ئەم ساڵ لە هەرێمی کوردستان 12 کرێکار لەکاتی کارکردندا گیانیان لەدەستداوە

هاوڵاتی  دوای ئەوەی دادگای گشتی كرمان و بەرپرسی رێكخراوی دادوەری هێزە چەكدارەكانی كرمان باسیان لە دۆزینەوەی 16 بۆمب كرد بەر لە بەڕێوەچوونی رێوڕەسمی ساڵیادی قاسم سولەیمانی، سوپای ساروڵڵا لەو پارێزگایە هەواڵەكەی بەدرۆخستەوەو بەناڕاست و پڕوپاگەندە ناوی برد. عەلی تەوەكول، بەرپرسی رێكخراوی دادوەری هێزە چەكدارەكانی كرمان، ئێوارەی شەممە 6ی كانونی دووەمی 2024 بە میدكانی ئێرانی وت"كۆمەڵێك زانیاریمان پێ گەیشتبوو لە هەڕەشەو مەترسیەكان و پێشتر 16 بۆمبیان پوچەڵكردبۆوە كە ئامادە كرابوون بۆ تەقاندنەوە لە كرمان و تایبەت بەگۆڕستانی شەهیدەكان و گۆڕی قاسم سولەیمانی دروستكرابوون". مەهدی بەخشی، دادوەری گشتی تارانیش ئێوارەی شەممە لەوتوێژ لەگەڵ بەشی تایبەت هەواڵی كەناڵی پارێزگای كرمان وتی "16بۆمب لەم پارێزگایە دۆزراوەتە كە توانای تەقینەوەی هەركامەیان لەو بۆمبانەی كە تەقێنراونەتەوەو خۆكوژەكان تەقاندویانەتەوە زۆرتر بوە". بەپێی راپۆرتی هەواڵنێری فارس نزیك لە سوپای پاسداران، پەیوەندییە گشتییەكانی سوپای ساروڵڵای كرمان ئەمڕۆ یەكشەممە 7-1-2024 بەبڵاوكردنەوەی راگەیاندنێك هەواڵی پوچەڵكردنەوەی بۆمب لەم پارێزگایەی بە ناڕاست و درۆ ناوی بردو وتیان "لەڕۆژانی رابردوداو بەپێی ئەو هەواڵانەی پێمان دەگەیشت، یەكەكانی پشكنین و پووچەڵكردنەوەی سوپا دەستیكرد بەگەڕان، بەڵام بۆمب نەدۆزرایەوە". لەم راگەیاندنەدا جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە بەهۆی بونی سەگی تەقەمەنی دۆزەرەوەو هەروەها ئامێرەكانی دۆزینەوەی تەقەمەنییەوە، ئەو كەسانەی خۆیان تەقاندەوە بەر لەوە بەبۆمبەكان بگەن. عەلی تەوەكولی بەرپرسی رێكخراوەی دادوەری هێزە چەكدارەكانی كرمان، ئێوارەی شەممە بەمیدیاكانی ئێرانی وت "زیاتر لە 64 بۆمب لە هەموو وڵات دۆزراونەتەوەو بڕیار بووە لەڕێوڕەسمی ساڵیادی قاسم سولەیمانیدا بتەقێنرێنەوەو ئەو كەسانەی ئەو بۆمبانەیان چاندبوو دەستگیركران". تا ئێستا ئەم هەواڵە لەلایەن سەرچاوە حكومكییەكانی ترەوە پشتڕاست نەكراوەتەوە.  

