هۆشیار زێبارى: هەڵبژاردنی ئەم جارە ساختەکاری دەکرێت

  تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی سی پی تی ئەمەریکی، ڕایدەگەیەنێت دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ، سوپای تورکیا بە بەکارهێنانی TNT، زنجیرەیەک ئەشکەوتی لە گوندی سگێرێ لە سنوری قەزای ئامێدی تەقاندەوە و ئەشکەوتەکانی خاپوور کردن. کامەران عوسمان، ئەندامی ڕێکخراوی سی پی تی لە تۆڕى کۆمەڵایەتى فەیسبووک نوسینێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوەى ئاشکراکردوە، لە کاتژمێر ١:١٠ خولەکی دوانیوەڕۆی ڕۆژى سێ شەممە ٢٥ - ٣، سوپای تورکیا بە بەکارهێنانی TNT، زنجیرەیەک ئەشکەوتی لە گوندی سگێرێ لە سنوری قەزای ئامێدی تەقاندەوە و ئەشکەوتەکانی خاپوور کردن. ئەو دەشلێت: لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٠ەوە سوپای تورکیا، بارەگایەکی سەربازی لە گوندی سگێرێدا دروستکردووە کە بەهۆیەوە تەواوی دانیشتووانی گوندەکە، گوندەکەیان بەجێهێشتووە. کامەران عوسمان ئەوەشى خستەڕوو لە ئێستادا لە گوندەکانی دەوروبەر و قەزای ئامێدی و پارێزگای دهۆکدا نیشتەجێن. ئەندامەکەى ڕێکخراوی سی پی تی ئەوەشى نوسیوە کە لەسەرەتای ئەمساڵەوە، ئەوە دووەمجارە کە سوپای تورکیا ئەشکەوتەکانی سنوری قەزای ئامێدی بەئامانج دەگرێت. لە 15.6.2024ـەوە سوپاى تورکیا ئۆپەراسیۆنێکى نوێى بۆسەر خاکى هەرێم دەستپێکردووە سوپاى تورکیا بە قوڵاى 30 بۆ 35 کیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاکى هەرێمى کوردستانەوە 71 بنکە و بارەگاى سەربازیان کردووەتەوە لەسەرەتای کانوونی دووەمەوە تاوەکو کۆتایی حوزەیرانی 2024، سوپای تورکیا  یەک هەزار و 76 هێرش و بۆردوومانی بۆسەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە، لەم ژمارەیە  526 هێرش و بۆردوومان بۆسەر پارێزگای دهۆك، 405 هێرش و بۆردوومان لە سنوری پارێزگای هەولێر، 135هێرش و بۆردوومان لە سنوری پارێزگای سلێمانی و 10 هێرشی تریان بۆسەر سنوری پارێزگای نەینەوا بوون.

ئامارى دەستگیراوانى خۆپیشاندانەکانى تورکیا بۆ زیاتر لە هەزار و 400 کەس بەرزبووەوە، سەرۆکى گشتى جەهەپەش جەخت لەبەردەوامى خۆپیشاندان دەکاتەوە و دەڵێت ئەم جەژنە دەبێتە سوپرایز بۆ ئەردۆغان. عەلی یەرلیکایا وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، لە 19ی ئازاری 2025ەوە هەزار و 418 گومانلێکراو دەستبەسەرکراون، لەو رێژەیە 979 کەسیان لە زینداندان و  478یان دەدرێنە دادگا. خۆپیشاندانەکان ماوەى هەفتەیەکە بەردەوامن لە دژى دەستگیرکردنى ئەکرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆکى شارەوانى گەورەى ئیستانبوڵ و زیاتر لە 100 کەسى دیکە، بەتۆمەتى گەندەڵى و بەرتیل وەرگرتن، لەکاتێکدا جەهەپە دەڵێت پرۆسەکە بەکارهێنانى دادگایە بۆ مەرامى سیاسی و ئامانج لێی رێگریکردنە لەوەى ئیمامئۆغڵو نەتوانێت لە هەڵبژاردنى سەرۆکایەتیدا کێبڕکێی ئەردۆغان بکات. خۆپیشاندانەکە گەورەترین خۆپیشاندانە لە تورکیا لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ساڵی ٢٠١٣ کە لە ئەستەنبوڵ لەسەر ڕووخاندنی پارکێک سەریهەڵدا. ئۆزگور ئۆزەل سەرۆکی جەهەپە، رۆژى سێشەممە بۆ یەکەمجار لە زیندان چاوى بە ئەکرەم ئیمامئۆغڵو کەوت، کە 19ى ئازار لەلایەن هێزە ئەمنییەکانى تورکیاوە دەستبەسەرکرا و چوار رۆژ دواتر لەلایەن دادگاوە بڕیارى زیندانیکردنى درا لەدۆسیەى تایبەت بە گەندەڵیدا، کە ئیمامئۆغڵو و جەهەپە رەتیدەکەنەوە. ئۆزگور جەختیکردەوە کە دەستگیرکردنی سەرۆکی شارەوانیی ئیستانبوڵ پێشێلکردنی یاسایە و بڕیاریداوە وەک کاردانەوەیەک رۆژانی جەژن سەردانی سەرۆکى پارتەکانى ئاکپارتی و مەهەپە نەکات و دەڵێت، بەردەوام دەبن لەسەر هەڵوێستی خۆیان و ئەم جەژنە دەبێتە سوپرایز بۆ ئەردۆغان. رۆژى (19ـی ئاداری 2025)، لەسەر دوو دۆسیەی جیاواز و بە تۆمەتی ڕەخساندنی هەلی کار لە دامەزراوەکانی شارەوانی بۆ ئەندامانی پەکەکە و ئەنجامدانی گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتن، ئەکرەم ئیمامئۆعڵو کە دوو خولە لەسەریەک بە سەرۆکی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ هەڵدەبژێردرێت دەستبەسەرکرا و دواى بڕیارى زیندانیکردنى لەلایەن دادگاوە، سەرۆکی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ دورخرایەوە. دەستگیرکردنی ناوبراو لە کاتێکدایە ماوەیەکە ناوی ناوبراو پەسەند کراوە وەک کاندیدی کاندیدا بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی سەرکۆماری تورکیا ئەمڕۆیش لە هەڵبژاردنی ناوخۆیی جەهەپە توانی نزیکەی 15 ملیۆن دەنگ بە دەستبهێنێت. زیندانیکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو'ی تەمەن 54 ساڵ دوای ئەوە دێت لە چەندین ناوچەی تورکیا ڕەتکراوەتەوە هۆڵی دیدار و کۆبوونەوە بە ئیمامئۆغڵو بدرێت تا وەک کاندیدی جەهەپە بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی سەرکۆماری تورکیا، وتاری تێدا بدات و لە نوێترین پێشهاتیشدا  ڕۆژێک بەر لە دەستگیرکردنی، بە گوشاری ئاک پارتیی دەسەڵاتدار سەرۆکایەتیی زانکۆی ئیستانبوڵ بڕیاریدا دانپێدانان بەو بڕوانامەیەی کاتی خۆی بە ئەکرەم ئیمامئۆعڵوی داوە هەڵبوەشێنێتەوە. هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە گەڕێندراوەتەوە کە گوایە هەڵەی زەق کراوە و نەدەبوو بڕوانامە بە ئەکرەم ئیمامئۆغڵو و 28 قوتابی دیکە بدرێت. لەو ڕۆژەوەی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو دەستگیر کراوە، شارەکانی تورکیا بە تەواوی خرۆشاون، دەستگیرکردنی چەندین خۆپیشاندەر و ڕووبەڕووبوونەوەیان بە توندترین شێوە، شەقامەکانی بە خۆپیشاندەران چۆڵ نەکردووە.

