نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ڕاپۆرتێکی شیکاریی لەبارەی گۆڕانی ناکۆکییە سیاسییەکان بۆ توندوتیژیی: نەریتێک و ڕیشەیەکی مێژوویی: کایەی سیاسیی لە کۆمەڵگای کورستاندا هەردەم زەمینەی سەرهەڵدانی ناکۆکییەکان و وەرگەڕانیان بۆ پێکدادانی چەکداریی خوێناویی بووە، کە هۆکارگەلی جیاوازیان لە پشتەوە بووە، لە جیاوازیی فیکریی و ئایدیۆلۆژییەوە بۆ خواستە سایکۆلۆژییەکانی کاراکتەرە سیاسییەکان یان ویستی فراوانتربوونی هەژموون و دەسەڵاتخوازیی تا دەگات بە بەرژەوەندییە ئابوورییەکان، چ لە نێوانی باڵە سیاسیی و سەربازییەکانی هەمان پارتی سیاسیی بێت و چ لە نێوانی دوو پارتی سیاسیی بووبێت. ئاوڕدانەوەیەکی خێرا لە مێژووی وەرگەڕانی ناکۆکییە سیاسییەکان بۆ پێکدادانی چەکداریی: بە گەڕانەوە بۆ مێژووی تەنها شەش دەیە لەمەوبەری کایەی سیاسیی کۆمەڵگای ئێمە، دووکەرتبوونێکی قووڵی تەنها پارتێکی سیاسیی ئەوکاتە دەبینین کە پارتی دیموکراتی کوردستان بووە. ئەو کات باڵی مەکتەبی سیاسیی کە دوو کەسایەتیی هەرە دیاری ئەو باڵە ئیبراهیم ئەحمەد و مام جەلال بوون لەگەڵ خودی سەرۆکی پارتی، مەلا مستەفا دەکەونە ناکۆکییەوە. زۆر سادە و ئاسان ناکۆکیی سیاسیی نێوان هەردوو باڵەکە دەگوازرێتەوە بۆ پەنابردنە بەر چەک و هەڵکوتانە سەر یەکتری و ڕاوەدوونان. دواتر دوو باڵەکە بە جەلالی و مەلایی ناسران و بۆ ماوەی زیاتر لە دوو دەیە ناکۆکییەکە بە هەردوو دۆخی سارد و گەرمییەوە درێژەی کێشا. ئەو ناکۆکییە بوو بە ماکی دابەشبوونێکی قووڵی هەمەلایەنەی کایەی سیاسیی لە هەرێمی کوردستان، کە تا ئێستاش درێژەی هەیە و بۆ نەوەکانیان ماوەتەوە. ئەم ڕەتکردنەوە توندوتیژانەیە بووەتە نەریتێکی ڕیشەدار لە عەقڵییەتی سیاسییدا. ئەم عەقڵییەتەی ڕەتکردنەوە و سڕینەوەی ئەویدی لە نێو کایەی سیاسیی کۆمەڵگای ئێمەدا هێندەی قوربانیی گیانیی لێکەتووەتەوە کە هێندەی قوربانییانی بەرەنگاربوونەوەی داگیرکاران و دوژمنان بووە ئەگەر زیاتریش نەبووبیت. هەروەها هێندەی ئەم نەریتەی پەنابردنە بەر توندوتیژیی، زەبری کوشندەی لە دۆزی ڕەوای ئینسانی کورد داوە، هیندە دوژمنەکەی نەیتوانیوە زیانی پێ بگەیەنێت. دوای تێپەڕبوون بە چەندین وێستگەی پێکدادانی کورت و درێژخایەندا لە نێوان هەموو پارتە سیاسییەکاندا لە شوێن و کاتی جیاوازدا، دواهەمین دەرکەوتنەوەی ئەو ڕووبەڕوونەوە چەکداریی و خویناوییە، لە کارەساتی لالەزارددا بەرجەستە بوو. هۆکارەکانی پەنابردنە بەر توندوتیژیی بۆ چارەسەری ناکۆکییەکان: ١-مێژوویەکی درێژیی خەباتی چەکداریی لە شاخ، کە بە سروشتی خۆیان، پارتە سیاسییەکان و شۆڕشەکان بە گشتی لەسەر دژایەتیکردنی سیستمی سیاسیی پایەداری دەوڵەت و یاساکانی بونیادنرا بوون. ٢-دواکەوتوویی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتیی و نزمیی ئاستی گەشەسەندنی ژیاریی و کولتوریی کۆمەڵگای ئیمە کە هێشتا توانای هەرسکردنی بەهاکانی قبوڵکردنی جیاوازیی و ڕێزلێگرتنی ئەویدی وەکو خۆی و هەڵکردن لەگەڵییدا نییە و هێشتا توانای دیالۆگی عەقڵانیی لاوازە. ٣-بۆماوەییبوونی دەسەڵات یان بە بنەماڵەییکردنی دەسەڵات لەنێو پەیکەری حزبی سیاسییدا کە ئەو دوانە خۆیان لە بنەمادا دژ و ناکۆکن بەیەکتری. حزب پێکهاتەیەکی سیاسیی دنیای مۆدێرنە و سەر بە چەمکەکانی دەزگا، پڕۆژەی عەقڵانیی و بە ناوەندییکردنی تاکە کەس و توانا و کارامەییەکانییەتی لەگەڵ دەنگدانی ئازادانە و هەڵبژاردن. لە کاتێکدا بۆماوەییبوونی دەسەڵات یان بەبنەماڵەییکردنی دەسەڵات دنیای خێڵ و هۆزگەراییە و لەسەر بنەمای خوین و پشت داڕێژراوە و سەر بە چەمکەکانی بنەماڵە و خێڵ، دەمارگیریی و هێزی ڕووتە. ٤-گرێدراویی بەرژەوەندییە ئابووریی و قازانجە گەورە ماددییەکان بە تۆپەڵبوونی دەسەڵاتی سیاسییەوە ٥-نەریتێکی مێژوویی سەردەمی میرنشینەکانی سەدەی هەژدە و نۆزدە تا حزبە سیاسییە مۆدێرن-خێڵەکییەکانی سەدەی بیست و لەوێشەوە ماکی ناکۆکیی سیاسیی و چەکداریی لە شەستەکانی سەدەی ڕابردووەوە وگەیشتنی بە ئەمڕۆ. ٦-هێزی چەکداری گوێڕایەڵ و ملکەچ بۆ فەرمانی سەرۆک حزب یان تەنانەت بۆ سەرۆکی لیوایەک و هێزێک، واتا بە کەسییکردنی هێزی چەکدار. لێرەوەیە ئەم هێزە چەکدارانە هێندەی لە میلیشیا و هێزی چەکداری خێڵ و بنەماڵەوە نزیکن هێندە لە هێزی نیشتمانیی و پارێزەری هاوڵاتی و نیشتمانەوە نزیک نین. ٧-لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا، بەشێکی زۆری میدیاکانیش کە میدیای حزب و بنەماڵە و کەسەکانن، هێندەی ڕۆڵی فیتنەچیی و بەرپاکاری ئاشوب دەگێڕن هێندە میدیای بەرپرسیار و خاوەن ئێتیکی میدیایی نیین و هیچ ستراتیژێکی نیشتمانیی و بنەمایەکی پیشەیی ڕەچاو ناکەن. کاریگەریی و لێکەوتەکانی پەنابردنە بەر توندوتیژیی بۆ سڕینەوەی جیاوازییەکان و یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییەکان: ١-قوربانییبونی کۆمەڵێک مرۆڤ و تێکچوونی ژیانی دەیان خێزان ٢-شکاندنی بەندە هاوبەشەکانی یەکگرتوویی کۆمەڵگا و پارچەپارچە کردنی، هاوکات بڵاوبوونەوەی بێمتمانەیی ٣-تێكدانی ئاشتیی و ئاسایشیی کۆمەڵایەتیی و ژیانی خەڵک و هێشتنەوەیان لە نائارامییدا. ٤-بەرەو دوا گێڕانەوەی ڕەوڕەوەی گەشە و پێشکەوتنی کۆمەڵگا لەسەر هەموو ئاستەکانی. ٥-پەرەپێدانی عەقڵییەتی چەکداریی و سەروەرکردنی هێزی ڕووت، هاوکات پایەماڵکردنی تاکەکەسەکان و گروپە کۆمەڵایەتییەکان لە هێزی لۆژیک و توانای گفتوگۆی عەقڵانیی. ٦-وێناکردنی کۆمەڵگای کوردیی هەم بۆ خودی خۆی و هەم بۆ دنیای دەرەوەی خۆی، وەکو کۆمەڵێکی دوور لە ئادگارەکانی کۆمەڵگایەکی هاوچەرخ و نائاشنا بە بەها مرۆییە باڵاکانی دنیای نوێ. ٧-هەڕەشەی جددی لەسەر قەوارەی هەرێمی کورستان، کە سەرباری قەیرانە بێشومارەکانی، هێشتا نوێنەرایەتی شوناس و بوونی ئینسانی کورد دەکات.
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ڕاپۆرتێکی شیکاریی لەبارەی پرسی کورد و هەسەدە لە داهاتووی نادیاری سوریا و پەیوەندییە ناجێگیر و گرژییە ناوچەییەکاندا: پەیوەندییەکانی نێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات بە پێشەنگایەتی کورد و حکومەتی ناوەندی لە دیمەشق وەکو تەوەرێکی سەرەکی لە داڕشتنی داهاتووی وڵاتەکەدا دەمێنێتەوە. ڕێککەوتنی مانگی ئازاری ٢٠٢٥ی نێوان ئەحمەد شەرع، سەرۆکی کاتی و مەزلوم عەبدی فەرماندەی هێزەکانی پاراستنی گەل، کە ئامانجی یەکخستنی دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەکانی ڕۆژاڤا بوو لەگەڵ دەوڵەتی سوریا، خاڵێکی گرنگ و وەرچەرخانێکی مێژوویی بوو. بەڵام جێبەجێکردنی لەسەر بێمتمانەیی بە یەکتر و لێکدانەوە ناکۆکەکانی لامەرکەزی و فشارە دەرەکییەکان وەستاوە. هێزەکانی سوریای دیموکرات لە کۆنترۆڵکردنی ئاسایش و بەرپاکردنی سەقامگیریی و ئاشتتیی و بەڕێوەبردنی نااوچەکانی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا سەرکەوتوو بووە کە دەوڵەمەندە بە سەرچاوەکان، بانگەشە بۆ سیستەمێکی دیموکراسی لامەرکەزی دەکات کە ئۆتۆنۆمی کولتووریی و ئیداریی بۆ کورد و کەمینەکانی دیکە گەرەنتی بکات. بەڵام دیمەشق پێداگریی لەسەر یەکگرتنەوەی تەواوەتی دەکات و پێی باشترە هێزە چەکدارە کوردەکان بەشێوەی تاک بە تاک لە سوپای سوریادا جێگایان بۆ بکرێتەوە، واتا بتوێنرێنەوە و کۆنترۆڵی دەسەڵاتی حکومەتی ناوەندیی بەسەر سنوورەکان و کێڵگە نەوتییەکان و فڕۆکەخانەکاندا پارێزراو بێت. ڕۆڵی تورکیا و دەستێوەردانە نێگەتیڤەکانی لە وڵاتەکەدا و لە پەیوەندیی نێوان لایەنەکاندا، دیمەنەکەی زیاتر ئاڵۆز کردووە. ئەنقەرە تەماشای هێزەکانی سوریای دیموکرات دەکات وەکو درێژکراوەی پەکەکە و فشاری خستووەتە سەر دیمەشق بۆ ئەوەی خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتیی و لامەرکەزیی ئیداریی کوردەکان ڕەت بکاتەوە و نەیهێڵێت. بەرپرسانی تورکیا هەڕەشەی کردەوەی سەربازییان کردووە لە ئەگەری داڕمانی ڕێککەوتنی یەکگرتن، لە هەمان کاتدا ئاماژەن بۆ ئامادەیی بۆ فراوانکردنی پەیوەندییە بازرگانییەکان لەگەڵ دیمەشق- کە تیشک دەخاتە سەر سروشتی مامەڵەیی دیپلۆماسی ناوچەیی. شەڕ و پێکدادانەکانی ئەم دواییە لە دێرەزوور و ڕەقە لە نێوان بەشێک لە هێزەکانی هەسەدە و میلیشیاکانی سەر بە دیمەشق، جەخت لەسەر ناسکیی و هەستیاریی ئەو دۆخەی ئێستا دەکەنەوە. دواخستنی هەڵبژاردنەکانی حکومەتی سوریا لەو ناوچانەی کە زۆرینەی کوردن و ئیدانەکردنی کۆنفرانسی "یەکێتی پێکهاتەکان"ی حەسەکە و ناوهێنانیان وەک جوداخواز، گرژییەکان دەبەنە ئاستێکی بەرزترەوە. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ئەکتەرە ڕۆژئاواییەکانی وەک کەنەدا مەرجی دانپێدانانی حکومەتی نوێی سوریایان بە داننان بە دەسەڵاتی دیفاکتۆی کورد لە ڕۆژاڤادا داناوە. ئەمریکا بەردەوامە لە پشتگیریکردنی هەسەدە لە ڕووی سەربازییەوە، ئەمەش هەوڵەکانی دیمەشق بۆ جەختکردنەوە لەسەر سەروەری و ناوەندێتیی دەسەڵات و ئیدارە سەختتر دەکات. پێشبینی و سیناریۆکان: ١-سازانی فیدراڵی: گفتوگۆی ڕاستەقینە و ڕاشکاوانە، دەتوانێت کاریگەریی هەبێت لە یەکلاییکردنەوەی دانوستان و ببێتە زەمینە سازیی بۆ بونیادنانی دەوڵەتێکی لامەرکەزی لە سوریا، کە ئەمەش گەرەنتیی پاراستنی کوردەکان و پێکهاتەکانی تریش دەکات. ٢-توندبوونەوەی ململانێکان: جێبەجێنەکردنی ڕێککەوتنی مانگی ئازار ڕەنگە پێکدادانی فراوانتری لێبکەوێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر تورکیا دەستێوەردانی فراوانتر و لە ڕێگای میلیشیا دینییە توندڕەوەکانەوە دروستکراوی خۆیەوە ناڕاستەوخۆ یان ڕاستەوخۆ لەلایەن سوپا تورکیاوە پەرەپێبدات. ٣-نێوەندگیری نێودەوڵەتی: چوارچێوەیەکی فرەلایەن کە ئەمریکا و ڕووسیا و زلهێزەکانی ناوچەکە تێیدا بەشداربن دەتوانێت دۆخەکە سەقامگیر بکات، ئەمەش بەندە بە چاکسازییەکی وورد و هەمەلایەنی دەستوریی و یاسایی چ لە ئاستی ناوخۆی سوریا و چ لە ئاستی نێودەوڵەتییدا کە گەرەنتیی پێکەوە ژیانی ئازادانە و ئارەزوومەندانەی پێکهاتە جیاوازەکانی سوریا بکات. ٤-پارچەپارچەبوون: بەردەوامبوونی دۆخی چەقبەستوویی، ئەگەری چەسپاندنی دابەشبوونە دیفاکتۆییەکان زیاتر دەکات، لەگەڵ ئەوەی هەرئێستا ڕۆژاڤا بە شێوەیەکی نیمچە سەربەخۆ ئیدارەی ژیان و کاروباری ناوچەکانی خۆی دەدات و ئاشتیی و سەقامگیریی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی لە ئاستێکی زۆر باش و پەرەسەندوودایە. ئەو پرسیارەی دەمێنێتەوە لەبارەی دواهەمین گرژیی و پەرەسەندنەکانی دێرزور و ڕەققەیە، ئایا دەبێتە بنەمای ڕێککەوتن و سازانی تەواوەتیی یان پریشکی کڵپەکردنی جەنگێک کە درێژکراوەی ناوچەیی سەختی دەبێت و ئەمەش ئایندەی سوریا و وڵاتەکە هێندەی تر ناڕۆشن دەکات؟ ئایا بۆچوونی تۆ وەکو هاونیشتمانییەکی ئاگادار لە ڕووداوە سیاسییەکان و ڕووداو و گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە، چییە؟
سەرتیپ جەوهەر گرتنی شاسوار عەبدولواحید، مەرگەسات و وێنە تراژیدیەكانی هێرش و پەلاماردانی لالەزار لەسلێمانیی و درێژكردنەوەی حوكمی زیندانیانی بادینان لەهەولێر بەسەریەكەوە، دیمەنی راستەقینەو دۆخی سیاسی و كوردستان پێشان دەدات. دیمەنێك دوای 34 ساڵ لەحوكمڕانیی، تروسكایی و هیوایەك بۆ ژیان و ئایندەی خەڵكی كوردستان ناهێڵێتەوە. رووداوەكان بەسەریەكەوە، ئەو راستیەمان بۆ دووپات دەكاتەوە كە لەكوردستان جگە لە بێبەهابوونی دامەزراوەكانی حوكمڕانی و ئازادی و دیموكراسی، هاوكات سەردەمی بزوتنەوەی ئۆپۆزسیۆنیش كۆتایی هات! ئیدی كوردستان وەك دوو ناوچەی جیاوازو دوو زۆنی حوكمڕانیی بێ ئۆپۆزسیۆن و بێ ئازادیی بەتەواوی یەكلایی بۆوە. بەپێی هەموو مەنتقێك بەكارهێنانی هێزو یان زیندانیكردن و كۆتوبەندكردنی ئۆپۆزسیۆن لەخراپی حوكمڕانیی و لەتوڕەیی و ناڕەزایەتی خەڵك كەمناكاتەوە، بگرە خراپتری دەكات، ئینكاریكردنی هەقیقەت هیچ لەهەقیقەت ناگۆڕێت. دەبێ دەسەڵاتدارانی كوردستان ئەم راستیە بزانن كاتێك خەڵك دەنگ بەئۆپۆزسیۆن دەدات لەبەرئەوە نییە خاوەنی پرۆژەن، بەڵكو لەبەر بێچارەیی و بێدەرەتانیانە! بۆیە لەباتی كۆتوبەندو توندوتیژیی و بەكارهێنانی هێز، رێگەیەكی زۆر ئاسانتریان هەیە، ئەویش خزمەتكردنی خەڵك و رێگە دیموكراسیەكەیە! لەسەرەتای دروستبوونیدا، بزوتنەوەی گۆڕان بەردەركی سەرای كردە مەیدانی دەربڕینی ناڕەزایەتی و شەقام و شا رێگاكانیشیان دەگرت، هەندێجار پەنایان بۆ توندوتیژیش دەبرد، زۆربەی چین و توێژەكانی سلێمانی و تەنانەت هەندێجار خەڵك لەهەولێرەوە دەچوونە سلێمانی بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین، پڕ بەقورگیان دروشمیان دژی دەسەڵات و شێوازی حوكمڕانی دەگوتەوە، كەچی نە یەكێتیی كەئەوكاتە مەكتەبی سیاسیەكەی رۆڵیان لەبڕیاردانی هەبوو و نە رەوانشاد مام جەلال پەنایان بۆ ئەو توندوتیژییە نەبرد كە ئەم چەند رۆژە لەسلێمانی بینیمان! لەماوەی زیاتر لە 20 ساڵی رابردوو سلێمانی مەڵبەندی ناڕەزایەتی و ئۆپۆزسیۆن بووە. سەدان خۆپێشاندانی ناڕەزایەتی لەسلێمانی بەڕێوەچووەو جارجار لەڕێی پۆلیس و ئاسایشیش بڵاوە بەخەڵك كراوە، ئەم خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیانە سلێمانیان ناشرین نەكرد بگرە جوانتریان كردووە، بەڵام هیچ كات پەنا بۆ ئەو توندوتیژییە نەبراوە كە لەم چەند رۆژە بینیمان. سەرباری ئەوەی دەمێكە لەهەموو بارودۆخێكی سیاسی هەموو ئیلتیزامێك دووركەوتوومەتەوەو تێبینی زۆرم لەسەر ئۆپۆزسیۆنبوون لە كوردستان هەیە، بەڵام دیمەنە تراژیدیی و نامرۆییەكانی پەلاماردانی لالەزار و شێوەی دەستگیركردنی كاك لاهور و هاوڕێكانی، ویژدانی من و خەڵكی كوردستانیان ئازاردا. دیمەنێك بوون من دڵنیام زیانێكی ئێجگار گەورە بە وێنەی سلێمانیی و ژیانی سیاسی كوردستان دەگەیەنێت، رێگەیەك بوو، پێشبینی نەدەكرا پەنای بۆ ببرێت، ئێستاش نەچووە بچێت، دەكرێت ئەم برینە چارەسەربكرێت. لەژیانی دیموكراسی و حوكمڕانیی سەقامگیر، گرەوی سەركەوتنی درێژخایەن لەسەر پرۆژەی ئاوەدانیی و پێشخستنی كۆمەڵگا دەكرێت، نەك بێدەنگكردنی خەڵك و پەنابردنە بەر چەك و یەكلاییكردنەوەی ململانێ لەڕێگەی هێزو توندوتیژیی و سەرەنجام دەبێتە برین و شوێنەوارەكەی دەبێتە برین و بەئاسانی چارەسەر ناكرێت. لەمێژووی كۆن و نوێدا دەیان حاكم و حوكمڕانیی هاتن و رۆیشتوون، بەشێكیان دەیان و سەدان پەیكەریان لەدونیا بۆ دروستكراوەو بوونە رەمزو سیمبولی شۆڕشگێڕیی و مرۆڤایەتیی، بەشێكیشیان بەپێچەوانەوە پەیكەرەكانیان شكێنران، چونكە رەمزی ستەمكاریی و خراپی حوكمڕانی بوون.
نووسین: خەبات کوردە وەکو هەموو لایەک ئاگادارن چەتەکانی تورک لە دوای ڕوخانی بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریای پێشوەوە دوو قەسابخانەی پاکتاوی لە دژی عەلەویەکان و دروزەکان ئەنجامداوە و شەڕێکی دۆڕاوی چوار مانگەشی دژی شەڕڤانانی ڕۆژئاڤا کردوە . ئێستا سوریا ڕوو لە دابەشبونە و ترسی گەیاندنی دێرزور و شاری سوەیداش بۆتە بابەتی ڕۆژ و دور نیە لە ماوەیەکی کورتی داهاتودا لە ڕێی پەلاماردانی سەربازیەوە ئەو کردەیە بە ئەنجام بگات . هەر چەندە چەند هەفتەیەکە ئیسڕائیل دەستی کردوە بە کردنەوەی ڕێڕەوێک لە سنورەکانی خۆیەوە بەناو هەر دوو پارێزگای قونەیتەرە و دەڕعای باشوەی سوریا تا گەیشتن بە پارێزگای سوەیدا . بەڵام بە ئازادکردنی تەواوی پارێزگای دێرزور لە لایەن هێزەکانی هەسەدەوە هیوای ئیسڕائیل زیاتر دێتەدی و تەواوی ڕێڕەوی داود لە خەونەوە دەبێتە ڕاستی . تورکیا لە ئێستادا دەیەوێ تەواوی چەتە ئیسلامیە ئیخوانیە توندڕەوەکانی لە ناو تورکیا داهەن گەسکێک لێبدات و لە هەموو کون و قوژبنێکی تورکیاوە چەکداریان بکات و بیانگەیەنێتە ناوچەکە بە تایبەتیش هەر دوو شاری دێرزور و ڕەققە . هەواڵەکان دوپاتیدەکەنەوە کە تا ئێستا ٢٥ هەزار چەکدار لە ناو خاکی تورکیاوە گەیشتونەتە ناوچەکە و چاوەڕێ دەکرێ ڕێژەیان وەکو سەرەتایەک بگاتە ٥٠ هەزار چەکدار و بڕیاریشە هەتا ١٥٠ هەزار چەکداریش لە زیاد بوون دابن . هەسەدە چی دەکات .؟ لە بەرامبەردا هێزەکانی سوریای دیموکراتیش هەسەدە ڕۆژانە سەنگەرەکانی بە درێژایی ڕوباری فورات و لە سەروی پردی قەرەقوزاقەوە بۆ بەنداوی تشرین و ڕەققە و دێرزور هەتا دەگاتە ئەلبوکەمالی سەر سنوری نێوان عێڕاق و سوریا توند و تۆڵ تر دەکات و خەریکە ژمارەی شەڕڤانەکانیشی بگەیەنێتە سەروی ٥٠ هەزار شەڕڤان و بە باشترین ئەو چەکە تازانەی کە هێزەکانی هاوپەیمانان پێشکەشی کردون و ڕاهێنانی تەواویان لە سەر کردوە بڵاوەیان پێبکات و ئەو چەکانەی کە لە دوای هەڵاتنی هێزەکانی بەشار و سوپای پاسدارانیش دەستیان کەوتبووە سودیان لێ ببینێ و لە کاتی هێرشەکەی ئەردۆگان و سوپا نا ڕێکەکەی دیمەشقدا بەکاریان بهێنێ . هەواڵەکان وا ڕادەگەیەنن کە چەند شەوێکە ڕووبەڕو بوونەوەیەکی بەهێز لە ئارادایە لە دەوروبەری دێرزور و تا ئێستاش نەگەیشتۆتە ڕاددەی هێرش کردن و داگیر کاری . بەڵام چاوەڕێ دەکرێ ئەگەر دیمەشق نەتوانێ کۆنتڕۆڵی چەتەکانی بکات ، دوورنیە هێزەکانی هەسەدە بەربەستەکانی سەر ڕوباری فورات نەشکێنن و بپەڕنەوە و دەست بە سەر تەواوی شاری دێرزوری بەشی ڕۆژئاواکەشدا بە یەکجاری دابگرن . هەسەدە هەر دوێنێ سەرباقی ئەو هێزانەی کە هەیەتی بە درێژایی ڕوباری فورات ٨٢٠ قەنناس بەدەستی شارەزا و ڕاهێنراویان بڵاوە پێکردوە کە چەندین جۆری دوور مەودای چەکی قەنناسی کاریگەری تێدایە . لە هەمان کاتیشدا خەڵکی ناوچەکە بۆ یەکەم جاریان بووە کە ببینن هەسەدە چەکە پێشکەوتوەکانی دژە فڕۆکەی سیستەمی ئەڤینجەڕ بڵاوە پێبکات . هەموو ئەو ئامادەکاریانە دوای ئەوە دێت کە تورکیای ئەردۆگانی چەندین مانگە ناهێڵێ ئەو ڕێککەوتنەی نێوان شەڕع و عەبدی کە لە ئازاری ڕابردوو ئیمزا کرا ببێتە ڕاستی و ناوچەکە لە شەڕ و شۆڕ دورکەوێتەوە ، جێی ئاماژەیە دەبێ کە لای هەموان ڕوون بێ سیاسەتی دوفاقی تورکیایە بەرامبەر هەر لایەک کە لە خۆیان بەهێز تر بێ ، چونکە دانیشتنەکانی دیمەشق لە گەڵ ئیسڕائیل لە ئازەربایجان و فەڕەساشدا بێدەنگی لێکرد و نەیوێرا ناڕەزاییەکیش دەرببڕێ کاتێ کە سوپاکەی ئیسڕائیل وا نزیکی دیمەشق بوونەتەوە تەنها هەر ١٠ کیلۆمەتریان ماوە بگەنە ناو گەڕەکەکانی شارەکە و دەست بگرن بە سەر هەر سێ پارێزگاکەی خواروی سوریادا و بۆ ئەوەی بگەنە شاری سوەیدای دروز نشین . دەبێ لێرەدا ئاماژە بەوە بکەین کە ئایا لە ڕۆژانی داهاتودا ئەمەریکا و ئیسڕائیل لە بنکە و بارەگاکانی حەشدی شەعبی لە عێڕاق دەدەن یان جەولەیەکی تری شەڕی ئێران و ئیسڕائیل بۆ جاری دووەم دەستپێدەکاتەوە یان ئەردۆگان سەبری دەپچڕێ و هیچی تر ناتوانێ چاوەڕێی کۆتایی هاتنی کۆنتڕۆڵی شاری غەزە لە لایەن سوپای ئیسڕائیلەوە بکات یان ئاگری شەڕی دێرزور هەڵدەگیرسێنێ و ئەوەی ماوەیشە وەکو کەرتی غەزە بە کاولکردنی دەدات .!
