پەنجا دۆنم خاکی بەپیتی وەکو گەوهەر و ئاوی وەکو کەوسەر..

نووسین: خەبات کوردە ئەردۆگان پاشی شەش ساڵ خەریکە دەگاتەوە کۆشکی سپی و بەو هیوایەی دۆناڵد تڕەمپ هاوشێوەی زیلینسکی مامەڵەی لەگەڵ بکات ! بۆچی تۆم باراک لە ناو بارەگای وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا خاتو سینامی نوێنەری هەسەدەی لە ئەمەریکا بە ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا و وەفدی یاوەری ناساند ؟ بۆچی شەیبانی سەردانی ئیبراهیم حەمادەی کۆنگرێسمانی ئەمەریکی بە ئەسڵ کوردی سوریا کرد ؟ هەر بە ڕاست کامپ دێڤدێکی تازە دوو بارە دەبینینەوە دەربارەی سوریا ؟ بۆ وەڵامی ئەو پرسیارانە دەبێ یەکەم جار لە بیری نەکەین کە تورکیا چەندین ساڵە داوای ئەو فڕۆکە F35  ە ئەمەریکیانە دەکات کە پێشەکی پارەکەیان داوە و کۆنگرێس ڕازی نەبوو بە ڕادەست کردنی بۆ تورکیا . بۆ ئەو مەبەستەش پێدەچێ ئەردۆگان ڕازی بووبێ لە جیاتی ئەوە هەندێ فڕۆکەی بۆینگ و F16 و پارچەی یەدەگی ئەو فڕۆکانە وەربگرێ بەرامبەر ئەو سێ ملیار و نیوەی کە دەیانویست ببنە خاوەنی چەندین فڕۆکەی ف ٣٥ . لێرەدا پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە ئایا ئەردۆگان لە بارەگای UN دان بەخۆیدا دەگرێت یان هێرشێکی توند دەکاتە ئیسڕائیل و ناتانیاهۆی سەرەک وەزیرانی ئیسڕائیل ؟ یان دیدارەکەی تڕەمپ کارێکی وای لێدەکەوێتەوە کە دەمی ئەردۆگان ببەستن و هیچی تر هێرش نەکاتە سەر جوولەکە ! ئەحمەد شەڕعیش گەیشتۆتە نیویۆرک و ئەویش وەکو سەرۆکی کاتی سوریا بۆی هەیە وتارێک بخوێنێتەوە . دوا بە دوای ئەوە دوور نیە ئەویش لە کۆشکی سپی بۆ جاری دووەم چاوی دۆناڵد تڕەمپ بکەوێ . هیچ بە دوریشی مەزانن کە هاوشێوەی کامپ دەیڤد لە کۆشکی سپی مەراسیمی ڕێککەوتنی لە گەڵ ئیسڕائیل بۆ ڕێکنەخرێ و شەڕع و ناتانیاهۆش دەست نەخەنە ناو دەستی یەکتری . هەموو ئەو جوڵانە دەکرێنە قوربانی ئەو ڕێککەوتنەی ئیسڕائیل و سوریا و جارێکی کە هیچ گروپ و لایەنێکی ئیخوانی و شیعەی توندڕەو نامێنن لە سوریا بە ئیسڕائیل بڵێن بەری چاوت بە کلە . لە داهاتوشدا نۆرەی عەلەویەکان و هێزەکانی هەسەدە دێت بۆ ئەوەی ئەوانیش بە ڕێککەوتنێک سوریا ببێتە دەوڵەتی فیدڕاڵی و وشەی ئەلعەڕەبیە لە کۆمارەکەیان لا بدرێ .!

نووسین: ئیبراهیم حمێدی وەرگێڕان: یادگار عەلی ئەمڕۆ ٢١-٩-٢٠٢٥ ئەحمەد شەرع دەگاتە ئەمەریکا و چوار ڕۆژ دەمێنێتەوە و چاوەڕێدەکرێت چاوی بە ترەمپ بکەوێت .. بڕیارە ناتانیاهۆش کۆبوونەوەیەکی یەکلاکەرەوە لەگەڵ کابینەکەی لەبارەی ڕێککەوتنی ئەمنی لەگەڵ سوریا ئەنجام بدات. هەفتەی ڕابردوو گفتوگۆکانی نێوان وەزیری دەرەوەی سووریا، ئەسعەد شەیبانی و وەزیری کاروباری ستراتیژیی ئیسرائیل، دێرمەر بە سەرپەرشتی تۆم باراک. بەڕێوەچوو. گفتوگۆکان لە لەندەن ئەنجامدران و بۆ ماوەی پێنج کاتژمێر بەردەوام بوون. دێرمەر نزیکە لە بنیامین ناتانیاهۆ، باراک نوێنەری دۆناڵد ترامپە. ئامانج لە کۆبوونەوەکان گەیشتن بوو بە ڕێککەوتنێکی ئەمنی بۆ ئیمزاکردنی لە پەراوێزی سەردانەکەی شەرع بۆ نیویۆرک.  ئیسرائیل ڕەتیدەکاتەوە بگەڕێتەوە بۆ [لێکجیاکردنەوەی هێزەکان]ی ساڵی [1974] و گەڕانەوە بۆ هێڵی [7]ی کانوونی یەکەم و پێشنیارێکی نووسراوی لە ڕێگەی باراکەوە پێشکەش کردووە.  ئیسرائیل ئەم خاڵانەی دەوێت: ١- مانەوە لە بنکەی چاودێریی جەبەل شێخ و دەوروبەری. ٢-فراوانکردنی ناوچەی بێفڕۆکەوانی. ٣-دروستکردنی سێ ناوچەی قەدەغەکراو. ٤-ڕێکخستنی ئەمنی، کە بگاتە دەوروبەری دیمەشق. ٥-کۆنترۆڵی ئاسمانی لە باشووردا. ٦-ڕێڕەوی ئاسمانی بۆ سنووری عێراق بۆ گەیشتن بە ئێران. ٧-ئامادەیە بۆ هەندێک کشانەوە. سازشی تەواو لە جولان، وەک ڕێگایەک بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشق. سووریا ئەم خاڵانەی دەوێت:  ١-کاراکردنی ڕێککەوتنی لێکجیاکردنەوەی هێزەکانی ساڵی [1974].  ٢-کشانەوەی ئیسرائیل لەو خاکانەی، کە دوای ڕووخانی ئەسەد لە [8]ی کانوونی یەکەم داگیریکردووە. ٣-ئامادەیە بۆ ڕێککەوتنێکی ئەمنی نوێ، کە ئاسایشی ئیسرائیل و سەروەریی سووریا لەبەرچاو بگرێت. ٤-بەستنەوەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و بەشداریکردن لە ڕێککەوتنەکانی ئیبراهیمی بە داهاتووی جۆلانەوە. ٥-ڕێزگرتن لە بواری ئاسمانی سووریا. ٦-هێزەکانی نێودەوڵەتی [ئەندۆف] چاودێری جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە بکەن. ئەمریکا پێشنیازی ئەم خاڵانە دەکات: ١- بەردەوامبوونی گفتوگۆکان. ٢- ڕێکخستنی ئەمنی نوێ، کە لە [لێکجیاکردنەوەی هێزەکانەوە] دەستپێبکات. ٣- پشتیوانیکردن بە دابینکردنی گەرەنتییە ئەمنییەکان و ڕێوشوێنەکانی ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە. ٤- وڵاتانی ڕۆژاوا پشتیوانی لە سوپای سووریا و هێزەئەمنییەکان بکەن بۆ ئەوەی لە باشووری سووریا پیشەیی بن. هەوڵ و گوشارەکان بۆ [ڕاگەیاندنی بنەماکان] لە نێوان سووریا و ئیسرائیل، ئەگەر نەتوانرێت ڕێککەوتنێکی ئەمنی نوێ ئەنجام بدرێت. شەرع ئێوارەی چوارشەممە بە ڕۆژنامەنووسانی لە دیمەشق ڕاگەیاند: گفتوگۆکان لەگەڵ ئیسرائیل ڕەنگە [لە ڕۆژانی داهاتوودا] ئەنجامی لێبکەوێتەوە. شەرع: ئیسرائیل زیاتر لە هەزار هێرشی ئاسمانی و زیاتر لە [400] دەستدرێژیی زەمینی بۆ سەر سووریا ئەنجامداوە، لەوەتەی ئەسەد ڕووخاوە. پڕۆژەی ڕێککەوتنێکی ئەمنی سووری-ئیسرائیلی لە باکۆ لە مانگی تەممووزدا تەواو کرا، بەڵام ڕووداوەکانی سوەیدا وێران و بێ کاریگەری کرد. سیناتۆر لینسی گراهام پێشنیاز دەکات: هەڵوەشاندنەوەی [یاسای قەیسەر] لە بەرامبەر ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل و بە فەرمی بەشداریکردنی سووریا لە هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتی دژی داعش بێت.شەرع وتاری سووریا لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە [24]ی ئەیلوول پێشکەش دەکات. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی سووریا بە [فرانس پرێس]ی ڕاگەیاند: پێشکەوتن لە گفتوگۆکان لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە و ڕێککەوتنی یەک لە دوای یەک پێش کۆتایی ئەمساڵ لەگەڵ لایەنی ئیسرائیلی دەبێت. وتیشی [بە پلەی یەکەم ڕێککەوتنی ئەمنی و سەربازین].

ئامادەکردن: هاوڵاتی کوردەکان لە مێژووی هاوچەرخ و نوێدا، گەورەترین نەتەوەی جیهانن کە هەتا ئێستا بەبێ دەوڵەتێکی سەربەخۆ و دانپێدانراوی نێودەوڵەتی ماونەتەوە. سەدەی بیست، سەدەی خەباتی سیاسیی و چەکداریی کورد بووە لەپێناوی ئەو مافەدا، مافی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ. لەو پێناوەدا گەلێک شۆڕش و ڕاپەڕینیان ئەنجام داوە لە هەر کونج و قوژبنێکی نیشتمانەکەیان، کوردستان.  لە گوندێکی بچووک و دوورەدەستەوە تا دەگات بە شارە گەورەکان و تەنانەت لە دەرەوەی نیشتمانی خۆیان کە بەشێک لە کوردەکان بە هۆکاری جیاواز، پەڕاگەندە بوون بە مەملەکەتان و وڵاتانی دنیادا، لەو پێناوەدا تێکۆشاون.  لە سەدەی بیستدا چەندین ئەزموونی دەسەڵاتدارێتیی و دەوڵەتداریی لە شانشینیی و کۆمارییەوە لەلایەن کوردەکانەوە لە ناوچە و بەشە جیاجیاکانی کوردستان دامەزرێنراون.  لە دوای ئەزموونەکانی، هەر یەک لە شانشینی کوردستان لە شاری سلێمانی لە ساڵی ١٩٢١ و هەروەها کۆماری ئارارات لە شاری ئاگری لە ساڵی ١٩٢٧، کۆماری کوردستان کە بە کۆماری مهابادیش ناودەبرێت لە شاری مهاباد، یەکێک لەو ئەزموونە گرنگ و درەوشاوانەیە.  بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرێک:  دامەزراندنی کۆماری کوردستان لە شاری مهاباد لە ساڵی ١٩٤٦، لە ڕەهەندی مێژوویی و سیاسییدا، یەکێک لە گەورەترین پەیامەکانی مێژووی کوردان بوو. ئەو سەرهەڵدانە لە ماوەیەکی کەم ڕووی دا، بەڵام بۆ هەموو کوردستان و جیهان متمانەیەکی گەورە و کرێدیتێکی بەرزی بەخشی بە بابەتی مافی چارەی خۆنووسین و خودبڕیاریی بۆ نەتەوەی کورد لە هەر بەشێک و پارچەیەکی نیشتمانەکەی.  زەمینەی دامەزراندنی کۆمارەکە لە دوای جەنگی جیهانی دووەم دروست بوو، کاتێک کاریگەرییە سیاسییە نێودەوڵەتییەکان لە ناوچەکەدا تێکەڵ بوون.  سەرباری هەلومەرجی سیاسیی نێودەوڵەتیی و ناوچەیی، ناڕەزایەتیی کوردەکان لە سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئێران هۆکاری دامەزراندنی کۆمار بوون. هەروەها هۆکارێکی دیکەی بنەڕەتی بۆ ڕەخساندنی زەمینەی سەرهەڵدان و دامەزراندنی کۆماری کوردستان بریتی بوو لە مێژووی سیاسیی و باکگراوندی حزبی و ڕێکخراوەیی ڕێبەرانی کۆمار کە لە حزبی دیموکراتی کوردستان کە ساڵێک لەوەپێش واتا لە ساڵی ١٩٤٥ دامەزرابوو کە ئەویش ڕیشە و پێشینەی لە کۆمەڵەی ژێ کاف واتا کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستانەوە سەرچاوەی گرتبوو.  لە کەسایەتییە گرنگەکانی دامەزرێنەرانی کۆمار، پێشەوا قازی محەممەد وەک سەرۆکی کۆمار و سەرکردەیەکی متمانەپێکراوی نیشتمانخواز، ڕۆڵی سەرەکی هەبوو. هاوبەشانی دیکەی گرنگ و کاریگەر هاوشان و پاڵپشت بۆ پێشەوا لە دامەزراندنی کۆماردا، کەسایەتییە نیشتمانخوازەکانی وەک سەید رەحیم، حەسەن قازی و چەندانی دیکە بەشدار بوون کە هەر یەکەیان لە بوار و لایەنێکەوە کاریگەریی خۆیان هەبوو.  یەکەم ڕێکەوتی دامەزراندن بە شێوەی بەیاننامەی "دامەزراندنی کۆماری کوردستان" لە ٢٢ی کانونی دووەمی ١٩٤٦ لە مەیدانی چوارچرا لە مهاباد خوێندرایەوە.  کۆبوونەوەی جەماوەرێکی زۆر و بەشداریکردنی خەڵک لەو ڕۆژەدا لە مەیدانی چوارچرا، نیشانەیەکی بەرچاو بوو لە یەکگرتوویی خەڵک و هەستی کوردانە و نیشتمانخوازانەی ئەوان بۆ دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان. ئەو ڕۆژە وەک مێژوویەکی نیشتمانخوازانە و شانازیی بۆ کوردان تۆمار کرا. کۆماری کوردستان بەشێوەیەکی سەرەکیی، ناوچەی موکریانی دەگرتەوە و پایتەختەکەی شاری مەھاباد بوو. بێجگە لە مەھاباد، شارەکانی بۆکان، شنۆ، پیرانشار، سەردەشت و نەغەدە بەشێک لە کۆماری کوردستان بوون. پەیوەندیی کۆماری کوردستان لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت و کۆماری ئازەربایجان، بە مەبەستی پشتگیری سیاسی و لوجستیکی، هەنگاوی سەرەتای هەوڵی سیاسیی و دیپلۆماسیی نێودەوڵەتی بوو بۆ جێگیرکردنی دامەزراندنەکە.  دەوڵەتی ئێران هەوڵی زۆریدا شکست بە هەوڵە سیاسیی و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی کۆماری کوردستان بهینێت و کۆمارەکە تێک بدات. کۆمارەکە لە چەندین وەزارەت پێکهاتبوو وەک وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتی بەرگریی و چەندین وەزارەتی دیکە.  بەشێکی زۆر لە خەڵکی زانا و خوێندەوار و کەسایەتییە گرنگ و کاریگەرەکانی کوردستانی باشوور بەشداربوون لە کۆماری کوردستاندا. لەوانەش ژەنەڕاڵ مستەفا بارزانی کە سوپایەکی گەورەی لەگەڵ خۆی لە کوردستانی باشوورەوە بردبوو و دواتر بوو بە سەرکردەی بەشێکی گەورە لە سوپای کۆماری کوردستان. بەداخەوە، تەمەنی ئەم کۆمارەی کە ئومێدی کوردانی هەر چوار پارچەی کوردستان بوو، نەگەیشتە ساڵێکی تەواو و بە چەندین هۆکاری جیا جیا ئەو تروسکەیەی هیوای کوردانیش بەرەو خامۆشیی ڕۆیشت. هۆکارەکانی ڕووخانی کۆمار زۆر بوون: لەلایەک، فشاری ئێران و پشت تێکردنی سۆڤییەت لە کۆمار و نەبوونی پشتگیریی نێودەوڵەتیی لە هۆکارە بەرچاوەکان بوون. ڕووخانی کۆماری کوردستان بە هێرشی سەربازیی لەلایەن سوپای دەوڵەتی ئێرانەوە بوو، کە لە ١٥ ی کانوونی یەکەمی ١٩٤٦ کۆتایی بە کۆماری کوردستان هێنرا. قازی محەممەد و هاوەڵانی لە مەیدانی چوارچرای مهاباد لە ١٥ ی ئازاری ١٩٤٧ لە سێدارە دران، کە تەواوی کوردان لە تەواوی کوردستان بەڕۆژێکی شووم و سەختیان هەژمار کرد و بە حەسرەت و غەمبار بوون.   بەڵام کاروانی خەبات و ڕێگای بەرەو ماف و ئامانجەکانی گەلی کوردستان هەر بەردەوام و پڕ خەباتکارانی سەربەرز و شۆڕشگێڕانی دڵ پڕ لە شکۆمەندیی و ئازادیی بووە و هەروا بەردەوامیی هەیە.