هاوڵاتی گومانی تێدا نییە کە ئێران لە دوای رووخاندنی رژێمی بەعسەوە ، لە ڕێی کۆمەڵێک گرووپی شیعەی جیا جیا و بە سیاسەتێکی تۆکمەی دیبلۆماسییەوە توانی خۆی بخزێنێتە ناو سێکتەرە جیاوازەکانی دەوڵەت و حکوومەتی عیراقەوە وئاخووندەکانی ئێران و دەزگا موخابەراتی و ئەمنییەکانی ، بەبەردەوامی لە رێگەی  بەکارهێنانی هێز و میلیشیا شیعەکان و گرووپە سوونە چەکدارە تووندرەوەکانەوە هەوڵی دوور خستنەوەی پریشکی ئاگری هاتنی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دەدا  و لە رووی ئایدۆلۆژیشەوە توانی ئەو مەرامەی بە دەست بێنێت و شەرێکی تائیفی لە نێوان سوونە و شیعەکانی عیراقدا هەڵگیرساند و دواجار توانی عیراق بۆ ماوەیەک بە شێوەیەکی کاتی بخاتە ژێر رکێفی ناراستەخۆی خۆیەوە، تورکیاش لایەنێکی دیکەی کێشەکانی عیراقی دوای ساڵی 2003 یە و ئەم ووڵاتە ئیقلیمییەش هاوشێوەی ئێران لە هەوڵی بەردەوامدایە کە پێگەو دەسەڵاتی خۆی لەناوخۆی عیراقدا فراوانتر بکات و بۆ ئەم مەبەستەش تا ڕادەیەک لە ڕێگەی پارتە هاوپەیمانەکانی خۆیەوە توانی ئەم مەرامەی بە دی بێنێت ، کە ئەمەش نیگەرانی ئێرانی دوژمنی لە مێژوویی و لە میژینەی خۆی لێکەوتۆتەوە و حکومەتی کۆماری ئیسلامی ئیران بەمەبەستی دوورخستنەوەی هەژموونی تورکیا  لە رێگەی گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە خۆیەوە ، هەموو هێزوتوانای خۆی خستۆتە گەر و ئەو  گرووپانە بەردەوام هەوڵی تێکدانی ئاسایشی هەرێم دەدەن . هەڵبەت ئێران لە بەکارهینانی ئەو گرووپە چەکدارانە چەند مەبەستیکی ستراتیژی هەمەلایەنەی هەیە کە بریتین لە : یەکەم / هێرشکردنە سەر هیزەکانی ئەمریکا لە عیراق و بەتایبەتیش بنکە سەربازییەکانیان لە ناو هەرێمی کوردستاندا . دووەم/ گووشار خستنەسەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان . سێیەم / گەیاندنی پەیام بە هێزەکانی ئەمریکا و بەرپرسانی هەرێمی کوردستان کە بەبەردەوامی و کەی بمانەوێ دەتوانین ببینە مەترسییەکی راستەقینە بۆ سەر ژیان و ئاسایشتان . چوارەم / وەک پرۆپاگەندیەکی سیاسی و سەربازی لەناوخۆی ووڵاتدا لە کاتی پێویستدا بەکاری دەهێنێت. پێنجەم/ پەیامێکی ناراستەوخۆشە بۆ تورکیا کە راستە ئێوە لە سنووری دەسەڵاتی پارتی دیمۆکرات دەسەڵاتێکی فراوانتان هەیە ، بەڵام ئەوە ئێمەین کە ماتماتیکی یارییەکە دادەڕێژین. هەروەها لە دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی بەرپرسی سووپای قوودس لە ساڵی 2020دا هێرش و پەلامارە مووشەکی و فرۆکەبێفرۆکەوانەکانی میلیشیاکانی سەر بە ئێران بۆ سەر هێزەکانی هاوپەیمانان و بە تایبەتیش هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق بە گشتی و هەرێمی کوردستان (سنووری هەولێر) بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە. هەر بە گوێرەی راپۆرتێکی کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکی تەنها لە ماوەی دوو مانگی کۆتایی ساڵی 2023دا لەلایەن ملیشیاکانی نزیک لە ئێرانەوە  زیاد لە 100  هێرشی جۆراوجۆر کراوەتە سەر هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق و سووریا و لە ئەنجامی ئەو هێرشانەش 66 سەربازی ئەمریکی بە سووکی بریندار بوون. وەزارەتی بەرگری ئەمریکاش رایگەیاندووە ، لە چەند هەفتەی رابردوودا ، هێرش و پەلامارەکان بە رێژەی لە سەدا 45 زیادی کردووە. هەڵبەت هەرێمی کوردستانیش بەدەر نەبووە لەو ئالەنگارییەی نێوان کۆماری ئیسلامی  ئێران و ئەمریکا و چەندین جار بەر هێرش و پەلامارەکانی هێزەکانی نزیک لە ئێران بۆتەوە . بۆ نموونە لە 15ی شوباتی 2021دا بە چەند مووشەکێک ‌هێرشکرایە سەر فرۆکەخانەی هەولێر و لە ئەنجامدا بەڵێندەرێکی بیانی کووژرا و 6 کەسی دیکە بریندار بوون کە یەکێک لە بریندارەکان سەربازێکی ئەمریکی بوو. کە دواتر (سرایا اولیاء الدم) ی باڵێکی سەربازی حزبوڵای عیراقی نزیک لە سووپای پاسدارانەوە ئەو هێرشەی گرتە ئەستۆ و بە پێی  وتەی پلەدارێکی ناو ئیستخباراتی عیراقی ئەم گرووپە ، گرووپێکی پەیوەستن بە سووپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە و لەنەو چەکدارەکانی حزبوڵای عیراقییەوە گۆڵبژێرکراون و لە سەر ئاستێکی باڵا بۆ چالاکی تایبەی و تەقینەوە و هێرشی مووشەکی و دروونی راهێنیان پێکراوە . هەروەها سەرچاوەکەی ناو ئیستیخباراتی عیراق ئاماژەی بەوەشکردووە ، بە پێی زانیاری دەزگا ئەمنییەکانی عیراق ،ژمارەیان 150 کەسێک دەبێت کە لەناویاندا پیاوی ئایینی و هەواڵگری و شارەزای سەربازی و لۆجیستی و هونەری دەبینرێت و لە رێگەی مەجلیسی شوراوە کە لە پێنج ئەندام پێک دێن کارەکانیان ئەنجام دەدەن و چالاکییەکانیان بە جۆرێک ئەنجام دەدەن کە کاریگەری هەبێت بۆ سەر باری سیاسی و ئاسایشی ووڵاتدا .  بۆ یەکەمینجاریش لە دوای هێرشێکی ئەم گرووپە لە کۆتاییەکانی ئۆکتۆبەری ساڵی 2020دا و لە دوو هێرشیان بۆ سەر سەربازگەی (تاجی) لە باکووری بەغدا ناوی ئەم گرووپە لە میدیا ناوخۆییەکانی عیراقەوە باسکرا. هەر لە ساڵی 2020دا نزیکەی دە گرووپی ملیشیایی جیاوازی نزیک لە ئێران بەرپرسیارێتی خۆیان لەو هێرش و پەلامارانەی کە لە هەرێمی کوردستان و ناوچەکانی تری عیراق کراوەتە  سەر هێزە ئەمریکییەکان ڕاگەیاندووە. لە 18 ی شوباتی 2021یشدا سێ مووشەک ئاراستەی فرۆکەخانەی هەولێر کرا کە لە دووری 8 کیلۆمەتر لە ڕۆژئاوای هەولێر کەوتنە خوارەوە و بە پێی لێدوانی بەرپرسێکی سەربازی ئەمریکی ، مووشەکەکان لە جۆری 107 ملم بوون. لە 16ی حوزەیرانی 2021دا دوای ئەوەی 3 دروونی بۆمبرێژکراو بە دووری 3 کیلۆمەتر لە قونسڵییەی ئەمریکا لە هەولێر خرانە خوارەوە کە لەباڵی یەکێک لە دروونەکان (قاصم الجبارین) نووسرابوو کە گرووپێکی چەکداری سەر بە حزبوڵای عیراقی نزیک لە کۆماری ئیسلامی و سووپای پاسدارانن . بە بڕوای چاودێرە سیاسی و سەربازییەکان ، فرۆکەخانەی پێگەیەکی گرنگ و ستراتیژی گرنگی لە رووی سەربازییەوە بۆ هێزەکانی هاوپەیمانان هەیە و هەر لەبەر ئەم پێگە گرنگە ، ئێران هەموو هەوڵێکی خۆی خستۆتە گەڕ بۆ شێواندنی ئاسایشی هەرێم و سەرقاڵ کردنی هیزەکانی ئەمریکا بەو جۆرە هێرشانەی کە دەکرێنە سەریان ، نەوەک لە داهاتوودا هەرێمی کوردستان پێگەیەکی بنەرەتی و سەرەکی بێت بۆ پەلاماردان و هێرشکردنە سەر ئێران. لە 22ی 6ی2023دا دوای هێرشێکی دروونی بۆسەر بنکە سەربازییەکانی هاوپەیمانان لە فرۆکەخانەی هەولێر ، هۆشیار زێباری لە پێگەی تویتەر ، ئەو هێرشەی بە مەترسیدار لە قەڵەمدا و نووسی: شەوی ڕابردوو بەمەبەستی تێکدانی ئەمن و ئاسایشی هەرێمی کوردستان ، دوبارە هێرشکراوەتە سەر فرۆکەخانەی هەولێر.    لە 26 ی تشرینی یەکەمی 2023دا و دوای هاویشتنی دروونێکی بۆمبڕێژکراو بەرەو فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر ، توانرا ئەو دروونە پێش گەیشتنی بە خاڵی دیاریکراو بخرێتە خوارەوەو لە 3ی کانوونی یەکەمی ساڵی 2024یشدا ،توانرا هێرشێکی دروونی دیکە بۆ سەر بنکەی هێزەکانی هاوپەیمانان پووچەڵبکرێتەوە ، هەروەک چۆن لە سەریساڵدا بە دوودروونی بۆمبڕێژکراو هێرشکرایە سەر بنکەیەکی هێزەکانی پێشمەرگە . دوابەدوای هێرشەکەش حکوومەتی هەریم بە تووندی ئیدانەی ئەو هێرشەی کرد و داوای کرد حکوومەتی ناوەند بە ئەرکەکانی خۆی هەستێت. چاودێرانی سیاسی و سەربازی پێیان وایە کە ئیران لە گرووپە میلیشیا شیعەکانەوە ، هەوڵدەدات دووبارە بەرنامەکانی خۆی لە عیراق و هەرێمی کوردستاندا دابڕێژێتەوە و بەتایبەتیش کوژرانی قاسم سولەیمانی بۆشاییەکی گەورەی بۆ ئەو مەبەستەی ئێران درووست کردووە و سەدان چەکداری بڕواپێکراوی خۆی لە عیراقدا لەسەر کاری تێکدەرانە راهێناوە. مەغی جبووری چاودێری سیاسی پێی وایە ، زیاد بوونی ژمارەی هێرشەکان و گۆرانکاری لە تاکتیکی جەنگی میلیشیاکان و ئەمریکا مەترسییەکی راستەقینەن و لەوبارەیەوە دەڵێت: فراوان بوونی هێرشە دروونییەکان مەترسییەکی راستەقینەن و دەبێت حکوومەتی ناوەند بە تووندی بەرپرچی ئەو گرووپانە بداتەوەو پێی وایە زیاد بوونی هێرشەکان زەنگێکی مەترسیدارن بۆ نەمانی هەیبەتی دەوڵەت و دامەزراوە حکوومییەکان و ئەو دەستکەوتانەی کە لە دوای 2003ەوە بە دی هاتوون . لە لایەکی دیکەوە مەحمود خۆشناوی شارەزای ئەمنی ، ئەم جۆرە هێرشانە بۆ نەبوونی هەماهەنگییەکی تۆکمە و پیادەنەکردنی لیکتێگەیشتنە ئەمنییەکانی نێوان بەغداد و هەولێر دەگەرێنێتەوە و بە هۆکارێکی سەرەکی دەزانێت بۆ رەخساندنی ژینگەیەکی لەبار بۆ چەکدارەکانی رێکخراوی تیرۆریستی داعش و سەرجەم میلیشیا لە یاسادەرچووەکان. هەروەها ناوبراو ئەوەشی ڕوونکردەوە کە حکوومەتی هەرێم هەر زوو درکی بەو مەترسیانە کرد و هەر لەبەر ئەمەش بە مەبەستی کۆنترۆڵ کردنی باری ئەمنی و ئاسایشی ناوچەکانی هاوسنووری حکوومەتی هەرێم بە دووری 25 کیلۆمەتر، چەند لیکتێگەیشتنێکی ئەمنی لەگەڵ حکومەتی ناوەندا بەست تا بەم جۆرە ڕێگە لە هیرشی ملیشیاکانی نزیک لە ئێران بگیرێت ، بەڵام هیرش و پەلامارە مووشەکی و دروونییەکانی ئەو میلیشیا لە یاسادەرچووانە ، ئەوە ئەسەلمینن کە خاوەن دەسەڵاتێکی فراوانن لەناو دامەزراوە سەربازی و ئەمنییەکانی حکوومەتی ناوەند. بە پێی بە دواداچوونەکانی هاوڵاتی سەبارەت بە هیرشی ملیشیاکان بۆ سەر هەرێمی کوردستان ئەوا لە دوای هەر زەبر بەرکەوتنێکی ئیران لە لایەن ئەمریکا و هێزەکانی دیکەوە ، ئەوا هێرشی گرووپە چەکدارەکان بۆ سەر هەریم چڕتر دەکرێتەوە ، بۆ نموونە دوا بەدوای هێرشی ئەلەکترۆنی بۆ سەر بنکەی نەتەنزی ئەتۆمی ئێران ، هێرشکرایە سەر بنکەیەکی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە هەولێر و 3 رۆژ بەر لە ئەنجامدانی هێرشکەکەش ، بەمەبەستی ئامادەسازی مێشکی جەماوەر میدیاکانی ئێران رایانگەیاند کە لەناو فرۆکەخانەی هەولێر بنکەی ئیسرائیلی هەیە . ئاخۆ دواجار هەرێمی کوردستان دەبێتە قوربانی کێشمەکێش و ململانێی ئەمریکا و ئیران یان خود دەتوانێت خۆی لە پریشکی ئاگری ئەو شەڕە بە وەکالەتەی ئیران و ئەمریکا بپارێزێت؟

