گۆڵێک پێش کۆبوونەوەکەی ئالاسکا .!

ئامادەکردنی هاوڵاتی لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردووەوە جەنگێکی ناوخۆیی کە لێکەوتەی دەرەکیشی هەیە، بەرۆکی حکومەتەکەی ئەحمەد شەرعی گرتووە.   پێکدادانی چەکداریی توندیی نیوان هێزە چەکدارییە دروزییەکان و هێزە چەکدارە بەدەویی و دینییە توندڕەوەکانی نزیک و هاوپەیمانی ئەحمەد شەرع بووەتە هۆی هاتنەناوەوەی سوپای سوریا بۆ ناو شەڕەکە.  با لە سەرەتایەک بۆ ئاڵۆزییە مێژووییە مەترسیدارەکەوە دەستپێبکەین لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەد و دەسەڵات گرتنە دەستی ئەحمەد شەعەوە، لە مانگی ئازاردا هێزە چەکدارە ئیسلامییەکانی هاوپەیمانی حکومەتی نوێی سوریا و سوپا، کەوتنە سەرکوتکردنی عەلەوییەکان لە شاری لازقیە لە ڕۆژئاوای وڵاتەکە. دەبێت هێما بۆ ئەوە بکرێت کە بنەماڵەی ئەسەدی دەسەڵاتداری پێشووی وڵاتەکە سەر بە مەزهەبی عەلەویی بوون.  دواتریش لە مانگی نیسان، پێکدادان لە نێوان چەکدارە بەدەویی و میللیشیا ئیسلامییە سوننیەکان لەلایەک و دروزەکان لەلایەکی تر ڕویدا.   ئێستا با بزانین بنەڕەتی کێشەکە چۆنە و دەڕوزەکان کێن؟ دروزەکان بە یەکێک لە ئاینزاکانی ئاینی ئیسلام هەژمار دەکرێن. ژمارەیان بە یەک ملیۆن دەخەمڵێنریت کە لە وڵاتانی لوبنان، سوریا و ئیسڕائیلدا نێشتەجێن. ڕیشەیان دەگەڕیتەوە بۆ سەرەتای سەدەی ١١ ی زاینیی کە لە میسرەوە دروستبوون و هاتوون بۆ ئەو ناوچەیە. دروزەکان بەهۆکاری کەمینەبوونیان و هەڕەشەی کەمبوونەوەیان، یاسای هاوسەرگیریی ناوخۆییان هەیە، واتا دروزەکان بۆیان نییە و ناتوانن هاوسەرگیریی لەگەڵ کەسێکی دیکەی دەرەوەی خۆیان و سەر بە ئایین و ئاینزایەکی دیکە بکەن.  دروزەکانی سوریا، زۆرینەیان لە پارێزگای سوێدە نێشتەجێن. بەشێک لە دەڕوزەکان لە ناوچەکانی بەرزاییەکانی جۆلان دەژین. لە دوای داگیکردنی بەرزاییەکانی جۆلان لەلایەن ئیسڕائیلەوە لە ساڵی ١٩٦٧ و بە ڕەسمی خستنە سەر خاکی خۆی لە ساڵی ١٩٨١، ژمارەی جوولەکە نیشتەجێکراوەکانی بەرزاییەکانی جۆلان ئێستا گەیشتووەتە نزیکەی ٢٥ هەزار کەس و هەروەها دروزەکانی بەرزاییەکانی جۆلانیش ژمارەیان دەگاتە ٢٠ هەزار کەس. ئەمەش بووەتە هۆکاری دروستبوونی پەیوەندیی و بەرژەوەندیی هاوبەش لە نێوانی ئیسڕائیلییەکان و دروزەکان. لێرەوە کاریگەری ئیسڕائیل دەبێتە بەشێک لە هاوکێشەکە.  سوەیدا، شاری دروزەکان، بۆ بووەتە ئامنجی حکومەتە نوێیەکەی سوریا؟ سوریا، کە ژمارەی دانیشتوانی بە نزیکەیی پێکدێت لە ٢٥ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار کەس، لە چواردە پارێزگا پێکهاتووە. لە ئەوپەڕی باشووری ووڵاتەکە پارێزگای زۆرینە دروز، سوەیدایە، کە لە ڕووی ڕووبەری خاکەوە سێیەم گەورە پارێزگای ووڵاتەکەیە. پارێزگای سوەیدا، هاوسێیە لەگەڵ پارێزگای دەرعا و پارێزگای ڕیفی دیمەشق لە ڕۆژهەڵات و باکورەوە و هەروەها لە باشوریشەوە وڵاتی ئەردەن. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکە بە نزیکەیی ٥٠٠ هەزار کەس دەبن و ژمارەی دانیشتوانی شاری سوەیدا خۆی دەگاتە نزیکەی ٧٤ هەزار کەس.  ئێستا با بزانین کێشەی حکومەتی سووریا لەگەڵ دروزەکان چییە؟ دوای ئەوەی حکومەتی سوریا بڕیاری دا بە داماڵینی چەک لە هەموو گروپە چەکدارەکان و میللیشیاکانی سوریا، ذروزەکان ڕەتیانکردەوە چەکدابنێن بەهۆی ئەوەی هەست بە هەڕەشەیەکی بەهێز لەسەر بوونی خۆیان دەکەن. بۆ ئەمەش، نموونەیەکی سادە ئەوەیە، چەکدارە بەدەویی و ئاینییە ئیسلامییە سوننییە توندڕەوەکان پێش سوپا پەلاماریی دروزەکانیان داوە چەند جارێک. هەروەها نموونەیەکی تریش ئەوەیە سوپا چاوی خۆی لە ئاستی گروپە میللیشیاییە ئیسلامییە سوننیییەکان داخستووە لەبەرئەوەی هاوپەیمانن.  ئێستا با پێتان بڵێین، ئەی ئیسڕائیل چۆن و بۆچی لایەکی هاوکێشەکەیە؟ وەکو پێشتر هێمای بۆ کرا لە بەرزاییەکانی جۆلان، جوولەکە نیشتەجێکراوەکان و دروزەکان پێکەوە دەژین و تێکەڵاو بوون، هەروەها بەشێک لە دروزەکان لە ئیسڕائیل دەژین و هاونیشتمانی ئیسڕائیلن. لێرەوە ئیسڕائیل بە مافی خۆی دەزانێت کە دەڕوزەکان بپارێزێت و دروزەکانیش چەند جارێک ڕاستەەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پەنایان بردووەتە بەر ئیسڕائیل بۆ پارێزگاریی لێکردنیان. حکومەتی ئیسڕائیلیش بڕیاری یەکلاکەرەوەی داوە بۆ بەرگری لێکردن و پاراستنیان. هەروەها هۆکارێکی تریش ئەوەیە کە سوپا و دەزگا فەرمییە دەوڵەتییەکانی سوریا لە ناوچەکانی نزیک جۆلان دووور بخاتەوە.  ژمارەی قوربانیانی پێکدادانەکان تا ئێستا گەیشتووەتە چەند؟ لە ئەنجامی شەڕ و پێکدادانی چەند ڕۆژی ڕابردوو، تا ئێستا ٣٠ کەس کوژراو و نزیکەی ١٠٠ برینداری لێکەوتووەتەوە. ئەو توندوتیژییە بووەتە هۆی دەستێوەردانی حکومەتی سوریا و تا ئێستا ١٨ سەرباز کوژراون. هێزە ئیسلامییەکانی هاوپەیمانان لەگەڵ حکومەتی سوریا، پەیوەندییان بە شەڕەکەوە کرد، ئەمەش نیگەرانییەکانی دروزەکانی زیاتر کرد و یەکێک لە کەسایەتییە سەرەکییەکانی کۆمەڵگەی دروزەکانی وا لێکرد، داوای پاراستنی نێودەوڵەتی بکات. ئیسرائیل بڕیاری یەکلاکەرەوەی داوە کە دروزەکان لە سوریا بپارێزێت. ئیسڕائیل، هێرشی کردە سەر هێزەکانی حکومەتی سوریا، کە بەرەو سوێدە پێشڕەوییان دەکرد.  ئەی تۆ پێت وایە ئەمە زەلکاوێکە و حکومەتی نوێی سوریای تێکەوتووە؟ ئەی بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی بڕیاری ئیسڕائیل بۆ پارێزگاری لێکردنی دروزەکان یان ئەمە بە بەزاندنی سەروەری سوریا دەزانیت و دەرئەنجام پارچەپارچەکردنی سوریا وەکو هەندێک وای بۆدەچن؟ بەدەر لەو بۆچوونانە، بۆچوون و پێشبینی تۆ چییە؟

هەر کاتێک لە هەرێمی کوردستان خۆپیشاندانێک ئەنجام دەدرێت، یان ناڕەزایەتییەک گرژی و قوربانی لێ دەکەوێتەوە، کۆمەڵێک پرسیار خۆیان ڕاپێش دەکەن لەمەڕ بێ بەرهەمی خۆپیشاندانەکان و ناڕەزایەتییەکان. ئەوەی زۆر باس دەکرێت وەک هۆکارێک لە پشت سەرنەکەوتنی خۆپیشاندانەکان، توندی وەڵام و سەرکوت و بێڕەحمی دەسەڵاتدارانە.  پێم وایە زۆرینەی خەڵکی کوردستان کۆکن لەسەر ئەم هۆکارە، بەڵام ئەو ڕوونکردنەوەیە و تێگەیشتنە وێنە گەورەکان نیشان نادات. بۆیە، بۆ دەبێت بەدوای هۆکاری دیکەدا بگەڕێین و بیر لە کرداری بەرهەمدار بکەینەوە. من پێموایە هۆکاری سەرنەکەوتنی ناڕەزایەتییەکان زۆرن بەڵام دووانیان یەکلاکەرەوەن، کە لە خوارەوە گفتوگۆیان دەکەین. یەکەم، کەمیی ڕێژەی بەشداربووان لە خۆپیشاندانەکان: داتای خۆپیشاندانەکان لەسەرتاسەری دنیا نیشان دەدات کە تەنیا ئەو خۆپیشاندانانە کاریگەرییان هەیە کە لانی کەم ٣.٥٪ دانیشتوانی وڵاتەکە/هەرێمەکە بەشداری لە مانگرتنەکان، لە خۆپیشاندانەکان، یان ناڕەزایەتییەکان دەکەن. واتە، لە هەرێمێکی وەک کوردستان کە ژمارە دانیشتوانی ٦.٥ ملیۆن کەسە، لە هەر خۆپیشاندانێک کە بەرهەمی هەبێت دەبێت لانی کەم ٢٢٠ هەزار کەس بەشداری لە خۆپیشاندانەکان بکەن. خۆ ئەگەر پرسی مووچە وەک پرسێکی هەنووکەیی وەربگرین، کە ماوەیەکە بووە بە چەقی ناڕەزایەتییەکان، ئەوا دەبێت ڕێژەی بەشداری فەرمانبەران لە داوا کردنی مووچەکانیان ڕەچاو بکەین.  بەپێی داتاکان، وا پێدەچێت کە ژمارەی فەرمانبەران لە هەرێم خۆی لە ١.٢٥ ملیۆن فەرمانبەر دەدات. واتە بۆ سەرکەوتنی خۆپیشاندانی مووچەخۆران لانی کەم دەبێت ٤٣ هەزار فەرمانبەر بەشداری خۆپیشاندانەکان بکەن. بەڵام ئەوەی لە هەرێمی کوردستان دەردەکەوێت ئەوەیە کە ژمارەی بەشداربووان زۆر لەو ڕێژە و ژمارەیە کەمترە، ئەوە بێجگە لەوەی کە چەقی خۆپیشاندانەکان لە پایتەختی هەرێم، هەولێر، نییە بەڵکوو لە شارەکانی دیکەیە.  لەوەش سەیروسەمەرەتر، کە هۆکارێکی بێ کاریگەرییکردنی خۆپیشاندانەکانە، ئەوەیە کە بەشێکی بەرچاوی بەشداربووان فەرمانبەر نین بەڵکوو چالاکوانن کە لەوانەیە مەبەستی دیکەیان هەبێت لە خۆپیشاندانەکان. ئەوەش دەمانبات بۆ هۆکاری دووەم. دووەم، لە داوای مووچە بۆ ڕووخانی ڕژێم: یەکێک لە دیاردە هەر زەقەکانی خۆپیشاندانەکان لە هەرێمی کوردستان دیارنەبوونی، بە ئاگایی یان بێ ئاگایی بێت، داواکارییەکانی خۆپیشاندەرانە، یان داواکانیش لەسەرەتا دیار بن بەڵام هەر کە ناڕەزاییەتییەکان دەست پێ دەکەن ئیدی دروشم و داواکان بە ئاقارێکی دیکە دادەچن، یان دادەبرێن.  بەلاڕێ دابردنی داواکان زۆر جار مەبەستدارە، واتە گرووپێکی سیاسیی، نەک پیشەیی، دەچنە ناو خۆپیشاندەران و لە جیاتی داوای پیشەیی (وەک دانی مووچە، دوا نەکەوتنی مووچە، دامەزراندنی دەرچووان، هتد) داوا و دروشمەکان دەپەڕێنەوە بۆ "بڕۆ" (ارحل)، گۆڕینی ڕژێم و لە سێدارەدانی بەرپرسان، هتد. ئەم جۆرە لە داواکاریی و دروشمانە دەگەڕێتەوە بۆ تێنەگەیشتن لە پڕۆسەی گۆڕانکاریی لەسەرخۆ (ئیڤۆلیوشنەری) و زاڵیی تێگەیشتنە شۆڕشگێڕییە چەپیی و ئیسلامییە ڕادیکالەکان، کە گۆڕانکاریی تەنیا لە شۆڕش و ڕاپەڕین و سەرنگومکردنی ڕژێمدا دەبینن.  بەکورتی، بۆ سەرکەوتنی هەر خۆپیشاندانێک دەبێت ڕێژەیەکی زۆر زیاتر لەوەی کە تا ئێستا لە کوردستان دەبینرێت بەشدار بن لە ناڕەزایەتییەکان. هاوکات، چەقی خۆپیشاندانەکان دەبێت لە هەولێر بن. بەڵام دروشمی بڕۆ و سەرنگومکردنی ڕژێم نەک هیچ خزمەت بە سەرکەوتنی خۆپیشاندانەکان ناکات بەڵکوو دەسەڵات دەخاتە سەنگەر و هەموو فەزایەکی لەبەردەمدا دادەخا و لەباری دەبا.     

ئاسۆس هەردى ١- بە شێوەیەکی گشتی وەک چاوەڕێ دەکرا، رۆژنامەو کەناڵەکانی نزیک لە ئەردۆغان و حیزبەکەی (بە حورییەت و میللیەتیشەوە)، سەرتاپا پیاهەڵدانە بە سەرۆک و حیکمەتی سەرۆکدا. هەر هەمووی پشتیوانی لە هەنگاوەکانی حکومەت ئەکەن.  ٢- دوو حیزبەکەی ئۆپۆزسیۆن: ئیی پارتی کە حیزبێکی تۆرانییە (چەند ساڵێک لەمەوبەر مەهەپەی باخچەلی جیا بووەوە)، زۆر بە توندی هێرش ئەکاتە سەر ئەردۆغان و حکومەتەکەی. ئەمڕۆ سەرۆکەکەیان (دەرویش ئۆغلو) بەتایبەت هێرشێکی توندی کردە سەر ئەو قسانەی ئەردۆغان کە باسی هەڵەکانی دەوڵەتی ئەکرد بەرامبەر کورد. لەوانە ئیغتالاتەکان (پێی ئەڵێن تاوانی بکەر نادیار: فاعیلی مەجهول جینایەتلەر)، سووتاندنی گوندەکان، ئەشکەنجەو تاوانەکان لە زیندانی دیاربەکر… هتد. دەرویش ئوغلو روو بە ئەردۆغان وتی: تۆ وا ئەزانی ئێستاش لە گەڕەکی قاسم پاشا ئاو ئەفرۆشی! تۆ پێگەی سەرۆکی دەوڵەتت هەیە، چۆن ئاوا بە زمانی خۆت ئیدانەی دەوڵەتەکەت ئەکەیت لەبەردەم ئەوروپاو دنیاو رێکخراوە یاساییە نێودەوڵەتییەکاندا؟  میدیاو نووسەرەکانی ئەم حیزبە رێک بە زمانی سەردەمی شەست و حەفتاکان قسە ئەکەن و هەڵوێستیان لەسەر پرۆسەکە توندتر بووە، نەرمتر نەبووە.  ٢- پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)، گەورەترین حیزبی ئۆپۆزسیۆن بۆ وەبیر هێنانەوە: ئەم حیزبە خۆی بە میراتگری حیزبەکەی ئاتاتورک ئەزانێ و هەمان ناویشی هەیە.  بەشێوەیەکی گشتی لە دوو بۆچوونی جیاوازەوە هێرش ئەکەنە سەر پرۆسەکە. یەکەمیان ئەوانەن کە بە هەمان عەقلییەتی کەمالیزم بیردەکەنەوەو هەر لەوێشەوە بە تەواوی دژی پرۆسەکە قسە ئەکەن. سەری زمان و بنی زمانیان داکۆکی کردنە لەوەی لە تورکیادا جیاوازی نەکراوەو ناکرێ، هەموان هاوڵاتین، ئەو کێشانەی هەن بەرهەمی تیرۆری پەکەکەن.  دووەمیان ئەوانەن کە رەنگە بەرامبەر کێشەی کورددا کەمێک نەرمتر بن لە هاوڕێکانی گرووپی یەکەمیان، بەڵام هیچ رۆژێک هیچ بەرنامەو پلانێکی روونیان بۆ چارەسەری کێشەی کورد پێ نەبووە، جگە لە هەندێ دروشمی گشتی. ئەمانیش هەر دژی پرۆسەکە قسە ئەکەن، بەڵام بە زمانێکی نەرمتر.  ئەمانە زۆرتر لەم رونگەیەوە قسە لەسەر پرۆسەکە ئەکەن: ئەردۆغان نە بڕوای بە دیموکراسی هەیە، نە بە چارەسەری کێشەی کورد. ئەمە گەمەیەکە بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی دەسەڵاتی خۆی و لێدان لە هێزی سەرەکیی ئۆپۆزسیۆن، واتە جەهەپە. ئەوەتا لەکاتێکدا کە باسی چارەسەری کێشی کورد ئەکا، بەردەوامە لە گرتن و راوەدوونانی ئۆپۆزسیۆن. لەم رووەشەو رەخنە لە دەم پارتی و کورد ئەگرن کە “خەمی بەرتەسکی” چارەسەری کێشەی کورد، وێنە گەورەکەی لێ شاردوونەتەوە کە تورکیا بەرەو دیکتاتۆرییەتی یەکجارەکی ئەردۆغان ئەڕوا، کوردیش بەم پرۆسەیە دەبێتە هاوکاری ئەردۆغان. لە بەرامبەردا وەکو وتم، جەهەپە هیچ بەرنامەیەکی بۆ کورد نەبووەو نیە. بگرە هەر کاتێ دەوڵەتی تورک پەلاماری کوردی دابێ، ئەوان ئەگەر هاوکاری نەبووبن، ئەوا بێدەنگییان هەڵبژادووە.  سەیر ئەوەیە جەهەپە خۆی بە حیزبێکی چەپ ئەزانێ و ئەندامی سۆسیالیست ئینتەرناسیۆ نالە! لێرەشەوە با بێمە سەر رۆژنامە چەپەکان رۆژنامەی جمهورییەت کە بە حساب کۆنترین رۆژنامەی چەپی تورکیایەو سەردەمانێک عەزیز نسین سەرنووسەری بووە، نزیکە لە جەهەپەوەو بە توندی دژی پرۆسەکە قسە ئەکا. دیفاع لە مستەفا کەمال و کەماکیزم ئەکاو بە توندی دژی ئیسلامییەکانە. هەر بۆ زانیاری، ئەم رۆژنامەیە یەکەم میدیا بوو کە بە بەڵگەی ڤیدیۆیی هاوکاری میت و ئەردۆغانی بۆ داعش بڵاوکردەوە. ئەم رووداوە بە “لۆرییەکانی میت” بەناوبانگە لە میدیای تورکیدا.   رۆژنامەی سۆزجو، دیسان رۆژنامەیەکی چەپە، هەمان هەڵوێستی هەیە. بۆ نموونە ئەمڕۆ نووسەرێکیان باسی ئەو چەکانە ئەکا کە دوێنێ سووتێنران و ئەپرسێ: نازانین ئە چەکانە چۆن گەیشتۆیە دەستی ئەو تیرۆریستانە؟ ئاخۆ لە کوشتنی هاوڵاتی تورکدا بەکارهاتوون یا نە؟ ئەمانە کەمالیستی توندڕەون و بۆیان قبووڵ ناکرێت دانی پێدا بنێن سەرچاوەی سەرەکیی کێشەی کورد کەمالیزم و مستەفا کەمالە. عەلمانیی توندڕەون و لەگەڵ ئەردۆغانی ئیسلامیدا دانوویان ناکوڵێ.  لەم نێوەدا رۆژنامەی ئەڤرەنسەل، کە ئەویش رۆژنامەیەکی چەپە، بە روونی پشتیوانی لە پرۆسەکە ئەکا.  هەرچی سایتی (تی٢٤)ی حەسەن جەمالە، کە خۆی بە لیبرال پێناسە ئەکاو بەردەوام کێشەی کورد یەکێک بووە لەو بابەتانەی گرنگیی پێداوە، بەگشتی پشتیوانی لە پرۆسە ئەکا، بەڵام ئەو نیگەرانییەش ناشارێتەوە کەمەترسی هەیە کورد لەپێناوی چارەسەری کێشەکەی خۆیدا، مەسەلەی بنەڕەتیی تورکیا فەرامۆش بکا کە دیموکراتیزەکردنی زیاتری وڵاتەکەیە.  جگە لەوانەیش چەند سایت و میدیایەکی لێ دەرچێ، هێشتا زمانی زاڵ لە میدیای تورکیدا زمانەکەی جارانە کە لە باسی کێشەی کورددا، پڕە لە بەکارهێنانی وشەی تیرۆر و تیرۆریستان.