ئامادەکردن: هاوڵاتی ئیسرائیل زنجیرەیەک هێرشی ئاسمانی بۆ سەر سەنعای پایتەختی یەمەن ئەنجامداوە و ئەمەش بە شێوەیەکی پەیوەندیدار لەگەڵ ململانێی ناوچەیی لەگەڵ ئێران و میلیشیا هاوپەیمانەکانیدا ئەگەری پەرەسەندن و ئاڵۆزتربوونی زیاتری هەیە. هێرشەکان ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی حوسییەکانیان کردە ئامانج، لەوانە کۆمەڵگەی کۆشکی سەرۆکایەتی، وێستگەکانی کارەبا و کۆگاکانی سووتەمەنی. بەپێی وتەی بەرپرسانی تەندروستی ناوخۆیی، لانیکەم چوار کەس گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە ٦٠ کەسیش برینداربوون. هێرشەکان لە وەڵامی ڕاستەوخۆی مووشەکێکی بالیستیکدا بووە کە لە یەمەنەوە بەرەو باشووری ئیسرائیل ئاراستە کراوە. مووشەکەکە کە دەوترێت بە تەقەمەنی کلاستەر تەیار کراوە، لە ناوەڕاستی فڕینەکەدا ڕێگڕی لێکرا بەڵام ئاماژەیە بۆ ئاستێکی نوێی هەڕەشە لەلایەن بزووتنەوەی حوسییەکانی سەر بە ئێرانەوە. ئەمە یەکەمجارە ئیسرائیل هێرشی ڕاستەوخۆ بۆ سەر خاکی یەمەن ئەنجام بدات لەدوای ئەوەی شەڕی غەززە لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٢٣دا کە گرژییە بەرفراوانەکانی لە ناوچەکەدا بەرپاکرد. حوسییەکان کە بەشێکن لە میحوەری مقاوەمەی ئێران، کەشتییە پەیوەندیدارەکانی ئیسرائیلیان لە دەریای سووردا کردووەتە ئامانج و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەکیان بەرەو شارەکانی ئیسرائیل هەڵداوە. هێرشەکان لە دوای کۆتایی جەنگی ١٢ ڕۆژەی کورت بەڵام توندی نێوان ئیسرائیل و ئێران دێت لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٥. ئەو ململانێیە وایکرد فڕۆکە ئیسرائیلییەکان دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانیان بۆردومان کرد، لە بەرامبەردا ئێران هێرشی مووشەکی کردە سەر تەلئەبیب و حەیفا. هەرچەندە ئاگربەست ڕاگەیەندرا، بەڵام بەرپرسانی ئێران پێداگری لەسەر ئەوە دەکەن کە ناوچەکە لە دۆخی جەنگدا ماوەتەوە. ژەنەڕاڵ یەحیا ڕەحیم سەفەوی، ڕاوێژکاری سەربازیی ڕێبەری باڵای ئێران، هۆشداریداوە لەوەی هەر دەستدرێژییەکی دیکەی ئیسرائیل دەکرێت ببێتە سەرەتای جەنگێکی گەورە و فراوان کە بە "جەنگی کۆتایی" ناویهێنا، تەواوی بەری مقاوەمە کە حزبوڵڵا و میلیشیا عێراقییەکان و حوسییەکانەوە تێیدا بەشداربن. هاوکات تاران بەردەوامە لە پیتاندنی یۆرانیۆم و سەرپێچی لە فشارەکانی ڕۆژئاوا دەکات و ئەمەش ئەگەری سەرهەڵدانەوەی قەیرانی ئەتۆمی و دەستپێکردنەوەی جەنگ زیاتر دەکات. دیمەنی جیۆپۆلەتیکی فراوانتر بە خێرایی دەگۆڕێت. لەگەڵ کەمبوونەوەی شوێنپێی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، زلهێزەکانی وەک تورکیا و سعودیە هەنگاودەنێن بۆ پڕکردنەوەیان . ئەنقەرە هەناردەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ئامادەبوونی هێزی دەریایی فراوانتر دەکات، هاوکات ڕیاز سەرکردایەتی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوەی سوریا دەکات و پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین و دەوڵەتانی ئەفریقا قووڵتر دەکاتەوە. شرۆڤەکاران باس لەوە دەکەن کە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەچێتە سەردەمێکی نوێی دەسەڵاتە ناناوەندییەکانەوە کە جێگای دەسەڵاتە ناوەندییە ستەمکارەکان دەگرنەوە. هەروەها مەترسی ئەوە هەیە هەموو ئەمانە ببنە هۆی ڕووبەڕووبوونەوەی توندی ڕاستەوخۆ لەنێوان دەوڵەتەکان بە گشتی و بە تایبەتی ئیسرائیل و ئیران. سیناریۆکانی داڕشتنەوەی نەخشەی ناوچەکە جیاوازن، بەڵام نەوەکو لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە، بەڵکو لە ڕێگەی هێزی سەربازیی و زەبری مووشەکەکان و گۆڕانی هاوپەیمانییەکانەوە. لە کاتێکدا ئیسرائیل هێرشی توند دەکاتە سەر یەمەن، پرسیارەکە دەکرێت ئەوە بێت، ئەم ململانێیە تا چەند تەشەنە دەکات و کێ دێڕەکانی لاپەڕەی داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گوێرەی هێز و بەرژەوەندییەکانی خۆی و هاوپەیمانە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆکانی دەنووسێتەوە
ڕۆژنامەى العرب لەژمارەى ئەمڕۆیدا، ڕاپۆرتێکى لەسەر شەڕەکەى لالەزارى سلێمانى بڵاوکردوەتەوەو تیایدا دەڵێت: هەڵمەتێکى دەستگیرکردن نەیارانی سەرەکی یەکێتی نیشتمانی کوردستانی کردە ئامانج، کە لە سەروبەندی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەستیپێکردوە، بەبێ هەماهەنگی و ڕەزامەندی هێزە کاریگەرەکانی شیعەی عێراق لەناو دەوڵەتی فیدراڵیدا نەدەکرا. پێش هەڵبژاردنەکان ئەم هێزانە پێشتر ئامادەیی تەواویان نیشان دابوو بۆ بەکارهێنانی کاریگەریی خۆیان بۆ یارمەتیدانی یەکێتى بۆ پاراستنی پێگەی خۆی و بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە بەرامبەر نەیار و ڕکابەرە جیاوازەکانیدا. ڕۆژنامەکە لەزارى سەرچاوە سیاسییەکانی عێراقەوە ڕایانگەیاند، لایەنە کاریگەرە چەکدارە شیعەکان و گروپەکانى ناو دەسەڵاتی فیدراڵی لە عێراق ڕەزامەندی پێشوەختەیان داوە بە سەرکردایەتی یەکێتی بە سەرۆکایەتی بافڵ و قوباد، کوڕانی سەرۆک کۆمار کۆچکردوو و دامەزرێنەری یەکێتی، جەلال تاڵەبانی، کە بە پلەی یەکەم پارێزگاری سلێمانی لە هەرێمی کوردستان کۆنترۆڵ دەکات. بۆ دەستپێکردنی هەڵمەتی پاکتاوکردنی سیاسی لەم دواییانەدا کە دوو لە نەیارانی گەورەی حزبەکەی کردە ئامانج: شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکى جوڵانەوەى نەوەی نوێ، و لاهور شێخ جەنگی، سەرۆکی پارتی بەرەی گەل، کە لەم دواییانەدا دوای دوورخستنەوەی لە سەرۆکایەتی هاوبەشی یەکێتی لەلایەن ئامۆزاکانی، پاڤێڵ و قوباد تاڵەبانی، دامەزراند. بەپێى ناوەڕۆکى ڕاپۆرتەکە دەستگیرکردنی ئەو کەسایەتیانە بە شێوەیەکی کاریگەر دیمەنی سلێمانی "پاکدەکاتەوە" لە هەر چالاکیەکی جیددی ئۆپۆزسیۆن بۆ سەرکردایەتی یەکێتی. ئەمە شتێکە کە هێزە سیاسییەکان و کوتلە چەکدارەکانی شیعە بە سەرۆکایەتی کەسایەتییە کاریگەرەکانی وەک قەیس خەزعەلی، فەرماندەی میلیشیای عەسائیب ئەهلی حەق و دۆستی شەخسی بافڵ تاڵەبانی، بەهەمان شێوە ئارەزووی دەکەن. ئەم هێزانە پارتەکەی تاڵەبانی لە نێو هاوپەیمانە دۆستەکانی ئێراندا دەزانن و هەربۆیە حەز دەکەن پێگەی خۆی لە ناوچەکەدا وەک ڕکابەرێک بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ دەسەڵات بپارێزن. ئەمەش پێویستی بە ڕێگریکردنە لە سەرهەڵدانی ناوەندی دەسەڵاتی ڕکابەر لە قەڵای خۆی کە سلێمانییە. هەمان ئەو هێزانە پێشتر هەوڵیان دابوو لە ڕێگەی هەڵبژاردنی پەرلەمانییەوە کە کۆتاییەکانی ساڵی ڕابردوو لەوێ بەڕێوەچوو، هاوکاری ئەو حزبە بکەن بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە سەرکردایەتی هەرێمدا. ئەوان بە بەکارهێنانی پێگەی خۆیان لەناو دامەزراوەکانی دەوڵەتی فیدراڵیدا، لەوانەش دەسەڵاتی دادوەری، بۆ دەرکردنی هەمواری یاساکانی هەڵبژاردن، سیستەمی هەڵبژاردن، دەستەی چاودێری هەڵبژاردن و تەنانەت ژمارەی پەرلەمانتاران. ئەم هەموارکردنانە لەلایەن خودی حزبەکەوە پێشنیارکرابوون، کە پێیوابوو یارمەتیدەری دەبێت بۆ باشترکردنی ئامادەیی خۆی لە پەرلەمان، ئەمەش وای لێدەکات بتوانێت دروشمی "گۆڕینی ڕێڕەوی حکومەت" لە هەرێمدا بەدەستبهێنێت. هێزە ئەمنییەکان لە کوردستانی ئێراق بەرەبەیانی ڕۆژی هەینی ڕابردوو شێخ جەنگی کەسایەتی دیاری ئۆپۆزسیۆنی ئۆپۆزسیۆنیان دەستگیر کرد، ئەوەش دوای پێکدادانێکی چەکداری کە چەندین کوژراو و برینداری لێکەوتەوە. چەند ڕۆژێک پێشتر پۆلیسی سلێمانی دەستگیرکردنی شاسوار عەبدولواحید سەرۆکی نەوەی نوێی ڕاگەیاند. زۆرجار ئەو دوو حزبە دەسەڵاتدارە تۆمەتباردەکرێن بەوەی کاردەکەن بۆ دوورخستنەوەی لایەنە سیاسییەکانی دیکە بەشێوەیەک کە ئەو حزبانە بە ناشەرعی دەزانن، لەوانە بەکارهێنانی پارە و دەسەڵاتی سیاسی و ئیستغلالکردنی دەزگا فەرمییەکان.
