سوتاندوە، ئەوی تریشیان کەسێک بوو کە ئەفسەرێکی لە کاتی ئەرکی فەرمیدا کوشتوە کە لە بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی کاری دەرکرد. چالاکوانێکی بواری ژنانیش پێی وایە گەرچی بریارەکەی دادگا لە کاتێکی گونجاودا دراوە بەڵام هێشتا یەکلایی کردنەوەی ئەو جۆرە کەیسانە لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نین و دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستانیش لە ئاست ئەنجامدانی ئەو تاوانانە بێباکن . رۆژی  یەکشەممە ١٨/٢/٢٠٢٤ دادگای تاوانەکانی سلێمانی سزای لە سێدارەدانی لە دوو کەیسی جیاوازدا  بە سەر دوو تاوانباری بکوژدا سەپاند، کە یەکێکیان پەیوەندی کوشتنی نەقیب موحەمەد لەتیف هەبوو کە لە بەرەنگاربوونەوەی تووندووتیژی دژ بە ژنان کاری دەکرد. ئەوی دیکەش تایبەت بوو بە سووتاندنی ژنێک بەناوی شنیار هونەر لە گەڕەکی کوردساتی سلێمانی. شنیار تەمەنی ٢١ ساڵ، خەڵکی سەیدسادق و دانیشتووی سلێمانی بوو لە ١٩ـی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ لەلایەن هاوسەرەکەی سوتێنرا و پاش مانەوەی بۆ چەند رۆژێک لە نەخۆشخانە و بەهۆی زۆری رێژەی سوتاویەکەیەوە گیانی لەدەستدا. لە ساڵی ٢٠٢٣دا لەلایەن دادگای تاوانەکانەوە سزای هەتاهەتایی بەسەر بکوژی شنیاردا سەپێنرا، بەڵام دوابەدوای تانە لێدان لە بڕیاری دادگا و بەرزکردنەوەی بۆ دادگای پێداچوونەوەی هەرێم، بریارەکە لە زیندانی هەتاهەتاییەوە بەرزکرایەوە بۆ سزای لە سیدارەدان. دوابەدوای دەرچوونی سزای لە سێدارەدانەکەی بکوژی شنیار هونەر، ئاودێر عومه‌ر، پارێزەری کەیسی شنیار هونەر، لە بەردەم دادگای سلێمانیدا کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئەنجامدا و ڕایگەیاند، لە مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ تاوانبارێک ژنەکەی بە ناوی (شنیار هونەر) سوتاند، پاش ئەوەی دادگای لێکۆڵینەوە ڕێکارەکانی جێبەجێکرد، هاوسەرەکەی و ژنێکی بە ڕەگەز عەرەب بە تۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پیاوەکە و هاندانی بۆ کوشتنی شنیار دەستگیر کران. دواتر دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە ٤/٦/٢٠٢٣ سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر (هونەر ڕەشید) هاوسەری (شنیار هونەر) سەپاند، بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و ئازادکردنی ژنە بە ڕەگەز عەرەبەکەی دا. لەهەمان رۆژەدا دادگای سلێمانی بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ بکوژی نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری پێشووی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی دەرکرد. هەروەها دادگای سلێمانی هەر لە دانیشتنەکەیدا زیندانی هەتاهەتایشی بۆ دوو کەسی تر دەرکرد کە لەگەڵ بکوژەکەدا بوون و یارمەتی بکوژەکەیان دابوو. هانا شوان، چالاکوانی بواری ژنان  ئاماژە بەوەدەکات کە ساڵانێکە ڕێکخراوەکان و چالاکوانانی تایبەت بە مافەکانی ژنان داوای سزای یاسایی دەکەن بۆ بکوژانی ژنان و ئەو کەسانەش کە تێوەگلاون لە توندوتیژیکردن و دەستدرێژیکردن بۆ سەر ژنان، بەڵام هەستیان کردوە کە «دەسەڵاتی سیاسی بێباکە بەرامبەر ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر ژنان دەکرێت». هانا شوان بە هاوڵاتی وت « ژمارەیەکی زۆری بکوژی ژنان لەدەرەوەی زیندانەکانن و بە سزا نەگەیەنراون ، لەبەر ئەوە هەموو فشار و تواناکانمان یەکخست بۆ بە سزاگەیاندنی ئەو کەسانە ، بۆیە پێموایە ئەم دوو بریارەی دادگا ، دوو بریاری زۆر باش بوون و لە کاتێکی گونجاویشدا دران ، بەڵام ئەوە هێشتا ناکاتە ئەوەی کە داواکارییەکانی ئێمە بە دی هاتووە ، چونکە ئێمە داواکاری زۆر زیاتر و گەورەتریشمان هەیە» . لە تەوەرێکی دیکەی قسەکانیدا ناوبراو جەختی لەسەر دەستگیرکردنی هەموو ئەو کەسانە کردەوە کە لە دوای راپەرینەوە تا ئێستا ژنیان کوشتووە و تا ئێستا دەستگیر نەکراون. «دۆسییەی ئەو ژنانەی کە کوژراون لە دوای راپەرینەوە لە هەرێمی کوردستان ، پێویست دەکات بکوژەکانیان دەستگیر بکرێن و ئەو کەسانەش کە پلانیان داناوە یان ئەو کەسانەی کە داڵدەی بکوژەکانیان داوە پێویست دەکات رووبەرووی یاسا بکرێنەوە لە هەر پۆستێکدا بن « هانا شوان وا دەڵێت. سەبارەت بەوەی کە ئاخۆ لە کوردستان تا چەند کەیسی کووشتنی ژنان پەردەپۆش دەکرێت و لە ڕێگەی سوڵحەوە دۆسییەکان چارەسەر دەکرێن ئەم چالاکوانە پێی وایە ئەم بابەتە شتێکی زۆر واریدە و زۆرجار لە راگەیاندنەکانیشا کەس نازانێت چەند ژن ئەکوژرێن و رێژەی تاوانەکان  زۆر بەرزترە  لەو ئامارانەی کە دەخرێنە روو. «پێشتر ئامارەکان دەخرانە روو بەڵام ئێستا لەبەر ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گلەییەک هاتۆتە سەر حکومەتی هەرێم کە رێژەی کووشتنی ژنان زۆر بەرزە و شێلتەرەکان خزمەتگوزاری زۆر باشیان تیا نییە چەند ساڵێکە ئامارەکان وەک خۆی ناخرێنە روو و جۆرێک لە پەردەپۆش کردنی ئامارەکان هەیە بە تایبەتیش سەبارەت بە تووندوتیژییەوە « هانا شوان وا دەڵێت . سەبارەت بە رێکخراوەکانی ژنانیش کە ئاخۆ چەن سەرکەوتوو بوون لە وشیارکردنەوەی ژنان ئەم چالاکوانە بە هاوڵاتی وت «مەسەلەی وشیاردنەوە ، مەسەلەیەکی گشتگیرە ، مەسەلەیەکە گۆرانکاری بەسەردا دێت و لەگەڵ هەل و مەرجەکانی کۆمەڵگەدا ئەگۆرێت ، قەیرانی ئابووری ، قەیرانی سیاسی ، کۆمەڵێک قەیران کە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی رووبەرووی ئەم هەرێمە بچووکە  دەبێتەوە کاریگەری راستەخۆ و ناراستەوخۆیان هەیە لەسەر ئەوەی کە تا چەند رێکخراوەکانی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی بە گشتی ئەتوانن ئەو ئەرکەی هەیانە پێی هەستن». هەروەها وتی «نابێت ئەوەشمان بیر بچێت کە هەندێک بەربەست و سانسۆر و فشار هەیە لەسەر رێکخراوەکان کە لەلایەن حکومەتەوە دەکرێت، چونکە تەنها حکومەت دەسەڵاتی داخستنی رێکخراو یان خود رێگری کردن لە ڕێپێوان و خۆپیشاندانی هەیە، هەروەها حکومەتی عیراقیش نایشارێتەوە کە ئەوانیش فشارێکی زۆر دەخەنە سەر حکومەتی هەرێم و ناهێڵن رێکخراوەکان کار بکەن و ناهێڵن رێکخراوە ناوخۆییەکان لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵتییەکاندا پەیوەندییان هەبێت و ئەگەر پارەیەکیان بۆ بێت لەوێ دەستی بەسەردا دەگرن بۆ ئەوەی رێکخراوە ناوخۆییەکان نەتوانن کار بکەن  و لە ئێستاشدا ژمارەیەک لە رێکخراوەکان داخراون یان خود دائەخرێن ، ئەمانەش هەمووی وایکردووە کە کارەکە وەک ئاستی پێویست نەبێت». ئەگەرچی هەندێک لە کەیسەکانی کوشتن لە رابردوودا بە سوڵحی عەشایەری چارەسەر کراون بەڵام سزادانی دوو کەس بە لەسێدارەدان لە مانگی شوباتدا کە یەکێکیان بکوژی ژنێک بووە دەگەرێنرێتەوە بۆئەوەی کە سکاڵاکارەکان توانیویانە سووربن لەسەر داواکانی خۆیان. هانای شوان وتی «پێشتر زۆربەی سکاڵاکان پەردەپۆش دەکران و لەسەر هەموو ئاستەکان لە ڕێی سوڵحی عەشایەرییەوە چارەسەر دەکرا، لە ئێستادا تۆزێک باشترە ، ئەو ئامارانەی کە لە پەیوەندییەکانی هێڵی گەرمی 119 دەکرێت و ئەو سکاڵایانەی تۆمار دەکرێت پێمان دەڵێت بارودۆخەکە تۆزێک باشترە بەڵام هێشتا لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نییە «. شەوی ١٨ی شوباتی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی شنیار هونەری تەمەن ٢١ ساڵ لەلایەن هاوسەرەكەیەوە نەوتی پێداكرا و ئاگری تێبەردرا، دوای چوار رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانە، بەهۆی سەختی برینەكەیەوە گیانی لەدەستدا، دوای رووداوەکە هاوسەری شنیار و ژنێکی عەرەب دەستگیرکران، بەڵام دوای دادگاییکردن هەردوو تۆمەتبار بەهۆی نەبوونی هیچ بەڵگەیەک ژنە عەرەبەکە ئازادکرا. شەوی شەممەش ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی داواکراوێک رووبەڕووی هێزەکانی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بووەوە و لە ئەنجامدا ئەفسەرێک بە ناوی (نەقیب محەمەد لەتیف) کوژرا و سێ پۆلیسی دیکەش بریندار بوون و هەر ئەوکاتیش بکوژانی هەڵاتن، دواتر لە ١٢ی نیسانی ٢٠٢٢ لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە توانرا تۆمەتباران دەستگیربکرێن.        

سازگار ئەحمەد حکومەتی عێراق دەیەوێت ناوچە سنووریەکانی هەرێم لەگەڵ تورکیاو ئێران تەلبەند بکات و هێزەکانی پاسەوانی سنووریش لەو ناوچانە جێگربکات بۆ رێگەگرتن لەبۆردوومانەکانی ئەو دوو وڵاتەو رێگریکردن لەقاچاغی مادەی هۆشبەرو بەزاندنی سنوور، ئەوەش بەپێی چەند سەرچاوەیەکی سەربازیی. بەرپرسێکی باڵا لەپاسەوانی سنوور داوای کرد ناوی نەهێنرێت بەهاوڵاتی رایگەیاند «لەدوای بۆردوومانی ناوچەیەکی گەشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لەساڵی ٢٠٢٢ کەژمارەیەک گەشتیاری عەرەب بوونە قوربانی، حکومەتی عێراق بڕیاریدا کەدەبێت هێزەکانی پاسەوانی سنوور بچنە ناوچە سنوورییەکان رێگە لەبۆردوومانەکانی تورکیاو ئێران بگرن». لە ٢٠ی تەمموزی ٢٠٢٢ فرۆکەکانی تورکیا چەند تۆپێکیان ئاراستەی ناوچەیەکی گەشتیاریی سنووری زاخۆ کردو بەهۆیەوە نۆ کەس گیانیان لەدەستداو ٢٦ کەسی دیکەش بریندار بوون، ئەو کەسانەی بوونە قوربانی، سەرجەمیان گەشتیاری عەرەب بوون و لەپارێزگاکانی عێراقەوە چووبوونە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ. بەرپرسەکەی پاسەوانی سنوور ئاماژەی بەوەشکرد «کەماوەی دوو ساڵە هەنگاوەکان بەردەوامن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەو بودجەی بۆ تەرخاندەکرێت بەتایبەت لەلیوای ٢١ی پاسەوانی سنوور لەپارێزگای هەڵەبجە کە لیوایەکی نوێیە کەدەستیانکردووە بەتەلبەنکردنی دەروازەکە بەتەلی دڕکاوی بۆ قەدەغەکردنی هاتووچۆو رێگریکردن لەبەزاندنی سنووری عێراق». وتیشی «دوورخستنەوەی هێزە دەرەکییەکانی دژ بەئێران وەک هێزەکانی دیموکرات ئاسانترە، بەڵام دوورخستنەوەی پەکەکە بەتایبەت لەلیوای یەکی دهۆک ئاڵۆزترە، چونکە پەکەکە گوێ لەحکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان ناگرێت بۆ ئەوەی سنوورەکان چۆڵ بکات، ئەمەش ئاستەنگێکە». لەبارەی جێبەجێکردنی بڕیاری کۆنترۆڵکردنی خاڵە سنوورییەکان لەلایەن حکومەتی عێراق و کاریگەرییەکانییەوە ئەو بەرپرسە وتی «لێکترازانی کۆمەڵایەتی دروستدەکات، چونکە لەنێوان بەشێک لەگوندە سنوورییەکان و خەڵکی هەرێم ژن و ژنخوازی هەیەو تەلبەندکردنی سنوورەکان ناڕەزایی هاووڵاتییانی لێدەکەوێتەوە، هەروەها گرفتیش بۆ ئەو کۆڵبەرانە دروستدەبێت کە لەنێوان عێراق و ئێران کۆڵبەری دەکەن». لەدوای ساڵی ٢٠٠٤وە لەسەرتاسەری سنوورەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێران و تورکیا هێزێکی حکومەتی فیدراڵی لێیە کەپێیان دەڵێن هێزەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور. شارەزایانی سەربازیی پێیانوایە، کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان هۆکارێک دەبێت بۆ ئاسایش و ئارامی و رێگریکردن لەکاری قاچاغ، بەڵام شارەزایانی سەربازی ئەوە ناشارنەوە کەکۆنترۆڵکردنی سنووری عێراق – تورکیا قورسترە لە سنووری عێراق – ئێران، ئاماژە بەوەدەکەن هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە پابەندی رێککەوتن و بڕیارەکان نابن. جەبار یاوەر، پسپۆڕی کاروباری سەربازی و ئەمنی و ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی راگەیاند «بابەتی تووندوتۆڵکردنی سنوورەکان دوای رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران بوو، بڕیاردرا لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بودجەیەک تەرخان بکرێت بۆ ئەوەی هەموو سنوورەکانی عێراق و تەنانەت ئەو سنوورانەی دەشکەونە هەرێمی کوردستانەوە تووندوتۆڵ بکرێنەوە». یەکەم هەنگاوی پرۆسەکە لەسنووری سوریاوە دەستیانپێکردو یەکەم بنکەی چاودێری سنوور لەوێ دامەزرێندرا، دوای ئەوەش رێگەیەک لەسەرتاسەری سنوورەکان لێدراوە بۆ هاتووچۆی ئۆتۆمبێلەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور، دواتریش خاڵی چاودێری سنوورەکان دامەزرێنرا و کامێرای چاودێری لێدانرا. جەبار یاوەر وتی «لەئێستا دەستکراوە بەکۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – ئێران و عێراق – تورکیا کە دەکەونە هەرێمی کوردستان، سەرەتاش لەسنووری عێراق – ئێران دەستیپێکردو لەئێستادا بنکەکانی چاودێری پاسەوانی سنوور زیاددەکرێن، هەروەها پێداویستییەکان و ئامێری هاتووچۆو کامێراکانی چاودێریش زیاددەکرێن، ئەمانەش هەمووی بودجەی بۆ تەرخانکراوە لەچوارچێوەی یاسای بودجەی عێراق لەساڵی ٢٠٢٣ تاوەکو ٢٠٢٥ کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە پەسەندکراوە». وتیشی «کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – تورکیاو جێگیرکردنی پۆلیسی پاسەوانی سنوور لەو ناوچانە بەهۆی هەبوونی هێزەکانی تورکیاو پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە قورسترە». هێزەکانی تورکیا ٨٧ بنکەیان لەسنوورەکانی هەرێمی کوردستان هەیە بەقوڵایی ١٠ بۆ ٤٠ کیلۆمەتر لەخاکی هەرێمی کوردستانن و بەردەوام شەڕو ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەئاسمان و زەوی ئەنجامدەدرێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەنگاوەکانی توندوتۆڵکردنی سنوور نەوەستاون وردە وردە هێزەکانی پاسەوانی سنوور دەبرێن لەو سنوورانە جێگیر دەکرێن. جەبار یاوەر وتی «مەبەستی عێراق بۆ کۆنترۆڵکردنی سنوورەکان ئەوەیە کەبتوانێت سنوورەکان لەگەڵ تورکیاو ئێران بپارێزێت، چونکە ئێران و تورکیا بەردەوام عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتبار دەکەن بەوەی کەئۆپۆزسیۆنی هەردوو وڵات هێزی چەکداریان هەیە لەدیوی خاکی هەرێم و عێراق». وتیشی  «دوای رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران زۆرێک لەهێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران زۆربەی سنوورەکانیان بەجێهێشتووە و هاتوونەتە ناوەوە و بڕیار وایە ئۆردوگای تایبەتیان بۆ دروستبکرێت، خۆشیان بڕیاریانداوە چالاکی سەربازیان راگرن بەمەبەستی رێزگرتن لەیاساکانی هەرێمی کوردستان، بۆیە دەتوانین بڵێین ئێستا سنوورەکانی عێراق – ئێران هێمن ترەو پۆلیسی پاسەوانی سنوور بەئاسانی دەتوانن بچەنە سەر هێڵی سنووری نێوان هەردوو وڵات». ئەو پسپۆڕە سەربازییەش دەڵێت «عێراق پێی وایە بەم هەنگاوانە دەتوانێت رێگری لەهێرشی چەکداری بکات لەناو خاکی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت ئێران و تورکیا، هەمیش پێی وایە بەم هەنگاوە رێگری لەکاری قاچاغ دەکرێت بەتایبەت قاچاغی ماددە هۆشبەر، هەروەها عێراق دەیەوێت هاتنەناوەوەی هێزەکانی تورکیا بۆ خاکی عێراق و ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا کەمبکاتەوە و بیانووەکانی حکومەتی تورکیا نەهێڵێت، بۆ ئەوەی هێزەکانی بەرێتە سەر سنوورو رێگری بکات لەهێرشەکان پەکەکە بۆ سەر تورکیا، تاوەکو تورکیا بیانووی نەمێنێت بۆ کردنە ئامانجی خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان». ئاماژەی بەوەشدا «عێراق بەنیازە رێککەوتنی ئەمنی بەهەمان شێوازی ئێران لەگەڵ تورکیا بکات، بەڵام بەهۆی ئەوەی پەکەکە پابەندی بڕیارەکان نابێت، رەنگە کارەکە قورستربێت لەو سنوورانە». «ئەگەر شەڕو ئاژاوەی سنوورەکان نەمێنێت ئەو گوندنشینانەی هەرێمی کوردستان کە گوندەکانیان چۆڵکردەوە کەزیاتر لە ٤٥٠ گوندن دەتوانن بگەڕێنەوە سنوورەکانی خۆیان، هەروەها بیانووی تورکیاو ئێران نامێنێت بۆ هێرشکردنە سەر خاکی هەرێمی کوردستان و هاووڵاتییانی مەدەنیش نابنە قوربانی»، جەبار یاوەر وای وت. بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان ئەو وڵاتانەی دراوسێی یەکترن ئەگەر کێشەیان لەنێواندا نەبێت، دەبێت هەردوولایان رێز لەسنوورەکان بگرن و ئەمنییەتی بپارێزن.  جەبار یاوەر وتی «هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیاو ئێران کەخاکی هەرێم بەکاردەهێنن بۆ هێرشکردنەسەر تورکیا و ئێران بەهەمان شێوە بەپێشێلکردنی سەروەری خاکی هەرێم و عێراق و یاسای نێودەوڵەتییەکان هەژماردەکرێت». هەروەها رۆژی سێشەممە ٢٦ی شوباتی ٢٠٢٤ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاریدا بە راگرتنی تەلبەندکردنی سنووری نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی کاتی. لە بارەی ئەو بڕیارەوە کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە هاوڵاتی راگەیاند «سەرۆک وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە پرۆسەی تەلبەندکردنی سنووری نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران رابگرێت تا پێداچوونەوە دەکرێت بەو گلەیی و ناڕەزایەتییانەی کە خەڵکی ئەو ناوچە سنووریانە هەیانە و کێشەکانیان چارەسەردەکرێت». ئاماژەی بەوەشکرد «وەزارەتی ناوخۆی عێراق پێداچوونەوە بە پرۆسەکە دەکات و چارەسەری ئەو کێشانە دەکات کە هەیە، چونکە نابێت بستێک لە خاکی هەرێم و عێراق لەم پرۆسەیە بە فیڕۆبچێت». وتیشی «ئەم راگرتنە کاتییە و پرۆسەی تەلبەندکردنی نێوان ناوچە سنوورییەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان دەکرێت، چونکە ئەمە پرۆسەیەکی گرنگە بە تایبەت کە رێگری لە قاچاغ دەکات». ئێران و تورکیا بەبیانووی هەبوونی هێزەکانی پەکەکەو دیموکراتی ئێران بەردەوام هێرش دەکەنەسەر ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان و سەروەری خاکەکەی پێشێل دەکەن، بەهۆی ئەم هێرشە بەردەوامانەی تورکیاو ئێرانەوە ژمارەیەکی زۆر گوند لەناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان چۆڵکراون، هەروەها ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتی مەدەنیش بوونەتە قوربانی هێرشەکانی ئەم دوو وڵاتە. هەرێمی کوردستان ٣٠٠ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ وڵاتی تورکیاو هەروەها ٥١٣ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە.