سەرەڕای ئەوەی دەسەڵاتدارانی توركیا ئیدانەی ئەو هێرشانە دەكەن كە ئیسرائیل دەیكاتە سەر غەزە، بەڵام ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئەو دوو وڵاتە لەمانگی سێیەمی شەڕەكەدا بەڕێژەی 34.8% زیادیكردوە، تەنانەت ئەوەش ئاشكرابووە كاتێك ئەردۆگان ئیدانەی هێرشی ئیسرائیلی دەكرد بۆ سەر نەخۆشخانەیەكی غەزە كۆمپانیای بوراكی كوڕی خەریكی بار داگرتن بوە لەبەندەرێكی ئیسرائیل. بەپێی راپۆرتێكی ماڵپەڕی (The Cradle)، هەناردەی توركیا بۆ ئیسرائیل لەمانگی تشرینی دووەمی 2023دا 319.5 ملیۆن دۆلار بووە، بەڵام لەمانگی كانونی یەكەمی دواتردا بۆ 430.6 ملیۆن دۆلار زیادیكردووە، كە زیاترە لە بڕی هەناردەی توركیا بۆ ئیسرائیل لەمانگی تەموزی 2023دا پێش دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنی تۆفانی ئەقسا لەلایەن بزوتنەوەی حەماسەوە بۆ سەر ئیسرائیل بڕەكەی 408.3 ملیۆن دۆلار بووە. ئیبراهیم قاوەچی كە ئابوریناسێكی توركیایە دەڵێت "گەلی توركیا لەبارەی روداوەكانی غەزەوە بەچاوی رق و كینەوە دەڕوانێت، لەكاتێكدا وەك هەمیشە لە پشت دەرگا داخراوەكانەوە شتێكی تر رودەدات، ناكرێت هەناردەكردن ئەوەندە زیادی بكردایە لەوەڵامی سەركردەیەكی وڵاتێكدا كە ئاگری لە ئیسرائیل بەردەدا". ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا دوای هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەزە، رایگەیاند"پێویستە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دادگای بكرێت،  هەروەك چۆن سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ دادگایی كرا". "ئیسرائیل تەنها بكوژ نییە، بەڵكو دزێكیشە، ناتوانین ڕێگە بدەین ئیسرائیل جارێكی دیكە غەززە داگیر بكات، غەزە خاكێكی فەلەستینە، غەزە هی فەلەستینییەكانە، بۆ هەتا هەتایە هەر بەو شێوەیە دەمێنێتەوە"، سەرۆك كۆماری توركیا پێشتر واشی وت. ئیبراهیم قاوەچی ئاماژە بە داواكاری بیلالی كوڕی رەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆكی كۆماری توركیا دەكات كە داوای لەخەڵكی توركیا كرد بایكۆتی ئیسرائیل بكەن، لە كاتێكدا براكەی بوراك بەخاوەنی كەشتییەك ناسراوە كە بەردەوامن لە ناردنی كاڵا بۆ ئیسرائیل. لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوودا، ڕۆژنامەنوس مەتین سیهان پەیوەندییەكانی نێوان بوراك ئەردۆگان و كۆمپانیاكانی ئیسرائیلی ئاشكراكردبوو رایگەیاند"لەكاتێكدا سەرۆك ئەردۆگان ئیدانەی ئیسرائیلی دەكرد بەهۆی بۆردومانكردنی نەخۆشخانەیەكەوە لە 17ی ئۆكتۆبەردا، كۆمپانیای بوراكی كوڕی خەریكی بار داگرتن بوە لەبەندەرێكی ئیسرائیلی". ڕۆژنامەنوس مەتین سیهان ئەوەشی وتبوو "لە28ی تشرینی یەكەمدا، لەكاتێكدا ئەردۆگان دیسانەوە ڕەخنەی لە ئیسرائیل دەگرت و داوای لەخەڵك دەكرد بۆ گردبوونەوە، كەشتی كوڕەكەی بە بارەكەیەوە بە گەروی (جبل گارق)دا تێدەپەڕی”. ئەو رۆژنامەنوسە ئەوەشی بۆ ئاشكرابووە " ئەو شتانەی كە لەلایەن توركیاوە ڕەوانەی ئیسرائیل كراون، چەكیان لەخۆگرتووە، لەكاتێكدا بازرگانی نێوان كۆمپانیاكانی توركیاو ئیسرائیل وەك ئاسایی بەردەوام بووە سەرەڕای قسەكانی ئەنكەرە بەرامبەر بە ئیسرائیل". دوای ئاشكرابوونی پەیوەندیی بنەماڵەی ئەردۆگان لەگەڵ كۆمپانیاو بازرگانانی ئیسرائیل، سەرەتای مانگی كانوونی دووەمی ساڵی رابردوو، هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا بەرگری لە بازرگانی دوو قۆڵی نێوان توركیا و ئیسرائیل كردو وتی "ئەو پەیوەندییانە زیان بە دۆزی فەڵەستین ناگەیەنن". دامەزراوەی ئاماری توركیا (TurkStat) باس لەوە دەكات كە هەناردەكردنی چەكی ئەنكەرە بۆ تەلئەبیب جێگەی سەرنج بووە، لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردودا توركیا بە بەهای 105 هەزار دۆلار پارچەی چەكی هەناردەی ئیسرائیلی كردوە، لەساڵی 2023دا ئەو هەناردەكردنە 823 هەزارو 112 دۆلار بووە، ئەمەش چەك و پارچەی یەدەگی لەخۆگرتبوو".  

هاوڵاتی  ئەمڕۆ پێنج شەمە 4-1-2024 لەئەنجامی بۆردومانێكی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ سەر بنكەیەكی بزوتنەوەی نوجەبای سەر بە حەشدی شەعبی لە شەقامی فەڵەستینی  بەغدا، موشتاق تالیب سەعیدی ناسراو ئەبو تەقوا، ئامر لیوای 12ی بزوتنەوەكەو عەلی نایف عەرەفی ناسراو بە عەلی ئەبوو سەجاد بەرپرسی پاڵپشتی لۆجیستی بزووتنەوەی نوجەبا كوژران و 6 كەسی دیكە بریندار بوون. هەرچەندە ئەمە یەكەمینجار نییە كە ملیشیاكانی سەر بە ئێران و هێزەكانی ئەمریكا، یەكتر بۆردومان دەكەن، بەڵام لەم ماوەی ڕابردوودا ئەم هێرش و پەلامارانە بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیكردووە، بەجۆرێك كە لە مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2023 تا ئێستا زیاد لە سەد هێرشی جۆراوجۆر لەلایەن ملیشیا شیعەكانی سەر بەئێران كراوەتە سەر هێزەكانی ئەمریكاو لە 8 كانونی یەكەمی ڕابردووش بەچەند موشەكێك پەلاماری باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزی بەغدا درا كە جگە لە زیانی مادی هیچ زیانێكی گیانی لێنەكەوتەوە. هاوڵاتی لەم ڕاپۆرتەیدا گرنگترین پێشهات و زانیارییەكانی جەنگی بێدەنگی نێوان ئێران و ئەمریكا دەخاتەڕوو. لەناوەڕاستی ساڵی 2014ەوە دوابەدوای پێشڕەوەییەكانی رێكخراوی تیرۆریستی داعش لەناو خاكی عیراق و گرتنی  چوار پارێزگەی عیراقی لەباكورو باكوری ڕۆژهەڵات و نزیك بوونەوەی  لە بەغدا،  لە 13 ی حوزەیرانی 2014داو لە وتاری نوێژی هەینی لە نەجەف، سەید عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعە دوانزە ئیمامییەكان، فەتوای جیهادی دژی ئەو رێكخراوە دەركردو دوابەدوای دەركردنی ئەو فەتوایەش بەدەیان هەزار شیعەی عیراقی چەكیان هەڵگرت و روویان لە بەرەكانی جەنگ كرد . هەرچەندە سێ مانگ پێش دەركردنی ئەو فەتوایە، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عیراق بە بیانوی بەرەنگار بوونەوەی داعش داوای كردبوو كە هێزێكی هاوتەریبی سوپا دابمەزرێت، بەڵام تا دەركردنی ئەو فەتوایەی سیستانی وەك پێویست خەڵك رویان لە بنكەكانی ناونوسكردن نەدەكرد. لەدوای دوو ساڵ لەدامەزراندنی حەشدی شەعبیش لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2016دا ئەم هێزە وەك هێزێكی سەربازی و یاسایی و پشتیوانی سووپای عیراق  لەلایەن پەرلەمانی عیراقەوە ناسێنرا. ئاگری تیرۆری ساڵح عاروری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە؟ بەمجۆرەش هێزەكانی حەشدی شەعبی لە هێزێكی خۆبەخشەوە بوون بەهێزێكی سەربازی و لەلایەن حكومەتی عێراقەوە ناوەندەوە پشتگیری و ڕاهێنانیان پێدەكرێت و ژمارەی ئەندامەكانی بە دەیان هەزار كەس مەزەندە دەكرێن و لە چەند گروپێكی جیاوازی وەك "كەتائیبی حزبوڵای عیراقی، عەسائیبی ئەهلی حەق، بزوتنەوەی نوجەبا، سەرایای سەلام، بزوتنەوەی بەرگری ئیسلامی و رێكخراوی بەدر"، پێكدێن. هەرچەندە لە سەرەتادا وابڕیاڕبوو كە ئەم هێزە، هێزێك بێت بۆ پاراستنی عیراق لەو مەترسییانەی كە لەقۆناغێكی هەستیاری مێژووییدا پیایدا تێدەپەڕی، بەڵام دواجار لەلایەن ئێرانەوە كۆنترۆڵكران و ئێران توانی بیانخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوەو بۆ چەسپاندنی مەرامەكانی لە سووریا و عێراق و چەند ناوچەیەكی دیكە بەكاریان بهێنێت، یەكێك لە مەرامە سەرەكییەكانی ئێرانیش لێدانی هێزە ئەمریكییەكانە لە عێراقدا. لەساڵی 2017دا كەتائیبی سەیدولشوهەدای سەر بە حەشد رایگەیاند "هێزەكانی ئەمریكا هێرشێكی ئاسمانییان بۆ بنكەكانیان لە ناوچەی ئەنباری نزیك سنووری سوریا بۆردومانكردووەو لەئەنجامدا 40 چەكدارییان كوژران"، لەساڵی 2019شدا هێزەكانی ئەمریكا لە وەڵامی هێرشی میلیشیاكان بۆ سەر هێزەكانیان چەند جارێك بنكەكانی حەشدی شەعبییان ئاگرباران كردو دوابەدوای ئەو هێرشەش ئایەتۆڵا كازم حائری نزیك لە ئێران فەتوای دەركردنی هێزەكانی ئەمریكای لە عیراق دەركرد. لە 29ی كانونی یەكەمی 2019دا هێزەكانی ئەمریكا لەوەڵامی هێرشی میلیشیاكان بۆ سەر بنكەیەكی سەربازییان لە كەركوك، هێرشێكی چڕیان بۆ سەر بنكەو بارەگاو جبەخانەكانی میلیشیاكانی سەر بەحەشد لە ناو خاكی عیراق و سوریا ئەنجامداو نزیكەی 25 چەكدار كوژران و 55 كەسی دیكەش بریندار بوون. لە 31 ی كانونی یەكەمی 2019دا میلیشیاكانی حەشدی شەعبی سەر بەئێران بە بەرزكردنەوەی ئاڵای حەشدی شەعبی و حزبوڵای عیراقی پەلاماری خاڵی ئەمنی باڵیۆزخانەی ئەمریكییاندا لە ناوچەی سەوزی بەغداو سوتاندیان و دوابەدوای ئەو پەلامارەش دۆناڵد ترامپی سەرۆكی پێشوی ئەمریكا لە وتەیەكیدا هەڕەشەی توندی لە ئەنجامدەرانی ئەو پەلامارانەو ئەوانەش كرد كە لە پشتی ئەو پەلاماردانەوەن.  لە 3-1-2020 ئەبو مەهدی موهەندیسی سەركردەی باڵای حەشدی شەعبی و قاسم سولەیمانی بەرپرسی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران لەلایەن درۆنە ئەمریكییەكانەوە لە لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدا كرانە ئامانج و كوژران، دوابەدوای كوشتنەكەشیان وەزارەتی بەرگری ئەمریكا رایگەیاند"بەمەبەستی پاراستنی گیانی هاوڵاتییە ئەمریكییەكان لە دەرەوەی وڵات، هێزە ئاسمانییەكانی ئەمریكا قاسم سولەیمانی سەرۆكی فەیلەقی قودسی تیرۆریستیان كردۆتە ئامانج". وا چاوەڕوان دەكرا كە دوای كوشتنی ئەو سەركردە باڵایەی سوپای پاسداران، ئێران راستەوخۆ پەلاماری هێزەكانی ئەمریكا بدات، بەڵام ئەمكارە ئەنجامنەدراو ئێران تەنها بەهاویشتنی چەند موشەكێك بۆ بنكەیەكی سەربازی ئەمریكی لەناو خاكی عیراق وەستاو ئەو ئەركەی سپارد بەمیلیشیاكانی حەشد. لەلایەكی دیكەوە دوابەدوای ئازادكردنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی داعشەوە، ئەم ملیشیانەی سەر بە حەشدی شەعبی بە چەندین تاوان و كوشتارو تاڵانكاری لە شارەكانی تكریت و رومادی و موسڵ و فەلوجە تۆمەتبار كران و  هەروەك چۆن دوای ماوەیەك لە هەڕەشەكانی هادی عامری بۆ دانیشتوانی ئەو ناوچانە كە ئەگەر بێتوو ناوچەكانیان جێنەهێڵن، بەتوندترین شێوە تۆڵەیان لێدەكرێتەوە، لە پارێزگای دیالە میلیشیاكانی سەر بەحەشدی شەعبی نزیكەی 70 كەسییان ڕفاندو گولەبارانیان كردن و لە ساڵی 2016شدا میلیشیاكان، 643 گەنج و پیرییان لە ناوچەی سەقڵاوییەی سەر بەپارێزگەی ئەنبار دەستگیركردو تا ئێستا چارەنووسیان بەنادیاری ماوەتەوە. موقتەدا سەدری سەرۆكی رەوتی سەدر لە لێدوانێكیدا ئەوەی وت" ئەو میلیشیانەی لەژێر ناوی حەشدی شەعبی كاردەكەن، هەڵدەستن بەئەنجامدانی چەندین تاوانی قێزەوەنی وەك سەربڕین و دەستدرێژی، هەر وەك ڕێكخراوی هیومان رایتس وۆچ ملیشیاكانی بەگۆڕانگاری دیمۆگرافی لەناوچە سوننەكاندا تاوانبار كرد، دەیڤید پاتریۆسی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری پێشووی ئەمریكاش لەبارەی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی بە رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی وتبوو" ئەم میلیشیانە لە داهاتوودا دەبنە هەڕەشەیەكی راستەقینە بۆ سەر ئاسایشی عیراق".   لەساڵی 2019 بۆ 2021یشدا میلیشیاكانی حەشدی شەعبی ڕۆڵێكی سەرەكییان لەسەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی بەغدا و ناوچەكانی عیراقدا گێڕا كە داوای كۆتایی هاتنی سیستمە تائیفییەكەی عیراق و چاكسازییەكی بنەڕەتییان لەناو هەیكەلی حكومەت و دەوڵەتدا دەكرد.  