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە "كێشه‌ی ناوخۆی یه‌كێتی": پاساوی سه‌ره‌كیی بێده‌نگی به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانى په‌نجه‌ره، به‌پێچه‌وانه‌ی دۆسیه‌ی شاسوار عه‌بدولواحید كه به ڕوونی وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی ئۆپۆزسیۆن مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا كرا، زۆرینه‌ی لایه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌كان، دۆسیه‌ی لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ك "یه‌كلاكردنه‌وه‌ی حیساباتی ناوخۆیی" یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان ده‌بینن. ئه‌م دیدگایه هۆكاری سه‌ره‌كییه له‌پشت هه‌ڵوێست وه‌رنه‌گرتنی لایه‌نه‌كانی وه‌ك: كۆمه‌ڵی دادگەری، ڕه‌وتى هه‌ڵوێست و ته‌نانه‌ت نه‌وه‌ی نوێش. هۆكاره‌كانی ئه‌م دیدگایه بریتین له: ڕیشه‌ی ململانێكه: كێشه‌كه له بنه‌ڕه‌تدا بریتییه له ململانێی ده‌سه‌ڵاتی نێوان باڵی لاهور شێخ جه‌نگی و باڵی بافڵ تاڵه‌بانی له‌ناو یه‌كێتیدا، كه له 8ـى ته‌مموزی 2021ـه‌وه ده‌ستی پێكرد. بۆیه ئۆپۆزسیۆن نایه‌وێت ببێته لایه‌نێك له كێشه‌یه‌ك كه به هی خۆی نازانێت. لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ك به‌شێك له ده‌سه‌ڵات: تا ماوه‌یه‌كی كه‌م له‌مه‌وبه‌ر، لاهور شێخ جه‌نگی له لوتكه‌ی ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتیدا بوو و به‌شێك بووه له‌و سیسته‌مه‌ی كه ئۆپۆزسیۆن ڕه‌خنه‌ی لێده‌گرێت. ئه‌مه وایكردووه كه لایه‌نه‌كان قورس بێت وه‌ك فیگه‌رێكی ئۆپۆزسیۆنی ته‌واو سه‌یری بكه‌ن و به‌رگری لێبكه‌ن. خۆپاراستن له ده‌ستێوه‌ردان: هه‌ر لایه‌نێكی ئۆپۆزسیۆن ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستی له به‌رژه‌وه‌ندیی لاهور شێخ جه‌نگی وه‌ربگرتایه، ڕاسته‌وخۆ ده‌بووه دوژمنی باڵی ده‌سه‌ڵاتداری ئێستای یه‌كێتی. بۆیه زۆرێك له لایه‌نه‌كان بێده‌نگییان هه‌ڵبژاردووه بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان له‌م ئاڵۆزییه به‌دوور بگرن. دوو ده‌نگی جیاواز: یه‌كگرتوو و شیوعی دێنه سه‌ر هێڵ له‌ناو ئه‌م بێده‌نگییه گشتییه‌دا، یه‌كگرتووی ئیسلامیی كوردستان و حزبی شیوعی كوردستان هه‌ڵوێستی جیاوازیان نواند. ئه‌وان له‌بری ئه‌وه‌ی بچنه سه‌ر ناوه‌ڕۆكی كێشه‌كه، ته‌ركیزیان خسته سه‌ر "شێوازی مامه‌ڵه‌كردنه‌كه" و مه‌ترسیی به‌كارهێنانی چه‌ك و توندوتیژیی. ڕاگه‌یه‌ندراوی حزبی شیوعی كوردستان: حزبی شیوعی به هه‌مان ئاڕاسته، ئیدانه‌ی "به‌كارهێنانی چه‌ك و هێزی" كرد بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان. حزبه‌كه داوای كۆتاییهێنان به دۆخه‌كه و ڕاگرتنى شه‌ڕ و توندوتیژیی ده‌كات و پێیوایه "له به‌رژه‌وه‌ندیی گه‌له‌كه‌مان كۆتایی نایات". به‌یاننامه‌ی یه‌كگرتووی ئیسلامی: یه‌كگرتوو له ڕێگه‌ى ئه‌مینداره‌كه‌یه‌وه نیگه‌رانیی خۆی ده‌ربڕی له ڕووداوى ده‌ستگیركردنى لاهور شێخ جه‌نگى، به‌ڵام به‌بێ ئه‌وه‌ى ناوى بهێنێت. هه‌روه‌ها جه‌ختی كرده‌وه كه "په‌نا بۆ یاسا و دادگا ببرێت بۆ چاره‌سه‌رى كێشه‌كان". هه‌ڵوێستی یه‌كگرتوو زیاتر جه‌ختكردنه‌وه بوو له‌سه‌ر بنه‌مای "سه‌روه‌ریی یاسا" نه‌ك به‌رگریكردن له كه‌سێكی دیاریكراو. ئۆپۆزسیۆنێك به‌بێ ستراتیژی هاوبه‌ش بێده‌نگیی زۆرینه‌ی ئۆپۆزسیۆن له دۆسیه‌ی لاهور شێخ جه‌نگیدا، جارێكی تر ئه‌و ڕاستییه‌ی سه‌لماند كه ئه‌م به‌ره‌یه خاوه‌نی دیدگایه‌كی هاوبه‌ش نییه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پێشێلكارییه بنه‌ڕه‌تییه‌كان. له كاتێكدا یه‌كگرتوو و شیوعی هه‌وڵیان دا پرسه‌كه بۆ بابه‌تێكی گشتیتر (سه‌روه‌ریی یاسا و دووركه‌وتنه‌وه له توندوتیژیی) به‌رز بكه‌نه‌وه، لایه‌نه‌كانی تر له چوارچێوه‌ی بێده‌نگییدا مانه‌وه. ئه‌م جیاوازییه له هه‌ڵوێستدا نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه كه "به‌ره‌ی ئۆپۆزسیۆن" زیاتر له‌وه‌ی یه‌كگرتوو بێت له‌سه‌ر پره‌نسیپه‌كان، په‌رته‌وازه‌یه به‌پێی دۆسیه و كه‌سه‌كان، ئه‌م په‌رته‌وازه‌ییه‌ش له كۆتاییدا ڕه‌نگه ئه‌وه‌ى زیاتر سودی لێببینێت، خودی ده‌سه‌ڵاته.
ئامادەکردن: هاوڵاتی دەستگیرکردنی لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆکی پێشووی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، کەسایەتی سیاسی دیاری کورد و سەرۆکی بەرەی گەل کە پارتێکی سیاسیی ئۆپۆزیسیۆنە لە هەرێمی کوردستانی عێراق. ئەمەش لە دوای تێکهەڵچوونێکی توندوتیژ بۆ ماوەی نزیکەی چوار کاتژمێر لە شاری سلێمانی. ڕووماڵی بەربڵاوی لەلایەن دەزگا میدیاییە ناوچەیی و جیهانییەکانەوەی بەدوادا هات. ڕووبەڕووبوونەوەکە کە لە ٢٢ی ئابی ٢٠٢٥ لە نزیک هۆتێل لالازار سەریهەڵدا و چەندین زیانی گیانی لێکەوتەوە و شەپۆلێکی کاردانەوەی سیاسی و گشتیی لێکەوتەوە. میدیای نێودەوڵەتی و ناوچەیی ڕووماڵی هەواڵیی و شیکارییان لەبارەیەوە ئەنجامدا. هەندێک لە سەردێڕ و میدیاکان: - ئەشرق ئەلئەوسەت (عەرەبی): تیشکی خستە سەر داینامیکی دەسەڵاتی ناوچەیی و ڕۆڵی سەرکردایەتی یەکێتی. - بی بی سی عەرەبی و - فەرەنسا 24 عەرەبی: کورتە بەشی پەخش کراو لەسەر نائارامییەکانی ناوچەکە و کاریگەرییەکانی لەسەر سیاسەتی کوردی. - الجزیرە عەرەبی: کاریگەرییە بەرفراوانەکانی بۆ حوکمڕانی و بزووتنەوە ئۆپۆزسیۆنەکانی کوردستانی عێراقی گرتەوە. هێزە ئەمنییەکان گەمارۆی هۆتێل لالازاریان دا و بەهۆیەوە چەندین کاتژمێر ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداری توند بەردەوام بوو. دواجار لاهور شێخ جەنگی و پۆڵادی برای دەستبەسەرکران و لەگەڵ کۆمەڵێک لە چەکدارەکاان و لایەنگرانیان خۆیان ڕادەست کرد. هەندێکی تر لە مانشێتی دەزگا میدیاییەکانی جیهان: کەناڵی "میدیا لاین - هێڵی میدیا The Media Line " کە بنکەکەی لە بەریتانیایە، سەردێڕی: "لە پێکدادانەکانی دوای دەستگیرکردنی سەرکردەیەکی سیاسی کورد لە باکووری عێراق پێنج کەس کوژران". پێگەی هەواڵی عەرەبی نوێ "العربی الجدید" : "پێکدادانێکی کوشندە لەگەڵ دەستگیرکردنی کەسایەتی ئۆپۆزسیۆنی کوردستانی عێراق" "سکای نیوز عربیە" سلێمانی لەژێر ئاگردایە... ئاسایشی کوردستانی عێراق بەرەو کوێ دەڕوات؟ "AP News" کەسایەتییەکی سیاسی کورد لە عێراق دەستگیرکرا، بەهۆیەوە پێکدادان و پێکدادان و کوژرانی ٥ کەسی لێکەوتەوە. کەسایەتییەکی سیاسی کورد لە عێراق دەستگیرکرا و پێکدادانەکانی لێکەوتەوە. ئێران ئینتەرناشیونال - ماڵپەڕ مانشێت: “دەستگیرکردنی کەسایەتی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی دوای پێکدادانی چەکداری لە سلێمانی” مانشێت و ناوی ئەو دەزگا ڕاگەیاندنانەی تورکیا کە باسیان لە تێکهەڵچوونەکانی سلێمانی و دەستگیرکردنی لاهور شێخ جەنگی تاڵەبانی، سەرۆکی بەرەی گەل و هاوسەرۆکی پێشووی یەکێتی کردووە: --- ڕووماڵی میدیای تورکیا، مانشێتەکان تورکیە ئەمڕۆ- پۆرتاڵی هەواڵی ئۆنلاین Türkiye Today سەردێڕ- هێزە کوردییەکانی عێراق کەسایەتی ئۆپۆزسیۆن لاهور شێخ جەنگی دوای پێکدادانی چەکداری دەستگیر دەکەن” هابەرتورک - ڕۆژنامە / ماڵپەڕ Habertürk سەردێڕ: شیکردنەوەی کاریگەرییە ناوچەییە فراوانەکانی ململانێی دەسەڵاتی ناوخۆیی کورد. هابەرتورک سێربێستیەت-هەواڵی ئۆنلاین Serbestiyet سەردێڕ: سلێمانی، پێکدادانی توندی چوار کاتژمێری و لە ئەنجامدا، دەستبەسەرکردنی لاهور تاڵەبانی. ABCmedia.am (میدیای زمانی تورکی) سەردێڕ: “سەرۆکی پارتی بەرەی گەلی کوردستان لەدوای پێکدادانی چەکداری لە عێراق دەستگیرکرا" ئەم ڕووداوە گرژییە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستانی نوێکردەوە و نیگەرانییەکانی لە سەر ئازادییە سیاسییەکان و سەربەخۆیی دادوەری لە هەرێمی کوردستان لە ناو کۆمەڵگای کوردستانی زیاتر کردووە. چاودێرانی نێودەوڵەتی و نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکان و کونسوڵگەریی و باڵیۆزخانەکانی ووڵاتان لە هەرێمی کوردستان و عێراق ڕاگەیاندراو و بەیاننامەیان بڵاوکردوونەتەوە بە گشتی داوای گەڕانەوەی ئارامیی و سەروەریی یاسا دەکەن سەرەڕای ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی کاری سیاسیی وڕاگەیاندن. بەشێک لەو ناوەند و دەزگایانەی بەیاننامە و ڕاگەیانراویان بڵاوکردووەتەوە: - باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عێراق و کونسوڵگەری گشتی ئەمریکا لە کوردستان. - کونسوڵگەری گشتی بەریتانیا لە عێراق - یونامی - نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاوکاریکردنی عێراق - ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان. زۆر لایەن و ناوەندی دیکەی ناوچەیی و نێو دەوڵەتی. ئەمە سەرباری ڕاگەیانراوی دەزگا دەوڵەتییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق، لەوانە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتی کۆماری عێراق و هەروەها چەندین لایەنی سیاسیی لە کوردستان و عێراق. هەروەها بۆ ڕاگرتنی توندوتیژیی و کۆتاییپێهێنانی کەشوهەوای سەربازیی لە شارەکەدا لە سلێمانی، چەندین ناوەندی کولتوریی و چەندین ڕێکخراوی مەدەنیی ڕاگەیانراویان بڵاوکردووەوە و هەروەها کۆمەڵێک لە چالاکوانانی مەدەنیی بوارەکانی مافەکانی مرۆڤ و نووسەر و ئەکادیمیی و میدیاکار داوای کۆتاییپێهێنانی فەزای میلیتاریستی لە شارەکەدا دەکەن و هەروەها داوای ڕێزگرتن لە ڕێکارە یاسایی و مەدەنیی و شارستیانییەکان دەکرێت.