عەمار عەزیز   قەزای ئامێدی لەشەش ناحیە پێكهاتووەو ژمارەی دانیشتووانی نزیكەی 150 هەزار كەس دەبن، لەو سنورە 23 بنكەی تەندروستی هەیە لەگەڵ نەخۆشخانەی گشتی لەناوەندی ئامێدی، لەو 23 بنكەیە لە نۆ بنكە پزیشك هەیە ئەوانەی تر لەڕێگای پەرستارو كارمەندانی پزیشكی بەڕێوەدەبرێت لەسنوری قەزای  ئامێدی هەر كەسێك ئازاری ددانی هەبێت بەناچارییەوە دەبێت سەردانی دهۆك و شارەكانی تر بكات چونكە لەتەواوی سنوری قەزاكە تەنها یەك پزیشكی ددان هەیە ئەویش لەسەنتەری ناحیەی دێرەلوك دەوام دەكات، هاوكات پزیشكی تایبەتمەند بەبواری دەرمانخانە نیە. مامۆستا هەیفا ئامێدی كە ماڵی لەسەنتەری شارە بەهاوڵاتی وت: كێشەی سەرەكیمان نەبوونی پزیشكی ددانە، هەركات كەددانمان ئازاری هەبێت بەبێ‌ دوودڵی دەبێت سەردانی نۆرینگەیەكی تایبەت بكەین یاخود دەبێت سەردانی دهۆك بكەین، لەنەخۆشخانەی ئامێدی ژووری تایبەت بەپزیشكی ددان هەیە، بەڵام بێ‌ پزیشكە، زیاتر لەساڵێكە ئەوە حاڵمانەو كەسیش نیە ئەم كێشەیەمان بۆ چارەسەر بكات. هەروەها ناوبراو وتیشی من مامۆستام و هەموومان باش دەزانین كەدۆخی مامۆستا و فەرمانبەران لەچ ئاستێكدایە، سەڕەرای ئەمەش بۆ وەرگرتنی چارەسەری نەخۆشییەكانی ددان ئینجا ئەگەر شۆردن و پاككردنەوە بێت یان دەرهێنان یاخود داگرتن «حەشووی ددان»بێت، بۆ هەموو ئەمانە یان دەبێت بچینە نۆرینگەیەكی تایبەت یاخود سەردانی دهۆك بكەین، لەنۆرینگەش بەلایەنی كەمی 30 بۆ 40 هەزار دینارت پێویستە، چ خوا قبوڵ دەكات لەهەموو قەزای ئامێدی یەك پزیشكی ددان هەبێت، باوەڕناكەم ئەمە لەهیچ شوێنێكی دونیا هەبێت». هەروەها «بۆ داگرتن واتە «حەشووی ددان» چەند جارێك سەردانی دهۆكم كردووە، هەرجارێك بەلایەنی كەم 100 هەزار دینارم پێویستە، نەك من بەڵكو ئەوە حاڵی هەموو دانیشتووانی ئامێدی-یە، لەنەخۆشخانەی ئامێدی ژووری پزیشكی ددان هەیە، بەڵام بەبێ‌ پزیشكە، خەڵك هەیە هەژارە و پارەی نیە بچێتە نۆرینگە، پێویستە بەرپرسانی تەندروستی ئەم كێشەیەمان بۆ چارەسەر بكەن تاكەی ئەوە حاڵمان بێت « هەیفا ئامێدی وای وت .  بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست هاوڵاتی كەوتووە لە 2014وە پزیشكانی ددان دانەمەزراون، هەروەها  ئەو پزیشكانەی خزمەتی خۆیان لەدەرەوەی شار تەواو كردووە گەڕاونەتەوە ناوەندی دهۆك، بۆیە بۆشایی لەئامێدی و چەند ناوچەیەكی تر دروستبووە. مەسعود بۆتی، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی قەزای ئامێدی بەهاوڵاتی وت: یەك پزیشكی ددانمان هەبوو لەنەخۆشخانەی ئامێدی، بەڵام بەهۆی وەرگرتنی موڵەتی دایكایەتی بەبێ‌ پزیشكی ددانین، لەئێستادا لەسنوری قەزای ئامێدی تەنها یەك پزیشكی ددانمان هەیە ئەویش لەسەنتەری ناحیەی دێرەلوكە، بەنووسراوی فەرمی داوامان لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك كردووە كەپزیشكی ددانمان بۆ بنێرن، بەڵام تائێستا نەیانناردووە، هۆكارەكەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كەزیاتر لە 10 ساڵە دامەزراندنی پزیشكی ددان راگیراوە بۆیە ئەم بۆشاییە دروستبووە». مەسعود بۆتی وتیشی: بۆ ئێمە زۆر ناخۆشە كاتێك كەسێك كەنەخۆشی ددانی هەبێت سەردانی نەخۆشخانە دەكات و بەدەست خاڵی دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەوە لەدەستەڵاتی ئێمەدا نیە، چارەسەر لای بەڕێوەبرایەتی گشتی تەندروستی دهۆكەو دەبێت ئەوان بۆمان بنێرن». دكتور سەعید عەلی محەمەد، سەرۆكی لقی دهۆكی سەندیكای پزیشكانی ددان بەهاوڵاتی وت: 700 پزیشكی ددان لای ئێمە تۆماركراون، لەم ژمارەیە تەنها 120یان دامەزراون، ئەوانەی تر بەشێكیان بەخۆبەخشی دەوام دەكەن و بەشی زۆریان لەماڵ دانیشتوون، كۆمەڵێك پێشنیارمان ئاراستەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك و لایەنی پەیوەندیدار كردووە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، لەوانە هاوكارییەكی مانگانە لەگەڵ دابینكردنی شوێنێك بۆ ئەو پزیشكانە كەدەچنە قەزاكان وەكو ئامێدی و ئاكرێ‌ و شارەكانی تر یاخود بكرێنە گرێبەست، بەڵام هیچیان جێبەجێ‌نەكراون». دكتور سەعید عەلی محەمەد دەشڵێت: ئەوەی لەسەر ملی ئێمەیە بەزیادیشەوە كردوومانە، هەر پزیشكێكی ددان كەدەربچێت دەبێت لەسەنتەری شار دوو ساڵ لەنەخۆشخانەیەكی حكومی بەخوبەخش دەوام بكات و ئەوانەی لەدەرەوەی شار ساڵێك خزمەت بكات ئینجا ئێمە موڵەتی پێدەدەین نۆرینگەیەك بكاتەوە یاخود لەشوێنێكی ئەهلی كاری پزیشكی بكات، دوای خزمەتكردنی كاری خۆیان ئێمە زیاتر ناتوانین پێیان بڵێین دەبێت هەر بەخۆبەخشی دەوام بكەن، پێویستە حكومەت شتێكیان بۆ بكات ئەوانیش دەڵێن لەئێستادا ناتوانین، بۆیە كێشەكە رۆژ بەڕۆژ گەورەتر دەبێت».  

شەنای فاتیح   لەشاری هەولێر دوو کارمەندی کۆمپانیایەکی عەقارات بەتۆمەتی بردنی  نزیکەی ٣٠ ملیۆن دۆلاری هاووڵاتیان  دەستگیرکراون و چارەنووسی موڵکی ئەو هاووڵاتیانەش نادیارە، سەرچاوەیەکیش لەکۆمپانیاکە ئەوەی بۆ هاوڵاتی پشتڕاستکردەوە کە لەسەر سکاڵای ئەوان ئەو دوو کارمەندە دەستگیرکراون و موڵک و مافی هیچ کەسێکیش نافەوتێت. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی لەشاری هەولێر نزیکەی ٣٠ ملیۆن دۆلاری ٧٠٠ بۆ ٨٠٠ کەس چارەنووسی نادیارەو ئەو کەسانەش چارەنووسی پارەکانیان نادیارە بەسێ جۆر مامەڵەیان لەگەڵ لقێکی کۆمپانیایەکی خانووبەرە کەئەو لقە بریکاری فرۆشتنی پڕۆژەیەک بووە، هەروەها هەندێ هاووڵاتی موڵکیان پێ فرۆشتووەو پارەیان وەرنەگرتووە، هەندێکیشیان لەشێوەی وەبەرهێنانی هاوبەش پارەیان پێدراوە. هەروەها لەسەر ئەو کەیسە دوو کارمەندی کۆمپانیاکە دەستگیرکراون کە بەوتەی سەرچاوەیەک لەکۆمپانیاکە لەسەر سکاڵای ئەوان بووە. ئەو دوو کارمەندەی کۆمپانیا عەقارییە کەدەستگیرکراون  لەئۆفیسی یەکێک لەگەورەترین کۆمپانیاکانی عەقاراتدا کاریان کردووەو پارەی نزیکەی ٨٠٠ کەسیان لەبەردەست بووە بۆ مامەڵەو کڕین و فرۆشتنی خانووبەرە، هەروەها زانیارییەکان دەڵێن، ئەوان مۆرو وەسڵی کۆمپانیاکەیان بەکارهێناوەو بەپارەکانیان موڵکیان کڕیوەو فرۆشتووەتەوە، هەروەها بەشێوەی سوو پارەکانیان وەرگرتووەو لەبەرامبەر وەرگرتنی هەر بڕە پارەیەکدا بەڵێنی گێڕانەوەی زیاتریان بەخاوەنەکەی داوە. سەرچاوەیەک لەکۆمپانیاکە کە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ئەو ژمارانەی بڵاوکراونەتەوە کەباس لەبردنی چەند ملیۆن دۆلار دەکرێت، ئەوانە دوورن لەڕاستییەوەو ئێمە ئەوە رەتدەکەینەوە،  ئێمە وەک کۆمپانیا خەریکی پێداچوونەوەی حساباتین بۆ ئەوەی بگەین بەئەنجامێکی وردو بزانین بڕە پارەکە چەندە. وتیشی: موڵک و پارەی هیچ  کەسێک نافەوتێت و هەموو خاوەن مافەکان دەگەنەوە بەمافی خۆیان، بەڵام ئێمە چاوەڕێی لێکۆڵینەوەی حساباتی خۆمان دەکەین بۆ ئەوەی داتایەکی دروستمان لەبەردەستدا بێت بزانین بڕەکە چەندەو ئەو رووداوە چۆن چۆنییە. ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشکرد کەئێمە وەک کۆمپانیا، سکاڵامان لەسەر ئەو دوو کارمەندە تۆمارکردووەو لەئێستادا دەستگیرکراون و راگیراون، «بێگومان ئەوان خیانەتیان کردووە لەئەمانەت و لۆگۆو ناوو مۆری کۆمپانیایان بەکارهێناوە بۆ هەندێ کاری دەرەوەی رێنماییەکانی کۆمپانیا». «لەدەرەوەی رێنماییەکانی کۆمپانیا هەندێک کارکراوە وەک بابەتی قیستی سەیارەو هێنانی شیش و پارەی نەقدو قیستات،  ئاڵوگۆڕی دینارو دۆلار، بابەتی ڕیبا زۆر شتی دیکەش کە لەدەرەوەی کاروباری عەقاراتن، کە ئەمانەش بەبێ ئاگاداری کارگێڕی و بەڕێوبەری کۆمپانیا، سودیان لە ناو و لۆگۆی کۆمپانیا وەرگرتووەو مۆری کۆمپانیایان بەکارهێناوە بۆ ئەو کارانە» سەرچاوەکە وای وت. ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشکرد کە ئەوان هاوکار دەبن لە یارمەتیدان بۆ چارەسەرکردنی سەرجەم کێشەکان، بەڵام رایان وایە کە پێویستیان بە هەندێک کاتە تا پێداچوونەوەی حساباتیان  تەواو دەبێت بۆ ئەوەی ئەنجامێکی دروستیان لەبەردەستدا بێت، وتیشی: « کاتێکی دیاریکراویش نییە بڵێین لەو ماوەیەدا حساباتەکانمان تەواودەکەین لەبەرئەوەی بابەتەکە کەمێک ئاڵوزە». سەرچاوەکە ئەوەشی خستەڕوو کە کەمتر لە ١٠٠ کەس مامەڵەیان هەبووە لەگەڵ ئەم لقەدا و سەرجەمیان فایلی خۆیان هەیە،  ئێمە چێکی سەرجەم فایلەکان دەکەینەوەو پێداچوونەوەی بەسەرجەم حساباتەکاندا دەکەین چونکە ئەم بانەتە هی ماوەیەکی دیاریکراو نییە، هاوڵاتی هەیە سێ ساڵە  مامەڵەی لەوێ کردووە ئێمە پێداچوونەوە بەسەرجەمیاندا دەکەین تا بزانین هەڵە لەکوێدایە.  « لەهەندێک حساباتدا بۆمان دەرکەوتووە کە هەڵەی دیار لەژمارەی حساباتدا هەیە، ئێمە لێکۆڵینەوەیەکی ورد ئەنجام دەدەین تا ئەنجامەکانمان چارەسەربن بۆ کێشەی هەموو لایەک، چونکە  ئێمە لەگەڵ چارەسەرداین و هاوکار و یارمەتیدەریش دەبین بۆ گەیشتن بەچارەسەری کێشەکە «. بەوتەی سەرچاوەکە ئەو دوو کارمەندەش لەسەر سکاڵای ئەوان دەستگیرکراون لەبەرئەوەی ناوو لۆگۆو مۆری کۆمپانیایان بەکارهێناوە. یەکێک لەزیانکەوتووەکان رایگەیاند: ئێمە کڕین وفرۆشتنمان ئەنجامداوە لەشاری هەولێرو پارەمان داوە بەو کۆمپایایەو ئەوانیش هەستاون بێ بەرپرسیارانە موڵکەکانی ئێمەیان فرۆشتووەو هیچ بڕە پارەیەکیان بۆ ئێمە نەگەڕاندووەتەوە. وتیشی: ئێمە لەگەڵ کۆمپانیا کڕین و فرۆشتنمان ئەنجامداوەو موڵکمان  لێکڕیوون و بەناومانەوە ناکرێت، زیاتر لەچەندەها ملیۆن دۆلار شوقە هەیە خەڵک کڕیویەتی و نەیانکردووە بەناوی خۆیانەوە لەسەر متمانەی ئەوان، ئەوانیش نەیانکردووە بەناوی خەڵکەوەو لەگەڵ خاوەن پڕۆژەکان کێشەیان بۆ دروستبووەو خاوەن پڕۆژەکەش هیچ موڵکێک بەناوی خەڵکەوە ناکەن.

