ئاسۆ حەسەنزاد: ئەو گه‌لانه‌ی به سه‌ربه‌خۆیی گه‌یشتوون نه هێنده‌ی کورد قه‌ڵاچۆ کراون و نه هێنده‌ی کوردیش خه‌باتیان کردووه

سازدانی: شاناز حەسەن راوێژكارێكی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئاماژە بەوە دەدات كە دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدە و دەشڵێت:»ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت». دانا دارا، راوێژكاری یاسایی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتی ئەوەش دەخاتەروو كە «ئەو هەموو حەماسەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتیەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم».  هاوڵاتی: نوسینەوەی دەستور لەم كاتەدا چ مانایەكی هەیە بۆ هەرێمی كوردستان؟ دانا دارا: بۆ ئەو هەرێمە فیدراڵیانەی لەچوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدراڵیدان  هەبوونی دەستور پێویستیەكی حەتمییە، ئەمە لەدەستوری عێراقیشدا جێی كراوەتەوە و مافی داوە بەهەرێمەكان دەستوریان هەبێت. بوونی دەستور بۆ چەند پرسێكی گرنگ پێویستە، ماف و ئازادییەكان بەتەواوی جێگیر دەكات و لەكاتێكدا جێبەجێنەكردن گرفتێكی یاسایی بووە و نەك تەنیا دەستور بەڵكو زۆربەی یاسا جیهانییەكان رۆژانە پێشێلكارییان بەرامبەر دەكرێت. دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدو فەرمانڕەوایی چاك و بۆ خەرمانێكی یاسایی بەهێزو سەروەری یاسا دروست ببێت، چونكە سەرەوری یاسا یەكێكە لە میكانیزمەكانی دەستور، بەڵام دواجار دەگەینەوە سەر ئەو خاڵەی كە ئەو دەقانە جێبەجێنەكرێت و نەتوانێت من و تۆی هاووڵاتی بپارێزێت دواجار هەبوون و نەبوونی دەستور وەك یەك وایە.  هاوڵاتی: لەهەندێك وڵاتدا دەستوری نوسراو نیە، وەك بەریتانیا، بەڵام یاسای هەیە بەڵام یاسا پێشێل دەكرێت؟ دانا دارا: لەدنیادا دوو وڵات هەیە بەریتانیاو ئیسرائیل دەستوری نووسراویان نیە، یاساكانی دەستوریان هەیە، كۆمەڵێك یاسایان هەیە رەهەندی دەستوری هەیە، بەڵام بەڵێ منیش بڕوام وایە هەبوونی دەقێك پێویستە، بەڵام جێبەجێكردنەكەی روح دەكات بەبەری دەقەكەدا، ئەگینا تەنیا وەك رێزگرتنێك دوادەبێت و مانا نادات.  هاوڵاتی: ئەو 54 ماددەیەی پەسەندكراوە لە خولەكانی دیكە، پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە؟ دانا دارا: ئەو لیژنە بیست كەسییە لەماوەی 300 كاتژمێردا واتە سێ مانگ، 54 ماددەمان نووسییەوە، سروشتی كارەكە ئامادەكردنەوە بوو، نەك نووسینەوە، چونكە نامیلكەكەیە لە رێگەی فۆرمی خۆراكەوە دابەش ببوو، بەشێكمان رامان وابوو ئەو دەقانە تەواو بكەین و  پێداچوونەوەی قوڵی بۆ بكەین و ئەوانە ببنە بنەما، بەڵام لەكۆتاییدا رێگەیان نەدا ئەو دەقە بڕوات و دووبارە تازە نووسیمانەوە، پێشەكیەكەی و سێ دەروازەمان نووسی، لەوكاتەدا وەزعی ئەو سەردەمە وایكرد دامەزراوەكە وەستاو نەتوانرا تەواو بكرێت، ئەو نووسراوانە هیچیان نە موقەدەسن و نە پیرۆزن دەكرێت پێداچوونەوەیان پێدابكرێت، قابیلی دەستكاریكردنن، چونكە ئەمانە رەشنووسن و دەكرێت پێیدابچنەوە، چونكە ئێمە نەگەیشتبووینە جومگە سەرەكییەكانی سیستمی حوكمڕانی كە لیژنەكە كۆتایی بەكارەكانی هات، ئێستا لیژنەكەش بەشێك لەئەندامەكانی نەماون، بۆیە ئەو تێكستەش قابیلی پێداچوونەوەیە. ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئێمە دووبارە لە سەرەتاوە دەستپێبكەینەوە ناگەینە كۆتایی دووبارە لە بازنەیەكدا دەخولێینەوە، كاری لیژنەكە بە سازان بوو نەك بە زۆرینە و كەمینە، بەڵام كە دووبارە لەسەرەتاوە دەستپێبكرێتەوە بەشێكی زۆری پەیوەندی بەمێشكی تاكی كوردەوە هەیە، كە حەزی بە ئەوەیە خۆی شتەكە دروست بكات، من باوەڕم وایە ئەو نەریتە زۆر خراپە، چونكە بێگومان كە رەشنووسێكت لەبەردەست بێت ئاسانترە، بەو پێیەش سوود لەكات وەردەگیرێت. زۆربەی دەستورەكانیش لەڕووی داڕشتنەوە بەشی زۆریان لەیەك دەچن بۆیە گرنگ تەواو كردنیەتی لە چوارچێوەی دەستوری عێراق وە ك هەرێمێكی فیدراڵی.  هاوڵاتی: بۆچوونت چییە لەسەر هەریەك لەدەسەڵاتەكانی (سەرۆكایەتی هەرێم، حكومەت، ئەنجومەنی دادوەری، داواكاری گشتی)چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت؟ دانا دارا: جومگەیەكی زۆر سەرەكی ناو  دەقی دەستور بریتیە لە رێكخستنی دەسەڵاتەكان، چونكە دواجار ئەم بەڵگەنامەیە و ئەم دەقە لەچوارچێوەیەكی یاسایی لەنێوان دەسەڵاتدارو خەڵكی ئاسایی رێكدەخات، بۆیە لەسەر دەسەڵاتەكان بوەستین كە زۆربەی زۆری دەستوری وڵاتان ئەم رەهەندەی تێدایە، وەك ئەوەی سیستمی پەرلەمانی كە ناكرێت ناونیشانەكەی پەرلەمانی بێت و ماددەكانی دیكەی سەرۆكایەتی بێت. هەریەك لە دەسەڵاتەكانی دیكە هەماهەنگی و هاوكاری لەنێوان هەرسێ دەسەڵاتەكەی دیكەدا هەبێت، چونكە كە ئەو رێككەوتن و تەنسیقە نەبێت ئەوەی كە ئێستا هەیە دروست دەبێت، چونكە هەیمەنەی دەسەڵاتە. دەسەڵاتی دادوەری دەبێت بەقوڵی پێداچونەوەی پێدابكرێت، فۆرمێك هەیە كەئێستا زۆر باشە وەك ئەوەی دەسەڵاتی دادوەری بەشێوەیەك رێكبخرێتەوە جیابێت لەدەسەڵاتی جێبەجێكردن، چونكە داواكاری گشتی كە ئەم هەموو قسەیەی لەسەرە سەر بە دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، كە ئەمە كارەساتە. بۆیە دەبێت بە تەواوی لەوە بپچڕێت و ببێت بە بەشێك لە ئەنجومەنی دادوەری و خۆی پارێزەرێكی باشی پارێزەری مافی گشتی و سەروماڵی گشتی و هەموو پرسەكان بێت، چونكە كە داواكاری گشتی بەهێز بێت ئەمە هەموو كێشانە  روونادات، پێوست ناكات بێتە سەر جادەو هەندێك پرس بجوڵێنرێت، رۆڵی زۆری گەورەی هەیە. سەرۆكی هەرێم لە سیستمی پەرلەمانیدا، لەناو پەرلەمان هەڵبژاردنی بۆ نەكرێت و سەرۆكایەتی پەرلەمان دەسەڵاتی نەبێت بەسەر وەزیرێكدا، ئەمانە كارەساتە، بۆیە كە ئەمانە هەمووی جێگیر بكرێت دەستورێكی باشە، بەڵام ئەگەر وانەبێت تۆ هاتوویت واقعێكت كردووە بەدەقی یاسایی خۆت و بەرگێكی دەستورت لەبەركردووە، بۆیە ئەوە سەركەوتوو نابێت.  هاوڵاتی: لەم قۆناغەدا زەمینەسازی هەیە لەنێوان لایەنەكان لەنووسینەوەی دەستور لایەنەكان كۆبكاتەوە؟ دانا دارا: نەمبیستووە لایەنەكان دەستوریان بەلاوە گرنگ نەبێت، بەڵام قسە لە كاتەكەیدایە، لەم كاتەدا ئەولەویات و ریزبەندی داخوازییەكان و بایەخی خەڵك گۆڕاوە و لەدوای ئەو هەموو كارەساتەی بەسەر تاكی كورددا هاتووە، بۆیە لێرەدا كە نەشتوانرێت بەدەقێكی جوان رای زۆربەی شەقامی كوردی رازی بكەیت، كەوایە هیچت نەكردووە و تەنیا دەقێكە و بایەخی نیە بۆ هاووڵاتیان، بۆیە بڕوام وایە بەشێكی ئەو لایەنانەی  كە سەرنجیان هەیە لەنووسینەوەی دەستور لە كاتەكەیدایە، چونكە دەستور دەبێت پێشوەخت خۆتی بۆ ئامادەبكەیت، بۆیە پێمان وایە ئەم مافە بۆ كورد تەواو یاساییە، بەڵام هەقی خۆیەتی ریزبەندی پێویستی و داخوازییەكان بەردەوام چاكبكرێت، بۆ ئەوەی هاووڵاتی  پێی وانەبێت دەستوریش وەك یاساكانی دیكە هەر دەنووسرێت و جێبەجێناكرێت.  هاوڵاتی: پێتانوایە پارتی دەیەوێت لەپێش هەموو لایەنەكان هەوڵی نووسینەوەی دەستور بدات؟ دانا دارا: بۆ زانیاریتان نووسینەوەی دەستور بەیەك پارتی سیاسی ناكرێت، جوڵاندنی هەر پرسێكی ئاوا، رەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەیە، بەڵام دەكرێت لایەنێك زیاتر حەماسیەتی هەبێت بۆ نووسینەوە یان بیەوێت، بەڵام باوەڕموایە دەیانەوێت، چونكە ژینگەی نووسینەوەكە گونجاوە، بەڵام ئەو هەموو حەماسیەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتییەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم، باوەرم وایە ئەو ئیشە جددی و بەقوڵی كاریان بۆ نەكردووە تەنیا وەك لایەنەكانی دیكە بەلایانەوە گرنگە.  هاوڵاتی: بۆچونێك وایە ئەو حزبانەی كە كورسی پەرلەمانیشیان نیە، بەشداربن لە نووسینەوەی دەستوور؟ دانا دارا: نووسینەوەی دەستور و ئەوانەی بەشداری نووسینەوەكە دەكەن بەچەند رێگەیەك دەكرێت، یان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە لیژنەیەكی بۆ دروست دەكرێت ئەو دەقە دەنووسرێتەوە و دەنێردرێتە پەرلەمان، یان پەرلەمان خۆی ئەم پرسە بە لیژنەیەك دەسپێرێت، ئیتر لیژنەكە لەچەند ئەندام پێكدێت لەكەسی ئەكادیمی لەكەسی دەرەوەی پەرلەمان، وەك بەپێی یاساكە لیژنەكە 21كەس بن، بەڵام دەتوانرێت ئەو گۆڕانكاری تێدابكرێت، زۆر زۆر گرنگە زۆرینەی خەڵكی دەرەوە لەنووسینەوەكە بەشداربن، خەڵكی پسپۆرو شارەزا، بەڵام دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگیرێت نەدرێتە دەست لیژنەیەكی زۆر فراوان و هەر نەكرێت، بەڵام بەگشتی جێ پەنجەی هەموو لایەكی پێوەبێت باشە، بۆ نموونە كەسێكی ئەكادیمی كە مامۆستای مامۆستاكانی ئێمە بووە، بەشدار نەبێت و رای نەبێت.  هاوڵاتی: بەڕای ئێوە چ جیهەتێك دەتوانێت پارێزگاری لەدەستور بكات بۆ جێبەجێكردنی؟ دانا دارا:  ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت، ئەو شرۆڤەی دەقی یاسایی دەكات، زۆر بابەت هەیە ئەو یەكلایی دەكاتەوە، كەڵك و سودەكانی دەستور زۆرن، بۆیە هیوادارم نەبێتە بەڵا بەسەر خەڵكەوە و بۆیە بە نووسینەوەی دەقێك و هەبوونی دادگایەك و بوونی چەند دادوەرێك، چونكە ئەم هەموو ناوە بۆ پاراستنی شكۆی خەڵكە، بۆیە كە داخوازی خەڵك جێبەجێنەكات، ئەوە تەنیا دەقێكی جوانی نووسراو دەبێت و بە خەتێكی وەهمی نووسراوە بۆ جێبەجێكردن نییە.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان ئاماژە بەوە دەدات كە سكاڵایان لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار كردووەو یاسایەك كە لەپەرلەمان دەرچووە و سەرۆكی هەرێم واژۆی كردووە جێبەجێی ناكەن، دەشڵێت:» دەیان مستەشارو جاش بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە مووچە لەحكومەت وەردەگرن». جەمیل هەورامی، سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوە دەدات كە پێیان دەڵێن ئێوە مووچەتان هەبووە لەشاخ دێن پارە لەپێشمەرگەی دێرین وەردەگرنەوە. هەروەها ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە دەیان جار بەڵێنیان پێدراوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان بەڵام جێبەجێ نەكراوە» مەسعود بارزانی كە سەرۆكی هەرێم بووە بینیومانە، نێچیرڤان بارزانی، قوباد تاڵەبانی قسەمان كردووەو بەڵێن دراوە جێبەجێ نەكراوە». هاوڵاتی: وەك پێشمەرگە دێرینەكان سكاڵاتان لە دادگای كارگێڕی لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار كردووە، هۆكاری سكاڵاكە چییە؟ جەمیل هەورامی: دوێنێ سێشەممە سكاڵامان لەسەر حكومەتی هەرێم تۆماركردووەو ناردوومانە بۆ دادگای ئیداری، بەناوی منەوە وەك سەرۆكی پێشمەرگە دێرینەكان. لەسكاڵاكەدا باسی یاسای ژمارە 38ی ساڵی 2007 كراوە كە پەرلەمان دەریكردووە ئەوكات لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە واژۆ كراوە، نووسراوە ئەم یاسایە لە رۆژی دەرچوونیەوە جێبەجێ دەكرێت. ئێمە تاساڵی 2011 چاوەڕێمان كرد وەكو كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان هەر جێبەجێ نەكرا، ئەوكات لەگەڵ خوالێخۆشبوو جەنابی مام جەلال قسەمان كرد لەگەڵ چەندین كەسی دیكە قسە كرا بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت. گەورەترین گرفت لەو یاسایەدا لەماددەی 10 بڕگەی دووەم ئاماژە بەوە كراوە كە ساڵێك خەباتی شاخ بەدوو ساڵ هەژمار دەكرێت، ئێستا ئەوەیان جێبەجێ نەكردووە و وەكو عەسكەرو جەیش شەعبییەك، لەگەڵ ئەوەشدا  دێن پارەت لێ وەردەگرن، بۆ نموونە دەڵێن 10 ساڵ پێشمەرگە بوویت مووچەت هەبووە دەبێت پارەی ئیستحقاقی خانەنشینیت بدەیت، پێشمەرگە كوا معاشی هەبووە هەمووی خۆبەش بووە مووچەی چی؟ ئێستا وامان پێ دەڵێن، پێشمەرگە هەبووە پێنج ملیۆن دیناریان لێوەرگرتووە هی سەردەمی شاخ، ئەم حكومەتە لێمان تێناگات. حكومەتی هەرێم دەڵێن یاسای خانەنشینیمان لەبەردەمدایە، پێیان نەوتووین پێشمەرگە لەشاخ مووچەی نەبووە و هیچ رێنماییەك و بڕیارێك لەوبارەیەوە بۆ ئێمە نەهاتووە، لەكاتێكدا هەموو كەس دەزانێت پێشمەرگە مووچەی نەبووە لە شاخ. ئەوەی لەبەرژەوەندی پێشمەرگە دێرینەكاندایە كە لەیاساكەدا هەیە، حكومەتی هەرێم گشتاندنی بۆ وەزارەتەكان و دائیرەكان نەكردووە. هاوڵاتی: ئایا لەناو لیستی پێشمەرگە دێرینەكاندا هێشتا جاش و موستەشار هەیە مووچە وەربگرێت؟ جەمیل هەورامی: بەڵێ ئەوە ئێمە حەوت ساڵە داوا دەكەین ئەو لیستە پاك بكرێتەوە، دەیان جاش و موستەشار لەناو لیستی پێشمەرگە دێرینەكاندا بە پلەی ئامر لیواو پلەی بەرز خانەنشین كراون و پاسەوانیشیان هەیە. پێشمەرگەی دێرین هەبووە هاتووەتە لام دەڵێت ئەگەر لەبەر بژێویی ماڵ و مناڵەكەم نەبێت مووچەی پێشمەرگە دێرینەكان وەرناگرم، ناكرێت لەگەڵ ئێمەدا جاش و موستەشار مووچە وەربگرن، موستەشار هەیە لە ئەنفالی یەك و دوو سێ رۆڵی هەبووە لەدادگای تاوانەكانی عێراق ناویان هاتووە، ئێستا بەپلەی لیوا خانەنشین كراون و خانوویان پێداون و ئوتومبێلیشیان هەیە. هەریەك لەیەكێتی نیشتمانی كوردستان، حزبی شیوعی، كۆمەڵی دادگەری، سۆشیالیست، زەحمەتكێشان، گۆڕان) 13 هەزارو 100 كەسمان خانەنشین كراون، كە ئێمە لێی بەرپرس بین، لەو ژمارەیە شەش هەزاریان لە شۆڕشی ئەیلول لە مەلایی و جەلالی،  واتا لەساڵی 1961 تا 1991  بەو هەموو حزبە ئەوانەمان خانەنشین كراوە. بەشەش حزب 13 هەزار خانەنشینمان هەیە، با پارتیش بەتەنها 13 هەزاری هەبێت ئەوە دەكاتە 26 هەزار خانەنشینی پێشمەرگەی دێرین بەڵام ئێستا بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە 70هەزار كەس مووچە وەردەگرێت هاوڵاتی: واتا ژمارەی پێشمەرگە دێرینەكان بەگشتی چەند كەسن؟ جەمیل هەورامی: بەشەش حزب تەنها 13 هەزارو 100 خانەنشینمان هەیە، بەڵام ئێستا ژمارەی پێشمەرگە دێرینەكان 70 هەزار كەسە، بەڵام بەشێك لەو ژمارەیە پێشمەرگەی دوای راپەڕینی 1991 و خانەنشین كراون، چونكە بەپێی یاساكە 15 ساڵ خزمەتت هەبێت دەتوانیت خانەنشین ببیت. واتا ئەوانەی لەوەزارەتی دارایی مووچەی پێشمەرگەی دێرین وەردەگرن، ئێستا ژمارەکە 70 هەزار كەس دەبێت. ئێمە بەشەش حزب 13 هەزار خانەنشینمان هەیە، با پارتیش بەتەنها 13 هەزاری هەبێت ئەوە دەكاتە 26 هەزار خانەنشینی پێشمەرگەی دێرین، دەبێت پرسیار لەحكومەت بكرێت ئەو هەموو خانەنشینی پێشمەرگەی دێرینە چییە؟ هاوڵاتی: ئەو جاش و موستەشارانەی باست كرد لەناو ئەو شەش حزبەدان، یان لای پارتی تۆمار كراون؟ جەمیل هەورامی: لای شەش حزبەكە هیچ جاش و موستەشارێك بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە خانەنشین نەكراوە، تەحەدا دەكەم لای ئێمە ئامر سرییەیەك و جاشێك خانەنشین نەكراوە، ناوی حزب نابەم شتەكە روونە و ئێستا لای حكومەتی هەرێم مووچە وەردەگرن. هاوڵاتی: ئەگەر سكاڵاكەتان ئەنجامی نەبێت، چی دەكەن؟ جەمیل هەورامی: ئەگەر دادگا یەكلایی كردەوە ئێمە لەسەر حەقین ئەوكاتە بڕیاری دادگایە باوەڕی بە یاسا نییە كە لەپەرلەمان دەرچووەو سەرۆكی هەرێم پەسەندی كردووە، ئەوەتا ئەو حكومەتە ئیعتباری نامێنێت. هاوڵاتی: ئایا باشتر نەبوو پێش سكاڵای یاسایی بەرپرسەكان ببینن بۆ چارەسەری كێشەكانتان؟ جەمیل هەورامی: ئێمە ئەوكاتەی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم بووە بینیومانە، كاك نێچیرڤان بارزانی و كاك قوباد تاڵەبانیمان بینیوە، كاك قوباد هاتووە بۆ كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان و قسەمان كردووەو هەموو ئەندامانی باڵای پێشمەرگە دێرینەكانی لێبووە و وەعدیان پێداین و جێبەجێیان نەكردووە، بۆیە پەنامان بردووەتە بەردەم دادگا بۆ چارەسەری كێشەكەمان. لەدوای دروستبوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمەوە چەندین جار لە رێگەی زیرەك كەمال، كە خۆی ئەندامی كۆمەڵەكەمانە و راوێژکاری ئەنجومەنی وەزیرانە هەوڵمان داوە تا بەرپرسانی حكومەت ببینین، كاك جووتیار عادل پێی راگەیاندووین ئەم هەفتەیە بێتەوە كاك مەسرور دەبینن و چەند جارێك پەیوەندی كردووەو ئەم هەفتەو ئەم هەفتەیەیان پێ كردووین،  تەنانەت پێش هەڵبژاردن بڕیاربوو بیانبینین، ئەوە تا ئێستا نەمانبینیوە. لەم حكومەتە زوڵم لەخۆمان بكرێت كە بەخوێنی خۆمان دروستمان كردووە، ئێمە خەباتمان كردووە بۆ ئەوەی یاسا هەبێت، ئێستا ئەم حكومەتە غەدرمان لێ بكات، ئێمە ناچین بەرد بگرینە حكومەت و پۆلیس ئەزێت بدەین، چووین لە رێگەی یاساوە سكاڵامان كردووە تا حەقی خۆمان وەربگرینەوە، دیارە ئەم حكومەتە مەجالی نەبووە و كاتی نەبووە ئێمە ببینێت.