ئاگر بۆ کورد هەرگیز سووتان نەبووە؛ بەمانای بڵێسەی زمانێک، سەرلەنوێ بونیاتنانەوەی گەلێکە. ئەوەی لە بڵێسەی ئەم ئاگرە سەریهەڵداوە، ئیرادەی سیاسی گەلێکە. هەڤاڵانی ڕۆژنامەنووس؛ جوان تونچ، ئامارا هارون، دەنیز غەفور، ڕۆجەر وێستان و نوژیان ئیسیان، ڕووماڵی ساتی ئامادەکارییەکانی گەریلا دەکەن و تۆماری دەکەن. هەموومان نەک تەنها ڕووماڵکردن، تەنانەت دەنووسین و تۆماری دەکەین. ئەوەی ئەمڕۆ لێرەدا دەیبینین تەنها بەڵگەکردن نییە، بەڵکو هەستی پێدەکەین. ئەمە هەواڵ نییە. ئەمە شوێنکەوتنێکە. گەواهیدەری ئەو ساتە دەبین گەلێک چارەنووسی خۆیان دەخەنە دەستی خۆیان.  لە ژێر هەر بەردێکدا زمانێک، لە چڵی هەر دارێکدا ناوێکی شاراوە هەیە. ئێستا لەم چیایە کات بە شێوەیەکی جیاوازتر دەڕوات. هەموو ساتێک نەک هەر ئەمڕۆ، بەڵکو ڕابردوو، سبەینێش لەخۆدەگرێت. ٣٠ گەریلا بەشداری "گرووپی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک" بوون بۆ سووتاندنی چەکەکانیان ئەم دۆڵە بە جێ دەهێڵن. هەریەکەیان خاوەنی ناسنامەی ساڵانێک گەریلایەتین؛ ئێستا خۆیان بۆ ڕێپێوانێکی جیاواز ئامادە دەکەن. ئاراستەی ئەم ڕێپێوانە تەنها لە دەشت نییە؛ ڕووی لە پەڕەیەکی نوێی مێژووییدایە.  لە کەمپەکەدا (شوێنی گەریلاکان) جموجوڵێکی پێوانەکراو هەیە. پەلەکردن و بڵاوەکردن نییە. هەمووشتێک بە دیسپلینەوە بەڕێوەدەچێت. لە بەرەبەیانی ڕۆژی ٩ی تەممووز گەریلاکان سەرەتا تەماشای پەیامە ڤیدۆییەکەی ڕێبەر ئاپۆ دەکەن کە بۆ یەکەمجار لە پاش ٢٦ ساڵ بڵاوکرایەوە. ئەمە تەنها تەماشاکردن نییە، ساتێکی یادەوەرییە، پشتڕاستکردنەوە و دیاریکردنی ڕێگاکەیە.  ئەو دیمەنە تەنها دەنگی ڕێبەرێک نییە؛ شوێنەکە مێژوو جارێکی تر لەگەڵ گەلدا دەدوێت. هەر گوزارشتێک ڕۆحی خاوەندارێتی کردنە لە فکرەکە. ئەم ساتەوەختە کەمپێک نییە لەسەر چیا، ساتەوەختی کردنەوەی دەرگایەک لە ویژدانی سیاسی گەلدا.  گەلی کورد ئەمڕۆ وەک گەلێک بڕیاری خۆی دەدات. وازهێنان لە شەڕ و ڕێپێوان بەرەو سیاسەت، دابەزین نییە لە چیاوە بۆ دەشت، سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی تێکۆشان لە دەشتدایە. ئەمە گۆڕانکاری شێوازی تێکۆشانی ٥٠ ساڵەیە، پاراستنی بەردەوامی ئایدیۆلۆژیایەکە.  سبەی ١١ی تەمموز کاتێک چەکەکان دەسووتێن، تەنها چالاکییەک نییە ئەنجام درابێت، زۆر شت لە مێژوودا بار دەکات.  دەمەو ئێوارە ئامادەکارییەکان تەواو بوون. لە کەمپەکەدا هیچ گرژییەک نییە، هیچ ماڵئاوایییەکی دراماتیک نییە. هەمووکەسێک دەزانێت دەبێت چی بکات. پراکتیزەکردنی ئەزموونی ڕێکخستنی بە ساڵان ئەم ڕۆژەی ئاسایی دەکات.  گەریلاکان بەر لە ڕۆیشتن پشکنینی تەواو دەکەن. هەندێک بە باشی جانتاکانیان ئامادە دەکەن، هەندێک گاڵتە لەگەڵ یەکتر دەکەن. دڵخۆش و بەدیسپلین بەیەکەوەن. ڕۆیشتن هەیە، بەڵام ماڵئاوایی نییە. لەبەرئەوەی ئەم ڕۆیشتنە تەنها بەرەو دەرەوە نییە، هەنگاو بەرەو شێوازی نوێی تێکۆشان دەنرێت.   کەس وا بیر ناکاتەوە کە بۆ دواجار ئەم خەڵکە جێدەهێڵێت. دەڵێن 'دەگەڕێینەوە' و پێدەکەنن. یەکسەر وەڵام دەدرێتەوە. "بەڵام بە چەک نا، بە هەڵگرتنی شتێکی تر'. هەمووان پێدەکەنن،  بەڵام کەس باری سووک نەبووە. لەبەرئەوەی هەر هەنگاوێک لێرەدا کە دەنرێت، تەنها بەرەو شوێنێک نیە، شوێنپێ لە مێژوودا دادەگرێت.   ڕوانین لە ڕابردوودا گیری نەخواردووە. ڕوو لەو سەردەمە کراوە. ئەم مرۆڤانە لە شەڕ ناکشێنەوە، بەرەو شێوەیەکی نوێی تێکۆشان بە ڕێدەکەون. ڕووی ئەم ڕێپێوانە تەنها بەرەو دەرەوەی چیا نییە، تەنها بەرەو  گۆڕەپانێکی مەراسیم نییە. ئەم ڕێپێوانە بەرەو گەیشتنی گەلە بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسەت.   هەر گەریلایەک لەنێو ئەم گرووپەدا زمان، دیسپلین و ئەستاتیکی ئەم چیایەی ساڵانێک لەسەر جەستەی خۆی نەخشاندووە. لە ئێستادا هەمان جەستە بەهەمان تێگەیشتن بەرەو جێیەکی تر هەنگاو دەنێت. چەک چیتر لە شان نییە، لەمەودوا فکر لەسەر شانیانە.   ئێمە لێیان نزیک دەبینەوە. قسەکردن کورتە، جەوهەری و ڕوونە. کەس چیتر ناڵێت کە چی دەکات. چونکە بڕیار لە زیادە دراوە. دەنگی گەریلایەکی ژن کە دەڵێت 'ئێمە بە ئەرکێکی مێژوویی هەڵدەستین' بڕیاردارییەکی تاکەکەسی نییە، ویژدانی ڕێکخراوەیی گەلێکە.   ئامادەکاری تەواوە. گەریلا ڕیز دەبەستن. لە گۆڕەپانەکەدا جموجۆڵێکی نائاسایی هەیە. بڕیار ڕوونە، بەڵام هەستەکان نقووم ناکرێن. ئەم ڕێپێوانە تەنها بەرەو  ئەرکێک نییە، بەرەو بەرهەمی ژیانێکی چەند ساڵەیە، بەرەو ڕادەستکردنی فکر لە شێوەیەکی نوێدایە.   پێویست بە قسەی زۆر ناکات. بەڵام لە هەموو سەیرکردن، لەباوەشگرتن و دڵسۆزیی ڕێکخراوەییدا هەستێکی بەهێز هەیە. هیچ شتێک کۆتایی نایەت، بەڵام شتێک شوێنی خۆی دەگۆڕێت. ئەم ساتەوەختە تەنها چالاکییەک نییە، ساتەوەختێکە تێیدا ژیانی هاوبەش لە زەینی کۆمەڵدا جێگیردەکرێت.   لە فەرماندەکانی هەپەگە ئەحمەد مالازگیرت و سەیدخان دەرسیم یەک بەیەک گەریلاکان بەڕێدەکەن. لەباوەشگرتن کورتە بەڵام تێر و پڕە. ئەوانەی بەڕێدەکەون تاکەکەس نین؛ ئاگاییەکن کە ئەرکیان پێ سپێردراوە. ئەوانەی ماونەتەوە بەوە دەزانن، کە ئەمە کشانەوە نییە، گواستنەوەی پێگەیەکی ڕێکخراوەیییە بۆ گۆڕەپانێکی جیاواز.   دۆڵی قەندیل بەجێماوە. بەڵام جێهێشتنەکەی بێ هۆکار نییە، تێکۆشانێکی بەردەوامی بەدواوەیە. هەر هەنگاوێک بەرەو ڕابردوو نییە، بەڵکو وەکو پارچەیەک لە داهاتووی ڕێکخراوەیی دەنرێت.   سەرلەبەیانی ١١ـی تەممووز لە سەرووی گوندی سورداشی شارۆچکەی دووکان لە سلێمانی، ئێمە لەبەردەم ئەشکەوتی جاسەنەین.    گرووپی گەریلای قەندیل بەڕێکەوت، گەیشتە گۆڕەپانەکە. هەریەکەیان ساڵانێکیان لەڕێی چیادا تێپەڕاندووە. بەڵام ئەمڕۆ و ئەمساڵ تەنها ڕابردوویەک نین، بەڵکو زەمینەی پڕۆسەیەکی نوێن. ئەمە پاشەکشەیەک نییە، بەڵکو گەیشتنە بە ستراتیژییەکی کراوە و ڕێکخراوەیی.   دواتر نۆرەی ساتەوەختی هەرە سیمبولیی چالاکییەکەیە.   دوای کۆتاییهاتنی ڕاگەیاندراوەکە، گەریلاکان چەکەکانی دەستیان یەک بە یەک دەخەنە نێو ئاگردانەکە. بەڵام ئەمە دانانێکی ئاسایی نییە. هەموو جووڵەیەک پێوەری خۆی هەیە. نە پەلەی لێدەکەن، نە وەک خۆپیشاندانێکیش دایدەنێن.   چەک بارێک نییە کە ساڵانێک هەڵگیرابێت، وەکو گوزارشت لە بەرپرسارێتیی ڕێکخراوەیی دادەنرێت. وەکو ئەوەی کە هەر یەکێکیان تەنها کانزایەک نین، بەڵکو پارچەیەکن لە مێژوو. کڵاشینکۆف، بی کەی سی، ئاڕ پی جی... هەر یەکەیان بە وریاییەوە دادەنرێت. گەریلا فڕێیان نادات و بڕوات.   گەریلاکان بەر لە ڕۆیشتن پشکنینی تەواو دەکەن. هەندێک بە باشی جانتاکانیان ئامادە دەکەن، هەندێک گاڵتە لەگەڵ یەکتر دەکەن. دڵخۆش و بەدیسپلین بەیەکەوەن. ڕۆیشتن هەیە، بەڵام ماڵئاوایی نییە. لەبەرئەوەی ئەم ڕۆیشتنە تەنها بەرەو دەرەوە نییە، هەنگاو بەرەو شێوازی نوێی تێکۆشان دەنرێت.  کەس وا بیر ناکاتەوە کە بۆ دواجار ئەم خەڵکە جێدەهێڵێت. دەڵێن 'دەگەڕێینەوە' و پێدەکەنن. یەکسەر وەڵام دەدرێتەوە. "بەڵام بە چەک نا، بە هەڵگرتنی شتێکی تر'. هەمووان پێدەکەنن،  بەڵام کەس باری سووک نەبووە. لەبەرئەوەی هەر هەنگاوێک لێرەدا کە دەنرێت، تەنها بەرەو شوێنێک نیە، شوێنپێ لە مێژوودا دادەگرێت.  ڕوانین لە ڕابردوودا گیری نەخواردووە. ڕوو لەو سەردەمە کراوە. ئەم مرۆڤانە لە شەڕ ناکشێنەوە، بەرەو شێوەیەکی نوێی تێکۆشان ڕێدەکەن. ڕووی ئەم ڕێپێوانە تەنها بەرەو دەرەوەی چیا نیە، تەنها بەرەو  گۆڕەپانێکی مەراسیم نیە. ئەم ڕێپێوانە بەرەو گەیشتنی گەلە بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسەت.  هەر گەریلایەک لەنێو ئەم گرووپەدا زمان، دیسپلین و ئەستاتیکی ئەم چیایەی ساڵانێک لەسەر جەستەی خۆی نەخشاندووە. لە ئێستادا هەمان جەستە بەهەمان تێگەیشتن بەرەو جێیەکی تر هەنگاو دەنێت. چەک چیتر لە شان نییە، لەمەودوا فکر لەسەر شانیانە.  ئێمە لێیان نزیک دەبینەوە. قسەکردن کورتە، جەوهەری و ڕوونە. کەس چیتر ناڵێت کە چی دەکات. چونکە بڕیار لە زیادە دراوە. دەنگی گەریلایەکی ژن کە دەڵێت 'ئێمە بە ئەرکێکی مێژوویی هەڵدەستین' بڕیاردارییەکی تاکەکەسی نییە، ویژدانی ڕێکخراوەیی گەلێکە.  ئامادەکاری تەواوە. گەریلا ڕیز دەبەستن. لە گۆڕەپانەکەدا جموجۆڵێکی نائاسایی هەیە. بڕیار ڕوونە، بەڵام هەستەکان نقووم ناکرێن. ئەم ڕێپێوانە تەنها بەرەو  ئەرکێک نییە، بەرەو بەرهەمی ژیانێکی چەند ساڵەیە، بەرەو ڕادەستکردنی فکر لە شێوەیەکی نوێدایە.  پێویست بە قسەی زۆر ناکات. بەڵام لە هەموو سەیرکردن، لەباوەشگرتن و دڵسۆزیی ڕێکخراوەییدا هەستێکی بەهێز هەیە. هیچ شتێک کۆتایی نایەت، بەڵام شتێک شوێنی خۆی دەگۆڕێت. ئەم ساتەوەختە تەنها چالاکییەک نییە، ساتەوەختێکە تێیدا ژیانی هاوبەش لە زەینی کۆمەڵدا جێگیردەکرێت.  لە فەرماندەکانی هەپەگە ئەحمەد مالازگیرت و سەیدخان دەرسیم یەک بەیەک گەریلاکان بەڕێدەکەن. لەباوەشگرتن کورتە بەڵام تێر و پڕە. ئەوانەی بەڕێدەکەون تاکەکەس نین؛ ئاگاییەکن کە ئەرکیان پێ سپێردراوە. ئەوانەی ماونەتەوە بەوە دەزانن، کە ئەمە کشانەوە نییە، گواستنەوەی پێگەیەکی ڕێکخراوەیییە بۆ گۆڕەپانێکی جیاواز.  دۆڵی قەندیل بەجێماوە. بەڵام جێهێشتنەکەی بێ هۆکار نییە، تێکۆشانێکی بەردەوامی بەدواوەیە. هەر هەنگاوێک بەرەو ڕابردوو نییە، بەڵکو وەکو پارچەیەک لە داهاتووی ڕێکخراوەیی دەنرێت.  سەرلەبەیانی ١١ـی تەممووز لە سەرووی گوندی سورداشی شارۆچکەی دووکان لە سلێمانی، ئێمە لەبەردەم ئەشکەوتی جاسەنەین.   گرووپی گەریلای قەندیل بەڕێکەوت، گەیشتە گۆڕەپانەکە. هەریەکەیان ساڵانێکیان لەڕێی چیادا تێپەڕاندووە. بەڵام ئەمڕۆ و ئەمساڵ تەنها ڕابردوویەک نین، بەڵکو زەمینەی پڕۆسەیەکی نوێن. ئەمە پاشەکشەیەک نییە، بەڵکو گەیشتنە بە ستراتیژییەکی کراوە و ڕێکخراوەیی.  ڕوانگەیەک، هەڵوێستێک، گواستنەوەیەک. لەم هەڵوێستەدا شەڕ نییە، تێگەیشتنێکی ڕێکخراوەیی، وردبینییەکی سیاسی هەیە. ئەمە چەک نییە، دانانی ڕێزدارانەی سەردەمێکە کە نوێنەرایەتی دەکات. نە خۆشحاڵە و نە ئیدانە دەکات. تەنها جێبەجێکردنی درفەتە کۆتاییەکانی ئاستی تەواوکراوە. ئاگر دەکرێتەوە. کاتێک بڵێسەی ئاگرەکە دەگاتە ئاسنەکە، جەستەکان پاشەکشە ناکەن. چاوەکان لەسەر بڵێسەدانی ئاگرەکەن، بەڵام عەقڵ لە شوێنێکی تردایە، لە داهاتوودا، چونکە ئەوەی دەسوتێنرێت تەنها ئاسن نییە، بەڵکو قورسایی فۆرمێکی تێکۆشانە. ئەو بارگرانییە ئێستا بە شێوەیەکی نوێ هەڵدەگیرێت. نە کردەوەیەکی دراماتیکە، نە زیادەڕەوی، نە ئاماژەیەکی ڕەمزییە. چونکە گەریلا لێرە نمایش ناکات. ئەوەی لێرەدا دەگوزەرێت، خۆڕێکخستنەوەی ئیرادەیەکی جەماوەرییە کە لە جوانناسیی شەڕەوە بۆ جوانناسی سیاسەت دەگوازرێتەوە. بڵێسەی ئاگر بەرز دەبێتەوە. گەریلا ڕوو لەو ئاگرە دەکەن و هیچ ناڵێن. چونکە ئەمە ماڵئاوایی نییە. ئەمە یەکەم وێستگەی ڕێگایەکە کە لە چوارچێوەیەکی تردا بەردەوام دەبێت. لێرە ئەمڕۆ لەبەردەم ئەشکەوتی جاسنە نەک هەر بڕیارێک ڕاگەیەندرا؛ بەڵام بەرخۆدانی گەلێک لە بەرانبەر مێژوودا بوو. بۆ کورد ئەم شاخانە تەنیا ناوچەیەکی بەرگری نەبوون؛ شوێنانێک بوون کە بیرکردنەوە، یادەوەری و ناسنامە تێیدا پەرەی سەندووە و ئێستا ئەو ئیرادەیەی لەم شاخانەدا دروست بووە، نیشانی داوە کە ئامادەیە بە زمانێکی تر قسە بکات، بەڵام بە بانگەوازییەکەی ڕێبەر ئاپۆ. گەلی کورد نەک بەو شتەی کە لەدەستی داوە، بەڵکو بەو شتەی کە دەستبەرداری نەبووە، گەشەی کردووە و ئەمڕۆش، ڕایگەیاند کە ئامادەیە تێکۆشانی خۆی بگۆڕێت، نەک لە سایەی چیا، بەڵکو بە ئیرادەی گەل، لە ژێر هەتاوی سیاسەتدا. گەریلاکان دەگەڕێنەوە. بەڵام لەسەر شانیان چیتر چەک نییە، بەڵکو بارگرانییەکی سیاسییە کە بەناوی گەلەکەیانەوە هەڵدەگیرێت. ئەو ئەرکە هەم دەیان ساڵ بەرخۆدان و هەم ئیرادەی بنیاتنانەوەی لە ساڵانی داهاتوودا لە خۆگرتووە. ئەم شاخانە تا ئێستاش هی ئەوانە. بەڵام ئەمجارە بە پارادایمی گەل کە بە بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆدا پێکهاتووە، چیتر بە زمانی شاخ قسە ناکەن، بەڵکو بە زمانی گەل قسە دەکەن. چونکە فۆڕمی نوێی تێکۆشان یانێ بنیاتنان بە وشە، گۆڕانکاری بە سیاسەت، لەگەڵ گەل بنیاتنانەوە. هەروەها ئەو ئاگرەی ئەمڕۆ لێرە داگیرسا نەک تەنها چەکی ڕابردوو، بەڵکو ڕێگای داهاتووش ڕووناک دەکاتەوە. بۆ کورد هەرگیز ئاگر تەنیا سووتان نییە؛ بەڵکو بڵێسەی زمانێکە، زیندووکردنەوەی گەلێک بووە. ئەوەی لەم بڵێسەیە سەریهەڵداوە، ئیرادەی سیاسی گەلێکە کە لەگەڵ خۆڵەمێشی خۆیدا ڕووبەڕوو بووەتەوە. کە ئێستا دەبێتە ڕێگایەک بۆ دابەزین لە شاخەکانەوە بۆ دەشتەکان، بەڵکو بۆ ڕزگارکردنی دەشتە گەورەکان بەقەد چیاکان.