هاوڵاتی دوای ئەوەی رۆژی ٧ی تشرینی یەکەم حەماس هێرشی کردەسەر ئیسرائیل، جارێکی تر ئەو دەنگۆیانەی کە باس لەوە دەکەن حەماس هەر لەسەرەتاوە دروستکراوو پرۆژەی ئیسرائیل بووە زیاتر دەردەکەوێت و باسی دەکرێت. ئەوەی کەسەرەتای ئەم دەنگۆیە بۆ کەی و کوێ دەگەڕێتەوە رەنگە بۆ زۆر کەس سەرنجڕاکێش بێت و ببێت بەهۆی سەرسووڕمان، بەڵام لەڕاستیدا ئەمە تۆمەتێکی زۆر کۆنە. تۆمەتێک کەهەردوو ئاراستەی هەردوو لایەنی ئیسرائیلی و حەماس دەکرێت. تەنانەت وەزیرێکی فەلەستینی مانگێک پێش دەستپێکی جەنگ، لەوتووێژ لەگەڵ BBC  جارێکیتر ئەم باسەی هێنایەوە بەرباس و ژمارەیەک زۆر لەڕۆژنامەکان و کەسایەتییە ناسراوەکان لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان قسەکانیان دووبارەکردەوە. چەند دەیە لەوەپێش حوسنی موبارەک، سەرۆک کۆماری پێشتری میسر ئەم باسەی هێنایە گۆڕ، سێناتۆرێکی کۆماریخوازی کۆنگرەی ئەمریکا لەو بارەوە قسەی کردبوو و بەرپرسانی ( شین بێت) ، سیستەمی ئاسایشی ئیسرائیل، ئاماژەیان پێدابوو. بەڵام هەردوولایەن، واتە ئەندامانی حەماس و هەروەها بەرپرسانی ئیسرائیل ئەم دەنگۆیە بەبێ بنەما ناودەبەن و رەتیدەکەنەوە. ئەم دەنگۆیە تاچەند راستە؟ لەسەر چ بنەمایەک هاتۆتەپێش و ئەم گومانە لەچ سەردەمێکداو چەنێک دوای دروستبوونی بزووتنەوەی حەماس هاتە بەرباس؟   سەردەمی دروودرێژی لەدایکبوونی حەماس دەبێ ئەوەمان لەبەرچاوبێت بزووتنەوەی بەرگری ئیسلامی یان حەماس ساڵی ١٩٨٧ دامەزرا، کوتوپڕ دروستنەبوو، بەڵکوو مێژوویەکی دوورودرێژ پێش لەدایکبوونی هەیەو شاراوەیە. دەکرێت ئەم رەوتە بەدوو بەش دابەشبکەین: بەشی یەکەم: رەگەکانی بزووتنەوە لەخاکی فەلەستین، کەیەکەم ئاماژەکانی لەناوەڕاستی دەیەی ١٩٤٠ لەگەڵ شکڵگرتنی یەکەم لقەکانی فەلەستینی ئەخوان ئەلموسلمین لەغەزە، ناوچەی شێخ جەڕاح لە بیت المقدس و شاڕەکانی تر دەرکەوت. بەشی دووهەم: جیاوازی بیروڕای نێوان لاوانی ئەخوان ئەلموسلمین لەگەڵ شێخ و رێبەرانی ئەم گرووپە دوای شکستی وڵاتانی عەرەبی لەجەنگی ١٩٦٧، دەرکەوتنی یەکەم ئاماژەکانی ئایدیای چالاکی سەربازی رێکخراو لەناو لاوانی ئەخوان ئەلموسلمیندا. مێژوونووسەکان لەسەر ئەو باوەڕەن بەشێکی بەرچاو لەمێژووی چالاکییەکانی ئەخوان ئەلموسلمین لەفەلەستین تایبەتمەندییەکی ئایینی، پشتیوانکارو رۆشنگەری بووەو خۆی تەرخانکردووە بۆ دروستکردنی دامەزراوە ئایینی، کۆمەڵایەتیەکان و مزگەوتەکان. فێرکارییەکانی ئەخوان لەو کاتانەدا کە لەفەلەستین چالاک بوون ئەوە ئەخەنەڕوو ئەوان جەختیان لەسەر راهێنان و ئامادەکردنی بووە لەباری فیکری، کەلتووری، دەروونی و مینۆکی (مەعنەوی)ەوەو جەختیان لەسەر بواری سەربازی نەبووە. هەر لەمبارەوە خالید مەشعەل، یەکێک لە رێبەرانی حەماس ئاماژە بەوەدەدات، ئیسلامییەکان بۆ ماوەیەکی زۆر نەیاندەتوانی لەو خاکەی کەخاکی فەلەستین بوو بمێننەوە، لەبەرئەوەی لەکۆتاییەکانی دەیەی ١٩٥٠و بەدرێژایی ١٩٦٠، لەگەڵ بەدەسەڵات گەیشتنی ناسریستەکان، بەعسییەکان و کۆمۆنیستەکان، ئیسلامییەکان لەدۆخێکی خراپدا بوون لەناوچەکە. بەوتەی مەشعەڵ پێشوازیان لێ نەدەکراو هەلی ئەوەیان بۆ نەدەڕەخسا چالاکی بکەن و دەرکەون. لەبەشی دواتری ئەم بابەتەدا، ئەپەرژینە سەر قۆناغی دووهەمی ئەو باروودۆخەی کەحەماس تێیدا لەدایکبوو، کەدەگەڕێتەوە بۆ ساڵەکانی دوای ١٩٦٧ دوای ساڵی ١٩٨٧ کە بەفەرمی دامەزرا.   گومەزی سوور: ئاماژەکانی جەنگی چەکدارانە پێدەجێت یەکێک لەهۆکارەکانی گۆڕینی فۆڕم و شێوەی « خەبات دژی ئیسرائیل» شکستی وڵاتانی عەرەبییە لەجەنگی ساڵی ١٩٦٧. ئیبراهیم غووشە، یەکەم وتەبێژی حەماس و یەکێک لەڕێبەرانی پێشتری ئەم گرووپە لەکتێبی بیرەوەرییەکانیدا بەناوی «گومەزی سوور» باس لەکاریگەری ئەو شکستە دەکات لەسەر لاوانی سەر بەئیخوان ئەلموسلمین. غووشە نووسیویەتی : محەممەد عەبدولڕەحمان خەلیفە ، رێکخەری ئەخوان ئەلموسلمین لەئەردەن، ئەوکات کۆنفرانسێکی ئیسلامی بەڕێوەبرد کەئەنجامی ئەو کۆنفرانسە غووشەو گەنجە هاوتەمەنەکانی ئەوی رازی نەکرد،» رێگایەکی روونی بۆ داهاتووی فەلەستین نەخستەڕوو و خوازیاری پێکهاتنی ئیسلامی جەهادی نەبوو». لەو کتێبەدا نووسراوە ئەم بابەتە ئەو  گەنجانەی  ئیخوان ئەلموسلمین کەخوازیاری وەستانەوە بوون دژی ئیسرائیل کرد هاندا بەوەی «بزووتنەوەیەکی ریفۆرمخواز» لەناو گرووپەکەدا دامەزرێنن، بێ ئاگاداری رێبەرانی گرووپەکە دەستیانکرد بەچەکدارکردنی خۆیان. دواتر بەشێوەی نهێنی لەگەڵ بزووتنەوەی فەتح رێککەوتن بەوەی راهێنانی سەربازی بکات بەئەندامە لاوەکانی ئێخوان ئەلموسلمین لەئەردەن  و ئامادەیان بکات بۆ چالاکی چەکداری. ئەم راهێنانە ساڵی ١٩٦٨ دەستیپێکردو ساڵی ١٩٧٠ هاوکات لەگەڵ رووداوەکانی « سێپتەمبەری رەش» لەئەردەن کۆتایی پێهات، لەبەرئەوەی وەک چۆن غووشە لەکتێبی بیرەوەرییەکانیدا ئاماژەی پێداوە ، رێبەرانی ئێخوان ئەلموسلمین بەبزووتنەوەی ریفۆرمخوازیان زانی لەناو گرووپەکەیاندا. ئێخوان ئەلموسلمین ئەو دەم لەناوخۆیدا کێشەی جیدی بووە لەنێوان رێبەرانی نەریتی و رێبەرانی گەنجترداو دوو روانگەی جیاواز بوون. لەحاڵێکدا گەنجەکان گوشاریان دەهێنا بەوەی دەستبکەن بەخەباتی چەکداری دژی ئیسرائیل، رێبەرانی ئێخوان سووربوون لەسەرئەوەی «دروستکردنی حکوومەت» هەنگاوێکی لەپێشترە و گرنگرە لەوەی جەنگ لەگەڵ ئیسرائیل دەستپێبکەن. هەر ئەمە بوو بەهۆی ئەوەی بەشێک لەئەندامانی ئەم گرووپە جیاببنەوەو « بزووتنەوەی نەتەویی و چەکدار پێکبهێنن کە خوازیاری خەباتی چەکداری بوو». ئەم ئاڵوگۆڕانە وایکرد گوشار لەسەر ئێخوان ئەلموسلمین زیاتر بێت کە بەهۆی دوژمنە زۆرەکانی و زاڵبوونی بزووتنەوە نەتەوەیی و ئایدۆلۆژیکییە فەلەستینییەکان هەستیان بەلاوازی دەکرد.   حەماس بەرامبەر بە یاسر عەرەفات زەقکرایەوە «گومانی پەیوەندی» نێوان ئیسرائیل و و رەوتی ئیسلامگەرا کە حەماسی لێکەوتەوە، لەدەیەکانی ١٩٧٠و ١٩٨٠ هاتەئاراوە حوسنی موبارەک سەرۆک کۆماری میسر یەکێک لەو کەسانە بوو کە بەهێنانە بەرباسی ئەم تۆمەتە، بزووتنەوەی حەماسی وەک دروستکراوی ئیسرائیل ناوبرد. ڤیدیۆیەکی کۆن لەموبارەک لەبەردەستە و لەڤیدیۆیەدا لەکۆبوونەوەیەک لەگەڵ بەرپرسانی سەربازی میسر موبارەک ئەڵێت:» ئیسرائیل حەماسی دروستکردووە بۆ ئەوەی دژی رێکخراو کاربکات». مەبەستی ئەو لەڕێکخراو لەقسەکانیدا رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین (منڤمە التحریر الفلسگینیە)  کە یاسر عەرەفات رێبەری دەکرد. ئەم تۆمەتە تەنها لەلایەن حوسنی موبارەکەوە نەهاتۆتە ئاراوەو باسی نەکراوە. ران پۆل، یەکێک لەئەندامانی پێشتری پەرلەمانی نوێنەرانی ئەمریکا کەساڵی ١٩٨٨ پاڵێوراوی سەرۆک کۆماری بوو، ساڵی ٢٠٠٩ لەکۆنگرەی ئەمریکا وتی :» ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، تێدەگەین ئیسرائیلییەکان خوازیاری دروستبوونی حەماس بوون و یارمەتییاندا دروست بێت، بەو ئامانجەی کەبەرامبەر بە یاسر عەرەفات بوەستنەوە». حەسەن عوسفوور (حسن عصفور) وەزیری پێشتری فەلەستین و ئەندامی وەفدی دانوستانە نهێنییەکانی ئۆسلۆ لەساڵی ١٩٩٣، لەسێپتەمبەری ٢٠٢٣ بە BBC  وت :» حەماس لەچوارچێوەی پرۆژەیەکی ئەمریکیدو لە رێککەوتن لەگەڵ ژمارەیەک لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیلی پێکهات وەک رێکخراوێکی هاوتەریب لەگەڵ بزووتنەوەی رزگاریخوازی فەلەستین». لەمبارەوە لەگەڵ ئەحمەد جەمیل عەزم، مامۆستا و پسپۆری پەیوەندی نێونەتەوەییەکانی زانکۆی قەتەر قسەمان کرد. ئەو دەڵێت ئەم تۆمەتانە لەلایەن کەسێکی تایبەتەوە نەدرایە پاڵیان و خودی ئیسرائیلییەکان دەستیان هەبوو لەدروستکردنی ئەم دەنگۆیانە. کێشەو درزی نیوان فەلەستینییەکانیش پەرەی بەم دەنگۆیانە دا. ئەحمەد جەمیل عەزم دەربارەی بۆچوونەکەی حوسنی موبارەک کەچەند دەیە لەوەپێش باسی کردبوو بە BBC  وت:» هەڵوێستەکانی حکوومەتی میسر بەپێی بەرژەوەندییەکانی گۆڕاوە... رەنگە ئەم تۆمەتە بۆ ئەوە بگەڕێتەوە کەمیسر لەگەڵ ئێخوان ئەلموسلمین ناکۆک بوون یان ئەوەی کێشەیان هەبوو لەگەڵ حەماس... حوسنی موبارەک و بەرپرسی زانیاری (مخابرات)ەکەی، عومەر سلێمان، هەندێجار پەیوەندییەکی باشیان لەگەڵ حەماس بووە، تەنانەت هاوکاریان دەکردن بەوەی چەک و چۆڵ بگاتە کەرتی غەزە». دەتوانین بڵێین تۆمەتی « پەیوەند قەدەغەکراوی»ی حەماس لەگەڵ ئیسرائیل چەند ساڵ دوای جەنگی ١٩٦٧ هاتە بەرباس، ئەو دەمەی ئیخوان موسلمین دەستیکرد بەو جۆرە لەکارکردنەی کەپێی دەگوت «قۆناغی مزگەوتەکان و ئەم کارەی لەفەلەستین ئەکرد، قۆناغێک کەوەک چۆن خاڵید حرووب لەکتێبی (حەماس، بیرکردنەوەو پرۆڤەی سیاسی» باسی دەکات، بە « دروستکردنی مزگەوت لەو شوێنانە، هەوڵدەدرا بەرەی نوێ تێکەڵ بەچالاکییەکان بکرێت و ئامادەبکرێن بۆ ئەوەی بەپێی جۆری رێنوێنییەکانی گرووپ دژی رەوتی زایۆنیستی بوەستنەوە» و ئەم قۆناغە تاساڵی ١٩٧٥ بەردەوام بوو. حرووب لەکتێبەکەیدا نووسیویەتی ئیسلامییەکان لەو هەڵەی کەدوای جەنگی ١٩٦٧ هاتەپێش کەڵکی بەجێیان وەرگرت بۆ خۆیان، لەبەرئەوەی دوای شکستی وڵاتانی عەرەبی لەجەنگ لەگەڵ ئیسرائیل، بەکردەوە ئایدیای نەتەوەخوازی و ناسیۆنالیستی ناسرییەکان زۆر لاواز بوو، دەرفەتێک خوڵقا بۆ وتنەوەی دروشمە ئیسلامییەکان وەک جێگرەوەی دروشمە نەتەوەییەکان. خالید حرووب دەنووسیت :» قۆناغی دواتری رێکخراوەیی لەناوەڕاستەکانی ١٩٧٠ەوە دەستیپێکردو تاکۆتاییەکانی ١٩٨٠ بەردەوام بوو. لەم قۆناغەدا گرووپە خوێندکارییە ئیسلامییەکان، کلووپەکا، رێکخراوە خیرخوازییەکان و دامەزراوەکانی تر دروستبوون و بوون بەناوەندێک بۆ کۆبوونەوەو گفتوگۆی تاقمێکی نوێ و گەنجی ئیسلامی».   من سەرۆکی شین بێت بووم و ئاگادارم چۆن حەماس دروستبوو ساڵی ١٩٨١ رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز وتارێکی بڵاوکردەوەو لەو وتارەدا ئیسحاق سێگۆ، فەرماندەی سەربازی غەزە لەگەڵ ئەو رۆژنامەیە گفتوگۆی کردبوو. ئەم فەرماندە باڵا سەربازییە بەنیۆیۆرک تایمزی وتبوو :» فۆندەمێنتاڵە ئیسلامییەکان لەلایەن ئیسرائیلەوە یارمەتی دەدران.... دەوڵەتی ئیسرائیل بوودجەیەکی لەبەردەستم دانابوو، حکوومەتی سەربازی ( کەئەودەم دەسەڵاتی بەشە فەلەستینییەکانی بەدەست بوو) یارمەتی دەدا مزگەوت دروستبکرێت. لەم وتارەدا باس لەوە کراوە مەبەست لەو بوودجەیە بەهێزکردنی هێزەکانی دژبەری رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین بوو. لەوتووێژێکدا کەماوەیەک لەوەپێش لەتەلەفیزیۆنی ئیسرائیلەوە بڵاوکرایەوە، یاکوو پێری، بەرپرسی پێشتری شین بێت، ئاژانسی ئاسایشی ئیسرائیل وتی :» من لەساڵی ١٩٨٨ ەوە تا ١٩٩٥ بەرپرسی ئاژانس بووم. من بینیم چۆن بزووتنەوەی حەماس دامەزراو ئێمە لامان وابوو زیاتر بزووتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی، ئەودەم هەروا بوو... هەوڵیدەدا پێداویستییەکانی خەڵک دابین بکات... زۆر کەس لەئیسرائیل شین بێت بەوە تۆمەتبار دەکەن کەیارمەتی داوە بۆ دروستکردنی  رێکخراوی سیاسی حەماس وەک رەقیبێک بۆ رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین، بەڵام بەو شێوەیە نەبوو. قسەکانی شێخ ئەحمەد یاسین، دامەزرێنەری حەماس لەوتووێژ لەگەڵ بەرنامەی « شاهیدی زەمان» لەتەلەفیزیۆنی ئەلجەزیرە لەساڵی ١٩٩٩ ئەوە دەخاتەڕوو ئەو پرسی بوودجەکانی ئیسرائیلی وەک (کێشەیەک) نەدەبینی. لەو وتووێژەدا باس لەوە دەکات ئیسرائیل وەک هێزێکی داگیرکەر، مووچەی دەداو هەروەها وتی :» ئەوان دەستیانکردن بەپێدانی مووچەو نووچەی خانەنشینی ئەو فەرمانبەرانەی ئامادەبوون بچنەوە سەرکار، سەرەتا بەبێ مووچەو دواتر بەمووچەوە». یاسین هەروەها وتی، ئیسرائیل بەو مەبەستی مووچەی دابیندەکرد کەژیان لەغەزە ئاسایی بێتەوەو بگەڕێتەوە بۆ پێش داگیرکردنی غەزە:» من مامۆستا بووم و وەک مامۆستا مانگی ٢٤٠ لیرەی ئیسرائیلیم وەردەگرت... هەروەها ٤٠ لیرەم وەک وتاربێژی مزگەوت... ئەم بڕە پارەیە بۆ ئەوە نەبوو ماشێنی پێبگریت و هاتوچۆی پێبکەی، بەشی هیچ کوێی نەدەکرد».   «قەرەبووکردنەوەی نەخوازراوی بەرژەوەندییەکان» رانی شاکێد، لێکۆڵەری دامەزراوەی ترۆمەن لە «زانکۆی عێبری» لەوتووێژ لەگەڵ BBC بەئاماژە بەوەی ئیسرائیل کێشەی لەگەڵ بزووتنەوە ئایینی کۆمەڵایەتییەکان نەبووە، باسی لەوەکرد لەو سەردەمەدا ئیخوان ئەلموسلمین هەڕەشە نەبوون بۆ سەر ئیسرائیل. شاکێدکە خۆی لە دەیەی ١٩٧٠ یەکێک بووە لەئەفسەرەکانی رێکخراوی شین بت، دەڵێت، ئیسرائیل هیچکات یارمەتی ئابووری تاقم و گرووپە ئیسلامگەراکانی نەدەدا، یارمەتییەکانی لەوەدا سنووردار کرابووەوە کەمۆڵەتی پێ دەدان، ئەوەنەبوو پارە بدات بەتاقم و گرووپە ئیسلامییەکان. رانی شاكێد و ئەحمەد عەزم هەردووکیان کۆکن لەسەرئەوەی جیاوازی هەیە لەوەی ئاخۆ پشتیوانی لەم گرووپانە بکریت یان ئەوەی چاو بنووقێندرێت بەرامبەر بەچالاکییەکانیان و مۆڵەتیان پێبدرێت. هەردوو لێکۆڵەر لەسەر ئەو باوەڕەن، ئەوەی کەگرووپە ئیسلامییەکان خۆیان بەدوور دەگرت لەوە خەباتی چەکداری بکەن دژی ئیسرائیل، لەڕاستیدا بەرەو خاڵێکی دەبردن کە بێ ئەوەی خۆیان بیانەوێت بەرژەوەدنییەکانی دوو لایەن قەرەبوو دەکرایەوەو پارێزراو بوو. هەربۆیە ئیسرائیل مۆڵەتی بەم گرووپانە دەدا چالاکیان هەبیت و ئەمجۆرە روانینە بوو کەوەک پشتیوانی ئیسرائیل لەئیخوان ئەلموسلمین لێکدەدرایەوە. مایکل دێمپێر، نووسەری بەریتانیایی لەکتێبێک بەناوی « سیاسەتی ئیسرائیل بەرامبەر ئەوقافی ئیسلامی لەفەلەستین» کەساڵی ١٩٩٢ چاپ بووە، دەربارەی جۆری پەیوەندی ئیسرائیل لەگەڵ کۆمەڵگا ئیسلامییەکان و ئەو پرسیارەی ئاخۆ ئیسرائیل پشتیوانی ئابووری دروستکردنی مزگەوتی دەدا یان ئەوەی تەنها مۆڵەتی دروستکردنی پێدەدان، نووسیویەتی یەکێک لەیەکەم کارەکانی فەرماندەی سەربازی لەساڵی ١٩٦٧، دانانی ئەفسەرێکی ئیسرائیلی بوو وەک بەرپرسی کاروباری ئایینی لەکەرتی غەزە، کەکاری ئەو فەرماندەیە دروستکردنی پەیوەندی بوو لەگەڵ ناوەندی بڕیاردانی سەربازی لەگەڵ گرووپە ئیسلامی و مەسیحییەکان. ئەم نووسەرە وتوویەتی ئیسرائیل لەکۆتاییەکانی دەیەی ١٩٧٠ەوە تا ناوەڕاستی ١٩٨٠ مۆڵەتی دروستکردنی مزگەوتی دەدا بەمەبەستی دروستکردنی هاوسەنگییەک دژی رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین. بەڵام ئەم نووسەرە ئاماژەی بەهێڵ و لایەنی دابینکردن و یارمەتیدانی ئابووری نێوان مزگەوتەکان و ئیسرائیل نەداوە.   «کەممان دانەنا... بەڵام هیچکات یارمەتی ئابووری حەماسمان نەدا» بەرپرسانی ئیسرائیلی کۆک نین لەسەر یەک جۆر گێڕانەوە دەربارەی جۆری هەڵسووکەوتیان لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس، لەسەردەمی پەرەسەندنیان لەکەرتی غەزە. لەحاڵێکدا ژمارەیەک لەبەرپرسانی پێشتری ئیسرائیل بەداخەوەن بەوە یارمەتیان داوە بۆ ئەوەی حەماس دروست بێت، لەوتارێکدا کەساڵی ٢٠٠٩ لەنیۆیۆرک تایمز بڵاوبۆتەوە، لەزاری شالۆم هەراری، کە سەردەمی دروستبوونی حەماس ئەفسەرێکی پلە باڵای مووساد بوو لەغەزە نووسیویەتی:» ئیسرائیل بەهیچ شێوەیەک پشتیوانی ئابووری لەحەماس نەکرد، ئیسرائیل هیچکات حەماسی پڕچەک نەکرد... کۆمەڵێک جموجووڵی ئیسلامییەکان هەبوو کەوەک هەڕەشە دەبیندران بەهەند وەرنەگیران، بەڵام هۆکارەکەی بۆ کەمتەرخەمی دەگەڕایەوە. ئەوە نەبوو بمانەوێت ئیسلامییەکان بەهێزبکەین». شێخ ئەحمەد یاسین لەمبارەوە ئەڵێت:» ئیسرائیل چاودێری چالاکی و هەڵسووڕانی رێکخراوە ئیسلامگەراکانی دەکرد هاوشێوەی رێکخراوەکانی تر... هەوڵی دەدا هاوسەنگییەک دروستبکات لەناو بەشەکاندا.. ئیزنی دەدا هەموان بەشێوەی خۆیان گەشەبکەن و لەکاتی خۆیدا بەری دەدانە وێزەی یەک و دەیدان بەشەڕا دژی یەکتر».    «ئەنجامەکەی لەکۆنتڕۆڵ دەرچوو» ئەوانەی ئیسرائیل بەوە تۆمەتبار دەکەن کە دەستیبووە لەدروستکردنی حەماس، بەتایبەت ئاماژە بەدامەزرانی « کۆمەڵی ئیسلامی « و « کۆمەڵگای ئیسلامی» ئەدەن لەغەزە لەدەیەی ١٩٧٠. لەگێڕانەوەکانی ئێخوان ئەلموسلمیندا، ئەو سەردەمە لە سەدەی رابردوودا لەژێر چەتری یاساکانی ئیسرائیلدا شکڵی گرتووەو ئەوەی کەچالاکییەکانیان تەنها بەوە سنووردار نەکرابووەوە کەخەریکی راهێنان و پەروەردەی ئایینی بن. ئەوان دەیانگوت ئەم رێکخراوانە یاسایان پێشێل نەکردووەو لەجەنگدا نین دژی ئیسرائیل. ئەحمەد یاسین، رێبەری سێمبۆلیکی بزووتنەوەی حەماس لەبەرنامەی « شاهیدی زەمان» وتبووی :» ئێمە نەماندەتوانی دژی هێزە داگیرکەرەکان بجەنگین.. هەربۆیە باس لەوە کرا دامەزراوە ئیسلامییەکان دروستبکرین... نووسینگەی « کۆمەڵی ئیسلامی» ساڵی ١٩٧٦ لە ژوورێکدا بوو لەمزگەوتێک... زیاتریش جەختی لەوە دەکردەوە کەچالاکی وەرزشی رێکبخات». ئیهوود یاری و زیۆ شێڤ، دوو نووسەری ئیسرائیلی لەکتێبی «ئینتفازە» چاپی ١٩٩٠ دا نووسیویانە:» کابینەی مەدەنی و ناسەربازی ئیسرائیل دەورێکی بەرچاوی هەبوو لەدروستبوون و سەرهەڵدانی بزووتنەوەی ئیسلامیدا کە لەگەڵ دەستپێکی ئینتفازەی یەکەم، پەرەیسەند.... ئیسرائیل مۆڵەتی پێدان شوێن پێی خۆیان پتەو بکەنەوە بۆ ئەوەی کاریگەریان هەبیت لەسەر کۆمەڵگا لۆکاڵییەکان و هێزیان هەبیت و بتوانن خۆیان رێکبخەن. ئەم دوو نووسەرە ئیسرائیلییە لەکتێبەکەیدا نووسیویانە :» ئیسرائیل تووشی وەهم ببوو دەربارەی توانای کۆنتڕۆڵی ئیسلامییەکان و بەکارهێنانی گەشەکردن و دەرکەوتنیان بۆ کەمکردنەوەی هێزو توانای رێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین... ئیسرائیل سەرەنجام بەهەڵەکەی خۆی زانی، بەڵام زۆر درەنگ بوو». ئیبراهیم غووشە یەکێک لە رێبەرانی پێشتری حەماس لەم بارەوە لەکتێبی بیرەوەرییەکانیدا نووسیویەتی :» ئەمە هەڵەی ئێخوان ئەلموسلمین یان شێخ یاسین نەبوو کەئیسرائیل لای وابوو بەوە مۆڵەتی دامەزرانی « کۆمەڵگای ئیسلامی» بدات لەغەزە هاوسەنگێک دروست دەبێت لەناو رەوتی سێکۆلاری رێکخراوی ئازادیخوازی فەلەستین و رەوتی ئایینی لە ئیخواندا. ئەگەر زایۆنیستەکان لەهەڵسەنگاندنەکانی خۆیادا تووشی هەڵە بوون، خۆشیان ئەنجامەکەی دەبیننەوە». خالید ئەبوو ئەلعومەرەین، لەکتێبی « حەماس، رەگەکان، ئاخێزگەکان و باوەڕە سیاسییەکانی» نووسیویەتی، بەرپرسە ئیسرائیلییەکان ئەوە نەبوو تەنها مۆڵەت بەبزووتنەوە ئیسلامییەکان بدەن بۆ دروستکردنی رێکخراوی خۆیان، بەڵکوو یارمەتی گرووپە جیاوازەکانیاندا بۆ خۆیان کلووپ، ناوەند، سەندیکاو نووسینگەیان ببێت. ئەو نووسیویەتی :» ساڵی ١٩٨٠ ئیسرائیل مۆڵەتی بەبزووتنەوەی فەتح دا بەوەی دامەزراوەی بزووتنەوەی لاوان رێکبخات، کە لەبواری سیاسی و کۆمەڵایەتییدا چالاکی دەکرد». عەبدوڵڵا هاروونی، نووسەری کتێبی :» ناوەندە خێرخوازییەکان لەکەرتی رۆژئاوا و کەرتی غەزە» کە ساڵی ١٩٨٨ بڵاوبووەوە، دەڵێت، کۆی ئەنجومەن و ناوەندەکان بەر لەئینتفازەی یەکەم لەساڵی ١٩٨٧ گەیشتبووە ٦٢ ئەنجومەن و ناوەندو ئێخوان ئەلموسلمین تەنها ٤ ناوەندی هەبوو کەگرنگترینەکانیان «کۆمەڵی ئیسلامی» و « کۆمەلگەی ئیسلامی» بوون.   هەڵەی بەراوردکاری ئەحمەد جەمیل عەزم، مامۆستاو شارەزای پەیوەندییە نێونەتەوەییەکانی زانکۆی قەتەر دەڵێت ئیسرائیل تووشی هەڵەی هەڵسەنگاندن و بەراوردکاری ستراتیژیکی و تاکتیکی ببوو:» ستراتیژییەکی تایبەتیان نەبوو... ئیسرائیل بەردەوام پشتی بەتواناو هێزی سەربازی خۆی بەستبوو. بۆ وێنە دوای داگیرکردنی غەزە لەساڵی ١٩٦٧، هەوڵیدا پەیوەندی دروستکات لەگەڵ کۆمەڵگای غەزەدا، بەشێوەی جیاوازی وەک خوڵقاندنی دەرفەتی  ئابووری، پەیوەندی لەگەڵ ئەو بنەماڵانەی کە لەناو کۆمەڵگا لۆكاڵییەکاندا دەستیان دەڕۆشت و قسەیان وەردەگیرا، بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنی ناوچەکان... بڕیارەکان زیاتر روانگەیەکی ئەمنی و ئاسایشیان لەپشت بوو نەک ئەوەی روانگەیەکی ریالیستی بێت لەسەر کۆمەڵگاو لایەنەکانی داگیرکردنی و دەرئەنجامەکانی... ئەمجۆرە کارکردنانە نەیدەتوانی بەر بەوە بگرێت خەبات دژی داگیرکاری نەمێنێت». رانی شاكێد، لیکۆڵەر لەدامەزراوەی ترۆمەن لەزانکۆی عیبری بیت المقدس، بە BBC  وت:» سەرەڕای ئەوەی لەدەسەڵاتدارانی سەربازی غەزە لەو سەردەمەدا دەترسان، ئێسحاق سێگغۆ، فەرماندەی باڵای سەربازی غەزە پێی وتووە، نیگەرانی دۆخی زاڵی ئەم ناوچەیە لەبەرئەوەی زۆر لەتاران دەچێت بەر لەشۆڕش و سەرەڕای ئەوەی کەئیسرائیل ئاگادارکرابووەوە لەمەترسی بزووتنەوەی ئیسلامی لەداهاتوودا، بەڵام بەدروستی لەدۆخەکە و ئەو بزووتنەوەیە نەدەگەیشتن و دەستەوەستان بوون بەرامبەری». شاکێد دەڵێت :» شێخ ئەحمەد یاسین، ئیسرائیلی فریو دا، ئەوەی کەدژی کۆمۆنیستەکان هەڵوێستی گرت ئیسرائیلیەکانی تووشی وەهم کرد، لەحاڵێکدا خەریکبوو دروست دەکرد، بەرەیەکی نوێی بار دەهێناو ئامادەی دەکردن بۆ وەستانەوە دژ ئیسرائیل». ئەم لێکۆڵەرە ئیسرائیلییە لەسەر ئەو باوەڕەیە ئیسرائیل ئێستاش لای وایە بەلەناوبردنی حەماس و خوڵقاندنی دەرفەتی کارو سەرچاوەی ئابووری بۆ فەلەستینییەکان ئارامی بۆ ناوچەکە دەگەڕێتەوە، « بەڵام وەها نییە... ئەگەر حەماسیش لەناوچێت، بزووتنەوەیەکی بەرگری نوێ دەردەکەوێت».   خاڵی سیفر: جەنگ لەگەڵ ئیسرائیل وەک چۆن ئیبراهیم غووشە، یەکەم وتەبێژی حەماس لەکتێبی بیرەوەرییەکانیدا نووسیویەتی، گۆڕانی بنەڕەتی لەشێوەی خەباتی ئیخوان ئەلموسلمین دژی ئیسرائیل ساڵی ١٩٨٣ روویدا، ئەوکاتەی ئەم رێکخراوەیە کۆنفرانسێکی لەئەردەن بەڕێوەبردو لەو کۆنفرانسەدا بڕیاری دا « ئیزن بە ئەندامانی رێکخراو لەکەرتی رۆژئاوا و کەرتی غەزە بدات چالاکی سەربازییان هەبێت و لەگەڵ ئامادەبوونی هەلومەرج دەستپێبکەن». ساڵێک دوای ئەم کۆنفرانسە، ئیسرائیل سەرجەم ئەندامانی یەکەم گرووپە سەربازییەکانی لەکەرتی غەزە دەستگیرکرد، رێبەری ئەو کەسانە شێخ یاسن بوو. لەماڵەکەیدا ٨٠ دانە چەک کە پێشتر کڕیبووی بەمەبەستی ئامادەبوون بۆ چالاکی سەربازی دەستی بەسەردا گیرا. بەڵام یاسین تەنها چەند مانگ لەزیندان بوو و ساڵی ١٩٨٥ وەک بەشێک لەڕێککەوتنێکی گەورەی نێوان ئیسرائیل و «بەرەی گەڵ بۆ ئازادی فەلەستین- فەرماندەیی گشتی» کە سێ سەربازی ئیسرائیلیان بەبارمتە گرتبوو، ئازاد کرا. ئەوکات ئیسلامییەکان زیانی گەورەیان پێگەیشتبوو لەلایەن ئیسرائیلەوە- بەتایبەت بەلەبەرچاو گرتنی ئەو راستییەی کەباڵی چەکداری بزووتنەوە هێشتا تازە دامەزرابوو و ئەزموونی کەم و توانایەکی سنووداری هەبوو- بەڵام بزووتنەوەکە هەڵنەوەشایەوە. لەبەرئەوەی بەشی ئایدۆلۆژیکی ئەو بزووتنەوەیە بەهێزبوو، هەربۆیە توانای هەستێتەوە. بەم شێوەیە لەگەڵ دەستپێکی چالاکییە سەربازییەکان و هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی ئەزموونی سەربازی لەڕێگای هەوڵدان و هەڵەکردنەوە، سەرەنجام رێکخراوی سەربازی « موجاهیدە فەلەستینییەکان» و بەشی ئەمنی « مەجد» دروستبوو. بەڵام وادەردەکەوێ ئیسرائیل هێشتا لەگرنگی گۆڕانی شێوەی راکێشان و پەرەسەندنی ئەم رێکخراوەیە لەناوخۆو دەرەوەی خاکی فەلەستین ئاگادار نەبوو، هەربۆیە ئیسلامییەکان توانیان پەرە بەتواناکانی خۆیان بدەن، سەرەنجام ئەوەی لێکەوتەوە بەئاشکرا « خەباتی چەکدار»یان دەستپێکردو لەدایکبوونی « بزووتنەوەی بەرگری ئیسلامی»یان راگەیاند. حەماس رۆژی ١٤-١٢-١٩٨٧ تەنها چەند رۆژ دوای دەستپیکی ئینتفازەی یەکەم، خۆی ئاشكرا کرد. گومان لەوەدا نییە بەڵگەی و دێکۆمێنتی تەواو لەبەردەستدا نییە دەربارەی مێژووی حەماس و ناڕوونی هەیە دەربارەیان. ئەمە راستییەکەو بەشێکی زۆر لەئەندامانی ئەم گرووپە ئەم ناڕوونییە بۆ دۆخی ئەمنی و هەروەها باکگراوەندە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی ئەم گرووپە و دەستپێکی بزووتنەوە لەخاکی فەلەستین دەگێڕنەوە. بەهەرحاڵ رەنگە وەڵام بەم پرسیارەی کەئاخۆ حەماس دروستکراوی دەستی ئیسرائیل، بەوردبوونەوە لەو ناکۆکییەی کە لەخودی پرسیارەکەدا هەیە، ئاسانتر بێت. ئیسرائیل حەماسی دروست نەکرد، بەڵام بە رای ژمارەیەک لەلێکۆڵەرەکان لەوانە رانی شاكێد و ئەحمەد جەمیل عەزم، دۆخی ئاڵۆزی پەیوەند بەماوەی دوورو درێژی لەدایکبوونی ئەم گرووپە لەناو دڵی ئێخوان ئەلموسلمینەوە، کەدوای هاتنی هێزی داگیرکەرو جەنگی فەلەستینییەکان دروست ببوو، دۆخێک ئەخوڵقێنێت کە سەرەنجام دروستبوونی حەماسی لێدەکەوێتەوە. کەوایە رەنگە بتوانین بڵێێن ئیسرائیل لەسەرەتای دروستبوونییەوە چاوی نووقاندووە بەرامبەر بەدروستبوونی ئەم بزووتنەوەیەو بەلایەوە گرنگ نەبووە، یان ئەو دەمەی بینی رەوتێک دروستبووە لەناو بزووتنەوەی فەلەستینییەکاندا، هەوڵیداوە بەکاریبهێنێت بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی، بەڵام بەستێنە مێژووییەکانی بزووتنەوەی ئیسلامی لەغەزە و ئەو هەلومەرجەی گەشەی کرد تیێدا، لەگەڵ ئەوەدا ناتەبایە بەوە کەحەماس لەلایەن ئیسرائیلەوەو لەژوورێکی داخراوی ئیسرائیلدا، دروستبووبێت یان بەپرۆژەی ئیسرائیل بزانریت. سەرچاوە: https://www.bbc.com/persian/world-features-67880311