سازدانی: شاناز حەسەن ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، پارتی و سەرۆكی حكومەتی هەرێم تۆمەتبار دەكات بەخزمەتنەكردنی سلێمانی و دەشڵێت:» هەر بڕە پارەیەك بۆ خزمەتكردنی سلێمانی داوا بكرێت دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكی حكومەت لێی بەرپرسیارە». هۆشیار ئیسماعیل، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەفراكسیۆنی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سلێمانی قوربانی زۆری داوە، بەڵام وەك گوندێكی گەورە وایە.   هاوڵاتی: دیاریكردنی رۆژی 14ی مانگ وەك رۆژی سلێمانی تاچەند گرنگە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دیاریكردنی ئەو رۆژە گرنگە، چونكە چەند بیروڕایەكی جیاواز هەبوو لەسەر ئەم رۆژە، هەر یەكەو وتوویەتی رۆژێكە بۆیە لەدڵەراوكێی ئەو كەسانەی ئەو رۆژەیان بەلاوە گرنگە شتێكی باشە، وەك پایتەختی رۆشنبیری گرنگەو لەدوای ئەو رۆژەوە هەفتەیەك چالاكی دەستپێدەكات، بۆیە ئەوە گرنگیی خۆی هەیە بۆ ناساندنی زیاتری كلتوری سلێمانی.   هاوڵاتی: دەبوو چی بكرایە بۆ سلێمانی  لەڕووی خزمەتكردنەوەو نەكراوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دەبوایە زۆر شت بكرایە بۆ سلێمانی نەكراوە، گرنگترینیان پێشتر پەرلەمان بڕیاریدا، ملیارێك دینار تەرخانكرا بەڵام نەكراو تەنیا یەك ساڵ خەرجكرا، كە لەزۆر بواردا خەرجدەكرا بۆ بووژاندنەوەی بواری رۆشنبیری و كلتوری سلێمانی، بۆیە گرنگ بوو، بەڵام نەكرا.   هاوڵاتی: زۆرجار باس لەوە دەكرێت سلێمانی بووەتە گوندێكی گەورە بەراورد بەهەولێر؟ هۆشیار ئیسماعیل: سلێمانی لەچاو ئەو هەموو قوربانی و شۆڕشەكانی كە داویەتی و ئەو ئازایەتی و تێكۆشانی خەڵكەكەی، لەچاو ئەو هەموو شەهیدەی خەڵكەكەی زیاتری بۆ بكرایە، بەڵام سلێمانی ئێستاش دڵگیرە، شارێكە هەر كەسێك بێت، هەست بەئارامی دەكات لەناویدا، هەروەك گوندێكی گەورە، چونكە گوندیش ئێستا خۆشەو هەیە بۆ سەفەر و گەڕان دەچێت، ئەوەی ئێستا دێتە سلێمانی دڵخۆشە. راستە دەبوایە زۆر زیاتری بۆ بكرایە، ئێمە پێمان خۆشە هەر شارێكی دیكەی كوردستان ئاوەدان بكرێتەوەو خزمەتگوزاری بۆ بكرێت، جا هەولێر بێت یان هەر شوێنێكی تر، بەڵام نەك لەسەر حسابی شاری سلێمانی بكرێت، ئێستاش زۆر خزمەتگوزاری هەیە لەسلێمانی هەیە لەهەولێر نیە بەتایبەت لەبواری خزمەتگوزاریی ئاوو ئاوەرڕۆدا هەولێر زۆر لەدواوەیە، ئەوەتا بینیمان بەلافاوێك چی لێهات.   هاوڵاتی: وەزیری دارایی و ئابووری كە لەپشكی بزوتنەوەی گۆڕانە لەناو حكومەت، سلێمانی تۆمەتبار دەكات بەوەی كە داهاتەكەی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنە لەكاتی خۆیدا؟ هۆشیار ئیسماعیل: ئێمە زۆر پێمان سەیرەو جێگەی سەرسوڕمانە، چونكە ئەو شتانە قسە نیەو پێویستی بەداتایە، چونكە هەموو داهاتەكان دەگەڕێتەوەو بەداتا لەبەر دەستیدایە، بەڵام كە بێت و بەگریمانە وەریبگرین، داهاتی سلێمانی 100 ملیارەو ناگەڕێتەوە بۆ حكومەت، ئایا حكومەتی هەرێم لەسەر ئەو 100 ملیارە پەكی كەوتووە، با بایی ئەو  100 ملیارە موچە دابەش نەكات، بەڵام مەعقولە هیچ وەزارەتێك دابەش ناكات و دەیبەستێتەوە بە داهاتی سلێمانییەوە. نەك هەموو وەزارەتەكان راگرێت و كە 200 ملیارەكە هات هەمووی دابەش بكات، چونكە داهاتی سلێمانی ئەوەندە نیە  كە لێكی بەینەوە لەبەرامبەر داهاتی نەوتی هەرێمدا كەنرخی نەوت لەئێستادا بووەتە 80 دۆلار بەرەو سەر، موچەش هەروەك ئەوكاتە دابەشدەكرێت كە نرخی نەوت بە 50 دۆلارو 55 دۆلار بووە، هیوادارم وەزیری دارایی وەڵامی ئەوە بداتەوە، ئەو جیاوازیە زۆرەی پارەی نەوت چی بەسەر دێت؟.   هاوڵاتی: سەرمایەداران و وەبەرهێنەران گلەیی ئەوە دەكەن رۆتینات زۆرەو كارەكان لەبەڕێوەبەرایەتییەكاندا سست دەڕوات؟ هۆشیار ئیسماعیل: بەڵێ ئێمەش دەزانین و ناڕازین كە رۆتیناتی زۆر هەیە، بەڵام ئەوە تەنیا لەسلێمانی نیە و لەهەولێرو لەهەموو شوێنیك هەیە، كاك قوباد زۆر هاوكارە هەم بۆ سەرمایەداران و هەم وەبەرهێنەرانیش، كارئاسانییان بۆ دەكات و هاوكاریانە، ئەو رۆتیناتە هەر هەیەو لەهەوڵی ئەوەدایە كەمی بكاتەوە و نەیهێڵێت ئەوەش بەتەنیا كاك قوباد لێی بەرپرس نیە، چونكە چەندین ساڵە هەر هەبوووە و ئاوا هاتووە و بەردەوام بووە. بێگومان شتێكیش كە بە خەڵەتی دێت كاتی دەوێت تا چاكدەكرێتەوە، بابەتی قۆرخكاریش لەهەموو كوردستان و لەهەموو عێراقیش هەیەو بەردەوام كاری ئێمەش بۆ ئەوە بووەو بەردەوام وتوومانە هەر وەبەرهێنەرێك یان سەرمایەدارێك یان هەر كەسێك بینی لە بەڕێوەبەرایەتیەكدا بینایەك كە بەتەواوی قۆرخكاری دروست بووە، یان بەرتیلە، ئێمە ئاگادار بكەنەوە بەپێی یاساو رێنماییەكان و هەر شتێك بكەوێتە سەرشانی ئێمە وەك ئەنجومەن هاوكاردەبین لەڕووی دادگاو حكومەت و هەر لایەنێكەوە بێت.   هاوڵاتی: گۆڕانكاری لەبەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی گەیشتووە بەچی كە باس لەگۆڕانكاری چەند بەڕێوەبەرایەتییەك دەكرێت؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەر گۆڕانكاریەك بكرێت دەبێت سیڤی و ناوی كەسەكان بێتە لای ئێمەو لە رێگەی ئێمەوە دەكرێت و بەرزبدەكرێتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتیەكان و بۆ وەزارەتەكان و بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام تائێستا هیچ شتێك بەفەرمی نەهاتووە بۆ ئێمەو هیچ گۆڕانكارییەك بڕیاری لەسەر نەدراوە.   هاوڵاتی: پێتانوایە كابینەی نۆیەم بەرپرسیارە لەخزمەتنەكردنی سلێمانی؟ هۆشیار ئیسماعیل:  كابینەی نۆیەم واتە هەرسێ لایەنەكە تێیدا بەشدارن، بەڵام داواكاری كوردستان هەمووی یان سلێمانی كە جێبەجێنەكراوە بەرپرسیارێتی یەكەم دەكەوێتە ئەستۆی پارتی كە ئەو جێبەجێی نەكردووە، چونكە لەئەساسیەتەكانی حوكمڕانی لەدەست پارتیدایە و ئەو لایەنانەی پەیوەندی بەداراییەوە هەیە هەمووی لەئەستۆی سەرۆكی حكومەتی هەرێمدایە كە پارتین،  چونكە ئێمە نووسراو دەكەین بۆ بڕە پارەیەكی زۆر كەم، دەبێت لەئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیاری لەسەربدرێت،  لایەنەكانی تریش هەریەكەیان بەپێی حەجمی خۆیان بەرپرسیارێتی دەكەوێتە سەرشان، كە داواكارییەكان جێبەجێبكرایە، ئەم هەموو كۆچە و رۆیشتنی گەنجان نەدەبوو، تەنیا هەندێك داواكاری كەم جێبەجێكراوە كە لەئاست پێویستدا نەبووە.   هاوڵاتی: مام جەلال بەردەوام شاری سلێمانی بەشارە حەیاتەكە ناو دەبرد، ئایا ئەم شارە بەشارە حەیاتەکە ماوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەموو كات مانای شارە حەیاتەكە ماوەو دەمێنێت لە بیرو هزری ئێمەداو لەدڵ و سینەماندایە، بەڵام هیوادارم  بتوانین خزمەتێك بكەین بەسلێمانی كە ئەو خەڵكەی لێشمان تۆراوە ئاشتیان بكەینەوەو خزمەتێك بەخەڵكەكەی و بەشارە حەیاتەكە بكەین.  