ئامادەکردنی هاوڵاتی ڕێکەوتی ١٢/٧/٢٠٢٥ لە ڕووداوێکی گرنگدا لە بەرچاوی دنیا و کەناڵەکانی ڕاگەیاندندا وەکو هەنگاوی یەکەمی جێبەجێکردنی کرداریی بۆ پڕۆسەی چارەسەریی "ئاشتیی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک" چەکدانانی ٣٠ گەریللای پەکەکە و سووتاندنی چەکەکانیان، ئەنجام درا.  ئەم ڕووداوە، وەرچەرخانێکی گەورەیە لە ژیانی سیاسیی، حزبێکی سیاسیی و چەکداریی تەمەن زیاتر لە چوار دەیەی وەکو پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە و تەواوی کۆمەڵگای کوردستانی تورکیا لەلایەک و سەرجەم دەزگا دەوڵەتییەکانی تورکیا و کۆمەڵگای تورکییاش لەلایەکی تر. هەڵبەت ئەو وەرچەرخانە ڕەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتیشی هەیە و بابەتی زۆرینەی میدیا جیهانییەکان بوو.  دوای ئەوەی لە ڕۆژی ٢٧ ی شوباتی ٢٠٢٥، ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە، عەبدوڵا ئۆجالان، بۆ پڕۆسەی چارەسەریی بانگەوازی "ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک" ی ڕاگەیاند، کە تێیدا داوای هەڵوەشاندنەوەی پەکەکەی کردبوو. هەروەها لە دواهەمین پەیامیدا لە ڕێکەوتی ١٩/٧/٢٠٢٥ دوای ٢٦ ساڵ لە زیندانییکردنی، لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا دەرکەوت و جەختی کردەوە لە هەمان بانگەوازی پێشووتری.  پەکەکە، لە دواهەمین کۆنگرەی خۆیدا لەسەر رێنماییەکانی ڕێبەرەکەیان، بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی حزبەکەیاندا، قۆناغ بە قۆناغ بەپێی چوونە پێشەوەی پڕۆسەی چارەسەریی.  بە شێوەیەکی سیمبولیک و بۆ پیشاندانی نیازپاکیی و پابەند بوون بە هەنگاوەکانی پڕۆسەی چارەسەریی، چەکدانانی ٣٠ گەریللا کە یەکێک لەوان، بەسێ هۆزات، هاوسەرۆکی کەجەکە بوو، ئەنجامدرا. ڕووداوەکە، لێدوانی بەرپرسانی باڵای هەرێم، تورکیا و عێراقیشی بەدواداهات و تێکڕا پێشوازییان کرد لەو هەنگاوە ئەرێنییە بۆ چوونە پێشەوەی پڕۆسەی چارەسەریی و بونیادنانی ئاشتیی.    بەشێک لە چاودێران، سەرباری تێڕوانینی ئەرێنییان بۆ پڕۆسەکە بە گشتیی و بە گرنگ زانینی ئەم هەنگاوەش بۆ جێبەجێکردنی کرداریانە، بەڵام نیگەرانیی و کەم متمانەیی خۆیان لە ئاستی دەوڵەتی تورکیا نەشاردەوە. بەو پێیەی هیچ ڕێکەوتنێکی نووسراو و دۆکیومێنتێکی واژۆکراوی دوو لایەنە لە ئارادا نییە کە ببێتە گەرەنتییەکی فەرمی بۆ ئەو کەسانەی چەک دادەنێن و دەیانەوێت بگەڕینەوە تورکیا.  بابزانین ئەو بێێمتمانەییە لە چییەوە دێت؟ بۆ ڕوونکردنەوەی هۆکاری ئەو بێمتمانەییە، فلاش باکێکی مێژوویی دەکەین، کاتێک بەرپرسانی دەوڵەتی تورکیا بانگهێشتی سەید ڕەزای دێرسیم دەکەن بۆ گفتوگۆ بچێت بۆ ئەرزنجان. لە ڕێگا دەیدەن بەسەریاندا و دەستگیریان دەکەن و دواتر لە سێدارەیان دەدەن.  هەروەها هەر لە ئەزموونی پەکەکە خۆیدا، چەندین جار ئاگربەست و چەکدانان بە ئەنجامی خراپ کەوتووەتەوە.  ئێستا چەند ئەزموونێکی پێشووتری ئاگربەست و چەکدانانی چەند گروپێکی پەکەکەتان بیردەهێنینەوە: یەکەم: لە دوای دەستگیرکردنی ئۆجالان لە ڕێکەوتی ٩ ی شوباتی ١٩٩٩ بە پلانێکی سیخوڕیی نێودەوڵەتی، بە شەش مانگ و نیو و چەند ڕۆژێک زیاتر، ئۆجالان ئاگربەستی یەکلایەنەی ڕاگەیاند. لە ٢٢ ی ئەیلولی ١٩٩٩ داوای لە پەکەکە کرد بە دوو گروپی جیا، چەکدادان و نیازپاکیی خۆیان و ویستیان بۆ ئاشتی پیشان بدەن.  بۆ وەڵامدانەوە بە داواکاریی ڕێبەرەکەیان، دوو گروپ لە دوو کاتی جیادا گەڕانەوە بۆ تورکیا. گروپێک کە لە هەشت گەریللا پێکهاتبوون لە ١ ی تشرینی ١٩٩٩ لە قەندیلەوە بەرەوە توکیا ڕۆیشتن.  گروپەکەی تر کە بە هەمانشێوە لە هەشت کەس پپێکهاتبوون لە ٢٩ ی تشرینی هەمان ساڵ لە ڤییەننای پایتەختی نەمساوە بە فڕۆکە گەڕانەوە بۆ تورکیا. هەردوو گروپەکە بە ناوی گروپی ئاشتییەوە بوون، بەڵام دەوڵەتی تورکیا هەردوو گروپەکەی خستنە زیندانەوە و دواتر داداگایی کردن و سزای قورسی بەسەردا سەپاندن.  دووەم: دوای ئاگربەستی یەکلایەنەی پەکەکە لە ساڵی ٢٠٠٩ ، لە ١٩ی تشرینی یەکەمدا، گروپێک لە گەریللاو ئەندامانی پەکەکە، کە لە ٣٤ کەس پێکهاتبوون و تەنانەت ٤ یان منداڵ بوون، بە ناوی گروپی ئاشتیی و چارەسەری دیموکراتیک، لە قەندیل و کەمپی مەخموورەوە، کەوتنەڕێ و لە خاڵی سنووریی خاپورەوە خۆیان ڕادەستی تورکیا کردەوە.  دەوڵەتی تورکیا بە هەمانشێوەی پێشووتر، سەرجەم ئەندامانی گروپەکەی بە منداڵەکانیشەوە دەستگیر کرد و سزای قورسیی بەسەردا سەپاندن. هەروەها با دوو نموونەتان لە لێدوانەکان پێ بڵیین کە وەکو هۆکاری دیکەی بێمتمانەیی دەبینرێن: لێدوانی  یەکەم، لێدوانی بەسێ هۆزات، هاوسەرۆکی کەجەکەیە، کە دەڵێت: پێویستە دەوڵەتی تورکیا مافی ئەوەمان پێبدات کە بتوانین بگەڕێینەوە بۆ تورکیا و گەرەنیی یاساییمان هەبێت و بەشداری بکەین لە سیاسەتی دیموکراسییدا. لێدوانی دووەم، لێدوانی سزای تەمەللی، هاوسەرۆکی دەم پارتییە، کە دەڵێت: پێویستە دەوڵەت دەستەواژەی "تورکیای بێ تیرۆر" بگۆڕێت بۆ پڕۆسەی چارەسەریی و مافی بەشدارییکردنی ئەوانەی چەکدادەنێن و دەگەڕێنەوە، لە سیاسەتی دیموکراتیکدا بپارێزێت. ئەی بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی پرسی متمانەوە لە پڕۆسەی چارەسەرییدا؟

  راپۆرتی:  تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPTی ئەمریکی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا: • لە ١ی کانوونی دووەم بۆ ٣٠ی حوزەیران، سوپای تورکیا (١،٦٧٨) هێرش و بۆردوومانی بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. • (١،٤٨٤) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای دهۆک، (١٤٠) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای هەولێر، (٥٤) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای سلێمانی و (سفر) هێرشیش بۆ سەر سنوری پارێزگای نەینەوا بووە. • بە هۆی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، (٩) هاووڵاتی مەدەنی بونەتە قوربانی بە شێوەیەک (٣) هاووڵاتی شەهید و (٦) هاووڵاتی تری مەدەنی برینداربوون. • لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، سوپای تورکیا (١،٢٣٢) هێرشی لە ڕێگەی تۆپباران، (٣٩٧) هێرشی لە ڕێگەی فڕۆکەی جەنگی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، (٤٣) هێرشی لە ڕێگەی هەلیکۆپتەر، (٥) هێرشی لە ڕێگەی بەکارهێنانی چەکی سوک و (١) هێرشی لە ڕێگەی تەقینەوە ئەنجامداوە. • بە تەنیا لە مانگی حوزەیراندا، سوپای تورکیا، (٥٥٠) هێرشی بۆ سەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە کە (٥٤١) هێرشیان بۆسەر سنوری پارێزگای دهۆک و (٩) هێرشیان بۆ سەر سنوری پارێزگای هەولێر بوون. بە بەراورد بە مانگی ئایار، ژمارەی هێرشەکان لە مانگی حوزەیراندا بە ڕێژەی (٨٪) زیادیانکردووە. • لە دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی یەکلایەنەی پەکەکە لە مانگی ئادار، سوپای تورکیا هیچ هێرش و بۆردوومانێکی بۆ سەر سنوری پارێزگای سلێمانی ئەنجامنەداوە. تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPTی ئەمریکی بۆ خوێندنەوەی تەواوی ڕاپۆرتەکە، گرتە لەسەر ئەم بەستەرەی خوارەوە بکە: https://static1.squarespace.com/.../%28Kurdish%29+Turkish...

دوای 26 ساڵ زیندانیکردن یەکەم پەیامی ڤیدیۆیی عەبدوڵا ئۆجالان بڵاوکرایەوەو تیایدا  ئەوەدەخاتەڕوو پێداگرە له‌سەر بانگه‌وازییه‌ مێژووییه‌كه‌ی ٢٧ـی شوباتی ٢٠٢٥ بۆ (ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی). هاوکات جەخت دەکاتەوە بڕوام به‌ هێزی سیاسه‌ت و ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی هه‌یه‌، نه‌ك چه‌ك. بانگه‌وازی له‌ ئێوه‌ش ده‌كه‌م ئه‌م پره‌نسیپه‌. ڕێبەر ئاپۆ لە دوورگەی ئیمراڵییەوە پەیوەست بە بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک پەیامێکی ڤیدۆیی بڵاوکردوە. پەیامەکەی ڕێبەر ئاپۆ بەم شێوەیە: هاوڕێیانی هێژا سه‌باره‌ت به‌كێشه‌ و ڕێگه‌چاره‌كانی دۆخی به‌رجه‌سته‌ی ئه‌م قۆناغه‌ی ته‌ڤگه‌ڕی هاوڕێیه‌تی كۆمیناڵیمان پێی گه‌یشتووه‌ به‌ ئه‌ركێكی ئه‌خلاقییانه‌م زانی كه‌ به‌ نامه‌یه‌كی به‌رفراوانی دووباره‌ش بێت، وه‌ڵامی ئاشكرا و خوڵقێنه‌رتان بده‌مه‌وه. ١- پێداگرم له‌سەر بانگه‌وازییه‌ مێژووییه‌كه‌ی ٢٧ـی شووباتی ٢٠٢٥ بۆ (ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی). ٢- به‌ كۆنگره‌ی ١٢ و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی (پەکەکە) وه‌ڵامێكی تاكۆتا ڕاست و ئه‌رێنی و به‌رفراوانی ئه‌مه‌تان دایه‌وه‌، ئه‌م هه‌ڵوێسته‌تان به‌ وه‌ڵامێكی مێژووییانه‌ له‌قه‌ڵه‌م ده‌ده‌م. ٣- ده‌بێت ئه‌م دۆخه‌ی ئێستا كه‌ وه‌كو ئه‌نجامێكی به‌ بایه‌خ و مێژوویی په‌سه‌ند بكرێت. هاوكات ڕه‌نجی ئه‌و هاوڕێیانه‌ی كه‌ ڕۆڵی پرد ده‌گێڕن شایسته‌ی ڕێز و گرنگی پێدانێكی هاوئاسته‌. ٤- له‌ سه‌ره‌نجامی سه‌رجه‌م گۆڕانكارییه‌كاندا، مانیفێستۆیه‌كی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیم ئاماده‌كرد كه‌ ده‌بێت به‌وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی بژمێردرێت. ئه‌م مانیفێستۆیه‌ بە سەرکەوتوویی شوێنی مانیفێستۆی ٥٠ ساڵەی “ڕێگای شۆڕشی كوردستان” دەگرێتەوە‌. له‌و بڕوایه‌دام كه‌ نه‌ك ته‌نیا بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مێژوویی كورد، بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی هه‌رێمی و گه‌ردوونیش ناوه‌ڕۆكێكی كۆمه‌ڵگه‌یی مێژوویی هه‌ڵگرتووه‌، گومانم نییه‌ كه‌ ئه‌مه‌ نموونه‌یه‌كی سه‌ركه‌وتووی نه‌ریتی مانیفێستۆی مێژووییه‌. ٥- ده‌بێت به‌ئاشكرا ئه‌وه‌ بڵێم كه‌ هه‌موو ئه‌و گۆڕانكارییانه سه‌ره‌نجامی ئه‌و دانیشتنانه‌ن له‌ ئیمراڵی ئه‌نجامم داون. به ‌وریاییه‌كی به‌رزه‌وه‌ كار كراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی دانیشتنه‌كان له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئیراده‌ی ئازاد بن. ٦- ئه‌م قۆناغه‌ی پێیگه‌یشتووین، هه‌نگاوی نوێ بۆ پراكتیزه‌كردن ده‌سه‌پێنێت. به‌ بایه‌خه‌وه‌ جه‌ختكردنه‌وه‌، تێگه‌یشتن و پابه‌ندبوون به‌ بنەماکانی ئه‌م قۆناخه‌ و ئه‌م هه‌نگاوه‌ پێویستانه‌ی گرنگییه‌كی مێژووییان هه‌یه‌، مه‌رجی درێژه‌ پێدانن به‌هه‌نگاوه‌كان. لێرەدا كۆتایی به‌ته‌ڤگه‌ڕی پەکەکە دەهێنین کە وەک کاردانەوەیەک له ‌دژی نكۆڵیكردن له‌ هه‌بوونی کورد دەرکەوت و بە ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتێکی جیا ستراتیژییەکەی شه‌ڕی ڕزگاری نه‌ته‌وه‌یی بوو. ئێدی دان بە هەبوونی گەلی کورددا نراو و لەم سۆنگه‌یه‌وه‌ ئامانجە سەرەکییەکە بەدی هاتووە. لەم واتایەدایە کە ماوەکەی بەسەر چووە. ئه‌وه‌ی تر به‌ دووباره‌یه‌كی زۆر و چه‌قبه‌ستن هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌شه‌وه‌ درێژه‌ به‌ ڕه‌خنه‌ و ڕه‌خنه‌دانی به‌رفراوان ده‌دات. به‌و پێیه‌ی سیاسه‌ت بۆشایی هه‌ڵناگرێت، ده‌بێت ئه‌و بۆشاییه‌ به‌ به‌رنامه‌ی (ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی)، به‌ستراتیژی (سیاسه‌تی دیموكراتی) و وه‌ك ته‌كتیكی سه‌ره‌كیش به‌حقوقی گشتگیرانه‌ پڕ بكرێته‌وه‌. ئامانجمان‌ قۆناغێكی مێژوویی و چاره‌نووسسازه‌. له‌ چوارچێوه‌ی پرۆسه‌كه‌دا؛ ئارەزوومەندانە دانانی چه‌ك و هه‌نگاوی دامه‌زراندنی كۆمسیۆنێكی به‌رفراوان كه‌ وا بیری لێده‌كرێته‌وه‌ له‌ په‌رله‌مانی توركیادا به‌یاسایی بكرێت و ده‌ستڕۆیشتوو بێت هه‌نگاوی گرنگن. مه‌رجه‌ هه‌نگاوه‌كان به‌ وریایی و هه‌ستیارییه‌وه‌ و دوور له‌ لۆژیكی نه‌زۆك و ململانێی من و تۆیی، بنرێن. ده‌زانم كه‌ هه‌نگاوه‌كانمان مایه‌پووچ نابن. ئه‌و ڕاشكاوییه‌ ده‌بینم و متمانه‌م پێیه‌تی. هاوكات هه‌وڵی چوونه‌ ناو هه‌نگاوی كرداریتر و كلیل ئاساییانه‌ی به‌رجه‌سته‌ له‌ئارادایه‌. ئه‌و تێزانه‌ی من دامناون سه‌ره‌كیترینیان ئه‌مانه‌ن؛ ١- هەموو لایەک ئه‌ركه‌كانی سەر شانیان جێبەجێ بکەن، گه‌یشتن به‌ ئامانجی (ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی) به‌ گه‌یشتن به ‌ڕێنماییه‌كی ئینته‌گراسیۆنیستی ئه‌رێنی به‌دیدێت. له‌ سه‌ره‌نجامی هه‌موو باسه‌كاندا ده‌رده‌كه‌وێت كە پەکەکە: ده‌ستبه‌رداری ئامانجی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌ بووه‌، له‌گه‌ڵ ده‌ستبه‌ردان له‌و ئامانجه‌ بنچینه‌ییه‌ ده‌ستبه‌رداری ستراتیژییه‌تی بنچینه‌یی شه‌ڕیش بووه‌، كۆتایی به‌هه‌بوونی خۆی هێناوه‌. چاوه‌ڕێ ده‌كرێت ئه‌م قۆناغه‌ مێژووییه‌ به‌ره‌و پێشتر ببردرێت. ٢- به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ ببێته‌ مایه‌ی واتادان به ‌په‌رله‌مان و كۆمسیۆن و گومانه‌كانی ڕای گشتیی لاببات و ببێت به‌وه‌ڵامی پێویستییه‌كانی جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كه‌مان، ده‌بێت ئه‌وه‌ ئاساییانه‌ لێكبدرێته‌وه‌ كه‌ زه‌مینه‌سازكار بن بۆ ئه‌وه‌ی چه‌كدانان بۆ لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار و ڕای گشتی به‌شێوه‌یه‌كی كراوه‌ بكرێت. دروستكردنی میكانیزمی چه‌كدانان پرۆسه‌كه به‌ره‌و پێشه‌وه‌ ده‌بات. ئه‌وەی دەکرێت هه‌نگاوێكی دڵخوازانه‌یه‌ له‌ قۆناغی تێكۆشانی چه‌كدارییه‌وه‌ به‌ره‌و قۆناغی حقوقی و سیاسه‌تی دیموكراتیاینه‌. ئه‌مه‌ نه‌ك به‌ شكست، به‌ڵكو ده‌بێت به‌سه‌ركه‌وتنێكی مێژوویی بزانرێت. ورده‌كاری چه‌كدانان ده‌ستنیشان ده‌كرێن و به‌ خێرایی پراكتیزه‌ ده‌كرێن. ٣- ده‌م پارتی له‌گه‌ڵ پارتییه‌كانی تری ژێر چه‌تری په‌رله‌مان بۆ گه‌یاندنی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ به‌سه‌ركه‌وتن پێكه‌وه‌ ئه‌ركی سه‌رشانیان جێبه‌جێ ده‌كه‌ن. ٤- له‌م نێوه‌دا سه‌باره‌ت به‌دۆخی ئازادبوونی من كه‌ وه‌كو مه‌رجێكی سه‌ره‌كی له‌ سه‌رجه‌م نوسراو و بڕیاره‌كاندا هاتووه‌: خۆشتان ده‌زانن كه‌ هه‌رگیز ئازادی خۆمم به‌ كێشه‌یه‌كی تاكه‌كه‌سی دانه‌ناوه‌. له‌ ڕووی فه‌لسه‌فیشه‌وه‌ ئازادی تاك؛ دوور له‌ كۆمه‌ڵگه‌ نابێت. تاچه‌ند (تاك) ئازاد ببێت (كۆمه‌ڵگه‌) و تاچه‌ند (كۆمه‌ڵگه‌) ئازاد ببێت (تاك)ـیش ئازاد ده‌بێت. مه‌رجه‌ به‌پێی ئه‌م مه‌یله‌ مامه‌ڵه‌ بكرێت. باوەڕم به‌ هێزی سیاسه‌ت و ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی هه‌یه‌، نه‌ك چه‌ك. بانگه‌وازی له‌ ئێوه‌ش ده‌كه‌م ئه‌م پره‌نسیپه‌ پراكتیزه‌ بكه‌ن. پێشهاته‌كانی ئه‌م ڕۆژانه‌ی دوایی له‌ هه‌رێمه‌كه‌دا، به‌ ئاشكرا گرنگی و پێویستیی ئه‌م هه‌نگاوه‌ مێژووییه‌مان ده‌سه‌لمێنێت. ده‌بێت ئه‌وه‌ش بڵێم كه‌ سه‌باره‌ت به‌ پرۆسه‌كه‌ پڕ به‌دڵ چاوه‌ڕێی هه‌موو جۆره‌ ڕه‌خنه‌ و پێشنیار و هاوكارییه‌كتانم. ده‌توانم به‌ حه‌ز و جۆشه‌وه‌ جه‌ختی له‌سه‌ر بكه‌مه‌وه‌ و خۆم به‌ گەشبین و ئاماده‌ ده‌زانم كه‌ ئه‌م گفتوگۆیانه‌ لەسەر ئاستی ناوچه‌كه‌ و جیهانیشدا ئێمه‌ و هێزه‌كانی مۆدێرنیته‌ی دیموكراتی به‌ به‌رنامه‌یه‌كی تیۆری و قۆناغێكی ستراتیژی و ته‌كتیكی ده‌گه‌یه‌نێت و له‌ ئێستاوه‌ له‌ناو هه‌وڵ و ئاماده‌كاری ئه‌مه‌دان. بانگه‌وازیم بۆ قۆناغی داهاتوومان؛ با له‌سه‌ر بنچینه‌ی بڕیاره‌كانی كۆنگره‌ و ئه‌و بۆچوون و پێشنیارانه‌ی له‌م نوسراوه‌دا باسم كردوون، قورسایی بخه‌ینه‌ سه‌ر هه‌وڵه‌كانمان و پێشكه‌وتن و وه‌رچه‌رخانی سه‌ركه‌وتووانه‌ به‌دی بهێنین. له‌گه‌ڵ سڵاو و خۆشه‌ویستی هاوڕێیه‌تی هه‌میشه‌ییم ١٩ـی حوزه‌یرانی ٢٠٢٥ عەبدوڵا ئۆجالان