سازگار ئەحمەد محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق «پارەی پێویست»ی تەرخاننەکردووە بۆ جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستوور، لەکاتێکدا پێش پێکهێنانی کابینەکەی نزیکەی دوو ساڵ لەمەوبەر بەڵێنی کاراکردنەوەی ماددە پەکخراوەکەی دابوو بەکورد کەتایبەتە بەدیاریکردنی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم. بەپێی دەستووری عێراق کەساڵی ٢٠٠٥ پەسەندکرا، دەبوو ماددەی ١٤٠ بەسێ قۆناغ جێبەجێ بکرێت، کە ئەوانیش بریتین لەقۆناغی قەرەبووکردنەوە، راپرسی، سەرژمێری، بەڵام دوای ١٩ ساڵ تەنیا بەشێکی قۆناغی یەکەمی جێبەجێکراوە بەهۆی پشتگوێخستنی لەلایەن حکومەتی عێراق و ناکۆکییە سیاسییەکانەوە. محەمەد شیاع سودانی دوای دەستبەکاربوونی وەکو سەرۆکی حکومەتی عێراق لەساڵی ٢٠٢٢ لیژنەی باڵای جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی کاراکردەوە کە لەساڵی ٢٠١٤ پەکخرابوو بەهۆی شەڕی داعش و ناکۆکییە سیاسییەکانەوە، بەڵام دوای نزیکەی ساڵێک دەستی کرد بەجێبەجێکردنی کارەکانی، بەرپرسانی کورد  دەڵێن ئەو پارەیەی کە بۆ لیژنەکە جێبەجێکراوە لەلایەن حکومەتەوە وەکو پێویست نییە. فەهمی بورهان، سەرۆکی دەستەی گشتیی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بەهاوڵاتی وت «ئەو هەنگاوانەی نراون بۆ جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ زۆر سەرەتایین، لەئاستی چاوەڕوانییەکانی ئێمەدا نەبوون، بەڵام ئەم لەم کابینەیەی حکومەتی عێراقدا بەراورد بەکابینەکانی پێشتر هەندێک هەنگاوی ناوە». ئەم کابینەیەی حکومەت کە دروستبوو رێککەوتن لەنێوان سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان و عێراقدا کرا کە ماددەکە کارابکرێتەوەو بوودجەیەکی بۆ تەرخانبکرێت، فەهمی بورهان وتی «ئەم دوو هەنگاوە ئەرێنین». ئەگەرچی لیژنەکە کاراکراوەتەوە، بەڵام هێشتا ماددەکە لە قۆناغی قەرەبووکردنەوەدا چەقیوە بەهۆی ئەوەی پارەیەکی کەمی بۆ تەرخانکراوە. حکومەتی عێراق ساڵانە تەنیا بڕی ٢٠٠ ملیار دیناری تەرخانکردووە بۆ قۆناغی قەرەبووکردنەوە، نوێنەرانی کورد دەڵێن ئەو بودجەیە لە ئاستی پێویستدا نییە بۆ جێبەجێکردنی ماددەکە بە جۆرێک چارەسەری کێشەی زەوی و زارو قەرەبوو، هەروەها گەڕانەوەی ئاوارەکان و عەرەبەکان بۆ زێدی خۆیان و ئەنجامدانی سەرژمێریکردن. فەهمی بورهان وتی «بەشێوەیەکی گشتی کار بۆ جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ کراوە، بەڵام کارکردنەکان لەئاستی گەورەیی بابەتەکدا نەبوون، بەم پارەیە ناتوانرێت ئەو هەنگاوانە بنرێت». هەروەها وتی «یەکەم هەنگاو کە پێویستە بنرێت بۆ بەرەوپێشبردنی ماددەی ١٤٠ هەبوونی جددیەتە لەبەغداوە، بەڵام ئەم جددیەتەی بەغدا نابینم، نیەتێک نییە بەئاڕاستەی جێبەجێکردنی ماددەکە، هەروەها ئەو ماددانەی دیکە کەپەیوەندییان بەهەرێمی کوردستانەوە هەیە حکومەتی عێراقی جددی نین لەجێبەجێکردنی و بیانوویان زۆرە». ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لیژنەیەکی هەیە پێی دەڵێت لیژنەی ماددەی ١٤٠، لەم لیژنەیەدا ئەندامی کورد هەیە، بەڵام فەهمی بورهان پێیوایە پرسی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ «گەورەترە» لەتوانای ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، وتیشی «ئەم پرسە زیاتر پرۆسەیەکی سیاسییەو دەبێت سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بێنە سەرخەت بۆ جێبەجێکردنی». بەپێی ئاماری بەرپرسی ئۆفیسی کەرکوکی ماددەی ١٤٠ لەساڵی رابردوودا ٣٤١ خێزانی ئاوارەی کەرکوک چەکی قەرەبوویان بەبڕی ١٠ ملیۆن دینار وەرگرتووە، هەروەها لەساڵی ٢٠٢٤ تەنها ٥٦ چەکی قەرەبوو بەسەر ئاوارەکانی کەرکوک دابەشکراوە. هەروەها ٥٤٦ چەک لەساڵی ٢٠٢٣دا لەکەرکوک بەسەر عەرەبی هاوردەدا دابەشکراوە، لەساڵی ٢٠٢٤یش تەنها ٨٠ چەک بەسەر عەرەبی هاوردەدا دابەشکراوە. لەساڵی ٢٠٢٣دا لەخانەقین ٨١ خێزانی ئاوارەو ١٤١ عەرەبی هاوردە چەکی قەرەبوویان وەرگرتووە، هەروەها لەساڵی ٢٠٢٤ لەخانەقین تەنها چەک بەسەر ١٠٠ خێزانی ئاوارەدا دابەشکراوە». کۆی گشتی ئەو چەکانەی کە تائەمساڵ بەمەبەستی قەرەبووکردنەوە بەسەر خێزانە ئاوارەکان و عەرەبی هاوردەدا دابەشکراون لەکەرکوک و خانەقین و شنگال، بریتین لە ٤٢ هەزارو ٤٦ چەک کە بەسەر خێزانە ئاوارەکانی کەرکوک دابەشکراون و هەروەها بۆ عەرەبی هاوردەش لەکەرکوک ١٤ هەزار و ٢٢٨ چەک دابەشکراون. هەروەها لەخانەقین ١٠ هەزارو ٩٠٥ چەک دراوە بەخێزانە ئاوارەکان و دوو هەزارو ٧٧٦ چەکیش دراون بەعەرەبە هاوردەکان، هەروەها تائێستا لەقەزای شنگال ١٦ هەزارو ٩٦٦ چەک بەسەر خێزانە ئاوارەکاندا دابەشکراون. هەندێک لەعەرەبە هاوردەکان کەدەستیان بەسەر زەوی کشتوکاڵی کوردا گرتووە نایانەوێت بگەڕێنەوە بەوپێیەی پارەی گەڕانەوەیان بۆ خەرجنەکراوە، ئەگەرچی بڕیارێک لەساڵی ٢٠١٢ گرێبەستەکانی تەعریب تایبەت بەزەویە کشتوکاڵیەکان هەڵوەشاوەتەوە. کاکەڕەش سدیق، بەرپرسی ئۆفیسی کەرکوکی ماددەی ١٤٠ بەهاوڵاتی راگەیاند «ئێمە داوامانکردووە قەرەبووی جوتیارانی هاوردە بکرێتەوە، تەنها بەشێک لەوانە ماوە کەقەرەبوو بکرێنەوە، چاوەڕوان دەکرێت ئەوانە قەرەبوو بکرێنەوەو دۆخەکە ئاسایی بێتەوەو دەست لەزەوییەکان هەڵبگرن». وتیشی «ئەم کابینەیەی حکومەتی عێراق هەنگاوی ناوە بۆ جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠، بەڵام هەنگاوەکان لەسەرخۆیەو ئێمە لەوە زیاتر پێویستمان بەبودجە هەیە، چونکە ئەو بودجەیەی بۆی دیاریکراوە کەمەو ئەمەش وادەکات جێبەجێکردنی ماددەکە زۆر بخایەنێت». روونیشکردەوە «بەهۆی ئەوەی کابینەکانی دیکەی حکومەتی عێراق لەساڵی ٢٠١٤وە لەشەڕی دژ بەداعشدا بوون هیچ پارەیەکیان بۆ ئێمە تەرخان نەکرد، ئەمەش وایکرد جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ زیاتر دوابکەوێت». لەدوای کاراکردنەوەی لیژنەی ماددەی ١٤٠ لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە لەڕۆژی ١٣ی ئابی ٢٠٢٣ یەكەم كۆبوونەوەی لیژنەکە بەسەرۆکایەتی هادی عامری، سەرۆكی لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی ماددەكە بەڕێوەچوو کەدوو ئەندامی کوردیشی تێدایە. دژوار فایەق، نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەلیژنەی ماددەی ١٤٠ وتی «بۆ ئەوەی بتوانین داواکارییەکانی خەڵکی ناوچە کێشەلەسەرەکان جێبەجێ بکەین و دانوستان لەگەڵ حکومەتی عێراق بکەین، پێویستە لایەنە کوردییەکانی ئەو ناوچانە یەکگرتوو و یەکدەنگ بن». بەشێک لەبەرپرسانی کورد پێیانوایە، ژمارەیەک هێزو لایەنی عیراقی و ئەوانەی تاوەکو ئێستا دۆسییەی ماددەی ١٤٠یان بەڕێوەبردووە کەمتەرخەم بوون، چونکە جێبەجێکردنی ماددەکە لەقۆناغی قەرەبووکردنەوەدا چەقیوەو هەر ئەو لایەنانەو ئەوانەی بەڕێوەی دەبەن هۆکاری پەکخستنی ماددەکەن. دارا سێکانیانی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «لەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەران لیژنەی ماددەی ١٤٠ کاراکراوەتەوە، هیوادارین ئەو لیژنەیە بتوانێت بەڕۆڵ و ئەرکی خۆی هەستێت و کۆتایی بەگرفت و کێشەکانی ناوچە جێناکۆکەکان بهێنێت». بەپێی یاسای بودجەی گشتیی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢٣، ئەو بڕە پارەیەی بۆ لیژنەی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراق تەرخانکراوە، بڕی 200 ملیار دینارە بۆ هەر ساڵێک، واتە بۆ ساڵەکانی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ و ٢٠٢٥ کەکۆی گشتیی دەکاتە ٦٠٠ ملیار دینار کەوەک بەرپرسان ئاماژەی پێدەکەن ئەو بڕە بودجەیە «کەمە» بۆ جێبەجێکردنی ماددەکە. ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بریتین لەشاری كەركوك، مەخمور، قەزاکانی خانەقین، دوزخورماتوو، شنگال، ئەو گوندو ناحیانەی سەر بەو شارو قەزایانەن دەگرێتەوە، هۆكاری ناكۆكی لەسەر ئەم ناوچانە ئەوەیە كەدانیشتووانەكانیان كوردو عەرەب و توركمانن، هەر پێكهاتیەكیش لەوانە ئەو ناوچانە وەك ناوچەی خۆیان دەبینن، زۆرینەی كوردەكان دەیانەوێت ئەو ناوچانە بگەڕێتەوە سەر هەرێمی كوردستان و زۆرینەی عەرەب و توركمانەكانیش دەیانەوێت ئەو ناوچانە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراقدا بێت. دوابەدوای رووخاندنی دەسەڵاتی سەدام حسێن لەلایەن ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانییەوە لەساڵی ٢٠٠٣، عێراق دەستوورێکی نوێی نووسیەوە، یەکێک لەماددەکان ماددەی ١٤٠ بوو بۆ چارەسەركردنی پرسی كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەکان. بەپێی دەستووری عێراق کەساڵی ٢٠٠٥ بەزۆرینەی دەنگی خەڵکی عێراق پەسەند کرا، دەبووایە تاوەکو٣١ی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠٠٧ ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بکرایە کە لەسێ قۆناغ پێکهاتبوو، ئەویش ئاساییکردنەوەو سەرژمێری و راپرسی لەكەركوك و ناوچەكانی دیکە كەناكۆكییان لەسەرە بۆ دیاریكردنی ویستی هاووڵاتییان، بەڵام دوای ١٩ ساڵ تەنها بەشێکی کەمی ماددەکە جێبەجێکراوە.

زریان فەرەیدوون نرخی گۆشتی سوور لەبازاڕەکانی هەرێمی کوردستان لەماوەی مانگێکدا بەشێوەیەکی خێرا رووی لەبەرزبوونەوە کردووە، ئەوەش بەهۆی کەمی هاوردەکرنەوە. حکومەتیش داوا لەگۆشتفرۆشان دەکات نرخەکەی هەرزان بکەن لەکاتێکدا ئەوان دەڵێن ئەگەر بەقسەی حکومەت بکەن دەبێت بەزەرەر بیفرۆشنەوە چونکە هیچ هاوکارییەکیان ناکات. نرخی فەرمیی گۆشتی سوور لەنێو بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بەپێی شارو شارۆچکەکان جیاوازە، بۆ نموونە لەسلێمانی کیلۆیەک گۆشتی بەرخ بە 23 هەزار دینارە، لەهەولێر و دهۆک بە 22 هەزار دینارە، لە هەڵەبجە بە 18 هەزار دینارە. هەروەها کیلۆیەک گۆشتی مانگا لەسلێمانی بە 22 هەزار دینارە، لەهەولێرو دهۆک بە 18 هەزار دینارە، لەهەڵەبجە بە 16 هەزار دینارە. ئەکرەم رەزا ئاژەڵدار لەمەیدانی ئاژەڵانی سلێمانی دەڵێت، «بەهۆی هاوردەنەکردنی ئاژەڵ لەدەرەوە ژمارەیان لەمەیدانەکەدا بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکردووەو ئەمەش بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەکەی». نرخی کیلۆیەک ئاژەڵ بەزیندوویی نزیکەی دوو هەزار دینار بەرزبووەتەوە، ئاژەڵدارەکانی مەیدانی ئاژەڵفرۆشانی سلێمانیش دەڵێن ئاژەڵ کەمبووەتەوە بۆیە بەهاکەی گرانبووە. ساماڵ عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری گشتیی گومرگەکانی هەرێمی کوردستان لەمبارەیەوە بەهاوڵاتی وت، کێشەی بەرزبوونەوەی نرخی گۆشتی سوور نێودەوڵەتییە، هۆکارەکەی بۆ بەرزبوونەوەی نرخی ئالیک و پێداویستییەکانی بەخێوکردنی ئاژەڵ دەگەڕێتەوە. وتیشی، «بەرزبوونەوەی نرخی ئاژەڵ تەنها لەهەرێمدا نییە... بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخەکەی، لەوڵاتانەوە بڕێکی کەمتر ئاژەڵ هاوردە دەکرێت، لەناوخۆش زیاتر دەکەوێت، هەربۆیە نرخەکەی بەرزبووەتەوە». بەپێی دوایین داتای دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لەساڵی 2022دا، توانراوە 55٪ی پێویستیی گۆشتی سوور لەناوخۆ دابینبکرێت، کەنزیکەی 75 هەزار تۆنە لەساڵێکدا، ئەوەی دیکە دەبێت هاوردەبکرێت. ئەو هاوردەیەش لەوڵاتانی جۆرجیا، ئەرمینیا، هەنگاریاو بەرازیل بەفەرمی هاوردە دەکرێت؛ هاوکات، لەچەند وڵاتێکی دیکە بە نافەرمی دەهێندرێت. سەبارەت بەو دەنگۆیانەی کەڕێگری لەهەناردەکردنی  ئاژەڵ دەکرێت، بەڕێوەبەری  گشتیی گومرگەکانی هەرێمی کوردستان بەهاوڵاتی وت «ئێمە وڵاتێکی هەناردەکارنین، هاوردەکارین، چونکە بڕەکە لەپێداویستی ناوخۆ کەمترە، لاریمان نییە لەسەر هاوردەکردنی ئاژەڵ بەشێوەیەکی یاسایی و هیچ رێگرییەک نییە». بۆ کۆنتڕۆڵکردنی نرخی گۆشتی سوور، قایمقامیەتی سلێمانی داوای لەگۆشتفرۆشەکان کردووە هەر کیلۆیەک گۆشت بە 22 بۆ 23 هەزار دینار بفرۆشن، بەڵام ئەوانیش بەمە رازی نین و لەئێستادا  نرخی کیلۆیەک گۆشتی سوور لەبازاڕدا گەیشتووەتە 25 هەزار دینار.  ئاسۆ عومەر وتەبێژی گۆشتفرۆشانی هەرێمی کوردستانیش لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەلایەن قایمقامیەتی سلێمانییەوە داوایان لێکراوە گۆشت بەنرخی ٢٣ هەزار بفرۆشین تاکاتێکی نادیارو تا ئەوکاتەی لەهۆکاری گرانبوونی نرخەکەی لەمەیدانی ئاژەڵان دەکۆڵنەوە کە لەئێستادا نرخی هەر کیلۆیەک گۆشتی سور ١١ هەزار دینارە بۆ ئاژەڵە زیندووەکان. باسی لەوەشکرد کەئەو نرخەی بۆیان دیاریکراوە زۆر کەمەو هیچ قازانجێکی لێناکەن و گۆشتەکە  ٢٤ هەزار دینار لەسەریان دەکەوێت و هاووڵاتیانیش نایکڕن. قایمقامیەتی سلێمانی بەهاوڵاتی وت کەئەو بابەتە پەیوەندی بەوانەوە نییەو پەیوەستە بەچاودێری بازرگانی سلێمانییەوە، هاوڵاتی پەیوەندی بەژووری بازرگانی سلێمانی و چاودێری بازرگانی سلێمانییەوە کرد بەڵام ئامادەنەبوون لەسەر ئەم پرسە لێدوان بدەن. رۆژانە لەپارێزگای سلێمانی، 120 تۆن گۆشتی سوورو 80 تۆن گۆشتی سپی بەکاردەهێنرێت.

شوان عباس بەدری دوای زیاتر لەپێنج مانگ لەبایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن، بەشێک لەئەندامانی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازیی رایانگەیاند بەڵێنی چارەسەرکردنی داوکاریەکانیان لەلایەن حکومەتەوە دراوەو خۆپیشاندان هەڵدەپەسێرن بەڵام بەشێکی تریان دەڵێن بەردەوام دەبن بەشێوازی جۆراوجۆر. شەوی دووشەممە 19/2/2024  بەشێک لەئەندامانی ئەنجومەنی مامۆستایانی نارازی هەڵەبجە لەدوای کۆبوونەوەیەکی ژمارەیەک لەمامۆستایان لەگەڵ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا مامۆستایانیان سەرپشک کرد لەگەڕانەوەیان بۆ ناوەندەکانی خوێندن یان بەردەوامیدان بەبایکۆت، بەڵام مامۆستایانی هەندێک لەقەزاکانی تر دەڵێن ئەوان سوورن لەسەر بایکۆت تابەڵێنەکان جێبەجێدەکرێن. مامۆستایانی ناڕازی پێنج داواکاری سەرەکییان هەیە کەدیارترینیان دامەزراندنی وانەبێژان و دەسپێکردنەوەی پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەرانە. هەروەها داوادەکەن چارەنووسی مووچەی سێ مانگی کۆتایی ساڵی رابردوو دیاری بکرێت لەگەڵ دابەشکردنی مووچەی مانگانە لەکاتی خۆیدا . هەروەها دیاریکردنی چارەنووسی مووچە پاشەکەوتکراوەکان و ئەو بڕە پارانەی بەهەر ناوێکەوە لەمووچەکان بڕاون لەگەڵ  دابەشکردنی مووچەکانیان بەشێوەیەکی راستەوخۆ لەلایەن بانکە حکومییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق. لەگەڵ ئەوەی تائێستا هیچ داوایەکیان جێبەجێ نەکراوە، بەڵام هەندێک لەوانەی بایکۆتیان شکاندووە دەڵێن بەڵێنی زارەکییان لە  قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەرگرتووە، بەڵام ئەو بەڵێنانە هەمان ئەو بەڵێنانەن کەمانگی رابردوو وەزارەتی پەروەردە بەنووسراوێک بڵاویکردەوە بەبێ ئەوەی هیچ فەرمانێکی کارگێڕی و یاسایی تێدابێت، ئەوەش لەکاتی خۆیدا قەناعەتی بەمامۆستایان نەکرد بچنەوە هۆڵەکانی خوێندن. لەگەڵ ئەوەی ئەندامانی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی هەڵەبجە لەگەڵ قوباد تاڵەبانی کۆبوونەتەوە و دەڵێن لەئێستادا چالاکیەکانیان هەڵپەساردووە، بەڵام ئەنجومەنی سەرتاسەریی مامۆستایانی ناڕازیی دەڵێن ئەوان هیچ بڕیارێکی لەو جۆرەیان نەداوە. هادی حەمەڕەشید، ئەندامی ئەنجومەنی سەرتاسەری مامۆستایانی ناڕازیی بەهاوڵاتی راگەیاند «بەشێک لەمامۆستایانی ناڕازیی کۆبوونەوەیەکیان لەگەڵ جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان کردو چەند بەڵێنێک بۆ چارەسەکردنی کێشەکان درا، بەڵام ئێمە هیچ بڕیارێکمان بۆ هەڵپەساردنی بایکۆت نەداوە». وتیشی «ئێمە چاودێری جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین، باوەڕمان وایە دەبێت ئەو بەڵێنانە جێبەجێبکرێن» .  