هاوڵاتی پەیامنێری پێگەی (والا)ی ئیسرائیلی ، میر بۆهبوب ، لە هەژماری خۆی لەسەر پیگەی (ئێکس) رایگەیاند کە جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس ، ساڵح عاروری ، داواکراوی سەرەکی یەکەی شاباکی تایبەتی ئیسرائیلی بووە(دەزگای ئاسایشی ئیسرائیل). هەروەها ناوبراو ئەوەشی ئاشکرا کرد کە چالاکییەکانی ئاژانسی ئاسایسی ئیسرائیلی چ لەناو غەزە و چ لە کەرتی ڕۆژئاوا و چ لەدەرەوە زیادی کردووە. هەرچەندە تا ئەم ساتە سووپای ئیسرائیل بەرپرسیارێتی تیرۆری ساڵح عاروری لە ئەستۆ نەگرتووە ، بەڵام ئەم پەیامنێرە جەختی لەوە کردۆتەوە کە ئەمە یەکەم جار نییە شاباک بەرپرسەکانی حەماس لەناو لوبناندا تیرۆر دەکات ، بۆ نمونە لە مانگی 11 ی ساڵی 2023دا سووپای ئیسرائیل ، خەلیل حامید خەزاری جێگری فەرماندەی کەتیبەکانی قەسامی باڵی سەربازی بزووتنەوەی حەماسی لە ڕێگەی بووردوومانەوە لە باشووری لوبنان کووشت . لەلایەکی دیکەوە ، رۆنین باری سەرۆکی شاباکی ئیسرائیلی ماوەیەک لەمەوبەر رایگەیاندبوو کە بە نیازن بازنەی چالاکییەکانیان فراوان بکەن و بەم جۆرەش دەستیان بگات بە هەموو سەرکردەکانی بزووتنەوەی حەماس لە هەموو جیهاندا . ڕۆژی سێشەمە 2\1\2024 ئاژانسەکانی هەواڵی لوبنان رایانگەیاند کە ، لە کاتی کۆبوونەوەیەک ،لە ڕێی فرۆکەیەکی بێفرۆکەوانەوە بە دوو مووشەک هێرش کراوەتە سەر نووسینگەی بزووتنەوەی حەماس لە بەیرووتی پایەتەختی لوبنان و لە ئەنجامدا عاروری و سێ کەسی دیکە کووژراون و 11 کەسی دیکەش بریندار بوون .  

هاوڵاتی  سەركردەیەكی پارتی رایگەیاند هێرشە درۆنیەكانی سەر هەرێم بەهۆی لاوازی حكومەتی عێراقەوەیەو هێزە ناوخۆی و دەرەكییەكانیش كار بۆ بەئامانجگرتنی هەرێم دەكەن. سەركردەیەكی چوارچێوەی هەماهەنگیش دەڵێت حكومەتی هەرێم بەبیانوی موچەی فەرمانبەرانەوە كێشەكانی گەیاندوەتە  لوتكەو دەیانەوێت پێدانی موچەی فەرمانبەران نەچێتە سەر بەغداو بەدەست خۆیانەوە بمێنێتەوە.   وەفا محەمەد كەریم سەركردە لەپارتی دیموكراتی كوردستان بە رۆژنامەی (العرب الجدید) وتوە "هێزە ناوخۆی و دەرەكییەكان كار بۆ بەئامانجگرتنی هەرێم دەكەن لەپێناو ناسەقامگكیری و ئاسایش و سەپاندنی بەرنامە سیاسی خۆیان، هێرشە دۆرنیەكانی سەر هەرێمیش بەهۆی لاوازی حكومەتی عێراقەوەیە بۆ رێگریكردن لەو گروپانە". "هەرێم مافی خۆیەتی وەڵامی بژاردەی سەربازی دژی ئەو گروپانە هەبێت كە دەیانەوێت هەولێرو بەغدا بگەڕێنەوە خاڵی سەرەتای دانوستانەكان، بەڵام حكومەتی هەرێم رێگە نادات ئەو گروپانە ئەو هەلە بقۆزنەوەو وەك كارتی فشار بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندای هەرێمی دژ بەهەرێمی كوردستان بەكاری بهێنن" سەركردەكەی پارتی وای وت. عائد هیلالی ئەندامی چوارچێوەی هەماهەنگی بەرپرسیارێتی كێشەكانی نێوان بەغداو هەرێم دەخاتە ئەستۆی هەولێر"حكومەتی عێراق زۆر راشكاوانە دژی هەموو هێرش و پەلامارێكە بۆ سەر هەرێم و دەستی بەلێكۆڵینەوە لەئەنجامدانی هێرشەكان كردوە ". ئەندامەكە چوارچێوەی هەماهەنگی بەرپرسیارێتیس كمیشەكمان نێوان هەرێم و بەغدا دەخاتە ئەستۆی هەولێرەوەو بە رۆژنامەكەی وتوە "حكومەتی هەرێم بەبیانوی موچەی فەرمانبەرانەوە كێشەكانی گەیاندوەتە  لوتكەو دەیانەوێت دۆسیەی پێدانی موچەی فەرمانبەران نەچێتە بەغداو بەدەست خۆیانەوە بمێنێتەوە، لەكاتێكدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆوەك وەزیرانی عێراق بەڵێنیداوە لەنزیكترین كاتدا كێشەكە چارەسەر بكات" ئەندامەكە چوارچێوەی هەماهەنگی وا دەڵێت. هەر لەبارەی كێشەكانی نێوان بەغداو هەرێمەوە، ماهیر جەودە چاودێری سیاسی، دەڵێت"كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەهەموو ساتێكدا بابەتێكی چاوەڕوانكراوە، بەتایبەت كە ئامانجی نزیكبونەوەی ئەمدوایەی نێوان بەغداو هەرێم پێكهێنانی حكومەتێكی فیدراڵی و دابەشكردنی پلەو پۆستەكان بووە". "هێزە سەرەكیەكانی بەغداو هەرێم بەمەبەستی راكێشانی سۆزی خەڵك بەلای خۆیاندا كێشەكان لە بەرژەوەندی خۆیان بەكار دەهێنن، هەمیشە ئەم كێشانە بنەمایەكی سەرەكی بوون وەك كارتێكی فشار بۆ كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان لەلایەن هەندێك كوتلەو حزبی سیاسیەوە لەبەغداو پارێزگاكان و شارەكانی هەرێم " ماهیر جەودە وای وت. لەبارەی مەترسی هێرش و پەلامارەكان بۆ سەر هەرێم، ئەوەشی وتوە "رەنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرش و پەلامارانەی دەكرێتە سەری كاردانەوە لەدژی ئەو گروپ و لایەنە سیاسیە نزیكانەی چوارچێوەی هەماهەنگی و حكومەتی ناوەند بنوێنێت كە ئەمەش خۆی لەخۆیدا هەڕەشەیەكی راستەقینەیە بۆ سەر ئاشتی كۆمەڵایەتی و ئاسایشی وڵات و وڵات بەرەو شەڕێكی ناوخۆی پەلكێش دەكات".   