  ئەحمەد ڕەسوڵ -  شایلۆک، کێیە؟ لە کوێوە هاتووە و مانای چییە؟ -  بۆچی شایلۆک، ووشەیەکە هەڵگری مانای دژەجوویی؟ ترەمپ و شایلۆک دوای ئەوەی لە کۆبوونەوەیەکی جەماوەرییدا لە ویلایەتی ئایۆوا، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ڕەخنەی لە هەندێک لە خاوەن بانک و بانکدارەکان گرت و ووشەی "شایلۆک" ی بەکارهێنا. بەو پێیەی ووشەکە، وەکو دەستەواژەیەکی دژەجوویی هەژمار دەکرێت، لەبەرئەوە  گروپ و ڕێکخراوەکانی دژ بە هەڵاواردن و دەستەواژە دژە جووییەکان ڕەخنەی توندیان لێگرت. ترەمپیش لە وەڵامدا ووتی نەمزانیوە ئەو ووشەیە سوکایەتیپێکردنە و مانایەکی دژە جوویی هەیە.  -  ئێستا بابزانین شایلۆک کێیە و بۆ بە ووشەیەکی دژە جوویی هەژمار دەکرێت؟ شەیکسپیر و شایلۆک شایلۆک ناوێکی عیبریی سەدەی شانزەیەمە و لە ناو ئینگلیزەکاندا لەو سەردەمەدا باو بووە. ڕەگی ووشەکە دەگەڕێتەوە بۆ زمانی ئەنگلۆ-ساکسۆنی و بە مانای "ڕیش سپی" دێت. ووشەکە لە دوای بڵاوبوونەوەی شانۆنامەیەکی ویلیام شەیکسپیری شاعیر و شانۆنامە نووسی بەناوبانگی ئینگلیز لە سەدەی شانزەیەم، بە ناوی "بازرگانەکەی ڤینیسیا" مانایەکی دژە جوویی وەردەگرێت. لە شانۆنامەکەدا، پیاوێکی جوولەکەی بەتەمەنی دەوڵەمەندی تێدایە بە ناوی شایلۆک، کە بەشێوازی سوو وەرگرتن، پارە بە قەرز دەدات بە خەڵک. واتا پیاوێکی سوو خۆرە. ئەمە سەرباری ئەوەی زۆر ڕەزیلە و تەواوی خەڵکی شاری ڤینیسیا بە خراپ و دڵرەقی دەزانن. تەناەت کچەکەشی لێی بێزارە لە ڕەزیلیی و بێڕەحمییەکەی.  هەندێک لە ڕەخنەکارانی ئەدەبیی، شایلۆک وەکو هێمای هەست و بیرکردنەوەی دژە جوویی "ئەتی سێمیتیزم" لەلای شەیکسپیر لێکدەدەنەوە. واتا بەگوێرەی ئەو جۆرە لێکدانەوەیە، شەیکسپیر، دژەجوو بووە. لێرەدا، دەبێت ئاماژە بەوە بکرێت، لە کۆنەوە لە نێو جووەکاندا لە پرسی قەرز و سوو، تایبەتمەندییەک هەبووە کە ئەویش ئەوەیە جووەکان لە نێو خۆیاندا پارەیان بە یەکتری داوە بە قەرز بەبێ سوو. بەڵام بۆ دەرەوەی خۆیان، قەرز بەرامبەر بە سوو.  لە مێژوویەکی درێژەوە، جووەکان لە هەموو کۆمەڵگاکاندا، بەزۆریی دوو پیشەیان هەبووە، یەکەم پێشەی ئاڵوگۆڕی پارە و کاری بانکیی "سەڕڕاف" هەروەها پیشەی زێرنگەریی "ئاڵتونچیی" -  ئێستا بابگەڕێینەوە بۆ لای شایلۆکەکەی شەیکسپیر.  ئەنتۆنیۆ، بازرگانێکی شارەکەیە، کە بە باش و بەخشندە وەسفدەکرێت، دەکەوێتە دۆخێکەوە ناچار دەبێت پارە لە شایلۆک قەرز بکات. لەبەرئەوەی ئەم بازرگانە پێشتر زۆر سوکاتیی بە شایلۆک کردووە، بۆیە شایلۆک دەیەوێت وەکو هەلێک تۆڵەی لێبکاتەوە.  شایلۆک لە جیاتی سوو وەرگرتن مەرجێکی زۆر سەیر و جیاواز، دەسەپێنێت بەسەر ئەنتۆنیۆدا، کە بریتییە لەوەی ئەگەر نەیتوانی لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا پارەکە بگەڕێنێتەوە، شایلۆک مافی ئەوەی هەیە پارچەیەک گۆشت بە نزیکەیی نیو کیلۆ گرام، لە جەستەی ئەنتۆنیۆ دەبڕێت و لێی دەکاتەوە. ئەنتۆنیۆ ڕازی دەبێت.  ئەنتۆنیۆ بەهۆی گیرخواردنی کەشتییە بازرگانییەکەی لە ناو دەریا و دواکەوتنی کاروانەکەی، ناتوانێت لە وادەی دیاریکراودا قەرزەکە بداتەوە. بۆیە شایلۆک لەبەردەم دادگا وەکو مافی خۆی دەیەوێت نزیکەی نیو کیلۆ گۆشت لە جەستەی ئەنتۆنیۆ ببڕێت، کە ئەویش دڵییەتی، واتا دەیەوێت دڵی دەربهێنێت و بیبات بۆ خۆی. لێرەدا دادگا لە وەڵامی شایلۆکدا دەڵێت، لەم شارە یاسا سەروەرە و بەڵێ مافی خۆتە بەگوێرەی ڕێککەتننامەکەتان ئەو پارچە گۆشتە ببڕیت، بەڵام دەبێت لەو بڕەی دیاریکراوە نە زیاتر و نە کەمتر ببڕیت و هەروەها بە هیچ شێوەیەک خوێنی لێنەیات و نابێت کەسەکە بمرێت چونکە ئەمانە لە ڕێکەوتتنامەکەتاندا ئاماژەیان پێنەکراوە تۆ مافی ئەوانەت نییە.  لە کۆتاییدا، شایلۆک دادگاییەکە دەدۆڕێنێت و تەنانەت سزایەکی زۆر قورسیشی بەسەردا دەسەپێنرێت، کە ئەویش لێسەندنەوەی هەموو سامانەکەیەتی و هەروەها دەبێتە بابەتی سەرزەنشتکردن و سوکایەتیپێکردن و گاڵتەپێکردنی خەڵک.  ئەو شانۆنامەیە، بۆ ماوەی چەند دەیەیەک لە کوردستان و عێراقدا بەشێک بوو لە پڕۆگرامی خوێندن لە خوێندنگەکاندا لە پۆلی دوانزەی ئێستا و شەشی ئامادەیی جاران وەکو بەشێک لە وانەی ئینگلیزیی دەخوێندرا.  -  ئایا تۆ یادەوەرییت لەگەڵ بازرگانەکەی ڤینیسیا و شایلۆک هەیە؟ -  ئایا بۆچوونی تۆ چییە لەبارەی ئەو جۆرە لێکدانەوەیەی کە پێی وابووە، شەیکسپیر هەست و بیرکردنەوەی دژەجوویی هەبووە؟ تۆش وای تێدەگەیت یان بە پێچەوانەوە؟ -  بۆچوونی تۆ لەبارەی کەسایەتی و کاراکتەری شایلۆکەوە چییە؟ ئەم کەسە مایەی بەزەییە چونکە بەردەوام بابەتی سوکایەتیپێکردن و گاڵتەپێکردن بووە؟ یان کەسێکە مایەی ڕقلێبوونەوە و نەفرەت؟

  ئەحمەد ڕەسوڵ بە درێژایی مێژووی مرۆڤ، کار جگە لەوەی ڕێگایەک بووە بۆ مانەوەو بەردەوامیی ژیان هەروەها ڕێگایەکیش بۆ گەشەکردنی هەمەلایەنە و بەرەوپێشچوونی ژیانی مرۆڤ. پەرەسەندنی ژیان و ڕێکخستنی کۆمەڵایەتیی لە کۆمەڵگای مرۆییدا، یاسا و ڕێسای هەم بۆ تەواوی دەزگا کۆمەڵایەتییەکان و ناوەندەکانی وەبەرهێنان هەم بۆ دەزگاکانی حوکمڕانێتیی و دەسەڵاتدارێتیی دیاریکردووە و لەلایەکی دیکەوە یاسا و ڕێسای بۆ ماف و ئەرکەکانی تاک داناوە لە شوێنی کارکردنی.   هاوشانی پەرەسەندنی ژیانی ئینسان، بوونی دەسەڵاتدارێتیی و دەزگاکانی، ناوەندەکانی وەبەرهێنان و ئابووریی و تەواوی کایەکان بە بوونێکی ئاڵۆز لەگەڵ مۆدێرنبوونی کۆمەڵگاکاندا، یاساکانی کارکردن و مافەکانیش گۆڕانکارییان بەسەردا هاتووە و هەمان سروشت و تایبەتمەندیی ئەو کۆمەڵگایانەی وەرگرتووە. لە سەردەمی مۆدێرندا، کار تا ئەو شوێنە گرنگە کە جگە لەوەی بوونی کۆمەڵایەتییانەی ئینسان دیاریدەکات، هەروەها توانا و هێزی ئەو لە پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ژیان و خۆبونیادنانیدا دیاریدەکات.   لێرەوەیە تێدەگەین لەو گوتەزایەی مارکس کە دەڵێت: "بوونی کۆمەڵایەتیی ئینسان، هۆشیاری کۆمەڵایەتیی ئەو دیاریدەکات" واتا مرۆڤ سەر بە چ جۆرە توێژێکی کۆمەڵایەتیی و چ کاستێک بێت لە نێو کۆمەڵگا، شوناس و کاراکتەری ئەو توێژە یان ئەو کاستە وەردەگرێت. بۆ نموونە، منداڵی کەسێکی سەرمایەدار یان دەسەڵاتدار لە  ڕەوتی پەروەردە و بارهێنانیدا، شوناس و کاراکتەری کەسێکی دەوڵەمەند یان دەسەڵاتدار وەردەگرێت. مەبەست ئەوەیە جۆری کاری کەسێک و ئەوەی سەر بە چ توێژێکە، هێندە کاریگەرە لەسەر جیهانبینی ئینسان و شوناس و کاراکتەری.  لێرەوە مووچە و کرێی کار، وەکو یەکێک لە گرنگترین پێوەرەکانی جیاکردنەوەی توێژە کۆمەڵایەتییەکان، شوناس و بوونی ئەوان، یاساڕێژ کران. دواتر تا ئەوەی پڕۆژە یاساکانی ئەرک، ماف، جیاووگە ئابووریی، مەعنەویی، کارگێریی و یاساییەکان بۆ هەر توێژێکی کۆمەڵایەتیی لە ڕێگەی دەزگاکانی وەزارەت و پەرلەمانەوە بە یاسایی و دەستوریی کراون. ئێستا ئەگەر باسەکەمان دیاریکراوتر گرێبدەینەوە بە کێشەی مووچەوە لە هەرێمی کوردستاندا، لە دوای ڕاپەڕینەوە لە سایەی دەسەڵاتدارێتیی پارتی و یەکێتییدا و دیاریکراوتریش لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ وە، سووککردن و بێماناکردنی یان ئاوەژووکردنەوەی ماناکانی کار، ماف و مووچە دەبێتە شێوازی مامەڵەکردنی ئەم دەسەڵاتدارێتییەی هەرێمی کوردستان لە تەک مووچە، خانەنشینیی، هەلی کار و مافەکانی کار. خانەنشینکردنی کۆمەڵێکی زۆر لە ئەندامانی حزب، خزمانی بەرپرسان لەلایەن دوو هێزەکەوە بە پلەی تایبەت و باڵا بەبێ هیچ پێشینەیەکی کار، دانانی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵکی نزیک و دۆستەکانیان لە پێگە و شوێنی کارکردنی گرنگ بە مووچەی زۆر و ئیمتیازاتەوە بەبێ بوونی هیچ تواناییەکی ئەزموونیی و مەعریفیی و بەبێ بوونی بڕوانامەیەکی ئەکادیمی پێوەندیدار، هەروەها پلە و پێگەکانی وەزارەت و کەمێک خوارتر، پەرلەمان و سەرۆکایەتییەکان بە مووچەیەکی خەیاڵیی و ئیمتیازاتی زۆرەوە ئەمە جگە لە دەسەڵاتە بێسنوورەکانیان، وایکرد نەوەکو تەنها دادگەریی لە دابەشکاریی سامان و داهاتی ئەم کۆمەڵگایەدا ببێتە نوکتەیەکی بێتام، بەڵکو هەر خودی یاسا و پێوەرەکانی مووچە، کارکردن و توانایی بێمانا ببن و هەموو چەمکەکانی ئەو بوارە بە تەواوەتی ئاوەژوو ببنەوە.  ئەو نەزیفە گەورەیەی سامان و داهاتی هەرێمی کوردستان بۆ بەشێکی زۆر کەمی کۆمەڵگای ئێمە کە بازنەیەکی بچووکی دەسەڵاتداران، مووچە و ئیمتیازات "نەسریە، ڕەتڵی ئۆتۆمبیل و پاسەوانەکانیان" ەکانیان، چوار سەرۆکایەتتیەکە "حکومەت، پەرلەمان، سەرۆکیەتی هەرێم و دەزگای قەزایی"، خانەنشینکراوانی پلە باڵا و تایبەت وایکردووە نەوەکو تەنها داپەروەری کۆمەڵایەتیی لە دابەشکاریی سامانی ووڵاتدا بۆ نزمترین ئاستی دابەزێت بەڵکو وایکردووە کۆمەڵگا دابەش ببێت بۆ دوو چین، چینێکی بە ژمارە زۆر کەمی پارەداری خەیاڵیی و دەوڵەمەند وە چینێکی دیکەی فراوان و زۆرینەکەی کۆمەڵگا کە هەژاریی تەنگی پێهەڵچنیون و گاپی نێوان ئەو دوو چینەش بەردەوام فروانتر دەبێت. لە دوای قەرزداربوونی هەرێم بە ژمارەی خەیاڵی ملیار دۆلاریی لە بەرئەنجامی فرۆشتنی نەوت و ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانەوە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، ئێستا کێشەکە هێندە گەورەیە کە وەکو زەلکاوێک دەسەڵاتدارێتیی هەرێمی تێدا چەقیوە و تابێت زیاتر تێیدا نقوم دەبێت. هەرێم جگە لە ملدانی بۆ مەرجەکانی بەغدا، تەنانەت ئەگەر مەرجەکانیش بۆ لاوازکردنی هەرێم و بچووککرنەوەشی بن، هیچ ڕێگەیەکی دیکەی لە بەردەمدا نەماوەتەوە.  وەکو پێشتر هێمای بۆ کرا کار و مووچە، کە دوو ڕووی هەمان پرسن، ڕەوتی ژیانی ئینسان دیاریدەکەن. مرۆڤێک بەبێ کار، بوونێکی بێشوناسە. شوناس، کەسێتیی و شکۆمەندیی مرۆڤی لە نێو خۆیدا هەڵگرتووە. لە کۆمەڵناسییدا، دەگوترێ، بێکاریی کوشندەترین دەردی کۆمەڵایەتییە. واتا بێکاریی سەرچاوەی لادانی کۆمەڵایەتیی و نەخۆشییە دەروونییەکان و کێشە کۆمەڵایەتییەکانە. کێشە و لادانە کۆمەڵایەتییەکان و نەخۆشییە دەروونییەکان ڕێگایەکن بۆ نزمکردنەوەی شکۆمەندیی و کەرامەتی ئینسان. ئەی کاتێک ئینسان کاردەکات و ناونیشان و پلەیەکی دیاریکراوی لە نێو پەیکەری کارگێڕیی و یاسایی دەزگاکاندا هەیە و بەڵام بێموچە کراوە، چ مانایەک دەگەیەنێت؟ ئەمە خۆ بەخۆ مانای ئەوە دەدات کە مرۆڤ کراوەتە بوونێکی بێشوناس و بێ کاراکتەر. لێرەوە لەڕێگای بێمووچەکردنەوە لە شکۆ و کەرامەتی دراوە و بوونی ڕێزدارانەی مرۆیی ئەو وەکو ئینسانێک کە ئەرک و مافەکانی دیاریکراوە، تا نزمترین ئاستی خۆی دابەزێنراوە. ئەوانەی مووچە و کەرامەت دەخەنە دوو لای تەرازوویەکەوە، جگە لە تێنەگەیشتن لە مووچە و ماف هەروەها شکۆ و کەرامەت هیچیدیکە بەیان ناکەن. تاکە ڕێزێک و تەنها کەرامەتێک کە دەسەڵاتداران بۆ ئینسانی کوردیان هێشتووەتەوە، تەنها مووچەکەیەتی، ئێستا بەو گوزارشە نالۆژیکیی و بێمانایانە دەیانەوێت ئەوەشی لێزەوت بکەن. هەرچەندە ماوەی زیاتر لە ١٠ ساڵە ئەوەی نەدەکرا، بەسەر مووچە و مافەکانی خەڵکیان هێناوە.