خەبات کوردە چەند مانگێ لە دوای دەستپێکردنی شەڕی ئێران و عێڕاق لە ئەیلولی ١٩٨٠ و بەهۆی زۆری هەڵهاتنی جەنەڕاڵەکانی شای ئێران و بە فتوایەکی ئیمام خومەینی ڕۆژانە سەدان و هەزاران شیعە لە هەموو کوچە و حوسەینیەکانەوە ، گەنج و پیری ئەو وڵاتە خۆیان پڕ چەک دەکرد و ڕەوانەی بەرەکانی جەنگ دەکران و کلیلی دەرگای بەهەشتیان لە مل دەکرا . هەتا دوایی ناویان لێنان سوپای پاسداران . لە عێڕاقیش بە هەمان شێوە و لە ڕێی بارەگاکانی حیزبی بەعسەوە هەمان کردار دوبارە دەکرایەوە و لە ڕێی ئەندامەکانی حیزبی بەعسەوە ڕاهێنانی سەربازیان پێدەکرا و لە دوایدا ناویان لێنان (جەیشی شەعبی) . تەنها جیاوازیەک کە بەدی دەکرا لە نێوان ئەو دوو سوپایە ئەوە بوو کە لە عێڕاق سێ بۆ شەش مانگ ڕاهێنانیان پێدەکرا لە سەر چۆنیەتی بەکارهێنانی جۆرەها چەک و لە ئێرانیش ڕاستەوخۆ بۆ بەرەکانی جەنگ ڕەوانە دەکران . دەگێڕنەوە مامۆستایەکی کورد کە لە دوای نیسکۆی ١٩٧٥ ەوە نەفی دەکرێت بۆ گوندێکی دوورە دەستی ناو زۆنگاوەکانی باشوور ، لە گەڵ شێخی عەشیرەتەکە دۆستاییەک لە نێوانیان دروست دەبێ و زۆر هەوڵ دەدات کە شێخ یارمەتی بدات و بتوانێ بگەڕێتەوە ناو کەسوکاری ، شێخیش هەر دەڵێ دانبەخۆتدا بگرە ، تا ڕۆژێکیان بەرپرسێکی باڵای حیزبی دەچێتە گوندەکە و خەڵکەکە کۆدەکاتەوە و داوایان لێدەکات کە چەک هەڵبگرن و ڕوو لە بەرەکانی جەنگ بکەن . بەرپرسەکە و یا شێخ هەر چیەکی دەکەن لە هەوڵەکانیان سەرکەوتو نابن ، لەو کاتەدا شێخ هانا بۆ مامۆستا کوردەکە دەهێنێ و پەیمانی پێدەدەن کە بتوانێ بگەڕێتەوە ناو کەسوکاری و بە مامۆستا دایبمەزرێننەوە . بەڵێ مامۆستا بە دشداشەیەک و عەگالەکەیەوە دەچێتە ناو جەماوەرەکە و دەست بە عەگالەکەیەوە دەگرێ و لە گەڵ هەڵپەڕین هاوار دەکات : بمان بەن بۆ بەرەکانی جەنگ شەڕ دەکەین. ئیتر گەنج و پیاوانی عەشیرەتەکە دەمار دەیانگرێ و خوێنیان دەکوڵێ و دەکەونە جوڵە و بە دوای مامۆستا کوردەکە شیعارەکە دەڵێنەوە و دوایی خەڵکەکە سواری پاسەکان دەکەن و مامۆستاش دەگەڕێننەوە کوردوستان . حەشدی شەعبی لەو کاتەی کە داعش گەیشتە ناو گەڕەکەکانی بەغدا لە فەلوجەوە ، بە فتوایەکی عەلی سستانی و بە هەمان شێوەی فتوایەکەی خومەینی دەستبەکاربوون و گەورە کران . بڕیاریش وابوو کە لە گەڵ کۆتایی هاتنی داعش ، چەکەکانیان ڕادەستی سوپا بکەنەوە و کۆتایی بە چالاکیەکانیان بهێندرێ . سەرکردەکانی حەشدیش هەمان ئەو پاسدارانە بوون کە تەبەعییەی عێڕاقیان هەبوو و بە ئاوارە عێڕاقیەکان ناوزەند کرابوون لە ئێران و ڕۆژی خۆی چەندین پلەو پۆستی سەربازیان هەبوە لە ناو سوپای پاسداراندا . حەشدی شەعبی ئێستا و دوای زیاتر لە دە ساڵ خەریکە لە سوپای عێڕاق بەهێز تر دەبن . بۆ نمونە داوایان لە حکومەتی بەغدا کردوە کە کولیە و ئەکادیمیای سەربازی تایبەت بە خۆیان هەبێ و هاوشێوەی سوپا پلەی سەربازیەکانیان لە سەربازەوە هەتا دەگاتە بەرزترین پلە باڵایان هاوشێوەی سوپا لێبکرێ . لە هەمووشی گرنگتر دەیانەوێ بە یاسایەک لە خۆبەخشەوە بکرێنە کارگەیەکی بەرهەمهێنانی جەنگاوەی سەربازی و موچەی تایبەتی ساڵانەیان بۆ دابین بکرێ هاوشێوەی سویای عێڕاق . دوور نیە سبەینێش داوای دروستکردنی وەزارەتێک بکەن . هەموو ئەو ترسە لەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە حەشدی شەعبی لە دوا ڕۆژدا زاڵ ببێ بە سەر سوپادا و هیچ جەنەڕاڵ و بەرپرسێکی سوپا نەوێرێ چاو لە چاویشیان بکات و هەر دەم ڕەزیلیش دەرکەون بەرامبەریان . ئەو هەوڵەی شیعەکان بۆ ئەو ترسە دەگەڕێتەوە کە دور نیە لە داهاتوو دەسەڵات لە دەست بدەن . بە هەمان شێوە دور نیە عێڕاق بکەنە دەوڵەتێکی ئیسلامی شیعە مەزهەبیش .! کەواتە کشانەوەی سوپای ئەمەریکا و خۆ بێبەری کردنی لە پاراستنی سیادەی عێڕاقیش بۆ هەمان ترس دەگەڕێتەوە و دەیانەوێ بە هەر دوو حەوزەی شیعەی نەجەف و قومیش بڵێن stop . ئەگەر نا ئەمەریکا ناچار دەبێ فڕۆکە B2 و B52 ەکانی بگەڕێنێتەوە سەر ئاسمانی عێڕاق و هاوشێوەی جەنگی ئازادی کوەیت و ڕوخانی دیکتاتۆرەکەی عۆجە سەربازگە و بارەگاکانی حەشدی شەعبی و تەخت و تاراجتان تێکوپێک بشکێنین .
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ئامادەکردن: هاوڵاتی ڕاپۆرتێک لەبارەی ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی هەرێمی دۆنباس و نیمچە دوورگەی کریمیا لە جەنگی ڕووسیا و ئۆکرانیادا: هەردوو هەرێمی دۆنباس و کریمیا پرسیاری قووڵتر بەرجەستە دەکەن لە قووڵایی هۆکارەکانی جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا: کێ سنوورەکانی ئۆکرانیا دیاری دەکات؟ بۆ ڕووسیا ئەو دوو هەرێمە وەک خاکی مێژوویی ڕووسی دادەنێت؟ تێگەیشتن لە جەنگی ئۆکرانیا بەبێ شوێنپێهەڵگرتنی ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی بۆ هەرێمی دۆنباس و نیمچە دوورگەی کریمیا ڕەنگە ئاسان نەبێت. دونباس و کریمیا دوو ناوچەی ناوەندیین لە ململانێ و جەنگی نێوان کیێڤ و مۆسکۆدا. هەردوو هەرێمەکە و بە خاک خەڵکەکانیانەوە، کەڵەکەبوونی مێژوویی سیاسیی و نەتەوەیی و کولتوورییان هەڵگرتووە کە ڕووسیا بۆ پاساوهێنانەوە بۆ ڕەوایەتی خاوەندارێتیی خاک و خەڵکەکەی دەستێوەردانی سەربازیی بەکاری هێناون. ڕەهەندی جیۆگرافی: هەرێمی دونباس هاوسنووری ڕوسیایە و ڕووبەرەکەی زیاتر لە ٥٠ هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ڕێژەی دانیشتوانی لە ٦ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار کەس زیاترە، واتا تەنها هەرێمی دونباس ڕووبەرەکەی و ژمارەی دانیشتوانی لە هەرێمی کوردستان زیاترە. هەروەها نیمچە دوورگەی کریمیا رووبەرەکەی ٢٧ هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشە و ڕێژەی دانیشتوانی لە ٢ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار کەس زیاترە. لە دوایین دەرکەوتنی سیێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ڕووسیادا بە بلوزێکەوە لە سەر سنگی چوار پیتی CCCP کورتکراوەی یەکێتی سۆڤیێتی پێشوو بە لاتینی، لە لوتکەی ئالاسکا، بەشێوەیەکی سیمبولیک هەندێک لە شیکەرەوەکان بە ئاماژە و مانای خواستی فراوانخوازیی ڕووسیا لێکی دەدەنەوە و هەندێکی تریش تەنها وەکو ئاماژەکردن بۆ ڕیشەی مێژوویی خاوەندارێتییکردنی دونباس و کریمیا لەلایەن ڕوسیاوە لێکیدەدەنەوە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یەکێتی سۆڤیێتی پێشوو. ئەمە جگە لەوەی هەندێکی تر وەکو کۆدی سەردەمێک و قۆناغێکی نوێی بەهێزبوونەوەی ڕووسیا و دابەشبوونەوەی دنیا بۆ دوو جەمسەرە بەهێزەکە، ڕوسیا و ئەمریکا، لێکی دەدەنەوە. هەرێمی دۆنباس بە دڵی پیشەسازیی لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکرانیادا هەژمار دەکرێت. ڕیشەی مێژوویی: هەرێمی دونباس لە سەدەی نۆزدەهەمدا لە ژێر دەستی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیادا بووە و بە خێرایی بە قۆناغی گەشەسەندندا تێپەڕی. هەریمەکە دەوڵەمەند بوو بە کانەکانی خەڵوز و کارگەکانی ئاسن و پۆڵا کە لە سەرانسەری ئیمپراتۆرێتی ڕووسیاوە کرێکرانی ڕادەکێشا. ئەم پیشەسازییە دانیشتووانێکی بەهێزی چینی کرێکاری ڕووسی زمانی پەروەردە کرد، ئەمەش بوو بە هۆی دروستبوونی مۆزایکێکی دیمۆگرافی جیاواز لە ڕۆژئاوای ئۆکرانیا، کە هێشتاناسنامەی نەتەوەیی و زمانی ئۆکراینی بە‌هێزتر مابووەوە. لە سەردەمی یەکێتیی سۆڤیەتدا، دۆنباس بوو بە هێمای هێزی کاری سۆڤیەتی، کە بە توندی لەگەڵ ئابووری ناوەندی مۆسکۆدا تێکەڵ و گرێدراو بوو. دوای ئەوەی ئۆکرانیا لە ساڵی ١٩٩١ سەربەخۆیی بەدەستهێنا، ئەم میراتە مێژووییە بوو بە هۆی دابەشبوونێکی سیاسیی و کولتووریی بۆ دونباس. لە ڕووی کولتوورییەوە گرێدراو بە ڕوسیاوە بەڵام لە ڕووی سیاسییەوە بەشێک لە ئۆکرانیا. ئەم گرژییانە لە ساڵی ٢٠١٤ سەریان هەڵدا، کاتێک ڕووسیا پشتگیری لە بزووتنەوە جوداخوازەکانی کرد لە دۆنێتسک و لوهانسک دوای ئەوەی کیێڤ لایەنگری ئەوروپای کرد. لە بەرامبەردا کریمیا هەم گرنگییەکی ستراتیژی و هەم گرنگییەکی ڕەمزی هەیە. لە ڕووی مێژووییەوە کێبڕکێی لەسەر بوو، نیمچە دوورگەکە لە ساڵی ١٧٨٣ دوای جەنگەکانی لەگەڵ ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا لکاندی بە خۆیەوە و خستیەە سەر خاکی خۆی. دواتر بوو بە شوێنی بەلەمی دەریای ڕەشی ڕووسیا لە سیڤاستۆپۆل، کە بەردێکی بناغەی دەستی سەربازی مۆسکۆ بوو. لە ساڵی ١٩٥٤دا نیکیتا خرۆشۆڤ سەرۆکی یەکێتیی سۆڤیەت کریمیای لە ڕووسیاوە گواستەوە بۆ کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئۆکرانیا، ئەمە هەنگاوێک بوو کە لەو کاتەدا وەک نهێنییەک و کۆدێک هەهمار دەکرا بەڵام دواتر لێکەوتەی جیۆپۆلەتیکی گەورەی لێکەوتەوە. دوای سەربەخۆیی ئۆکرانیا، نیمچە دوورگەکە بە زۆرینەی ئاخێوەرانی زمانی ڕوسییەوە شانبەشانی تاتارە ڕەسەنەکانی کریمیا زمان و کولتورەکەی خۆیان پاراست، تاتارەکان کە لە سەردەمی ستالیندا بە زۆرە ملێ ڕاگوێزرابوون، لە ساڵانی نەوەدەکاندا دەستیان بە گەڕانەوە کرد بۆ زێدی خۆیان. ڕیفراندۆم و ىڕیاری سیاسیی: لکاندنی کریمیا بە خاکی خۆیەوە لەلایەن ڕووسیاوە لە ساڵی ٢٠١٤، دوای شۆڕشی یۆرۆمەیدان لە ئۆکرانیا، لەلایەن مۆسکۆوە وەک گەڕانەوەی زەوییە مێژووییەکانی خۆی بڕیاری لێدرا، پاڵپشت بە ڕیفراندۆمێک کە گومان و ناکۆکی زۆری لەبارەوە هەبوو. ئەم کارەی ڕووسیا واتا لکاندنی کریمیا بە خاکی خۆیەوە یان وەک ڕووسیا ڕایگەیاند گەڕاندنەوەی زەوییە مێژوویییەکانی خۆی، لە ئاستی نێودەوڵەتیدا سەرکۆنە کرا و ڕەخنەی توندی لێگیرا. ئەمە بوو بە هۆی جەختکردنەوە لەسەر گرنگی هەمیشەیی کریمیا وەک بەندەرێکی دەریایی و هەم وەک پێگەیەکی کولتوریی بۆ ناسیۆنالیزمی ڕووسیی. هەردوو هەرێمی دۆنباس و کریمیا بەهۆکاری ناسنامە و بانگەشە مێژووییە کەڵەکەبووەکانیان دەبنە چەق لە نێو جەرگەی هۆکارەکانی جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا. دۆنباس ڕەنگدانەوەی پەیوەندییە پیشەسازی و کولتوورییەکانیەتی بە ڕوسیاوە و هەروەها بەشێکی زۆری خەڵک و پێکهاتە سیاسییەکەی هەرێمی دونباس کە گوتارێکی لایەنگیرانەیان بۆ مۆسکۆ بەرزکردەوە. لە کاتێکدا کریمیا نیشاندەرەوەی کۆنترۆڵی ستراتیژی و یادەوەری ئیمپراتۆرییە بۆ ڕوسیا هەم لە سەردەمی ئیمپراتۆرێتییدا و هەم دواتریش لە سەردەمی یەکێتیی سۆڤیێتدا. ئەم هۆکارانە وایانکردووە کریمیا و دونباس پێگەیەکی ناوەندییان هەبیت لە ململانێ و جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیادا. بەم شێوەیە ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی دۆنباس و کریمیا ڕوونی دەکاتەوە کە بۆچی ئەم جەنگە هەڵگیرسا و جەختکردنەوەی ڕوسیا لەسەر خاوەندارێتییکردنی بۆ دوو هەرێمەکە. ئەم دوو هەرێمە، تەنیا پارچە زەوی نین، بەڵکو گێڕانەوەی ناسنامە و سەربەخۆیی و دەسەڵاتن.