هاوڵاتی لەگەڵ کۆتایی هاتنی ساڵی 2023دا ، بەرپرسانی رێکخراوی تەندرووستی جیهانی. ئەوەیان خستە ڕوو ، پێویستە جیهان بە باشی خۆیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو پەتایانە ئامادە بکەن  کە لە داهاتوودا یەخەیان دەگرێت. بە پێی پێشبینی زانایانی بواری تەندرووستی  ڕەنگە ساڵی 2024 ،ساڵی بڵاوبوونەوەی پەتای جۆراوجۆر بێت ،هەر لەبەر ئەمەش پێویستە ووڵاتانی جیهان و کەرتی تەندرووستی چاوکراوە و ووشیار بن و بتوانن بە زووترین کات،  بەرەنگاری ئەو جۆرە نەخۆشی و پەتا مەترسیدارانە ببەنەوە. هاوڵاتی لەم ڕاپۆرتەدا ئەو پەتا مەترسیدارانەی  واچاوەروان دەکرێت لە ساڵی تازەدا بڵاو ببنەوە دەخاتە ڕوو.یەكەمیان، كۆڤید 19 ی گۆڕاو  كە "جەی ئێن وەن" یشی پێدەوترێت. لە دوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڤید19 ی گۆڕاو بە جیهاندا ، وادیارە ئەم پەتایە لەساڵی تازەدا دەبێتە سەرەکیترین مەترسی بۆ سەر ژینگە و مرۆڤ.هەرچەندە تا ئێستا رێکخراوی تەندرووستی جیهانی پێیوایە مەترسی ئەم جۆرە پەتایە، نەگەیشتۆتە ئاستێکی نەخوازراو،  بەڵام گەر بێتوو دۆخەکە لەدەست دەربچێت، ئەوە دەبێتە هەرەشەیەکی ڕاستەقینە. دووەم ئاوڵەی مەیمون : واپێدەچێت لە ساڵی تازەدا ئاوڵەی مەمیموونیش مەترسییەکی دیکە بێت بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ، بە تایبەتیش لە دوای بڵاوبوونەوەی جۆرێکی تازەی ئەو نەخۆشییە کە لە هەر 10کەسێکی تووشبوو کەسێک دەکوژێت.ڤایرۆسی ئەم نەخۆشییەش بە "كلاد یەك" و "كلاد دوو " ناسراوە جۆری یەکەمیان مەترسیدارترە ،بە جۆرێ ڕێژەی مردنی کەسە تووشبووەکان دەگاتە ٪10. سێیەم تای مێشوولە: لە کۆتاییەکانی ساڵی 2023 دا  زانایان هۆشدارییەکی بەپەلەیان لەبارەی تای مێشوولە بڵاوکردەوە و بە مەترسییەکی راستەقینەیان بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ لە قەڵەمدا ، بەتایبەتیش دوای ئەوەی بە شێوەیەکی بەرچاو لە هەر یەک لە وڵاتەکانی فەرەنسا و ئیتاڵیا و قوبرس بڵاوبووەوە. بە گشتی مێشوولەی هەڵگری ئەم جۆرە ڤایرۆسە، لە ناوچەگەرمەکانی زەمین بڵاون ، بەڵام زانایان پێیان وایە بە هۆی تێکچوونی کەشی زەوی و ئەو شەپۆلە گەرمییەی رووی لەناوچەکانی ئەوروپا کردووە و ژینگەیەکی لەباری بۆ ئەم مێشوولەیە خووڵقاندووە . چوارەم سوورێژە : لەساڵی 2022دا نەخۆشی سورێژە کە یەکێکە لە نەخۆشییە درمەکان لە جیهاندا بە تەنها لەئەوروپا بە ڕێژەی ٪3000 زیادی کردووە.بە پێی ڕاپۆرتێکی رێکخراوی تەندرووستی جیهانی لە مانگی یەک تا مانگی دەی ساڵی 2023 ، سی هەزار کەس ئەم نەخۆشییەیان گرتووە ، لە کاتێکدا بە درێژایی ساڵی 2022 ، 941 کەس ئەم نەخۆشییەیان گرتبوو ، ئەمەش بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوە و مەترسییەکی دیکەیە بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ

هاوڵاتی ئەمینداری پێشوی وەزارەتی پێشمەرگە ئاشكرای دەكات هێرشە دۆرنیەكان بۆ سەر هەرێم دەبێتە مایەی تێكچونی دۆخی ئاسایشی هەرێم و كاریگەری لەسەر گەشتی فڕۆكە مەدەنیەكان لەفڕۆكەخانەی هەولێر یان راگرتنی تەواوی هاتنی هەندێك فڕۆكەی كۆمپانیای نێودەوڵەتی بۆ هەولێر دەبێت، تەنانەت ئەگەر هێرشەكان بەردەوامبێت رەنگە كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكان كارەكانیان لەهەرێم رابگرن. جەبار یاوەر مەندە، ئەمینداری پێشوی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم هۆشداری دەدات لە زیادبونی هێرشە درۆنیەكانی سەر هەرێمی كوردستان، بەتایبەت ئەو هێرشە درۆنیانەی ماوەیەكە دەكرێتە سەر پارێزگای هەولێر، بەهاوڵاتی وت "هێرشە دۆرنیەكان دەبێتە مایەی تێكچونی دۆخی ئاسایشی هەرێمی كوردستان و عێراق، چونكە رۆژانە هێرشەكان دەكرێت، كاریگەری دەرونیشی بۆ سەر دانیشتوانی هەولێر دەبێت، بەتایبەت دەنگی تەقینەوەی درۆنەكان لەناوچە نیشتەجێبونەكان و دڵەڕاوكێ لەناو هاووڵاتیاندا دروست دەكات". "هێرشە درۆنیەكان كاریگەری بۆ سەر هاتووچۆو گەشتی فڕۆكە مەدەنیەكانیش دەبێت لەفڕۆكەخانەی هەولێر یان راگرتنی تەواوی هاتنی هەندێك فڕۆكەی كۆمپانیای نێودەوڵەتی بۆ هەولێر" جەبار یاوەر وای وت. ئەمینداری پێشوی وەزارەتی پێشمەرگە وتیشی"هێرشە درۆنیەكان كاریگەری لەسەر ئابوری هەرێمی كوردستان دەبێت، چونكە زۆر كۆمپانیا كە لەهەرێم وەبەرهێنان دەكەن بەهۆی سەقامگیری دۆخی هەرێمەوە هاتون و لێرە وەبەرهێنان دەكەن، بۆیە ئەگەر هێرشە درۆنیەكان بەردەوامبێت رەنگە ئەو كۆمپانیایانە هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی ئاسایش بكەن و كارەكانیان رابگرن و كاریگەری نەرێنی لەسەر بازاڕو ئابوری هەرێم دەبێت". جەبار یاوەر ئەوەشی خستەڕوو"بەیاننامەكەی حكومەتی هەرێم توند بووە، وەڵامەكەی حكومەتی عێراقیش توندتر بوە، دیارە ئەوەش پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدای ئاڵۆزكردوە". لەبارەی وەڵامدانەوەی سەربازی هەرێمیش بۆ ئەو گروپانەی كە هێرشی درۆنی دەكەنە سەر هەرێمی كوردستان، جەبار یاوەر دەڵێت "مافی هەرێمە بەرگری لەخۆی بكات و وەڵامی دەستدرێژیی هەر گروپێكی چەكداری بداتەوە، بەڵام بەومەرجەی لێوەی دیار بێت كە ئەو چەكدارانە لەكوێوە دەستدرێژی دەكەن".  

هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ، بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان ناوچەیەكی سنووری چەمچەماڵ سەر بەپارێزگای سلێمانی لەهەرێمی كوردستان بۆردوومان كرا، تائێستا زیانە گیانی و ماددیەكانی نەزانراون، ئەمەش شەشەم بۆردوومانە لەماوەی پێنج ڕۆژدا، هاوڵاتیش ئاماری هێرشەكانی توركیا و ئێران لەماوەی ساڵی 2023 دا بڵاودەكاتەوە. بەرەبەیانی ئەمڕۆ كاتژمێر هەشت و 15 خولەك، گوندی چنارتووی سەر بە شارەدێی ئاغجەلەر لەلایەن فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بۆردوومان كرا، تا ئێستا زیانە گیانی و مادیەكانی ئەو هێرشەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ نەزانراوە و لایەنە ئەمنییەکانیش هیچ زانیارییەکیان بڵاونەکردوەتەوە. چوار ڕۆژلەمەوبەر زیاتر لە پێنج جار ئەو سنوورە لە لایەن فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیاوە بۆردوومان كرا، هەر هەمان ڕۆژیش توركیا سنووری پێنجوێنی بۆردوومانكرد، هاوكات بەردەوامە لەبۆردومانكردنی سنووری بادینان. هەرچەندە هیچ دەزگایەكی فەرمی هەرێمی كوردستان ئاماری هێرشەكانی توركیا و ئێرانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان بڵاونەكردووەتەوە، بەڵام بەپێی ئەو بەدواداچوونەی هاوڵاتی ئەنجامیداوە، لەساڵی 2023 دا توركیا زیاتر لە 110 هێرشی لەڕێگەی فڕۆكەی جەنگی و درۆنەوە كردووەتە سەر هەرێمی كوردستان و ئێرانیش لەڕێگەی بۆردوومان و درۆنەوە زیاتر لە 50 هێرشی كردووەتە سەر هەرێمی كوردستان كە بەشێكیان بۆ سەر حزبەكانی ڕۆژژهەڵات بوون لەهەرێمی كوردستان كە بەهۆیانەوە زیاتر لە 30 هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون. تەنها لە 17 ی تشرینی یەكەمی 2023 ەوە  ئەو گرووپە چەکدارە شیعانەی عێراق کە نزیکن لە ئێران و ناویان لەخۆیان ناوە "موقاوەمەی ئیسلامی"  27 هێرشان لەڕێگەی درۆنەوە کردووەتە سەر هەرێمی کوردستان. ئەوەی جێگەی سەرنجە لەگەڵ چەند بارەبوونەوەی ئەو هێرشانە سیستەمی بەرگری ئەمریكا و هێزی ئاسمانی عێراقیش نەیانتوانیوە ڕێگری بكەن، كاردانەوەش لەسەر هێرشەكان تەنها لەئیدانەكردندا ماونەتەوە و هەڵوێستی جددی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی نیشان نادرێت.  