سەرۆکی ووڵات، سەرزەنشتی دەکات و بەڵێنی دادگایی کردنی دەستەی گۆڤارەکە دەدات.  پۆلیس چوار کەس لە دەستەی گۆڤارەکە دەستگیر دەکات. وەزیری ناوخۆ: لە نێو چێوەی ئازادیی دەربڕین و ڕۆژنامەگەرییدا جێگای نابێتەوە.  دوای ئەوەی لە چەند ڕۆژی ڕابردوو، گۆڤارێکی تەنزئامێزی "ساتیریی" بە ناوی گۆڤاری "لێمان – LeMan" لە تورکیا، لە دواهەمین ژمارەی خۆیدا، کاریکاتێرێک بڵاودەکاتەوە و لە چەند ڕۆژێکی کەمدا بەنێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بە خێرایی بڵاودەبێتەوە، توڕەیی و ناڕەزایەتییەکی فراوانی جەماوەریی لێدەکەوێتەوە و بەو هۆیەوە خەڵک دەرژێنە سەر چەند شەقامێکی ئەستەنبوڵ، بە تایبەت ئەو شەقامەی کە ئۆفیسی گۆڤارەکەی لێیە. خەڵکی خۆپیشاندەر دروشمی جێبەجێکردنی یاساکانی شەریعەتی ئیسلام دەڵێنەوە لە نموونەی "ددان بە ددان، خوێن بە خوێن" هەروەها هاوار دەکەن "تۆڵە، تۆڵە". خۆپیشاندەران وەها کاریکاتێرەکە لێکدەدەنەوە کە ئەوە وێنەی پەیامبەرەکەیانە و سووکایەتی پێکراوە. بەوپێیەی لە جیهانی ئیسلامییدا، هەر جۆرە نیگارکێشانێکی پەیامبەری موسڵمانان قەدەغەیە و بە تاوانێکی گەورە دێتە هەژمار لەبەرئەوە خۆپیشاندەران داوای داخستنی گۆڤارەکە و دەستگیرکردنی دەستەی گۆڤارەکە و سزادانی توندیان دەکەن لەلایەن پۆلیس و دادگاوە. توڕەیی خۆپیشاندەران دەگاتە ئاستی توندوتیژیی و هەوڵی شکاندنی دەرگا و پەنجەرەکان دەدەن و دەیانەوێت ئۆفیسی گۆڤارەکە وێران بکەن. دوای ئەوەی پۆلیس چوار کەس لە دەستەی گۆڤارەکە لە ماڵەکانی خۆیاندا دەستگیردەکەن و بە پێخواسیی و کەلەپچەکراوی وێنەیان دەگرن و ڤیدیۆیان لێ تۆمار دەکەن. وێنە و تۆمارە ڤیدیۆییەکان پیشانی خۆپیشاندەران دەدەن بە مەبەستی هێوربوونەوەیان.  کاریکاتێرەکە، وێنەی دوو کەسە بە جۆرێکی دیاریکراوی جلوبەرگی ئاینییەوە کە وەها دەردەکەوێت کەسێکیان محەممەد "د.خ." پەیامبەری موسڵمانان بێت و ئەوی تریان موسای پەیامبەری جووەکان. کە هەر یەکێکیان دوو باڵی هەیە و لە هەوادا وەستاون و تەوقە دەکەن و سڵاو لە یەکتری دەکەن هەروەها ناوی "محەممەد" و "موسا" لە تەنیشتیانەوە نووسراوە. لە خوارەوەش وێنەی شار و باڵەخانەکانە لە نێو جەنگ و مووشەکباراندا. سەرۆک کۆمار "ڕەجەب تەیب ئۆردۆگان" ڕایگەیاند: سوکایەتیکردن بە پەیامبەرمان قبوڵکراو نییە و ڕووبەڕووی دادگایان دەکەینەوە.  وەزیری ناوخۆ ڕایگەیاند: سوکایەتیکردن بە پەیامبەران لەنێو چێوەی ئازادیی دەربڕین و ڕۆژنامەگەرییدا جێگایان نابێتەوە.  سەرنووسەری گۆڤارەکە ڕایگەیاند: بەهیچ شێوەیەک مەبەست لە کەسەکەی نێو کاریکاتێرەکە پیشاندانی وێنەی پەیامبەری موسڵمانان نەبووە. ئەوەش کە ناوی محەممەد نووسراوە، تەنها بە شێوەیەکی خەیاڵی هێمایە بۆ کەسێک کە ناوی محەممەد بووە و بە بۆردومانی سوپای ئیسڕائیل کوژراوە. دەبێت ئەوە بزانین کە لە جیهانی ئیسلامییدا، ٢٠٠ ملیۆن کەس ناویان "محەممەد"ە.  هەروەها سەرنووسەری گۆڤارەکە، ووتیشی: کاریکاتێرەکە بەهێچ شێوەیەک مەبەستی سووکایەتیپێکردنی لە پشتەوە نییە بە پەیامبەری موسڵمانان. لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر کاریکاتێرەکە وەها لێکدەدرێتەوە و ئازاری بە موسڵمانان گەیاندووە، داوای لێبوردن دەکەین. بابەتەکە، دەنگدانەوەیەکی مێدیایی فراوانی لە نێو خۆی تورکیا و لە مێدیا جیهانییەکاندا لێکەوتووەتەوە.  گۆڤاری لێمان "LeMan"، گۆڤارێکی تەنزئامێزی "ساتیریی" سیاسییە و بە شێوەی کاریکاتێریی گوزارش لە کێشە سیاسییەکان و قەیرانەکان دەکات لە گۆشەنیگایەکی ڕەخنەییەوە. بە گۆڤاری "چاڕڵی هێبدۆ" ی فەڕەنسی دەچوێنرێت لە شیوازی ڕەخنە و دەربڕیندا.  