ئەمریکا لیستی ئەو مەرجانەی ڕادەستی سوریا کردووە کە دەیەوێت دیمەشق جێبەجێی بکات لە بەرامبەر کەمکردنەوەی بەشێک لە سزاکان، ئەمەش بەپێى زانیاریەکانى ئاژانسی ڕۆیتەرز، هەروەها ئەوەشیان ڕاگەیاندوە یەکێک لەمەرجەکات ئەوەیە  دڵنیابن لەوەی بیانییەکان هیچ ڕۆڵێکی باڵایان نابێت لە حوکمڕانیدا. ئاژانسەکە رۆژى سێشەممە بڵاویکردەوە. ئەمەریکا لیستێکى پێشکەشى سوریا کردووە کە ژمارەیەک مەرجى لەخۆ گرتووە لەبەرانبەر هەڵگرتنى بەشێک لەسزاکانى سەر سوریا، کە بەشێکیان تایبەتن بە دورخستنەوەى چەکدارە بیانییەکان و دۆزینەوەى ئوستن تايس ئەو رۆژنامەنوسە ئەمەریکییەى کە لە ساڵى 2012 ەوە لە سوریا بێسەروشوێنە. بەپێی ئاژانسەکە، بەرپرسێکى باڵاى ئیدارەى ئەمەریکا چاوى بە وەزیرى دەرەوەى سوریا کەوتووە، لەیەکەم پەیوەندى راستەوخۆى ئیدارەى ترەمپ لەگەڵ دەسەڵاتى نوێی سوریا. لە نێوان ئەو مەرجانەی ئەمریکا دایناون، لەناوبردنی هەر کۆگایەکی چەکی کیمیایی کە مابێتەوە لەلایەن سوریا و هاوکاریکردن بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرە. ئەمەریکا بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٧٩ سزای بەسەر سوریادا سەپاند، بەهۆی داگیرکردنی لوبنان و پاڵپشتیکردنی لە حزبوڵڵای لوبنان، دواتر جۆرج بوشى کوڕ سزاکانى قورستر کرد بەهۆی بوونى چەکی کیمیایی قەدەغەکراو، دوای سەرهەڵدانى شەڕی ناوخۆش لە ساڵی ٢٠١١دا جارێکى تر سزاکان فراوانکران. رۆژنامەی واشنتۆن پۆست ناوەڕاستى ئەم مانگە بڵاویکردەوە، سوریا دابەزینی ئابووری زۆرى بەخۆیەوە بینیوە و ئاسایشی وڵاتەکە لە مەترسیدایە، ئەمەریکا دەتوانێت ئەو وڵاتە ڕزگاربکات کە لە لێواری بوون بە دەوڵەتێکی شکستخواردوودایە، لەڕێگەى هەڵگرتنی سزاکانەوە، تەنانەت ئەگەر بۆ ماوەیەکی کاتیش بێت. بەپێی رۆژنامەکە، دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە سێ مانگ لە رووخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد، تا ئێستاش سوریا لە دۆخێکی نائومێددا ماوەتەوە. چواردە ساڵ شەڕی ناوخۆ ئابووری وڵاتەکەی وێران کردووە، 90%ی خەڵکی سوریا لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین و نزیکەی 16.5 ملیۆن کەسیش پشت بە هاوکارییە مرۆییەکان دەبەستن بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکانیان. بەشێک لە چاودێران پێیان وایە، بوونی دەستەى تەحریر شام، لە لیستى تیرۆرى ئەمەریکا و ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە نەبوونى هەڵوێستێکى روونى واشنتۆن بەرانبەر حکومەتی نوێی دیمەشق.