سازدانی: مەزهەر كەریم سەرۆكی سەندیكای دەرمانسازانی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات كەهاوردەكردنی دەرمانی قاچاغ بۆ هەرێمی كوردستان بەردەوامەو زیادیشی كردووە، دەشڵێت: «ئەو قودرەتە نیە هەموو دەرمانێك فەحس بكرێت، بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەش، هەموو جۆرە دەرمانێك بەقاچاغ دێتە كوردستانەوە». ‌د. بارێف زاهیر سەرۆكی سەندیكای دەرمانسازانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە  «پێدانی ئەم هەموو جۆر دەرمانە لەسەر ئەساسی پزیشكی نەبێت ئەوكاتە ئێمە رێك بیرمان بۆ ئەوە دەچێت، لەوە دەچێت كۆمپانیاكانی دەرمان یاخود ئەو كەسانەی كە بەجۆرێك لەجۆرەكان شتی نائەخلاقی تەندروستی‌و پزیشكییان ئەنجامداوە، دەبێت ئەو كەسە رووبەڕووی دادگا بكرێتەوە كەدزینی پارەیە لەنەخۆش».  هاوڵاتی: جۆرێك لەئاڵۆزی‌و فەوزا دەبینرێت لەهاوردەكردنی دەرماندا بۆچی؟ د.بارێف زاهیر: لەهاوردەكردنی دەرماندا سەدو هەشتا بۆ دووسەد كۆمپانیای فەرمی هەیە لەعێراق‌و هەرێمی كوردستان دەرمان هاوردە دەكات لەدەرەوە بۆ ناوخۆی كوردستان، ئەگەر فەوزا هەبێت لەهاوردەكردنی دەرمان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، زۆربەی كات شوێنی نافەرمی یاخود قاچاغ دەرمان ئاوردە دەكات، ناویان تۆمارنەكراوە لەوەزارەتی تەندروستی هیچ كەسێك ئاگادارنیە، ئێمە نازانین كێن، بەڵام ئەگەر زۆر وردبینەوە لەشارەكان‌و سنورەكان دەزانرێت كێن‌و ئەوانە دیاری بكرێن، بەڵام كاری هێنانی دەرمانی قاچاخ لەوەتەی من بەبیرم دێت هەر هەبووە، لەئێستادا تەسەور دەكەم زیادی كردبێت، چونكە ئەو قودرەتە نیە هەموو دەرمانێك فەحس بكرێت، بۆ پڕكرنەوەی ئەو بۆشاییەش، بۆیە بەشێك لەدەرمان بە قاچاخ دێتە هەرێمی كوردستان، كە جۆری دیاری كراوی نیە هەموو جۆرە دەرمانێك دێت.  هاوڵاتی: لەئێستادا مۆڵەتی مەدخەلی دەرمان لەلایەن وەزارەتی تەندروستییەوە راگیراوە هۆكارەكەی چیە ئایا رێكدەخرێتەوە؟ د.بارێف زاهیر: مۆڵەتی مەدخەری دەرمان نیە، بەڵكو كۆمپانیای هێنان‌و هاودەكردنی دەرمانە‌و لەئێستادا راگیراوە، بۆچی راگیراوە، كردنەوەی كۆمپانیای دەرمان كەی‌و چۆن دەكرێتەوە ناتوانم وەڵامێكی دەقیق بدەمەوە، جگە لەوەزارەتی تەندروستی، بەڵام تەنیا دەتوانم وەك رێگەپیشاندەرێك لەوبارەیەوە قسە بكەم، وەزارەتی تەندروستی دەیانەوێت بەپێی رێنماییەكانی هاوردەكردنی دەرمان‌و فەحسكردنی دەرمان‌و فر‌وشتن‌و هێنان‌و بڵاوكردنەوەی لەنەخۆشخانەكاندا رێنمایی تازەی بۆ دەربكەن.  هاوڵاتی: ئێوە وەك سەندیكای دەرمانسازان تەنیا بەرگری لەكارمەندەكانتان دەكەن یان بەرگریش لەو خەڵكەش دەكەن كەدەچێتە بەردەم پزیشكێك‌و لەڕەچەتەیەكدا چەندین دەرمانی بۆ دەنووسێت؟ د. بارێف زاهیر: ئێمە سەندیكای دەرمانسازانین، بەڵام سەندیكای دەرمانسازان مانای ئەوە نیە تەنیا ئیش بۆ ئەوەبكات دەرمانساز خۆش بژی، سەندیكای دەرمانسازان یەكێك لەهەدەفەكانی ئەوەیە كەبتوانێت دەرمان بەشێوەیەكی سالم‌و رێکوپێك‌و تەندروست بگاتە دەستی نەخۆش، ئەمە یەكێكە لەئەهدافەكان لەیاساكانی ئێمەدا نووسراوەتەوە، ئەمە واتای ئەوەیە لەهەر شوێنێكدا نەخۆشێك بەشێوەیەكی ناتەندروست یاخود بەنرخێكی ناتەندروست یاخود بەشێوەیەكی ناڕێك‌وپێك دەرمان بگاتە دەستی، جا سەبەبكار هەركەسێك بێت ئێمە ئیجرائاتی لەگەڵ دەكەین ئەگەر هاتوو سەبەبكارەكە پەیوەندی بەدەرمانخانەكانی ئێمەوە بوو، ئیجرائاتەكانیش بەم شێوەیەیە ئەگەر هاتوو سەرپێچی لەجلوبەرگدا بێت ئەوا ئاگادار دەكرێتەوە پاشان دەرمانخانەی پێدادەخرێت ئەگەر پەیوەندی بەنەخۆشەوە بوو ئەوا رووبەڕووی یاسا دەكرێتەوە ، یاخود پەیوەندی بەپزیشكێكەوە هەبوو یان هەر كەسێكی دیكە بوو ئەگەر شوێنەكە شوێنێكی فەرمی بوو وەك عەیادەی پزیشكێك. ئێمە چەندین جار نووسراومان كردووە بۆ سەندیكای پزیشكان تاحاڵەتێك روویداوەو بەدواداچوونی بۆ بكەن، بەڵام ئەگەر شوێنێكی نافەرمی بوو وەك لاكۆڵانەكان، كە بەداخەوە لەئێستادا زۆر زۆر شایعەو لە لاكۆڵانەكاندا هەیە، ئەوە دەچێتە قاڵبێكی دیكەوە، دەچێتە قاڵبی ئەمنی قەومییەوە، ئەمە دەچێتە قاڵبی پەیڕەوكردنی یاسا لەلایەن حكومەتەوە بەرامبەر ئەو كەسانە، ناتوانم بچم ئیجرائات لەگەڵ شوێنێكدا بكەم كەخۆی بۆخۆی نافەرمیە.  هاوڵاتی: زۆرترینی خەڵك گلەیی ئەوە دەكەن كەپزیشك لەدوای دیاریكردنی نەخۆشیەكەی چەندین جۆر دەرمانی جیاوازی بۆ دەنووسێت؟ د. بارێف زاهیر: ئەم پرسیارە دوو روانگەی هەیە، یەكەم پزیشك خۆی دەزانێت چی بۆ نەخۆش دەنووسێت، كەس ناتوانێت ئیجباری بكات، چونكە ئەو پشكنین بۆ نەخۆشەكە دەكات، دیاری دەكات، ئەو دەزانێت ئەو نەخۆشە چی دەوێت، لەوە دەچێت دە جۆر دەرمانی بوێت، لەوە دەچێت بەیەك دەرمان حەلی بكات، بەڵام دەبێت لەسەر ئەساسێكی زانستی بێت كە دەبێت سەندیكای پزیشكان ئەوە دیاری بكەن، پێدانی دەرمانەكە لەسەر ئەساسی پزیشكی بووە یان زانستی بووە یان لەسەر هەر ئەساسێكی دیكە بووبێت، روانگەی دووەم پێدانی ئەم دەرمانە یان پێدانی ئەم هەموو جۆر دەرمانە لەسەر ئەساسی پزیشكی نەبێت، ئەوكاتە ئێمە رێك بیرمان بۆ ئەوە دەچێت، لەوە دەچێت كۆمپانیاكانی دەرمان یاخود ئەو كەسانەی كە بەجۆرێك لەجۆرەكان شتی نائەخلاقی تەندروستی‌و پزیشكیان ئەنجامداوە، دەبێت ئەو كەسە رووبەڕووی دادگا بكرێتەوە كەدزینی پارەیە لەنەخۆش، بۆیە ئەمە شتێكی زۆر نائەخلاقیە، هەركەسێك ئەو كارە بكات لەئەخلاقی پزیشكی لایداوە، كەحاڵەتی وەهابووەو هەیە، بەڵام خۆشبەختانە زۆر نیە.  هاوڵاتی: پزیشكانی وڵاتان بە نەخۆشەكانیان دەڵێن ئیسراحەت بكە یان تەنیا ئاو بخۆ، بۆ لای ئێمە پزیشك ئەوە جێبەجێ‌ ناكات، نمونەی زیندوی ئەوەش چەند پزیشكێكی بەریتانی هاتوونەتە هەولێر لە باسی ئەوە دەكەن فەوزا هەیە لەپێدانی دەرمان بەنەخۆش ؟ د. بارێف زاهیر: ئاو بخۆو ئیسراحەت بكە، ئەمە تەنیا بۆ هەموو نەخۆشێك نیە‌و بەهەموو نەخۆشێك ناڵێن، لەئەوروپاش ئەگەر یەكێك ئیلتیهاباتی ڤایرۆسی هەبوو ئەوا پێیدەڵێن بڕو ئیسراحەت بكەو ئاو بخۆ، چونكە ڤایرۆس ماوەی حەفتاو دوو كاتژمێری خۆی تەواو دەكات‌و تەواو دەبێت یاخود نەخۆشی سكچون دەرمانی بۆ نانووسن یان تا لێهاتن دەرمانی بۆ نانووسن، دەڵێن بڕۆ لەماڵەوە ئیسراحەت بكە، خواردنەكانت شەكرو خوێی تێدابێت بۆ قەرەبووكردنەوە، بەڵام كەیەكێك بزانن بەڕاستی نەخۆشە لەهەر جێگەیەك بێت دەرمانی بۆ تەرخان دەكەن، بەڵام ئەوەی ئێمە دەیبینین دەرمان بەڕێژەیەكی زۆر دەنووسرێت كە زۆر كات نەخۆش تەحەمولی ئازار ناكات و داوای دەرمان دەكات.  هاوڵاتی: كوالێتی كۆنتڕۆڵی دەرمان لەكوردستان كاری پێناكرێت، بۆ نموونە دەرمان هاتووەتە كوردستان لەدەرمانخانەكان دەفرۆشرێت كوالێتی زۆر نزمە بۆچی رێگەدەدەن دەرمانی كوالێتی نزم بێت؟ د. بارێف زاهیر: ناتوانین بڵێین كوالێتی كۆنتڕ‌وڵ كاری پێناكرێت، كاری پێدەكرێت، بەڵام بەپێی پێویست دەرەقەتی ئەو هەموو دەرمانە نایەت و ناتوانێت سەیتەرە بكات، چونكە دەرمان بەڕێژەیەكی زۆر دەهێنرێتە كوردستان، هیچ كەوالێتی كۆنتڕۆلێك نیە بتوانێ‌ هەموو دەرمانێك فەحس بكات، لەجێگەی كوالێتی كۆنتڕۆلێك دوو كوالێتی كۆنتڕۆڵ هەیە یان سیان هەیە، ئێمە یەك دائیرەمان هەیە، ئەمەش پێویستی بەوەیە توانایەكی زۆری بدرێتێ،‌ تەنیا كاری پشكنین بێت، بەڵام كاریان زۆر پێسپێردراوە كەژمارەی فەرمانبەرو ئامێریان كەمە.  هاوڵاتی: ئێوە لەگەڵ لیژنەی تەندروستی لەپەرلەمانی كوردستان قسەتان كردووە ئەم كێشانە چارەسەر بكرێت یان نا؟ د. بارێف زاهیر: كۆنتاكتمان زۆر باشە لەگەڵ لیژنەی پەرلەمان، عادەتەن لەكاتی یاسادانان‌و یاسا قبوڵ كردن ئێمە كارمان پێیان دەبێت، ئەوانیش بەهەمان شێوە، ئەوان زیاتر موتابەعە دەكەن‌و پرسیار دەكەن.  هاوڵاتی: لەئێستادا وەك چۆن دوكان‌و ماركێت لەگەڕەكەكاندا زۆر بووە ئەوەهاش دەرمانخانە زۆر بووە، ئێوە وەك سەندیكا چاودێری ئەم دەرمانخانانە دەكەن یان نا، نموونە خەڵك هەبووە دەرمانی كڕیوە ماوەیەكی كەمی ماوە تا بەسەربچێت؟ د. بارێف زاهیر: ئێمە زۆر زۆر پێخۆشحاڵین‌و سەرمان بەرزە ژمارەی دەرمانخانە بەشێوەیەكی وەها زیاد بكەین كەخەڵك پێمان بڵێت ماشەڵا بەقەدەر هێندەی سۆپەرماركێت دەرمانخانە هەیە، ئەمە سەربەرزیە بۆ ئێمە، لەهەموو كوچەو كۆڵانێکدا بەشێوەیەكی فەرمی خزمەتی نەخۆش بكەین، كەژمارەیان نزیكەی دوو هەزار دەرمانخانە دەبێت لەشارەكانی هەرێم، وەك چاودێریش لەڕێگەی لیژنەكاتی تەندروستی‌و بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكانی تەندروستی‌و لیژنەكانی قایمقامیەتەوە چاودێری دەكەین.  هاوڵاتی: لەكابینەی حەوتەمی حكومەتی هەرێمدا باس لەوەكراوە حكومەت كۆمپانیایەكی گشتی دەرمان پێكدەهێنێت بەهاوبەشی لەگەڵ كەرتی تایبەت ئەوە چی بەسەرهات؟  د. بارێف زاهیر: كاتی خۆی ئەو كارە نەكرا كەكابینەی پێشوو، وەزیری تەندروستی كابینەی پیشوو لەكاردابوو، ئەوكات ئەو كارە نەچووە پێش و لەئێستادا هیچ نەكراوەو وەك خۆی ماوەتەوە.  هاوڵاتی : ئەگەر مۆڵەت بكرێتەوە بۆ دەرمانساز تەنها مۆڵەت بەسە یان پێویستی بەڕێكارەكانی كۆمپانیاكانی كردنەوەی مەدخەلی دەرمان كەمتر بكرێتەوە، هەموو كەسێك نەتوانێت ئەوە بكات؟ د. بارێف زاهیر: تەنیا مۆڵەت نیە، بەڵكو بیست‌و هەشت خاڵمان وەك شەرت‌و مەرج لەسەر دەرمانخانە داناوە كاتێك دەكرێتەوە، دەبێت هەموو مەرجەكانی تێدابێت بەپێی یاسا كەزۆرە ئەوەها باس ناكرێت.  هاوڵاتی: كۆمپانیا‌و كارگە هەیە بۆ دروستكردنی دەرمان لەسلێمانی كاری بۆ كردووە ئەو دەرمانەنەی ئەوان بەرهەمی دەهێنن چاودێری بكەن تابزانن كەوالێتیەكی باشە لەچاو ئەو دەرمانەی لەدەرەوەی وڵاتەوە دەهێنرێت؟ د. بارێف زاهیر: ئەوەی من دەیزانم‌و ئێمە دەیبینین نەك كارگەی دەرمان لەسلێمانی، هەردوو كارگەی دەرمان لەهەرێم جۆریەتیان زۆر باشە، هاتنەناوەی دەرمانی بیانیش بەهۆی بازاڕی ئازادەوەیە كەدێتە كوردستان نەك خراپی دەرمانی خۆمان.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم جێگری سوپاسالاری وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوە دەدات كە لەشەش مانگی كۆتایی ئەمساڵدا كاری زۆرباشیان كردووە بۆ گواستنەوەو یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە و دەشڵێت:» چوار لیوای دیكە یەكخراونەتەوەو خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە». لیوا قارەمان كەمال، جێگری سوپاسالاری وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوە دەدات كە لەگەڵ وەزارەتی بەرگری عێراق رێككەوتوون كە لیوایەك لەوەزارەتی پێشمەرگەو لیوایەك لەسوپای عێراق بۆشاییە ئەمنییەكانی نێوان هەردوولا پڕبكەنەوە. هەروەها جەختی لەوەشكردەوە كە لیواكەی وەزارەتی پێشمەرگە بەگواستنەوە دەخرێنە سەر وەزارەتی بەرگری عێراق و مووچەو خانەنشینیان لەلایەن عێراقەوە دابین دەكرێت. هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كەناردنی دوو لیوا بۆ بۆشاییە ئەمنییەكان كاریگەری خۆی دەبێت، بەڵام ناوچەكە فراوانەو ناردنی ئەو هێزانە كەمەو پێویستی بەدوو لیوای دیكەش دەبێت. هاوڵاتی: بەرپرسانی ئەمنی عێراق و هەرێمی كوردستانیش باسی زیادبوونی مەترسییەكانی داعش دەكەن، بەرنامەتان چییە بۆ رووبەڕووبوونەوەیان؟ لیوا قارەمان كەمال: بە راستییەكەی ئەوەی ئێمە تەئكیدی لێدەكەینەوە هەماهەنگی زیاترە لەنێوان ئێمەو عێراقدا بەتایبەتی نەهێشتنی ئەو بۆشاییە ئەمنیانەی لەنێوان هەردوولاماندا هەیە، ئەوە خاڵی هەرە سەرەكی و گرنگە. خاڵێكی تر ئەوەیە كە ئۆپەراسیۆنی هاوبەش ئەنجامبدەین پێكەوە، چونكە ئەو بۆشاییە ئەمنییانە گەورەن لەهەندێك شوێن دەگاتە 40 تا 60 كیلۆمەتر چوارگۆشە، هیچ هێزێكی تێدا نییە، هەم عێراق رێگە نادات هێزەكانی پێشمەرگە بچنە ئەو شوێنانە، هەم عێراق خۆیشی ئامادە نییە بچنە ئەو شوێنانە، زۆرجار تەئكیدمان كردووەتەوە كە پێویست دەكات ئەو بۆشاییە ئەمنییانە بە هێز پڕبكرێتەوەو پلانی ئەوەمان هەیە دوو لیوا دروست دەكرێت كەلیوایەكی وەزارەتی پێشمەرگەو لیوایەكی وەزارەتی بەرگری عێراق بۆ ئەو ناوچانە، بەڵام ناوچەیەكی گەورەیەو چوونی دوو لیوا زۆر كەمە، راستە كاریگەری خۆی دەبێت، لیوایەكیان لەخانەقین تا مەنتیقەی كەركوك دەبێت و لیواكەی دیكە لەمەخمور دەبێت تا دەشتی نەینەوا، دوو لیوا كەمە بۆ ئەو سنورە و ئومێدەوارین دوو لیوای دیكە دروست بكرێت. هاوڵاتی: پرسی ناردنی ئەو دوو لیوایە بۆ ئەو بۆشاییە ئەمنیانەی باست كرد بەچی گەیشتووە؟ لیوا قارەمان كەمال: ئەم لیوایانە لەقۆناغی كۆتاییدایەو وەزارەتی پێشمەرگە ناوەكان ئامادە دەكات كەژمارەیان سێ هەزارو 700 پێشمەرگەو ئەفسەر دەبێت، لەچەند رۆژی داهاتوودا ناوەكان دەنێردرێت بۆ بەغداو دەگوازرێنەوە بۆ سەر وەزارەتی بەرگری عێراق، واتا موچەو خانەنشینیان لەسەر عێراق دەبێت، ئەمە هەنگاوێكی باشە. هەفتەی رابردوو لەگەڵ وەزارەتی بەرگری عێراق كۆبوونەوەمان كردووە تەئكید كراوەتەوە كە ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لەو ناوچانەدا ئەنجام بدەین، چونكە داعش هەم مەترسی ماوە لەسەر هێزە ئەمنییەكانی هەرێم و عێراق و هاووڵاتیانی مەدەنی لەو ناوچانەدا، تائێستا داعش چالاكی هەیەو بەردەوام خۆی رێكدەخاتەوە  لەبەرئەوە، ئەگەر ئەو ناوچانە بە هێز پڕ نەكرێتەوەو ئۆپەراسیۆنی هاوبەش نەبێت بەتەئكید داعش دەمێنێت و لەناو ناچێت. هاوڵاتی: ئەم دوو لیوایە دەتوانین بڵێین تا كۆتایی ساڵ لەو ناوچانە جێگیر دەكرێن؟ لیوا قارەمان كەمال: لەچەند رۆژی داهاتوودا وەزارەتی پێشمەرگە ناوەكان دەنێرێت بۆ وەزارەتی بەرگری عێراق، ئەمە مەشق و راهێنانی دەوێت و بەئۆتومبێلی جەنگی نوێ و ئینجا دەنێردرێنە واجب، دوای ئەوەی ناوەكان دەنێرین و رێكدەخرێن دواتر مەشقیان پێ دەكرێت ئینجا دەچنە واجبەوە. باسی ئەوەمان كردووە كە دوو لیوا بۆ ئەو ناوچانە كەمەو وەك یەكەم هەنگاو هەنگاوێكی زۆر باشە، درێژییەكەی هەزار كیلۆمەتر دەبێت و ناردنی دوو لیوا زۆر كەمەو بەڵام كاریگەریی خۆی دەبێت. هاوڵاتی: ئەگەر ئۆپەراسیۆنی هاوبەش ئەنجام بدەن، هێزەكانی هاوپەیمانان هاوكارتان دەبن؟ لیوا قارەمان كەمال: هێزەكانی هاوپەیمانان لە دروستكردنی ئەم دوو لیوایە بۆ ئەو ناوچانە سەرجەم چەك و پێداویستییەكانیان لەسەر هاوپەیمانان دەبێت، هەر كاتێكیش ئۆپەراسیۆن ئەنجام بدرێت هاوكار دەبن. هاوڵاتی: ژمارەی داعش باس لەنزیكەی 10 هەزار چەكدار دەكرێت، ئێوە وەكو وەزارەتی پێشمەرگە دەزانن بەنزیكەیی چەند كەس دەبن؟ لیوا قارەمان كەمال: داعش لەجموجۆڵدایە لەهەر ناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی دیكە ژمارەیان دەگۆڕێت، لەدیالە ژمارەیەكەو لە كەركوك و باشووری كەركوك ژمارەیەكە، لەناوچەی مەخمور و نەینەوا ژمارەیەكی دیكەیەو بەو ناوچانەدا بڵاوبوونەتەوە، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی ئەو ژمارە گەورەیە نین، بەڵام بەشێوەی پارتیزانی شەڕت لەگەڵدا دەكەن. ئەو شەوەی ئەو دوو پێشمەرگەیە شەهید بوون، دوو تا سێ چەكدار لەدوورەوە رەبیەكەیان بینیوەو پێشمەرگەكە دەركەوتووەو تەقەیان لێكردووەو دواتر پێشمەرگەكەی دیكە چووە بە هانایەوە تەقەشیان لەو كردووەو شەهیدیان كردووە، ئەوە نییە مەفرەزەیەكی گەورە هاتبێت رەبایەكە بگرێت، ئەوان مەبەستیانە چۆن بتوانن زیانێكت پێ بگەیەنن و خۆیان بێ زیان لێی دەربچن. هاوڵاتی: حسابی ئەوە دەكرێت كە ئەو دوو لیوایە دەچنە ئەو بۆشاییە ئەمنیانە تا رادەیەكی زۆر گیانیان پارێزراو بێت و ئەجهیزەو تەكنیكی نوێ بەكاربهێنن؟ لیوا قارەمان كەمال: سوپای عێراقی لە رووی ئیمكانییەتەوە ئیمكانییەتی باشی هەیە، لە رووی پێداویستی جەنگی و چەكەوە شتی باشی هەیە، هەم هاوپەیمانانیش وەكو باسم كرد هاوكار دەبن بۆ ئەو دوو لیوایە، بەتەئكید دۆخیان باشتر دەبێت لە رووی پێداویستییە سەربازییەكانەوە. هاوڵاتی: پێتانوایە خەڵكی ئەو ناوچانەی داعشی لێییە یارمەتیان دەدەن؟ لیوا قارەمان كەمال: چارەسەری داعش تەنها هێز نییە، كۆمەڵێك بابەتی سیاسیشی هەیە تا ئەو بابەتانە چارەسەر نەكرێت كۆمەڵێك كەموكورتی ئیداری هەیە چارەسەر ناكرێت، داعش ئەو فرسەتە دەقۆزێتەوەو گەشە دەكات و دەمێنێت و عاتیفەی خەڵك بەلای خۆیدا رادەكێشێت، بەڵام داعش بەتەنها بە كردەوەی سەربازیی لەناو ناچێت، لەناوچە سوننە نشینەكاندا كێشەی زۆری خزمەتگوزاری و نەبوونی ئاوەدانی هەیە، ئەمانە هەمووی وای كردووە داعش ئیستغلالی ئەو دۆخە بكات و بمێنێتەوە. هاوڵاتی: پرسی چاكسازییەكان و یەكخستنەوەی هێزەكان گەیشتووەتە چ قۆناغێك؟ لیوا قارەمان كەمال:چاكسازییەكان بەردەوامەو بۆ یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، ئەم شەش مانگەی كۆتایی ئەمساڵ ئیشی زۆر باش كراوە، چوار لیوای دیكە خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە، هەروەها پشتیوانی یەك و دوو خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە، پشتیوانی یەك فەرمانەكەی دەرچووەو پشتیوانی دوو نوسراوەكەی لەئەنجومەنی وەزیرانەو ئەویش دێتەوە، ئەوەش كۆتایی پێهاتووە لە رووی گواستنەوەی هێزەكان بۆ سەر وەزارەتی پێشمەرگە. مەسەلەی یەكخستنی ژمێریاری میكانیزمەكە رێكخراوەو نووسراوەكەی لە ئەنجومەنی وەزیرانەو تەنها رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی دەوێت بگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە. هاوڵاتی: واتا دەتوانین بڵێین یەكەی 70 و 80 ئیتر مووچەكانیان لەلایەن وەزارەتی پێشمەرگە دەدرێت؟ لیوا قارەمان كەمال: تا یەكەی ژمێریاری كە میكانیزمەكەیمان نوسیووەو نێردراوە بۆ حكومەتی هەرێم، كە موافەقەكەی گەڕایەوە بەدڵنیاییەوە لەوەزارەتی پێشمەرگە مووچە وەردەگرن، چونكە پێشتر میزانییەی خۆیان جیاواز بووەو دەبێت بگۆڕدرێت و بگوازرێتەوە سەر وەزارەت. هاوڵاتی: ئەی پرسی خانەنشینانی پێشمەرگە هەمووی خراوەتە سەر وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم؟ لیوا قارەمان كەمال: دۆسیەی خانەنشینانی پێشمەرگە هەمووی چووەتە سەر وەزارەتی دارایی و ئابووری و هیچ خانەنشینێك نامێنێت لەسەر وەزارەتی پێشمەرگە، ئێستا وەجبە وەجبە دەنێردرێت، ئەوەش ئیشی باشی لێكراوە. لەسەر رێكخستنەوەی دۆسییەكان كە دەبێت هەموو پێشمەرگەیەك دۆسییەی تایبەت بەخۆی هەبێت خەریكی رێكخستەوەی ئەو دۆسیانەین. هاوڵاتی: پلە بەرزكردنەوەی هێزەكانی پێشمەرگەو ئەفسەران بۆچی دوادەكەوێت؟ لیوا قارەمان كەمال: بەڵێ راستە، خۆی فەترەیەك پلە بەرزكردنەوە راگیرا، كە كرایەوە بەرزمان كردووە بۆ ئەنجومەنی وەزیران و ئەوانیش داوای لیستی خانەنشینانیان كرد، ئێستا لیستێكمان ناردووە لەدوای ئەوە جەدوەلی 2018 و 2019 بەوەجبە وەجبە ئامادەیە بینێرین بۆ ئەنجومەنی وەزیران تا رەزامەندی لەسەر بدەن. لیستی خانەنشینان كە ژمارەیان زیاتر لە 800 ئەفسەرە ناویان رۆیشتووە بۆ خانەنشین، ئەوەش ئیشی تێدا كراوە، هۆكارەكەی پێشتر ئەوە بووە كە پلە بەزركردنەوە راگیرابوو.