هاوڵاتی - عەممار عەزیز ئەو گەنجەی دهۆك كە لەوڵاتی لوبنان لەلایەن چەند كەسێكەوە كوژرا، پێشتر لەسەر روداوێكی كوشتن لەدهۆك ئەو شارەی جێهێشتوەو بۆ كاری بازرگانی سەردانی دوبەیی و لوبنانی كردوەو چەند كەسێكیش بەفێڵ بردویانە بۆ گوندێكی لوبنان و دوای كوشتنی تەرمەكەیان سوتاندوە. ئازاد ئەحمەد كە گەنجێكی شاری دهۆكە، چەند رۆژێك لەمەوبەر لەوڵاتی لوبنان لەلایەن چەند كەسێكەوە ئەشكەنجە دەدرێت و دوای كوشتنی بەشێكی تەرمەكەی دەسوتێنن.  بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ هاوڵاتی، كوشتنی ئەو گەنجە پەیوەندی بەڕووداوێكی كوشتنەوە هەیە لەدهۆك كە مانگی شەشی ئەمساڵ ڕویداوەو پۆلیسی ئینتەرپوڵ سەرقاڵی لێكۆڵینەوەیە لەڕووداوەكە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لەسەر روداوەكە تایبەت بە هاوڵاتی وت: "لەمانگی شەشی  ئەمساڵ بەهۆی روداوێكی تەقەكردن لەگەڕەكی ئیتیتی دهۆك كەسێك كوژرا، كەسوكاری كوژراوەكەش داوایان لە چەند كەسێك كردوە بكوژی كوڕەكەیان بۆ بكوژن". "چەند كەسێك ئازاد ئەحمەدیان بەفێڵ بردوەتە گوندێكی لوبنان، یەكەمجار ئەشكەنجەیان داوەو دواتر كوشتویانەو پاشانیش تەرمەكەیان سوتاندوەو دواتر تەرمەكەی لەدارستانێكی لوبنان دۆزراوەتەوە، حكومەتی لوبنانیش تا ئێستا ڕادەستی كەسوكاری نەكردوەتەوە تا كێشەكە یەكلایی دەكرێتەوە" سەرچاوەكە وای وت. بەپێی زانیارییەكان ئەو گەنجە پاش ڕووداوەكەی دهۆك لەسلێمانی و لوبنان ژیاوەو كاری بازرگانی كردووە، سێ برای ئازاد ئەحمەد لەچاكسازی زركای دهۆكن، دوو برای تریشی لەئەوروپا دەژین.  سەرچاوەكە وتیشی"ئازاد سەرەتای ئەم مانگە بۆ كار دەچێتە دوبەی، چونی بۆ دوبەی بەمەبەستی تەواوكردنی رێكارەكانی وەرگرتنی بریكارنامەی براندێك بووە، هەر لەدوبەی پەیوەندیی بە ئەرشەدی برایەوە دەكات و پێی دەڵێت دەیەوێت بۆ دوو رۆژ بچێتە لوبنان و سەردانی هاوڕێیەكی بكات، هەرچەندە براكەی داوا لەئازاد داوای لێدەكات نەچێتە لوبنان و پێی دەڵێت كارەكانت لە دوبەی تەواو بكە، مەچۆ بۆ بەیرووت، بەڵام براكەی سوور دەبێت لەسەر چوون بۆ بەیروت و رۆژی 4-12-2023 لەگەڵ هاوڕێیەكی بەناوی (ج.) دەچنە بەیروت". وەك براكەی باسی دەكات، بڕیاربوو كاتژمێر چواری پاشنیوەڕۆی هەمان رۆژ بگەنە بەیروت، بەڵام كات تێدەپەڕێت و هیچ هەواڵێكی ئازاد نییە. ئەرشەد ئەحمەدی برای كە بۆ "ڕووداو" قسەیكردووە ئەوەی خستوەتەڕوو"چاوەڕێ بووم براكەم مۆبایلەكەی بكاتەوە، قسە بكەین لەسەر گەیشتنی بۆ لوبنان، بەڵام هەر ئەو چاوەڕوانییە بوو و هیچم لێی نەبیست، 24 كاتژمێر تێپەڕی و هیچ هەواڵێكی نەبوو، پەیوەندیم بە هاوڕێكەی كرد كە لەگەڵی چوو بوو بۆ دوبەی و ئیمارات، بەڵام وتی ئاگاداری نیم و گەڕاومەتەوە، لە فڕۆكەخانەی بەیرووت ونم كردووە". براكەی ئازاد بەردەوام دەبێت لە بەدواداچوون و گەڕان بۆ چارەنووسی براكەی، بەڵام هیچ شتێكی دەستناكەوێت، رۆژی 8-12-2023 دەچێتە بەیرووت بۆ چارەنووسی براكەی، بۆی دەردەكەوێت كە دوای دەرچوونی لە فڕۆكەخانە، لەگەڵ چەند كەسێك بینراوە، هەرچەندە هەوڵدەدات بگاتە چارەنووسی براكەی، بەڵام هیچی دەستنەكەوتووە، پاشان پارێزەرێكی بۆ دەگرێت و بەدواداچوون بۆ هۆكاری دیار نەمانی دەكرێت.  ئەرشەد ئەحمەد دەشڵێت: "بۆ چارەنووسی براكەم و بەبڕیاری دادگا دەستكرا بەگەڕان بەدوای ئازاد، پاش نزیكەی 10 رۆژ لە ونبونی، دەزگا هەواڵگری و ئەمنییەكانی لوبنان پێیانوتین براكەتان كوژراوە." ڕۆژی 21ی مانگی 12ی 2023 هەواڵی كوژرانی ئازاد لە لوبنان راگەیەنرا، بەڵام بێ ئەوەی تەرمەكەی بدۆزرێتەوە، بەپێی وتەی براكەی دەزگا ئەمنییەكان راسپێردران بۆ دۆزینەوەی تەرمی ئازاد، پاش هەفتەیەك گەڕان دواجار تەرمەكەی لە گوندی بقەعتوتەی قەزای كەسرەوان لە پارێزگای جەبەل دۆزرایەوە.

هاوڵاتی  دەستەی ئاماری هەرێم رایگەیاند: لەهەرێم زیاتر لەحەوت هەزار موەلیدەی ئەهلی هەیە كە كۆی داهاتی ساڵانەیان 726 ملیار دینارەو كۆی موچەی كارمەندانیشیان بۆ ساڵێك زیاتر لە 36 ملیار دینارە. دەستەی ئاماری هەرێم روپێویەكی لەبارەی ژمارەی موەلیدە ئەهلیەكانی هەرێمی كوردستان و داهاتی ساڵانەیان ئەنجامداوەو بەپێی روپێویەكەش كە لەساڵی 2021ەوە دەستیپێكراوە، لەهەرێمی كوردستان حەوت هەزارو 354 موەلیدەی ئەهلی هەیە كە لەكاتی نەبونی كارەبای نیشتمانیدا بەپێی ئەو خشتەیەی بۆیان دادەنرێت كارەبا دەدەنە هاوڵاتیان.  "لەهەرێمی كوردستان ملیۆنێك و 311 هەزارو 598 هاوبەشی كارەبای موەلیدە هەیە، پارێزگای سلێمانی زۆرترین هاوبەشی موەلیدەی هەیە كە 502 هەزارو 220 هاوبەشن و 38٪ی كۆی هاوبەشانی هەرێمە، لە پارێزگای هەولێریش 461 هەزارو 993 هاوبەش هەیە كە 35%ی هاوبەشانی هەرێمە، لەپارێزگای دهۆكیش 347 هەزارو 385 هاوبەش هەیە كە 27%ی رێژەی كۆی هاوبەشەكانە" دەستەی ئاماری هەرێم لە روپێویەكەیدا وا دەڵێت.   لەروپێوییەكەدا ئەوەشی ئاشكراكردوە: "خەرجی تێچوی موەلیدەكان لەساڵێكدا 14 ملیۆن و 909 هەزار دینارە،  بەڵام كۆی داهاتی ساڵانەیان 726 ملیار دینارە، بەڵام كۆی موووچەی كارمەندانی موەلیدە لە هەرێمی كوردستان بۆ ساڵێك 36 ملیار و 470 ملیۆن دینارە، بە تێكڕای مانگانەی 392 هەزار دینار هەژماركراوە بۆ هەر كارپێكەرێكی مولیدە". دەستەی ئاماری هەرێم ئاماژەی بەنرخی ئەمپێری موەلیدە ئەهلیەكان كردوە لەپارێزگاكانی هەرێم كە پارێزگای هەولێر بە پلەی یەكەم دێت لەگرانی نرخەكان بەشێوەیەك بۆ ئەمپێرێك كەمترین نرخ پێنج هەزارو زۆرترینی 18 هەزار دینار بووە، بەڵام لە پارێزگای دهۆك شەش هەزار دینار كەمترین و 17 هەزار دینار زۆرترین بووە، كەمترین نرخیش لەپارێزگای سلێمانی بووە كە ئەمپێری دوو هەزارو زۆرترینی 17 هەزار دینارە بووە. بەپێی روپێوییەكە 90%ی موەلیدەكان لە شارەكاندان و 10%شیان لە گوندەكاندان.