  وەزیری پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، پرۆسەی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بەڕێوەدەچێت و کۆتایی بە "پلەبەرزکردنەوەی بەلێشاو و نایاسایی" هاتووە.   نووسینگەی وەزیری پێشمەرگە راگەیێندراوێکی بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت، لە ساڵی 2019ـەوە زیاتر لە 20 خشتەی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران کە پێشتر کەڵەکە ببوون، جێبەجێ کراون و پلەی شایستەی خۆیان وەرگرتووە. هەروەها چەند خشتەیەکی دیکەی پلەبەرزکردنەوە رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران کراون و چاوەڕێ دەکرێت بەم نزیکانە بگەڕێنەوە وەزارەت.   راگەیێندراوەکە ئاماژەی بەوە کردووە، پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران لە چوارچێوەی بنەما و مەرج و رێنماییە یاساییەکاندا دەبێت و هیچ ئەفسەرێک لە دەرەوەی ئەو چوارچێوەیە پلەی بەرزناکرێتەوە.   لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەدا، ئەوە رەتکراوەتەوە کە هیچ جیاوازییەک لە مامەڵەکردن لەگەڵ هێزەکانی 70 و یەکە سەربازییەکانی دیکەدا هەبێت: "هیچ جیاکارییەک لە پێدانی ئازووقە بە فیرقەی یەک و دوو نییە و سەرجەم هێزەکانی پێشمەرگە لە ماف و شایستەکانیاندا یەکسانن".   دەقی راگەیێندراوەکە:   1. دەربارەی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەرانی فەرماندەیی هێزەکانی 70، وەزارەتی پێشمەرگە بە یەک لیست ساڵانە لە مانگی ئادار و ئەیلوولدا سەرجەم خشتەکانی پلەبەرزکردنەوە ئامادە دەکات و ئاڕاستەی ئەنجوومەنی وەزیرانی دەکات. (ساڵانی پێشوو پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران بۆ ماوەی چەند ساڵ راگیرابوو و ئەفسەرانی هێزی پێشمەرگە بێبەشبوون لە مافی پلەبەرزکردنەوەیان) بە هەوڵی تیمی باڵای وەزارەت توانراوە کاری جددی لەسەر خشتەکانی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران بکرێت بە کۆی گشتیی لە ساڵی 2019ـەوە تا ئەمڕۆ زیاتر لە 20 خشتەی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران کە لەوەوپێش کەڵەکەببون و نەکرابوون لە وەزارەت، توانراوە پلەکانیان بەرزبکرێتەوە و پلەی شایستەی خۆیان وەربگرن. لە ئێستاشدا چەند خشتەیەکی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران کراوە و کارەکانیان تەواو بووە، چاوەڕوانین بەم نزیکانە بگەڕێنەوە وەزارەتی پێشمەرگە. بەم هەنگاوە بەردەوامانە توانیومانە دۆخی پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران لە وەزارەتی پێشمەرگە بخەینەوە سەر راستەڕێی یاسایی و ئاسایی خۆی.  لە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ پلەبەرزکردنەوەی ئەفسەران کۆمەڵێک بنەما و مەرج و رێنمایمان داناوە کە لەو چوارچێوەیەدا ئەفسەران پلەیان بەرزدەبێتەوە وەکو تر هیچ ئەفسەرێک لە دەرەوەی رێنمایی و مەرجە یاساییەکان و بەبێ پایە، شایستەی پلەبەرزکردنەوەی جێبەجێ ناکرێت. بەمەش کۆتایی بە پلەبەرزکردنەوەی بەلێشاو و نایاسایی و ناسەربازیی هاتووە لە وەزارەتی پێشمەرگەدا.   2- دەربارەی راگرتنی نووسراوەکانی هێزەکانی 70 لە ناو بەشە کارگێڕییەکانی وەزارەتی پێشمەرگە، رایدەگەیەنین ئەم بابەتە دوورە لەڕاستی نووسراوەکانی هێزەکانی 70 کاری یاسایی خۆی لەسەردەکرێت هەر نووسراوێکیان هەبێت لە چوارچێوەی یاسا و رێنماییەکاندا جێبەجێ دەکرێت و کراوە.    3- دەربارەی جیاوازی لە پێدانی ئازووقە بۆ فیرقەی یەک و دوو لێرەوە رایدەگەیەنین؛ هیچ جیاکاریەکی بنەڕەتی لە وەزارەتی پێشمەرگە بوونی نییە، هێزی پێشمەرگەی کوردستان لە سەرجەم ماف و شایستەکانیان یەکسانن و بەبێ هیچ جیاوازییەک ئەوەی لەبەردەستی وەزارەتی پێشمەرگەدا بێت بەسەر هەموو یەکە سەربازییەکانی وەزارەتی پێشمەرگەدا دابەشکراوە.   4- بەڕێز وەزیری پێشمەرگە، پارێزەری ماف و شایستەکانی هێزی پێشمەرگەی کوردستانە و جێبەجێکارێکی سەرسەختی پرۆسەی چاکسازی و یەکخستنەوە و رێکخستنەوەی هێزی پێشمەرگەی کوردستانە لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا، لەگەڵ دەستبەکاربوونی هەتاکو ئەمڕۆ بەردەوام سەرپەرشتی پرۆسەی چاکسازی و هەنگاوەکانی یەکخستنەوەی پێشمەرگە دەکات، پێداگرە و ویستی جددیی و ئیرادەیەکی نیشتیمانی بەهێزی هەیە بۆ سەرخستنی پرۆسەی چاکسازی و دامەزراندنی ژێرخانی سەربازی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و بنیاتنانی ناوچەکانی سەرکردایەتی و فیرقەکان لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا. بە چادێری و بەدواداچوونی بەردەوامی بەرێز وەزیری پێشمەرگە توانراوە پرۆسەی چاکسازی قۆناغی زۆرباش ببڕێت و ببێت بە بنەما و بەرنامەی کارکردن لە وەزارەتی پێشمەرگە و یەکخستنەوە و رێکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە ببێتە واقع و دەرئەنجامی زۆرباش بەدەست بهێنرێت.    ئێستا وەزارەتی پێشمەرگە لە قۆناخێکی بەهێز و سەرکەوتوودایە وەک یەک تیمی پێکەوەیی کاردەکەین بۆ گەیشتن بە ئامانجە باڵاکانی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و بنیاتنانی سوپایەکی یەکگرتووی کوردستانی. پێویستیشمان بە پشتیوانی و پاڵپشتی هەمووان هەیە و دەبێت هاوکارمان بن لەو ئەرکە سەختەی پێمان سپێردراوە نەک سەنگەری دژایەتیمان لێ بگرن.    نووسینگەی رۆژنامەوانی وەزیری پێشمەرگە