مامۆستا دانا نوێنەری مامۆستایانی ناڕازی لەکۆنگرە رۆژنامەوانییەکەی دووشەممەی رابردوو رایگەیاند «ئەو بابەتەی کەوەزیر بڵاویکردبووەوە لەدەسەڵاتی وەزیردا نەبوو و زۆر لاستیکی بوو و مەجالی خۆدزینەوەی لەبەرپرسیارێتی زۆر تیا بوو، بەڵام ئەم بریارەی ئەمڕۆ ئەو بابەتانە هەڵناگرێت و پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایانی چەسپاندووە لەگەڵ دامەزراندنی وانەبێژان و جگە لەوەش بەڵێنی داوە دوای جێبەجێکردنی ئەو دوو خاڵەی باسمکرد قۆناغ بەقۆناغ و بەپێی پرەنسیبی خۆیان و بەپێی پلەبەندی خۆیان جێبەجێی سەرجەم داواکان بکەن، کەبریتین لەبابەتی مووچەو مووچە پاشەکەوتکراوەکان و پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەران». سەبارەت بەوادەی جێبەجێکردنی ئەو بڕیارو پەیمانانەش مامۆستا دانا وتی «لەو کۆنووسەی کە لەبەردەستماندایە، کۆنووسەکە ئیشارەتی کردووە بەوەی راستەوخۆ لەگەڵ چاککردنی پرۆژە یاسای بودجەی عیراق، ئەوان یەکسەر دەستدەکەن بەجێبەجێکردنی و لەئێستادا کردوویانە بەبڕیار». وتیشی «بە دڵنییایەوە ئەگەر بێتو ئەو بڕیارانە جێبەجێ نەکرێت ئێمە لەشەقام دەبین و بۆ بایکۆت و هەموو جۆرە ناڕەزایەتییەکی تر دەستمان کراوەیە لەبەرامبەریان». هاوکات ئەم هەڵوێستەی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی هەڵەبجە، ناڕەزایەتی بەشێک لەمامۆستایانی وانەبێژی دەڤەری راپەڕینی لێکەوتەوەو رایانگەیاند کە لەبەرئەوەی بەشدارنەبوون لەکۆبوونەوەکەی مامۆستایان لەگەڵ قوباد تاڵەبانی، بەردەوام دەبن لەبایکۆت. «ئێمە نە لەکۆبوونەوەی قوباد تاڵەبانی بەشداریمان کردووە، نە لەکۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی مامۆستایانی ناڕازی، بۆیە بەردەوامین لەبایکۆت» کارۆخ عبدوڵا نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ لەدەڤەری راپەڕین وای بەکەناڵەکانی راگەیاندن وت. کارۆخ عەبدوڵڵا راشیگەیاند، ئەنجوومەنی سەرتاسەری مامۆستایانی ناڕازی مامۆستایانی دامەزراو (میلاک)ن و مامۆستای وانەبێژانیان تێدا نییە. وتیشی «مامۆستایانی دامەزراو چی بڕیارێک دەدەن بۆ خۆیان دەیدەن نەوەک ئێمە». لەلایەن خۆیەوە ئاسۆ کۆساری، ئەندامی ئەنجومەنی مامۆستایانی نارازی لەئیدارەی راپەڕین لەپەیامێکی ڤیدیۆییدا رایگەیاند، ئەو راگەیەندراوەی کەباس لەهەڵپەساردنی بایکۆت دەکات راست نییەو چاوەڕێی بڕیارەکانی داگای فیدراڵی عیراق دەکەین و دوای دەرچوونی بڕیارەکان، بڕیار لەبارەی بایکۆتەوە دەدەین. «بڕیاری شکاندنی بایکۆت دوورە لەخواستی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی سەرتاسەری ، بەتایبەتیش ئێمەی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی دەڤەری راپەرین، ئێمە خۆمان بڕیاری خۆمان داوە کەدوای بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق، ئێمە خۆمان رای خۆمان دواجار لەسەر بایکۆت و ناڕەزایەتییەکان دەردەبڕین» مامۆستا ئاسۆ کۆساری وادەڵێت. لەلایەن خۆیانەوە دەستەی سەرپەرشتی مامۆستایانی پشدەریش شکاندنی بایکۆتیان بەتوندی رەتکردەوەو بڕیاری شکاندنی بایکۆتی مامۆستایانیان لەلایەن بەشێک لەبەڕێوبەرەکان بەبڕیارێکی بەپەلەپروزاوی و بێدەسکەوت و ئەنجام وەسفکردو رایانگەیاند، تەنها مامۆستایان خاوەنی راستەقینەی بایکۆتن و رۆژی چوارشەممە 21/2/2024 بە کردار وەڵامی ئەو بڕیارە دەدەنەوە. هەروەها هەریەک لەکفری و کۆیە هێشتا هەڵوێستی خۆیان لەمبارەیەوە یەکلایی نەکردووەتەوە. وا بڕیار بوو رۆژی یەکشەممەی رابردوو 18/2/2024 مامۆستایانی ناڕازی شارەزوورو هەڵەبجەو سەیدسادق و پێنجوێن بێنە دەباشان و شانبەشانی ژمارەیەک مامۆستای ناڕازی دیکەی دانیشتووی سلێمانی بەمەبەستی جێبەجێکردنی داواکانیان لەدەباشان خۆپیشاندانێک ئەنجامبدەن، بەڵام دوای چەند کاتژمێرێک لەو بڕیارە ، لەڕوونکردنەوەیەکی بەپەلە ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی هەڵەبجە و شارەزوورو سەیدسادق رایانگەیاند، بەهۆی ئەوەی هەردوو بەرپرسە باڵاکەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەدەباشان نین، گردبوونەوەکەیان دواخستووە بۆ رۆژێکی دیکەو لەخۆپیشاندانەکانیان لەشارو شارۆچکەکانی خۆیان بەردەوام دەبن . هەر لەمبارەیەوە مامۆستا دانا نوێنەری مامۆستایانی ناڕازی بەهاوڵاتی راگەیاندبوو کە «ئێمە نابێت بەیەک شێواز خۆپیشاندان ئەنجامبدەین و هەموو رۆژێک لەبەردەم پەروەردە بۆ بەردەم دادگا بێت ئەمە گەرموگوڕی ناهێڵێت، بەڵکو دەبێت ئاڕاستەکان بگۆڕین». ئەم مامۆستایە ئەوەشی روونکردبووەوە  کەهەنگاوی نوێیان هەیە بەجۆرێک گردبوونەوەکان بگوازنەوە بۆ ناو هەولێر لەگەڵ رۆیشتنیان بۆ خاڵە سنوورییەکانی هەرێم و بەربەستکردنی رێگەی ئەو خاڵە سنووریانەو داخستنی رێگەی هاتوچۆو رێگریی لەتانکەرەکانی نەوت. دانا عەبدول ئەوەشی بەهاوڵاتی راگەیاندبوو «دەمانەوێت خۆپیشاندانەکان بەرینە هەولێر لەڕێی دێگەڵەوە، ئەگەربێت و رێگەشمان لێبگیرێت ئەوا ئێمەش رێگەی دێگەڵە دەگرین بۆ ئەوەی هەرچی تەنکەری سەربەخۆیانە رێیان لێبگیرێت». هەروەها وتی «هەنگاوێکی دیکەشمان چوونمانە بۆ دەروازە سنوورییەکانی وەک (باشماخ و سەیرانبەن و کێلێ و پەروێزخان)و بەربەستکردنی رێگاکانە». ئەوەشی خستەڕوو  کەهەنگاوێکی دیکەیان بریتیە لەمانگرتن لەخواردن، ئەگەر حکومەت وەڵامیان نەداتەوە. «ئەگەر نەگەینە ئەنجام تائێستا ٥٠ کەسێک ئامادەن، مان لەخواردن بگرن لەبەردەم (یو ئێن)دا، هەتا داواکارییەکانمان جێبەجێدەکرێت و ئامانجمانە ئەم کەیسە بکەینە کەیسێکی نێودەوڵەتی»، مامۆستا دانا وادەڵێت. مامۆستایانی ناڕازی پێنج داواکاری سەرەکییان هەیەو دەڵێن بایکۆت ناشکێت هەتاوەکو ئەو داوایانە جیبەجێ نەکرێت کەدیارترینیان دامەزراندنی وانەبێژان و دەستپێکردنەوەی پلەبەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەرانە. هەروەها داوادەکەن چارەنووسی مووچەی سێ مانگی کۆتایی ساڵی رابردوو دیاری بکرێت لەگەڵ دابەشکردنی مووچەی مانگانە لەکاتی خۆیدا . هەروەها دیاریکردنی چارەنووسی مووچە پاشەکەوتکراوەکان و ئەو بڕە پارانەی بەهەر ناوێکەوە لەمووچەکان بڕاون لەگەڵ  دابەشکردنی مووچەکانیان بەشێوەیەکی راستەوخۆ لەلایەن بانکە حکومییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق. مامۆستا دانا گۆڕینی شێوازی ناڕەزایەتییەکان بە «بێهیوایی»  نەزانیبوو و بەڵکو پێی وابوو هەنگاوەکەیان گۆڕینی شێوازی فشارەکانە بەڕێگەی جۆراوجۆر. وتیشی «لەڕاستیدا  ئێمە نابێت بەردەوام  بەیەک ریتم خۆپیشاندان بکەین، هەموو هەفتەیەک لەبەردەم پەروەردە بۆ بەردەم مەحکەمە بڕۆین، ئەم شێوازە ریتمە تەقلیدییە هەموو هەفتەیەک دووبارە دەبێتەوەو گەرموگوڕی نایەڵێت ، بەڕاستی دەبێت ئاراستەکان بگۆڕین «. لەبارەی سەردانکردنی مامۆستایان بۆ بەغداو ئەنجامەکەی ئەو مامۆستایە وتی «ئێمە کۆبوونەوەمان لەگەڵ بەرپرسان و لیژنەکانی یاسایی و دارایی و ئابووری پەرلەمانی عێراق کردووەو هەموویان لەسەر هێڵن و بەڵێنیان پێداوین لەهەمواری بودجەدا بابەتەکان لەبەرژەوەندیی مامۆستایان بێت». لەبارەی سزادانی مامۆستایانەوە ئەو مامۆستا ناڕازییە وتی «لە سنووری پارێزگای هەڵەبجە تەنها سزادانی مامۆستایان هەیەو ئەم بڕیارەش بەشێوەیەکی بێسەروبەرانە دراوە، چونکە لەسنووری هەڵەبجە نزیکەی چوار هەزار مامۆستا لەبایکۆتدایە، بۆچی تەنها ژمارەیەک مامۆستا دیاریکراوە و سزادەدرێن، تەنانەت مامۆستا سزادراوە کە لەمۆڵەتی دایکایەتی و خوێندندایە». هەر سەبارەت بەپرسی گردبوونەوەی مامۆستایان لەدەباشان مامۆستا عادل حەسەن کەمامۆستایەکی ناڕازییە لەلێدوانێکی پێشوویدا بەهاوڵاتی راگەیاندبوو، «بڕیاڕەکە لەلایەن ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی سەیدسادق و شارەزوورو پێنجوین و هەڵەبجە دراوەو ئێمە تەنها پشتیوانیمان کردوون». وتیشی «دۆخێکی نائومێدی زۆر درووست بووە لەهەرێمی کوردستان و بەتایبەتیش لەدەڤەری سلێمانی چونکە بەهۆی ئەو فشارانەی کەپەروەردەکان کردوویانەتە سەر مامۆستا، لەسلێمانیدا مامۆستایان بەویستی خۆیان بایکۆتیان نەشکاندووە، بەڵکو بایکۆتیان پێشکێنراوەو ئەم دوو شتەش زۆر جیاوازن لەیەکتری». هەرچەندە لەمانگی رابردوودا یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەڕێی بەیاننامەیەکەوە داوای شکاندنی بایکۆت و گەڕانەوەی مامۆستایانی کرد بۆ ناوەندەکانی خوێندن، بەڵام مامۆستایان وەڵامێکی تووندی بەیاننامەکەی یەکێتی نیشتمانییان دایەوەو رایانگەیاند هەتا جێبەجێکردنی داواکارییەکانیان بەردەوام دەبن لەبایکۆت، بەڵام لەئێستادا ئەو بڕیارەیان هەڵپەساردووەو چاوەڕێی چاککردنی پرۆژەیاسای بودجەی عێراق و جێبەجێکردنی ئەو پەیمانانەی حکومەت دەکەن کەپێیان دراوە.  

هاوڵاتی ئەمرۆ یەکشەممە ١٨/٢/٢٠٢٤ دادگای تاوانەکانی سلێمانی سزای لە سێدارەدانی لە دوو کەیسی جیاوازدا  بە سەر دوو تاوانباری بکوژدا سەپاند ، کە یەکێکیان پەیوەندی بە شەهید کردنی نەقیب موحەمەد لەتیف لە بەرەنگاربوونەوەی تووندووتیژی دژ بە ژنان و ئەوی دیکەش سەبارەت بە کووشتنی شنیار هونەرە کە لە شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ لەلایەن هاوسەرەکەیەوە لە گەرەکی کوردساتی شاری سلێمانی لە ماڵەکەی خۆیدا سووتێنرا و لە ساڵی ٢٠٢٣دا لەلایەن دادگای تاوانەکانەوە سزای هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنرا، بەڵام دوابەدوای تانە لێدان لە بڕیاری دادگا و  بەرزکردنەوەی بۆ دادگای پێداچوونەوەی هەرێم، بریارەکە لە زیندانی هەتاهەتاییەوە بەرزکرایەوە بۆ سزای لە سیدارەدان. دوابەدوای دەرچوونی سزای لە سێدارەدانەکەی بکوژی شنیار هونەر، ئاودێر عومه‌ر، پارێزەری کەیسی شنیار هونەر، لە بەردەم دادگای سلێمانیدا کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئەنجامدا و ڕایگەیاند، لە مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ تاوانبارێک ژنەکەی بە ناوی (شنیار هونەر) سوتاند، پاش ئەوەی دادگای لێکۆڵینەوە ڕێکارەکانی جێبەجێکرد، هەردوو تۆمەتبار هاوسەرەکەی و ژنێکی بە ڕەگەز عەرەب بە تۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پیاوەکە و هاندانی بۆ کوشتنی شنیار دەستگیر کران. دواتر دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە ٤/٦/٢٠٢٣ سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر (هونەر ڕەشید) هاوسەری (شنیار هونەر) سەپاند، بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و ئازادکردنی ژنە بە ڕەگەز عەرەبەکەی دا. هەروەها ناوبراو وتیشی، هەردوو لایەن بە بڕیارەکە ڕازینەبوون و تانەیان لێدا، دۆسییەکە ڕۆشت بۆ دادگای پێداچوونەوەی هەرێم، ئەویش ئازادکردنی ژنەکەی پەسەندکرد، بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی سزای زیندانی هەتاهەتایی هاوسەرەکەی شنیار و ڕایگەیاند، کە ئەم تاوانە شایانی سەپاندنی سزایەکی زیاترە و زیندانی هەتاهەتایی تۆمەتباری کرد بە سێدارەدان. شەوی ١٨ی شوباتی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی شنیار هونەری تەمەن ٢١ ساڵ لەلایەن هاوسەرەكەیەوە نەوتی پێداكرا و ئاگری تێبەردرا، دوای چوار رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانە، بەهۆی سەختی برینەكەیەوە گیانی لەدەستدا، دوای رووداوەکە هاوسەری شنیار و ژنێکی عەرەب دەستگیرکران، بەڵام دوای دادگاییکردن هەردوو تۆمەتبار بەهۆی نەبوونی هیچ بەڵگەیەک ژنە عەرەبەکە ئازادکرا. هەروەها هەر ئەمرۆ دادگای سلێمانی بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ بکوژی نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری پێشووی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژی بە ژنان لە سلێمانی دەرکرد. هەروەها دادگای سلێمانی هەر لە دانیشتنەکەی ئەمڕۆیدا زیندانی هەتاهەتایشی بۆ ئەو دوو کەسەی لەگەڵ بکوژەکەدا بوون و یارمەتی بکوژەکەیان دابوو دەرکرد. شەوی شەممە ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی داواکراوێک رووبەڕووی هێزەکانی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بووەوە و لە ئەنجامدا ئەفسەرێک بە ناوی (نەقیب محەمەد لەتیف) کوژرا و سێ پۆلیسی دیکەش بریندار بوون و هەر ئەوکاتیش بکوژانى هەڵاتن، دواتر لە ١٢ی نیسانی ٢٠٢٢ لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە توانرا تۆمەتباران دەستگیربکرێن. لە ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ یەکەم دانیشتنی دادگایکردنی تۆمەتبارانی کوشتنی نەقیب محەمەد لەتیف بەڕێوەچوو، دوای چەند جارێک دانیشتنی دادگا و دواخستنی ئەمڕۆ یەکشەممە ١٨ی شوباتی ٢٠٢٤ دادگای تاوانەکانی سلێمانی بڕیاری کۆتایی لەبارەی کەیسەکەوە دا و سزای لە سێدارەدانی بە سەر بکوژی نەقیب محەمەد دا سەپاند.