  شیکاریی: برێت مەکگۆرک و. لە ئینگلیزییەوە: ئەحمەد ڕەسوڵ برێت مەکگورک، دیپلۆپماتکاری ئەمریکی، ئەو پیاوەی ماوەیەک سەروکاری لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان هەبووەو شارەزاى تەواوى کاروبارى سیاسى عێراق و هەرێمى کوردستانیشە، شیکارییەکی وورد و هەمەلایەنەو  لێکدانەوەیەکى وردى بۆ ململانێی ئێران - ئیسڕائیل کردووە، هاوکات پێشبینی و دەرئەنجامەکانییشى خستوەتەڕوو، شیکارییەکە لە ماڵپەرى سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک لە ڕۆژی ٣٠-٦-٢٠٢٥ بڵاوکراوەتەوە. لە شیکارییەکی ووردی ماڵپەڕی سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک بۆ مڵملانێی ئێران-ئیسڕائیل، برێت مەکگۆرک: -    دەبێت هەڵسەنگاندن بکەین بۆ چۆنێتی چانسەکانی وەرگێڕانی سەرکەوتنی سەربازیی بۆ دەستکەوتی ستراتیژیی درێژخایەن.  -    لە قەیرانی ئاسایشی نیشتمانیدا، ئەوەی ڕوونادات، دەتوانێت هێندەی ئەوەی ڕوودەدات، گرنگ بێت. -    بۆ ساڵانێک شرۆڤەکاران پێشبینییان دەکرد کە هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ببێتە هۆکاری شەڕێکی سەرتاسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەدان و بگرە هەزاران قوربانی ئەمریکی. -    من پێم وابوو ئەو بانگەشانە زیادەڕەوییان تێدایە و بەرهەمی پڕوپاگەندەی ئێرانیین تا ئەوەی هێندەی شیکارییەکی دروست بن. -    ئەمڕۆ، ئێمە تەنیا تیۆری و پێشبینیمان نییە سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئێران بۆ هێرشێکی ئەمریکی بەڵکو ئەزموونی کردەیی و تێدا ژیاومان هەیە. -    تیۆرییەک لە بازنەکانی سیاسەتی دەرەوەدا ئەوەیە کە هاوپەیمانییەک بە ناوی "CRINK" - چین، ڕووسیا، ئێران، کۆریای باکوور - ڕەنگە لە قەیرانێک یان ململانێیەکدا لە دژی ڕۆژئاوا یەکبگرن. -    سیستەمی بەرگری ئاسمانی ڕووسیا (ئێس ٣٠٠)، دەرکەوت کە بێسوود بوو و بە ئاسانی بەهۆی سیستەمی سەربازیی ئیسرائیلەوە لە ئێران لەناو دەچوو، کە بەشی زۆری سیستەمە سەربازییەکەی ئیسڕائیل لەلایەن ئەمریکاوە دابینکراوە. -    ناتانیاهۆ هەڵسەنگاندنێکی بۆ ئەو دۆخە لەناکاوە ئامادە کردبوو، بە ناونیشانی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر وەکو لاواز هەستپێبکرێیت، دەبیت بە قوربانی.       برێت مەکگۆرک -    نێردراوی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕوونەوەی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام "داعش" (٢٣/١٠/٢٠١٥ – ٣١/١٢/٢٠١٨) -    ڕێکخەری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا (٢٠/١/٢٠٢١ – ٢٠/١/٢٠٢٥) -    ئێستا شیکەرەوەی کاروباری جیهانییە لە کەناڵی سی ئێن ئێن ی ئەمریکیی و ماڵپەڕی سی ئێن ئێن – دیپلۆماتیک. دەقی شیکاریی: لە دوای هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لە هەفتەی ڕابردوودا، پاشان سەپاندنی ئاگربەست، کاتی ئەوە هاتووە هەنگاوێک بۆ دواوە بگەڕێینەوە و هەڵسەنگاندن بۆ ئەوە بکەین کە چی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕاوە، و چانسەکانی وەرگێڕانی سەرکەوتنی سەربازیی بۆ دەستکەوتی ستراتیژیی درێژخایەن.  لە قەیرانی ئاسایشی نیشتمانیدا، ئەوەی ڕوونادات، دەتوانێت هێندەی ئەوەی ڕوودەدات، گرنگ بێت. ئەوە بە تایبەتی سەبارەت بە ململانێی ئەم دواییە لەگەڵ ئێران، ڕاستە. بۆ ساڵانێک شرۆڤەکاران پێشبینییان دەکرد کە هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ببێتە هۆکاری شەڕێکی سەرتاسەری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەدان و بگرە هەزاران قوربانی ئەمریکی و هەروەها پەرەسەندنەکان بگەنە ئەوەی کە ڕەنگە لە کۆتاییدا تاران بە هۆکاری ناهاوسەنگییەوە کۆنتڕۆڵی بکات – وەک ئەوەی کە میلیشیاکانی سەر بە ئیران لە سەرانسەری ناوچەکەدا بە چەکەکانیان کە توانای لێدانی کارمەندان و پێگەکانی ئەمریکایان هەبێت. من پێم وابوو ئەو بانگەشانە زیادەڕەوییان تێدایە و بەرهەمی پڕوپاگەندەی ئێرانیین تا ئەوەی هێندەی شیکارییەکی دروست بن. ئەوە بە تایبەتی لەم قەیرانەدا ڕاست بوو، کە دوای نزیکەی ١٨ مانگ لە کەمکردنەوەی هێزی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە لە وەڵامی بڕیارە چارەنووسسازەکەی تاران بۆ بەشداریکردنی لە شەڕێکدا دژی ڕکابەرەکەی (ئیسڕائیل) دوای ماوەیەکی کەم لە هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ دا، سەریهەڵدا.  ئەمڕۆ، ئێمە تەنیا تیۆری و پێشبینیمان نییە سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئێران بۆ هێرشێکی ئەمریکی — بەڵکو ئەزموونی کردەیی و تێدا ژیاومان هەیە. وە تا ئێستا دەرکەوتووە ڕەشبینەکان "ئەوانەی بیرکردنەوەکانیان ڕەشبینانە بوو" هەڵە بوون. ئێران بە شێوەیەکی لاواز و بە هێرشێکی مووشەکیی تەلەگرافییانە و شکستخواردوو دژی بنکەیەکی ئەمریکا لە قەتەر، وەڵامی دایەوە کە تەنیا خزمەتی بە یەکخستنی دەوڵەتانی کەنداو کرد بۆ سەرکۆنەکردنی ئێران. میلیشیاکانی ئێران - لە حزبوڵڵا لە لوبنانەوە کە پێشتر دوای دۆڕانی ململانێکەی لەگەڵ ئیسرائیل لە ساڵی ڕابردوودا، تا میلیشیا عێراقییەکانی ژێر کۆنترۆڵی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئیسلامی ئێران – بێدەنگ و سەرکز مانەوە بە تەواوی.  تیۆرییەک لە بازنەکانی سیاسەتی دەرەوەدا ئەوەیە کە هاوپەیمانییەک بە ناوی "CRINK" - چین، ڕووسیا، ئێران، کۆریای باکوور - ڕەنگە لە قەیرانێک یان ململانێیەکدا لە دژی ڕۆژئاوا یەکبگرن. بێگومان ئەم کۆمەڵە دەوڵەتە ڕەنگە هاوبەشییەکی تاکتیکی و تایبەت بە پرسەکان پێکبهێنن وەک پشتیوانیکردنی کۆریای باکوور و ئێران بۆ ڕووسیا لە شەڕەکەیدا دژی ئۆکرانیا. بەڵام کاتێک دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەیشتە ئەو ئاستە و لەگەڵ ئەوەی ئێران تووشی گەورەترین پاشەکشە سەربازییەکانی بوو لە دوای شۆڕشەکەی ساڵی ١٩٧٩ەوە، ئەم هاوبەشانە "چین، ڕوسیا و کۆریای باکور" لە هیچ شوێنێکەوە دیار نەبوون. چین بەڕوونی ئەوەی خستەڕوو کە ئێران بە لەبەرچاوگرتنی پشتبەستنی بە هەناردەکردنی نەوتی کەنداو، نابێت بیر لە داخستنی گەرووی هورمز بکاتەوە و هەروەها کاتێک وەزیری دەرەوەی ئێران لە نێوخەرگەی قەیرانەکاندا سەردانی ڕووسیای کرد، تەنها بە بەیاننامەیەکەوە لە مۆسکۆوە گەڕایەوە، ئەوەبوو کە ڕوسیا لە بەیاننامەکەیدا داوای کەمکردنەوەی پەرەسەندنەکانی دەکرد. جگە لەوەش ستراتیژی جەختلێکراەوەی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لە ساڵی ٢٠١٥ وە بە بڕیاری سەرۆک ڤلادیمێر پوتین دەستیپێکرد، پشتگیریکردنی یەکلاکەرەوەی ڕژێمی ئەسەد لە سوریا، لە پشێویی و تێکچووندایە. پوتین گرەوی لەسەر ئەوە کرد کە دەسەڵات لە سەرووی هەموو شتێکەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گرنگە و بە هاوکاریکردنی ئەسەد، دەتوانێت ستراتیژە جەختلێکراوەکەی لەسەر هێزی سەربازی ببات بەرەو پەیوەندی قووڵتر لە سەرانسەری ناوچەکەدا، لەوانەش لەگەڵ ئیسرائیل و دەوڵەتانی کەنداو. بەڵام ئەو پلانە کاری نەکرد و سەری نەگرت. ئەمڕۆ، لە دوای کەوتنی ڕژێمەکەی ئەسەدەوە، ڕووسییەکان بەزەحمەت خۆیان بە شاری بەندەری تارتوسی سوریادا هەڵواسیوە. سیستەمی بەرگری ئاسمانی ڕووسیا ئێس ٣٠٠ کە ترسناک ناسراوە، دەرکەوت کە بێسوود بوو و بە ئاسانی بەهۆی سیستەمی سەربازی ئیسرائیلەوە لە ئێران لەناو دەچوو، کە بەشی زۆری سیستەمە سەربازییەکەی ئیسڕائیل لەلایەن ئەمریکاوە دابینکراوە.  لێکەوتە جیهانییەکان بە ماوەیەکی کەم دوای هێرشەکەی حەماس لە ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، من لە ئۆڤەڵ ئۆفیس "ئۆفیسی فەرمی کارکردنی سەرۆکی ئەمریکا لە ناو کۆشکی سپی کە بەشێکە لە ئۆفیسی جێبەجێکاریی" بووم لە ماوەی پەیوەندییەکی تەلەفۆنییدا لە نێوان سەرۆک جۆو بایدن و سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل، ناتانیاهۆ. بە ماوەیەکی زۆر کەم  دوای ئەوە، حزبوڵڵای تێرۆریستی پاشخان ئێرانی بەرەی دووەمی جەنگی لە باکورەوە کردەوە بە ڕۆکێت و مووشەکبارانکردنی باکوری ئیسڕائیل. ناتانیاهۆ هەڵسەنگاندنێکی ڕاشکاوانەی بۆ ئەو دۆخە لەناکاوە ئامادە کردبوو، بە ناونیشانی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر وەکو لاواز هەستپێبکرێیت، دەکوژرێی "دەبیت بە قوربانی".  لاوازیی، دڕندەیی لێوە پەیدا دەبێت. بە تایبەت بۆ ئیسڕائیل، کە بۆ چەندین دەیە دەستوپەنجەی نەرم کردووە لە تەک پابەندبوونی ئێران بە وێرانکردن و لەنێوبردنی. ئێران هەموو ئەو کاتەی تەرخانیکردووە لە پاڵپشتییکردنی میللیشیا تێرۆریستییەکانی وەکو حزبوڵڵا و حەماس بۆ دانانی ئەوەی پێی دەگوترێ "بازنەی ئاگر" بە دەوری ئیسڕائیلدا، بە ئامانجی فشاردانانێکی بەردەوام و گەمارۆدان و خنکاندنی وڵاتەکە. ئیسڕائیل ئامادەکاری کردبوو و خۆی سازدابوو بۆ ئەم هەڕەشە لەناکاوانە، تاوەکو ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣.  وەک پێشتر نووسیومە، هێرشی حەماس لە ٧ی تشرینی یەکەم، بە کوشتاری کۆمەڵی خەڵکی مەدەنی و بە بارمتەگرتنەکان، بۆ هەمیشە دۆکترینی ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیلی گۆڕی. جارێکی دیکە هەرگیز بوونی گروپە تیرۆریستییە پشتیوانیکراوەکانی ئێران لەسەر سنوورەکانی قبوڵ ناکرێت و - دوای هێرشە ڕاستەوخۆکانی تاران لە خاکی ئێرانەوە بۆ سەر ئیسرائیل لە مانگەکانی نیسان و تشرینی یەکەمی ساڵی ڕابردوودا - هەروەها لە کاتی پێویستدا ڕاستەوخۆ هێرش دەکاتە سەر ئێران. ئەمە هاوکێشەیەکی تەواو نوێیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هاوکێشەیەک کە بە بڕوای من پێدەچێت لێرەوە بمێنێتەوە. لە بەرامبەر ئەو پاشخانەدا، ئەوەی لە دوو هەفتەی ڕابردوودا لە ئێران ڕوویدا، دەرئەنجامێکی پێشبینیکراوی بڕیارەکەی ئێران بوو لە پەیوەندیگرتنەوە بە جەنگێکی فرە بەرەیی دژی ئیسرائیل لە دوای ٧ی ئۆکتۆبەر. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، سەرکەوتنی بەرچاوی سەربازیی هەڵمەتەکەی ئیسرائیل حەتمی نەبوو. ئیسرائیل لە ماوەی ١٢ ڕۆژدا پلە باڵاکانی سوپای ئێران، زانا ئەتۆمییە پێشەنگەکانی و دامەزراوەکانی بەرهەمهێنانی مووشەک و زۆربەی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی و شوێنەکانی دیکەی لەناوبرد، جگە لەوانەی کە لە قووڵایی ژێر زەویین، وەکو دامەزراوەی پیتاندنی فۆردۆ یان ناوچەی عەمبارکردنی ئەسفەهان. ئەم نمایشەی باڵادەستیی سەربازیی و هەواڵگریی دەنگدانەوە و درێژەی دەبێت لە سەرتاسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ ساڵانی داهاتوو. ئێستا ئیسرائیل هێزە سەربازییە باڵادەستەکەیە لە ناوچەکەدا، ئەمەش وەرچەرخانێکی  گرنگی ڕووداوەکانە بە تەنیا لە ٢٠ مانگ پێشترەوە. هەروەها ڕەنگە جەختکردنەوەکانی ئەمریکا لەسەر هێزی سەربازیی لێکەوتەی جیهانی هەبێت. فڕۆکە بۆمب هاوێژەکانی B-2 کە هێرشیان کردە سەر ئێران، لە ویلایەتە یەکگرتووەکان و کشوەری ئەمریکاوە هەڵدران و تەقەمەنی ئاڕاستەکراویان بەردایە خوارەوە کە هیچ وڵاتێکی دیکە خاوەنی نییە بە وردییەکی بێئەندازەوە "هەڵگرتنی سەری دەرزی یان نوکی دەرزی" - هەموو ئەمانەش بەبێ پێویستبوونی بنکە یان سەکۆیەکی ناوچەیی "هەرێمی".  دیتێرەنس "واتا بەرگرتن یان ڕێگرتن لە شتێک بە تایبەت تاوان و جەنگ لە ڕێگای هەبوونی چەکی بەهێز و پێشکەوتوو یان سزادان بۆ بەکارهێنانی وەکو هەڕەشە" لە کاروباری جیهانیدا لە ڕێگەی یەکگرتنێکی ناوازەی توانا سەربازییەکانەوە لەگەڵ خواستێکی "ئیرادەیەکی" بەهێزەوە دێتە دی. ئەم جەختکردنەوەیەی ئەمریکا لەسەر هێز بەبێ ئەوەی دواتر گیرۆدەی فراوانبوونی ئامانجەکان و ناڕوونیی ئامانجەکان ببێت، لەلایەن سەرکردەکانی دیکەی جیهانەوە سەرنجی دەدرێت ئەمەش وا دەکات کە ڕەنگە ئێستا دووجار بیربکەنەوە پێش ئەوەی ئەمریکا تاقیبکەنەوە. ئەوە سەرکەوتنی کۆتایی نییە لەسەر بنەمای هەموو ئەوەی تا ئێستا دەیزانین، بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بە شێوەیەکی بەرچاو پاشەکشەی کردووە. هاوکارەکەی پێشووم، نۆرمان ڕۆل، کە وەک بەڕێوەبەری کاروباری ئێران بۆ کۆمەڵگەی هەواڵگری ئەمریکا کاری کردووە، بە سی ئێن ئێنی ڕاگەیاندووە کە پێی وایە بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران “زیانێکی کارەساتبار”ی بەرکەوتووە. لە کاتێکدا کە کارمەندە لێهاتوو و شارەزاکانی هەواڵگری کاردەکەن بۆ هەڵسەنگاندنی هەمەلایەنەی ئەوەی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێراندا ماوەتەوە، بە داخەوە ئەم پرسیارە بە سیاسی بووە، زۆرێک لە کۆمارییەکان هەوڵدەدەن پشتگیری لە بانگەشەی پێشوەختەی ترەمپ بکەن کە بەرنامە ئەتومییەکەی ئێرانی سڕیوەتەوە و لەنێو بردووە. هەروەها زۆرێک لە دیموکراتەکان هەوڵدەدەن پێشوەختە بیسەلمێنن کە ڕەنگە ئێران هێشتا بتوانێت بە خێرایی بەرنامە ئەتومییەکەی پێکبهێنێتەوە. لەسەر پرسیارێکی وەها، ئارامگرتن و هۆشداریی گرنگە، چونکە تەنانەت لەگەڵ گشتگیربوونی هەڵسەنگاندنەکان، ڕەنگە هەرگیز بانگەوازێکی "کۆتایی" یان یەکلاکەرەوە نەبێت. با ئەمە زیاتر ڕوون بکەمەوە. بەگشتی سێ ئاستی هەڵسەنگاندنی زیانەکانی شەڕ هەیە، یان BDA.  یەکەمیان دوای ماوەیەکی کەم لە ئۆپەراسیۆنەکە دێت و بە پلەی یەکەم لەسەر بنەمای ئەو وێنانەیە کە ڕەنگە دەستبەجێ یان لە ماوەی نزیکەی ٢٤ کاتژمێردا بەردەست بن.  دووەمیان زانیاری زۆرتر بەردەست دەبێت، وەک ئەوەی ئایا تەقەمەنیەکان وەکو دیزاینکراون کاریان کردووە، و ئایا خاڵە تایبەتەکانی بە ئامانجگیراو پێکراون یان نا. هەروەها ئەم هەڵسەنگاندنە ڕەنگە بە تەواوی زیانە گشتییەکان بۆ ئامانجێک هەڵسەنگێنێت - لە سووکەوە، بۆ مامناوەند، تا توند. ئاستی سێیەم جیاوازە و هەموو سەرچاوەکانی زانیاری لەخۆدەگرێت، لەوانە زیرەکیی و هەستیاریی سیگناڵەکان، هەڵسەنگاننە هاوبەشەکان و ڕەنگە سەرچاوە مرۆییەکانیش. ئەو پرۆسەیە دەتوانێت چەند هەفتەیەک بخایەنێت و بۆچوونی چەندین بەش و دەزگا لەخۆدەگرێت. دۆخەکە لەوەش ئاڵۆزترە، کاتێک هەڵسەنگاندنەکە بەرنامەیەکی ئەتۆمییە، و دەشێت ئێران لە کاردانەوەیدا چی بکات. ئەم دۆخە بەراورد بکە بە هێرشێک کە سەرکردەیەکی تیرۆریستی دەکاتە ئامانج. هەڵسەنگاندنەکە لەو جۆرەی BDA دا لە کۆتاییدا دەبێتە دوانەیی: ئامانجەکە زیندووە، یان نا "واتا سەرکردە تێرۆریستییەکە ماوە یان مردووە، پێکراوە یان نە". تەنانەت ئاستی دووەمی BDA ڕەنگە بێ ئەنجام بێت، چونکە لەناوبردنی بینایەک یان ئۆتۆمبێلێک ناتوانێت گەرەنتی نەهێشتنی ئامانجەکە بکات. لە ئاستی 3 BDA، لەوانەیە وێنەی لاشەیەک هەبێت، یان ئامادەکاری بۆ پرسە، یان کاردانەوەی هاوتاکانی ئامانجەکە. هێشتا، ئەوە دەرئەنجامێکی دووانەییە — مردوو یان زیندوو. هەڵسەنگاندنی بەرنامەیەکی ئەتۆمی، ئەوەی لێی دەمێنێتەوە و ئەوەی کە ڕەنگە لە داهاتوودا ڕووبدات، زۆر جیاوازە، نادووانەییە و بارگاوییە بە گریمانە. بۆ نموونە، تەنانەت ئەگەر هەر وەکو ڕاپۆرت کراوە، ئێران ڕەنگە خاوەنی کۆگایەکی یۆرانیۆمی پیتێنراوی ئاست بەرز بێت، ئایا هێشتا خاوەنی ئەو سێنترفیوجە  "سێنترفیوج Centrifuge ، ئەو ئامێر و دەزگایانەن لە دامەزراوە ئەتۆمییەکاندا کە تەنۆلکە وورد و درشت و گەورەکان لە یەکتر جیادەکاتەوە کە هەموویان پێکەوە لە شلەیەکدان" بەهێزانەیە کە پێویستە بۆ خولاندنەوەی ئەو یۆرانیۆمە بۆ پلەی چەک؟ وە با گریمانە بکەین کە وا دەکات، ئایا ئێمە دڵنیاین کە ئێران بڕیاری مەترسیدار دەدات بۆ دانانی شلەمەنی سێنترفیوج و جوڵاندنی یۆرانیۆم لە کاتێکدا ئیسرائیل هێشتا کۆنترۆڵی ئاسمانی ئێران دەکات؟ ئایا وایدادەنێین کە ئەمە دەتوانرێت ئەنجام بدرێت بەبێ ئەوەی ئیسرائیل یان ئەمریکا بزانن — و دواتر هەنگاوی زیاتر بگرنەبەر بۆ لەناوبردنی شلەمەنییەکە، وەک سەرۆک دۆناڵد ترەمپ پێشنیاری کردووە کە ئامادەیە بیکات؟ یان وایدادەنێین کە ئێران لە دۆخێکی هێندە پشێودایە کە پێناچێت بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات، یان لانیکەم بەم زووانە بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات؟ یان ئەوەی کە بەدوور نازانرێت لە ژێر هەڕەشەی هێرشی زیاتری ئەمریکا و ئیسرائیل بڕیارێکی لەو شێوەیە بدات؟ تەنانەت لە خراپترین حاڵەتی هەڵسەنگاندنی  BDA بۆ یۆرانیۆمی زۆر پیتێنراو لەگەڵ شلەمەنییەکی سێنترفیوجی پێشکەوتوو (بەدوور دەزانرێت، بەڵام لە پێناو ئارگومێنتدا)، پرسیاری زیاتر هەبوو: ئایا ئێران هێشتا خاوەنی دەزگا و ئامێری پیشەسازییە بۆ لە قاڵبدانی کانزای یۆرانیۆم، کە پێویستە بۆ بەرهەمهێنانی بۆمبێک، و ئەگەر نا، ئەوە چەند کات دەخایەنێت بۆ پێکهێنانەوەی؟ وە ئایا ئێران دەتوانێت ئەو کارە بکات بەبێ ئەوەی ئیسرائیل یان ئەمریکا هەست بە هەنگاوێکی لەو شێوەیە بکەن و دژی هەنگاو بنێن؟ ئەم جۆرە هەڵسەنگاندنانە لە ڕێگەی تێکەڵەیەک لە پسپۆڕانی ئەتۆمی لە کۆمەڵگەی هەواڵگریدا - وەک ئیدارەی نیشتمانی ئاسایشی ئەتۆمی لە وەزارەتی ووزە - و شیکارییە سیاسییەکان بە پلەی یەکەم لە سی ئای ئەی کە لێکۆڵینەوە و ئامانجیان پێشبینیکردنی بڕیارەکانی ئێرانە، هەروەها دەزگای ئاسایشی نیشتمانی بە شارەزاییە ناوازەکەی لە شیکردنەوەی هەواڵگریی سیگناڵەکان، کە زۆرجاریش دەتوانێت چەواشەکارانە بن. لەبەر ئەم هۆکارانە، کاتێک ئەوە دەبیستی کە ئێران ڕەنگە لە ماوەی "چەند مانگ" یان "چەند ساڵ"دا بەرنامەکەی پێکبهێنێتەوە، ئەوەت لەبەرچاو بێت کە هەر هەڵسەنگاندنێکی لەو جۆرە لەسەر بنەمای گریمانەکانە کە ڕەنگە ڕاست بن یان نا، لەوانەش گریمانە لاوەکی و سێیەمینەکان کە ڕەنگە ڕاست بن یان نا، هەروەها ئەوەش کە ئەمریکا و ئیسرائیل دەتوانن کاریگەر بن لە حساباتەکانی تاراندا.  لەناو حکومەتی ئەمریکا لە ماوەی هەفتە و مانگەکانی داهاتوودا، پێویستە گفتوگۆیەکی دوولایەنە لە نێوان پیشەگەرەکانی هەواڵگریی و داڕێژەرانی سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانیدا هەبێت بۆ ئەوەی ئەوە دیاری بکرێت کە ڕەنگە چی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێراندا مابێتەوە، چی دەتوانرێت بە ئاسانی پێکبهێنرێتەوە و چی ناتوانترێت؟ دواتر چ سیاسەتێک پێویستە بۆ دڵنیابوون لەوەی مەترسیدارترین توخمەکانی بەرنامەکە - پیتاندن و کانزای یۆرانیۆم – دەستپێناکەنەوە. هێڵی کۆتایی ئەم بەشە: ئێستا کاتی قۆناغی کۆتایی سەرکەوتن نییە، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆرجار دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی هێرش بکەنەوە سەر سەرۆکەکان. ئێستا کاتی بەدواداچوونێکی تەرکیزکراو و یەکلاکەرەوەیە.  هاتنەناوەوەی دیپلۆماسی پێدەچێت ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکە چاوتێبڕینە (طموحە) ئەتۆمییەکانی ئێرانی بە شێوەیەکی بەرچاو پاشەکشە پێ کردبێت، بەڵام گۆڕینی ئەو دەستکەوتە سەربازییە تاکتیکیانە بۆ سەرکەوتنێکی ستراتیژی پێویستی بە ڕێککەوتنێکی دیپلۆماسی دەبێت. ڕەنگە ئەوەندە سادە بێت کە ئێران بەڕاستی بەپێی پابەندبوونەکانی بە پەیماننامەی قەدەغەکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی مامەڵە بکات، کە بەپێی ئەو بەڵێنانە دەبێت هەموو ماددە و ئامێرە ئەتۆمییەکانی ئێران ڕابگەیەنرێن و بخرێنە ژێر پشکنینی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی. یان دەشێت بە مانای ڕێککەوتنێکی لێکتێگەیشتن و گشتگیرتر بێت کە بۆ هەمیشە ئێران لە پیتاندنی یۆرانیۆم قەدەغە بکات، پێدەچێت لە بەرامبەر هەندێک ئاستی کەمکردنەوەی سزاکان و پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ بەرنامەیەکی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمی بێت. ئامانجەکە دەبێ دووەمیان بێت، وەک لە دوایین شیکاریی خۆمدا ڕوونم کردووەتەوە، دیپلۆماسی لێرەدا بونیادنراوی دوا وادەیە کە کاتەکەی بۆ گەڕاندنەوە "سناپباک" ی سزا نێودەوڵەتییەکان دانراوە، کە هەردوو فەرەنسا و بەریتانیا ئامادەن بیکەن "واتا سزای ئێران بدەن" لە ئەگەری ڕەتکردنەوەی ئێران بۆ ڕێکەوتن. لەگەڵ کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی گەڕاندنەوەی سزاکان لە مانگی ئۆکتۆبەردا، سەرەتای مانگی ئەیلول وەک دوا وادە دادەنرێت بۆ دووبارە دانانی ئەو سزا فرەلایەنانە لەسەر ئێران کە ڕێککەوتنی ئەتۆمی سەردەمی ئۆباما لایانبرد و تا ئەمڕۆش لابراون. ئەمە کارتێکە کە واشنتۆن دەتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر بە هەماهەنگی لەگەڵ لەندەن و پاریس بەکاری بهێنێت بۆ سەپاندنی وادەیەک لەسەر دیپلۆماسی. ئێران تا گەڕانەوەی بۆ سەر مێزەکە زیاتر دوابخات، کاتێکی کەمتری دەبێت بۆ دانوستان لەسەر ڕێککەوتن بۆ دوورکەوتنەوە لە نوێبوونەوەی سزاکان و ئەگەری هێرشی سەربازیی زیاتر. ئایا باشترە ئێران ئەو ئەگەرە هەڵبژێرێت کە پێکهێنانەوەی بەرنامەی پیتاندنی ئەتۆممیەکەتی؟ ئێستاش ساتەوەختی ئاگربەستە لە غەززە. کەناڵێکی پشتەوەیی بەرفراوان بەردەوامە بۆ دەستەبەرکردنی ئاگربەست لە بەرامبەر ئازادکردنی لانیکەم نیوەی ئەو بارمتانەی کە هێشتا لەلایەن حەماسەوە دەستبەسەرن. حەماس تا ئێستا ئەم پێشنیارانەی ڕەتکردووەتەوە، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو شتانەی کە ڕوویانداوە، هەستێکی نوێی گەشبینی هەیە کە ئەم دانوستانانە دەتوانن سەرکەوتوو بن. ترامپ خۆی ڕۆژی هەینی پێشبینی ئاگربەستی کرد لە ماوەی هەفتەیەکدا. ئەوە هەواڵێکی نایاب دەبێت، و دەبێ ئامانجەکەش بێت، هەرچەندە پێشبینی دەکەم کە ڕەنگە کەمێک زیاتر بخایەنێت لەگەڵ جێگیربوون و نیشتنەوەی تۆز و خۆڵ لە ئێران. هەروەها گەشبینی نوێ بۆ فراوانکردنی ڕێککەوتنەکانی ئەبراهام هەیە، لە کاتێکدا وڵاتانی عەرەبی هاوکێشە نوێیەکانی دەسەڵات بەلای خۆیاندا پارسەنگ دەکەنەوە و ڕەنگە هەوڵی چێژوەرگرتن لە بەرهەمی هاوکاری ئابووری و تەکنۆلۆژیا لەگەڵ ئیسرائیل بدەن، کە ئێستا وەک پێشکەوتووترین و هێزێکی تەکنۆلۆژیا بەرز لە ناوچەکەدا سەیر دەکرێت. بە تێپەڕبوونی کات، بە بڕوای من ڕەوتێکی لەو شێوەیە ئەگەری هەیە، بەڵام تەنها ئەگەرغەززە بگەڕێتەوە قۆناغی ئاگربەست، دواجار چارەسەر دەبێت. پێناچێت ئیسرائیل بتوانێت بە تەنیا کێکەکەی هەبێت و بیخوات، چونکە ململانێی غەززە هێشتا نیگەرانییەکی توندی دانیشتووانی سەرانسەری ناوچەکەی لەگەڵدایە و کەم سەرکردەی عەرەب هەیە ئامادەبێت هەنگاوەکە بەرەو ئیسرائیل بنێت تاوەکو ئەو متمانەیەیان نەبێت کە بە تەواوی کۆتایی دێت. دەرئەنجام کەواتە، ئەمانە هەمووی چۆن ئەنجام دەدرێن؟ هەمیشە ئەگەری ئەوە هەیە کە ڕژێمی ئێران کە ئێستا بێهیوا بووە لە مانەوەی، هەموو هەوڵێکی خۆی بدات بۆ ئەوەی، ئەوەی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەیدا ماوەتەوە، کۆبکاتەوە و پەلە بکات بۆ دروستکردنی بۆمبێک. گرنگە کۆی پڕۆسەکە و پرسەکە بپارێزین  و بەدووری بگرین لە ئەگەرێکی لەو شێوەیە ، بەڵام پێدەچێت قەناعەتپێکەر نەبێت — چ لەڕووی ڕێزگرتن لەوەی کە ئێران ڕەنگە ئامادەبێت "بۆ سازش و پابەندوون بە بەڵێنەکانەوە" و ئەوەی بتوانێت بیکات بۆ ڕێککەوتن بە لەبەرچاوگرتنی پاشەکشەکانی، لەگەڵ ئەوەی کە ئیسرائیل و ئەمریکاش ڕەنگە بیبینن و بیوەستێنن. ئۆپەراسیۆنەکەی ئەمریکا چاوتێبڕین "طموح" ە ئەتۆمییەکانی ئێرانی پاشەکشە پێکرد بە باشی و ئێستا ناوچەکە لە لێوار و دەستپێکی ڕووداوە دراماتیکی و ئەرێنییەکاندایە بۆ ئەوەی فراوانکردنی ڕێککەوتنەکانی ئەبراهام لەخۆبگرێت، تەنانەت لە ئەگەری هەڵوەشانەوەی ڕژێمی تیۆکراتی "ئاینیی" لە تاران، دەبێتە گۆڕانکارییەکی مێژوویی لە کاروباری جیهانیدا. جۆری ڕووداوەکانی داهاتوو بە هەمان شێوە جێی باوەڕ نیین، بەو پێیەی کە خراپکارەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆرن، هێشتا هیچ نیشانەیەک نییە بۆ هەڵوەشانەوەی ڕژێمی ئێرانی. سیستەمەکە لە تاران بە تێپەڕبوونی کات هەوڵدەدات دووبارە خۆی گرووپ بکاتەوە و کۆنتڕۆڵی ناوخۆیی خۆی دابمەزرێنێتەوە. بەبڕوای من ئێستا ئەگەری ئەوە زیاترە کە ئەمریکا ئێران لە هەوڵی پێکهێنانەوەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ڕابگرێت و یارمەتی دەستەبەرکردنی ئاگربەست لە غەززە بدات و ڕێگا خۆش دەکات بۆ فراوانکردنی ڕێککەوتنە ئیبراهیمییەکان بە تێپەڕبوونی کات (ساڵان نەک چەند مانگێک). بەرپرسێکی باڵای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ساڵانێکی زۆرە دەیناسم و متمانەم پێیەتی، ئەم قۆناغەی ئەم دواییە و تێکچوونی دەسەڵاتی ئێرانی بە ڕەخساندنی زەمینە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ وەسف کرد: سەقامگیرتر، خۆشگوزەرانتر، یەکگرتووتر و ئاسایشی زیاتر. پرسیارەکەی ئەوە بوو کە ئایا ئیدارەی ترەمپ پابەندە بە بەدواداچوون بۆ ئەو شتانەی کە کراوە، بە هەمان دیسیپلین و لێهاتوویی کە لە قۆناغی سەربازیدا دەبینرێت، بەدواداچوون بۆ دیپلۆماسییەکەشی دەکات. پێویستە هەموومان هیوامان هەبێت و هانی وەڵامەکە بدەین کە بەڵێ بێت. .............. سەرچاوە: ماڵپەڕی سی ئێن ئێن دیپلۆماتیک – ڕێکەوتی (٣٠/٦/٢٠٢٥) کاتژمێر ٦ ی ئێوارە. 