لە نێو بەشێک لە شیعەکانی عێراق ناڕەزایی بەرامبەر فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق سەریهەڵداوە، بەڵام مەحمود مەشهەدانی سەرۆکی پەرلەمان دەڵێت، ئەگەر پەرلەمانتاران داوای لێپرسینەوە لە فوئاد حسێن بکەن، رەتیدەکاتەوە و ئامادە نییە بیخاتە بەرنامەی کارەوە. مەشهەدانی لە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ کەناڵی عەهد دەڵێت، ئەگەر ناڕەزایی بەرامبەر فوئاد حسێن بەهۆی ئەوەیە وەزیری دەرەوەی سوریای بانگهێشتی بەغداد کردووە، ئەوا پێویستە لێپرسینەوە لە تەواوی ئەنجومەنی وەزیران بکرێت، چونکە بڕیارەکە بڕیاری حکومەتە نەک تەنها وەزارەتی دەرەوە. هەروەها مەشهەدانی ستایشی فوئاد حسێن دەکات، پێیوایە وەزیرێکی “لێزان و دەستپاکە” و دەڵێت، باشترین وەزیری دەرەوەی عێراقە، بۆیە ئەگەر داوای لێپرسینەوە بێتە بەردەستی، وەکو سەرۆکی پەرلەمان دەسەڵاتەکانی بەکاردەهێنێت و رەتیدەکاتەوە، چونکە پێیوانییە هیچ پاساوێکی یاسایی بۆ بانگهێشتکردنی فوئاد حسێن بۆ پەرلەمان هەبێت.

  هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە، ئەوەدووپاتدەکاتەوە هەتاوەکو ڕێبەر ئاپۆ ڕاستەوخۆ نەکەوێتە ناو پەکەکەوە ناتوانێت کۆنگرە کۆبکاتەوە، ناتوانێت بڕیار بدات، ناتوانێت خۆی هەڵوەشێنێتەوە، گەریلا ناتوانێت دەست لە چەک هەڵگرێت. ئەمەش ڕوونە. لەمیانى بەشداری بەرنامەیەکی تایبەتی مەدیا خەبەر تیڤیدا، بەسێ هۆزات هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە هەڵسەنگاندی بۆ پێشهات و ڕووداوەکانی دوای بانگەوازییە مێژوویەکی ٢٧ی شوباتی ڕێبەر ئاپۆ کرد. ئەو لەبەشێکى قسەکانیدا ئەوەى خستەڕوو، ڕۆژنامەوان، سیاسەتمەدار، ئەکادیمیستەکان، نووسەر، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی، شاندە جیاوازەکان، یاساناسەکان؛ هەموو ئەو دەوروبەرە جیاوازانەی کە دەیانەوێت ڕێبەر ئاپۆ ببینن، دەبوو توانای بینینیان هەبێت.   هەروەها ئەوەشى وت: دەبوو هەر کەسێک کە دەیەوێت بتوانێت بچێتە لای ڕێبەر ئاپۆ و چاوپێکەوتن بکات. دەبوو ڕێبەر ئاپۆ بتوانێت پەیوەندی لەگەڵ هەر کەسێک کە دەیەوێت دابنێت. دەبوو سیستەمی ئیمراڵی بە تەواوی بگۆڕدرایە. دەبوو ئەم سیستەمە، سیستەمی ئیمراڵی، سیستەمی گۆشەگیری و ئەشکەنجە بە تەواوی لا ببرێت. دەبوو ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ جێبەجی بکرێت. بەرپرسەکەى کەجەکە ئەوەشى خستەڕوو مەبەستمان لە هەلومەرجی تێکۆشان و ژیانی ئازاد ئەمەیە. ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆیە. دەبوو ڕێبەر ئاپۆ ڕێکخستنەکەی لە ناویدا هەموو ئەوانەی دەیانەوێت بیبینن دەبوو لە پەیوەندیدا بوایە. ئەمە دەبوو جێبەجی بکرێت. ئەمە جێبەجی کرا؟ جێبەجێ نەکرا. گۆشەگیری بەردەوامە. ٢٤ ڕۆژ لە ٢٧ی شوبات تێپەڕیوە. هێشتا گۆڕانکاری نییە. پەیوەندی زۆر نییە، زانیاریش نییە، زانیاریمان نییە. بەسێ هۆزات دەشڵێت: ئەمە چۆن دەبێت؟ بەڕێوەبەری پەکەکە ڕایگەندراوێکی بڵاوکردەوە. هەتاوەکو ڕێبەر ئاپۆ نەبێت، هەتاوەکو ڕێبەر ئاپۆ ڕاستەوخۆ نەکەوێتە ناو پەکەکەوە ناتوانێت کۆنگرە کۆبکاتەوە، ناتوانێت بڕیار بدات، ناتوانێت خۆی هەڵوەشێنێتەوە، گەریلا ناتوانێت دەست لە چەک هەڵگرێت. ئەمە ڕوونە. هیچ لایەنێکی ئەمە بێ گفتوگۆکردن نییە. تەنها ڕێبەر ئاپۆ دەتوانێت ئەم پرۆسەیە بەڕێوەبات. هەڤاڵان گوتیان. بێگومان بەمجۆرەیە. بەڕێوەبەری پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک ڕێبەر ئاپۆیە. ڕێبەر ئاپۆ ئەم پرۆسەیە بەڕێوەدەبات. پرۆسەی گۆڕانکاری دیموکراتیک و سەرلەنوێ بونیاتنانەوە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە ئافرێنراوە و بەڕێوەدەبرێت. جگە لە ئەو، کەس ناتوانێت ئەم ئیرادە، هێز دەستپێشخەریی نیشان بدات. ئەمە ڕوونە.  هەتاوەکو لەم بابەتەدا هەنگاوێک نەنرێت ئەم کۆنگرەیە ناتوانێت کۆبێتەوە، ناتوانێت بڕیارێکی لەو شێوەیە وەربگرێت. تاکەکەس دەتوانێت ئەمە بکات ڕێبەر ئاپۆیە. دامەزرێنەری پەکەکەیە. ئەوەی کۆتایی بەم پرۆسەیە بهێنێت، کۆتایی بە تێکۆشانی چەکدار بێنێت، ڕێبەر ئەپۆ خۆیەتی. ئەمە ڕوونە.