نووسین: فەراج ئیسماعیل وەرگێڕان: یادگار عەلی نیگەرانییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل لە پڕۆژەی ناوەکیی ئێران، کە ڕەنگە بۆمبێکی ناوکیی لێبکەوێتەوە، لەناکاو خۆی لەبەردەم بۆمبێکی ناوکیی پاکستانیدا دەبینێتەوە، کە چەند میلێک لە [ئیسرائیل]ەوە دوورە. ئیدارەی ترەمپ و حکومەتە توندڕەوەکەی ناتانیاهۆ چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم گۆڕانکارییە نوێیەدا دەکەن؟ بژاردەکان لەبەردەم وڵاتانی کەنداو کەمن. قەتەر هەڵیبژارد پەیوەندییە ئەمنییەکانی لەگەڵ هاوپەیمانەکەی، واشنتۆن، قووڵتر بکاتەوە، کە واشنتۆنیش هانی هاوپەیمانەکەی دیکەی [ئیسرائیل] دا بۆ هێرشکردنە سەری. سعودیە ڕووی لە وڵاتێکی ئیسلامیی خاوەن چەکی ناوەکی کردووە، ئەویش پاکستانە. شیکەرەوە ناوچەییەکان بە تۆڕی [CNN] یان ڕاگەیاندووە، کە وڵاتانی عەرەبی کەنداو بە بژاردەی سنووردارەوە بەستراونەتەوە. هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر دەوحە، نیگەرانییە ڕیشەدارەکانی سەرکردەکانی کەنداوی لەبارەی پابەند نەبوونی واشنتۆن بە بەرگریکردن لێیان، زیاتر کردووە، هەروەها ترسەکانیان لە هەڵسوکەوتە بێپەرواکەی ئیسرائیل بە سوپاکەیەوە لە سەرانسەری ناوچەکەدا. پێدەچێت ڕیاز واشنتۆنی لە ڕێککەوتننامەی بەرگریی پاکستان ئاگادار کردبێتەوە، پاش ئیمزاکردنی، بەپێی ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز. ڕیاز پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ هیندستان، ڕکابەری پاکستان لە باشووری ئاسیا، پاراستووە، کە یەکێکە لە دابینکەرە سەرەکییەکانی نەوت بۆی. ئەم ڕێککەوتنە چوار مانگ دوای ئەوە دێت، کە پاکستان و هیندستان لە مانگی ئایاری ڕابردوودا لێدانی ئاسمانی و موشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان ئاڵوگۆڕ کرد، کە هەردوو هێزە ناوکییەکەیان خستە لێواری جەنگێکی گشتگیرەوە. ڕیاز هیوای خواستبوو ڕێککەوتنێکی بەرگریی لەگەڵ ئەمریکا ئەنجام بدات، هاوکات لەگەڵ هاوکاریکردنی پلانە ناوکییەکانی واشنتۆن، وەک بەشێک لە گرێبەستێکی گەورە، کە دەبووە هۆی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل. دوای ئەوەی پاکستان یەکەم تاقیکردنەوەی ناوەکیی خۆی لە ساڵی [1998] ئەنجامدا، کە بووە هۆی سەپاندنی سزای نێودەوڵەتی و دابڕانی دیپلۆماسی، ڕووی لە هاوپەیمانە کۆنەکەی کرد: شانشینی عەرەبستانی سعودیە، بۆ داوای یارمەتی. خالید مەحمود، باڵوێزی ئەو کاتەی پاکستان لە ڕیاز، داوای کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی لەگەڵ شا فەهد کوڕی عەبدولعەزیز کرد، کە ناڕەزایەتی دەربڕی لەسەر تاقیکردنەوە ناوکییەکە، بەڵام بەڵێنی [3.4] ملیار دۆلار پشتیوانیی بۆ پاکستاندا، کە ئەو پارەیە یارمەتی ئیسلام ئابادیدا بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەیەکی ناوەکیی دووەم. ئەو ساتە بەشداریی لە شێوەگرتنی ڕۆڵی پاکستان کرد، لە چاوی زۆرێکدا، وەک قەڵغانێکی ناوەکیی ڕاستەقینە بۆ شانشینەکە. کاتێک سعودیە و پاکستان ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو ڕێککەوتننامەیەکی بەرگریی هاوبەشیان ئیمزا کرد، ئەمە شیکارییەکانی دووبارە گەرم کردەوە لەسەر ئەوەی ئایا ڕیاز بە فەرمی دەکەوێتە ژێر چەتری ناوکیی ئیسلام ئاباد و چۆن ئیسرائیل مامەڵە لەگەڵ ئەمەدا دەکات .. ئایا کۆگای ناوەکیی پاکستان دەبێتە ئامانجی سەرەکیی. بێهیوابوون لە ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز لە مانگی ئەیلولی [2023]، شازادە محەمەد بن سەلمان، ڕایگەیاند، کە ڕیاز ڕەنگە [چەکەکانی لە ئەمریکاوە بۆ شوێنێکی دیکە بگوازێتەوە]. کاتێک ترەمپ گەڕایەوە کۆشکی سپی، سعودیە هیوای بەوە نوێ کردەوە. ڕیاز فەرشی شاهانەی مۆر بۆ یەکەم گەشتی نێودەوڵەتیی لە خولی دووەمی سەرۆکایەتییەکەیدا ڕاخست، بەڵام ڕێککەوتننامەی بەرگرییەکە، کە ڕیاز بەدوایدا دەگەڕا، هێشتا نەکراوە. تۆڕی [CNN] دەڵێت: لە هەمان گەشتدا، ترەمپ بە ئاشکرا بەڵێنی [پاراستنی] قەتەریدا، دوای ئەوەی وڵاتانی کەنداو بەڵێنیاندا ترلیۆنەها دۆلار بڕێژنە ناو ئابووریی ئەمریکاوە، بەڵام ئەمە ڕێگریی لە یەکەم لێدانی ڕاستەوخۆی ئێران بۆ سەر وڵاتێکی کەنداو نەکرد و شکستی هێنا لە ڕێگریکردن لە یەکەم لێدانی ئیسرائیل بۆ سەر وڵاتێکی کەنداو – کە هەردووکیان لە ماوەی چەند مانگێکدا لە قەتەر ڕوویاندا. میوانداریکردنی قەتەر بۆ بنکەی ئاسمانیی عودەید، گەورەترین بنکەی سەربازیی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەک ڕێگرێک سەیر دەکرا بۆ وڵاتێکی بچووک، بەڵام دەوڵەمەند، کە بە ڕکابەری گەورەتر و بەهێزتر دەورە دراوە، کە هەرگیز نەیدەتوانی لە هێزی سەربازیی و ئارەزووەکانیاندا ڕکابەرییان بکات. بەڵام ئەمساڵ سنوورەکانی ئەو پارێزگارییەی ئاشکرا کرد .. لە ئەنجامدا سنوورەکانی پارێزگاری واشنتۆن لە دۆستەکانی بە گشتی. بنکەکە بووە بارگرانییەک کاتێک ئێران لە مانگی حوزەیراندا کردییە ئامانج، لە وەڵامی لێدانێکی ئەمریکا لە دامەزراوە ناوکییەکانی ئێران. هەر لەم مانگەدا، بارگرانییەکی دیکەی ئاشکرا بوو، کاتێک ئیسرائیل لە دەوحە حەماسی کردە ئامانج، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی سەرەڕای گرنگیی ستراتیژیی، بوونی سەربازیی ئەمریکا لە کەنداو ڕەنگە ئەو قەڵغانە نەبێت کە پێشتر وا دەزاندرا. بەڵام قەتەر بژاردەیەکی جگە لە واشنتۆن نەدۆزییەوە. لە کاتێکدا بژاردەی پاکستان بۆ سعودیە پرسیار دروستدەکات سەبارەت بە پەسەندکردنی واشنتۆن بۆ ڕێککەوتنێکی سەربازیی لە نێوان گەورەترین هاوپەیمانی لە کەنداو [سعودیە] و پاکستان، کە چەکەکانی [81%] پشتی بە چەکی چینی بەستووە. چۆن چەکەکانی ئەمریکا، کە سەرجەم چەکەکانی سعودیە پێکدەهێنێت، لەگەڵ چەکەکانی چینیدا تێکەڵ دەبن، کە پاکستان پێی دابین دەکرێت؟ .. هاوردەکانی پاکستان لە چەکی ئەمریکی لە ساڵی [2006]دا [36%] بووە و لە ساڵی [2024]دا بۆ [0%] دابەزیوە.