سازگار ئەحمەد کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق لەئێستادا هەواڵی گەرمی میدیاکانەو بۆچوونەکان جیاوازن لەبارەی ئەم پرسەوە، چاودێرێکی سیاسی پێی وایە لەئێستادا کشانەوەی ئەمەریکا لەژێر فشاردا ئەستەمە، ئەندامێکی پێشووی پەرلەمانی کوردستانیش دەڵێت "ئەمەریکا بەئاسانی نەهاتووەتە عێراق تا بەئاسانی جێبهێڵت"، روونیشیدەکاتەوە، لەئێستادا بۆ کورد گرنگە کەوشیارانە بیر لەوەبکاتەوە چۆن مامەڵە لەگەڵ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا بکات لەعێراق. لەبارەی پرسی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا  سەرهەد شێخە، چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی راگەیاند "ماوەیەکە باس لەدەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا دەکرێت لەعێراق کەئەم بابەتەش مێژوویەکی هەیە کەدەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٢٠ لەدوای تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی و هاوڕێ عێراقییەکەی، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەکاردانەوەی ئەم کردەیەو بۆ هێورکردنەوەی شەقامی شیعە بەبێ بەشداری لایەنەکانی کوردو سوننە بڕیاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکای دا لەوڵاتەکەی، بەڵام تاوەکو ئێستا ئەو بڕیارە جێبەجێنەکراوە". ئاماژەی بەوەشکرد "لەدوای روودانی شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس گروپ و میلیشیاکانی نزیک لەئێران زیاتر کار بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا دەکەن بەبیانووی ئەوەی وڵاتی ئەمەریکا پاڵپشتی وڵاتی ئیسرائیل دەکات لەهێرش و پەلاماردانەکانی سەر کەرتی غەززە". ئەو چاودێرە نەیشاردەوەو وتی "ئەگەر هێزەکانی ئەمەریکا دەربکرێن ئەوا کاریگەری لەسەر دۆخی عێراق دەبێت بەتایبەتی لایەنی ئەمنی کەئەویش لەچەند لایەنێکەوە کاریگەری دەبێت، یەکێک لەوانە ئەگەری دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشە لەناوچەکە، لایەنی دووەم ئەوەیە کێشەی زیاتر لەنێوان پێکهاتەکانی سوننەو شیعەو کورد دروست دەبێت، چونکە کوردو سوننە چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمەریکایان ناوێت، تەنها لایەنی شیعە بەتایبەت گروپ و میلیشیاکانی نزیک لەئێران کەسوورن لەسەر ئەو بڕیارە، هەروەها لایەنی سێیەم ئەوەیە لەشکرکێشی و پێشێلکردنی سەروەری عێراق لەلایەن زلهێزە هەرێمییەکانەوە زیاتر دەبێت". "هۆکاری سەرەکی ئەوەی کەدەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق ئەم کاریگەرییە نەرێنییانەی دەبێت، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە حکومەتی ئێستای عێراق لەتوانایدا نییە لەسەر پێی خۆی بوەستێت و ئیدارەیەکی باشی وڵاتەکە بدات" سەرهەد شێخە وای وت. لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا حکومەتی عێراق دەتوانێت هێزەکانی ئەمەریکا دەربکات، ناوبراو ئاماژەی بەوەدا "لەڕوانگەی یاساییەوە بەڵێ حکومەتی عێراق دەتوانێت هێزەکانی ئەمەریکا لەوڵاتەکەی دەربکات، بەپێی ئەو رێککەوتننامەیەی کە لەنێوان هەردوو وڵاتدا هەیە هاتنی هێزەکانی ئەمەریکا بۆ عێراق لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیدا بووە بۆ لەناوبردنی تیرۆریستانی داعش، بەڵام لەئێستادا بەهۆی شەڕی حەماس - ئیسرائیل کشانەوەی ئەمەریکا ئەگەر ئەستەم نەبێت نزیکە لەئەستەم، مەگەر هەردوولا بەگفتوگۆو دانوستان و لەچوارچێوەی رێککەوتننامەی ستراتیجی نێوان هەردوو وڵات ئەو بڕیارە بدەن ئەویش بەپڕۆسەو قۆناغ بەقۆناغ دەبێت نەک هاوشێوەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لەوڵاتی ئەفغانستان دووبارەبوونەوەی ئەمەی لەئەفغانستان روویدا مەحاڵە لەئێستاداو لەم بارودۆخە ناهەموارەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەمە رووبدات". ئەم چاودێرە سیاسییە ئەوەشی روونکردەوە "ئەگەر ئەمەریکا ناچار بەکشانەوە بکرێت وەک گریمانەیەک لەعێراق، ئەوا کاردانەوەی دەبێت، یەکێک لەو کاردانەوانەش ئەوەیە ئەمەریکا ئەو دۆلارەی ئێستا دەینێرێت بۆ عێراق ئەوکاتە لێی دەگرێتەوەو دۆلار نانێرێت، بەمەش عێراق تووشی گەورەترین کێشەی ئابووری دەبێتەوە، کاریگەری راستەوخۆی لەسەر ژیانی هاووڵاتییان لەهەموو سێکتەرەکان دەبێت". هەروەها جەختی لەوەشکردەوە "ئەمەریکا هەرگیز ئامادەنییە عێراق لەسەر سینییەکی زێڕ بداتە دەست وڵاتە نەیارەکانی بەتایبەت رووسیاو چین". سەرهەد شێخە پێشی وایە، کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق قەوارەی هەرێمی کوردستان دەخاتە مەترسییەوە. کەئەمەریکاو هاوپەیمانەکانی پاڵپشتێکی سەرەکی دروستبوونی ئەم قەوارەیەی هەرێمی کوردستان بوون. هەروەها باڵانبۆ محەمەد، ئەندامی پێشووی پەرلەمانی کوردستان بەهاوڵاتی وت "بابەتی دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق ئاسان نییە بەبێ دیراسەکردن و تووێژینەوە نابێت بڕیارێکی لەو جۆرە بدرێت". لەبارەی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر پرسی کۆتایهێنان بەئەرکی هێزەکانی ئەمەریکا لەو ناوچەیە ئەو ئەندامەی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند "جوڵاندنی ئەو بابەتە لەپەرلەمان دوو رەهەندی هەیە، یەکەمیان بۆ راکێشانی سۆزی ئەو کەسانەیە کە خۆیان بەدژی ئەمەریکا دەزانن، رەهەندی دووەمیش، بۆ نانەوەی زیاتری پشێوییە لەعێراق". "ئەمەریکا بەئاسانی نەهاتووەتە عێراق و بەئاسانیش دەرناچێت، دەبێت بیریش لەوەبکرێتەوە ئەم هێزانەی ئەمەریکا نەمێنن ئایندەی عێراق بەرەو کوێ دەچێت"، باڵانبۆ محەمەد وا دەڵێت. راشیگەیاند "ئەمەریکا چەندین ساڵە لەناوچەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، تائێستا هیچ وڵاتێک وەکو عێراق نەهاتووە راستەوخۆ لەڕاگەیاندنەکان باسی ئەوە بکات کەپەرلەمانی وڵاتەکەی بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا دانیشتن ئەنجامدەدات، کەواتە ئەگەر عێراق گەیشتووەتە ئەو ئاستەی بتوانێت خۆی بەڕێوەبەرێت ئەوا پێویستی بەو راگەیاندنە نەدەکرد دەتوانرا لەڕێگەی حکومەتەوە لەگەڵ ئەمەریکا گفتوگۆ بکەن و ئەو بابەتە چارەسەربکەن". ئەوەشی خستەڕوو "لەئێستادا عێراق بووەتە مەیدانی ململانێکانی نێوان ئەمەریکاو ئێران هەردوولا خاکی عێراق بەکاردەهێنن بۆ درێژەدان بەو ململانێیەی کەهەیە لەنێوانیاندا". ئەو ئەندامەی پێشووی پەرلەمانی کوردستان جەختیکردەوە لەوەی، کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا نەک تەنها ئاڵۆزی بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵکو ئاڵۆزی بۆ هەموو عێراق دروستدەکات. ئەوەشی روونکردەوە "لەئێستادا بۆ کورد گرنگە کەوشیارانە بیر لەوەبکاتەوە چۆن مامەڵە لەگەڵ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا بکات لەعێراق، چونکە پێویستە ئەوە بزانین کە ئەگەر ئەمەریکا نەمێنێت حکومەتی ناوەند مامەڵەی لەگەڵ هەرێمی کوردستان چۆن دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەوە پێدەچێت کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا بۆ هەرێمی کوردستان باشبێت نەک خراپ". یەحیا رەسوڵ، وتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان ئاشکرایکرد، کۆبوونەوەیەکیان لەگەڵ ئەمەریکا ئەنجامداوە بۆ کۆتاییهێنان بەئەرکی هاوپەیمانان لەناو خاکی عێراقدا، ئەوەشی خستووەتەڕوو، لەسەر بنەمای کۆبوونەوەکان خشتەیەک بۆ کۆتاییهێنان بەئەرکی هاوپەیمانان لەعێراقدا دادەڕێژن هەنگاو بەهەنگاو تا ئەوکاتەی بەتەواوی ئەرکەکانیان لەخاکی عێراقدا بەزووترین کات کۆتایی پێدێت. ئێواره‌ی رۆژی چوارشه‌ممه‌ ٧ی شوباتی ٢٠٢٤ فڕۆكه‌یه‌كی بێفڕۆكه‌وان ئۆتۆمبیلێكی لەگەڕەکی مەشتەلی‌ به‌غدا كرده‌ ئامانج كه‌ چوار كه‌سی تێدابوو، له‌و هێرشەدا دوو سه‌ركرده‌ی كه‌تائیبی حزبوڵای عێراق به‌ناوه‌كانی (ئه‌بوباقر ساعدی و ئه‌ركان عه‌لیاوی) و دوو پاسەوانیان کوژران، دواتر فه‌رمانده‌یی ناوه‌ندیی هێزه‌كانی ئه‌مەریكا رایگه‌یاند "ئەو هێرشە لەتۆڵەی كوشتنی سێ سه‌ربازی وڵاته‌كه‌ی بووه‌ لەئوردن". دوابەدوای ئەم هێرشە زیاتر لە ١٠٠ ئەندامی لایەنە شیعەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق واژۆیان کۆکردەوەو لەنووسراوێکدا داوای کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجومەنەکەیان کرد لەبارەی دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکاو هاوپەیمانان و ئەو دەستدرێژەی دەکرێتەسەر عێراق، لەسەر داوای ئەم ئەندامانە سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی نوێنەران رۆژی ١٠ی شوباتی ٢٠٢٤ی دیاریکرد بۆ کۆبوونەوە لەسەر ئەو پرسە. رۆژی ١٠ی ئەم مانگە دانیشتنه‌کە به‌سه‌رۆكایه‌تیی موحسن مه‌نده‌لاوی، سه‌رۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق به‌وه‌كاله‌ت به‌رێوه‌چووه‌و تیایدا داوای له‌حكومه‌ت كرد، بڕیاری ژماره ١٨ی ساڵی ٢٠٢٠ جێبه‌جێ بكات كه‌تایبه‌ته‌ به‌ده‌ركردنی هێزه‌ بیانییه‌كان له‌عێراق و كۆتاییهێنان به‌ئه‌ركه‌كانیان. هەروەها محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا رایگەیاند "پێویستە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ هێزەکانی ئەمەریکادا دووبارە رێک بکرێتەوە، بۆ ئەوەی ئەوان ئامانج یان پاساوێک نەبن بۆ هیچ لایەنێک، چ ناوخۆیی بێت یان دەرەکی، بۆ ئەوەی نەبنە هۆکاری ناسەقامگیریی عێراق و ناوچەکە، بۆیە دەبێت ئەو هێزانە لەعێراق بچنە دەرەوە". به‌رده‌وامی داوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مەریكا له‌كاتێكدایه، پێشتر ئەمەریکا نامەیەکی هەڕەشەئامێزی ئاڕاستەی عێراق کردبوو کە رۆژنامەی «شەرقولئەوسەت» ناوەڕۆکەکەی بڵاوکردبووەوە، تیادا پەیامێکی تووندی دابووە بەغداو رایگەیاندبوو «لەدوای کشانەوەی هێزەکانمان، بە لوبنانیبوونی عێراق دەبینێرێت‌«، ئەوەش وەک ئاماژەیەک بۆ ئەوەی، دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار، «دابەزینێکی گەورە» تۆمار دەکات، هاوشێوەی دراوەکەی حکومەتی بەیروت کەئێستا لەناو گێژاوێکی قووڵی قەیرانێکی داراییە. هەروەها لەنامەکەدا، هۆشدارییەکی دیکەی ئەمەریکا بۆ بەغدا ئەوەبوو، کەپێداچوونەوە بە مامەڵە بازرگانییەکان و رێککەوتنە ستراتیژییەکەی نێوانیان دەکات، هاوکات ئەمەریکا ناتوانێت چی دیکە چاوپۆشی لەو جوڵە بازرگانییانەی نێوان عێراق و ئێران بکات کە بەدۆلار ئەنجامدەدرێت، بۆیە داوای کردووە جارێکی دیکە بیر لەداوای کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان لەعێرقدا بکەنەوە. لەساڵی ٢٠١١ ئەوکاتەی باراک ئۆباما، سەرۆکی ئەمەریکا بوو بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی وڵاتەکەی لەعێراق دەرکرد، بە کشانەوەی ئەمەریکا بۆشاییەکی ئەمنی فراوان لەعێراق دروستبوو، حکومەتی ئەوکاتە نەیتوانی ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە و چاودێرانیش پێیان وایە دروستبوونی داعش لەساڵی ٢٠١٤ ئەنجامی کشانەوەی ئەمەریکا بوو لەعێراق، دواتر لەکاتی شەڕی داعش دووبارە ئەمەریکا گەڕایەوە بۆ عێراق بەمەبەستی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش، هەروەها لەئێستادا دوو هەزارو ٥٠٠ سەربازی لەخاکی عێراقدا هەیە وەک بەشێک لەهێزەکانی هاوپەیمانان بۆ راوێژکردن و یارمەتیدانی هێزە ناوخۆییەکان بۆ رێگەگرتن لەگەڕانەوەی تیرۆریستانی داعش بۆ عێراق. تائێستا بەفەرمی هیچ بڕیارێک نییە بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتەش دەڵێت "هیچ بڕیارێکی فەرمیمان بەدەست نەگەیشتەوە بۆ کشانەوەی هێزەکانمان لە عێراق"، هەروەها شارەزایانی سیاسی و سەربازیش پێیان وایە ئەمەریکا بەئاسانی دەستبەرداری عێراق نابێت و ناکشێتەوە.

هاوڵاتی دوانزەهەمین خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئێران (مەجلیسی شورای ئیسلامی) رۆژی ١-٣-٢٠٢٤ بەڕێوەدەچێت . هاوکات هەر لەم رۆژەدا هەڵبژاردنی شەشەمین خولی ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری بەڕێوەدەچێت. هەڵبژاردنی ١ی مارسی ٢٠٢٤ لەچەند مانگ لەوە پێشەوە نیگەرانی ئەوەی لای بەرپرسانی حکومەتی کۆماری ئیسلامی دروستکردووە کەبەشداری کەم بێت. بۆیە هەوڵدەدەن لەهەموو میکانیزمێک کەڵک وەربگرن بۆ ئەوەی خەڵک هانبدەن بچنەسەر سندووقەکانی دەنگدان و ئەگەر دەنگی پووچەڵیش بدەن، بەڵام هەر دەنگبدەن. حکومەت بەشداری خەڵک لەهەڵبژاردنەکاندا بەپەسەندکردنی دەسەڵات ناو دەبات. لەخولی پێشتری هەڵبژاردنی مەجلیسی شۆرای ئیسلامیدا ٢١ی شوباتی ٢٠٢٠ بەڕێوەچوو و بەوتەی بەرپرسانی حکوومەتی و ناوەندە حکوومەتییەکان کەمترین رادەی بەشداری هەبوو و رادەی بەشداری بەپێی ئامارە حکوومەتییەکان نزیک ٤٢ لەسەد بوو. لەحاڵێکدا باس لەوە دەکرا تەزویر کراوە بۆ ئەوەی ژمارەی دەنگەکان زیاتر بکرێت و بەپێی بەراوردی ژمارەیەک لەڕێکخراوە چاودێرەکان ئاستی بەشداریکردن کەمتر لە ٣٠ لەسەد بووە. لەئێستادا ئەوەی نیگەرانی لای دەسەڵات دروستکردووە ئەوەیە لەناوخۆی وڵات دەنگێکی گەورە بەرزبوەتەوە کەئامادە نییە بەشداری هەڵبژاردنەکان بکات. ئەمە وایکردووە هەوڵبدەن پەنا بۆ هەموو رێگاکان بەرن بەوەی بتوانن دەنگی خەڵک رابکێشن و خەڵک ببەنە سەر سندووقەکانی دەنگدان. عەلی خامنەیی رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی، پێش هەڵبژاردنەکانی خولی پێشترو ئەو دەمەش کەنیگەران بوون لەوەی کە بەشداری کەم بێت، وتی:» تەنانەت رەنگە کەسانێک هەبن گلەییان لەسیستەم هەبێت و رەخنەییان ببێت، بەڵام ئەو کاتەی دێن و بەشداری هەلبژاردن ئەکەن، ماناکەی ئەوەیە ئەم چوارچێوەیان قبووڵە و متمانەیان پێی هەیەو بە سیستەمێکی شیاوی دەزانن بەوەی لەچوارچێوەی ئەو سیستەمەدا کاربکەن و بچنە پێشەوە». لەئێستاشدا دەسەڵات بەهەر شێوەیەک بێت دەیەوێت خەڵک هانبدات بەشداری هەڵبژاردن بکەن و بەشداریکردن لەهەڵبژاردن وەک پەسەندکردنی خۆی ناودەبات. لەبەرامبەردا خەڵک بەشداری نەکردن لەهەڵبژاردن وەک رێفراندۆم ناودەبەن.   ژمارەی نوێنەرانی مەجلیس و رەوتی خۆکاندیدکردن هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی ئێران هەر ٤ ساڵ جارێکەو ژمارەی کورسییەکانی مەجلیسی شورای ئیسلامی ٢٩٠ کورسییە. ١٤٦ کورسی پێویستە بۆ ئەوەی رەوتێک ببێت بە زۆرینە. ناونووسین بۆ پاڵێوراوبوون لەهەڵبژاردنی دوانزەهەمین خولی مەجلیسی شۆرای ئیسلامی رۆژی ١٩ی کانوونی یەکەم دەستیپێکرد بۆ ماوەی هەفتەیەک تا ٢٥ی کانوونی یەکەم بەردەوام بوو. لەم ماوەیەدا ٢٤ هەزارو ٨٢٩ کەس ناویان نووسی کە ١٢ لەسەدیان ژن بوون. بەگشتی ١٢،٠٣٣ کەس لەلایەن شورای چاودێرییەوە مۆڵەتیان پێدرا ببن بەپاڵێوراو و بەشداری هەڵبژاردن بن، واتە زیاتر لە ٥٠ لەسەدی بەشداربوان لەلایەن شورای چاودێرییەوە شیاوبوونیان رەتکراوەتەوە.   ئەوانەی بەشیاو نەزانراون بۆ پاڵێوراوبوون بەگشتی زیاتر لە ٥٠ لە سەدی ئەو کەسانەی ناویان نووسیبوو، لەلایەن شورای چاودێرییەوە شیاوبوونیان بۆ ئەوەی بچنە ناو هەڵبژاردنەکانەوەو خەڵک دەنگیان پێبدەین یان نەیدەن، رەتکراونەتەوە. ئەوانەی رەتکراونەتەوە رەخنەگرانی دەوڵەتن. ژمارەیەک لەکەسایەتییەکانی سەر بەڕەوتی «میانەڕەو»و هەروەها ژمارەیەک لەوانەی بە « ریفۆرمخواز» دەناسران و خۆیان پاڵاوتبوو رەتکراونەتەوە. ئەمەش بۆ یەکدەستکردنەوەی تەواوی مەجلیسە، واتە تەنها پاڵێوراوانی سەر بەڕەوتێکی دیاریکراو کە رەوتی بناژۆخوازەکانن دەتوانن بچنە ناو هەڵبژاردنەکانەوەو رەنگە لەداهاتووشدا ببنە نوێنەر.   