هاوڵاتی  دەستەی ئاماری هەرێم رایگەیاند: لەهەرێم زیاتر لەحەوت هەزار موەلیدەی ئەهلی هەیە كە كۆی داهاتی ساڵانەیان 726 ملیار دینارەو كۆی موچەی كارمەندانیشیان بۆ ساڵێك زیاتر لە 36 ملیار دینارە. دەستەی ئاماری هەرێم روپێویەكی لەبارەی ژمارەی موەلیدە ئەهلیەكانی هەرێمی كوردستان و داهاتی ساڵانەیان ئەنجامداوەو بەپێی روپێویەكەش كە لەساڵی 2021ەوە دەستیپێكراوە، لەهەرێمی كوردستان حەوت هەزارو 354 موەلیدەی ئەهلی هەیە كە لەكاتی نەبونی كارەبای نیشتمانیدا بەپێی ئەو خشتەیەی بۆیان دادەنرێت كارەبا دەدەنە هاوڵاتیان.  "لەهەرێمی كوردستان ملیۆنێك و 311 هەزارو 598 هاوبەشی كارەبای موەلیدە هەیە، پارێزگای سلێمانی زۆرترین هاوبەشی موەلیدەی هەیە كە 502 هەزارو 220 هاوبەشن و 38٪ی كۆی هاوبەشانی هەرێمە، لە پارێزگای هەولێریش 461 هەزارو 993 هاوبەش هەیە كە 35%ی هاوبەشانی هەرێمە، لەپارێزگای دهۆكیش 347 هەزارو 385 هاوبەش هەیە كە 27%ی رێژەی كۆی هاوبەشەكانە" دەستەی ئاماری هەرێم لە روپێویەكەیدا وا دەڵێت.   لەروپێوییەكەدا ئەوەشی ئاشكراكردوە: "خەرجی تێچوی موەلیدەكان لەساڵێكدا 14 ملیۆن و 909 هەزار دینارە،  بەڵام كۆی داهاتی ساڵانەیان 726 ملیار دینارە، بەڵام كۆی موووچەی كارمەندانی موەلیدە لە هەرێمی كوردستان بۆ ساڵێك 36 ملیار و 470 ملیۆن دینارە، بە تێكڕای مانگانەی 392 هەزار دینار هەژماركراوە بۆ هەر كارپێكەرێكی مولیدە". دەستەی ئاماری هەرێم ئاماژەی بەنرخی ئەمپێری موەلیدە ئەهلیەكان كردوە لەپارێزگاكانی هەرێم كە پارێزگای هەولێر بە پلەی یەكەم دێت لەگرانی نرخەكان بەشێوەیەك بۆ ئەمپێرێك كەمترین نرخ پێنج هەزارو زۆرترینی 18 هەزار دینار بووە، بەڵام لە پارێزگای دهۆك شەش هەزار دینار كەمترین و 17 هەزار دینار زۆرترین بووە، كەمترین نرخیش لەپارێزگای سلێمانی بووە كە ئەمپێری دوو هەزارو زۆرترینی 17 هەزار دینارە بووە. بەپێی روپێوییەكە 90%ی موەلیدەكان لە شارەكاندان و 10%شیان لە گوندەكاندان.

هاوڵاتی: شوان بەدری لە دوای تیرۆر کردنی رەزا موسەوی بەرپرسی پەیوەندی سەربازی نێوان ئێران و سوریا ، هەرەشەکانی ئێران بۆ تۆڵەکردنەوە و  بەردەوامی جەنگ لە غەزە و ئەگەری پێکدادنی سەربازی نێوان ئیسرائیل و ئێران زیادیكردووە، هاوڵاتی لەم راپۆرتەدا توانا و هێزی سەربازی ئەو دوو ووڵاتە دەخاتە ڕوو. پۆلێن بەندی جیهانی; بە پێی پۆلێن بەندییە جیهانییەکان هێزە سەربازییەکانی هەردوو وڵات لە یەکەوە نزیکن و هەردوو وڵات لە ڕیزبەندی 17 و 18 ی بەهێزترین هێزە سەربازییەکانی جیهانن. هەر بە پێی پێگەی گڵۆباڵ فایەر پاوەری ئەمریکی هێزە سەربازییەکانی  ئەو دوو  وڵاتە لە ڕۆژهەڵاتی نەوەراست بە پلەی سێیەم و چوارەم دێن بە دوای یەکدا. بودجەی سەربازی لە رووی بودجەی سەربازییەوە ئێران لە ریزبەندی چلەمین ووڵاتانی جیهانە. بودجەی ساڵانەکەی بە پێنج ملیار و نیو دۆلار مەزەندە دەکرێت. ئیسرائیلیش بە بودجەی 24ملیار و سێسەد ملیۆن دۆلار لە ریزبەندی حەڤدەیەمی ووڵاتاندایە لە رووی بودجەی سەربازییەوە. هێزی مرۆیی هێزە سەربازییەکانی ئێران بە یەک ملیۆن و پێنجسەد هەزار سەرباز مەزەندە دەکرێت ، بەم جۆرە، 515 هەزار سەرباز، 350 هەزار سەربازی یەدەک،90 هەزار کەسی نیمچە سەربازی. هێزە سەربازییەکانی ئیسرائیلیش بە 646 هەزار کەس مەزەندە دەکرێت بەم جۆرە، 163 هەزار سەرباز،465 هەزار سەربازی یەدەک، هەشت هەزار کەسی نیمچە سەربازی. هێزی ئاسمانی    ئێران خاوەنی 541 فرۆکەی جەنگییە و لە ریزبەندی 21 ی جیهانییە ، ئیسرائیلیش بە خاوەندارێتی 601 فرۆکەی جەنگی لە ریزبەندی 18 ی جیهانییە. هێزی ووشکانی هێزە ووشکانییەکانی ئێران 4071  تانك و 69 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازی و 580 دوورهاوێژ و 2050  تۆپی دوورهاوێژ و 1085 ڕاجیمەی مووشەکی لە خۆ دەگرێت، لە بەرابەریشدا ئیسرائیل خاوەنی 2200  تانك و 56 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازی و 650 دوورهاوێژ و 300 تۆپی دوورهاوێژ  و300 راجیمەی مووشەکییە. هێزی دەریایی هێزە دەریاییەکانی ئێران لە 101 یەکەی دەریایی پێک دێت، بەم جۆرە حەوت پاپۆری جەنگی ،سێ کۆرڤیتی دەریایی ، 19 ژێردەریایی و چەند مین شکێنێکە بەم جۆرە لە ریزبەندی 32 ی جیهانییە. هەرچی ئیسرائیلیشە بە حەوت کۆرڤیت و پێنج ژێردەریایی و چەند پاپۆرێکی چاودێری و 67 یەکەی دەریایی لە ریزبەندی چلەمی جیهانییە. هێزی ئەتۆمی ئێران خاوەنی هیچ جۆرە بۆمبێکی ئەتۆمی نییە ، بەڵام ئیسرائیل هەرچەندە ئاشکرای نەکردووە بەڵام بە پێی چاودێران خاوەنی دەیان کڵاوەی ئەتۆمی هەجۆرە. فرۆکەی بێفرکەوان هەردوو ووڵات خاوەنی ژمارەیەکی بەرچاو فرۆکەی بێفرۆکەوانن ،  هەندێک لە فرۆکە ئێرانییەکان وەک شاهیدی یەک  رووسیا لە جەنگی دژ بە ئۆکرانیا بەکاری هێناون .

هاوڵاتی بەگشتی لەكەركوك 526 هەزار و 790 كەس دەنگیان داوە، لەو ژمارەیە 219 هەزار و 497 دەنگ بۆ لیستە كوردیەكان بووە، بەڵام تەنها یەكێتی و پارتی كە بەدوو لیستی جیا دابەزیون توانیویانە كورسی بەدەست بهێنن، واتە 186 هەزار و 122 دەنگ بۆ بەدەستهێنانی كورسی بووە، بەدیاریكراوی 33 هەزار و 275 دەنگ كە بەشی كورسییەكی دەكرد فەوتاوە، چونكە بەپێی سیستەمی سانت لیگۆ كورد كەمترین نرخی كورسی لەسەر كەوتووە و بۆ هەر كورسییەك 31 هەزار و 110 دەنگی پێویست بووە، بەشێوەیەك هەر لیستێك لەو ژمارەیە كەمتری هێنابێت دەنگەكانی فەوتاندووە. هەرچەندە كورد ئەگەر بەیەك لیست بەشداری بكردایە هەشت كورسی مسۆگەر دەكرد بەپێی سیستەمی سانت لیگۆ، بەڵام هێشتا بەدەنگ كورد زیاتر لە 13 هەزار و 500 دەنگ لەپێش دەنگی لیستە عەرەبیەكانەوەیە. ئەم ئەنجامە بەپێی بەدواداچونێكی هاوڵاتی دەركەوتووە و بەدەرە لەئەنجامی دەنگدانی تایبەت كە ڕەنگە ئەنجامەكە بەڕادەیەكی كەم بگۆڕێت لیستە عەرەبی و توركمانیەكان لەهەڵبژاردنی 2021 بەهەردوولایان پێنج كورسییان هێنا سێ لیستی عەرەبی سێ كورسی و توركمانەكانیش دوو كورسی، بەڵام لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 2023 عەرەب بەتەنیا شەش كورسی و توركمانیش دوو كورسی واتە دەنگی عەرەب دوو هێندە زیادیكردووە و توركمانەكانیش وەك خۆیەتی. هەرچەندە كورد بەراورد بەهەڵبژاردنی 2021 ی پەرلەمانی عێراق دەنگ و كورسی زیادیكردووە بەڵام ئەوەی زیانی پێگەیاندووە فرە لیستییە كە ئەگەر یەك لیست بوایە بەپێی سیستەمی سانت لیگۆ هەشت كورسی دەهێنا و دەیتوانی بەئاسانی لەگەڵ كۆتای مەسیحیەكانی كەركوك پۆستی پارێزگار یەكلایی بكاتەوە.