هەرچەندە بەرپرسانی ئێران و ئیسرائیل هەڕەشەکانیان بۆ سەر یەکتری بەردەوامە، بەڵام پێشبینییەکان بۆ ئەگەری هەڵگیرسانەوەی شەڕ جیاوازن، هۆکاری جیاوازی پێشبینییەکان بۆ پێداگیری ئیسرائیل و بەرەنگاری ئێران دەگێڕدرێتەوە. شەڕ یان دانوستان؟ لەکاتێکدا بەشێک لە چاودێرانی سیاسی، سەرهەڵدانەوەی قۆناغێکی تری شەڕ لە نێوان ئێران و ئیسرائیل بە حەتمی دادەنێن، بەڵام هەندێکی تر لە پێشبینییەکان بەو ئاراستەیەن ڕێگەی فشاری زیاتر لە دژی ئێران دەگیرێتەبەر نەک شەڕ. عەلی خامنەئی، ڕابەری باڵای ئێران، ڕایگەیاند: سەردەمی شەڕ یان ئاشتی بەسەرچوو، دەبێت ڕێگەی شەڕ یاخود دانوستان بگیرێتەبەر. لە قۆناغی یەکەمی شەڕدا، هەرچەندە ئیسرائیل ژمارەیەکی زۆر لە سەرکردە سەربازییەکانی ئێرانی کوشت و ئاسمانی وڵاتەکەی کۆنترۆڵکرد، هەروەها زیانی گەورەی بە وێستگە ئەتۆمییەکان گەیاند و دەستی گەیشتە ناوخۆی ئێران، بەڵام جۆری وەڵامدانەوەکانی ئێرانیش مایەی فشارێکی گەورەبوو بۆ ئیسرائیل. هەرچەندە بەشێک لە چاودێران سەرهەڵدانەوەی شەڕ بە ئەگەرێکی زۆر نزیک دەبینن، بەڵام بەشێکی تر پێیانوایە وڵاتانی ڕۆژاوا کارتی گوشاری زیاتری ئابووری و دەستوەردان لەکاروباری ناوخۆیی ئەو وڵاتە بەکاردەهێنن. ئەوانەی ئەگەری سەرهەڵدانەوەی شەڕ بەدوو دەزانن، پێیانوایە ئێران لە قۆناغی یەکەمی شەڕدا هێزی خۆی بەکارهێناوە و زیانی بە ئیسرائیل گەیاندووە، وای بۆ دەچن شێوازی فشارەکانی سەر ئێران گۆڕانکاری بەسەردا بێت، بەتایبەت دوای ئەوەی ئێرانییەکان جەختیانکردەوە لەوەی هێشتا موشەکی نوێ و سەردەمیانەیان بەکارنەهێناوە. قۆناغی یەکەمی شەڕ کۆتاییهات، بەڵام نە ئێران خۆی بە دۆڕا و شکستخواردوو دەزانێت، نە ئیسرائیلیش خۆی بە براوەکەی شەڕەکە دادەنێت، بۆیە بەڕای چاودێران قۆناغێکی تری پڕ لە کێشمەکێشی نێوان ئەو دوو وڵاتە بەڕێوەیە، پرسیارەکە ئەوەیە قۆناغی داهاتوو جەنگێکی گەورەتر ڕوودەدات، یاخود جۆری شەڕی نێوانیان گۆڕانکاری بەسەردا دێت؟ کارتەکانی گوشاری ڕۆژاوا: ئابووری یان دەستوەردان؟ لەکاتێکدا ئیسرائیل خواستی ڕووخاندنی ڕژێمی ئێرانی هەیە و گوێ بە لێکەوتەکانی ڕووخانی ڕژێمەکە نادات، بەڵام ئەمەریکا و ئەوروپا وردتر دیراسەی دۆخی ئەو وڵاتە لە دوای ڕوودانی هەر گۆڕانکارییەک دەکەن. ئیسرائیل بۆ بەدیهێنانی پلانە ستراتیژییەکانی گوێ بە "کاولکاری" وڵاتان نادات، بۆیە ئێران بەلای ئەو وڵاتەوە مایەی مەترسییەو دەیەوێت کۆتایی بەم مەترسییە بهێنێت، تەنانەت ئەگەر ئەنجامی شەڕو گۆڕانکارییەکانیش بە وێرانبوونی ئێران کۆتاییان هاتبێت. لەکاتێکدا ئەمەریکا و وڵاتانی ئەوروپا قۆناغی داهاتووی هەر وڵاتێک دیراسە دەکەن، پێش ئەوەی دەست بۆ بەکارهێنانی کارتەکانیان لە دژی ئەو وڵاتە بەرن، ئەمەش وایکردووە پلان و هەنگاوەکانیان جیاوازتر بێت لە ئیسرائیل. ئەگەری ڕوودانی جەنگی نێوخۆیی، ئاوارەبوونی هەزاران هاوڵاتی، دەستوەردانی تورکیا لە ڕێگەی تورکەکانی ئێرانەوە، نەبوونی هێزی جێگرەوەو زۆر فاکتەری تر، ئەو فاکتەرانەن کە ئەمەریکا و ئەوروپا لە پەلەکردن لە دەستبردن بۆ ئێران دەترسن. ڕەنگە گرنگترین کارت بە ئەمەریکاو ئەوروپا بۆ خۆ قوتاکردن لە کێشەی ئێران و گۆڕانکاری لە دەسەڵاتی ئەو وڵاتە، گۆڕانکاریکردن بێت لە نێو سیستەمی دەسەڵاتی ئەو وڵاتەدا، ئەمەش ئێران لە وێرانکاری و داڕووخانی دام و دەزگاکانی دەپارێزێت. خه‌ڵكى ئێران: ناسیۆنالیزم لە کاتی قەیراندا لەکاتێکدا بەشێکی زۆر لە دانیشتوانی ئێران نەیاری دەسەڵاتی ئێستای وڵاتەکەیانن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دژی هێرشەکانی ئیسرائیلن و پێیانوایە ئامانجی ئەو وڵاتە پێشێلکردنی سەروەری وڵاتەکەیان و وێرانکردنیەتی. چاودێرانی سیاسی پێیانوایە، ئەو شەڕەی لە نێوان ئیسرائیل و ئێران دا ڕوویدا، به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕوانكرا، نه‌بونه‌ دژى رژێم و ڕانه‌په‌ڕین له‌ دژى. به‌ڕای چاودێران، دانیشتوانی ئێران جگە لەوەی لە ڕووی ئاینی و ئایدۆلۆژییەوە جیاوازن له‌ ئیسرائیل، هاوكات له‌وه‌ ده‌ترسن وڵاته‌كه‌یان به‌هۆی ئه‌م شه‌ڕه‌وه‌ وێران بێت هاوشێوه‌ى وڵاتانى تر. بەڕای چاودێران، دانیشتوانی ئێران پێشبینی بۆ نەکراون، بەو پێیەی لەکاتی تەنگانە و دروستبوونی مەترسیدا لەسەر وڵاتەکەیان، بیرۆکەی ناسیۆنالیستی بەسەریاندا زاڵە و دژی هێرشی سەر وڵاتەکەیانن، هەرچەندە لەگەڵ دەسەڵاتیشدا ناکۆک و نەیار بن.

ئامادەکردن: هاوڵاتی هەرێمی کوردستانی عێراق بەدەست قەیرانێکی درێژماوەی مووچەوە دەناڵێنێت. ئەم کێشەیە لە بەرئەنجامی ڕێکنەکەوتنی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەندیی دروستبووە. بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرتێک: زیاتر لە دە ساڵە ناکۆکی لەسەر داهاتی نەوت و تەرخانکردنی بودجە و دەسەڵاتی سیاسی وایکردووە فەرمانبەرانی کەرتی گشتی لە هەرێمی کوردستان لە مامۆستایان، فەرمانبەران، پزیشکان، کرێکارانەوە تا دەگات بە هێزە ئەمنییەکان، لە قەیرانی دواکەوتنی بەردەوامی مووچەکانیان یان فەوتان یان لێبڕینی بەشێکی مووچەکانیاندا بن . ئەم پرسە نەک هەر کاریگەری لەسەر توێژی فەرمانبەران و خانەنشینان هەبووە و باری دارایی ئەوانی لاواز کردووە بەڵکو کاریگەریی لەسەر بژێوی ژیان بە گشتی لە کۆمەڵگاکەدا و جووڵەی بازاڕ و ئابووریی و ئاستی داهاتی تاکەکەس هەبووە و هەروەها بێمتمانەیی نێوان هەردوو حکومەتەکەی قووڵتر کردووەتەوە. لە ناوەندی قەیرانەکەدا، ناکۆکییە درێژخایەنەکەی نێوان هەرێم و ناوەند هەیە لەسەر دابەشکردنی داهات. بەغدا پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەبێت هەناردەکردنی نەوت و داهاتە نانەوتییەکانی خۆی ڕادەستی حکومەتی فیدراڵی عێراق بکاتەوە، لەکاتێکدا هەولێر دەڵێت زۆرجار بەغدا تەرخانکردنی دارایی وەک ئامرازێکی سیاسی بەکاردەهێنێت.  لە ساڵانی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ هەردوولا هەوڵیاندا ڕێککەوتنێک بە فەرمی بکەن کە بەپێی ئەو ڕێککەوتنە حکومەتی هەرێم بڕێکی دیاریکراوی نەوت و پشکی داهاتی ناوخۆیی و گومرگی ڕادەست بکات، لە بەرامبەردا بەغدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بکات. هەرچەندە پێشکەوتنەکان لەسەر کاغەز بەدەست هاتن، بەڵام لە ئاستی جێبەجێکردندا هەموو شتێک گەڕایەوە بۆ خاڵی سەرەتا. داواکارییەکانی لایەنی کوردستانیش بە ڕوونی ماونەتەوە: حکومەتی هەرێم دەیەوێت تەرخانکردنی بودجەی هەرێم و مووچەی هاوڵاتییانی، گەرەنتیی هەبێت لە کاتی خۆیدا بێت لە حکومەتی فیدراڵیەوە بەبێ ئەوەی هەوڵبدرێت بۆ کەمکردنەوەی دەسەڵاتە دەستوورییەکانی و تێکدانی ئۆتۆنۆمییەکەی. بەرپرسانی هەولێر جەخت لەوە دەکەنەوە کە ناکرێت موچەی فەرمانبەران بودجەی هەرێم بەکارببرێن لە ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەرێم و ناوەنددا.  دەسەڵاتدارانی هەرێم داوای میکانیزمێک دەکەن کە مووچەی مانگانە وەک مافێکی دەستووریی مسۆگەر بکات. بەڵام بەغدا پێداگری لەسه ڕ شەفافیه ت و وردبینی لە داهاتەکانی حکومەتی هەڕێم دەکات و ئاماژه به بێمتمانەیی ساڵانێک دەکات و هەروەها تۆمه تبارکردنی هەرێم بە خراپ بەڕێوەبردنی داهاتی ناوخۆیی هەرێم و هەروەها بەشێک لەو بودجەیەش کە لە ساڵانی ڕابردوو لە بەغداوە نێردراوە. گرفتەکان تەنها تەکنیکی نین بەڵکو سیاسیشن. زۆرجار ناکۆکییەکان بەستراونەتەوە بە ململانێی دەسەڵاتی فراوانترەوە لە نێوان لایەنە کوردییەکان و دەسەڵاتدارانی بەغدا. گۆڕانکاری لە بازاڕەکانی نەوت و فشارە داراییە فراوانەکانی عێراق قەیرانەکە زیاتر ئاڵۆزتر دەکات. بەڵام بۆ هاووڵاتیانی کوردستان، ئەم ناکۆکیی و یەکتر تۆمەتبارکردنانە بە مشتومڕێکی بێزەنتی دەچن کە هیچ لە گرفتی بژێویی و دارایی ئەوان کەمناکاتەوە و هەر وەکو خۆیەتی. بۆ هاوڵاتییانی کوردستان له کۆتایی هەر مانگێکدا نادڵنیایی لە مووچە وەرگرتن و دواکەوتنی بەردەوام، بەرۆکیان دەگرێت و لە ململانێدان بۆ دابینکردنی کرێی خانوو و خواردن و و سووتەمەنیی و پێداویستییە ڕۆژانەییەکانیان.  چاودێران دەڵێن، تا هەردوولا کێشەی مووچە و بودجەی هەرێم لە ناکۆکییە سیاسییەکان جیا نەکەنەوە، ئەوا قەیرانەکە بەردەوام دەبێت لە سەرهەڵدانەوەی بەردەوام سەرباری ڕێککەوتنەکانیش.  چارەسەرێکی ڕیشەیی و بەردەوام، پێویستی بە هەڵوێستی ڕوون و یەکلاکەرەوە و شەفافییەت لە داهات و وردبینی بەردەوام هەیە و هەروەها توانای لەیەکتر نزیکبوونەوە و لەیەکتێگەیشتن و ڕێککەوتنی ڕاستەقینە و بنەمادار، هەروەها هەردوولا پابەندبوونی هەردوو لایەن بە ڕێککەوتنەکەوە بە تەواوی ووردەکارییەکانیەوە.  ئایا تۆ وەکو هاونیشتمانییەک کە قەیرانەکە کاریگەری هەبووە بەسەر ژیانتەوە، بۆچوونت چییە لەبارەی ڕێککەوتن و ناکۆکییەکانی هەرێم و ناوەند؟ بفەرموو بۆ کۆمێنت.