تەشەنەكردنی كۆرۆناو رێگری هەندێك لەهەڤاڵان لەهەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆ هۆكاربوو بۆ درێژەدان بەو ئەزموونە سەرنەكەوتووە   سازدانی: ئارا ئیبراهیم   ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی بە راشكاوانە قسە لەسەر كێشەو پرسە ناوخۆییەكانی حزبەكەی دەكات و ئاماژە بەوە دەدات كە لەكۆنگرە بڕیاریانداوە پاش شەش مانگ، ئەزموونی هاوسەرۆكی هەڵسەندگاندنی بۆ بكرێت و پەیڕەو هەموار بكرێتەوە، دەشڵێت:» بەشێك لەهەڤاڵان رێگربوون لەهەمواری پەیڕەوی ناوخۆو بوونە هۆكاری بەردەوامی ئەو ئەزموونە سەرنەكەوتووەی یەكێتی». ئارێز عەبدوڵا، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  دەشڵێت:» سیستمی هاوسەرۆكی لەناو یەكێتی فەشەلی هێناوە».  هاوڵاتی: دۆخی یەكێتی بەتایبەت دوای دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان چۆنە؟ ئارێز عەبدوڵا: دوای هەڵبژاردن ئێمە ئێستا تێگەیشتووین كە خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەكانی شێوازی كاركردنی خۆمان دەزانین بۆ ئەوەندە كورسیمان هێناوەو كورسی دیكەمان نەهێناوە، واتا هەڵسەنگاندنێك بۆ ئەو دۆخە كراوە تا سوود لەلایەنە باشەكانی بكەین و لایەنە نەرێنییەكانیش دووبارە نەبێتەوە.  هاوڵاتی: ئایا سیستمی هاوسەرۆكی فەشەلی هێنا لەناو یەكێتیدا؟ ئارێز عەبدوڵا: با بەڕوونی باسی بكەین، سیستمی هاوسەرۆكی دوای كۆنگرەش دژی بووم، دژی ئەو شێوازە بووم و ئەزمونێكی سەركەوتوو نەبوو بەگشتی، واتا ئەگەر ئەو كێشانەش روویان نەدایە هەر سیستمی هاوسەرۆكی ئەزمونێكی سەركەوتوو نەبوو، هەر دەبوو چاوی پێدا بخشێنینەوە. شێوازی بەڕێوەبردنی یەكێتی لەپەیڕەوی یەكێتی لەناو كۆنگرە پەسەندكرا، دەرفەتێكی شەش مانگیمان دا، وتمان ئەزمونی هاوسەرۆكی تاقیدەكەینەوە. دوای شەش مانگ لایەنە باش و خراپەكانی ئەو شێوازەمان بۆ دەردەكەوێت ئەوكاتە پەیڕەوی ناوخۆ هەموار دەكەینەوە، واتا لەكۆنگرە بڕیارماندا پەیڕەوی ناوخۆ هەمواربكەینەوە لەهەر بابەتێك كە هەڵەمان كردبێت یان لەهەر بابەتێك ئەگەر گونجاو نەبێت هەمواری بكەینەوەو بیگۆڕین، چونكە ئەو هەستەمان هەبوو هەڵەو كەموكوڕی هەیە بەدوو هۆكار. یەكەم: لەمێژ بوو كۆنگرە نەبەسترابوو، كێشەی كەڵەكەبوو زۆر بوو، دەمانویست كۆنگرە بەسەركەوتوویی تێپەڕێنرێت و بێ دروستبوونی كێشە. دووەم: لەسەروبەندی كۆنگرە پەتای كۆرۆنا پەیدا بوو ئەویش كاریگەری زیاتری هەبوو كە پەلەی زیاتر بكەین لەتێپەڕاندنی كارەكانی كۆنگرە، بۆیە شەش مانگمان دانا بۆ تاقیكردنەوەی ئەو سیستمە نوێیەی كاركردنی یەكێتی، بەڵام دواتر پەرەسەندنی كۆرۆناو دوایش دەركەوت هەمواركردنی پەیڕەوی ناوخۆ لەبەرژەوەندی هەندێ لەهەڤاڵان نەبوو، بۆیە ئەو هەڤاڵانەی لەهەمواركردنەوەی پەیڕەو لەبەرژەوەندیاندا نەبوو رێگریان دەكرد، لەئەنجامیشدا كێشەی گەورەمان بۆ دروست بوو كە ئەو ئەزموونە سەرنەكەوتووە درێژە پێبدرێت.  هاوڵاتی: پێتانوایە پاشەكشەی دەنگەكانی یەكێتی بەهۆی ئەو كێشانەوە بووە كە روویانداوە؟ ئارێز عەبدوڵا: دوو سێ هۆكار هەبووە بۆ پاشەكشەی دەنگەكانی یەكێتی یەكەم: هەموو حزبەكان دەنگیان كەمی كردووە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق. دووەم: پێش ئەوەی ئەو كێشانەش بتەقێتەوە ئێمە كێشەی گەورەمان هەبووە، واتا هەموو كێشەكان بەگشتی كاریگەری هەبوو، یەك هۆكار نییە، بەڵكو كێشە كەڵەكەبووەكانی یەكێتی بێگومان كاریگەری هەبووە، كێشەكانی ئەم دواییەی ناوخۆی یەكێتیش بەڵێ یەكێك بووە لەهۆكارەكانی پاشەكشەی یەكێتی. سێیەم: هەندێ هەڵەی تەكنیكیمان كردووە لەهەڵبژاردنەكاندا، چونكە هەڵبژاردن زەحمەت و ئاڵۆز بووەو هونەرو بەڕێوەبردن و راگەیاندنێكی زۆر یەكانگیری دەوێت و وەكو جاران نییە وردە وردە ئاڵۆزتر دەبێت، ئێمە هەندێ هەڵەمان كردووە وای كردووە كەژمارەی كورسیەكانمان كەمی كردووە.  هاوڵاتی: پارتی چاوی لەپۆستی سەرۆك كۆمارەو ئەگەر سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت باسی پۆستی پارێزگاری كەركوك دەكەن كە بۆ پارتی بێت، قسەتان چییە لەو بارەیەوە؟ ئارێز عەبدوڵا: ئەگەر لێبگەڕێن پارتی چاوی لەپۆستەكانی سلێمانی و بەسڕەش دەبێت، بەڵام خۆ بەدەست پارتی نییە، ئێمەش چاومان لەوەیە یان لانی كەم لەبەرئەوەی پارتی لەماوەی سێ ساڵی رابردوو رێگری لەوە كرد كە پارێزگاری كەركوك كوردێك بێت، ئەمجارە پێویستە زۆر نەرمی بنوێنێت بۆ ئەوەی یەكێتی پارێزگارێك لەكەركوك دابنێت.  لەبەرئەوە بەهۆكاری ئەو پێداگیرییەی پارتی نەچوونە ژێربار بۆ دانانی پارێزگارێكی كورد وای كرد كەئەو سێ ساڵەی رابردوو عەرەبێكی شۆڤێنی پارێزگاری كەركوك بێت، ئۆباڵی ئەوە دەكەوێتە ئەستۆی پارتی.  بۆیە ئێمە چاومان لەوەیە  كە پارتی قەرەبووی ئەو بابەتە بكاتەوەو جارێكی دیكە ئەو گرفتانە دروست نەكات. سەبارەت بەپۆستی سەرۆك كۆمار رێككەوتنێكی دوورودرێژمان لەگەڵ پارتی هەیە لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان، ئەگەر پارتی پابەندە بەو رێككەوتنانە كە پێكەوە ئەم وڵاتە بەڕێوە ببەین و پۆستەكان دابەش بكەین ئەوەی كردوومانە تائێستا ئەوا پێویستە هەر باسی پۆستی سەرۆك كۆمار نەكات وەكو جاری رابردوو و كاندیدی هەبێت، پێویستە بۆ یەكێتی بێت. ئێمە كاتی خۆی دەستبەرداری پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم بووین لەبەرانبەردا پارتی دەستبەرداری پۆستی سەرۆك كۆمار بووە بۆ یەكێتی، ئەوە لەلایەك وەكو دابەشكردنی بەرژەوەندییەكانیشمان بووە، لەلایەكی دیكەوە بۆ پاراستنی یەكڕیزی و یەكدەنگی بووە لەبەغدا. ئەگەر پارتی پێیانوایە لەبەغداش سەرۆك كۆمار هی ئەوان بێت و سەرۆكی هەرێم لەدەست ئەوان بێت و سەرۆكی حكومەت لەدەست ئەوان بێت، ئێ بێگومان ئێمەش قسەی دیكەمان دەبێت و چاو بەهەموو ئەو رێکكەوتنانەو بەو شێوازە كاركردنە هاوبەشەدا دەخشێنینەوە كە هەمانە.  هاوڵاتی: بۆ نموونە پارتی كاندیدی بۆ پارێزگاری كەركوك دیاری كردووە كە فەرەیدون عەبدولقادر یان رێبوار تاڵەبانی دەبێت؟ ئارێز عەبدوڵا: ئێمە بە كەسێك رازی دەبین بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك كە خۆمان لەئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی دەنگی لەسەر بدەین، ئێمە هیچ كێشەیەكمان نییە لەسەر ناو، كێ دەڵێت یەكێتی كەسێكی بێلایەن كاندید ناكات؟. نەمزانیوە پارتی بەفەرمی باسی كەسیان كردبێت، بەڵام فەرەیدون عەبدولقادر یەكێتییە، ئینجا ئەوان دێن پیاوەتی بەئاوی حەمامەوە دەكەن ئەوە شتێكی ترە، ئێمە هیچ گومانمان لەدڵسۆزی و توانای فەرەیدون عەبدولقادر نییە.  هاوڵاتی: پرسی ژەهرخوارد کردنی چەند بەرپرسێكی یەكێتی چۆنە كە باسی دەكەن؟ ئارێز عەبدوڵا: باسی ژەهرخوارد کردن دەكرێت، نازانم ئەو برادەرانەی كە باسی دەكەن پێویستە بەڵگەنامەكانی خۆیان بدەنە دادگاو سەركردایەتی یەكێتی بۆ ئەوەی بڕیاری لەسەر بدرێت، خۆ تائێستا هیچ ناوێك نەهاتووە راستە گومان هەیە، بەڵام گومان هەیەو هەندێك لەسۆسیال میدیاو دەزگاكانی راگەیاندن بابەتەكان زۆر گەورە دەكەن. تائێستا پەنجە نەخراوەتە سەر كەسێك بڵێن فڵان كەسە، لەبەرئەوە ئەو بابەتە پێویستی بەبەدواداچوون و بڕیاری دادگا هەیە، كۆمەڵێك خەڵك لەناو یەكێتی باسی ئەوە دەكەن كە ژەهرخوارد کراون، ئەوانە پێویستە  بەڵگەكانیان تەسلیمی حزب و دادگا بكەن. لەدادگا بەسەر چ لایەنێكدا سەلمێندرا دەبێت سزا بدرێت، لە حزب بەسەر كێدا ساغ ببێتەوە دەبێت حزب سزای بدات، تائێستا تەنها قسەیەو ئەگەر دادگا بڕیار نەدات هەر بەگومان دەمێنێتەوە.