ئامادەکردن: هاوڵاتی کۆمیسیۆنی پەرلەمانی تورکیا بۆ پڕۆسەی ئاشتی و چارەسەریی لەگەڵ کورد: پێکهاتە، ئەرک و گرەوە سیاسییەکان: لە هەنگاوێکی مێژووییدا کە ئامانج لێی کۆتایی هێنان بە چوار دەیەی شەڕی چەکداری بوو، ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا، پەرلەمانی تورکیا، لە مانگی ئابی ٢٠٢٥ یەک کۆمیسیۆنێکی فرەلایەنی دامەزراند بۆ سەرپەرشتیکردنی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەریی لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان، پەکە، و پرسی کورد بە گستی لە تورکیا. ئەم دەزگایە بە فەرمی ناوی "کۆمیسیۆنی هاوپشتی نیشتمانی و برایەتی و دیموکراسی" یە و ئەرکی داڕشتنی چوارچێوەیەکی یاسایی و سیاسیی پێسپێردراوە بۆ ئاسانکاری بۆ داماڵینی چەک و تێکەڵبوونەوەی پەکەکە لە ژیانی مەدەنیدا. پێشتر لە ساڵی ٢٠١٣ دەزگایەکی لێکۆڵینەوە بە ناوی "لێکۆڵینەوە لە ڕێگاکانی ئاشتی کۆمەڵایەتی و هەڵسەنگاندنی پرۆسەی چارەسەریی" کە زۆرجار بە "کۆمیسیۆنی چۆزوم سورێچی" ناودەبرا، لە ماوەی پرۆسەی چارەسەریی لە نێوان ساڵانی ٢٠١٣ بۆ ٢٠١٥ دا کاریکرد و ڕاپۆرتێکی درێژخایەنی بەرهەمهێنا، بەڵام دواتر کارەکان وەستان و پڕۆسەکە پەکی کەوت و شکستی هێنا. کۆمیسیۆنی هاودەنگی نیشتمانی و برایەتی و دیموکراسی لە ٥١ ئەندام پێکدێت و نوێنەری ١١ پارتی سیاسی لەخۆدەگرێت، کە لە دیاریکردنی ئەندامەکانی ئەو کۆمیسیۆنە بە گوێرەی ژمارەی کورسییەکانی فراکسۆنە پەرلەمانییەکانە بەم شێوەیە: - ٢١ ئەندام لە پارتی دەسەڵاتداری داد و گەشەپێدان (ئەکەپە) - ١٠ ئەندام لە پارتی کۆماریخوازی گەلی ئۆپۆزسیۆن (جەهەپە) - ٥ ئەندام لە پارتی دیموکراسی و یەکسانی گەلان (دەم پارتی) - ٤ ئەندام لە پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی ڕاستڕەوی توندڕەو (مەهەپە). - پارتە بچووکەکان ئەو کورسییانەی کە ماونەتەوە پڕدەکەنەوە. لە کاتێکدا پارتی باشی سەروو نەتەوەپەرست ناسراو بە (IYI) بەشداریکردنی لە کۆمیسیۆنەکەدا ڕەتکردەوە. سەرەڕای پێکهاتە فراوانەکەی، بەشێکی زۆری کارەکانی کۆمسیۆنەکە بە نهێنی بەڕێوەدەچێت. بە دەنگیی زۆرینە، تۆمارەکانی بۆ ماوەی دە ساڵ مۆر کردووە کە ڕێگری لە دەستڕاگەیشتنی زانیارییەکانی بە ڕای گشتی کرد. ئەم بڕیارە جەخت لەسەر هەستیاری سیاسی و دەستپێشخەریی ئاشتی دەکاتەوە، کە ئەمەش لە دوای مەراسیمێکی سیمبولیکی چەکدانان لەلایەن ٣٠ چەکداری پەکەکەوە دێت لە وەڵامی بانگەوازێکی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە. کۆمیسیۆنەکە هەفتانە لە ئەنقەرە کۆدەبێتەوە و بڕیارە تا پاییز ڕەشنووسی پێشنیارەکانی یاسادانان پێشکەش بکات. ئەرکەکەی بریتییە لە پێشنیارکردنی چاکسازی لە یاسای سزادانی تورکیا، یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و یاسای جێبەجێکردنی سزاکان. لە کاتێکدا دەسەڵاتی یاسایی فەرمی نییە، بەڵام پێشنیارەکانی بە مەبەستی ڕێنماییکردنی کاری پەرلەمان و پەروەردەکردنی کۆدەنگی نیشتمانییە. وەزارەتە سەرەکییەکانی بەشدار لە کارەکانی کۆمسیۆنەکەدا بریتین لە وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی بەرگری نیشتمانی و ڕێکخراوی هەواڵگری نیشتمانی ناسراو بە میت. کە نوێنەرانیان بریتین لە وەزیری ناوخۆ (عەلی یەرلیکایا)، وەزیری بەرگری (یەشار گولەر) و سەرۆکی میت (ئیبراهیم کاڵن) لە دانیشتنی دووەمی کۆمسیۆنەکەدا بەشدارییان کرد کە کۆبوونەوەیەکی داخراو بوو. نوعمان کورتولموش، سەرۆکی پەرلەمان کۆمسیۆنەکەی بە "شاندێک و دەستەیەکی مێژوویی" و "وتاری شەرعی بۆ چارەسەری بەردەوام" وەسفکرد، جەختی لەسەر ڕۆڵی ئەو کۆمسیۆنە کردەوە کە دەتوانێت بگات بە جێگرتنەوەی "چەک و جەنگ و ململانێ" بە "ئاشتی و برایەتی و خۆشگوزەرانی". لە کاتێکدا تورکیا ئەم قۆناغە ناسکەی گواستنەوە بەڕێوەدەبات، سەرکەوتنی کۆمیسیۆنەکە بەندە بە توانای هاوسەنگی شەفافیەت و گشتگیری و ئیرادەی سیاسییەوە لە بەرامبەر دابەشبوونی قووڵی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و دەیان ساڵ بێمتمانەیی.
نووسین: خەبات کوردە هەر چەندە ٢٠ ساڵە سوپای عێڕاق لە سفرەوە داڕێژراوەتەوە بە چەک و جبەخانەی تازە ، بەڵام بە هۆی بێ بەرپرسیاریەتی و گەندەڵیەکی زۆر سیمای سوپایەکی بەهێزی تێدا بەدی ناکرێ . سەرباقی ئەو هەمووە پارەیەی کە ساڵانە بۆی تەرخان دەکرێ لە بودجەی گشتی عێڕاقدا ، لە بچوکترین تەنگەشە چاوەڕێ دەکرێ داڕوخێ . ( داڕوخانی سێ فەیلەقی سوپا لە کاتی داگیرکردنی شاری موسڵ لە ٢٠١٤ لە ڕۆژێکدا لە لایەن داعشەوە ، بەڵگەیەکی حاشا هەڵنەگرە و ناکرێ لە بیر بکرێ ) . گەورەترین کێشەیەک کە لە ئێستادا ڕووبەڕوی دەبێتەوە و ناتوانێ خۆی لێدەرباز بکات ، باڵا دەستی گروپە چەکدارە شیعەکانن بە حەشدی شەعبیشەوە کە دەکرێ بڵێێن تا ئێستاش بە هێزترین چەکەکانی سوپایان لایە کە بۆ وەزارەتی بەرگری عێڕاق دابین کراوە و بەهاکەی بای ملیاران دۆلارە . حەشدی شەعبی بە بڕیارێکی سیستانی مەڕجەعی باڵای شیعە دامەزرا ، بۆ ڕووبەڕو بوونەوەی داعش و بڕیار بوو کە داعش نەما دەبوو حەشد هەڵوەشابایەوە . کەچی ئێستا بەهێز ترن و ڕێنماییەکانیان لە سوپای پاسدارانی ئێران و ئایەتوڵایەکانی حەوزەی قوم و تاران وەردەگرن . ئێستاش ئێران دەیەوێ هاوشێوەی سوپای پاسداران سەرانی حەشد باڵادەست بکات و هێز و توانا لە سوپای عێڕاق لاواز بکەنەوە . لە ٢٠١١ کە ئەمەریکا سوپاکەی لە عێڕاق کشاندەوە بە ڕێککەوتنێکی درێژ خایەن بڕیار درا کە سوپای ئەمەریکا وەکو ڕاوێژکار و ڕاهێنەر و بونیادنەرەوەی سوپای عێڕاقی بمێننەوە و ئاسمان و خاکی عێڕاق بپارێزن . لە دوای ٧ ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ گروپە چەکدارە شیعەکان و چەکدارەکانی حەشد دەیان و سەدان دڕۆنی دور مەودایان بە ئیسڕائیلەوە نا ، کەچی ئەمەریکیەکان هەر ئامۆژگاریان دەکردن تکایە هەڵە مەکەن . لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی ئێران و ئیسڕائیلدا یەک ساڕوخیش بەر ئەو گروپە چەکدارە شیعانە نەکەوت ، بە مەرجێ لە ئاسمانی عێڕاقەوە فڕۆکەکانی ئیسڕائیل ساڕوخەکانیان ئاراستەی شوێنە سەربازیەکانی ئێران دەکرد . ماوەیەکیشە سەرانی حەشد و گروپە چەکدارەکان دەیانەوێ بە زۆر و بە یاسا لە پەرلەمانی عێڕاق خۆیان فەرز بکەن . هادی عامری سەرکردەی دیاری شیعە بە زەبری چەک چۆتە سەر ماڵی کازمی و لە پڕخەی خەو هەڵیانستاندوە و جلی حەشدی شەعبیان لە بەرکردوە . ئێستاش هەڕەشە لە ئەندامانی پەرلەمان دەکات و دەڵێ : ئەگەر یاساکە تێنەپەڕێنن ، بە جلی حەشدی شەعبیەوە دەچین پەرلەمان داگیر دەکەین . سوپای ئەمەریکا بۆ کشایەوە .؟ هۆکار زۆرن و ناکرێ هەمووی بە با بکەین بەڵام لێرە بەدواوە دەکرێ سوپای عێڕاق لاواز دەرکەوێ و سەرکردەکانی حەشد بتوانن یاری بە جەنەڕاڵەکانی سوپای عێڕاق بکەن و چەکە قورسەکانیشیان زیاتر بخەنە ژێر باڵی خۆیان . لە عێڕاق تا ئێستاش داعش هەر زیندوە و کۆنە بەعسیەکان و تورکومانەکانیش خۆیان پڕ چەک کردوە و وەکو چۆن لە ماوەی پێشوو دەنگگۆی ئەوە هەبوو کە خەریکی کۆدەتایەکن بە هاوکاری تورکیا و دەوڵەتانی کەنداو ئەنجامی بدەن .! دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا ، تەواوی ئاسمانی عێڕاق کراوەیە و هەر سوپایەک بیەوێ دەتوانێ بە کەیفی خۆی کۆنتڕۆڵی ئاسمانەکە بکات ، لەبەر ئەوەی سوپای عێڕای هیچ کەرستەیەکی ڕاداری بەرگری کردنی ئاسمانی ئەوتۆی نیە کە بیپارێزێ . بەڵێ لێرە بە دواوە تەواوی ئاسمانی عێڕاق کراوەیە و ترسی هەرە گەورەش ئەوەیە هاوشێوەی حوسیەکانی یەمەن ، تەواوی پێگە سەربازیە شیعەکانی عێڕاق بکەونە بەر هێرشی ساڕوخ و فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسڕائیل و بە کەیفی خۆیان چیان بوێ درێغی نەکەن یان هێزە ئاسمانیەکانی دەوڵەتی تورکیا لە هەر ئەگەرێکدا دەتوانن ببنە هۆکاری یارمەتیدانی هێزە چەکدارە سوننەکان و هەڵگەڕانەوە ( انقلاب ) ئەنجام بدەن . هەر چەندە حکومەتەکەی سودانی لە هەوڵێکی زۆردایە کە هەردەم دڵی ئەمەریکیەکان ڕازی بکات بۆ ئەوەی دوچاری سزا ئابوری و سەربازیەکانی ئەمەریکا نەبێتەوە ، بەڵام ئەو کشانەوەیە بەڵگەیەکە کە لە داهاتودا ئەمەریکا هیچ ئیلتیزاماتێکی یاسای و سەربازی لە سەر نامێنێ دەربارەی پارێزبەندی لە دەوڵەت و حکومەتی عێڕاقیەوە و ئەوانیش دەستکراوە دەبن بەرامبەری هەر هەڵەیەک کە بیکەن ئینجا چ سیاسی بێ یان ڕامیاری یان سەربازی . لە ئێستادا عێڕاق لە بارێکی خراپدایە ، هەر چەندە ئامادەکاری دەکرێ کە لە ناوەڕاستی مانگی ١١ هەڵبژاردن ئەنجام بدرێ ، بەڵام دوور نیە بە هەڵەیەکی زۆر بچوکیش ، کەش و هەواکە تێکبچێ و هەڵبژاردن بۆ ماوەیەکی دیاری نەکراو دوا بخرێ .!