ئامادەکردن: هاوڵاتی هەتا بێت پەیوەندییەکان گرژیی و لێکدوورکەوتنەوەی زیاتریان لێدەکەوێتەوە. سووریا، شانۆی خۆبەرجەستەکردنی هێزە ناوچەییەکان و سیناریۆ ناکۆکەکان، لە چەند مانگی ڕابردووەوە دیمەنی گەرمی سیاسیی ناوچەکەیە و کاریگەری لەسەر تەواوی ناوچەکە و هاوکێشەکانی هێز و پەیوەندییە ناوچەیی و جیهانییەکان داناوە. بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرتێک: لە دوای هەردوو کۆمەڵکوژی دروزییەکان و عەلەوییەکانەوە لەلایەن چەکدارە توندڕەوە دینییەکانی نزیک لە ئەحمەد شەرع و هێزە بەدەوییەکان و بەشێک لە سوپاکەی شەرع، ڕێککەوتنی نێوان کوردەکان و دیمەشق گرێکوێرەی تێکەوت. ڕێبەرانی پەیەدە و هەسەدە متمانەیان بەرامبەر شەرع کە لە ژێر کاریگەریی توندی تورکیادایە تا نزمترین ئاست دابەزیوە و بۆ ئەمەش مەرج و تایبەتمندییەکانی خۆیان بۆ ڕێککەوتن فراوانتر کردووە.  هەسەدە وەکو هێزێکی تەواو ڕاهێنراو و نیزامی، بووەتە جێگا متمانەی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و ئەمریکا و تەواوی وڵاتانی ئەوروپیی و ئیسرائیل. هەروەها ناوچەکانی باکور و خۆرهەڵاتی سوریا بە تەواوی پێکهاتە جیاوازەکانییەوە، بە تەواوی بەهرەمەندن لە پێکەوەژیانێکی ئاشتییانە. هێزەکانی سوریای دیموکراتیش، بە تەواوی پیشاندەرەوەی ئەو مۆزایکە دینیی، ئیتنیکیی و کۆمەڵایەتییەی ناوچەکەن.  لە دیمەشق، دەسەڵاتێک بە شوناسێکی نەتەوەیی عەرەبیی و دینی ئیسلامیی و مەزهەبیی سونییەوە، مایەی نەوەکو متمانەی ناوەندە سیاسیی و دیپلۆماسییە نێودەوڵەتییەکان نییە، بەڵکو تەنانەت جێگای متمانەی دەوڵەتانی عەرەبیی سوننیی و پێکهاتە نێوخۆییەکانی سوریاش نییە.  لە سیناریۆیەکی تورکییدا، ئەنەکەسە کە گروپێکی نزیک و سپۆنسەرکراوی تورکین و لە کوردەکانی سوریا پێکهێنراون، هەوڵدەدرێت وەکو کورد لەگەڵ دیمەشق کۆببنەوە و بە ئاماجی لاوازکردنی هەڵویستی هەسەدە و پاشەکشەپێکردنی لە هەڵوێست و داواکارییەکانی و هەروەها لەتکردنی یەکڕیزیی کوردەکان، بەڵام ئەمە سیناریۆیەکی پێشوەخت شکستخواردووە و پلانێکی پووچ و بێئەنجامە.  ئەحمەد شەرع لە لێدوانێکدا ووتی: هەسەدە نوێنەرایەتی باکور و خۆرهەڵاتی سوریا و کوردەکان ناکات.  لەلایەن ئاڵدار خەلیلەوە وەڵامدرایەوە ووتی: ئەحمەد شەرع کێ تۆی هێنایە سەر تەختی دەسەڵات؟ تۆ نوێنەرایەتی کێ دەکەیت؟ تۆ هەڵنەبژێردراوی بەڵکو دانراوی. تۆ تەنها نوێنەرایەتی خۆت دەکەیت و زیاتر نا.  دیمەنەکە ئێستا بەم شێوەیەیە: ناوچەیەکی فراوانی باشوری سوریا و تا نزیک دیمەشق لە پارێزگای سوەیدا و درعا لە ژێر کۆنترۆڵی چەکدراە دروزییەکان و سوپای ئیسرائیلدایە. هێزە چەکدارە دروزییەکان بە تەواوی پاڵپشتیی چەک و پارە لە ئیسرائیل وەردەگرن. هەروەها دروزییەکان درێژبوونەوەکی ئیتنیکییان هەیە بۆ نێو ئیسرائیل.  تورکیا وەکو هێزێکی کاریگەر بەسەر دیمەشقەوە پلان و سیناریۆکانی تا ئێستا نەوەکو سەرکەوتنیان بەدەست نەهێناوە، بەڵکو تەنانەت پێدەچێت سوریا ببێتە زەلکاوێک کە نەزانێت چۆن دەربچێت لێی و ڕزگاری ببێت. هەرچەندە تورکیا لە ڕێگەی هێزی سەربازییەوە، توانی عفرین و سەرێکانیی و گرێ سپیی دەستبەسەردا بگرێت بەڵام هەر ئێستا کشانەوە و بەجێ هێشتنی ئەو ناوچانە، بۆی دەبێتە شکستێکی گەورە و مانەوەشی هەر مانەوەیە لە زۆنگاوێکدا کە تابێت باجەکەی قورستر دەبێت لە هەموو لایەنێکەوە.  تورکیا بەهۆی دژایەتیکردنی هەسەدە و کوردەکانەوە، کەوتووەتە بەرەی دژ بە ئەمریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا و ئیسرائیلەوە.  ئیسرائیل لە دوای هێرشەکانییەوە  بۆ سەر قەتەر، ئیسرائیل بووەتە تاکە هێزی باڵادەستی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ئیسرائیل دۆخی جەنگی سەپاندووە بەسەر تەواوی ناوچەکەدا و هیچ یەک لە یاسا نێودەوڵەتییەکانی سەروەری دەوڵەتان لەبەرچاو ناگرێت.  ئیسرائیل هێزێکی پێشکەوتووی تەکنۆلۆژیای سەربازیی هەیە و هاوپەیمانییەتێکی توند و مێژوویی لەگەڵ ئەمریکا هەیە و بەشێکی زۆر لە دەوڵەتانی ڕۆژئاواییش پشتگیریی دەکەن.  کۆنگرەی دەوڵەتانی ئیسلامی لە قەتەر هیچ ئەنجام و هەڵوێستێکی لێنەکەوتەوە، جگە لە بەیاننامە. لە دۆخی جەنگدا بەیاننامە بە دەردی هیچ ناخوات.  ئێستا تورکیا بەهۆی پاڵپشتیی  بۆ حەمماس لە ئەگەری هێرشی ئیسرائیلدایە و هەروەها ئێرانیش هەر سات بۆ دەستپێکردنەوەی جەنگ لە ژێر هەڕەشەدایە.  ئێرانیش لە ژێر هەڕەشەی دەستپێکردنەوەی جەنگدایە لەلایەن ئیسرائیلەوە. لە دیمەنی نائارام و نادڵنیای سوریادا تاکە هێزێکی دڵنیا لە ئامادەیی و ئامانجی ڕوون و ڕەواوە، هەسەدە و کوردەکانن.  ناوچەکە لە نەخشەکێشانێکی نوێدایە لە ئایندەیەکی نزیکدا. هەروەکو سەرۆکی کەنەدا وتی، ساڵی ١٩١٨ و ١٩٤٥ و ١٩٨٩ جەنگ ڕوویاندا و نەمانزانی بەرەو کوێمان دەبات. ئێستاش جەنگ هەڵگیرساوە و نازانین بەرەو کوێمان دەبات.  سەرۆکی یەکیک لە ٧ وڵاتە گەورەکەی جیهان، ئەوە بۆچوونی بێت، هەڵبەت کە پێشبینی و لێکدانەوە بۆ ئایندەی ململانێ و جەنگ لەم ناوچەیە ئاسان نابێت. با بزانین گۆڕانکارییەکان و پەرەسەندنەکان دەگەن بە کوێ و ئاڕاستەی ململانێ و جەنگ بەرەو کوێمان دەبەن.  بۆچوونی تۆ وەکو هاوڵاتییەکی بە ئاگا لە ڕووداو و گۆڕانکارییەکان لەسەر دیمەنی سیاسیی ئێستای سوریا و ناوچەکە بە گشتی چییە؟

نووسین: نەبەز مستەفا دوای ١٨هەمین کۆنگرەی نیشتمانی پارتی کۆمۆنیستی چین (CPC) لە تشرینی دووەمی ٢٠١٢، لیژنەی ناوەندی نوێی هەڵبژێردراو، بەسەرۆکایەتی شی جینپینگ، " هەشت خاڵیی وەک بڕیار بۆ باشترکردنی شێوازی کارکردن و پەیوەندییەکانی نێوان حزب  و خەڵک"ی دەرکرد. بڕیارە هەشت خاڵییەکە، بناغەیەکی پتەوی بۆ چاکسازییەکی مێژوویی و گۆڕانکارییەکی گەورە لە ئاکاری حزب و ئیدارەی وڵاتدا دابین کردووە. ئەمەش بە شێوەیەکی بەرچاو کاریگەریی لەسەر پێشکەوتنی چین لەبوارەکانی سیاسی، ئابووریی، کۆمەڵایەتیی، کولتووریی، و حوکمڕانیی نیشتمانیی هەبووە. هەروەها وزەیەکی زۆری خستووەتە گەڕ بۆ بنیاتنانی وڵاتێکی بەهێز و گەورەکردنی گەورەبوونەوەی نەتەوەی گەورەی چین لە مۆدێرنیزاسیۆنی چینیدا. بڕیارە هەشت خاڵییەکە یەکەم هەنگاوە لە هەوڵەکانی حیزبی کۆمۆنیستی چین بۆ باشترکردنی ڕەفتارەکانی، کە پێویستە ئەندامانی حیزب پەیڕەوی لێبکەن. کە بۆ ئەمەش شی جینپینگ ڕایگەیاندووە کە "بەرپرسە پێشەنگەکان لە هەموو ئاستەکاندا دەبێت وەک نموونە و ڕۆڵگێڕ بن، و دەبێت بزانن کە چی دەڵێن و چۆن دەژین بەپێی بەڵێنەکانیان. لەناو نووسینگەی سیاسی، من لەگەڵیدا دەست پێدەکەم." ئەمەش سەرەتای پرۆسەیەکی گشتگیرترە  لەشێواز و کارکردن لە حزب و حکومەتدا.  بڕیارە هەشت خاڵییەکە بریتی بوون لە : 1.  لێکۆڵینەوە و شیکاری باشتر و تێگەیشتنی ڕاستەقینە لە بارودۆخەکان کاتێک لێکۆڵینەوە لەسەر ئاستی جەماوەر دەکەن: واتە پێویستە لە کاتی توێژینەوە مەیدانییەکاندا زۆر وردبین و لە واقیعی ژیانی خەڵک تێبگەین.   2.  ڕێکخستنی کۆبوونەوەکان و باشترکردنی شێوازی بەڕێوەچوونیان: ئەمەش واتە کەمکردنەوەی کاتی کۆبوونەوەکان و دڵنیابوون لەوەی کە کاریگەر و بەرهەمدار بن. هەروەها گرتنەبەری  رێوشوێنی کرداریی و دوورکەوتنەوە لە ڕێورەسمی زۆر و بێ سود.   3.  کورتکردنەوەی دیکومێنت و بەڵگەنامە و وتارو باشترکردنی شێوازی نووسین: واتە گرنگە بۆ گەیاندنی زانیاری بە شێوەیەکی ڕوون و خێرا.   4.  ستانداردکردنی ڕێکارەکان بۆ سەردانە فەرمییەکانی دەرەوەی وڵات: ئەمە یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی بە وریاییەوە پلانیان بۆ دابندرێت، بە مەبەستی مسۆگەرکردنی یەکپارچەیی و کاریگەری لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا.   5.  باشترکردنی رێکارەکانی چاودێریکردن بۆ تێگەیشتن و جێبەجێکردنی  ئەو بنەمایانەی  ئەنجامدانی پەیوەندییەکان باشتر دەکات لەگەڵ خەڵکدا: واتە جەختکردنەوە لەسەر پەیوەندی بەرپرسان و خەڵک، کە دەبێت میکانزمێک هەبێت بۆ دڵنیابوون  لەوەی بەرپرسان لە خەڵک دوورنەکەونەوە و گوێیان لێبگرن.   6.  باشترکردنی راپۆرتە هەواڵییەکان. ، واتە هەواڵەکان روونتر و وردتر ئامادەبکرێت بە جۆرێک دووربکەوێتەوە لە پروپاگەندەی زیاد لە پێویست. .زیاتر  پەیوەست بن بە ژیانی  رۆژانەی خەڵک.   7.  دانانی یاسای توند دەربارەی بڵاوکردنەوەی وتارەکان: واتە پەرەپێدانی چاودێری و پاپەندبوون بە دیسپلین و پەیرەوی ناوخۆ. دوورکەوتنەوە لە رێکلامکردن بۆ کەسایەتی بە شێوەی ناپێویست.   8.  پەرەپێدانی تێچووی کەم و چاودێری توندی یاساکان لەسەر گەندەڵی لە حکومەت یان لە حزبدا. واتا دەبێت سیستەمێکی چاودێری هەبێت بۆ رێگری کردن لە هەر جۆرە گەندەڵییەک، بەکارهێنانی نادروستی دەسەڵات یا سوود وەرگرتنی تایبەتی لە پۆست. ئەمەش بە مەبەستی پاکراگرتنی داموودازگاکانی حزبی و حکومی، بە ئامانجی گیڕانەوەی متمانەی خەڵک.   ئەم بڕیارە  کاریگەریی لەسەر پێشکەوتنی چین لەبوارەکانی سیاسیی، ئابووریی، کۆمەڵایەتیی، کولتووریی، و حوکمڕانیی نیشتمانیی هەبووە. لەوانە: •  لە ڕووی سیاسییەوە، بڕیارە هەشت خاڵییەکە وەک "برینێکی بچووک" سەیر دەکرێت کە چاکسازییەکی گەورەی لە هەموو لایەنێکدا لێ کەوتووەتەوە و سنووردارکردنی توندوتۆڵی پراکتیکەکانی نێو پارت و حکومەت. ئەمەش پاککردنەوەیەکی قووڵی ناوخۆیی لە نێو پارتدا ئەنجام داوە، پاراستنی پلە و پێگەی پارتەکە و بەهێزکردنی پێشکەوتنی پارتەکە لە سروشت و پاکیزەییدا، و بەهێزکردنی یەکێتی و توانای شەڕکردنی. •  لە ڕووی ئابوورییەوە، بڕیارە هەشت خاڵییەکە گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە شێوازی دابەشکردنی بودجە و سەرچاوەکاندا دروست کردووە. لە ڕێگەی کەمکردنەوەی زیادەڕۆیی و ڕێگریکردن لە گەڕان بەدوای کرێدا، یارمەتی داوە پەیوەندییەکانی نێوان حکومەت و بازرگانان پاک بکاتەوە و ژینگەیەکی یەکسانتر دروست بکات. ئەمەش هێزێکی بەهێز بوو بۆ پەرەپێدانی گەشەپێدانی ئابووریی کوالێتی بەرز.   •  لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە، بڕیارە هەشت خاڵییەکە، دەنگدانەوەیەکی قووڵی لە نێو ئەندامانی پارت و خەڵکی گشتیدا دروست کردووە. ئەمەش ئاسانکاریی کردووە بۆ چارەسەرکردنی پرسیارە گرنگەکانی گەندەڵی و پێشێلکردنی یاسا لە نێو کاربەدەستانی فەرمیدا. ئەمەش پشتگیرییەکی ڕاستگۆیانەی خەڵکی بەدەستهێنوە و بناغەیەکی پتەوی بۆ حوکمڕانیی درێژخایەنی پارتەکە دابین کردووە.   •  لە ڕووی کولتوورییەوە، بڕیارەکە ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەی هەبووە لە بنبڕکردنی پاشماوەی پراکتیکە فیوداڵییەکان و بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرییە زیانبەخشەکانی کولتوورەکانی ڕۆژئاوای خراپبوو. ئەمەش شێوازی کارکردنی نێو پارت و حکومەتی بوژاندووەتەوە وەک نموونەیەکی بەهێز لە هێنانی گۆڕانکارییەکی قووڵ لە ئەخلاقی گشتیدا و داب و نەریتە کۆمەڵایەتییەکان، و ئازادکردنی بیر و هۆش و ڕۆحی مرۆڤ. بڕیارەکە بناغەیەکی پتەوی بۆ پێشخستنی مۆدێرنیزاسیۆنی کۆمەڵایەتیی چین دابین کردووە.   •  لە ڕووی حوکمڕانیی نیشتمانییەوە، بڕیارە هەشت خاڵییەکە بەشدارییەکی زۆری هەبووە لە مۆدێرنیزاسیۆنی سیستەمی حوکمڕانیی نیشتمانیی چین و توانای حوکمڕانییەکە. ئەمەش گیانی نوێی بەخشی بە ئەندامانی پارت و کادیرەکان و بە شێوەیەکی بەرچاو توانای حوکمڕانیی درێژخایەنی پارتەکەی بەهێز کردووە.   بۆیە بڕیارە هەشت خاڵیکە گۆڕانکارییەکی مێژوویی لە چیندا دروست کردووە و تایبەتمەندییەکی یەکلاکەرەوەی حوکمڕانی پارتەکەی لە سەردەمی نوێدا داناوە، وە بەهایەکی زۆری پێدراوە و بەردەوام پشتیوانی لێکراوە. بڕیارەکە گەرەنتییەکی بەهێزی دابین کردووە بۆ پێشکەوتنی گشتگیر لە بنیاتنانی وڵاتێکی بەهێز و تێگەیشتن لە بوژاندنەوەی نەتەوەیی گەورەی چین و مۆدێرنیزاسیۆنی چینیدا.