سازدانی: هاوڵاتی رێكخەری سەنتەری میترۆ بۆ دادۆكیكردن لە ئازادی رادەربڕین ئاماژە بەوە دەدات كە نزیكەی 10 رۆژنامەنووس لەهەرێمی كوردستاندا تیرۆركراون و بكوژەكانیان لەیاسا هەڵهاتون و نادیارن و سزا نەدراون. رێكخەری سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لەئازادی رادەربڕین و میدیا لەهەرێمی كوردستان بەشداری دەكات لەساڵیادی تیرۆركردنی رۆژنامەنووسان لەوڵاتی لوبنان كە لەلایەن رێكخراوی نێودەوڵەتی رێكدەخرێت. رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لەئازادی رادەربڕین لەم چاوپێكەوتنەدا دەشڵێت:» كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ریسالەو نامەی زۆر بۆ بەرپرسانی هەرێم ناردووە، هیوادارم لەو ریسالانە تێبگەن، ئەگەر لەو نامانە تێنەگەن بێگومان كارەساتێكی زۆر گەورە بۆ هەرێمی كوردستان دەبێت دەربارەی چارەنووسی ئەو رۆژنامەنووس و چالاكوانانەی تائێستا لەزینداندان و حوکمدراون». هاوڵاتی: وەكو سەنتەری میترۆ وەك رێکخراوێكی ناحكومی هەرێمی كوردستان بەشداری دەكەن؟ ئامانجتان چییە؟ رەحمان غەریب: ئەوە سێ ساڵە وەكو رێكخراوێكی سەربەخۆ نوێنەرایەتی خۆمان دەكەین كە داكۆكی لەئازادی رۆژنامەنووسی دەكات هەماهەنگی فراوانی لەگەڵ رێكخراوە جیهانییەكاندا هەیە كە لەسەر ئاستی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان موعتەرەفە. هەموو ساڵێك ئەم یادە دەكرێتەوە كە تایبەتە بەتیرۆركردنی رۆژنامەنووسان، پێشەنگایەك دەكەنەوە بۆ ئەو رۆژنامەنووسانەی كوژراون یادیان دەكەنەوە، یان یادكردنەوەی قوربانیانی دەستی تیرۆر لەناو رۆژنامەنووسان. هەروەها مێزگرد دروست دەبێت و تایبەتە بەقسەكردن لەسەر ئەو گرفتانەی لەسەر ئازادی رادەربڕین و میدیا هەیە، هەروەها چۆن فشار لەسەر ئاستی جیهاندا بەهێز بكرێت و فراوان بكرێت بەئامانجی ئەوەی كاریگەریمان هەبێت لەسەر حكومەت و وڵاتەكانمان تا دەربازبوون لەسزا كۆتایی پێبهێنرێت تایبەت بەتیرۆركردن و كوشتنی رۆژنامەنووسان. ئەمە هەماهەنگی نێوان رێكخراوی نێودەوڵەتی و رێكخراوەكانی تایبەت بەئازادی رۆژنامەنووسانە. هاوڵاتی: ئێوە هیچ ئامارێكتان لەبەردەستدایە كە لەهەرێمی كوردستان و عێراق چەند رۆژنامەنووس تیرۆر كراون و بكوژەكانیان لەسزا دەرچوون؟ رەحمان غەریب: ئێمە هەموو ساڵێك كە بەشدار دەبین بكوژی رۆژنامەنووسان  لەسەر ئاستی عێراقدا زۆرەو باسی دەكەین، زیاتر لە 500 رۆژنامەنووس لەعێراق و هەرێمی كوردستان تیرۆر كراون. ئەوەی پەیوەندیدارە بەتیرۆری رۆژنامەنووسان هەندێكیان تیرۆری راستەوخۆ بووەو پەیوەندی بە نووسین و بیروڕاكانیانەوە هەبووە وەكو (عەبدولستار تایەر شەریف، سۆرانی مامە حەمە، سەردەشت عوسمان، ویداد حسێن، كاوە گەرمیانی) رۆژنامەنووسی دیكەمان هەیە كە بەدەستی داعش تیرۆركراون، ئەوانەی لەجەنگدا تیرۆر دەكرێن و ئەوانەی لەناو نیزامە سیاسییەكاندا تیرۆر دەكرێن هەر هەمووی دەچێتە ئەو  خانەیەی دەربازیان بووە لەسزا، وەكو چۆن ئەوانەی داعش تیرۆری كردوون كەس نازانێت كێیە، لەناو هەرێمی كوردستان و عێراقیشدا بەهەمان شێوە كە رۆژنامەنووس تیرۆركراوە ناناسێندرێتەوەو  رادەكات، لەبەرئەوەی سەروەری یاسا لەهەرێمی كوردستاندا نییە. هاوڵاتی: ئایا نزیكەی 10 رۆژنامەنووسێكمان هەیە كە تیرۆركراون و بكوژەكانیان هەڵهاتوون یان سزا نەدراون؟ رەحمان غەریب: دوو پەیامنێری كوردستان تیڤی لەگەڵ رۆژنامەنووسێكی پەكەكە، لەگەڵ دوو رۆژنامەنووس ( ئامانج بابانی و ژنەكەی) لەگەڵ ئەو رۆژنامەنووسانەی تر كە پێشتر ناوم هێناون، ئەوانە هەموویان بكوژەكانیان نادیارن و سزانەدراون. هاوڵاتی: ئایا لەهەرێمی كوردستان پاشەكشە لەئازادی رادەربڕین دەبینرێت؟ رەحمان غەریب: قەزیەی فراوانكردنی ئازادی رۆژنامەنووسی ، شتێكی نیزاڵییەو خەباتی بەردەوامی دەوێت كە بە نینۆكت دیوارێك هەڵبكەنیت دەبێت وا بەردەوام بین. بەرپرسانی هەرێمی کوردستان تا رادەیەك بڕوایان بە ئازادی رۆژنامەنووسی هەیە، چونكە یاساكان هەیەو جێبەجێ ناكرێت، یاسای بەدەستگەیشتنی زانیاری هەیەو رۆژنامەنووسان پێیان نادرێت، یاسا هەیە بۆ بكوژانی رۆژنامەنووسان، بەڵام خەڵك دەربازی دەبێت لەتیرۆركردنی رۆژنامەنووسان. لەبەرئەوە سەرباری وجودی ئازادی رۆژنامەنووسی و سەدان كەناڵی میدیایی لەهەرێمی كوردستاندا، بەڵام ئازادی گەیشتن بە سەرچاوەكانی زانیاریان نییە، ئازادی گەیشتنیان بە هەموو ئەو چالاكیانە نییە كە روودەدەن ، لەكاتی خۆپیشاندانەكان و تەنگەشەی سیاسی كێشەیان بۆ دروستدەكرێت، هەموو ئەمانە پێچەوانەی یاساكانە كە لەهەرێمی كوردستاندا هەیە. هاوڵاتی: چ قسەیەكتان لەسەر سزادراوانی چالاكوانان و رۆژنامەنووسانی بادینان هەیە؟ رەحمان غەریب: پرسی ئەو رۆژنامەنووس و چالاكوانانەی پارێزگای دهۆك هەیەو حوکمدراون و هەندێكیان ئازاد كراون، هەموو ئەم جۆرە كەیسانە تێڕوانینی نەرێنی هەبووە لەئاستی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و وڵاتان و رێكخراوە بیانییەكان لەسەر دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان، ئینجا ئەم نامەو ریسالانە كە كاریگەری هەبووە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ریسالەو نامەی زۆر بۆ بەرپرسانی هەرێم ناردووە، هیوادارم لەو ریسالانە تێبگەن، ئەگەر لەو نامانە تێنەگەن بێگومان كارەساتێكی زۆر گەورەی بۆ هەرێمی كوردستان دەبێت دەربارەی چارەنووسی ئەو رۆژنامەنووس و چالاكوانانەی تائێستا لەزینداندان و حوکمدراون. هاوڵاتی: ئەو وڵاتانەی نامەیان بۆ بەرپرسانی هەرێم ناردووە داوای چیان كردووە؟ رەحمان غەریب: هەموومان داوای سەروەری یاساو داوای دادگای دادپەروەر دەكەین، مەحكەمەی عادل كە سەرنجیشمان هەبێت لەسەر تۆمەتەكان با ناڕەواش بن، بەڵام خۆ دەكرێت دادگایەكی دادپەروەر هەبێت كە مەرجی زۆر زۆری هەیە ئەوەی كە ئەم بابەتە دەبینێت دەزانێت مەرجەكانی مەحكەمەی عادل چیە، لەبەرئەوەی مەرجی مەحكەمەی عادل نەبووە ئەمەش جارێكی تر عەلامەتی سەرسوڕمانی خستەسەر سەروەری یاسا لەهەرێمی كوردستان. هاوڵاتی: دەتانەوێت چ پەیامێك بگەیەنن لە لوبنان تایبەت بە تیرۆركردنی رۆژنامەنووسان لەهەرێم و عێراقدا؟ رەحمان غەریب: ئێمە داوای هاوپشتییان دەكەین كە هاوپشتییان هەیە بەردەوام، مەوزوعی دەربازبوون لەسزا مەوزوعێكە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گفتوگۆی لەسەر دەكرێت، عێراق بەهەرێمی كوردستانیشەوە لە سێیەمین خراپترینی ئەو وڵاتانەیە لەسەر ئاستی جیهان كە دەربازبوون لەسزای هەیە لەسەر تیرۆركردنی رۆژنامەنووسان. بۆ نموونە، تیرۆركردنی خاشقچی كە سی ئای ئەی ئەمریكی راپۆرتی لەسەر داوە، نەتەوەیەكگرتووەكان راپۆرتی لەسەر داوە، موخابەراتی توركی راپۆرتی لەسەر داوەو هەر هەموویان ئیدانەی وڵاتی سعودییەیان كردووە لە تیرۆركردنی ئەم رۆژنامەنووسەو پارچە پارچە كردنیدا، بەڵام ئایا چی كرا؟ ئێمە خەباتێكی بەردەواممان هەیەو دەبێت، چونكە دڵنیاین حكومەتی دادوەرمان دەبێت و یاسا تێیدا سەروەر دەبێت، ئێمە خەبات بۆ ئەوە دەكەین.  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم توێژەر و رۆژنامەنووسێك كە شارەزای كاروباری عێراقە دەڵێت:» لەشەڕی دوو باڵی سەربازی و لەشەڕی دوو باڵی شیعی كە كامیان نوێنەرایەتی شیعە دەكەن نە كورد نە سوننە ناتوانن شیعەیەك بكەن بەزۆرینە و نوێنەری شیعە». یاسین تەها، توێژەرو رۆژنامەنووس لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی، دەشڵێت:» كورد دەتوانێت لەسەر بەرنامەیەك رێكبكەوێت بۆ حكومەتی نوێی عێراق كەقابیلی جێبەجێ كردن بێت لەماوەی چوار ساڵی حكومڕانیدا ئەوە نەبێت دروشم و خەیاڵ بێت و نەتوانرێت جێبەجێ بكرێت». هەروەها ناوبراو ئەوەش دەخاتەڕوو كە مالكی خۆی دەزانێت كە ناتوانێت بگەڕێتەوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام ئەوە وەك وەرەقەی زەخت و بەرزكردنەوەی سەقفی داواكاریەكانیەتی، كاتێك خەڵك دەڵێت سەرۆك وەزیران لەجەماعەتی سەدر بێت ئەویش دەڵێت دەبێت مالكی بێت.   هاوڵاتی: ئەو  لێكەوتانەی لەدوای دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان دروست بووە، بەبڕوای بەڕێزتان هۆكارەكەی چییە؟ یاسین تەها: ئەو لێكەوتانەی دروست بووە دوای دەرئەنجامەكەی هۆكارەكەی چاوەڕوان كراوە لەبەرئەوەی كە خۆی ئەساسەن هەڵبژاردن كراوە بۆ چارەسەركردنی كێشەیەك كە خەڵك داوای كردووە ئەم سیستم و حكومەتە بگۆڕێت، رۆشتوون بۆ هەڵبژاردن كۆمەڵێك هێز كە ناڕازین لەگەڵ كۆمەڵێك هێز كە سەر بەدەسەڵاتن بەشدارییان تێدا كردووە و خاوەنی چەكن. ئەو ناكۆكیانەی كە هەیە كۆنەو رەگەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زۆر شت، بەڵام لەماوەی رابردوو هەندێ گرفتی دیكە دروستبووە یەكێك لەوانە چەكێكی زۆری بەرەڵا دەست ئەم گروپە شیعیانە كەوتووە لەشەڕی داعش و لەسەرچاوەی جیاجیاوە كە باڵی چەكداری بەهێز هەیە. دووەم خاڵ ئەوەیە كە عێراق دەوڵەتێكی مەركەزی بەهێزی نییە كە كۆنترۆڵی ئیقاعی ناكۆكییەكان بكات، بۆیە كە دەوڵەت نەبوو گروپی بچووك بچووك هەریەكەی لە بەرژەوەندی خۆی پێ رادەكێشێت. سێیەم خاڵ ئەوەیە كە دابەشبوونێكی ئاسۆیی و ستونی لەناو كۆمەڵگا شیعییەكاندا هەیە چ لەناو خەڵك چ لەناو حزب و گروپە چەكداریی و هێزەكانیاندا، بێجگە لەمانە سیراعێكی دیكە لەناو شیعەكاندا هەیە كە هێزی دیكە هەیە كەهەندێكیان پێیان دەڵێن هێزی دەوڵەت و نادەوڵەت، هەندێك هێزی دیكەیان بڕوایان بە سنوری دەوڵەتی عێراق نییەو  خۆیان بەبەرەی مقاوەمە ئەزانن و لەسوریا و یەمەن و تاران خۆیان بە تەرەف دەزانن لە هەموو كەیسێكدا و پێیانوایە كە دەبێت عێراق یەكێك بێت لەم جەمسەرە، هێزێكی دیكەش هەیە كە بە رواڵەت بێت یان بە رواڵەتیش نەبێت دروشمی ئەوەی هەڵگرتووە كە پابەندبین بە عێراقەوە. سیراعێكی دیكەی ژێر پەردەش هەیە كە سیراعی مەرجەعی ئاینی و پیاوە ئاینییەكانە، كۆی ئەمانە وادەكات كە ئەگەرەكانی پێكدادانان لە ئەگەرەكانی پێكهاتن زیاتر بێت بەتایبەت كە دەوڵەتێكی بەهێزمان نییە كە بتوانێت كۆنترۆڵی بكات.   هاوڵاتی: واتا ئەو خۆپیشاندانانەی ئێستا كە لەبەغداو دەوروبەری لەسەر دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان روودەدەن هەمان هۆكاری هەیە؟ یاسین تەها: ئەمە خۆپیشاندان نییەو گردبوونەوەی مووچەخۆرو چەكدارو مونتەسیبەكانی حەشدی شەعبییە بەكامێرا هەیەو رۆژنامەنووس لێیان دەپرسن دەڵێن ئێمە لەحەشداین و ئەرزاق لەوێوە دەهێنین و واجبەكانمان لەسەنگەرەكانەوە گواستۆتەوە بۆ ئێرە. ئەوە بەكۆبوونەوەو  دروشم و خێمەكانیشیانەوە دیارە كە هێزێكی نیزامی باڵە چەكدارەكانن.   هاوڵاتی: بەڵام لەگەڵ ئەو هۆكارانەی باست كرد، تێبینی گەورەش لەسەر دەرئەنجامەكان هەیە كە لەوڵاتێكی دیكەوە دەنگەكان كۆكراوەتەوە، واتا بەشێك لەوڵاتانی ئیقلیمی و وڵاتانی عەرەبی تەدەخولیان كردووە لەهەڵبژاردنەكاندا بەقازانجی چەند لایەنێك؟ یاسین تەها: كۆمیسیۆن هەڵەی زۆری هەبووە، لەبەرئەوەی ئەم كۆمیسیۆنە هی دادوەرەكان بووە و شارەزایی هونەری تەواویان نییەو لەدادوەران پێكهاتوون، ئەو كۆمسیۆنە یەكەم هەڵبژاردنە بەڕێوەی دەبات. قازی یاسا جێبەجێ دەكات و زۆر ئاگاداری تەقەنیات و بەرمەجەو قەمەر سناعی و رام و داتا بەیس نییە و بەیاسا كراوە كە بە ئەلیكترۆنی بێت. لە راگەیاندنی ئەنجامەكاندا، قانون فەرزی كردووە كە دەبێت لەماوەی 24 كاتژمێردا رابگەیەندرێت، ئەم یاسایە هیچ ژێرخانێكی عێراق یارمەتی ئەوە نادات تۆ لە 24 كاتژمێردا ئەنجامەكان رابگەیەنیت كە نە داتا بەیس و تۆڕێكی فراوانی ئینتەرنێت و كاری پێشكەوتووت هەیە، كۆمسیۆن هاتووە لەو 24 كاتژمێرەدا چی دەستكەوتووە رایگەیاندووە، بەڵام خەلەلێكی ئەوە بووە كە جەختی نەكردووەتەوە كە بڵێت ئەمە ئەنجامی بەراییە و لەسەدا ئەوەندەی دەنگەكانە و ئەمە ماویەتی و ئەوە دەرئەنجام نییە. دوای ئەوەی كە كۆمسیۆنی عێراق دەرئەنجامی دیكەی راگەیاندووە هێز نییە متمانە بكات بەوەی كە لەدەرئەنجامی یەكەم كە راگەیەندراوە بە براوە هەژمار كراوەو دواتر بووە بە كەسێكی دۆڕاو، ئەمە لەهەر وڵاتێكی دیكە بێت درزو كەلێنێك دەهێڵێتەوە بۆ گومان كردن، بەڵام ئەوانەی رەخنەیان هەیە هەتا ئێستا نەیانتوانیوە كە بەڵگە پێشكەش بكەن كە ساختەكاری كراوەو هاردەكە هاك كراوە، هەموو بەڵگەكەیان ئەوەیە كە شڵەژان هەبووە لە راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و لەمامەڵەكردن لەگەڵ دەرئەنجامەكاندا. ئەو كەسانەی كە یاساكەیان داناوە شارەزایی ئەوەیان نەبووە كە ناتوانن لەماوەی 24 كاتژمێردا دەرئەنجامی 25 یان 10 ملیۆن كەسی بەشداربووی هەڵبژاردنەكان رابگەیەنێت.   هاوڵاتی: پێتانوایە ئەو هێزە شیعیانەی كە بەنزیكی ئێران ناودەبرێن دۆڕاوی هەڵبژاردنن و خەڵك نەیانویستووە و تۆڵەی لێكردوونەتەوە؟ یاسین تەها: ناتوانین بڵێن خەڵك تۆڵەی لێكردوونەتەوە، لە 2018 كە هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی عێراق كرا تازە ئەوان لەشەڕی داعش هاتبوونە دەرەوەو ژمارەیەكی زۆر قوربانیان دابوو تەپ و تۆزی شەریان پێوە بوو و خەڵك وەكو موقەدەس سەیری دەكردن و وەك خەڵك پێان دەوتن كە ئەوانە ناموس پارێزن و خاك پارێزن. دوای ئەوەی لە 2019 خۆپیشاندانی گەورە لەعێراقدا روویداو 600 كەس كوژراو 20 بۆ 30 هەزار كەس برینداربوون حەشد، ناوی تێكەڵ بوو بەبكوژو خۆپیشاندەران كوژران، حەشد لەم سێ ساڵەی رابردوو دەستیان كردبوو بەبازگە دانان و سەرانە وەرگرتن و مقاوەلات، وەكو چەتەو رێگر ناویان رۆیشتووە ئەكید ئەمە وادەكات كە ناویان وەك ئەو حەشدەی 2018 نەبێت. هۆكارێكی دیكە بەپێی ئەو داتایانەی لەبەردەستدان هەڵمەتێكی بانگەشەی زۆر خراپیان هەبووە و گوتاری روونیان نەبووە كە وتوویانە بەرەی مقاوەمەین ئەمە ناتوانی تەرجەمەی بكەیت بۆ شەقام و خەڵك تێبگەیەنیت، خراپ مامەڵەیان لەگەڵ سیستمی بازنەكانی هەڵبژاردندا كردووە كاندیدی زۆریان داناوە لەبازنەكاندا و دەنگیان بەفیڕۆ رۆیشتووە، بەپێی دیراسەیەكی بنكۆڵكاری بیست كورسیان بەفیڕۆ داوە بەهۆی ئەوەی كە فەتح لەسێ باڵ پێكهاتووە كە لەهەموو بازنەیەك ئیسراریان كردووە كە هەرسێ باڵەكەیان لەهەموو بازنەكان كاندیدیان هەبێت و رێكنەكەوتوون كە تەنها لەیەك بازنەدا یەك كاندیدیان هەبێت، نزیكەی بیست كورسی فەتح بە فیڕۆ رۆیشتووە، لە بازنەكاندا بە قەدەر یەك كورسی دەنگیان بەفیڕۆ رۆیشتووە بەهۆی زۆری دانانی كاندیدەكانیانەوە، چونكە فەتح لە بەدرو عەسایب و كەتایب و ئەمانە پێكهاتووە رێك نەكەوتوون كە كاندید بەش بكەن و یەك كاندید دابنێن لەیەك بازنەدا لەجیاتی ئەوەی هەرسێ باڵەكە كاندیدیان هەبێت. لەپەنجا بازنەی شیعیدا كە 150 كورسی تێدا بووە لەهەموو بازنەیەكدا هەموو گروپەكانی ناو فەتح كاندیدیان هەبووە وایانزانیوە ئەوەندە دەنگیان هەیە كە هەموو كاندیدی هەرسێ گروپەكە دەتوانن دەربچن، بەڵام نزیكەی 20 كورسیان بەهۆی زۆی دەنگەوە سووتاوە و دەرنەچووە   هاوڵاتی: ئێستا باس لەئامادەكاری دەكرێت بۆ یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراق، بۆ خۆت پێشبینیت چۆنە كە سەدر براوەی یەكەم و 73 كورسی هەیە، لەبەرانبەردا مالكی دەڵێت هاوپەیمانێتییەكی دروستكردووەو 75 كورسی كۆكردووەتەوە؟ پێتوایە كە دەبێت ئێران و ئەمریكا لەسەر كاندیدی سەرۆك وەزیران رێكبكەون؟ یاسین تەها: ئەم قۆناغەی ئێستا قۆناغی ئینكاری دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنە، دەنگدان تەواو بوو كورسییەكان یەكلاكرانەوەو ئێستا دەیانەوێت بیسەلمێنن كە هێز یەكسان نییە بەكورسی و دەنگدەر، ئێمە دەتوانین شەقام بگرین و هەڕەشەش دەكەن كە دەبێت سەرۆك كۆمار ئەوە بكات كەسەرجەم دەنگەكان بەدەستی بژمێردرێنەوە، ئێستا دەروازەیەكی ناوچەی سەوزیان گرتووەو بڕیارە دەروازەیەكی دیكەش بگرن و وردە وردە دەروازەی دیكە دەگرن ئەمە تەنها بۆ سەلماندنی هێزەو لەئەنجامدا دەبێت چارەسەر بكرێت، چونكە هەڵبژاردن دووبارە ناكرێتەوە، پەرلەمان نییە تا كات بۆ هەڵبژاردنێكی دیكە دیاری بكرێت، پەرلەمانی كۆن هەڵوەشاوەتەوەو پەرلەمانی نوێ دەستبەكار نەبووە، مەحكەمەی ئیتحادی دەسەڵاتی ئەوەی نییە هەڵبژاردن هەڵبوەشێنێتەوە یان دووبارەی بكاتەوە، ئیلان دەبێت ئەم پەرلەمانە كۆببێتەوەو بەكۆی دەنگ خۆی هەڵبوەشێنێتەوەو كاتێكی دیكە بۆ هەڵبژاردن دیاری بكەن، ئەوەش ئەگەرێكی قورس و دوورە و تەحسیل حاسڵە، بۆیە مەخرەجەكەو دەرچەكە ئەوەیە كە حكومەتێكی هاوپشتی دروست بكرێت كە ژمارەی كورسی لە پێكهێنانی حكومەتی عێراقدا لەبەرچاو نەگیرێت بۆ هەندێك لەلایەنەكان وەكو فەتح، لەجیاتی دەنگ و كورسی سیلاحەكەیان بۆ حساب بكرێت، بەڵام موقتەدا سەدر باڵادەستی لەناو پەرلەمان هەر بۆ دەمێنێتەوە بەو ئیعتبارەی كە خاوەنی 73 كورسییە.   هاوڵاتی: بەڵام هەوڵیش هەیە بەرەیەك بەرانبەر سەدر پێكبهێندرێت لەلایەن مالكی و ئەوانەی نزیكن لەئێرانەوە؟ یاسین تەها: هەندێك محاوەلاتیش هەیە كە بەرەیەكی فراوان كە لە 90 كورسی پێكبێت بەرانبەر سەدر دروست بكرێت، ئەوەش دیار نییە و بۆ ئەوەیە تەرازوو و باڵانسی ناو شیعەكان رێكببێتەوە. مالكی خۆیشی دەزانێت كە ناتوانێت بگەڕێتەوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام ئەوە وەرەقەی زەختەو بەرزكردنەوەی سەقفی داواكاریەكانییەتی، كاتێك خەڵك دەڵێت سەرۆك وەزیران لە جەماعەتی سەدر بێت ئەویش دەڵێت دەبێت مالكی بێت. لەئەنجامدا سەدر، دەستبەرداری سەرۆك وەزیرانی سەدری ببێت و ئەمیش دەستبەرداری سەرۆك وەزیران ببێت بۆ مالكی. مالكی كاندیدی بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق هەیە، دەوری مالكی بووە بەوەی كە ئەو لەپشت پەردەوە یارییەكە دەجوڵێنێت، چونكە مالكی ڤیتۆی زۆری لەسەرەو گەڕانەوەی یەكسانە بەكۆمەڵێك لەكێشە لەگەڵ سوننەكان و مەرجەعییەت و كە لەسەردەمی ئەودا موسڵ كەوتووەو لەسەردەمی ئەودا سپایكەر روویداوە و قسە لەسەرئەوە هەیە كە 300 ملیار دۆلار بەفیڕۆ چووە، زۆر قورسە مالكی ببێتەوە بەسەرۆك وەزیران.   هاوڵاتی: وەكو ئەگەرێك باس لەدانانەوەی مستەفا كازمی دەكرێت بۆ سەرۆك وەزیران، وەكو چارەسەرێكی نێو ماڵی شیعەكان؟ یاسین تەها: ئەو كەسەی كە لەسەرۆك وەزیرانی ماوە تەواو بووە لەهەموو كەس زیاتر چانسی هەیە هەتا  ئەو كاتەی بەدیلێكی دیكەی لە كازمی بەهێزتر دێتە پێشەوە. لەماوەی ئەو 15 مانگەی كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە باڵانسێكی زۆری راگرت لەنێوان وڵاتانی دەوروبەری عێراق، زۆر لەمەلەفی دەرەوە سەركەوتوو بووە، لەئاستی ناوخۆیی رەزامەندی نەجەفی هەیە، بەشداری نەكردووە لەهەڵبژاردن و نەبووەتە تەرەف، كۆمەڵێك دەستكەوتی هەیە كە هەڵبژاردنی رێكخستووەو بایەعی بۆ خەڵك چاككردووەو 12 ملیار دۆلاری وەكو پاشەكەوت بۆ عێراق گلداوەتەوە، لەهەمووی گرنگتر ئەوەیە كە كازمی بەتەوافقی شیعی هاتووەو ئێستا ئەو تەوافوقە لەناو شیعەكاندا نییەو دروست نابێتەوە، ئەگەر ئەم تەوافوقە تێكبدرێت پەرتەوازەیی دروست دەكات.   هاوڵاتی: بەرەیەك دەبینرێت كە بەرەی سەدرو حەلبوسی و مەسعود بارزانی، بەڵام دەوترێت كورد پێویستە پرسی سەرۆك وەزیران بەجێبهێڵێت بۆ ماڵی شیعی، بۆچوونتان چییە؟ یاسین تەها: لەناو ماڵی مالكی فوئاد حوسێن كە وەزیری دەرەوەیە لەپشكی پارتی بەشداریكردووە، ئەو خەتە بەو شێوەیە نییە، هیچ كەس لەكوردو سوننەكان ناتوانن بەشداربن لە شەڕی ناوخۆی شیعەكاندا، چونكە مەسەلەكە سیلاحەو سیاسەت نییە، سەدر 60 هەزار چەكداری سەرایە سەلامی هەیەو حەشدی شەعبی 200 هەزار میلاكی حەشدی هەیە بەمەدەنی و سەربازییەوە كە 160 هەزار كەس لەو ژمارەیەی حەشد چەكدارن. لەشەڕی دوو باڵی سەربازی و لەشەڕی دوو باڵی شیعی كە كامیان نوێنەرایەتی شیعە دەكەن هەر لایەنێك لەو لایەنانە بەدەنگی كوردو سوننە ببێت بەزۆرینەو سەربكەوێت بەبژاردەیەكی شیعی لەقەڵەم نادرێت، نە كورد نە سوننە ناتوانن شیعەیەك بكەن بەزۆرینە و نوێنەری شیعە، بۆیە لە دەرئەنجامدا پێویستە كوردو سوننە چاوەرێ بكەن كە ماڵی شیعە خۆیان دەگەنە دەرچەیەك و روئیایەك بۆ رێككردنەوەی ناكۆكییەكانیان ئەوكات رەنگە كوردو سوننە رۆڵیان هەبێت لەناو كۆمەڵێك كەسایەتی ناو شیعەدا رۆڵیان هەبێت، ئەم كاندیدەمان ئەوەی ئەوی دیكەمان ناوێت یان بەركەوتەی وەزارەتەكان ئەمەمان ئەوێ ئەوەمان ناوی، بەڵام چوارچێوەی گشتییەكە لەناو ماڵی شیعەدا ببڕێتەوە.   هاوڵاتی: كورد چ وەزارەتێك وەربگرێت لەپێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقدا تا سوودو قازانجی زۆری هەبێت؟ یاسین تەها: ئەوە جەدوایەكی وردی ئەوێت، بەڵام هیچ یەكێك لەو وەزارەتانە ناتوانن ئەگەر بێت و فراكسیۆنێكی یەكدەنگی دەوێت كە پێویستە بەبەرنامەیەكی روون بەشداری حكومەت بكەن، ئێمە ئەزموونمان هەیە كە وشیار زێباری وەزیری دارایی عێراق بووەو نەیتوانی مووچە بنێرێت، هەر وشیار زێباری وەزیری دەرەوە بوو لەسەردەمی مالكیدا، مالكی وتی هەولێر بووەتە پەناگەی تیرۆر نەیتوانی هیچ بڵێت، زۆر شتی دیكە بەسەر وەزیرە كوردەكاندا هاتووەو نەیانتوانیوە هیچ شتێك بكەن.   هاوڵاتی: سەركردایەتی كورد چی بكات بۆ ئەوەی قازانج بەخەڵكی هەرێمی كوردستان بگەیەنێت؟ وەرەقەیەك بداتە حكومەتی داهاتوو كە بەخاڵ داواكارییەكان بەسەقفێكی زەمەنی جێبەجێ بكرێت، یان چی دیكە؟ یاسین تەها: ئێستا شیعەكان ناكۆكن و هەوڵدەدەن رێككبكەون، سوننەكان كە دوو هاوپەیمانێتیان هەبووە بەبەرنامەیەك دەیانەوێت بەشداری داهاتووی حكومەتی عێراق بكەن كەچەند وەزارەتیان دەوێت و چیان دەوێت رێككەوتوون لەسەری یەك دوو سێ چوارو پێنج، مەسەلەی گەڕانەوەی ئاوارەكان و بەردانی ئەوانەی بێسەروشوێنن و تا دواتر... كوردیش دەتوانێت لەسەر بەرنامەیەك رێكبكەوێت كە قابیلی جێبەجێ كردن بێت لەماوەی چوار ساڵی حوكمڕانی حكومەتی نوێی عێراقدا، ئەوە نەبێت دروشم و خەیاڵ بێت. ئەو كاتە كورد بكەوێتە گفتوگۆ لەگەڵ ئەو لایەنەی ئۆكەی سەرۆك وەزیرانی وەرگرتووە، ئیتر سەدر بێت یان مالكی.

  سازدانی: شاناز حەسەن پزیشكێكی كورد كەپسپۆری جەراحیە لەبەریتانیا گروپێك پزیشكی هێناوە بۆ هەرێمی كوردستان و بڕیارە چەندین نەشتەرگەری ئەنجامبدەن و دەڵێت:» لەهەرێمدا دەرمان وەرگرتن وەك گوڵەبەڕۆژە بەكاردەهێنرێت ئەوە شتێكی زۆر خراپە». دیاری فەرەیدون قادر، پسپۆری جەراحی لەبەریتانیا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی كارو چالاكی خۆیان باس دەكات كە هاتوونەتە هەرێمی كوردستان و دەشڵێت:» كەرتی تەندروستی لەهەرێمدا زۆربەی كراوە بەتایبەت، ئەمە كارێكی زۆر خراپە، چونكە خەڵكی بارودۆخی داراییان ئەوەندە باش نیە لەكاتێكدا لەوڵاتێكی وەك بەریتانیا لەسەدا 95 خەڵك بێ بەرامبەر دەرمان و چارەسەری وەردەگرێت».   هاوڵاتی: چۆن بوو بڕیارتاندا لەگەڵ كۆمەڵێك گروپ لەپزیشكانی بەریتانی سەردانی كوردستان بكەن؟ دیاری فەرەیدون: وەك پزیشكێك دەمزانی كوردستان شوێنێكە پێویستی بەخزمەتكردنە بەتایبەت لەبواری تەندروستی، بۆیە میوانداریی ئەم گروپەم كردووە بەهاوكاری وەزارەتی تەندروستی و وەزیرو  دەزگای خێرخوازی بارزانی و سەندیكای پزیشككان كەهاوكارمانن لەهێنانی گروپەكەو كارئاسانیكردن بۆ كاركردن، بۆیە زۆر سوپاسیان دەكەم. ئێمە گروپێكین زیاتر لە 50 پزیشكی پسپۆری جەراحی، هەر مانگەو گروپێكیان دێنە كوردستان و خزمەت دەكەین، بەپسپۆری جیاواز، ئێستا چوار پسپۆرین، پسپۆری ئێسقان و شكاوی، پسپۆری جوانكاری رووداوەكان، پسپۆری سوتاوی، پسپۆری شەویلگە لەشاری هەولێر رۆژانە نەخۆش دەبینن بەبێ بەرامبەرو نەشتەرگەری پێویستیان بۆ دەكرێت. نەخۆشەكان لەڕێگەی خێرخوازەكانەوە سەردانمان دەكەن، یاخود لەڕێگەی كەمپەكانەوە یان دەزگای خێرخوازی بارزانیەوە لەوێوە نەخۆشەكان دەنێرن، بەڵام ئێمە وەك گروپەكە ژمارە مۆبایلمان هەیە هەر كەس ویستی سەردانی پزیشكەكان بكات دەتوانێت پەیوەندی بكات و سەردانیان بكات، ئێمە دەمانەوێت زۆرترین خەڵكی هەژار سودمەند بن لەئێمەو نەشتەرگەری پێویستان بۆ بكرێت یاخود دەرمانی پێویست وەربگرن.   هاوڵاتی: چەند رۆژە هاتوونەتە هەرێمی كوردستان؟ رۆژانە چەند نەخۆش دەبینن؟ دیاری فەرەیدون: لەئێستادا پێنج رۆژە هاتووینەتە هەولێرو نەخۆشەكان دەبینین، رۆژانە لەشوێنە تایبەتەكانمان 80 نەخۆش دەبینین، بەڵام بەیانیانیش لەڕێگەی كەمپەكانەوە یان ناوەندێكی تایبەت هەبێت دەچین و چارەسەری نەخۆشەكان دەكەین. پلانی جیاواز جیاوازمان هەیە دەچینە نەخۆشخانەكان بۆ نموونە نەخۆشخانەی پێشمەرگە یان هەر شوێنێكی تر، پلانمان هەیە خزمەتی ئێزیدیەكان بكەین كە هاوكارییان زۆر پێویستە كەپسپۆرێكی دەرونیشمان هەبووە بۆ حاڵەتە دەرونییەكان. هاوڵاتی: خەرجیەكانتان لەكوێوە دابین دەكرێت كەنەشتەرگەری بەبێ بەرانبەر ئەنجامدەدەن؟ دیاری فەرەیدون: ئەم گروپە پزیشكە لەبەرنامەماندایە ساڵانە دوو ملیۆن دۆلار خەرج بكەین لەكوردستان لەبواری تەندروستیدا، ئەو پارەیە خێرخوازی گەورە گەورەیە  لەوڵاتە جیهانیەكاندا وەك ئیمارات و بەریتانیا و ئەم پارانە بەكاردەهێنرێت بۆ نەخۆش. ئێمە زیاتر جەختمان لەسەر ئەوەیە بەگروپێكی كەم بتوانین زۆرترین نەخۆش ببینین بۆ ئەوەی زۆرترینی بەشە پارەكە بۆ نەخۆشەكان بێت نەك ستافێكی زۆر. لەئێستادا ئەوانەی نەشتەرگەرییان پێویست بێت هەموویان دیاریدەكەین و ئامادەیان دەكەین تا 13ی ئەم مانگە گروپێكی دیكەش دێنەوە كوردستان و پێكەوە نەشتەرگەریەكان بەهەمان شێوە بێ بەرامبەر ئەنجامدەدەین. هاوڵاتی: وەك پزیشكێكی كورد كە لەبەریتانیادا كاردەكەن، چەند ساڵە وەك پزیشكێك لەگەڵ ئەو گروپانەدا كاری پزیشكی خێرخوازی ئەنجامدەدەن؟ دیاری فەرەیدون: ماوەی دە ساڵە كاری خێرخوازی دەكەم و ساڵانە شەش مانگ زیاتر دێمە كوردستان، بەڵام بەداخەوە زۆر كەس ناتوانێت ئاگاداری ئەم گروپە بن و پێویستە لەسەر راگەیاندنەكان هاوكارمان بن بۆ ئەوەی زۆرترین خەڵكی هەژارو موستەهەق بتوانێت سود لەم گروپە وەربگرێت. ئێمە گروپێكی تەنیا خێرخوزاین و پەیوەندیمان بەهیچ لایەن و حزبێكی هەرێمەوە نیە، تەنیا هاوكاریمان پێویستە بۆ ئەوەی زۆرترین كەس ئاگاداری ئەم گروپە بێت و سودی لێوەربگرێت بۆیە هەر لایەنێك و كەسێك هاوكاریمان بكات دەستخۆشی لێدەكەین، تەنیا ئامانجان ئەوەیە هەژارو كەسانی موستەهەق خزمەت بكرێت. هاوڵاتی: بۆچی هەولێرتان هەڵبژاردووە لەهەرێمی كوردستاندا؟ دیاری فەرەیدون: هەولێر وەك ئەوە هەڵبژێردراوە، كە ئاسانترە بۆ هاتوچۆو زۆربەی لایەنە تەندروستیەكانی لێیە، ئەگینا بۆ ئێمە هیچ شارێك و شوێنێك جیاوازی نیە و حەزدەكەین زۆرترین كەس لەسلێمانی و شوێنەكانی دیكەوە سەردانمان بكەن و خزمەتیان بكەین ده‌شمه‌وێت لێره‌وه‌ سوپاسى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى به‌تایبه‌ت دکتۆر سامان و ده‌زگاى خێرخوازى بارزانى و سه‌ندیکاى پزیشکان بکه‌م که‌ زۆر هاوکارمان بوون. هاوڵاتی: بۆچوونتان چییە لەسەر ئەوەی لەهەرێمی كوردستان كەرتی تەندروستی بەرەو كەرتێكی تایبەت دەڕوات و كەرتی گشتی كەمبووەتەوە بۆ خزمەتی نەخۆش؟ دیاری فەرەیدون: بەداخەوە كەرتی تەندروستی لەهەرێمدا زۆربەی كراوە بەتایبەت، خەڵكەكە لەحكومەت زۆر كەم دەتوانێت خزمەتگوزاری دەستكەوێت، كەئەمە كارێكی زۆر خراپە، چونكە خەڵكی بارودۆخی داراییان ئەوەندە باش نیە هەموویان بتوانن لەنەخۆشخانە تایبەتەكاندا دەرمان و چارەسەر وەربگرن. لەكاتێكدا لەوڵاتانی دەرەوە وەك بەریتانیا لەسەدا 95 خەڵك بەبێ بەرامبەر دەرمان و چارەسەری وەردەگرێت، دەرمان و بینین و نەشتەرگەری هەمووی بێ بەرامبەر، تەنیا ئەو كەسانەی خۆیان دەیانەوێت بەتایبەت پزیشكەكە ببینن دێنە نۆرینگەی تایبەت و سەردانت دەكەن. هاوڵاتی: نەخۆش كە دەچنە لای پزیشك رەچەتەیەكی دوورودرێژی بۆ دەنووسێت كە دەیان جۆر دەرمان بەكاربهێنێت، لە بەریتانیا ئەمە چۆنە؟ دیاری فەرەیدون: شتێكی زۆر خراپ لەهەرێمدا دەرمان وەرگرتنە، كە وەك گوڵەبەڕۆژە بەكاردەهێنرێت، هەر پزیشكێك دەچیت رەچەتەیەكت بۆ دەنووسێت لەشەش جۆر كەمتر نیە نرخەكەشی 200 هەزارە. زیاتر لە 15 ساڵە پرۆفیسۆری پسپۆری جەراحیم لەلەندەن سێ رەچەتەی ئاوام نەنووسیوە، هەر ناینووسین، چونكە ئەوە كاری ئێمە نیە ئەو دەرمانە زۆرانە بەخەڵك بكڕیت، بۆیە ئەوە زۆر خراپە كەدەرمان زۆر بەكاردەهێنرێت.