بایکۆتی هەڵبژاردن یەکێک لەنیگەرانییەکانی بەرپرسانی حکوومەتی ئەوەیە کە بەشداری خەڵک لەهەڵبژاردندا کەم بێت. بەپێی بەراوردەکان پێدەچێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا ئاستی بەشداری خەڵک لەهەڵبژاردنەکان لەسەرجەم خولەکانی هەڵبژاردن لەئێران کەمتر بێت. ئەمەش نیگەرانی لای بەرپرسانی حکوومەتی دروستکردووە. تا ئەو ئاستەی هەوڵ دەدەن کەڵک لەهەموو مێکانیزمێک وەربگرن بۆ راکێشانی خەڵک بۆ سەر سندووقەکانی دەنگدان. هەر لەترساندن و هەڕەشەکردن لەوەی (یارانە)، واتە ئەو بڕە پارە کەمەی کەحکوومەت ئەیدا بەخەڵک ئەبڕن تاهەڕەشەکردن لەفەرمانبەرەکان و.. . لەلایەکی ترەوە دەیانەوێت کەڵک لەهەستی ئایینی خەڵک وەربگرن بۆ راکێشانی خەڵک بۆ سەر سندووقەکان. ماوەیەک لەوەوپێش گرتەیەکی ڤیدیۆیی پێشنوێژی شاری مەشهەد بڵاوکرایەوە کەدەیگوت:» ئیمام مەهدی لەسەر سندووقەکانی دەنگدان چاوەڕوانتانە». بەپێی راپرسییەک دەربارەی هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی شورای ئیسلامی ئێران زیاتر لە ٤/٣ی خەڵک ئامادەنین بەشداری لەم هەڵبژاردنەدا بکەن و نزیک بە ٧٥ لەسەد ئەو کەسانەی لەڕاپرسییەکەدا بەشدارییان کردووە خوازیاری رووخانی کۆماری ئیسلامین. ئەنجامی راپرسی « خەڵکی ئێران چۆن لەهەڵبژاردنەکانی ١٤٠٢ (٢٠٢٤) ئەڕوانن) کە لەلایەن ناوەندی شیکاری و راپرسی ئێرانییەکان (گمان)ەوە ئەنجام دراوەو ناوەندەکە بنکەکەی لەهۆڵەندایە، ئەوە دەرکەوتووە ٧٧ لەسەدی بەشداربوان لەو راپرسییە رایانگەیاندووە ئامادە نین دەنگ بدەن. هەروەها نزیک بە ٨ لەسەدی بەشداربوانی ئەو راپرسییە رایانگەیاندووە کەهێشتا بڕیاریان نەداوەو نزیک بە ١٥ لەسەد وتوویانە دەنگ دەدەن. بەپێی راپۆرتێک کە تەلەفیزیۆنی (ایران اینترناشناڵ) دەربارەی ئەم راپۆرتەی دامەزراوەی (گمان) بڵاوی کردۆتەوە، ئەم راپرسییە لەرێکەوتی ٣١ کانوونی دووهەم تا ٧ی شوبات بەماوەی ٨ رۆژ ئەنجام دراوەو زیاتر لە ٥٨ هەزار کەس لەناوخۆی ئێران بەشدارییان لەم راپرسییەدا کردووە. ئەم دامەزراوەیە جەختی کردۆتەوە، ئەنجامی راپرسییەکە کەسانی خوێندەوار دەگرێتەوە کەتەمەنیان سەرووی ١٩ ساڵەو نیشتەجێی ئێرانن و راپرسییەکە ٩٥ لەسەد جێی متمانەیە. بەپێی ئەم راپرسییە، لەمانگەکانی رابردوودا زۆربەی ئەو کەسانەی هێشتا بڕیاریان نەدابوو لەسەر بەشداریکردن یان نەکردن لەهەڵبژاردندا، بەو ئەنجامە گەیشتوون بەشداری نەکەن لەم هەڵبژاردنەدا. هەروەها بەپێی زانیارییەکانی ئەم راپرسییە، ٣٨ لەسەدی خەڵکی ئێران ئاگادار نین کەی هەڵبژاردنی مەجیلسی شۆڕای ئیسلامی بەڕێوەدەچێت. بەپێی ئەم ڕاپرسییە، خەڵک بێ هیوا بوون لەئەنجامی هەڵبژاردن لە ئێران و ٣٩ لەسەدی ئەو کەسانی ٢٠٢٠ بەشداریان لەهەڵبژاردندا کردبوو ئامادەنین بەشداری ئەم هەڵبژاردنە بکەن. تەنانەت بەپێی راپرسییە حکوومەتییەکان و بەپێی راپۆرتێک کەماڵپەڕی (انصاف نیوز) بڵاویکردووەتەوە، ئاستی بەشداری لەهەڵبژارندەکانی داهاتوودا کەمتر لە ٣٠٪ دەبێت. بەپێی ئەم راپرسییە ئاستی بەشداری خەڵک لەپارێزگای تاران نزیک ٢٢٪و لەشاری تاران کەمتر لە ١٥٪ دەبێت. شۆڕشی ژیناو کاریگەری لەسەر بایکۆت دیارترین هۆکار بۆ ئەوەی خەڵک بەشداری هەڵبژاردن نەکەن، ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان بوو کەساڵی ٢٠٢٢ لەئێران سەریهەڵداو چەند مانگی خایاندو لەئێستاشدا دەسەڵات بەردەوامە لەسزادانی ئەو کەسانەی کەبەشداریان بووە لەو ناڕەزایەتییانەدا. لەخۆپیشاندانەکانی ساڵی ٢٠٢٢ کەدوای کوشتنی ژینا ئەمینی کچە کوردی سەقز لە ١٦ی ئەیلوول دەستیپێکردو چەند مانگی خایاند بەپێی ئامارەکان نزیک بە ٦٠٠ کوس بەتەقەی راستەوخۆی هێزە چەکدارەکان کوژران یان لەژێر ئەشکەنجەدا گیانیان لەدەستدا. هەروەها نزیک بە ٢٠،٠٠٠ (بیست هەزار کەس) دەستگیرکران و ژمارەیەکیان سزای قورسی وەک ئیعدام یان زیندانی درێژخایەنیان بەسەردا داسەپا. لەم خۆپیشاندانەدا خەڵک لەزۆربەی شارەکان دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیان بەهەموو باڵەکانییەوە کردە ئامانج و دژیان دروشمیان وتەوە. بەپێی راپرسییە حکوومەتییەکان خۆپیشاندانەکانی سەردەمی شۆڕشی ژینا کەئەوان بە (اغتشاشات (بشێوی) ١٤٠٠) ناوی ئەبەن، کاریگەری دەروونی داناوە لەسەر خەڵک کەمتمانەیان بەدەسەڵات نەبێت و بەشداری لەهەڵبژاردن نەکەن. لە هەمانکاتدا باس لەوە ئەکەن تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و میدیاکان کاریگەرییەکان هەیە لەسەر ئەوەی خەڵک ئامادەنەبن بەشداری بکەن لەهەڵبژاردنەکاندا. ماڵپەڕی تابناک سەر بە سپای پاسداران لەم بارەوە نووسیویەتی :» تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، کەسایەتیە سێلێبریتییەکان و میدیاکان هاندەرن بەوەی خەڵک لەدەسەڵات سارد بکەنەوەو بەشداری نەکردن وەک بەهایەک چاوی لێدەکرێت. « ماڵپەڕی تەسنیم کە بەهەمانشێوە سەر بە سپای پاسدارانە بەتووڕەییەوە نیگەرانی خۆی لەسەر ئاستی بەربڵاوی ئەو دەنگانەی وەک دەنگی بایکۆت دەرئەکەون دەربڕیوەو نووسیویەتی ، تەنانەت ئەمجۆرە بانگەشە کردنە بۆ بەشداری نەکردن لەناو میدیای حکوومەتیشدا دەبینرێت. هەروەها دەربارەی ئەو کاسەیەتییە هونەری و وەرزشی و سیاسیانەی کە پشتیوانی بایکۆتن، زمانی هەڕەشە بەکاردەبات و ئەڵێت :» بەئاشکرا بانگەوازکردن بۆ بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان دەبێ وەک تاوان بزانریت و بانگەشەکاران دەبێ سزابدرێن.» شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی کە لەکوردستانەوە دەستیپێکردو بەشی زۆری شارەکانی ئێرانی گرتەوە، کاریگەرییە دەروونییەکانی هەر ماوەو تەنانەت هەندێک کەس ئەم دەورانە وەک دەورانی بێدەنگی ئەو شۆڕشە دەبینن و لایان وایە توانای هەیە هەردەم سەرهەڵبداتەوە. یەکێک لەکاریگەرییەکانی ئەم شۆڕشە، دابڕانە خەڵکە لەدەسەڵات تا ئاستێکی زۆر. تائەو ئاستەی وەک لەراپرسییەکەی ناوەندی (گمان) دا دەرئەکەوێت نزیک بە ٧٥ لەسەدی خەڵک خوازیاری رووخانی دەسەڵاتن. بەشداری نەکردن لەهەڵبژاردنەکان یەکێکە لەدەرکەوتەکانی ئەو دابڕانە.   یەکدەست بوونەوەی دەسەڵات یەکێکی تر لەهۆکاری ئەوەی کە چاوەڕوان دەکرێت ئاستی بەشداری نەکردن لەهەڵبژاردن زۆر بێت ئەوەیە دەسەڵات خۆی یەکدەست کردۆتەوە. ئەگەر لەساڵانی رابردوو و بەتایبەت لەدوای هاتنەسەر کاری خاتەمییەوە خەڵک لایەنەکانی بەشداربووی هەڵبژاردنەکانیان بە سەر دوو رەوتی دیاری «ریفۆرمخواز» و « بناژۆخواز»دا دابەش دەکرد، لەئێستادا ئەو دوو بەرەیە بەجیاوازییە کەمەکەشیانەوە نەماون. ئەوەی ماوەتەوە رەوتی ناسراو بە «بناژۆخواز»ە کە خامنەیی وەک رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی و رەئیسی وەک سەرۆک کۆمارو سپای پاسداران وەک باڵی سەربازی دەسەڵات روخسارەکانی ئەم رەوتەن. شورای چاودێری (شورای نگهبان) وەک فیلتەری ئەو کەسانەی کە خۆیان بۆ پاڵاوتن ناونووس کردبوو، شیاو بوونی زیاتر لە ٥٠ لەسەدی کەسەکانی بۆ بوون بەپاڵێوراو رەت کردووەتەوە، زۆربەی ئەوانەش کەڕەتکراونەتەوە کەسانێکن کە رەخنەیان هەیە لەدەوڵەتی رەئیسی یان گومان دەکەن سەر بەرەوتی خۆیان نەبن. نەبوونی ئەم دەنگە جیاوازانە ئەگەر بەڕواڵەتیش بێت، وا دەکات خەڵک کەمتر ئامادە بن بۆ بەشداری لەهەڵبژاردن. پێویستە ئەوەشمان لەبیربێت بەشێک لەکەسایەتییە دیارەکان وەک ئەحمەدی نەژادو کەسە نزیکەکانی یان حەسەن رووحانی، دوو سەرۆککۆماری پێشتری ئێران لەبەرەی بایکۆتدان و بەتایبەت ئەحمەدی نژاد زۆر بەئاشکرا داوای بایکۆتی هەڵبژاردن دەکات. حەسەن رووحانیش کە سەرۆککۆماری پێشتری کۆماری ئیسلامی بوو پێش رەئیسی و نزیک بوو لەریفۆرم خوازەکان، خۆی بۆ هەڵبژاردنی « ئەنجومەنی شارەزایانی رێبەری» ناونووس کردبوو، بەڵام لەلایەن شورای چاودێری لەسەر هەڵبژارنەکانەوە شیاوبوونی رەتکراوەتەوە.   کوردستان و هەڵبژاردنەکان لەئێران یەکەم هەڵبژاردن و دەنگدان کە لەئێران کرا، رێفراندۆم بۆ کۆماری ئیسلامی، بەڵی یان نا، لەرێکەوتی ١ی ئاپریلی ١٩٧٩، کوردستان بەزۆری ئامادە نەبوو بەشداری هەڵبژاردنەکان بێت. لەچەندساڵی رابردووشدا کوردستان لەچاو شوێنەکانی تری ئێران زۆر کەمتر بەشداری لەهەڵبژاردن کردووە. تەنها دەورەیەک کە کوردستان ئامادەیی بەرچاوی هەبوو لەهەڵبژاردندا، خولی یەکەمی سەرۆککۆماری محەممەد خاتەمی بوو لەساڵی ١٩٩٧. ناتق نووری کەوەک کەسی بەرامبەری خاتەمی دەرکەوتبوو، نوێنەری باڵی دەسەڵاتدارو بناژۆخواز بوو و خاتەمی وەک نوێنەری باڵی ریفۆرمخواز دەرکەوتبوو. کوردستان بەهیوای ریفۆرم و وەک وەستانەوەش بەرامبەر بەپاڵێوراوی دەسەڵات، زیاترین دەنگیان بەخاتەمی دا. جگە لەو سەردەمە، لەزۆربەی زۆری هەڵبژاردنەکان لەکوردستان، ئاستی بەشداری خەڵک زۆر کەمتر بووە لەناوچەکانی تری ئیران. بەپێی ئامارە فەرمییە حکوومەتییەکان لەخولی پێشتری هەڵبژاردنی مەجلیسی شورای ئیسلامی ئاستی ٣٢ لەسەدی خەڵکی پارێزگای سنە بەشداریان لەهەلبژاردندا کردبوو. کەدوای پارێزگاکانی تاران و ئەلبورز کەمترین رێژەی بەشداری بووە. رێژەی بەشداری خەڵک لەپارێزگای تاران کەمتر لە ٢٢ لەسەد بووە. حزبە سیاسییەکان لەرۆژهەڵاتی کوردستان ئەمساڵ بێ دوودڵی خوازیاری بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانن، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی پێشتردا ناو هەندێ لەحزبەکان جۆرێک گومان هەبوو. ئەو کەسانەی لەکوردستان و پارێزگا کوردنشینەکان خۆیان پاڵاوتووە، تائێستا گومانیان هەیە بەوەی کەبتوانن ناوەندی بانگەشەکردن دابنێن. دەوترێت خاوەن دووکانەکان ئامادەنین شوێن بدەن بەپاڵێوراوان بەوەی بانگەشەی تێدا بکەن، بۆیە حکومەت بیری لەوە کردووەتەوە بانگەشەکردن لە رێگای تەلەفیزیۆنەوە بێت.  

هاوڵاتی چەند بانکێکی ئەهلی مانگانە چەندین ملیۆن دینار لەڕێگەی «هەژماری من» وەکو عمولە لەمووچەی فەرمانبەران دەچننەوە، ئەوەش نیگەرانی فەرمانەبەرانی بەدوای خۆیدا هێناوە، بەڵام بەرپرسانی حکومەت دەڵێن بڕەکە کەمەو جێگەی نیگەرانی نییە. وەزارەتی دارایی دەڵێت بۆ هەر فەرمانبەرێک مانگانە دوو هەزارو ٥٠٠ دینار لەمووچەکەی وەکو خزمەتگوزاریی عمولە وەردەگیرێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی لەوەزارەتی پیشمەرگە ئەو پارەیەی کە لەمووچەی پیشمەرگەیەک وەرگیراوە دەکاتە ٠.٥%. چاودێرانی دارایی پێیانوایە ئامانج لە «هەژماری من» رزگارکردنی حکومەتە لەقەیرانی نەبوونی نەختینەی دارایی، بەڵام بانکە ئەهلییەکان بەقازانج لێی دێنە دەرەوەو هەروەها بەزیانی بانکە حکومییەکان دەشکێتەوە. رۆژانە فەرمانبەران هەژماریان لەلایەن حکومەتەوە بۆ دەكرێتەوە. تائێستا ٢٠٠ هەزار فەرمانبەر مامەڵەی کردنەوەی هەژمارەکەیان بۆ کراوە. وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی هەرێمی ‏كوردستان پێشبینی دەكات لەماوەی دوو ساڵدا سەرجەم فەرمانبەران بچنە ژێر چەتری پرۆژەی «هەژماری من»و دەشڵێت هەموو فەرمانبەرێكی هەرێمی كوردستان دەبێت «هەژماری من»ی بۆ بكرێتەوە، لەبەرئەوەی لەداهاتوودا لەڕێگەی ئەو هەژمارەوە مووچەیان پێدەدرێت. دەنگۆی ئەوە لەسۆشیاڵ میدیا بڵاوبووەتەوە لەڕێگەی ئەو هەژمارە بانكییەوە ١%ی مووچەی فەرمانبەران دەبڕدرێت بەشێوەی عمولە بۆ ئەو بانکە ئەهلییانەی هەژمارەکەی تێدا دروستدەکرێت )بانکی ئاڕ تی RT، بانکی بی بی ئەی سی BBAC، بانکی ئێن بی ئای NBI) ین. بەڵام وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی ئەو دەنگۆیەی بە «بێ بنەما» وەسفكردو وتی، «هیچ بڕە پارەیەک لەفەرمانبەران وەرناگیرێت و دەنگۆی بڕینی  ١%ی مووچەی فەرمانبەران لەهەژمارەکەوە مانگانە دوورە  لەڕاستییەوە». هونەر جەمال وتەبێژی ‏وەزارەتی دارایی ئەوەشی روونکردەوە کە «مانگانە تەنها بری دوو هەزارو ٥٠٠ دینار بەشێوەی عمولە بانکەکان لەمووچەخۆرانی وەردەگرن و لەبەرامبەر ئەمەشدا چەندین خزمەتگوزاری دیکەیان پێشکەش دەکرێت هاوکات هیچ بڕە پارەیەکیش لەفەرمانبەران لەبەرامبەر وەرگرتنی کارتەکە وەرناگیرێت». بەڵام کارمەندێکی وەزارەتی پیشمەرگە بەهاوڵاتی رایگەیاند «بەشێک لەفەرمانبەران مووچەی مانگی یەکیان لەڕێگەی ئەو هەژمارەوە وەرگرتووە، تەنها لە ٠.٥%یان لێبڕاوە نەک لە ١%، بەڵام ئەگەر ببێتە لە ١% ئەوا بۆ ئێمەی فەرمانبەران زۆرەو بڕیارەکە لەبەرژەوەندیی ئێمە نابێت، بۆیە پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیار نەدات کەئەو رێژەیە زیادبکرێت». لەتشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢ نووسینگەی سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان كاركردنی لەسەر پرۆژەی (هەژماری من) دەستپێكرد، مانگی شوباتی ساڵی رابردوو (٢٠٢٣) پرۆژەكە چووە قۆناغی جێبەجێكردنەوە، كەسەرەتا وەكو تاقیكردنەوە لەنەخۆشخانەی منداڵبوون و ئافرەتانی هەولێر كەژمارەیان ٨٤١ فەرمانبەربوون، دەستیپێكرد. لەئێستادا نزیکەی ٦٠هەزار کارت تەواو بووەو نزیکەی سێ هەزار فەرمانبەر لەم مانگەوە بەهەژماری من مووچەکانیان وەردەگرن. شارەزایەکی بواری دارایی و بانکیش دەڵێت، «بەهۆی ئەوەی سندوقی خانەنشینی نییە، بڕێکی پارەی خانەنشینی فەرمانبەران دەبێتە داهات بۆ بانکە ئەهلییەکان». گوڵاڵە سدیق، شارەزا لەبواری دارایی و بانک لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەگەربمانەوێت سەیری پێشکەوتنی ئابووری وڵاتێک بکەین دەبێت سەیری سیستمی بانکییەکەی بکەین، بەڵام ئێمە سیستمی بانکییەکەمان بەقاسەیەکی بەتاڵی حکومەتی هەرێمەوە زیاتر دەچێتە قاڵبی بازرگانی و پارە پەیداکردن بۆ بانکە ئەهلییەکان». وتیشی «ئێمە لەکوردستاندا نزیکەی ٩٠ بانکی حکومیمان هەیە، بەڵام ئەوەی سەیرە بۆ ئەم پرۆژەی هەژماری منە، چەند بانکێکی تایبەت دەستنیشانکراون، واتە ئەو پارەیەی کە بۆ عمولە وەردەگیرێت لەکاتی کردنەوەی هەژمار یان راکێشانی پارە دەبێتە داهات بۆ ئەو بانکە تایبەتانە، ئەمەش لەڕۆڵی بانکە حکومییەکان کەمدەکاتەوە». کۆی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ٩١٤ ملیار دینارە، گوڵاڵە سدیق ئاماژە بەوەدەکات ئەگەر هەموو فەرمانبەرێک لەکاتی راکێشانی مووچەکەی لە ١%ی عمولەی لێوەربگیرێت واتە لەهەر ١٠٠ هەزار دینارێک یەك هەزار دینار دەبێتە عمولە بۆ ئەو بانکە. وتیشی «ئەم ٩١٤ ملیار دینارە عمولەی مانگانەی دەبێتە نۆ ملیارو ١٤٠ ملیۆن دینار، ئەگەر ئەم بڕە پارەیە بۆ بانکە حکومییەکان بووایە ئەوا داهاتێکی باش دەبوو». ئەو شارەزایە باسی لەکێشەیەکی دیکەی سیستمی هەژماری من کردو وتی «بڕیارە نزیکەی ئامێری پارە راکێشان (ئەی، تی، ئێم) دابنرێت بۆ هەموو فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، سلێمانی و دەوروبەری ٥٠٠ دانەی بەردەکەوێت و هەولێرو دهۆک و دەوروبەریشی ٥٠٠ دانەکەی دیکەیان بەردەکەوێت، بۆ نموونە لەسلێمانی نزیکەی ٧٠ هەزار مامۆستا هەیە، لەڕۆژی دابەشکردنی مووچە ئەم ٧٠ هەزارە پارە رادەکێشن ئەوە قەرەباڵغییەکی زۆر دروستدەبێت، ئەمەش وادەکات کە فەرمانبەران نەتوانن لەو رۆژەی دیاریکراوە مووچەکانیان وەربگرن و پرۆسەکە بەوشێوەیە خاو بەڕێوەدەچێت». وتیشی «ئەگەر سیستمێکی بانکی رێکوپێک هەبێت و ئامێری راکێشانی پارە لەهەموو بازاڕو دوکانەکاندا هەبێت و متمانەی بانکی لەنێوان هاووڵاتییان و بانکەکاندا هەبێت ئاساییە کەپرۆژەی هەژماری من جێبەجێبکرێت لەبانکە حکومییەکاندا نەک ئەهلییەکان، چونکە کارەساتە فەرمانبەرانی بانکە حکومییەکان بێئیش بکەیت بۆ بانکە ئەهلییەکان». روونیشکردەوە «ئێمە تاوەکو ئێستا سندوقی خانەنشینیمان نییە، کاتێک پارەی مووچە کە ٩٤٤ ملیار دینارە دێتەسەر هەژماری بانکەکان، ئەو فەرمانبەرانەی کە لەدەوامی ئاساییدان و هیچ خانەنشین و چاودێرییەکی کۆمەڵایەتییان نییەو پێویستە خانەنشینیان لێببڕیت بڕی پارەکەیان ٧٣٢ ملیار دینارە، کاتێك لە ٧%ی بۆ خانەنشینی لێدەبڕێت دووبارە بەهۆی ئەوەی سندوقی خانەنشینی نییە، ئەو پارەیە دەبێتە داهات بۆ بانکە ئەهلییەکان». حكومەتی هەرێم پلانی هەیە چەند بانكێكی دیكەش بخاتە ناو پڕۆژەی «هەژماری من»، بەوتەی وتەبێژی وەزارەتی داراییش لەئێستادا پێنج بانک بەشدارن، بەڵام بەپێی ئەو فۆڕمەی فەرمانبەران پڕیدەکەنەوە تەنها سێ بانک دانراوە، هاوکات لەنوێترین بڵاوكراوەشدا فەرمانگەی میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت ناوتۆمارکردن لەو پڕۆژەیە لەشاری سلێمانی و دهۆکیش دەستیپێکردووە. بەپێی ئەو داتاو ئامارانەی لەڕاپۆرتەکانی تیمی هاوبەشی دیوانی چاودێریی دارایی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە پەسند کراون، پارەی مانگانەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان ٩١٤ ملیار دینارە، ئەوە جگە لەهاوکاریی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە کەمانگانە نزیکەی ٢٥ ملیار دینارە.