کۆمپانیای ئێم جەی هۆڵدینگ، کۆمپانیا پێشەنگەکەی بواری پڕۆژەکانی نیشتەجێبوون، ئۆفەرێکی نوێ و نایابی بۆ ئەوانەی خوازیارن ببن بە خاوەنی یەکەیەکی نیشتەجێبوون لە شاری سلێمانی ڕاگەیاند، کە بەبێ پێشەکیی و تەنها بە قیستی مانگانە، دەتوانن ببنە خاوەنی یەکەیەکی نیشتەجێبوونی دڵخوازی خۆیان.  ئەم هەنگاوە بە یەکەمین ئۆفەری لەو جۆرە لە مێژووی شاری سلێمانیدا دادەنرێت.  ئەو کەسانەی خوازیارن ببنە خاوەنی شوقەیەکی مۆدێرن لە پڕۆژەکانی ئێم جەی هۆڵدینگ، دەتوانن بەبێ پێشەکی و بەبێ هیچ بڕە پارەیەکی سەرەتا، ڕاستەوخۆ دەست بە پڕۆسەی کڕین بکەن، بە قیستی مانگانەی ١٠٠٠ دۆلار. هەروەها، شوقەکەش ڕاستەوخۆ دەکرێت بە ناوی کڕیارەوە. کۆمپانیای ئێم جەی هۆڵدینگ لە ئێستادا ٧ پڕۆژەی نیشتەجێبوون لە باکووری شاری سلێمانی و لە شوێنێکی جوان و سەرنجڕاکێشی شارەکەدا بنیاد دەنێت، کە دەکەونە سەر دووسایدی هەواری شار و تەنیشت پارکی هەواری شار. سەرەڕای بەهاداریی و فەزای کراوەی شوێنەکە، هەروەها بە درەخت و سەوزایی تەنراوە ئەم هەنگاوە لە درێژەی هەوڵەکانی کۆمپانیاکەیە بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و خستنەڕووی ئۆفەری جۆراوجۆر لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا، بە ئامانجی ئەوەی زۆرترین چین و توێژی کۆمەڵگە سوودمەند ببن و ببنە خاوەنی یەکەیەکی نیشتەجێبوونی شایستە.  چاودێرانی بازاڕی خانووبەرە ئەم ئۆفەرە نوێیە بە هەنگاوێکی گرنگ و بوێرانە دادەنێن لە بازاڕی کێبڕکێکاری خانووبەرەدا، بە تایبەت کە دەرفەت ساز دەکات بۆ کڕیاران تاوەکو ببنە خاوەنی موڵکێکی بەنرخ بەبێ پێدانی بڕێکی زۆر وەک پێشەکی.  ئێم جەی هۆڵدینگ، بە ڕوئیایەکی نوێوە کاردەکات و ئامانجی جوانکردن و گەشەکردنی شاری سلێمانییە.

نووسین: ئەحمەد رەسوڵ چیرۆکی دەسەڵاتدارە ستەمکار و دیکتاتۆرەکان لە زۆر لایەن و تایبەتمەندییەوە هێندە لە یەکچوونیان تێدایە وەک ئەوەیە کەسێک چیرۆکی هەموویانی نووسیبێتەوە. بەگشتی هەموویان، خەڵکەکەیان لە پلەیەکی نزمتر لە ئینسان دەبینن و خۆیان بە چەندین پلە لە سەرووی ئینسانییەتەوە.  هەموویان، جگە لەوەی سەرکوت و زیندان و تەنانەت کوشتنینش ڕووبەڕووی ئەوانە دەکەنەوە کە ناچنە ژێر باری ستەمکارییەکانیان، هەروەها خۆیان بە چارەنووس و قەدەرێکی مەزنی سەروو سروشتیی و بانمرۆیی دەبینن کە بە گەلەکانیان پێشکەشکراوە.  هەموویان، لە گەندەڵییە گەورەکاندا هاوبەشن و  خەڵکەکەیان لە برسێتیی و زەلیلیدا ڕادەگرن و خۆیان لە پارەدارییەکی خەیاڵیی و ژیانێکی شاهانەییدا و بەکاربەریەکی بێسنووریی خۆشگوزەرانییدا نمایشی نەخۆشانەی قودرەت و عەزەمەتی لەسەر وەهم هەڵچنراوی خۆیان دەکەن. چیرۆکی ئەمجارە، چیرۆکی دیکتاتۆرێکی گەمژەیە، کە دیکتاتۆر و ستەمکارەکان هەموویان لە گەمژەییشدا هاوبەشن، کە بێنیتۆ مۆسۆلینی دیکتاتۆرە فاشیستەکەی ئیتالیایە، بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرتێک: بێنیتۆ مۆسۆلینی، کە خۆی بە دوچێی ئیتالیا ناودەبرد، لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم، بەهۆی نائارامیی کۆمەڵایەتیی و گێژاوی ئابووریی و ترس لە کۆمۆنیزم، توانی بگاتە سەر تەختی دەسەڵات. لە ساڵی ١٩١٩ پارتی فاشیستی ئیتالیای دامەزراند، لە کاتێکدا سەرکردایەتیی کۆمەڵێکی نیمچە سەربازیی، ناسراو بە کراس ڕەشەکانی دەکرد لە ڕێپێوانە بەناوبانگەکانیاندا لە ڕۆمای پایتەخت.  مۆسۆلینی بەهۆی سەپاندنی هەیمەنە و هێزی میلیشیایی خۆیەوە توانی شا ڤیکتۆر ئیمانوێلی سێیەم ناچار بکات کە لە ساڵی ١٩٢٢ وەک سەرۆک وەزیران دەستنیشانی بکات. ئەمەش سەرەتای دەرکەوتن و بەهێزبوونی یەکێک لە بەدناوترین دیکتاتۆرەکانی مێژووی مۆدێرنی ئەوروپا بوو. ڕژێمی مۆسۆلینی بە خێرایی ئیتاڵیای گۆڕی بۆ دەوڵەتێکی فاشیستی، کە توندوتیژی و دیسیپلین و کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگا بوونە پایەکانی پێکهێنانی. میللیشیا کراس ڕەشەکانی بە شێوەیەکی دڕندانە نەیارانی سیاسییان سەرکوت دەکرد، هێرشیان دەکردە سەر سۆسیالیستەکان و لیبراڵەکان و هەر کەسێک کە بەرەنگاری ئایدۆلۆژیای فاشیستی دەبووەوە. ئازادی ڕۆژنامەگەریی لەناو برا، دەربڕینی ناڕەزایەتیی بە تاوان ناسێندرا و کەشوهەوایەکی پڕ لە ترس و تۆقین سەراپای ژیانی ڕۆژانەی داگرت.  دیدگای فاشیستی مۆسۆلینی جەختی لەسەر دڵسۆزیی و ملکەچیی ڕەها بۆ دەوڵەت و شکۆمەندکردنی شەڕ و سەرکوتکردنی ئازادییە تاکەکەسییەکان لە بەرژەوەندی ناسیۆنالیزمی بەکۆمەڵی ئیتالیایی دەکردەوە. پڕوپاگەندە ڕۆڵێکی سەرەکی لە پێکهاتەی ڕژێمە دیکتاتۆرییەکەی مۆسۆلینیدا هەبوو. مۆسۆلینی شارەزا بوو لە هونەری پەیوەندییە جەماوەرییەکان بە بەکارهێنانی ڕۆژنامە، ڕادیۆ، پۆستەر و سازدانی کۆبوونەوەی گشتی بۆ بنیاتنانی بنەمایەکی کولتوریی بۆ ئایدیۆلۆژیاکەی و هەروەها سەپاندنی هەژموونی کەسایەتیی خۆی. لە وتارەکانیدا کە پڕ بوون لە دەستەواژەی شەڕانگێزانە، خۆی وەک ڕزگارکەری ئیتاڵیا پیشان دەدا. خۆی وەکو قەدەرێکی مەزن پێناسەدەکرد کە گەورەیی و مەزنایەتی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی دەگەڕێنێتەوە. سڵاوی فاشیستەکان و یەکپۆشی و نمایشە وردەکانی کۆریۆگرافی، بوونە هێمای لەدایکبوونەوەیەکی ترسناکی ئیتالیا لە ژێر دەسەڵاتی مۆسۆلینیدا. دەسەڵات و خواستەکانی مۆسۆلینی ئیتالیایان بردە ناو جەنگێکی کاولکار و کارەساتبارەوە. هاوپەیمانێتییەکەی لەگەڵ ئەدۆلف هیتلەر و بڕیاری پەیوەستبوون بە جەنگی جیهانی دووەم کارەساتە گەورەکە بوو. هێزەکانی ئیتالیا تووشی شکستێکی گەورە بوون و تا ساڵی ١٩٤٣ وڵاتەکە وێران بوو. لە بەرامبەر زیادبوونی شکستی سەربازی و لەدەستدانی پشتیوانی گشتی، ئەستێرەی دەسەڵاتی مۆسۆلینییش ڕووی لە ئاوابوون دەکرد. لە تەمموزی ١٩٤٣ لە پۆستەکەی دوورخرایەوە و دەستگیرکرا.  دواتر لە ئەنجامی داگیرکردنی باکور و ناوەڕاستی ئیتالیا لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە، مۆسۆلینی لەلایەن هێزەکانی ئەڵمانیاوە ڕزگارکرا و دەسەڵاتدارێتییەکی بۆ دامەزرێنراو وەکو سەرۆکی کۆماری ئیتالیا ناوبرا. بەڵام دەسەڵاتەکەی بە شێوەیەکی قەرەبوو نەکراو هەرگیز نەیتوانی شوێنی خۆی بگرێتەوە و تەنها بوکەڵەیەکی دروستکراوی نازییەکان بوو. لە نیسانی ساڵی ١٩٤٥، کاتێک هێزەکانی هاوپەیمانان لە باکووری ئیتاڵیا نزیکدەبوونەوە، مۆسۆلینی هەوڵیدا لەگەڵ کلارای هاوسەری و دەستەیەک لە بەرپرسە نزیکە فاشیستەکانی بەرەو سویسرا هەڵبێت، بەڵام لەلایەن هێزە چەکارە پارتیزانە کۆمۆنیستە ئیتالییەکانەوە لە نزیک دەریاچەی کۆمۆ دەستگیرکران.  لە ٢٨ی نیساندا مۆسۆلینی و کلارا پێتاچیی هاوسەریی و چەند بەرپرسێکی فاشیست گوللـەباران کران. دواتر تەرمەکانیان لە گۆڕەپانی لۆریتۆی میلانۆ هەڵواسرا و خەڵک قسەیان پێدەگوتن و تفیان تێدەکردن. هەڵواسینی تەرمی مۆسۆلینی و هاوسەر و هاوڕێکانی هێما بوو بۆ ڕەتکردنەوەی فاشیزم و تۆڵەسەندنەوەی ئیتالیا لە دیکتاتۆرییەت. بەم شێوەیە ئیتالیا لە قۆناغێکی تاریک و سەختی مێژووی خۆی تێپەڕی و بەرەو قۆناغێکی دیکەی کرانەوە و گەشانەوە هەنگاوی نا. سەرهەڵدان و کۆتاییهاتنی مۆسۆلینی، وانەیەک و بیرخستنەوەیەکی توندە کە هەرچەندە پڕوپاگەندە و توندوتیژی و کۆنترۆڵی تاکڕەوانە دەتوانن بۆ ماوەیەک زاڵ بن بەسەر کۆمەڵگاکاندا، بەڵام دواجار کۆتاییەکی دزێویان هەیە هەروەها چۆن ئەم جۆرە ڕژێمانە زۆرجار لە ژێر قورسایی وەهم و دڕندەیی خۆیاندا دەڕووخێن.