وەزارەتى دارایی ڕایدەگەیەنێت ڕێکارەکانی ناردنی تەموویلی مووچەی مانگی ئازار تەواو کرا. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو سبەی پارەکە دەخرێتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق.        دواکەوتن و نەناردنى پارەى مووچەى مانگى ئادارى هەرێمى کوردستان، پەیوەندیدارە بە نەبوونى نەختینەى پێویستی وەزارەتى دارایی فیدراڵ.   ئەو کێشەیەی نەختینە، وایکردووە مووچەى هەندێک دامەزراوە نزیکەى هەفتەیەک دوابکەوێت، تاوەکو ئێستاش خانەنشینانى عێراق مووچەى مانگى ئاداریان وەرنەگرتووە.   سەرچاوەیەکى بەرپرس لە حکومەتى عێراق راگەیاند: ئەو کێشەیە بەهۆى ئەوەیە؛ بانکى ناوەندى نەیتوانیوە پارەی پێویست بۆ وەزارەتى دارایی فیدراڵ تەرخان بکات بۆ خەرجکردنى مووچەى مانگى ئادار.   عێراق، مانگانە پێویستى بە 7.5 تریلیۆن دینارە بۆ مووچەى فەرمانبەران و خانەنشینان و سوودمەندانى تۆڕى چاودێریى کۆمەڵایەتى بە هەرێمى کوردستانیشەوە، کە پشکى لە مووچە مانگانە دەگاتە نزیکەى یەک تریلیۆن دینار.       دەقى ڕاگەیەندراوەکە                                       ڕێکارەکانی ناردنی تەموویلی مووچەی مانگی ئازار تەواو کرا.   کەمێک لەمەوبەر سەرجەم ڕێکارەکانی ناردنی تەموویلی مووچە کە بڕەکەی ( ٩٥٤،٨٨٠،٤٦٧،٧٧٩ ) نۆ سەدو پەنجاو چوار ملیار و هەشت سەدو هەشتا ملیۆن و چوار سەدو شەست و حەوت هەزارو حەوت سەدو حەفتاو نۆ دینارە وەک تەموویلی مووچەی مانگی ئازاری مووچەخۆران و فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە تەواو کراو بڕیارە سبەی پارەکە بخرێتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق.  ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری.      

  بەهۆی بۆردومانەکانی بەرەبەیانی ئەمڕۆی ئیسرائیل بۆ سەر ناوەڕاست و باشووری غەزە، 23 هاووڵاتی دیکەی فەڵەستینی کوژران و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون. لە بۆردومانەکانیدا ئیسرائیل ئەو ماڵ و کەمپانەی کردووەتە ئامانج کە ئاوارەکانی تێدان، لە خان یونس لە باشووری کەرتەکە دوو فەڵەستینی کوژران کە یەکێکیان منداڵە، ژمارەیەکی دیکەش لە بۆردومانی ئیسرائیل بۆ سەر ماڵێک لە ناوچەی قیزان نەجار برینداربوون. لە ناوچەی حەمەد لە باکووری خان یونس، لە ئەنجامی بۆردومانێک بۆ سەر کەمپێکی ئاوارەکان، سێ فەڵەستینی دیکە کوژران کە لەنێویاندا منداڵێک هەیە، لە بۆردومانێکیی دیکەدا بۆ سەر چوارگۆشەی نیشتەجێبوون لە کەمپی بریج لە ناوەڕاستی غەزە، پێنج فەڵەستینی کوژران و زیاتر لە 20 کەسی دیکەش برینداربوون. سوپای ئیسرائیل دەڵێت، لە 18ـی ئەم مانگەوە کە دەستیان بە هێرشەکانیان بۆ سەر غەزە کردووەتەوە تائیستا زیاتر لە 100 ئۆتۆمبێلیان کردووەتە ئامانج کە لەلایەن حەماسەوە بەکارهێنراون.