سەركۆ جەمال رێكخراوێكی ئەڵمانی- كوردی كار بۆ بەهێزكردنی سیستەمی دادوەری لەهەرێمی كوردستان دەكات، لەدووەم كۆنفرانسیان لەسلێمانی باس لەمەترسییەكانی بەكارهێنانی درۆن و تێكدانی ژینگەی كوردستان كرا لەلایەن هەریەك لەتوركیاو ئێرانەوە. رۆژی 16-12-2023 ناوەندی كوردستان بۆ یاسای نێودەوڵەتی، لەسلێمانی دووەم كۆنفرانسی ساڵانەی بۆ یاسای نێودەوڵەتی ئەنجامدا، بەناونیشانی دادپەروەری تاوانی نێودەوڵەتی لەكوردستان و رێكارەكانی چەسپاندنی، لەكۆنفرانسەكەدا پسپۆڕانی یاسای نێودەوڵەتی، دادوەر، ئەكادیمی، چالاكوان، رۆژنامەنوس ئامادەبوون، چەند پانێڵێك بەڕێوەچوو، دواتریش گفتوگۆی كراوە لەنێو ئەندامان بەڕێوەچوو. پانێڵی یەكەم بەناونیشانی بەرەو دادپەروەری تاوانی نێودەوڵەتی لەكوردستان بوو، هەریەك لە د.عیباد روحی، د.سۆران بەرزنجی، دادوەر هاوارد مۆریسن بەشدارییان تێداكرد، سێ ناونیشانی جیاواز گفتوگۆی لەبارەوە كرا، یەكەمیان بەناوخۆییكردنی یاسای تاوانی نێودەوڵەتی وەك میكانیزمێك بۆ بەهێزكردنی سیستەمی دادوەری لەكوردستان، دووەم هەوڵەكانی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمەڕ پرسی بەناوخۆییكردنی یاسای تاوانی نێودەوڵەتی لەهەرێم، سێیەم گرنگی بەناوخۆییكردنی یاسای تاوانی نێودەوڵەتی لەكوردستان. د.عیباد روحی لەپانێڵەكەدا وتی:»هەموو دەوڵەتەكان پشتیان بەستووە بەو یاسایەی كە نەتەوەیەكگرتووەكان ئامادەی كردووە كە دەبێت لەهەموو وڵاتێك رێزی لێبگیرێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە تاوانی نێودەوڵەتی لەو دوو سێ تاوانەدا دەبینینەوە كە دادگای نێودەوڵەتی لەماددەی 50 ئاماژەی پێكردووە جینۆساید و تاوان دژی مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ و دەستدرێژی بۆسەر وڵاتان بەڵام كۆمەڵێك تاوانی تر هەن كە دەكرێت زۆر مەترسیدارتر بن، وەك قاچاغچیەتی بەئەندامانی جەستەی مرۆڤەوە، یان قاچاغچێتی رێكخراو و قاچاغبردنی زبڵی ئەتۆمی، یاخود تێكدانی ژینگەیی كە لەكوردستانی گەورە روودەدات بۆیە دەكرێت بەپێی یاسای ناوخۆیی رێكبخرێنەوە». وتیشی:»ئەو تاوانانەی باسمكردن دەكرێت مەترسی زیاتر رووبەڕووی ئێمەو مرۆڤایەتیش بكاتەوە لەكاتێكدا لەیاسای نێودەوڵەتیدا ئاماژەی پێنەكراوە، هەروەها هەزاران تۆمەتبار هەن لەدنیادا بەهۆی بۆشایی لەیاساكان دەستگیرنەكراون یاخود بەهۆی رێككەوتنی ژێر بەژێری وڵاتان رادەست ناكرێن». پانێڵی دووەم بەناونیشانی «ئاڵۆزی پرسی دادپەروەری تاوانی نێودەوڵەتی و سیستەمی دادوەریی كوردستان « بوو هەریەك لە ئازاد وەڵەتبەگی و د.حەسەن مستەفا بەشدارییان تێدا كرد، دوو تەوەری لەخۆگرتبوو، یەكەمیان مۆدێلی دادگای تێكەڵاو بۆ لێپێچینەوە لەچەكدارانی داعش لەكوردستان، دووەمیان بەرپرسیارێتی تاوانی تاكەكەسی لەبەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەچوارچێوەی یاسای تاوانی نێودەوڵەتیدا. ئازاد وەڵەتبەگی، لەپانێڵی دووەمدا وتی:»دوای تێپەڕبوونی نزیكەی نۆ ساڵ بەسەر تاوانەكانی داعش هێشتا هیچ هەوڵێكی جددی نییە بۆ پەلكێشكردنی تاوانبارانی داعش بۆ بەردەم دادگا نێودەوڵەتیەكان، بۆ دادگایی كردنی تۆمەتبارانی داعش دەبێت پەنا ببەینە بەر دادگای نێودەوڵەتی كە ئەوەش رێكارەكانی قورسەو پێویستی بەبڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشەو كاتی زۆری دەوێت، كەڕەنگە بەهۆیەوە بەشێك لەبەڵگەكان لەناوبچن». وتیشی:»ئەگەر عێراق بیەوێت تۆمەتبارانی داعش دادگایی بكرێت دەبێت داوا لەداواكاری گشتی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بكات كە لەتاوانەكانی داعش بكۆڵێتەوە، كە ئەمەشیان هەر قورسەو پاڵپشتی نێودەوڵەتی دەوێت، چونكە دەبێت بچێتە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش، بەڵام ئەگەری نزیك لەواقیع دادگای تێكەڵاوی نێودەوڵەتییە بۆ دادگاییكردنی تۆمەتبارانی داعش، پێویستە هەرێمی كوردستان وەك قوربانییەكی دەستی داعش بەشێوەیەكی كارا رۆڵی هەبێت و هەوڵبدرێت لەڕێگەی پەرلەمانی عێراقیشەوە بكرێت بەپڕۆژەیەك». هەر لەپانێڵی دووەمدا، د.حەسەن مستەفا، لەبارەی بەكارهێنانی درۆن لەجەنگەكاندا وتی:»بەكارهێنانی درۆن لەیاسای نێودەوڵەتیدا هیچ دەقێكی یاسایی نییەو لەكاتی بەكارهێنانیدا جگە لەسەربازان خەڵكی مەدەنی دەكاتە ئامانج، ئەمەش جەنگ دەباتە قۆناغێكی مەترسیدارەوە، وەك ئەوەی توركیاو ئێران بەرامبەر كورد بەكاریدەهێنن». وتیشی:»یەكەمجار ئەمریكا وەكو بەرگری رەوا لەدوای رووداوەكانی 11ی سێپتەمبەر پەنای بردەبەر بەكارهێنانی ئەم جۆرە چەكە، بەڵام ئەم جۆرە چەكە مەترسی یەكجار گەورەی هەیە، قەبارەی بچوكەو ماددەی ژەهراوی و سوتێنەری تێدایە بۆیە توێژەرانی نێودەوڵەتی پێیان وایە دەبێت بخرێتە چوارچێوەی چەكە قەدەغەكراوەكان، بێگومان هیچ رێككەوتنامەیەكی نێودەوڵەتی سەبارەت بەبەكارهێنانی چەكی درۆن نیە، جگە لەوەش درۆن بەزەیی نییە و لەلایەن ئامێر یاخود مرۆڤەوە لەشوێنێكی دیكەی ئاڕاستە دەكرێت و بەوەش زۆركات بەهەڵە ئامانجی دیكە دەپێكێت ئەوەش دوورە لەهەموو بەهایەكی ئەخلاقی». شارۆ شاهۆ _ لێپرسراوی پەیوەندیەكانی ناوەندی كوردستان بۆ یاسای نێودەوڵەتی( KCIL) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ناوەندەكەمان ناوەندێكی كوردستانی ئەڵمانییە، ناحكومی و ناسیاسی و ناحزبییە، لەساڵی 2021 لەشاری نۆرنبێرگ لەئەڵمانیا دامەزراوە، تایبەتە بەلێكۆڵینەوەو بنكۆڵكاری یاسا نێودەوڵەتییەكان لەهەمبەر مافی پێكهاتەكانی كوردستان و دۆزی كوردستان، هەروەها پاراستن و پێشخستن و چەسپاندنی بنەما گشتییەكانی مافەكانی مرۆڤ و یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی و یاسای تاوانی نێودەوڵەتی لەكوردستان». وتیشی:»ئەمساڵ پڕۆژەیەكمان هەبوو لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لەسەر چۆنیەتی بەناوخۆییكردنی یاسای تاوانی نێودەوڵەتی لەهەرێمی كوردستان، كە یەكێكە لەهەرە بابەتەكان بۆ هەرێمی كوردستان، چونكە زۆرێك لەتاوانی نێودەوڵەتی لەهەرێمی كوردستان روویانداوە، پێویست دەكات لەڕێگەی یاسای تاوانی نێودەوڵەتییەوە دادگایی تاوانبارانی بكرێت».   شارۆ شاهۆ، دەشڵێت:» ئەمساڵ دووەم كۆنفرانسیان تایبەت بووە بەو پرسەو كۆمەڵێك یاساناس و ئەكادیمی و دادوەریان بانگهێشتكردووە و گفتوگۆی جددی كراوە بۆ لۆبیكردن سەبارەت بەناوخۆییكردنی یاسا نێودەوڵەتیەكان، چونكە لەدادگاكانی عێراق و هەرێم پشت بەیاسا ناوخۆییەكان بەستراوە لەدادگاییكردنی تۆمەتبارانی داعش».   لێپرسراوی پەیوەندیەكانی ناوەندی كوردستان بۆ یاسای نێودەوڵەتی، باس لەوەدەكات ناوەندەكە لەڕێگەی وەرگێڕانی چەند پەرتوكێك و لەڕێگەی ماڵپەڕەكەیان دەیانەوێت هەوڵی چڕ بدەن بۆ گرنگیدان بەیاسا نێودەوڵەتیەكان، بەردەوامیش دەبن لەلۆبیكردن بۆ ئەو بابەتە لەڕێگەی كونسوڵی وڵاتان و پەیوەندی لەگەڵ دامودەزگاكانی هەرێمی كوردستان. لەو پەرتوكانەی ناوەندی كوردستان بۆ یاسای نێودەوڵەتی وەریگێڕاونەتە سەر زمانی كوردی (پەیماننامەی سێیەمی جنێڤ پەیوەست بەمامەڵەكردن لەگەڵ زیندانیانی جەنگ، بنەڕەتنامەی رۆمای دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، مافی منداڵان لەسیستەمی دادپەروەری منداڵدا، كردە زیانبەخشەكان، مافی یەكسانی بەردەم دادگاكان و دادگاییەكی دادپەروەرانە، دەربارەی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی)ن.