نووسین: خەبات کوردە ناوچەکە نزیکبووەتەوە لە پلەی کوڵان و چاوەڕوان دەکرێت لە داهاتویەکی نزیکدا چەندین گۆڕانکاری گەورە ڕووبدەن. کۆمەڵێک پرسیار دەوروژێنین بۆ ئەوەی بەرچاو ڕونیمان هەبێ لەبارەی ئەوەی ڕوودەدات! لە دوای لێدانی سەرکردە باڵاکانی حەماس کە بە عەقڵی بڕیاردەری ڕێکخراوەکە دادەندرێن و لە دەرەوەی کەرتی غەزە ژیان دەکەن ، دەوڵەتی قەتەر ڕایگەیاند کە تەواوی ئەو سەرکردانە گواستراونەتەوە شوێنەکی پارێزراو . کەواتە حەماس لە داهاتوو دەتوانێ جارێکی تر بە ئازادانە بێتەوە ڕوو ؟ کۆنگرەی دەوڵەتانی عەڕەبی و ئیسلامی کە بڕیارە ١٥-٩-٢٠٢٥ لە قەتەر ببەسترێ هیچ کاریگەریەکی دەبێ ؟ جا نازاندرێ لە داهاتوو قەتەر دەتوانێ بە ئەمەریکیەکان بڵێ بنکەی سەربازی عودەید چۆڵ بکەن ، ئەوا زلهێزێکی تر هەیە پارێزگاریمان لێدەکات ؟ تورکیا هێزەکەی لە قەتەر دەکشێنێتەوە ؟ دەوڵەتانی کەنداو لە گەڵ ئەمیری قەتەر باوەش بە یەک دادەکەنەوە ؟ قەتەر هیچی تر پاڵپشتی دارایی و سیاسی ئیخوانەکان دەکات ؟ بڕیارە سەرۆکی ئێرانیش بگاتە قەتەر ، ئایا دەرەنجامەکانی کۆنگرەکە هیچیان پێدەکرێ لە گەڵ جولەکە و ئیسڕائیل ؟  یان هەر قاوە خواردنەوە و بەیاننامەی ناڕەزایەتی دەردەبڕن ؟ تەواوی دەوڵەتانی عەڕەبی ناوچەکە ئامادەییان تێدایە کە دژایەتی سەربازی ئیسڕائیل بکەن بە عێڕاقیشەوە ؟ هاتنی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چی لە هەگبەکەی دایە ؟ ئیسڕائیل بە جارێ دەتوانێ دژایەتی هەموو دەوڵەتانەی ناوچەکە بکات ؟ چونکە وەکو دەبینین بێجگە لە کەرتی غەزە لە لوبنان و سوریا و یەمەن لە ئێستادا چالاکی سەربازی ڕۆژانە ئەنجام دەدات ، ڕۆژانەش هەڕەشە لە تورکیا و ئێرانیش دەکات و هەندێ جار سەرکردە و پەرپرسە باڵاکانی گروپە شیعەکانیش لە عێڕاق دەکاتە ئامانج . زوو زووش چاو لە میسڕ و سوپایەکەشی سوردەکاتەوە ! دوور نیە ئیسڕائیل یارمەتی دەوڵەتی قوبرسیش نەدات بۆ ئەوەی سوپای تورک لە وڵاتەکە دەرکەن. لە ئێستادا قوبرس نزیکترین شوێنە کە F16 کانی تورک بتوانن لە وێوە زەفەربە ئیسڕائیل بهێنن. هەر بە ڕاست تورکیا و سەرۆکەکەی ئەو توانایە ماددی و سەربازیەیان هەیە کە ڕووبەڕووی ئیسڕائیل ببنەوە؟ لە دوای شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران ئیسڕائیلەوە ، هیچ گۆڕانکاریەک دەبینن ؟  یان ئەو گەلانە فێرن بە زەبری کوتەک نەبێ قەت گۆڕانکاری ناکەن ؟ ڕوسیا و ئۆکرانیا پێش کۆبونەوەکەی ئالاسکای پۆتین و تڕەمپ ، هەڕەشەکانی تڕەمپ بە جوڵەی چەند کەشتی گەلێکی سەربازی دەستی پێکرد و چاوەڕێ دەکرا هەڕەشەی تەقاندنەوەی چەندین پاپۆڕی بارهەڵگری نەوت و غازی ڕوسی لە لایەن ئەمەریکاوە بکەوێتە بواری جێبەجێ کردننەوە . کۆنفڕانسی شەنگهای بەسترا و پۆتین لە خۆی گۆڕا و دڕۆنەکانی گەیشتنە ناو هەر دوو دەوڵەتی پۆڵەندا و ڕۆمانیای سەر بە دەوڵەتانی ناتۆوە ! ئایا ڕوسیا ئەو هێزەی هەیە بەرەیەکی دیکەی شەڕ بکاتەوە ؟  بە تایبەتیش ئەگەر ئەو دەوڵەتانە سەر بە ناتۆ بن و دەرگای ئارامی دەوڵەتانی تەواوی ئەوروپاش بن ! ئایا چین دەتوانێ خۆی بخاتە ناو گێژاوی شەڕی سەرتاسەرییەوە و ببێتە سەنەدێک بۆ ڕوسیا ؟ لە کۆتاییدا ڕوسیا و پۆتینیش بە تایبەتی ئامادەن شەڕ ڕابگرن چونکە ڕێژەی خەرج کردنی داهاتی تەواوی ڕوسیا بۆ جەنگ لە ئۆکڕانیا خەریکە سەدا پەنجا تێدەپەڕێنێ ؟ عێڕاق و هەرێمەکەی خۆشمان بەندە بە هەڵچونی هەر دوو دەوڵەتی ئێران و تورکیا لە گەڵ ئیسڕائیل و ئەمەریکا پێکەوە !  کەواتە دەتوانین بڵێین ئەگەر گرژیەکانی ئێران و ئسڕائیل لە داهاتودا توند تر بۆوە ، ئەوا هیچ لارییەک نیە کە سەرکردە حیزبی و سەربازیەکانی شیعەش لایەکی سەریان دەخوا ! بە ڕاست بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆک وەزیرانی دەوڵەتی ئیسڕائیل دەبێتە موسای دووەم ؟ وەکو خۆی بانگەوازی بۆ دەکات !

نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ یەکێک لە دیکتاتۆرەکانی نێو مێژووی سیاسیی، کە تەنەنات لە دوای ڕاپەڕینی خەڵک و لە دەسەڵات خستنی و دەستگیرکردنی، لە غروری خۆیەوە، هەموو ئەوەی ڕوویدا بوو تێینەدەگەیشت و باوەڕی بە چاو و گوێیەکانی خۆیشی نەدەکرد و لە کاتی دادگاییکردنیدا، دەیگوت هێشتا ئەو سەرۆکە و پۆلیس بۆی نییە قۆڵبەستی بکات.  بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرتێک: نیکۆلای چاوسێسکو لە ساڵی ١٩٦٥ بوو بە سکرتێری گشتی حزبی کۆمۆنیستی ڕۆمانیا و لە ساڵی ١٩٧٤ بوو بە سەرۆکی ڕۆمانیا.  لە ڕێگەی کەڵتێکی لە کەسایەتی دەسەڵاتخواز بەشێوەیەکی دڕندانە کۆنترۆڵ و دەسەڵاتی ڕەهای خۆی بەسە وڵاتەکەدا چەسپاند.  ڕژێمەکەی چاوسیسکۆ لە ڕێگەی پۆلیسی نهێنی ڕۆمانیاوە چاودێری توندی بەسەر کۆمەڵگادا سەپاند، کە سیخوڕی بەسەر هاوڵاتیاندا دەکرد و ناڕەزایەتیەکانیان سەرکوت دەکرد و ترس و تۆقاندنیان لە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوکردەوە. سیاسەتەکانی چۆسێسکو بووە هۆی داڕمانی ئابووری و زیانێکی گەورە بە کۆمەڵگا.  نەیارانی سیاسی و خۆپیشاندەران زیندانی دەکران، ئەشکەنجە دەدران، یان دەکوژران. پڕوپاگەندە و سەرکوتکردن سیمای دیار و سەرەکیی ڕژێمە دیکتاتۆرییەکەی چاوسیسکۆ بوون. سەرباری سەرکوت و ستەمکارییەکەی، هەروەها هەژاریی و نابوودیی ئابووریی بەسەر وڵاتەکەدا سەپاندبوو بەڵام خۆی و خێزانەکەی لە ژیانێکی شاهانەییدا دەژیان و دابڕابوون لە خەڵک. ئەم دۆخە تاوەکو کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٨٩ بەردەوام بوو.  با بزانین دوای ئەوە چی ڕوویدا؟ لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٨٩، ڕۆمانیا شایەتی کۆتایییەکی دراماتیکییانەی یەکێک لە سەرکوتکەرترین ڕژێمەکانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات بوو. خەڵکی ڕۆمانیا لە دوای دەورانێکی درێژ لە ستەمکاریی و هەژاریی لە ساتە وەختێکی مێژوویدا ىڕیاریان دا چیتر قبوڵی نەکەن و نایەکی گەورەیان بەڕووی ڕژێمێکی توندوتیژ و تۆقێنەردا بەرز کردەوە و پاشەکشەیان لێنەکرد.  لە ساتەوەختێکدا بڕیاریاندا ئەو مۆتەکەیە لەسەر ژیانی خۆیان لابەرن و باوەش بە ئازادییدا بکەن. دروست لەو ساتەوەختەدا کە تەواوی کۆمەڵگایەک بڕیاری دا، ئیدی ڕۆژی ڕەشی نیکۆڵای چاوسیسکۆ و کۆتایی ڕژێمە تۆقێنەرەکەی دەستی پێکرد.  دیمەنێکی سوریالی، هەموو شتەکان پێچەوانە دەبنەوە ئێستا با کەمێک لەسەر ئەو دیمەنە مێژوویی و دراماتیکییە بوەستین. ساتێکی جوان کە تیایدا یارییەکە ناوەستێت، بەڵکو پێچەوانە دەبێتەوە. ساتێکی ئەفسوناویی، کە کۆنترۆڵ نامێنیت و ئازادیی وەکو پریشکێک دەردەکەوێت و هەمووان بەرەو ڕووی دەچن. ساتێک کە تیایدا، مێژوویەک بە هەموو دڵرەقیی و دڕنددەیی خۆیەوە لاواز دەبێت و هەرس دەهێنێت. ساتێک تیایدا پەیکەرەکانی غرور و بتەکانی شکۆمەندیی، دەشکین و دەکەون.  پریشکی نارەزایەتیی و خێرا بڵاوبوونەوەی یەکەم پریشکی خۆپیشاندان و ڕاپەڕین لە شاری تیمیشۆرا دەستی پێکرد و ناڕەزایەتییەکان دژی حکومەت بە خێرایی پەرەی دەسەند.  چاۆسێسکو هەروەکو ژیانی پێشووی کە پەیوەندیی لەگەڵ خەڵک و ژیانی گشتی کۆمەڵگاکەی لەمێژ بوو پچڕا بوو، لەو ساتەشدا و لە سەروبەندیی پەرەسەندنی توڕەیی خەڵک هەر بە تەواوی پچڕابوو.  چاوسیسکۆ، لە ٢١ ی کانوونی دووەمدا، لە وتارێکدا لە باڵکۆنی بارەگای حزبی شیوعی لە بوخارێستی پایتەخت، قسەی بۆ جەماوەرێک دەکرد کە پێیوابوو لایەنگر و دڵسۆزن. وتارەکە لە ڕێگەی تەلەفزیۆنەوە پەخشدەکرا و دەیویست هێز و کۆنترۆڵی خۆی بسەلمێنێتەوە. بەڵام لە ساتی وتاردانەکەیدا  دروشمی ناڕەزایەتی لە ناو جەماوەرەکەوە بەرز بووە و تا دەهات زیاتر دەبوو.  ئیتر ئەمە سەرهەڵدانێکی نارەزایەتیی و توڕەیی جەماوەر بوو کە بەری پێنەدەگیرا و دامرکانەوەی بۆ نەبوو.  پەخشی ڕاستەوخۆ کاردانەوە سەرسوڕهێنەرەکەی تۆمار کرد، ساتێکی ئایکۆنیی، کە هێمای داڕمانی دەسەڵاتەکەی بوو. لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا تەواوی خەڵکی پایتەخت هاتنە ناو خۆپیشاندانەوە. خۆپیشاندەران لەگەڵ هێزە ئەمنییەکان تێکهەڵچوون و ڕژێم بە خێراییەکی سەیر لاواز دەبوو. سوپا و هێزە چەکدارەکان لە بڕیارێکی خێرادا بەرەی جەماوەریان هەڵبژارد و هێزی خەڵکی ڕاپەڕیویان زیاتر کرد.  کەس پشتی دیکتاتۆر ناگرێت چاوسیسکۆ، تەنها هاوسەرکەی و دەستوپێوەندەکانی لەگەڵ مایەوە. زۆر بە خێرایی دەوری چۆڵکرا و دیکتاتۆر بە تەنیا مایەوە. لە ٢٢ی کانوونی دووەم، چاوسێسکو و ئیلێنای بە هێلیکۆپتەر هەڵهاتن. هەر دوای ئەوە، فەرماندەی سوپا و هێزە چەکدارەکان بڕیاریدا بە نیشتنەوەی هەموو فڕۆکە و هێلیکۆپتەرەکانی ئاسمانی ڕۆمانیا و بە پێچەوانەوە دەخرێنە خوارەوە.  بە ناچاریی هێلیکۆپتەرەکەی چاوسیسکۆ لە نزیک شارۆچکەیەک نیشتەوە و پاشان لەسەر شەقامە گشتییەکە خۆی و ئێلینای هاوسەری دەستیان لە تاکسییەک ڕاگرت و دوای ئەوە کەشف بوون و لە نزیک تارگۆڤیست دەستگیرکران.  دوو هاوسەر، کە ساڵانێکی زۆر هێمای غرور و دەسەڵات بوون و ژیانێکی شاهانەیی و خەیاڵیان هەبوو، وا ئێستا لە دەستبەسەرییدا ڕاگیراون و چاوەڕوانی رەحم و بەزەیی دەکەن لە دادگایەکی سەربازیی خێرا کە بۆیان سازکراوە.  لە غرورێکی پووچ و بۆشەوە کە چاوسیسکۆ لەبەرئەنجامی دەسەڵاتدارێتییە گەندەڵ و خوێناوییەکەوە، وەکو هەموو دەسەڵاتدارانی گەندەڵ و سەرکوتکەر، بۆی دروستبووبوو، هەموو ئەو ماجەرایەی ڕوویدابوو بە وەهمی دەزانی و لە کاتی دادگاییکردنیدا بە پۆلیسی دەگوت نابێت قۆڵبەستی بکەن، چونکە ئەو هێشتا سەرۆکی وڵاتە.  تۆمەتەکان توند بوون: جینۆساید، تێکدانی ئابووری نەتەوەیی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات. دادگاییکردنەکە کە کەمتر لە کاتژمێرێکی خایاند، بە سزای گوللـەبارانکردنی چاوسیسکۆ و هاوسەرەکەی کۆتایی هات.  لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ١٩٨٩دا، چاوسیسکۆ و هاوسەرەکەی گوڵڵـەباران کران. لە گرتە ڤیدیۆییەکانی دوا ساتەکانیان - کە لە بەرامبەر دیوارێکدا وەستابوون، دەردەکەوێت کە بە شێوەیەکی بەرچاو لەرزۆک بوون - دواتر لە تەلەفزیۆنەوە پەخش کرا و ئەمەش بینەرانی لە سەرانسەری جیهان تووشی شۆک کرد. گوللـەبارانکردنەکە کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی کۆمۆنیستی بوو لە ڕۆمانیا و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێی چاکسازیی و دیموکراسیی. گوللـەبارانکردنەکە، دادانەوەی پەردە بوو بەسەر شانۆگەرییەکی تراژیدیی و کۆتاییهاتنی کابوسی خەونێک و سەردەمێکی ڕەش بوو.  ڕاپەڕینی خەڵک و ڕووخانی چاسێسکو بۆ هەمیشە وەکو بیرخستنەوەیەکی بەهێز و وانەیەکی گرنگ بۆ دەسەڵاتداران و بۆ خەڵک و کۆمەلگاکان دەمێنێتەوە کە چۆن ڕژێمە تاکڕەو و ستەمکار و گەندەڵەکان، ڕۆژێک دێت هەڵبوەشینەوە بڕوخێنرین. ئەمە ئەزموونێک بوو لە مێژوودا، بەڵام ئایا دەبێتە وانەیەک بۆ دەسەڵاتداران لە ئێستا و ئاینددەدا؟