  دادگەى باڵاى فیدراڵیی عێراق یەکەم دانیشتنى دادبینى تایبەت بە سکاڵایەک دەکات کە لە دژى یەکێک لە مەرجەکانى فرەژنى لە هەرێمى کوردستان تۆمار کراوە.   دانیشتنەکەى دادگەى فیدراڵى، ئەمڕۆ (سێشەممە، 25ـی ئادارى 2025) دەکرێت، کە دادبینى سکاڵاکە دەبێت.          سکاڵاکە لەلایەن هاونیشتمانیێکى هەرێمى کوردستان تۆمار کراوە، تێیدا وەک "زەرەرمەندێک لە هەموارى یاساى بارى کەسى"، داواى کردووە بڕگەیەکى ئەو هەموارە هەڵبووەشێتەوە، کە رەزامەندیی هاوژینی یەکەمە لە بەردەم دادگە، بۆ هێنانى هاوژینی دووەم.    ئاسۆ هاشم، یەکێک لە پارێزەرانى ئەو سکاڵایە دەڵێت: دادگەى باڵاى فیدراڵى یەکەم دانیشتنى دادبینى لەبارەى ئەو سکاڵایەوە دەکات و، ئەگەر هەیە دادگە دوابڕیار بدات."     ئەو هەموارەى یاسای بارى کەسى لە ساڵی 2008 لە پەرلەمانى کوردستان پەسند کراوە، ئەوەش بۆ تووندکردنى مەرجەکانى فرەژنى.   سکاڵاکە لە دژى پەرلەمانى کوردستان تۆمارکراوە کە هەموارەکەى کردووە، تاوەکو هەموارى ئەو بڕگەیە بە نادەستوورى بناسێنێت.   شەرمین بەهجەت، بەڕێوەبەرى بەڕێوەبەرایەتیى کاروبارى یاسایی پەرلەمانى کوردستان،  راگەیاند: وەڵامى تایبەت بەو سکاڵایەمان ئامادەکردووە و لە دانیشتنەکەدا ئامادە دەبین."    پێشتر لە 11ـی شوباتى 2025، لەسەر داواى پەرلەمانى کوردستان، دادگەى باڵاى فیدراڵى عێراق یەکەم دانیشتنى تایبەت بەو سکاڵایەى دواخست.

  ماوەی نزیکەی هەفتەیەکە خۆپیشاندانەکانی تورکیا لە دژی دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆکی گەورەشارەوانیی ئیستەنبوڵ و کاندیدی چەهەپە بۆ سەرۆکایەتی تورکیا بەردەوامە، تائێستاش هەزار و 300 کەس دەستگیرکراون کە دەیان رۆژنامەنووسی تێدایە. بە گوێرەی هەواڵێکی فرانس 24، تەنها لە خۆپیشاندانەکانی شەوی رابردوو ئیستەنبوڵ 43 خۆپیشاندەر دەسگیرکراون، دەیان رۆژنامەنووسیش لە ئیزمیر و ئیستەنبوڵ  لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستبەسەرکراون. ئاماژە بەوەشکراوە، سەرباری رێگرییەکانی دەسەڵاتدارانی تورکیا، بازنەی خۆپیشاندانەکان فراونتربووە و دەیان هەزار کەسیش لە ئیستەنبوڵ  و 55 پارێزگای دیکەی تورکیا دەژی دەستگیرکردنی ئیمامئۆغلو بەشداری خۆپیشاندانەکان دەکەن. لە رۆژی 19 ئەم مانگە، ئیمامئۆغڵو، بەتۆمەتی گەندەڵی و تیرۆر دەستبەسەرکرا، رۆژی یەکشەممەش لەدوای چوار رۆژ لەدەستبەسەرکردنی دادگا بڕیاریدا رەوانەی زیندانی بکات، وەزارەتی ناوخۆی تورکیاش رایگەیاند، ئیمامئۆغڵو بەشێوەیەکی کاتیی لە پۆستەکەی دوورخراوەتەوە.