عوسمان عومەر قادر توخم..واتە گەردیلەکە لەدووبەش سەرەکی  پێک دێت..یەکەم...(....ناووک کەبارستەیەکی زۆرگەورەیەو قەبارەیەکی زۆر بچووکی هەیەبارگەی موجەبەو دەکەوێتە چەقی گەردیلەوە و لە پرۆتۆن و نیوترۆن پێکدێت....ووزەیەکی زۆرگەورەهەیەلەناوناووکدا کەدەتوانێ ئەوژمارە زۆرە لە پرۆتۆنە موجەبانە و نیوترونەکان لەناوناووکدا لەوقەبارە بچووکەدا کۆکاتەوە.زانان توانیان سوود لەووزەیەوەربگرن کاتێک ناوک تێک بشکێ  ئەو ووزەیە دەردەپەڕێ کەپێی دەڵێین ووزەی ناوەکی  )....(..بەشی دووەمی پێکهاتەی گەردیلە بریتیەلە ئەلیکترۆنە کەبارستەیان زۆر زۆر بچوکەو بارگەیان سالیبە بەدەوری ناوکدا دەخولێنەوە وەئەلیکەترۆن بچوکترین بارستەیەکەمرۆڤ دۆزبێتەوە لەم گەردووونەدا..)...( ژمارەی ئەوتوخمانەی کەلەم گەردوونەدا هەیەلەسەرزەوی وناوزەوی و هەسارەکانەوە...دەکاتە..92..توخم کەبەتوخمی هایدرۆجین H...دەست پێدەکات کەتوخمێکی سوکەڵەیە. وبەتوخمی یورانیۆمU..کۆتای دێت کەتوخمێکی قورسە..توخمەکانی تری  دوای یۆرانیۆم لەخشتەی خولی دەست کردی مرۆڤن و لە تاقیگەئەتۆمیەکاندائامادەکرێن..)......(خشتەی خولی..خشتەیەکە سەرجەم توخمەکانی تێدایە.وەکۆمەڵێک زانیاری تایبەت بەتوخمەکانی تێدا دیاری کراوە....)....(دووجۆر کارلێک هەیە...یەکەم کارلێکی کیمیای...دووەم کارلێکی ناوەکی..یەکەم...کارلێکی کیمیای لەئەنجامی گواستنەوەی ئەلیکترۆنەکانی دەوری ناووک ڕوودەدەن و بڕێک ووزەمان (گەرمی)...دەداتێ کەبڕێکی کەمە و هەمووجۆرەسوتانەکانی  کەبەکار ی  دەهێنین  لەسوتاندنی گاز ونەوت و داروگڕکانەکان..لە جۆری کارلێکی کیمیاییە...)...(...جۆری دووم کارلێکی ناوەکیە...کەئەویش دووجۆرە...ناوکە کەرت بوون..وە.دووەم پێکەوە لکانی ناوەکی...جۆری یەکەم ناوکەکەرت بوون...ئەمە لەناوکە قورسەکاندا ڕوودەدات ...کاتێک توخمی یۆرانیۆم -235 بۆردومان بکرێت...بەنیوترۆنێک ئەواناوکی یۆرانیۆم کەرت دەبێت بۆدووناوکی بچوکتر لەگەڵ دەرپەڕینی سێ نیوترۆن و بڕێکی زۆرلەووزە...ئەووزەیەی کەلەیەک گەردیلە یۆرانیۆم دەست دەکەوێت...دەتوانێت دەنکە گەنمێک بجوڵێنێت....(دەنکە گەنمێک 148ملیار جارلەگەردیلەیەک یۆرانیۆم گەورەترە..وەک بڵێی مێروولەیەک دەتوانێ  بورجی خەلیفەلەدوبەی کەزیاتر لە..100قاتەبجوڵێنێ...چونکە گەردیلە زۆر زۆرم بچوکەوبەچاونابینرێت....توخمی یۆرانیۆم..لەسروشتدا هەیە بەزۆری بەم دووو شێوە یە هەیە یەکەم...(یۆرانیۆم - 238) بەڕێژەی.. %99,23 له سروشتداهەیە...دووەمیان..(یورانیۆم-235)..بەڕێژەی  %0,72لەسروشتداهەیە کەزۆرکەمە ئەمجۆرەیان بەکاردێ بۆ..ناوکە کەرت بوون چوونکە مادەیەکی تیشک دەرەو دەتوانرێت  ناوەکەکەی کەرت بێت وبۆدەستکەوتنی ووزەی ئەتۆم..)...(ئەودووجۆرە یۆرانیۆمە..238,235..تەنها جیاوازیان لەژمارەی نیوترۆنەکانیاندایەوژمارەی پرۆتۆن و ئەلیکترۆنەکانیان وەکەیەک...چونکە توخم بەگۆڕینی ژمارەی پۆتۆنەکەی دەگۆڕێ ...بەگۆڕینی نیوترۆن و ئەلیکرۆ ناگۆڕێت..).....(....یۆرانیۆمە خاوەکە لەزەوی دەردەهێنرێت...دەهاڕێت پاشان دەکرێتە شێوەیەک پێی دەڵێن کێکی زەرد(کعکە الصفراء)..کەبریتیە لە ئۆکسیدی یۆرانیۆم...پاشان ..دەکرێتە گاز..بەناوی شەشە فلۆریدی یورانیۆم..(UF6)...پاشان دەبرێتە  گرنترین بەش کەپێی دەڵێن کرداری پیتاندن..(عملیە التخصیب)..بەهۆی دەزگای..(الطردالمرکزی )..واتە ناوەندە دەرکردن..(دەزگایەکە بەشێوەیەکی زۆرزۆر خێرا دەخوولێتەوە یۆرانیۆمی  قورس وسوک لێکجیادەکاتەوە..) لێرەدا یۆرانیۆمی-238 کەقورسەو تیشک دەرنیەو بەکارنایەت بۆدەست کەتنی  ووزەی ئەتۆم جیادەکرێتەوە لەیۆرانومی-235 کەسوکەو تیشک دەرەو بەکاردێ وووزەی ئەتۆم...پاشان یۆرانیۆمی-238 جیابۆوە کەپێی دەڵێین.. یورانیۆم المنضب.جیادەکرێتەوەولادەبرێت..(ئەم جۆرە یۆرانیۆمە-238   بەکاردێ لە تەقەمەنی بۆبڕینی پلێتی  دەزگا سەربازیە بەهێرەکان واتە تێکشکانی دەبابە بەهێزەکان.....وەهەروەها بەکاردێ بۆدروست کردنی ڕووپۆشی خۆپارستن  لەتیشکەزیان بەخشەکان..)...بەڵام یۆرانیۆمی-235.کەتیشکدەرە....کۆدەکرێتەوە کەئەمەیان بەکاردێ بۆبەرهەم هێنانی ووزەی ئەتۆم... کەپی دەڵێن.. یۆرانیۆمی پیتێنراو...(یورانیۆم المخصب...) ..یۆرانیۆمی پیتێنراوی بەرهەم هاتوو لەوویستەگەی ئەتۆمی..بەڕێژەی جیاواز..بەرهەم دێت  ...بەپێی جۆری بەکارهاتنیان....بەمشێوەیە..یۆرانیۆمی - 235  بەڕێژەی.(3-5)%..(واتە لە 100بەش3_5 یۆرانیۆمی-235..وەئەوەی تری یۆرانیۆمی _238 )..کەئەم  ڕێژەیە لە یۆرانیۆمی-235....بەکاردێ لە وویستگەی ئەتۆم بۆدەست کەوتنی کارەبا..بەم شێوەیەکاتێک ناوکی گەردیلەیەک  لەیۆرانێۆم- 235 ...نیوترۆنێکی بەردەکەوێت...ناوکەکەتێک دەشکێت و بڕێکی زۆر ووزەی گەرمی بەرهەم  دێت..(لەیەک گرام لەهەرتوخمێک..10توان 23 واتە 10^23.....دانە گەردیلە لەوتوخمەهەیە کەئەمەژمارەیەکی زۆرزۆرە.....واتە ژمارەیەکی بێشومار گەردیلەی یۆرانیۆم  -235..کەرت دەبن و ووزەیەکی یەکجارزۆر بەرهەمدێت....) ..(   ئەم کردارە لەناوەندێکی ئاویدا دەبێت چونکە ئاو خێرای نیترۆنەکان هێواش دەکاتەو دەتوانین کۆنتڕۆڵی کارلێکەکە بکه ین..کەنەبێتە هۆی تەقینەوەی وویستگەئەتۆمیەکە..)..پاشان بۆساردکرنەوەی وویستگەک ئاوبەکاردەهێنرێت ...ئاوەکە دەبێت بەهەڵم و هەڵمەکە تۆربینەکان دەخولێنێتەوەو ووزەی  کارەبا بەرەهەم  دێت...(...1kg  لەیۆرانیۆم _235 وووزەی دەستکەوت و=بەرامبەر 3 سێ ملیۆن kg لەخەڵووزە کەدەسووتێ  و ووزەمان دەست دەکەوێت  )...(هەروەها  1kg  لەیورانیوم-235=24ملیۆن kw/h کارەبامان دەداتێ )‌   (بەڵام 1kgلەخەڵوز=8  kw\h  کارەبامان دەداتێ....).(...هەروەهاووزەی دەست کەوتوو 1kg یورانویۆم -235=.2,5ملیۆن لیتر لەبەنزین  کەدەسوتێ و ووزەمان دەداتێ..)..(.هەروەها غەواصەیەکی  زەبەلاحی ژێر دەریا..یان فڕۆکە هەڵگرێک..(حاملت الطائیرات)....تەنها پێوستیان بە 4kg لەیۆرانیۆمی - 235پیتێراو هەیە بۆئەوەی.30 ساڵ کاربکات بێوەستان و پیویستی بەهیچ سوتەمەنیەکی ترنیە بۆکارکردنی..)...دیارە...ووێستگەی ئەتۆمی بۆدەست کەونی کەرەبا ناوکە کەرت بوون بەشێوەیەکی هێواش  تێیدا ڕوودەدات...بەڵام هەر جۆرە کەمتەرخەمیەک وهەڵە ڕووبدات....ئەو کات ئەو ویستگەیە دەگۆڕێ  بۆبۆمبێکی ئەتۆمی و کارەسات ڕوودەدات..گرنترین  خراپی بریتیە لەبڵاوبونەوەی تەنی تیشک دەری زیان بەخش لەوناوچەیەو بڵاوبونەوەی...چونکە ئەم تەنە تیشکدەرانە..بۆماوەیەکی زۆردووروودرێژدەمێنەوەو کاردەکاتە سەرتەندروستی مرۆڤ و ئاژەڵەکان و دەبێتە هۆی نەخۆشی جۆراوجۆروپاشان مردن بەهۆی ئەوتیشکە زیان بەخشانەوە....... وەک کارەساتی تەقینەوەی وویستگەی ئەتۆمی  چێرنۆبڵ ساڵی 1986لەڕووسیا..کاتا ئێستاش ئەوشوێنە مرۆ ڤ و گیانداری تیاناژی...وەزۆرێک ڕووداوی لەوشێوەیە ڕوویداوە.....(  پاشان پیتاندانی..%14..یۆرانیۆمی -235...بەکاردێ بۆمەبستی پزیشکی..پیشەسازی  و کشتوکاڵ...لەپزیشکیدا جۆرێک تەنی تیشکدەر بەرهەم  دێ کەئەو تیشکانە ده توانێ خانە ژێرپه نجەیەکان ..سرطان..لەناوبەرێت..)....(.پاشان...ڕێژەی پیتاندنی لە% 90بەرەو ژوور کەبەکاردێت..بۆدروست کردنی بۆمبی ئەتۆمی..).....وەجیاوازی بۆمبی ئەتۆمی و ویستگەی ئەتۆمی ئەوه یە...کە لەوویستگەی  ئەتۆمی ناوکە کەرت بوونی یۆرانیۆم -235.. کۆنتڕۆڵ دەکرێ...بەڵام لە  بۆمبی ئەتۆمی کارلێکی ناوکە کەرت بوونی  یۆرانیۆم-235 لەچەند چریەکدا ڕودەدات و ووزیەکی گەورەی بێشوماران دەست دەکه وێت  تەقی نیەوەی گەورە ڕوددات ودەبێتە هۆی کارەساتی گەورەوناخۆش ... .)....بەڵام کارلێکی جۆری دووەم ..لەکارلێکی ناوەکی کارلێکی پێکەوە لکانی ناوەکی بریتیە لەیەکگرتنی هاوتاکانی توخمی   هایدرۆجین..(توخمی هایدرۆجین H...سێ جۆری هەیە...1H1,1H2,1H3..).لەپلەیەکی گەرمی زۆربەرز سەروملیۆنێک پله ی  سەدی. (بۆمبی  هایدرۆجینی  لەسەر ئەم بیرۆکەیە دروست بووە کەسەدان جار بەهێزترە لەبۆمبی ئەتۆمی...) ..ئەم جۆرەکارلێکانە لەخۆرو ئەستێرەکان ڕوودەدەن بەهۆی بوونی ...هاوتاکانی هایدرۆجین و پلەیەکی گەرمی زۆر بەرز......واتە ووزەی خۆر بەرهەم دێت لەئەنجامی یەکگرتنی  دووجۆری  هایدرۆجین... بوونی پلەی گەرمی زۆربەرز لەخۆردا....  