نووسین: مستەفا ئەلسەعید وەرگێڕان: یادگار عەلی پەیوەندی کورد بە هێرشەکەی سەر قەتەر .. ململانێی دابەشکردنی سوریا لەنێوان تورکیا و ئیسرائیل.! ناکۆکییەکانی نێوان ئیسرائیل و تورکیا لەسەر پشکی هەردووکیان لە دابەشکردنی سوریا ناتوانرێت نادیدە بگیرێت. لەنێو ئەم ناکۆکیانەدا، دیارترینیان هەڵوێستە لەسەر کورد، چونکە تورکیا پێیوایە پێویستە هێزەکانی هەسەدەی کوردی لەناوببرێن، لەکاتێکدا ئیسرائیل و ئەمریکا پێیان وایە مانەوەی [هەسەدە] گرنگە، وەک ڕێڕەوێک بەناو باکووری سوریا و باکووری عێراقەوە تا دەگاتە ئازەربایجان، کە هاوپەیمانی هەردوو ئیسرائیل و تورکیایە. ئەمەش پڕۆژەی تورکیای گەورە لەگەڵ پڕۆژەی ئیسرائیلی گەورە پێکدادەدات. ئیسرائیل پێیوایە تورکیا بە تەواوی پابەندی بەڵێنەکانی نەبووە، تورکیا دەیەوێت بە تەواوی سوریا داگیربکات، جگە لە قەراغێکی تەسک لە باشووری سوریا، هەروەها سستی نیشان دەدات لە گەمارۆدانی لوبنان و ناچارکردنی حزبوڵڵا بۆ ڕادەستکردنی چەکەکانی لە ڕێگەی هێرشێکی هاوبەشەوە بۆ سەر لوبنان لە باکوور و باشوور. تورکیا مەرجی هەڵوەشاندنەوەی هێزەکانی [هەسەدە] دادەنێت، وەک یەکەم هەنگاو، ئەمەش ئەمریکا و ئیسرائیل دەخاتە دۆخێکی نالەبارەوە، چونکە دەستبەرداربوون لە [هەسەدە] پێچەوانەی پلانەکانی ئیسرائیل و ڕێڕەوی داودە، کە بە پێویستی دەزانێت بۆ لەقاڵبدانی ئێران، لەکاتێکدا تورکیا بە مەرجێکی پێویستی دەزانێت بۆ دڵنیابوون لە کۆتاییهاتنی دۆسیەی کورد، کە جێگەی نیگەرانیگیەتی و بە مەترسییەک بۆ خۆی دەزانێت، چونکە گەورەترین ژمارەی کورد لە باشوور و ڕۆژهەڵاتی تورکیا نیشتەجێن. ئەم ناکۆکییە بووەتەهۆی پێکدادانی سەربازیی، ئیسرائیل چەندین بنکەی هێزەکانی تورکیای لە سوریا بۆردومان کردووە، نیگەرانی خۆی دەربارەی فراوانبوونی تورکیا لە دامەزراندنی بنکە سەربازییەکان لە سوریا، دووبارە ڕێکخستنەوەی سوپای سوریا بە چەکی تورکی و سەرکردایەتی تورکی و فراوانبوونی بەرهەمهێنانی سەربازیی تورکی دەردەبڕێت. ئیسرائیل متمانەی بە کەس نییە، هەرچەندە نزیک و هاوکار بێت، چونکە لە هەر گۆڕانکارییەکی سیاسیی دەترسێت، کە لە داهاتوودا هەڕەشەی لێبکات، ڕووداوی مێژوویی هەیە، وەک ڕووخاندنی شا، هاوپەیمانی ئیسرائیل لە ئێران، کە ئەمریکا و ئەوروپا یارمەتیان دابوو لە پڕۆژەی ئەتۆمی ئاشتییانەی خۆیدا. هەروەها حەماسیش هەیە، کە ئیسرائیل هیوای دەخواست ببێتە شوێنکەوتەی لە غەزە و ڕێکخراوە چەکدارە نەیارەکان لەناوببات، هەر بۆیەش دژایەتی پڕۆژەی ئەتۆمی سعودیە و دابینکردنی چەکی پێشکەوتوو بۆ ئیماراتی کرد، لەوانە فڕۆکەی [F-35]. لێدانی پایتەختی قەتەر ئاڕاستەی قەتەر بە تەنها نییە، بەڵکوو هۆشدارییەکی ئاگرینە بۆ تورکیا و باقی وڵاتانی کەنداو، ئیسرائیل تەنها بە ملکەچبوون و ئاساییکردنەوە ڕازی نییە، بەڵکو شوێنکەوتووانی دەوێت، کە بەشداریی نەکەن لە پشکەکان و تەنها ڕاشکاوانەش، دەیەوێت قەوارەیەک، کە کەس نەیەتە ڕکابەری یان بەشداریی لەگەڵیدا بکات، هەرچەندە نزیک بێت لە ئیسرائیل یان گوێڕایەڵ بێت. ئەمە بەشێکی گرنگە لە شیکردنەوەی ئەو لێدانەی، کە ئاڕاستەی قەتەر کرا، دەستکەوتی ستراتیژیی بەدەستناهێنێت ئەگەر بە جیا لە پلانەکانی ئیسرائیلی گەورە سەیر بکرێت. خۆی بە سەرکردایەتییەکی بێ وێنە و تاک لە ناوچەکە دەبینێت، بەڵکوو هاوبەشە لە فەرمانڕەوایی ئەمریکا و ڕۆژئاوا، بانگەشە بۆ تیۆری ئەفسانەیی دەکات دەربارەی جەنگێکی ئایینی، کە لە ناوچەکەدا سەرکردایەتی دەکات بە پشتیوانی ئەمریکا و بەریتانیا و وڵاتانی دیکەی ئەوروپا، کە ڕێگا خۆشدەکات بۆ گەڕانەوەی مەسیح و نزیکبوونەوەی کۆتایی جیهان، هەر بۆیەش ناتانیاهو وتی من تەنها سەرۆکی ئیسرائیل نیم، بەڵکو پەیامبەرم. ئەمە گاڵتە یان هەڵەیەکی قسەیی نییە، بەڵکوو بانگەشەیەکە بە توندی لە ئەمریکا و ئەوروپا بڵاودەکرێتەوە، هەر بۆیەش هەندێک ئەوروپی هێزەکانی ڕوسیا بە سەربازانی مەسیحی دەجال ناودەبەن، بە تێکەڵکردنی سیاسیی و ئەفسانەیی ئایینی. ئەم گۆڕانکارییە فیکریانە لە گەشەکردنی ڕاستڕەوە ئایینییەکان لە ئیسرائیل یان کۆمەڵە مەسیحییە ئینجیلییەکان لە ئەمریکا و هەندێک وڵاتی ڕۆژئاوادا ڕێکەوت نین. ئەم لایەنەم ویست ڕووناکی بخەمە سەر، پێموایە پاڵنەرێک پێکدەهێنێت، کە ناتوانرێت نادیدە بگیرێت لە لێدانی ئاڕاستەکراو بۆ قەتەر، کە پشتگیری پڕۆژەی تورکیا دەکات، سەرەڕای وابەستەبوونی قەتەر بە ئەمریکا و جێبەجێکردنی ئەو فەرمانانەی، کە پێی دەدرێت، بەڵام پەیوەندییەکی نزیکتری لەگەڵ تورکیای هاوبەش لە ڕووخاندنی سوریا هەیە، بەڵام خولیا و ئارەزووی سەربەخۆی هەیە لەوەی ئیسرائیل لەگەڵ ئەمریکا پلانی بۆ دادەنێت.