لەژێر رۆشنایی ئەو ڕاپۆرتانەی باس لەهەوڵەكانی ئەنقەرە دەكەن، بۆ زیاتركردنی بوونی سەربازی وڵاتەكە لە سوریا، بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل هەڕەشەی ڕوبەڕووبوونەوەی توركیا لە سوریا دەكات. بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵی ئیسرائیل، بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەرقاڵی گفتوگۆ و ڕاوێژی ئەمنییە، سەبارەت بەو ترسەی سەبارەت بە هەژموونی توركیا لە سوریا هەیە. بەوتەی سەرچاوەكان، پەیوەندییەكانی توركیا و سوریا سەبارەت بە ڕادەستكردنی ناوچەیەكی نزیك تەدمور لە ناوەڕاستی سوریا بە سوپای توركیا، لەبەرامبەر پشتیوانی ئابوری و سەربازی بۆ دیمەشق، هەروەها جوڵەی چاوەڕوانكراوی توركیا لە تەدمور دوودڵی گەورەی لای ئیسرائیل دروستكردووە. بەپێی هەواڵێكی پێگەی "والا" ئیدارەی نوێی سوریا هەوڵی گەڕاندنەوەی بنكەی سەربازی و توانای موشەكی و بەرگریی لە باشوری سوریا و نزیك سنورەكانی ئیسرائیل دەدات. بەپێی هەواڵێكی كەناڵی 12 ی ئیسرائیل، نەتەنیاهۆ لەڕێگەی ڕاوێژكارەكانیەوە داوا لە میدیاكانی وڵاتەكەی دەكات، جەخت لەوە بكەنەوە كە "ڕوبەڕووبوونەوەی نێوان توركیا و ئیسرائیل لە سوریا حەتمییە". ئەو كەناڵە ئیسرائیلییە ئاماژەی بە ڕاپۆرتێكی لیژنەی حكومی ئیسرائیل كردووە، كە ئامۆژگاری نەتەنیاهۆ دەكات ئامادەبێت بۆ جەنگی چاوەڕوانكراو لەگەڵ توركیا، لەچوارچێوەی ترسی تەلئەبیب لە هاوپەیمانێتی ئەنقەرە و دیمەشق لەدوای ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد لە كۆتایی ساڵی ڕابردوو. ئاماژەیەك بۆ نیگەرانی ئیسرائیل لە هەوڵەكانی توركیا ئەوەیە، بەرەبەیانی ئەمرۆ سێشەممە سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند دوو بنكەی سەربازییان لە ناوەڕاستی سوریا بۆردومان كردووە كە یەكێكیان دەكەوێتە نزیك تەدمور، لەكاتێكدا پێش چەند ڕۆژێك ئیسرائیل هەمان ئەو شوێنانەی بۆردومان كرد. ئەو دوو بنكەیەی سوپای ئیسرائیل بۆردومانی كردوون، هەریەك لە بنكەكانی تەیفور و تەدموری سەربازیین كە 50 كیلۆمەتر لە ناوەندی تەدموری سەر بە پارێزگای حومسەوە دوورن. هەوڵەکانی ئیسرائیل بۆ ڕێگریکردن لە هەژموونی تورکیا لە سوریا لەکاتێکدایە، ئەو وڵاتە بە ئاشکرا پشتیوانی خۆی بۆ دروزەکانی سوریا ڕاگەیاندووە و ناوبەناویش لە زاری وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی پشتیوانی بۆ کورد لە سوریا دەردەبڕێت، کە ئەمەش تورکیای نیگەران کردووە.

  لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق ڕەتی دەکاتەوە پارەی کاشیان لەبەردەست نەبێت بۆ دابینکردنی مووچەی مانگی سێ. سەرچاوەیەک لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی ئاشکرایدەکات: ئێستا زیاتر لە یەک تریلۆن دینار لە بانک ئامادەیە، هەر کاتێک نووسراوی خەرجکردنی پارەمان بەدەست بگات خەرجی دەکەین و پارە بەسەر بانکەکان دابەش دەکەین. بەوتەی ئەو سەرچاوەیە هیچ مانگێک پارەی کاش لە بە‌غداوە بۆ مووچە بۆ هەرێمی کوردستان نانێردرێت کە مانگانە بڕەکەی 950 بۆ 960 تریلۆن دینارە، بەڵکو لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق خۆی دەوڵەمەندە و بەردەوام پارەیەکی زۆری لەبەردەستە. لە چەند دەزگایەکی میدیایی عێراقی و کوردی دەنگۆیەک بڵاوبووەتەوە گوایە بەهۆی نەبوونی پارەی کاشەوە کێشە بۆ مووچەی مانگی سێی مووچەخۆرانی عێراق و هەرێمی کوردستان دروست بووە. دوێنێ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەکرد کە تێمێکیان لەگەڵ فەرمانگەی بودجە و ژمێریاریی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ لە قۆناخی تەواوکردنی رێکارەکانی وەرگرتنی تەمویلی مووچەی مانگی ئاداری فەرمانبەرانن.   سەرچاوەیەکیش لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان لەبارەی مووچەی مانگی ئادار ـەوە دڵنیایی دا کە "لەم هەفتەیەدا مووچەی مانگی سێ دەنێردێت و راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی دەکرێت، پێش جەژن هەموو فەرمانبەران مووچە وەردەگرن."   12ـی ئەم مانگە، وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان خشتەی مووچەی مانگی شوباتی بڵاوکردەوە و رۆژی دواتر دەست بە دابەشکردنی مووچە کرا. بەمشێوەیە لەم مانگەدا فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دوو مووچە وەردەگرن. 

سەرۆک کۆماری تورکیا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان دوای تەواوبوونی کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی وڵاتەکەی ڕایگەیاند: ئۆپۆزسیۆن بەرپرسیارە لەو زیانانەی بەر موڵکی دەوڵەت و ئەندامانی پۆلیس کەوتووە، لەسەر ئەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا دەکرێت. دووشەممە 24ـی ئاداری 2025، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە ئەنقەرە، دوای کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی وڵاتەکەی گوتی: ئۆپۆزسیۆن دەست  لە هاندانی خەڵک هەڵگرێت، ئەوەی بۆی دەمێنێتەوە تەنها شەرمەزارییە. هەروەها دەشڵێت: خۆنیشاندانەکانی دژی لەکارلادانی سەرۆکی گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ گۆڕاوە بۆ توندوتیژی، زیان بەر موڵکی دەوڵەت و پۆلیس کەوتووە، ئۆپۆزسیۆن لەسەر ئەوە لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەکرێت. ئەردۆغان گوتی: کارە لە پێشینەکانمان پاراستنی ئابووری تورکیایە و ڕێگە نادەین زیان بەر ئەو کەرتە بکەوێت، گوتیشی: نمایشەکانی ئۆپۆزسیۆن و خۆ نیشاندانەکانیان کۆتایی دێت، شەرمەزار دەبن لەوەی شەڕیان بۆ تورکیا هێنا. دوێنێ خۆپیشاندانەكانی توركیا چووە قۆناغێكی دیكەوە، پاش ئەوەی دادگا بڕیاریدا بە فەرمی تا كۆتایی هاتنی دادگایكردنەكەی ئەكرەم ئیمامئۆغلو دەستگیربكات، لەكاتێكدا لە ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردووەوە دەستگیركرابوو. ڕۆژی (19ـی ئاداری 2025)، لەسەر دوو دۆسیەی جیاواز و بە تۆمەتی ڕەخساندنی هەلی كار لە دامەزراوەكانی شارەوانی بۆ ئەندامانی پەكەكە و ئەنجامدانی گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتن، ئەكرەم ئیمامئۆعڵو كە دوو خولە لەسەریەك بە سەرۆكی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ هەڵدەبژێردرێت دەستگیر كرا. دەستگیركردنی ناوبراو لە كاتێكدایە ماوەیەكە ناوی ناوبراو پەسەند كراوە وەك كاندیدی كاندیدا بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی سەركۆماری توركیا ئەمڕۆیش لە هەڵبژاردنی ناوخۆیی جەهەپە توانی نزیكەی 15 هەزار دەنگ بە دەست بهێنێت.