  🔸ئاواتە خوازم لەسێدارەدانم هاندەرێک بێت بۆ بەهێز بوون و سوربونی نەوەکانی دووا رۆژی گەلەکەم لە پێناوی سەر بەخۆیی کوردستان.. بێگومانم رۆژیک دێت لەم شوێنەدا و لەهەموو کوردستان دا ئاڵای سەربەخۆیی کوردستان هەڵکریت. 🔸شێخ سەعید پیران ساڵی 1865 ی زاینی لەناوچەی (پاڵوو) لەدایک بووە یەکێکە لە شێخە بەرزەکانی نەقشەبەندی لە پاش مردنی باپیرەی (شیخ عەلی) باوکی ناوچەی پاڵووی) بەجێ هێشتووە و رووی کردۆتە شاری (خنیس) شێخ سەعید خوێندنی دینی لەو شارە تەواو کردوە، پایە و ریزی کۆمەڵایەتی شێخ و زیرەکی و لێهاتوویی و دەوڵەمەندی بۆتە هوی سەرەکی بۆ ئەوەی کۆمەڵە پەیوەندییەکی راستەو خۆ و پتەو بە شێخ سەعیدەوە بکات لە کوتایی هاوینی1923 (یوسف زیبا) کەسەرۆکێکی بزوتنەوەی کورد و نائیبی کۆنی شاری (بەتلیس) بووە لە پەڕڵەمانی تورکیادا، چۆتە شاری (خنیس) بۆ خزمەت و دیدەنی شێخ سەعید، لەپاش گۆرینەوەی بیروڕاو رونکردنەوەی دید و بۆچوونیان رێکەوتوون لەسەر ئەوەی بڕیاری هەڵگیرسانی شۆرشێکی نوێ بدەن...!!  لەزستانی ساڵی 1923تا ساڵی 1924 سەرۆک هوزەکان و ئەندامە چالاکەکانی کۆمەڵەی سەرخۆبوون کۆبونەوەی فراوانیان لە ناوچەی (پاڵوو) بەست کەتیایدا باس لەفراوان کردن و خۆساز دان بوو بۆ چالاکی کردن لە پێناو بزوتنەوەی نهینی و خۆ ئامادەکردن بۆ راپەڕینی نۆی بۆ سەربەخۆی کوردستان ئەم کارو بڕیارەش تا رادەیەکی بەر فراوان بە یارمەتی (شێخ مەحمودی حەفید) و (سمکۆ)ی شکاک بوو، هەروەها بڕیار درا یاداشتێک دەربارەی پشتگیری نەتەوەی کورد بۆ کۆمەڵەی نەتەوەکان (عێبە اڵامم) بنێرن (سەرهەنگ خالید جەبری) و (یوسف زیبا) چالاکترین ئەندامانی کۆمەڵەی سەرخۆبون بوون کە هەموو بڕیارە گرنگەکانی کۆمەڵەیان دە گەیاندە دوورترین ناوچەکانی کوردستان و ئامادەییەکی هەمیشەییان لە نێوان سەرۆک هوزەکاندا پەیدا کردبوو. هەروەها پەیوەندییان لەگەڵ پارتی جەمهوری پێشکەوتووی تورکیا پەیدا کردبوو کە لە تشرینی دووەمی ساڵی 1925 دامەزرابوو، بەڵام بەهۆی خیانەتکاری سەرۆکەکانی هۆزی (خورمیک) کەدەنگ و باس و خوئامادەکردنی گەیاندە یاساوڵانی رژیمی تورکیا، بەبڕیاری مستەفا کەمال ئەتاتورک (یوسف زیبا و خالید جەبری) بەگ گیران و رەوانەی زیندانی بەتلیس کران، لەپاش گرتنی ئەم دوو سەرکردەیە کۆمەڵە وەک پیویستیەکی گرنگ بە پەلە بریاری دا کە (شیخ سەعید) ی پیران هەڵبژردریت و بکرێت بە سەرۆکی کۆمەڵە ی سەرخۆبوون. (شیخ سەعید) لە پاش هەڵبژاردنی بە سەروکی کۆمەڵە بڕیاری هەڵگیرسانی مەشخەڵی بزوتنەوەی چەکدارانەی دا، بەڵام زیاتر دەیویست بڕیارەکە مۆرکی کوردستانی گەورەی پێوە دیاربێت لەبەر ئەوە (عەلی رەزای) کوڕی ناردە شارەکانی دیاربەکر و حەڵەب بۆ زانینی بیرو بۆچوونی سەرۆکەکانی کوردی سوریا و عیراق و ئیران بۆ زیاتر رێک کەوتن لەسەر کاتی گشتی راپەڕینەکە، لە پاش کوبونەوەیەکی گەورە لە شاری حەڵەب. هەمووان گەیشتنە ئەو باوەڕەی کە مافی نەتەوایەتی گەلی کورد بەبێ شورشێکی چەکدارانە مەحاڵە مسۆگەر بکرێت....!! پاشان، روژی 21 ئازاری ساڵی 1925 دانرا بەیەکەم روژی هەڵگیرسانی مەشخەڵی شۆرش و راپەڕین، لە نیوەی دوەمی مانگی یەکەمی ساڵی 1925 دا شێخ سەعید گەشتێکی بەزۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا کرد، گەرمی هەستی کوردانەی خەڵکی کورد کارێکی وای لێکەوتەوە کە شێخ سەعید شۆڕشی چەکدارانە دەست پێبکات لە دژی داگیرکەرانی ترک، دەچووە هەر ناوچەو گوندێک وشارو شاروچکەیەک بەکومەڵ لایەنگرو دوست روویان تێ دەکرد تا دەهات خەڵکی چەکداری راپەڕینەکە روو لە زیاد بوون دەچوو، بەتایبەتی لەشاری (گەنچ) و ناوچەی (لیچە، خانی، پیران)، لە پێنچی شوباتی 1925 شیخ سەعید (خانی) ی بەجێ هیشت لەگەڵ سەد سوارەی ئازا بەرەو گوندی (پیران) بەڕی کەوتن بۆ ماڵی (عەبدول رەحیمی) برای..لەهەمان شەودا مەفرەزەیەکی سوپای تورک بەسەرۆکایەتی هەردوو ئەفسەر (حوسنی ئەفەندی و موستەفا عالیم) کە هاتبوون بۆ گرتنی چەند کەسێک لە گوندنشینەکان، دوواجار شێخ سەعید رازی نەبوو کەکەس بگیرێ،ئەمە بوە هوی ئەوەی کەهەردوولا سەنگەر لەیەک بگرن، لەپاش شەڕوتەقە کردن چەندەها کەس لە مەفرەزەی دوژمن کوژران و ئەوانی تریش بە ئەسیری گیران، ئەم روداوە لەپڕە بووە هوی رێگرێکی سەرەکی ناوەخت لە کامل نەبوونی خۆ ئامادە کردنی راپەڕینەکەی شێخ سەعید، کاتێک (شێخ تایەر) ی برای (شێخ سەعید) ئەم هەواڵەی بیست، بێ وەستان و چاوەڕوانی لە 10 ی شوباتی هەمان ساڵدا کونتڕوڵی شاروچکەی (لیچە) ی کرد و دەستی بەسەر گشت پارە و نووسین و نامە و تەلگرافی نهێنی رژێم دا گرت، لەڕوژی 11 ی شوباتدا، لەگەڵ دوو سەد هەزار سوارە چوونە خزمەت شێخ، ئەم روودا و هۆکارانە بونە هۆی سست بوونی هەندێ کاری شۆرشەکە رێگەیان لەدوا خستنی شۆرشەکە گرت بۆیە (شێخ سەعید) بەناچاری پێش وەخت بڕیاری دەستپێکردنی راپەڕینەکەی دا، بەپێی ئامارێکی ئەو کاتە، ژمارەی پێشمەرگە کوردەکان تەنیا لە چوار ولایەدا نزیکەی شەش سەد هەزار کەس بوون بەرامبەر ژمارەیهێزی تورکەکان کە لە سەد هەزار کەمتر بوون جگە لەوەی لەم ناوچانەدا نەتەوەی چەرکەس و عەرەب و ئەرمەنیشی تێدابوو،ئەم کەمینە نەتەوانەش زۆر چەوساوە و زوڵم لێکراوی ژێر دەسەڵاتی تورک بوون بۆیە زۆربەیان لە شۆرشەکەدا بەشدار بوون و هاوکاریو پشتیوانیان نیشاندا و (شێخ سەعید) سەروکایەتی سوارە پێشمەرگەکانی حاجی حەسەن و عەمەری خارۆ هۆزی (مەستان و بۆتان) ی باشوری چیای (کوچەرانی) دەکرد هێزی (ساڵح بەگی خانی) هێزەکانی (شێخ شەمسەدین) یش هاتنە ناوچەی (مادن)و (شێخ ئەیوب) یش لەگەڵ هەزاران سوارەی پێشمەرگە چوونە ناو ریزەکانی (شێخ عەبدول رەحیمی) برای (شێخ سەعید) بەرەو رزگارکردنی شاری (دیار بەکر) رۆیشتن، (شیخ سەعید) لەسەرەتاوە هەستی کرد کە هێزەکانی لە توانایان نیە شاری (دیار بەکر) رزگار بکەن بۆیە بیری لە ریگای تر کردەوە.. بۆ ئەمەش کەوتبووە گفتوگۆ کردن لە گەڵ حکومەتی تورک تا بواریکی لەبار بۆ راپەڕینی کوردەکانی ناو شارەکە بڕەخسێنێ، هەر چەندە بوار و رێگا نەبوو بۆ گەیاندنی هیچ جۆرە چەکێک بۆ خەڵکانی ناو شارەکە، گەمارۆدانی شارەکەش زۆری کێشا، سوپای دوژمنیش لەناو شارەکەدا رازی نەبوون کە دەستبەرداری بەرەنگاری و خۆڕاگرتن ببن، لە سەرەتای مانگی ئازارەوە پێشمەرگە هێرشی بە جورەها چەک دەست پێکرد بەڵام خۆڕاگری سوپای تورک زۆری خایاند، لە دەرگای ماردینی شارەوە کەرتێکی پێشمەرگە و خەڵکی شار یەکتریان گرتەوەو کەوتنە پەلامار بۆ سەر سوپای دوژمن، تورکەکان سەنگەری پتەویان لی دابوو، لە هەمان کاتدا خاوەنی سەدان چەکی نوێ بوون و توانای سەرکەوتنیان زیاتر بوو، لە پاش شەرێکی قورس و کوژرانی ژمارەیەکی زۆر لە هەردوولا، کەرتی هێرش بەری پێشمەرگە و خەلک ملیان دایە بەر پاشە کشەکردن و گەڕانەوە دواوە لە پاش دوو سێ هێرش پێشمەرگەکان کە تێدا سەرنەکەوتن، بە تەواوی بڕیاری وازهێنان لە گەماروی شارەکە و پاشەکشەی هێزەکانی پێشمەرگە لە لایەن (شێخ سەعید) وە درا..!! ریزەکانی شورش رۆژ لە دوای رۆژ بەرە و شپرزەیی و پەرش و بڵاوی دەچوو، بە تایبەتی کاتێک سوپای دوژمن لە باکورو باشورەوە بە هێزی زۆر هێرشیان هیناو گەماروکەیان پێچەوانە کردەوە لە شکری (جەندرمە) ش بۆ هێرش بردنە سەر دوا هێزی پێشمەرگە و سەرکوتکردنی بزوتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە چەندەها لاوە هێرشی دڕندانەیان برد و کوشتارو قەتڵ عامیکی بێ رەوایان لەخەڵکی بێ گوناهو رەش و رووتی کورد کرد،،، لە کوتایی مانگی نیسان بە هۆی خیانەت و جاشێتی سەرۆک هۆزی (جبرانان) و دەرەبەگی تاوانبار (قاسم بەگی جبران) (شێخ سەعید،شێخ عەبدوڵڵا،عەلی غالب، رە شید ئاغا) و بیست و شەش شۆرشگێڕی تر لەسەر پردی چەمی (مۆراچ) لە ناوچەی گەنج بەدیل گرت دای بەدەستەوه..!! لەدوای دادگایکردنی شێخ سەعید و هاورێکانی لە کۆتایی مانگی ئایارەوە کە دەستی پێکرد و ماوەی یەک مانگی خایاند، جگە لە شێخ سەعید، چل و حەوت تێکۆشەری کورد بڕیاری لە سێدارە دانی دەرکرا و لە شاری (دیار بەکر) بە گیانێکی شۆڕشگێڕانە و بووێرانەوە لە سێدارە دران گیانی پاکی خۆیان کردە قوربانی رێگەی خاک و نیشتمان، شێخ سەعید بۆ دووا جار لەژێر پەتی سێدارەدا فەرمووی بەهیچ شیوەیەک پەشیمانی ئەو تیکوشانە نیم.. لە پیناوی نیشتمان و گەلەکەم گیانم بەخت ئەکەم. ئەوەندەمان بەسە کە نەوەکانی دوا رۆژمان لە بەرامبەر دوژمنانیاندا شەرمەزارو خەجاڵەت نین و.. شانازی بەمێژووی خویانەوە ئەکەن...ئاواتە خوازم لەسێدارەدانم هاندەرێک بێت بۆ بەهێز بوون و سوربونی نەوەکانی دووا رۆژی گەلەکەم لە پێناوی سەر بەخۆیی کوردستان.. بێگومانم رۆژیک دێت لەم شوێنەدا و لەهەموو کوردستان دا ئاڵای سەربەخۆیی کوردستان هەڵکریت.

خەبات کوردە ئەمڕۆ هەموو لایەک ئەردۆگانمان دیت چۆن خۆی گەیاندە تڕەمپ و لە لای شانی ڕاستی دۆناڵد تڕەمپ خۆی دیتەوە بۆ وێنە گرتن . بەڵێ ئەردۆگان لەو دانیشتنەدا کە شەش ساڵی بەسەردا تێپەڕی بوو وای نیشاندا کە تڕەمپ هەر سەرۆکە دڵسۆزەکەی جارانی تورکیایە ، بەڵام بە هۆی داڕمانی لیرەی تورکی و لاوازی سیاسەتەکانی تورکیا و زۆری گلەییەکانی ئەندامانی ناتۆ لە سەر ئەردۆگان ، زەحمەتە تڕەمپ جارێکی کە ئەو دۆستە خۆشەویستە بێ کە ئەردۆگان پشتی پێببەستێ .! ئەگەر سەیرێکی خێرای جوڵە و دەموچاوی تڕەمپیش بکەین ، بە ئاشکرا دەردەکەوێ ئەردۆگان ڕووبەڕوی زۆرێک لە ناڕەزایەتیەکان بۆتەوە و دوور نیە هاوشێوەی زیلینسکی و پاشای ئوردون کەمتری پێنەگوترا بێ . ئەردۆگان ئێستا چاوەڕێی کۆتایی هاتنی یەکجاری ڕاوەستانی شەڕە ١٢ ڕۆژیەکەی نێوان ئێران و ئیسڕائیلە و بە ترسەوە دەڕوانێتە ئەو چۆکدانانەی کە ئێران ئیمزایان لەسەر دەکات .  چونکە ئەگەر تورکەکان دەرس لەو شەڕە و دەرەنجامەکانی وەرنەگرن قسەی لە سەر نیە دەبێ چاوەڕێی کاولکاریەکی پڕۆژە سەربازیەکانیان بکەن لە داهاتوودا و دەوڵەتانی ناتۆش لە هێرشێکی گەورەی سزا بێبەشی ناکەن . دەتوانم بڵێم ئەو کۆبونەوەی ناتۆ زەرەرمەندی یەکەم لە هەڕەشە و گوڕەشەکانی ئەندامانی ناتۆ بێئەندازە پشکی شێر بەر ئەردۆگان و دەوڵەتی تورکیا دەکەوێ ، ئەو سزایانەشی کە تورکیای پێ چاوترسێن دەکەن ئەگەر هاوشێوەی ڕوسیا نەبێ کەمتر نابێ . لە چەند ڕۆژی ڕابردوو چەندین جار باسی گەلێ بابەتمان کرد کە ئێران ناچار دەکەن دەبێ ئیمزایان لە سەر بکات ، بۆیە ئەمڕۆ تڕەمپیش زۆر پێداگری دەکردەوە کە بە هیچ شێوەیەک ڕێگە نادەن جارێکی تر پیتاندنی یۆڕانیۆم لە هیچ کونەشاخێکی ئێران دەست پێبکاتەوە . کەواتە یۆڕانیۆم و پڕۆژەی ساڕوخە دوور مەودایەکانی ئێران دەبێتە خاڵی سەرەکی و ڕێگە نادەن ئێران جارێکی کە هیچ بۆیلەرێک لە سەر بارهەڵگرەکان دابنێ و بە ناوی ساڕوخە دوور مەوداکان شانازیان پێوە بکات .! لە کۆتا ڕۆژی پێش ڕاوەستانی شەڕەکە هەموو لایەک بینیمان کە چەند ساڕوخێک ئاراستەی بنکەی سەربازی چۆڵکراوەکەی عودەیدی قەتەر کرا و هەر بۆ شەوەکەی ئەمیری قەتەر بوو بە کۆتری نامەبەر و کاریگەری ڕاوەستانی شەڕەکە . کەس هەیە پێمان بڵێ بۆ قەتەر بێدەنگی هەڵبژارد .؟ بۆ لەو هەموو بنەکە سەربازیانەی ئەمەریکا لە کەنداو تەنها پەلاماری قەتەر درا .؟ بۆ ئێران نەیوێرا گەروی هورمز دابخا .؟ بۆ ئێران پەلاماری ئەو هەموو کارگە زۆرانەی نەوت و غازەی دەوڵەتانی کەنداوی عەرەبی نەدا .! بۆ حوسیەکانی یەمەن و گروپە چەکدارە توندڕەوە شیعە عێڕاقیەکان نەکەوتنە جوڵە .؟ ئایا قەتەر نەیدەتوانی ڕووبکاتە ( مجلس امن ) و هانا بۆ دادگای نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتوەکان ببات .؟ هەموو ئەو پرسیارانە جێی تێڕامان و هەڵوێستە لە سەر کردنن و لێکدانەوەی خۆیان دەوێ ، بەڵام هەموو کاردانەوەکان کرانە قوربانی شەڕ ڕاگرتن و چەسپاندنی کۆمەڵێ سزا بە سەر ئێراندا و هەتا ئێوارێش ئێران و حکومەتەکەیان هەڵپەڕن هەر بە دۆڕاو هەژمار دەکرێن . چونکە قەت چاوەڕێ ناکرێ تەنها سزایەکیش بە سەر ئیسڕائیلدا بسەپێنن ، بۆیە دوور دەخرێتەوە و هەموو ڕێگاکانیش لە کۆتاییدا بە تەلئەبیبدا ڕێدەکەن . ئێستا چاوەڕوان دەکرێ لە ڕۆژانی داهاتوو دانیشتنێک لە سەر ئاستی باڵا لە نێوان ئێرانیەکان و ئەمەریکیەکان ببەسترێ و کۆمەڵێ سزا بە سەر ئێراندا بسەپێندرێ و ئیمزای ڕازیبوون و چۆکدادان بە ئێران ئیمزا بکەن . هەر لەو ترسەشە ئیمڕۆ ئێرانیەکان لە پەرلەمانەکەیان دانیان نا بە خراپی بارودۆخی پێگەکانی پیتاندنی یۆرانیۆم دانا و کارکردن بۆ ئازادی زیاتر لە ناو گەلانی ئێراندا خستە بەر باس و لێکۆڵینەوە . بە پێی قسەکانی تڕەمپیش بێت ناتۆ بەهێز تر و یەکگرتوو تر دەردەکەوێتەوە لە ڕۆژانی داهاتوودا و مزگێنی ئەوەشی ڕاگەیاند کە چۆکدادانی حەماس و جیهادی ئیسلامیش زۆر زۆر نزیک بۆتەوە لە کورترین ماوەدا ئەو شەڕ و برسیەتی و کاولکاریەش یەکجاری ڕادەگیرێ .!

بڵند دلێر شاوەیس  ڕێکەوتی ٢٠٢٥/٦/٢٢ هەریەک لە(د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق، محەممەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ، د. مەحموود مەشهەدانی سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەران، فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجوومەنی باڵای دادوەری) کۆبونەوەیەکی چوار قۆڵییان ئەنجامدا، یەکێک لە تەوەرەکانی کۆبونەوەکە وەڵامدانەوەی داواکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان و پرسی ناردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بوو. لە وەڵامدا چوار سەرۆکایەتییەکەی عێراق داوایان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد پابەند بێت بە بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی و جێبەجێی بکات، بۆ ئەوەی حکومەتی فیدراڵی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دابین بکات، هەروەها كێشەکانی دیکە بە پێی دەستوور و یاسا چارەسەر بکرێن. بەمشێوەیە بێت پرسی موچه‌ی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان گەڕایەوە بۆ خاڵی سفر، سەرلەنوێ دەستکردنەوە بە پرۆسەی (توطين) و تەسلیم کردنی سەرجەم داهاتە نەوتی و نانەوتییەکانی هه‌رێم بە حکومەتی فیدراڵی، بە گوێرەی بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی و یاسای بودجەی فیدراڵی. ئەوەی شایانی باسە لە ڕۆژی ٢٠٢٤/٢/٢١ دادگای باڵای ئیتیحادی بڕیارێکی دەرکرد لە داوای ژمارە (٢٢٤ وموحدتها ٢٦٩/اتحادیة/٢٠٢٣)، بڕیارەکە ناسرا بە بڕیاری(توطين). بڕیارەکە بریتی بوو لە پێنج بڕگە: ١- پابەند کردنی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی فیدراڵ و سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە (توطین رواتب) ناردنی موچەی موچەخۆرانی سەرجەم وەزارەت و پارێزگا و دەستە و دامەزراوەکانی هەرێم لە فەرمانبەران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی لە لایەن بانکەکانی حکومەتی فیدراڵییەوە، ئەو بڕە پارەیەی موچەش لە پشکی هەرێم دەبڕدرێت بە پێی یاسای بودجەی ئەو ساڵە و ساڵەکانی دوایی، لەگەڵ پابەندکردنی لایەنە تایبەتمەندەکانی هەرێم بە هەماهەنگی کردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ وەزارەتی دارایی فیدراڵ سەبارەت بە جێبەجێکردنی ئەم پرۆسەیە بێ گەڕانەوە بۆ نوێنەرایەتی هەرێمی کوردستان لە بغداد. هەروەها پێویستە بانکەکانی حکومەتی فیدراڵ ئاسانکاری بۆ ڕێکارەکانی بەجێگەیاندنی پرۆسەی (التوطین) ئەنجام بدەن تا موچەخۆران لە شوێنی نیشتەجێبونیان موچەکانیان وەربگرن لە ڕێگای ئەو بانکانەوە یان ئەو بانکانەی کە لە هەرێم کراونەتەوە و مۆڵەتی بانکی ناوەندی عێراقیان هەیە، لەگەڵ پابەندبونی بەرپرسانی وەزارەت و دەزگا حکومیەکانی هەرێم بە دروستی داتا و زانیاریەکانی تایبەت بەم پرۆسەیە. بەم شێوەیەش لەدوای ئەنجامدانی پرۆسەکە لە بری ئەوەی سەرۆکی حکومەتی فیدراڵ بە ڕێگای قەرز موچەی موچەخۆرانی هەرێم بنێرێت لە ڕێکای سیستەمی بانکییەوە دەینێرێت و موچەخۆر لە بری ئەوە بەشێوەیەکی دەستی موچە وەربگرێت لە ڕێگای ئەژماری بانکییەوە موچەکەی وەردەگرێت. ٢- سەرجەم وەزارەت و پارێزگا و دەستە و دامەزراوەکانی هەرێم لەکاتی داواکردنی تمویل کردن پابەند دەبن بە فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی فیدراڵ وەک هەر وەزارەتێکی حکومەتی فیدراڵ.... ٣- پابەند کردنی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە تەسلیم کردنی سەرجەم داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان بە خەزێنەی فیدراڵی بە گوێرەی یاسای (قانون الادارة المالیة الاتحادیة) و وردبينی کردنی داتا و زانیاریەکانی تایبەت بەم داهاتانە لە لایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری و دارایی هەرێم بە پێی(م١٢)ی یاسای ژمارە (١٣)ی ساڵی ٢٠٢٣، یاسای بودجەی ساڵەکانی (٢٠٢٣، ٢٠٢٤، ٢٠٢٥). ٤- سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان پابەند دەکرێت بە ڕێگەدان بە دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم بە وردبینی هەژمارە بانکییەکانی هەرێم لە لای بانکی ناوەندی و وردبینی لیستی موچەخۆران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی چاودێری کۆمەڵایەتی لە هەرێم. ٥- خاڵی پێنجەم تایبەت بوو بە رسومات و تێچووی داواکە. ئەوەی جێگەی داخە هەموو ئەم بارگرانی و پابەندیانەی خراونەتە سەر هەرێمی کوردستان لەئەنجامی ناشارەزایی نوێنەرانی کورد لە حکومەتی فیدراڵ و ناکارامەیی ئەندامانی کوردە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بێ توانایی تیمە دانوستانکارەکانی هەرێمە لەگەڵ بەغدا.