سەرتیپ جەوهەر ماوەیەكە هەستدەكرێت دڕدۆنگیی و ساردییەك لەپەیوەندی نێوان پەیەدەو ئەنەكەسە هەیە، هەروەك ساردیش كەوتۆتە نێوان پارتی و پەیەدە یان رێڤەبەری خۆسەر. رەنگە ئەو ساردیی و دڕدۆنگییەی دروستبووە بەهۆی جێبەجێنەبوون یاخود دواكەوتنی جێبەجێبوونی رێككەوتنی قامیشلۆ بێت لەنێوان ئەنەكەسەو پەیەدە كە ماوەی پێنج مانگی بەسەردا تێپەڕیوە. ماوەیەكە لێرەو لەوێ‌ ئەندامانی ئەنەكەسە باسی ئەوەدەكەن لەلایەن دیمەشقەوە بانگهێشتكراون بۆ دیدەنی و دیداری ئەحمەد شەرع حاكمی ئێستای سوریا، وەك ئاماژەیەك كە رەنگە بەبێ‌ گەڕانەوە وەفدی هاوبەشی كورد سەردانی دیمەشق بكەن. هۆكاری ئەو ساردییەی لەپەیوەندی نێوانی پارتی و پەیەدە یان ئەنەكەسەو پەیەدی دروستبووە قسەی زۆر هەڵدەگرێت، دەكرێت لەچەند لایەنێكەوە بەكورتی بخرێتەڕوو. یەكەم: رەنگە پرسی جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی قامیشلۆ (یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی كورد) كە لەكۆتایی مانگی نیسانی رابردوو كرا هۆكارێك بێت، بەڵام لەدۆخێكی وەك ئێستای سوریاو رۆژئاوای كوردستان جێبەجێكردنی رێككەوتنێك دوای دابڕانێكی دوورو درێژی ناوماڵی كورد بێگومان پێویستی بەوەختی زیاترە، بەتایبەت پەیەدە ئێستا رابەرایەتی هێزەكانی سوریای دیموكرات دەكات، بەنزیكەی 14 ساڵە هێزێكی چەكدارن، بەركەوتەی شەڕ یان ئیستحقاقی شۆڕش كاریگەری لەسەر بیركردنەوەو جێبەجێبوونی هەر رێككەوتنێك دەبێت كە لەگەڵ ئەنەكەسەدا كراوە، بەڵام پەیەدە یان فەرماندە مەزلوم عەبدێ ئەو بەرپرسیارێتیەی دەكەوێتە ئەستۆ كە هەوڵبدات رێگری لەلەتبوونی نێوماڵی كورد بكات، چونكە ئەنجام زیانی بۆ هەموو كوردە نەك تەنها ئەنەكەسە. دووەم: ماوەیەكە توركیا هەست بەئالۆزییەكی زۆر دەكات لەگۆڕانكارییەكانی سوریا. ئیسرائیل رێنادات هەناسەیەك لەسوریا بدات، هاوكات ئەو ئاشتیەی باكوریش واتە ئەردۆغان لەگەڵ رێبەری پەكەكە (عەبدوڵلا ئۆجالان) زۆر ساردبۆتەوە، بۆیە ئێستا فشار لەدیمەشق و رەنگە لەپارتی دیموكراتی كوردستانیش بكات بۆ ئەوەی وەفدی ئەنەكەسە دوور لەرێڤەبەری خۆسەر و بەتەنها بچنە دیمەشق بۆ گفتوگۆ بۆ دوو مەبەست، یەكەمیان لەتكردنی یەكڕیزیی و ناوماڵی كورد، دووەمیشیان وەك بەدیلی رێڤەبەری بچن گفتوگۆ لەسەر مافی گەلی كورد لەدیمەشق بكەن. سێبەم: بەپێی رێككەوتنی پێشووی مەزلوم عەبدێ و ئەحمەد شەرع، پێویستە تا مانگی 12 هێزەكانی سوریای دیموكرات تێكەڵ بەسوپای سوریا ببنەوەو لەگەڵ جێبەجێكردنی خاڵەكانی دیكەی رێككەوتنەكە كە لە 10 ئاداردار كرا، بەڵام تائێستا هیچ نەكراوە، بۆیە دیمەشق دەیەوێت ئەو رێككەوتنەی نێوان كورد كە لەمانگی نیساندا كرا تێكبدات و پەیامێك بۆ مەزلوم عەبدێ بنێرێ كەئەوان بەدیلی رێڤەبەری خۆسەریان هەیە بۆ گفتوگۆكردن. من نازانم ئەنەكەسە دەچنە دیمەشق یان نا، بەڵام چوونیان زیانێكی زۆر گەورە بەخۆیان دواتر بەكوردیش دەگەیەنێت. ئەگەر بەتەنها بچنە دیمەشق ئەوا یەكەم: رووبەرووی میللەتی كورد لەرۆژئاوای كوردستان دەبنەوەو وەك لایەنگری ئەحمەد شەرع یان رژێمی نوێی سوریا تەماشا دەكرێن.  دووەم: رەنگە سەرەتا ئەحمەد شەرع هەرایەكی ئیعلامیی گەورە بۆ پێشوازیان دروستبكات، بەڵام ئامادەنابێت هیچیان بداتێ‌، چونكە بڕوای بەمافی گەلانی سوریا نییە. لەكاتێكدا كە رێڤەبەری خۆسەر (پەیەدە) كەخاوەنی هێزێكی گەورەو كاریگەری وەك (سوریای دیموكرات) ەو پشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە تائێستا لەگەڵ شەرع نەگەیشتوونەتە هیچ ئەنجامێك، كەوایە مومكین نییە ئەنەكەسە كە بەدڵنیاییەوە لەڕێی توركیاوە دەچنە دیمەشق شتێك بۆ كورد بەدەستبێنن، بیریشمان نەچێت بڕیاری چارەنوسی رۆژئاوای كوردستان هەر لای مەزلوم عەبدێ‌ و هێزەكانی سوریای دیموكرات دەمێنێتەوە. بەكورتی ئەگەر ئەنەكەسە بێ‌ گەڕانەوە بۆ رێككەوتنی قامیشلۆ بچنە دیمەشق، بێگومان هیچیان دەستناكەوێت، رەنگە ماوەیەك لەرووی ئیعلامییەوە باسبكرێن، بەڵام هەم رێككەوتنەكەی قامیشلۆ هەڵدەوەشێتەوەو هەم پروشكی ئەو بەرپرسیارێتیە بەر پارتی دیموكراتی كوردستانیش دەكەوێت. نابێ ئەو راستیەش لەبیر بکەین کە ئەمریکاو وڵاتانی ئەوروپا،هێزەکانی سوریای دیموکرات بەنوێنەری باکوری خۆرهەڵاتی سوریا دەزانن، هرکەس و لایەنی دیکە بچێت لای ئەوان نوێنەرایەتی کورد یان رۆژئاوای کوردستان ناکات و پشتیوانی ناکەن.

دڵشاد ئەنوەر کاتێک لە ڕۆژی ٧ ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠٢٣، شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس بەرپابوو، جیهان پێشبینی  درێژەکێشانی شەڕەکەی بەمجۆرەی ئێستا نەدەکرد، بەڵام هەر زوو سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل ئەوەی بە گوێی جیهاندا دا، ئەم شەڕە گۆڕینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لێدەکەوێتەوە. هێرشەکەی قەتەر و زەنگە مەترسیدارەکە  هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر قەتەر کە کۆبوونەوەی سەرکردەکانی بزووتنەوەی حەماسی کردە ئامانج، لەلایەن چاودێرانی سیاسییەوە ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە ئیسرائیل پلانی کۆتاییهێنانی بە بزووتنەوەی حەماس بەتەواوەتی خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە. لەسەردەمی سەرۆکایەتی باراک ئۆبامادا، ئەمەریکا گڵۆپی سەوزی بۆ قەتەر هەڵکرد، تا دەرگا بەڕووی بزووتنەوەی حەماس دا واڵا بکات و ڕێگەی پێبدات باڵی سیاسی و دیپلۆماسی لەو وڵاتە چالاک بێت. پلانەکەی ئەمەریکا بۆ چالاکبوونی باڵی سیاسی و دیپلۆماسی حەماس لە قەتەر، تا لە کاتی پێویستدا لینکیان لەگەڵ ئەو بزووتنەوەیە هەبێت، وەکچۆن پێشتر هەمان دەرفەتی بۆ بزووتنەوەی تاڵیبان لە قەتەر ڕەخساندبوو.  دوای هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر سەرکردەکانی حەماس لە قەتەر و هەڕەشەی گرتنەبەری هەمان هەنگاو لە تورکیاش، ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە ئیسرائیل بڕیاری کۆتایی لەبارەی حەماسەوە داوە و چیتر هیچ وڵاتێک بۆ سەرکردەکانی ئەو بزووتنەوەیە ئەمان نییە.   هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرش لەناو تورکیا دژی سەرکردەکانی ئەو بزووتنەوەیە، ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە ئیسرائیل بڕیاری کۆتایی داوە بۆ کۆتایی هێنان بە حەماس و چیتر هیچ وڵاتێک ئەمان نییە بۆ سەرکردەکانی ئەو بزووتنەوەیە. ئیسرائیل کە وڵات بە وڵات بە دوای سەرکردەکانی حەماسەوەیە و پێشتریش زۆربەی سەرکردە سەربازیی و سیاسییەکانی لە غەززە کردووەتە ئامانج، ناشیەوێت بە ئاسانی هێرشەکانی بۆسەر غەززوە ڕابگرێت کە کارەساتی گەورەی مرۆیی لێکەوتووەتەوە. پلانەکانی ئیسرائیل بۆ داهاتووی غەززوە ڕوون نییە، بەڵام ئەوەی ڕوونە ئەوەیە هەمیشە غەززەی بەمەترسی بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکەی زانیووە، بۆیە دەیەوێت ئەم مەترسییە دووربخاتەوەو بزووتنەوەی حەماسیش کۆتایی پێبهێنێت. ئامانجەکانی ئیسرائیل هەرچەندە هێرشەکەی ٧ ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠٢٣ ی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل شۆکهێنەربوو، توانا و سومعەی سەربازی ڕووشاند، بەڵام لە ئێستادا ئیسرائیل دەیەوێت ئاقاری شەڕەکە بۆ فراوانکردنی هەژموونی خۆی بەسەر تەواوی ناوچەکەدا بقۆزێتەوە. لە هێرشی وڵاتانی عەرەبی بۆ سەر ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٦٧، سەرەتا ئیسرائیلییەکان شپرزە بوون، بەڵام ئەنجامەکەی بە فراوانبوونی هەژموونی ئیسرائیل کۆتایی هات، بۆیە ئەو وڵاتە دەیەوێت مێژوو دووبارە بکاتەوە. دوای هێرشەکەی ٧ ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠٢٣ ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، بونیامین ناتەنیاهۆ ڕایگەیاند: "ئەم جەنگە دەبێتە هۆی گۆڕانکاریی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا." سەرباری هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ قەتیسکردنی شەڕ لە جوگرافیایەکی دیاریکراودا، بەڵام هەست بەوە دەکرێت ئیسرائیل خواستی گەورەکردن و فراوانبوونی جەنگی هەیە و نایەوێت لێرەدا ڕابوەستێت. لە شەڕی وەکالەتەوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل، شەڕ لە جوگرافیایەکی دیاریکراو و لەگەڵ هێزە نزیکەکان لە ئێران بوو، بەڵام وردە وردە شەڕەکە فراوانبوو تا ئێرانیشی گرتەوە. هەرچەندە ئێران هەوڵیدا نەچێتە شەڕی راستەوخۆوە و لە ڕێگەی هێزە نزیکەکانییەوە ئەم شەڕە بکات، بەڵام دوای لاوازبوونی حەماس، حیزبوڵڵا، حوسییەکان و ڕووخانی ئەسەد، دواجار پریشکی ئاگرەکە گەشتە ئێران. لە مانگی ١١ ی ساڵی ٢٠٢٣، جیهان چاوەڕوانی وتارەکەی حەسەن نەسروڵای سەرۆکی پێشووتری حیزبوڵای لوبنان بوون، بەوەی شەڕی فراوان دژی ئیسرائیل ڕابگەیەنێت، بەڵام وتارەکە هەمووانی شۆککرد، کاتێک پاکانەی بۆ ئێران کرد. ئێرانییەکان زوو درکیان بە مەترسی دۆخەکە کردبوو، وەفدەکانیان لە نێوان عێراق، سوریا، یەمەن و لوبناندا هاتووچۆیان دەکرد، رێنماییان دەدایە هێزە نزیکەکانیان، بەڵام ئەم هەوڵانە نەبوونە مایەی دوورخستنەوەی شەڕ لە خۆی. دوای لاوازبوونی هێزە نزیکەکانی و ڕوودانی قۆناغی یەکەمی شەڕ لە نێوان ئیسرائیل و ئێران دا، سەردەمی شەڕی بەوەکالەت بەسەرچوو، لە ئێستادا چاوەڕوانی هەڵگیرسانی قۆناغی دووەمی شەڕ لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا دەکرێت. لەنێو سەرجەم هێزە نزیکەکان لە ئێران، تەنها گروپە شیعەکانی عێراق بەسەلامەتی لەو دۆخە دەربازییان بووە کە ناوچەکەی گرتووەتەوە، بۆیە پرسیار ئەوەیە لە قۆناغی دووەمی شەڕدا، چارەنوسی ئەم هێزانە چی دەبێت؟ شەڕ و ئامانجە دژ بەیەکەکان ئەگەر سەرهەڵدانی شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس بەزیان بۆسەر کۆمەڵێک گروپ و وڵات شکابێتەوە، ئەوا دۆخەکە بۆ روسیا جیاوازترە، بەو پێیەی کردنەوەی دەرگایەکی تری شەڕ فشارەکانی سەری لاوازکرد. لەکاتێکدا روسیا لە ژێر فشارێکی قورسی نێودەوڵەتیدا بوو بەهۆی شەڕی ئۆکرانیاوە، بەڵام هەڵگیرسانی شەڕ لە غەززە فشارەکانی سەر ئەو وڵاتەی بە جۆرێک لاوازکرد و رۆژئاواییەکانی بەجۆرێک سەرقاڵکرد، ئێستا داوای ڕاگرتنی شەڕی لێدەکرێت. لەکاتێکدا شەڕی غەززە بەلای بەرژەوەندی روسیادا شکایەوە، تورکیاش هەوڵیدا سود لەو شەڕە ببینێت بۆ فراوانبوونی هەژموونی خۆی لە ناوچەکەداو بە ڕووخانی رژێمی ئەسەدیش ڕۆڵی لە سوریا پەیدا کرد، بەڵام خەریکە پێیدەخزێنرێتە نێو ئاڵۆزییەکانەوە. هەرچەندە بە هاتنە سەر دەسەڵاتی ئەحمەد شەرع لە سوریا هەژموونی تورکیا بەسەر ئەو وڵاتەدا زاڵبوو، بەڵام هێشتا نەیتوانیووە خەونە گەورەکەی بەدی بهێنێت کە لاوازکردن و لە قاڵبدانی هێزەکانی سوریای دیموکراتە. تورکیا دەیویست بە جۆرێک سود لە جەنگی غەززە وەربگرێت، پاڵپشتی ئەمەریکا بۆ هەسەدە لاوازبکات و حکومەتی نوێی سوریا دژی ئەو هێزە کوردییە بەکاربهێنێت، بەڵام ئێستا خەریکە دۆخەکەی بەسەردا قەڵپ دەکرێتەوە. پاڵپشتییەکانی ئەمەریکا بۆ هەسەدە بەردەوامن، دەستبردنی حکومەتی سوریا بۆ هێزەکانی هەسەدە دەرفەتی دەستوەردانی زیاتر بە ئیسرائیل لە ناوخۆی سوریا دەدات، ئەمە جگە لەوەی هەڕەشەی ڕاستەوخۆی ئیسرائیل لە تورکیا زیاتر بووە، بۆیە هەموو ئەمانە مایەی نیگەرانین بۆ تورکیا. بەڕای چاودێرانی سیاسی، ئیسرائیل ئامانجی ستراتیژی هەیە لە فراوانکردنی شەڕ و دەستبەرداری ئەم ئامانجەی نابێت، ئەمەش لە پێناو ئەوەی بەسەر تەواوی ڕکابەرەکانیدا باڵادەست بێت، بۆیە لەمڕووەوە گوێ بە زیانی مرۆیی و ئابووری نادات.