نووسین:سەرتیپ جەوهەر ئەم خۆپێشاندانەی ئەمڕۆ دەریخست جگە لە دەسەڵات، ئۆپۆزسیۆنیش لەقەیرانێكی جددی و بنیاتی دایە. دەریخست ئەم میللەتە لەچ نائومێدیەكدا دەژیت بەجۆرێك حزبێك، گروپێك یاخود ئاراستەیەك شك نابات تا لەدەوری كۆببنەوەو لەو رێگەیەوە رووبەرووی ئەم ستەمكاریی و ناهەقیانەی دەسەڵات و دەسەڵاتداران ببێتەوە. دەبینین لەپاڵ دوو حزبی دەسەڵاتدارو حوكمڕان، ژمارەیەك حزب و لایەنی سیاسی بەشێوەیەكی تەقلیدیی ناویان لەخۆناوە ئۆپۆزسیۆن، تەنانەت هەندێجار بەشداری حكومەتیشیان كردووە، بەڵام دەتوانین بڵێین نەخشەڕێ و ئەجێندایەكی ستراتیژیی یاخود تێگەیشتنێكی دووربینیان بۆ داهاتوو نەبووە، ئەوەی هەیانە زیاتر ناڕەزایەتی بووە لەمیدیاكانیان و لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتیی. سەرەتای دروستبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی كاراو كاریگەر دەگەڕێتەوە بۆ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لە 2009 بە ڕێبەرایەتی كاك نەوشیروان مستەفا بەگوتارێكی زۆر توندی لەمیدیاو لەناو پەرلەمان كە هەندێجار رەفتاری پۆپۆلیستیشیان لێ دەبینرا، بەڵام دوای ماوەیەك دەركەوت ئەو بزوتنەوە ناڕەزایەتیەی هەیە پرۆژەیەكی خۆڕسكی ناڕەزایەتی خەڵك نییە، لەدایكبووی شەقام نییە، یاخود پرۆژەیەكی چاكسازیی و ریفۆرمخوازیی لەحوكمڕانیی كوردستان نییە، بەڵكو ئەوەی هەبووە كاردانەوەی شەخسیی و لێكەوتەی ململانێی ناوخۆی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان بووەو دواتر بەرگی چاكسازیی لەحكومڕانیی و لەشێوازی كاری حزبیی بەبەردا كرا بە رەفتارو فەرهەنگێكی توندی میدیایی. مخابن ئەم بزوتنەوەیە گیانی ئۆپۆزسیۆن بوونی بۆماوەیەكی درێژ كوشت و هەم حزبەكە بووە حزبی پشتاوپشت و میراتگریی و هەمیش لەحكومەتدا هەمان ئەزموونی پارتی و یەكێتیان دووبارەكردەوە. بۆیە لەماوەیەكی زۆر كورتی دوای وەفاتی كاك نەوشیروان لە 25 كورسی پەرلەمان ئێستا یەك كورسی هەیە. جگە لەبزوتنەوەی گۆڕان، حزبەكانی دیكەش نەیانتوانیوە ببنە ئاوێنەی شەقام و لەپێناوی خواستی خەڵك شەقام هانبدەن و رێبەرانیان پێشخەڵك بكەون، ئەمە سەرباری ئەو دابەشبوونە روونەی لایەنەكان چ لەنێوان یەكێتیی و پارتی یاخود بەسەر وڵاتانی دەرو دراوسێ، بۆیە دەبینین لەماوەیەكی كورتداو لەدوای هەڵبژاردنی كوردستان، كاربەدەستێكی تورك چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژمارەیەك بەرپرسی حزبەكانی باشوری كوردستان بڵاوكردەوە!! لەدونیا ئۆپۆزسیۆن بەدیلی دەسەڵاتە بۆ گۆڕانكاریی، جگە لەپەرلەمان لەشەقام رۆڵێكی كاراو كاریگەر دەبینن. ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی وەك رێكارێكی زۆر كاریگەری فشار بۆسەر دەسەڵات دەگرێتەبەر، ئۆپۆزسیۆن كۆكەرەوەی ناڕەزایەتیەكانی خەڵكە، هەر ئۆپۆزسیۆنە خۆپێشاندانەكان رێكدەخات و سەركردەو و سەرۆكی حزبەكان لەپێشی پێشەوەی خەڵك دەڕۆن و هاواردەكەن، بەڵام لەكوردستان بەپێچەوانەوەیە، خەڵك لەتاو ئازاری ستەمكاریی هەوڵی خۆپێشاندان و ناڕەزایەتی دەدات، بەڵام لەكورتە شەرمیی و ئیحراجیی یاخود بۆموزایەدە بەشداریی تێدادەكەن چونكە ئەوان ناتوانن خەڵك بێننە شەقام ئەو دەنگەی دەیشیهێنن دەنگی خەڵكی بێچارەیە! واتە لەكوردستان ئۆپۆزسیۆن خۆپێشاندان رێكناخات، بەڵكو وەك میوان و تەنها چەند كاربەدەستێكی رەنگە بۆ چەند وێنەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتیی بەشداریی تێدابكەن! بۆیە دەبینین بەرلەچەند رۆژێك مامۆستاو فەرمانبەرانی ناڕازیی وادەی خۆپێشاندانیان راگەیاند، ئینجا حزبە بەناو ئۆپۆزسیۆنەكان بەلێدوان و بەیاننامە یەك یەك بەشداریكردنیان لەخۆپێشاندانەكان رایانگەیاند! وەك ئەوەی داوەتی بۆ بۆنەیەكی دیاریكراو كرابن. ئەو دیمەنەی دەیبینن، هەقیقەت و واقعی تاڵی كوردستانە. لەلایەك دەسەڵاتدارێتیەكی زۆر خراپ كە دیموكراسیی و دامەزراوەكانی حوكمڕانی بێبەها كردووەو هەموو شتێك پوچ بووە، لەلایەكی دیكە ئۆپۆزسیۆنێك كە وەك پێویست نەیتوانیوە ببێتە جێگەی ئومێدی گۆڕانی ژیانی خەڵك، بەڵكو بۆتە هەندێجار بۆتە هۆكارو سەرچاوەی بێئومیدكردنی خەڵك و هەندێك كاتیش ئۆپۆزسیۆن بۆتە هۆكاری بەتاڵكردنەوەی توڕەیی و ناڕەزایەتی خەڵك بێئەوەی هیچ شتێك بكات.
سەرچاوە: میدیای پەنجەرە لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، گۆڕەپانی سیاسیی شیعەکان بووەتە شانۆی ململانێیەکی توندی نێوان سەرکردە دیارەکان، بەڵام هاوکێشە ئاڵۆزەکانی ناوخۆ و دەرەوە ئاماژە بەوە دەکەن کە براوەی کۆتایی لەوانەیە کەسایەتییەکی چاوەڕواننەکراو بێت. هاوکات لەگەڵ جوڵەی لایەنە سیاسییەکان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، جەنگی ڕانەگەیەندراوی نێو ماڵی شیعە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک وەزیران، چڕتر دەبێتەوە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی ئێستا، هەوڵ دەدات لە ڕێگەی هاوپەیمانێتییەکی نوێوە و بە سوودوەرگرتن لە پێگەی حکومی، زۆرترین کورسی بەدەست بهێنێت و بۆ خولێکی دیکە لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە. لە بەرامبەریشدا، نوری مالکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا و یەکێک لە بەهێزترین کارەکتەرەکانی گۆڕەپانەکە، بە ڕکابەرێکی سەرەکیی سودانی دادەنرێت و هیچ کاتێک خواستی خۆی بۆ گەڕانەوە بۆ دەسەڵات نەشاردووەتەوە. مێژووی "سەرۆک وەزیرانی تەوافوقی" سەرەڕای ئەم ڕکابەرییە گەرمە، چاودێرانی سیاسی پێیانوایە کە بەهۆی قووڵیی ناکۆکییەکانی نێوان باڵە جیاوازەکانی "چوارچێوەی هەماهەنگی" (هاوپەیمانیی سەرەکیی لایەنە شیعەکان)، دانانی یەکێک لەم دوو سەرکردە بەهێزە وەک سەرۆک وەزیران، بژاردەیەکی دوورەدەستە. ئەم دۆخە سیناریۆی ساڵانی ڕابردوو دووبارە دەکاتەوە، کاتێک ململانێی توند لەنێوان کوتلە گەورەکاندا ڕێگەی بۆ "کاندیدی سازان" یان "کاندیدی ناوەند" خۆش دەکرد. کەسایەتییەکانی وەک حەیدەر عەبادی، عادل عەبدولمەهدی، مستەفا کازمی و تەنانەت خودی محەمەد شیاع سودانیش، لە کاتی هەڵبژاردنیاندا خاوەنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی نەبوون، بەڵکو وەک چارەسەرێک بۆ کۆتاییهێنان بە بنبەستی سیاسی و ڕاگرتنی هاوسەنگیی نێوان لایەنەکان دەستنیشان کران. چارەنووسی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشوو ئەزموونی سەرۆک وەزیرانەکانی پێشووتر نیشان دەدات کە مانەوە لە گۆڕەپانەکەدا دوای جێهێشتنی پۆست، کارێکی ئاسان نییە. عادل عەبدولمەهدی، دوای ناچارکردنی بە دەستلەکارکێشانەوە بەهۆی خۆپیشاندانەکانی تشرینی یەکەمی 2019، بەتەواوی لە شانۆی سیاسی کشایەوە. مستەفا کازمی، هەرچەندە هەوڵیدا ڕۆڵێکی سیاسیی هەبێت، بەڵام بەهۆی فشاری لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگییەوە، ناچارکرا عێراق جێبهێڵێت. حەیدەر عەبادی، هەوڵیدا لە ڕێگەی "هاوپەیمانیی نەسر"ـەوە پێگەی خۆی بپارێزێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. ئێستاش هاوپەیمانییەکەی بڕیاری بایکۆتکردنی هەڵبژاردنی داهاتووی داوە. دکتۆر سەلام زوبەیدی، وتەبێژی هاوپەیمانیی نەسر، لە لێدوانێکدا بۆ په‌نجه‌ره ڕایگەیاند: "کاتێک پارە و دەسەڵات ئەنجامی هەڵبژاردن یەکلایی دەکەنەوە، بەشداریکردن لە پرۆسەکەدا بێمانایە." تەنها نوری مالکی توانیویەتی دوای 11ساڵ لە جێهێشتنی پۆستەکەی، وەک یاریزانێکی سەرەکی و کاریگەر بمێنێتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەو تۆڕە بەهێزەی کە لە ماوەی هەشت ساڵی سەرۆکایەتیی وەزیرانیدا لەناو جومگەکانی دەوڵەتدا دایمەزراند. سودانیش هەمان ڕێچکەی گرتووەتەبەر و هەوڵدەدات پۆستەکەی بۆ پتەوکردنی پێگەی سیاسیی خۆی بۆ داهاتوو بەکاربهێنێت. هاوکێشەی دەرەکی و کاندیدی سێبەر یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق تەنها پەیوەست نییە بە ڕێککەوتنی لایەنە شیعەکانەوە، بەڵکو ڕەزامەندیی هێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکانیشی دەوێت، بەتایبەت ئێران و ئەمریکا. ئێران بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێت کە توانای دروستکردنی هاوسەنگیی هەبێت و بتوانێت پەیوەندییەکی کارا لەگەڵ واشنتۆن دابمەزرێنێت. تاران نایەوێت کەسێک دەستنیشان بکرێت کە ببێتە هۆی گەمارۆی ئابووری یان تێکچوونی دۆخی عێراق، چونکە ئەمە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بەرژەوەندییەکانی خۆی و هێزە نزیکەکانی دەبێت. ئەمریکاش خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکە کە بتوانێت ئاسایش و سەقامگیری بپارێزێت، هەژموونی میلیشیاکان سنوردار بکات و عێراق لە کاریگەریی دەرەکیی ڕزگار بکات. زانیارییە نافەرمییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە واشنتۆن نیگەرانە لە سودانی بەهۆی ئەوەی نەیتوانیوە هێرشی میلیشیاکان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ڕابگرێت. لە نێوان ئەم دوو خواستە دژبەیەکەدا، ناوی چەند کەسایەتییەک وەک "کاندیدی سێبەر" دێتە ئاراوە، لەوانە عەدنان زورفی و قاسم ئەعرەجی، کە بەوە ناسراون توانای دروستکردنی پەیوەندییان لەگەڵ هەردوو بەرەدا هەیە. ویستی میلیشیاکان: سەرۆک وەزیرانێکی بەڕواڵەت بەهێز یەکێک لە ئاڵۆزترین بەشەکانی هاوکێشەکە، هەڵوێستی گرووپە چەکدارە شیعەکانە. هەرچەندە ئەم گرووپانە بە ڕواڵەت دژایەتیی ئەمریکا دەکەن، بەڵام لە پشتی پەردەوە خوازیاری سەرۆک وەزیرانێکن کە پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆن ئاسایی بێت. هۆکارەکەشی ڕوونە: ئابووریی عێراق و پارەی نەوتەکەی بەستراوەتەوە بە سیستەمی بانکیی ئەمریکاوە. هەر جۆرە پچڕانێکی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا، دەبێتە هۆی کارەساتی ئابووری بۆ عێراق و مووچە و بودجەی ئەم هێزانەش دەخاتە مەترسییەوە. بۆیە ئەوان بەدوای سەرۆک وەزیرانێکدا دەگەڕێن کە لاواز بێت و نەتوانێت دەسەڵاتیان کەم بکاتەوە، بەڵام لە هەمان کاتدا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا قبوڵکراو بێت تاوەکو چەرخی ئابووریی وڵاتەکە نەوەستێت. بەمشێوەیە ململانێکە لەسەر کەسێک نییە کە بەهێزترینە، بەڵکو لەسەر کەسێکە کە دەتوانێت ببێتە خاڵی یەکتربڕینی بەرژەوەندییە ناکۆکەکانی ناوخۆ و دەرەوەدا.