  بڕیارە هاکان فیدان وەزیری دەرەوەى تورکیا سەردانی واشنتۆن بکات، تەوەرەى سەرەکى گفتوگۆکانیشى بابەتى غەززە و سوریا و پەیوەندییە دووقۆڵییەکانى ئەمریکا و تورکیا دەبێت. ئاژانسه‌كانى هه‌والأى توركیا بڵاویانكرده‌وه‌ بڕیارە ڕۆژی سێشەممە هاکان فیدان وەزیری دەرەوە بە سەردانێکی فەرمی دوو ڕۆژە بچێتە واشنتۆن و تاوتوێی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان و هەروەها دوایین پێشهاتەکانی سوریا و غەززە دەکات، ئەمەش یەکەم سەردانی دوو قۆڵییە لە سەردەمی ئیدارەی نوێی ئەمریکا. فیدان لەگەڵ هاوتا ئەمریکییەکەی مارکۆ ڕوبیۆ و بەرپرسانی دیکە کۆدەبێتەوە و پلانی هەنگاوە ستراتیژییەکان دادەنێت کە دەتوانرێت لە تورکیا-ئەمریکادا بنرێت. پەیوەندییەکان و هەروەها سەردانەکانی داهاتوو لەسەر ئاستی سەرکردەکان. چاوەڕوان دەکرێت دیپلۆماتکاری باڵای تورکیا دیدگا و چاوەڕوانییەکانی تورکیە بخاتەڕوو، لەوانە هەڵگرتنی سزاکان لە سوریا و پەرەپێدانی هاریکاری نێوان ئەنقەرە و واشنتۆن سەبارەت بە هاوکارییە مرۆییەکان و هەروەها ئاوەدانکردنەوەی ئەو وڵاتە جەنگاوییە. جگە لەوەش فیدان جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە کە هەماهەنگی پێویست بکرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و بەڕێوەبردنی کەمپەکان. تورکیە پێشتر ئەوەى ڕاگەیاندبوو کە دەتوانێت بەرپرسیارێتی ئاسایشی ئەو کەمپانە بگرێتە ئەستۆ، کە ئەندامانی پێشووی داعش و خێزانەکانیان تێیدا نیشتەجێن، بەڵام دەبێت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئامادەبێت بۆ گەڕاندنەوەی هاوڵاتیانی خۆیان کە پەیوەندییان بە داعشەوە هەیە.

  دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەکانی عێراق رێسایەکی سەبارەت بە شێوازی کارکردنی ئەو کەسانە دەرکرد کە لەناو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا ناسراون و بینەریان زۆرە. هەروەها باسی لەوەشکرد، دیاریکردنی رێژەی باج خستنە سەریان بە گوێرەی فۆڵۆوەرسەکانیان دەبێت بە شێوەیەک لەگەڵ ئەو یاسایانەی لەناو عێراقدا جێبەجێدەکرێت گونجاو بێت و سوود بە کۆمەڵگە بگەیەنێت و دووربێت لە بڵاوکردنەوەی هەر بابەتێک کە لەگەڵ کۆمەڵگە نەگونجێت. هاوکات ئەو کەسانەی ناودارن لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکاندا ئەم بڕیارە پابەندیان دەکات بەوەی نیشتیمان پارێزراو بێت لەهەر بابەتێکی نەگونجاو و پشتیوانی دەزگا ئەمنییەکان بن بۆ رووبەڕووبوونەوەی توندڕەوی و هەروەها باس لەوەشکراوە کە دەبێت خۆیان بەدوور بگرن لە هەر وتارێک کە ئەگەرە بۆ دروستبوونی تێکدانی کۆمەڵگە. لە درێژەی یاساکاندا بڕیاردرا باج بە گوێرەی ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان دانرێت بەم شێوەیە: ١. ساڵانە یەک ملیۆن دینار باج دەدرێت ئەگەر بێتو ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان زیاتر لە پێنج ملیۆن بێت   ٢. ساڵانە ٨٥٠ هەزار دینار باج دەدرێت ئەگەر بێتو ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان لە نێوان ٣ بۆ ٥ ملیۆن بێت ٣. ساڵانە ٦٥٠ هەزار دینار باج دەدرێت ئەگەر بێتو ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان لە نێوان ١ بۆ ٣ ملیۆن بێت ٤. ساڵانە ٤٥٠ هەزار دینار باج دەدرێت ئەگەر بێتو ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان لە نێوان ٥٠٠ هەزار بۆ یەک ملیۆن بێت ٥. ساڵانە ٢٥٠ هەزار دینار باج دەدرێت ئەگەر بێتو ژمارەی فۆڵۆوەرسەکان لە نێوان ١٠٠ هەزار بۆ ٥٠٠ هەزار بێت