نووسین: ئەحمەد ڕەسوڵ ڕاپۆرتێک لەبارەی ئەگەری ڕێککەوتنی ئاشتیی و کۆتاییهاتنی جەنگی ڕوسیا- ئۆکرانیا لەگەڵمان بن: ڕۆژی دووشەممە ١٨ی ئابی ٢٠٢٥، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی پێشوازی لە ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا و کۆمەڵێک لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد بۆ دانوستانەکانی ئاشتی بە ئامانجی کۆتاییهێنان بە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا. ئەم کۆبوونەوەیە دوای لوتکەی ئەم دواییەی ترەمپ هات لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە ئالاسکا، کە بەبێ ڕێککەوتنێکی فەرمی کۆتایی هات بەڵام ئاماژەیە بۆ بەرەو پێشەوە چوونی ڕەوتی دانوستانەکان. ترەمپ کە خۆی وەکو ئاشتیخوازێکی جیهانی پیشاندەدات، پێی وایە پەیوەندییە کەسییەکانی لەگەڵ پوتین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەدیهێنانی پێشکەوتن لە ڕێککەوتنی نێوان هەردوو وڵات. کۆبوونەوەی واشنتۆن بە ئامادەبوونی کەسایەتییە سەرەکییەکانی ئەوروپا وەک ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، فریدریش مێرز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، کیر ستارمەر، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا، جۆرجیا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا، ئەلێکساندەر ستوب، سەرۆکی فینلاند، ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و مارک ڕوت، سکرتێری گشتی ناتۆ بوو. ئامادەبوونی ئەو کۆمەڵە سەرکردە ئەوروپییە بۆ پشتگیریی لە زیلینسکیی و داواکارییەکانی ئۆکرانیا بوو بە ڕەچاوکردنی ئامانجەکانی خۆشیانەوە وەکو ووڵاتانی ئەوروپا لە پەیوەند بە ڕووسیا و جەنگەکەوە. ئەوەی لە میدیاکانەوە بڵاوبووەوە، ئەتەکێتی کۆبوونەوەکە و شێوازی دانیشتنەکە بەشێوەیەک بوو کە ترەمپ لە پشتی مێزەکەیەوە و سەرکردە ئەوروپییەکانیش بە دەوری مێزەکەدا وەکو ئەوەی گوێ لە ڕێنمایی و فەرمانەکانی بگرن. هەر وەکو کۆبوونەوەی سەرۆکی ناوەندێک یان دەزگایەک لەگەڵ کارمەندەکانی بۆ ئەوەی ڕێنمایی و فەرمانەکانیان پێ ڕابگەیەنێت. لە کاتێکدا پێشوازی ترەمپ لە پوتین لەسەر فەرشی سوور و بە شێوەیەکی شاهانە، ئەوپەڕی ڕێز و گرنگیپێدان بوو بە سەرۆکێکی هاوتا و خاوەن هێز. مێنتاڵیتی ترەمپ و شێوازی کارکردن و هەڵوێستەکانی لە ڕوانگەی هێزەوە سەرچاوە دەگرن، لە هێزی کەسێتیی و کاریزماتیکی سەرۆکەوە بۆ هێزی پارە و ئابووریی تا دەگات بە هێزی سەربازیی و .. هتد. لۆژیکی هێز، لۆژیکی بیرکردنەوە و کارکردنی ترەمپە. ئەو دوو جۆرە پێشوازیی و پڕۆتۆکۆڵە دیپلۆماسییەی ترەمپ لە مامەڵەیدا لەگەڵ پوتین لەلایەک و زیلینسکی و سەرکردە ئەوروپییەکان لەلایەکی تر، ئاماژەی باڵادەستیی و هەژموونی ڕووسیایە لە جەنگی ڕوسیا-ئۆکرانیا و ئەمەش زەمینەی جێبەجێکردنی داواکارییەکانی پوتینە ئەگەر هەموو داواکاریی و مەرجەکانیش نەبن، ئەوا زۆرینەیان. لە ئەنجامی کۆبوونەوەکەیدا،ترەمپ ایگەیاند کە گەیشتوونەتە ئەنجامی باش و کۆبوونەوەی داهاتوو لە نێوان پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی خۆی دەبێت. لە بەرامبەردا، زیلینسکی تەنها ڕازیبوونی ناچارەکی بۆ ماوەتەوە بە دەستهەڵگرتن لە زۆرترین داواکارییەکانی. هەروەها سەرکردە ئەوروپییەکان تووشی شۆک و دابەشبوونێکی قووڵی دەروونیی-سیاسی هاتوون لە ئاست هەڵوێستی ئەمریکا و ترەمپ. ئەمریکا کە پێشەنگی وەستانەوە لە دژی داگیرکاریی ڕووسیا بوو بۆ ئۆکرانیا. زۆرترین کاردانەوە توندە سیاسیەکانی ئەمریکا لە دژی ڕووسیا وای لە سەرکردە ئەوروپییەکان کرد هاوکاری مادیی و سەربازیی گەورە پێشکەش بە ئۆکرانیا بکەن و بە هەموو توانایانەوە لە پشتی بوەستن و لەلایەکی تریشەوە دەستیان لە بەرژەوەندییەکان و پەیوەندییە بازرگانیی و ئابوورییەکانی خۆیان هەڵگرت لەگەڵ ڕووسیا کە دەرئەنجام هەڵئاوسانی نرخی خواردەمەنیی و کاڵاکانی لێکەوتەوە لە تەواوی ووڵاتانی ئەوروپیی و قەیرانی ووزەیان بۆ دروستبوو. ئەمە سەرباری ترسێکی ناوەکیی قووڵ لە فراوانخوازییەکانی ڕووسیا. داواکارییەکانی ڕوسیا - لەسەر ئاستی خاک: کۆنترۆڵی تەواوی هەردوو هەرێمی دونێتسک و لۆهانسک واتا دونباس هەروەها ددانپێدانانی فەرمی بە لکاندنی دوورگەی کریمیا بە ڕووسیاوە. - بەستنی هێڵی پێشەوە: ڕووسیا هێرشەکانی لە خێرسۆن و زاپۆریژیا ڕادەگرێت ئەگەر ئۆکرانیا لە دۆنباس بکشێتەوە. دونباس هەردوو پارێزگا یان هەردوو هەرێمی لوهانسک و دونێتسک دەگرێتەوە. - بێلایەنی: پێویستە ئۆکرانیا دەستبەرداری خواست و هەوڵەکانی ببێت بۆ چوونە ناو ناتۆ و بێلایەنی هەمیشەیی ڕابگەیەنێت - مافەکانی زمان و ئایین: پێگەی فەرمی بۆ زمانی ڕووسی و ئازادی بۆ کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕووسی لە ئۆکرانیا - کەمکردنەوەی سزاکان: هەڵگرتنی بەشێکی سزاکانی ڕۆژئاوا لەسەر ڕووسیا - ئاشتی و ڕێککەوتنی تەواو نەوەکو ئاگربەست: پوتین ئاگربەستی کاتی ڕەتدەکاتەوە. پێش ئەوەی جەنگ بوەستێت، ڕێککەوتنی ئاشتی تەواو ئەنجام بدرێت. داواکارییەکانی ئۆکرانیا زیلینسکی پێداگری لەسەر سەروەری و ئاسایش دەکات، سازان و وازهێنان لە خاک ڕەتدەکاتەوە: - ئاڵوگۆڕی زەوی: ئۆکرانیا ڕەتیدەکاتەوە دەستبەرداری هیچ خاکێک بێت، لەنێویاندا دۆنباس و کریمیا. - ئاگربەستی دەستبەجێ: ئاگربەستی تەواو و بێ مەرجی پێشوەختە بۆ دانوستانەکانی ئاشتی. - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بە پشتگیریکردنی ڕۆژئاواوە بۆ ڕێگریکردن لە دەستدرێژی ڕووسیا لە داهاتوودا. - ڕێڕەوی ناتۆ: ئۆکرانیا ئامانجی دەستووری خۆی دەپارێزێت کە پەیوەستە بە ناتۆوە - ڕەتکردنەوەی سنوردارکردنی سەربازیی: ئۆکرانیا سنووردارکردنی قەبارەی سەربازی یان بوونی سەربازی بیانی ڕەتدەکاتەوە - قەرەبووکردنەوە و لێپرسینەوە: کیێڤ داوای قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی جەنگ و لێپرسینەوە لە کردەوەکانی ڕووسیا دەکات ئامانجەکانی سەرکردەکانی ئەوروپا سەرکردە ئەوروپییەکان، ئامانجیان لە پشتگیریکردنی ئۆکرانیا، هاوسەنگیی هێزە لەگەڵ سەقامگیری ناوچەکە: - گەرەنتی ئاسایش: گەرەنتی بەهێز و بۆ بەرگریکردن لە ئۆکرانیا، تەنانەت لە دەرەوەی ناتۆش. - نەگۆڕینی سنوورەکان و خاک: هەڵوێستی پتەو لە دژی گۆڕانکارییەکانی خاک لە ڕێگەی دەستدرێژی سەربازییەوە - بەرەی یەکگرتوو: پێشکەشکردنی هەڵوێستێکی هەماهەنگ لەگەڵ ئۆکرانیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵوێستی هێرشبەرانە و دەستدرێژیکارانەی ڕووسیا. - پەسەندکردنی ئاگربەست: زۆرێک لە سەرکردەکانی ئەوروپا هێشتا لەگەڵ ئاگربەستدان پێش دانوستانەکانی ئاشتی. -بەردەوامی گەمارۆکان: بەردەوامیی سزاکان و گوشارەکان لەسەر ڕوسیا تا کۆتایی هاتنی تەواوەتی جەنگەکە. ئەوەی لە ئاماژەکانی کۆبوونەوەکانەوە تا ئێستا دەرکەوتووە کە هەندێک لە شیکەرەوەکان باسیان کردووە. ئەوەیە: بەشێکی زۆر لە داواکارییەکانی پوتین جێبەجێدەکرێن و کەمترین داواکاریی زیلینسکیی و سەرکردە ئەوروپییەکان جێبەجێدەکرێن. کۆبوونەوەی پوتین و زیلینسکی بە ئامادەبوونی ترەمپ لە ئایندەیەکی نزیکدا ڕێڕەوی جەنگ و ئاشتیی دیاریدەکات و هەروەها پێگەی هەردوو دەوڵەتەکە لە نێو هاوکێشە جیهانییەکانی هێز و دیپلۆماسییەت بە تایبەت لە پەیوەند بە ئەوروپاوە دیاریدەکات.