سازدانی: شاناز حەسەن شارەزایەكی كاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پێیوایە رێژەی بایكۆت و دەنگدان لەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی عێراق تەنها لەسەدا 22 بووەو دەشڵێت:» لەسەدا 78ی خەڵكی هەرێم بڕوایان بە حزب و پەرلەمان و حكومەت نییە، بۆیە بەشداری هەڵبژاردنیان نەكردووە». رێبوار فەتاح، شارەزا لەكاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی جەخت لەوە دەكاتەوە هەڵوێستی نەتەوە یەكگرتووەكان و لایەنە نێودەوڵەتیەكان ئەو راستەیە دووپاتدەكاتەوە و شەرعیەت لەحزبەكان دەسەنێتەوە دەڵێت خەڵكێكی زۆر كەم بۆ دەنگدان چوون. هاوڵاتی: پێتانوایە زۆرینەی خەڵك بۆچی بایكۆتی ئەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی عێراقی كرد؟ رێبوار فەتاح: خەڵك بایكۆتی كردووە، لەبەرئەوەی هیچ باوەڕێكی بەگۆڕانكاری نیە، دووەم مانای ئەوەیە شەرعیەتی لەو حزبانە سەندۆتەوە كە لەكوردستاندا دەسەڵاتدارن، دیارە بەهەڵبژاردن هیچ لەدەسەڵاتی ئەم حزبانە ناگۆڕێت، ئەمانە خۆیان سەپاندووە، دیارە لەناوخۆی حزبەكاندا، لەو بڕوایەدام ناكۆكیان تێكەوتووە. هاوڵاتی: بەشدارینەكردنی خەڵك لەهەڵبژاردن سزایە بۆ حزبەكان یاخود بۆ حكومەتی هەرێم؟ رێبوار فەتاح: لەم هەڵبژاردنە هەموو حزبەكان شكستیان خواردووە، لە پارتیەوە بیگرە تاكو گۆڕان كەخەڵك هەر لەناویبرد واتە كەخەڵك دەنگی پێنەدا، واتە مانای ئەوەیە هیچ باوەڕی نەما وەك هیوایەك و هیوای لەگۆڕان بڕی، پارتی لەسەدا 12 بۆ لەسەدا 14ی هێنا كە دەكاتە دوو ئەوەندە و نیوی نەوەی نوێ، كە حزبێك بەو هەموو دەسەڵات و پارەو سوپاو ئاسایش و زێرەڤانی و پاراستنەوە بتوانێت نیو ملیۆن دەنگ بهێنێت مانای ئەوەیە گەورەترین شكستی خواردووە، یەكێتیش لەسەدا 8ی هەیە، بۆیە ناتوانرێت بە لەسەدا هەشتەوە حوكمی وڵاتێك بكات، بەڵام  دیارە ئەمانە چەكداریان هەیە زیاتر بەو رێگەیە حوكم دەكەن، تا بەڕێگەی دەنگ و  كۆمەڵی مەدەنی و دەنگدان. هاوڵاتی: سلێمانی بۆ ئەم هەڵبژاردنە كاندیدی سەربەخۆی زۆر هەبوو، بەڵام دەرنەچوون، ئەمە پەیوەندی بەچیەوە هەیە بەڕای بەڕێزتان؟ رێبوار فەتاح: دەنگ نەهێنانی سەربەخۆكان چەند هۆكارێكە، یەكێك لەوانە پەیوەندی بەسیستمەكەوە هەیە، چونكە سیستمی بازنە بوو، ئەگینا لەوانەیە هەندێكیان دەنگیان زۆر لەوانە زیاتر هێنابێت كە بردویانەتەوە. خاڵێكی تر  سەربەخۆكان لەحزبەكانی دیكەوە هاتوون، یان خەڵك بڕوای بەئەوە نەماوە پەرلەمان دەزگایەك بێت ئەوە بهێنێت تۆ دەنگی پێبدەیت، پەرلەمان هیچ نیە جگە لەچایخانەیەك كە حزبەكان دایانناوە بۆ ئەوەی سەركردایەتی  حزبەكان دەیكەن و دەیڵێن ئەمان مۆری بكەن، بۆیە ئەم هەڵبژاردنە  تەنیا شەرعیەت سەندنەوە نەبوو لەحزبی دەسەڵاتدار، بەڵكو پووچكردنەوەی ئەو خەیاڵەش بوو كەپەرلەمان دەتوانێت گۆڕانكاری بكات و پەرلەمانی لەناوبرد، چونكە پەرلەمانێك ناتوانێت حوكم بكات بە لەسەدا 20ەوە، ئەمڕۆ لەكوردستان نە پەرلەمان، نە حزب، نە حكومەت هیچ شەرعیەتێكی نیە. هاوڵاتی: خەڵك توانی ئەوە بە لایەنە سیاسیەكان بگەیەنێت ئەمە دوا بزمارە لەتابوتی لایەنەكانیاندا؟ ئەم پەیامە گەیشتووە؟ رێبوار فەتاح:  پێموایە خەڵك بەزوڵاڵی بەحزبەكانی وتووە كە ئێوەمان ناوێت و  شەرعیەتیشتان لێدەسەنینەوە، جا لەئەوە روونتر دەبێت چی بێت، ئەو هەموو حزب و دەسەڵاتەی كە سی ساڵە حوكم دەكات، لەسەدا 20 بووە رێژەی دەنگدان بەزۆر پاڵت پێوەنا چووە لەسەدا سی، لەكاتێكدا هێزی تایبەت بەزۆر دەنگی پێدراوە، كارتیان لێسەندووەو پێیان وتووە كەتۆ دەنگمان پێنەدەیت نان بڕاو دەبیت، واتە بۆ نانی خۆی دەنگی داوە، ئەگەر هێزی تایبەتی لێبسەنیتەوە،  لەو سەدا  20بۆ 30 دەربكەیت هیچی وا نامێنێتەوە، چونكە یەكێكی وەك پارتی ئێستا خۆی نیو ملیۆن فەرمانبەری هەیە كە موچەیان پێدەدات، واتە تەنیا نیو ملیۆن دەنگی هێناوە لەسێ ملیۆن و نیو. هاوڵاتی: پێتانوایە ساختەكاری كراوە بۆ بەرزكردنەوەی ژمارەی دەنگدەران و كەمكردنەوەی بایكۆت و نەچوون بۆ دەنگدان؟ رێبوار فەتاح: بڕوام وایە تەزویرات هەر كراوە، چونكە ئەوەی خۆی بە زۆر دەنگ بەخەڵك بدەی ئەوە خۆی تەزویرە، بەداخەوە كۆمسیۆن سەربەخۆ نیە، چونكە حزبەكان دەستنیشانیان كردووە، كەكۆمسیۆن سەربەخۆ بوایە، رێژەی دەنگدان لەسەدا 20 بووە لەهەرێم و لەعێراقدا لەسەدا 25 بووە، هەڵوێستی نەتەوەیەكگرتوەكان و لایەنە نێودەوڵەتیەكان ئەو راستیە دووپاتدەكاتەوەو شەرعیەت لەحزبەكان دەسەنێتەوە، دەڵێت خەڵكێكی زۆر كەم بۆ دەنگدان چوون، گەواهیكی دیكەش هەیە، لەدوای پاشنیوەڕۆوە دەنگەكان  زۆر زیادیكرد،  بۆیە گەواهیدەری زۆر هەن، بەو هەموو فشارەشەوە هێشتا ئەو رێژە لەدەنگدانەیان هێناوە، كە هەرچی شەرعیەت هەیە نیانە بۆ حوكمكردن، ئێستا بەبڕوای من ئەسەد لەسوریا هەڵبژاردنی ئازاد بكات لەوە زیاتر دەنگ دەهێنێت، یان  راستە ئەمە بەراوردێكی باشیش نیە، بەڵام بەبڕوای خۆم كە حكومەتی بەعس بمایە و  لەسەدا 12ی ئەهێنا هەر بەئازادی ئەوەندەی دەهێنا، بۆیە هەرچۆنێك لێكیدەیتەوە، ئەوە گۆڕان تەخت بوو، بەڵام پارتی و یەكێتی شەرعیەتیان نەماوە، بۆیە لێرەوە بۆ كوێ دەچین ئەوەیان نازانرێت. هاوڵاتی: پێتوایە ئەو لایانەنەی كە دەنگگیان كەم هێناوە، پێداچوونەوە بەخۆیاندا دەكەن؟ رێبوار فەتاح: نەخێر، گۆڕان تەواو لەگۆڕ كراو زیندوو نابێتەوە، چونكە ئەقڵی زیندوو بوونەوەی لێدەركراو خەڵكیان هەموو دەركردو لێی جیابوونەوەو لەخۆیان بایی ببوون، پارتی و یەكێتیش حزبێك نین گۆڕانكاریان تێدابكرێت، چونكە حزبێكن بەكەڵكی ئەم سەردەمە نایەن، كۆنن و تازە نابنەوە و كۆمەڵێك خەڵكن و تایەفەیەكن و یانەیەكی حزبی و سیاسین،  بەڵام ئەوەتا دەرفەتێك هاتۆتە پێشەوە ئەوان توانیان كۆنتڕۆڵی دۆخی كوردستان بكەن و هەندێك لایەنی نێودەوڵەتی لەبەرئەوەی كەلێنێك نەبێت، هاتن و ئەمانەیان سەپاند، ئەگینا ئەمانە توانای حوكمكردنیان نیە. : بەڵام مەبەستم ئەوەیە كەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەبەردەەماندایە كەساڵی داهاتوو دەبێت بكرێت؟ رێبوار فەتاح: ئەمە بەڕاستی تاقیكردنەوەیەك بوو بۆ خەڵك، خەڵك ئێستا هێز و توانای خۆی دەزانێت، كە دەتوانێت چی بكات، بۆیە ئەگەر تەزویرات نەكرێت، رێژەی دەنگدان دەچێتە خوار لەسەدا 10وەو ئەوەش تەنیا خۆیانن و ئێستا خۆیان بۆ بەرەی بایكۆت ئامادەدەكەن بۆ پەرلەمانی كوردستان و دژی ئەوە بوەستن، بەڵام ناتوانن بیكڕن، چونكە بەرەی بایكۆت هی حزبێك یان سەركردەیەك نیە پێی بڵێن پارەت دەدەینێ‌ و واز بێنە، چونكە بەرەی بایكۆت دەنگێكی جەماوەرییە، كەس نازانێت لەكوێدایە كێیەو كەس نازانێت سەركردەكانی كێیە،  سەركردەكانی هەموو كەسێكە، بۆیە ناتوانرێت هیچی لێبكرێت، بۆ پەرلەمانی كوردستان بایكۆت كارێكی زۆر باشتر دەكات. : ئەگەر بتوانن بەراوردێك لەنێوان هەرێم و بەریتانیا بكەیت ئایا هاووڵاتی بەریتانی حزبەكان سزا دەدەن لەهەڵبژاردنەكاندا؟ رێبوار فەتاح: بەڵێ‌، بەڵام بەراورد ناكرێت، چونكە لێرە حزب چەكداری نیە، ئاسایشی نیە، حكومەتی نیە، كۆمپانیای نیە، حزب كۆمەڵێك خەڵكن، ئەجیندایەكیان پێیەو پڕۆگرامێكیان هەیە، بەخەڵك دەڵێن كە دەنگ بە ئێمە بدەن، ئێمە ئەم پڕۆگرامە جێبەجێدەكەین، كە پەیوەندی بەلایەنی تەندروستی و خۆشگوزەرانی و  رێگاوبان و پەیوەندی بەژیانی خەڵكەوە هەیە، بە بازرگانی بچووكەوە، كۆمەڵێك پەیامیان هەیە پێكەوە دەبێتە پڕۆگرامێك بۆ چاككردنی ژیانی خەڵك، لێرە كاری پەرلەمانتاری كارێكە خەڵك حەزدەكات بیكات، رەنگە  وای ببینێت،  خزمەتی خەڵك دەكات، بەكاری پەرلەمانتاری ناتوانی كۆمپانیا بكڕیت و دەوڵەمەند بیت. بۆیە هیچ كات بەراورد ناكرێت، لەكوردستان حزب دەسەڵاتە، جەیشە، سەركردەی هەیە، ناڕۆن، خۆی ئەڕوات كوڕەكەی دەسەپەنێت، بۆیە لێرە وانیە، لە شەمەندەفەرا لەتەنیشتەوە دانیشتوە تۆ نازانی، ئەوە نیە جەیشێكی بەدواوە بێت، بۆیە لێرە ئەقڵیەت و كلتورێكی دیكەیە، ئەو پڕۆگرامەش كە پێشكەشی دەكات جێبەجێدەكرێت، كەجێبەجێی نەكات خەڵك سزای دەدات، بۆ نموونە دیڤید كامیرۆن سەر بەحزبی پارێزەران بوو، وتی كەئێمە هەڵبژێرن ریفراندۆم دەكەین لەسەر جیابونەوەی سكۆتلەندو برێكزت، لەجیابوونەوەی سكۆتلەند سەرنەكەوتن، چونكە  ملی نەدا جیاببنەوە، بەڵام خەڵك دەنگیدا لە برێكزت جیابێتەوە، بۆیە كە لەئەوروپا جیابۆوە، كامیرۆن سیاسەتەكەی شكستی خوارد، بۆیە  رۆژی دوای ئەوەی لەكاتژمێر نۆی بەیانی دەستی لەكاركێشایەوە، وتی بۆ سەركردایەتی ئەم وڵاتە نابم، چونكە من سەركردەی وڵاتێكم كە بەشێكە لەئەوروپا، بەڵام لای ئێمە ئەو كلتورە نیە، بۆیە زۆر جیاوازە و گرنگە خەڵكی كوردستان و عێراق فێری ئەوەبێت حزب دەزگایەكی مەدەنیە، پەیوەندی بەهێزی چەكدار و بازرگانی و داگیركردن و خاڵی سنوری و فرۆكەخانە و هێنانی هێزی دەرەوە نیە، حزب دەبێت بچوك بكرێتەوە، بۆیە ئەم هەڵبژاردنە پەیامێكی زۆر روونە كە دەبێت حزب بچوك بكرێتە بۆ دەزگایەكی بچوكی مەدەنی بێ چەك كە منافەسەیەك بكات بەپڕۆگرامێكی شەریفی راستگۆوە بۆ ئەوەی بتوانێت بچێتە حكومەت و پەرلەمانەوە و ئاواتی خەڵك بهێنێتەدی، نەك دەزگات هەبێت و یەكێك  رەخنە بگرێت لەسەرۆككۆمار یان سەرۆكوەزیران یان سەرۆك حزبێك و لەزیندانی توند بكەین، یان مامۆستایەك داوای قوتی خۆی بكات ساڵێك لەزیندانی بكەیت، بۆیە ئەمە دەزگایەكی پۆلیسیە، ئەمە نە هەرێمە، نە حكومەتە، نە دەسەڵاتە، نە پەرلەمانە، كۆمەڵێك خەڵكن خێری كوردستان دەخۆن و هەرچی قسە بكات سەری پاندەكەنەوە و هەڵبژاردن و دەنگدانیش هەرچی بایەخ بێت نیەتی، بۆیە خەڵك دەرسێكی قورسی داداون و لێرەشدا ناوەستێت، بۆیە ئێستا لەسەدا 78 خەڵك هێزێكە لەدەرەوەی حزبەكان و بڕوای بەحزبەكان نییە

سازدانی: هاوڵاتی نووسەرو رۆژنامەنوسێك داوا لەسەركردایەتی كورد دەكات هیچ رێككەوتنێك لەگەڵ مالكی یان سەدر نەكەن لەئێستادا تا لەناو ماڵی شیعەدا كاندیدی سەرۆك وەزیران یەكلادەكرێتەوەو دەشڵێت:» پارتی كاندیدی هەیە بۆ پۆستی سەرۆك كۆمارو لەگەڵ یەكێتی ئەو پۆستە یەكلاییدەكەنەوە». ئاسۆ قادر، ناسراو بەئاسۆ حاجی، نووسەرو رۆژنامەنوس لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:» ئەوەی بە راستی زیاتر نیگەرانییەكەی قوڵتر كردەوەو گومانەكانیشی زیاتر كرد لەسەر دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكان، خودی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق بوو كە لە راگەیاندنی دەرئەنجامە بەرایی و نافەرمییەكان گۆڕانكاری زۆر گەورە بەسەر ژمارەی كورسییەكاندا هات». هاوكات ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە ئەوە 17 ساڵە فشاری هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لەسەر هەرێمی كوردستان بووە كە لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق كورد رازی كراوە كە زۆریان بەكورد كردووە و لەئاخیریشدا وەك گورگ پەلاماری كوردیان داوە. هاوڵاتی: دەرئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق هەندێ لایەنی شیعەو سوننەو كوردی تووشی شۆك كرد، پێتانوایە هۆكارەكەی چییە؟ ئاسۆ قادر: پرۆسەی هەڵبژاردن پرۆسەیەكی دیموكراتییەو ژمارەی كورسی لایەنەكان پەیوەندی بە رێژەی دەنگدەرانەوە هەیە، لەو رێژەیە چەند دەنگیان بەو كاندیدە یان لایەنە سیاسییە داوەو نرخی كورسی ژمارەی دەنگدەران دیاری دەكات. لەم هەڵبژاردنەی ئەمجارەی پەرلەمانی عێراق گومانێكی زۆر لەسەر ژمارەی كورسییەكان یان ئەو دەرئەنجامانەی كە لەهەڵبژاردنەكان دروستبوون كۆمەڵێك لایەنی لەهەرسێ پێكهاتە سەرەكییەكەی عێراق (شیعە، سوننە، كورد) ئەوانەی پێیان دەوترێت كەمە نەتەوایەتییەكان كە ئەو وشەیە بەشیاو نازانم و دەڵێم پێكهاتەكانی دیكە. ئەوەی بە راستی زیاتر نیگەرانییەكەی قوڵتر كردەوەو گومانەكانیشی زیاتر كرد لەسەر دەرئەنجامەكان خودی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق بوو كە لە راگەیاندنی دەرئەنجامە بەرایی و نافەرمییەكان گۆڕانكاری زۆر گەورە بەسەر ژمارەی كورسییەكاندا هات، ئەو گۆڕانكاریانە گومانەكانی ئەو لایەنانەی بەهێزتر كرد، لەگەڵ ئەوەش ئەو ئامێرە ئەلیكترۆنیەی لەهەڵبژاردنەكان بەكارهات هەر بۆ خۆی پرسیاری زۆری لەسەر بوو، پاشان ئەو رسیڤەرو كۆكەرەوەی دەنگەكان كە لەوڵاتانی ئیمارات دانرابوو كە شتێكی زۆر بێمانابوو كە بەچ شێوازێك حكومەتی عێراقی رێگای بەوەدا كە تەنها ئەوە ئاماژەو سەلمێنەرێكی ئەوەیە كەحكومەتی عێراق نە باوەڕی بەخۆی هەیە نە بەدامەزراوەكانی هەیە. هاوڵاتی: واتا پێتانوایە گومانەكان ئەوەیە كە لەئیماراتەوە دەستكاری دەنگ و كورسی لایەنەكان كرابێت؟ ئاسۆ قادر:ناتوانم ئەوە رەتبكەمەوە یان پشتڕاستی بكەمەوە، بەڵام دەڵێم ئەو هۆكارانەی باسمكرد هەم خودی كۆمسیۆن، هەم میكانیزمی هەڵبژاردنەكان كە ئەو ئامێرەی تێدا بەكارهات لەگەڵ كۆكەرەوەی دەنگەكان لەئیمارات كە ئەوە تا رادەیەكی زۆر گومانەكان بەهێز دەكات و حەقیش بەو لایەنانە دەدات كە گومان بكەن، پرسیارەكە لێرەیە بۆ گومان نەكەن، ئایا ئیمارات دڵسۆزترە بۆ دەنگەدەری عێراقی یان عێراقییەكان، ئایا ئەو كۆمپانیا ئەڵمانییەی كەئەركی پاراستنی ئەو ناوەندەی لەئەستۆ بووە كەدەنگەكانی تێدا كۆكراوەتەوە لەئیمارات دڵسۆزترە یان عێراقییەكان. عێراق بۆ خۆی وڵاتێكی فەیك و ساختەیە، بەڵام ئەوەی ئەمجارەی حكومەتی عێراق و كۆمسیۆن كردیان تەواو ئەوەی پشتڕاست كردووەتەوە كەعێراق نە قەد وڵات بووە، نە دەبێتە وڵات. هاوڵاتی: پێتانوایە ئێران چۆن بەم دەرئەنجامانە رازی دەبێت بەتایبەت كە بەرپرسی فەیلەقی قودس گەیشتە بەغدا؟ ئاسۆ قادر: باوەڕناكەم ئێران و هێزە پڕۆ ئێرانییەكان هەرگیز بەو دەرئەنجامە رازی بن، بەڵام بۆ ئێران یەك شت یەكلاكەرەوەیە كە ئێران بڕواناكەم نیگەران بێت سەدر یەكەم و مالكی دووەم دەنگی شیعەكانە یان ئەوانی دیكە، چونكە ئێران باش لەوە دڵنیایە كە هێزە شیعییەكانی عێراقیش لەوە دڵنیان كەكەسیان ناتوانن لەدەرەوەی بازنەی بەرژەوەندییەكانی ئێران. سەدر راستە لەڕووی میدیاییەوە هەندێك ئاڵۆزی دروستكرد كە دەنگە دەنگی میدیایی دروست كرد، بەڵام ئاراستەیەكی دروست نەبووە، سەدر بۆ خۆی كەسێكی پۆپۆلیسە ئەمڕۆ قسەیەك دەكات سبەینێ تەواو پێچەوانەی قسەكەی خۆی دەكاتەوە، سەدر پیاوێكە دوور نییە لەئێران، هەندێك كەس دەڵێن سەدر نوێنەرایەتی شیعەی عێراقی دەكات، ئەسڵەن شتێك نییە ناوی شیعەی عێراقی بێت، یان دەڵێن نزیكە لەئەمریكا جا ئەو چیرۆكی نزیكییە لەئەمریكاوە 17 ساڵە دووبارە دەبێتەوە. لە 2006 ئەمریكا مالكیان كردە پاڵەوانی عروبەو عێراق وتیان كەسی ئێمەیە ئەو كاتەی هێرشی كردەسەر سوپای مەهدی و سەدرییەكان، پاشان ئەو ئەمریكایەی پێی وابوو مالكی دۆستیەتی چەكدارێكی سوپای قودسی ئێرانە. هاوڵاتی: سەركردایەتی كورد تەرەفی سەدر بگرێت یان مالكی، چۆن مامەڵە بكات باشە؟ ئاسۆ قادر: سەركردایەتی كورد یەكلایەنە لەگەڵ هیچ لایەكیان رێككەوتن نەكەن، دانیشتن ئاساییە، بەڵام رێككەوتن كوفرەو هەڵەیەكی كوشندەی سیاسییە. كورد بەرلەوەی بیر لە سەدر یان مالكی بكاتەوە، دەكرێت بیر لەناو ماڵی خۆی بكاتەوەو ئەو دەستپێشخەرییەی رۆژی دووشەممەی رابردوو بە راستی دەستپێكێكی زۆر باشە كە براوەی هەڵبژاردنەكانە كورسییەكانی 33 كورسییەو لەهی هەموو حزبەكانی دیكە زیاترە كە لەسلێمانی لەگەڵ لایەنەكان گفتوگۆی كرد چ ئەوانەی كورسیان بردووەتەوە یان كورسییان بەدەستنەهێناوە، ئەمە یەك گوتاری و یەكهەڵوێستی ناوماڵی كورد زۆر كارتێكی بەهێزترو كاریگەرترە لەژمارەی كوردسییەكان. هاوڵاتی: هەموو جارێك دانوسان و سەردانی یەكتری لەنێو لایەنەكان هەبووە، بەڵام كە چوونەتە بەغدا یەك وتارو یەكدەنگ نەبوون؟ ئاسۆ قادر: جا ئەوە بەدبەختی كوردە، كە یەك گوتاری نەبن غەدر لەخۆیان و میللەت و لەو قەوارە دەستوری و سیاسییەی هەرێمی كوردستانی دەكەن. بۆ دەكرێت لەگەڵ شیعەو سوننە ببیتە هاوپەیمان، بۆ ناكرێت لەگەڵ براكەی خۆت و لایەنە كوردییەكان ببیتە هاوپەیمان، ئەوە پرسیارێكی زۆر جدییە، هیوادارم سەركردایەتی سیاسی كورد ئەو گرێ مێژووییە ئەم جارە دەرباز بكەن، ئەو خۆ خۆرییە دەرباز بكەن. ئێستا فرسەتێكی زۆر باش هاتۆتە پێش بەتایبەتی كە پارتی دیموكراتی كوردستان لەو شتانە مێژوویەكی جوان و گەشاوەی هەیە كە دەستپێشخەر بووەو مەسەلە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان خەمە هەرە گەورەكەیە، باوەڕ ناكەم ژمارەی كورسی لەگەڵ لایەنە كوردییەكان بكاتە كێشە، ئەگەر لایەنەكان هەموویان لەژێر كاریگەری هێزە ئیقلیمییەكان بێنە دەرەوە. كورد نابێت ببێتە ململانێی نێوان تەرەفی شیعەو شیعە، دەرفەتیان پێبدەن بۆ كوردو سوننەش ئەوەیە كە شیعە لەناو ماڵی خۆیان كەسێك بۆ سەرۆكایەتی حكومەت یەكلایی بكەنەوە، ئەوجار سەدر دەبێت یان مالكی یان كازمی. هاوڵاتی: پێتانوایە بۆ كورد وا باشترە چەند خاڵێك پێكەوە دابڕێژن كە بیكەنە مەرج بۆ دانوسانەكان لەگەڵ شیعەو سوننەكاندا؟ پرسی خاك و مادەدەی 140 و پێشمەرگەو بودجەیە؟ ئاسۆ قادر: ئەوەی تۆ باسی دەكەیت ئەوە رێگا راست و عەقڵانی و لۆژیكییەكەیە، چونكە ئێمە نەتەوەیەكین ئەو نوێنەرانەی ئێمە كە 63 كەسن ئەوانەی نوێنەرایەتی نەتەوەیەك و نیشتمانێكی ژێردەستە دەكەن، دڵنیام پارتی ئەوە دەكات و ئەوەی دەوێت و لێدوانەكەی سەرۆكی هەرێم كە جێگری سەرۆكی پارتییە پەیامەكەی روون و ئاشكرابوو. هاوڵاتی: وەفدی پارتی سەردانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كردووە، دەوترێت پرسی پۆستی سەرۆك كۆمار باسكراوە، هیچ زانیارییەكتان هەیە لەوبارەیەوە؟ یەكێتی پۆستی سەرۆك كۆمار لەبەرانبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمدا دەبینێت؟ ئاسۆ قادر: ئەوە حەق نییە بكرێتە گرفتێكی گەورە ئەوە پشكی كوردەو پشكی بەتەنها لایەنێكی دیاری كراو نییە، راستە یەكێتی ئەوەی بەركەوت لەكاتی هەبوونی جەنابی مام جەلالدا بووە، مام جەلال خۆزگە ئێستاش لە ژیاندا بوایە بێگومان هەتا ئەو پۆستە هی مام جەلال بوو، مەرج نییە دوای مام جەلال پۆستی سەرۆك كۆمار هی یەكێتی بێت. پارتی بێگومان كاندیدی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق هەیە، بەڵام پرۆژەو پێشنیاری دیكەو ئۆپشنی بۆ یەكێتی دەبێت لەنێوان سەرۆك كۆمارو ئەو ئۆپشنەدا یەكێتی ئازاد دەكات كامەیان هەڵدەبژێرێت. هاوڵاتی: خەتێك دەبینرێت لەعێراقدا كە سەدرو حەلبوسی و پارتی لێك نزیكن، هەروەها مالكی و هادی عامری و یەكێتی وەك نزیكی یەكتر دەبینرێن؟ ئێوە بۆچوونتان چییە لەسەری؟ ئاسۆ قادر: ئەو خەتانە ئەگەر هەبێت زۆر خراپەو نابێت هەبێت بەتایبەتی لەنێوان پارتی و یەكێتی دەبێت یەك خەت بن و پێكەوە بڕیار بدەن و پاكێجێكیان هەبێت بۆ دانوساندن بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی كورد بە راشكاوی بێ شەرمكردن بیدەن بەو لایەنەی حكومەت تەشكیل دەكات ئنجا سەدر دەبێت یان مالكی، ئەوەی ئەوە قبوڵی كرد لەگەڵ ئەوەدابن. ئەوە 17 ساڵە فشاری هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لەسەر هەرێمی كوردستان بووە كە لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق كورد رازی كراوە كە زۆریان بەكورد كردووە و لەئاخیریشدا وەك گورگ پەلاماری كوردیان داوە. هاوڵاتی: كاندیدانی پارتی كێن؟ كە ناوی فوئاد حوسێن، وشیار زێباری و ئازاد بەرواری و فازڵ میرانی باس دەكرێت؟ ئەمانە راستە؟ هەندێ جار  باسی نێچیرڤان بارزانیش كراوە بەڵام فەرمی نەبووە؟ ئاسۆ قادر: ئەوەی كاك نێچیرڤان بارزانی راست نییەو نە دەچێتە بەغداو نە دەبێتە سەرۆك كۆمار، چونكە ئەو سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، بە كاك نێچیرڤانیشەوە ئەو كەسانەی ناوت هێنان شایەنی ئەو پۆستەن، ئەوانە هەموو تێكۆشەرن و هەموو تەمەنیان لەخەباتكردندا بووەو جێگەی رێزن، ئەسڵەن سەرۆك كۆماری وڵاتێكی فاشلی وەك عێراق بەرانبەر بەگەورەیی ئەو تێكۆشەرانە زۆر جیاوازە. كاك فوئاد حوسێن جاری پێشوو ركابەری بەرهەم ساڵح بوو ئەگەر قاسم سولەیمانی نەبوایە سەرۆك كۆمار دەبوو، هەموو ئەوانی دیكەش راستن و كە شتێك لە میدیا باس كراوە راستە بەڕێژەیی بەڵام بە موتڵەقی نا. هاوڵاتی: بافڵ تاڵەبانی دەڵێت تاكە كاندیدمان بەرهەم ساڵحە، پارتی تەحەفوزی لەسەر بەرهەم ساڵح هەیە؟ ئاسۆ قادر: باوەڕناكەم پارتی هێماو تەحەفوزی لەسەر بەرهەم ساڵح هەبێت، بەڵام بەرهەم ساڵح كارێكی خراپی كرد لەدەرەوەی كۆدەنگی كوردستانی وای نیشاندا كە كورسی سەرۆك كۆمار گرنگترە لەچارەنووسی كورد وەك میللەتێك ئەوە بەداخەوە، هیوادارین ئەوە دووبارە نەبێتەوە. ئەگەر سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت حەقە پارتی گوێ لەیەكێتی بگرێت، یەكێتی كێی كاندید كرد پارتی دەنگی پێبدات، ئەگەر سەرۆك كۆمار كەوتە لای پارتی بێگومان یەكێتیش دەنگی پێبدات. بەرهەم ساڵح ئەوەندەی بەئاشكرا لەسلێمانییە زیاترو بەنهێنی لەهەولێرەو خۆی و ماڵ و مناڵیشی

سازدانی: هیوا كازم بۆ گفتوگۆكردن سەبارەت بەپێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق و بەهێزبوونی پێگەی كورد لەپەرلەماندا كەخاوەنی 63 كورسیە سەركردایەتی كورد چۆن مامەڵە بكات، ئەنوەر حسێن بازگر، نووسەرو رۆژنامەنووس لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» هاوڵاتی: بەشێكی زۆر لەچاودێرانی سیاسی باس لەوەدەكەن، لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق، ئاستەنگی زۆر دروست دەبێت، تێڕوانینی ئێوە لەو بارەیەوە چییە؟ ئەنوەر حسێن بازگر: لەڕاستیدا، دوو رەهەندی هەیە، یەكێكیان، رەهەندی یاساییە، ئەویش لەیاسای هەمواركراوی ساڵی (2020)ی، یاسای ژمارە (9)، ماددی (45)دا هاتووە، ئەو هێزەی كەزۆرترین كورسی بەدەستدەهێنێت، دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، ئەم یاسایەش لەقازانجی رەوتی سەدرە، بەڵام سەبارەت بەلایەنەكانی تر، كە لەئێستادا بەشێكیش لەهێزە توندڕەوەكان پاشەكشەیان كردووە، ئەوان دەڵێن ئەو یاسایەی لەلایەن دادگای فیدڕاڵی عێراقەوە، لەساڵی (2014) و (2018) كاری پێكراوە و بەركارە، بەپێی ئەو یاسایە ئەو فراكسیۆنەی لەناو پەرلەمانی عێراق زۆرترین كورسی كۆبكاتەوە دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، نەك لەدەرەوەی پەرلەمان چەند كورسی بەدەستهێناوە. ئەم بۆچوونەی ئەو لایەنانە مەبەستیان خۆیانە بۆ ئەوەی كەڕەوتی سەدری لێدەربكەن، بۆچوونی سێیەمیش هەیە، بەپێی یاسای نوێی ساڵی (2020) كە جێبەجێكردنی مسۆگەرە، موقتەدا سەدر دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، چونكە زۆربەی كورسییەكانی بەدەستهێناوە، هەروەها رەوتی سەدریش رایگەیاندووە، كەئێستا خەریكی هاوپەیمانێتییەكن، لەگەڵ هەندێك هێزی كوردی، تەقەدومونی حەلبوسی، هەندێك هێزی تر. هەروەها لەرووی رەهەندە سیاسییەكەی ئەوەیە، لەدوای ئەوەی ئەنجامی سەرەتایی هەڵبژاردنەكان بڵاوبووەوە، هەم هێزە شیعییەكان كە زۆرینەی دەسەڵاتداری عێراق و پەرلەمانیان بەدەستەوە بوو، بۆ نموونە ئیئتلافی فەتحی ئێستا، كە لەهێزەكانی دەوڵەتی ئێستای رەوتی فەتح و حیكمەو عەبادی پێكهاتوە، لەڕابردوودا (89) كورسییان بەیەكەوە هەبووە، ئێستا كورسییەكانیان دابەزیوە بۆ نزیكەی (35) كورسی، تووشی شۆك بوون، هەروەها رۆیتەرز رایگەیاندووە، هێزە سیاسییەكانی شیعەكانی دۆستی ئێران پاشەكشەیان كردووە، بەپێچەوانەوە پێی وایە هاوپەیمانەكانی توركیا، سعودیە، ئیمارات و ئەمەریكا، سەركەوتنی زۆریان بەدەستهێناوە، هەر لەبەر ئەوەیە، ئیسماعیل قائانی، جێنشینی قاسم سولەیمانی، گەیشتۆتە عێراق. هەڵبژاردنی (2021)، ئاڵوگۆڕی گەورەی بەسەر پارسەنگ، هێزو كورسی هێزە سیاسییەكاندا هێناوە، شیعەی ئێرانی پەراوێز خستووە، عەلاوی لەگۆڕەپانەكە نەماوە، میلیشیاكان دۆڕاون، بۆیە لەگەڵ ئەم ئاڵوگۆڕە پەرلەمانی و سیاسییە، رەنگە عێراق بەرگەی ئەمە نەگرێت و تووشی ململانێی توند ببێتەوە. هاوڵاتی: پێتانوایە ئەمریكا لەلایەك و توركیاو وڵاتانی عەرەبی دەستتێوەردان بكەن لەدۆخی عێراقدا تا یەكلاكردنەوەی پێكهێنانی حكومەتی عێراق؟ ئەنوەر حسێن بازگر: ئەمریكا، توركیا، ئیمارات و سعودیە هەموویان خەریكی دەستتێوەردانن لەئەنجامی هەڵبژاردنەكان، لەڕووی دیوە سیاسییەكەی بڕیار دەدرێت كێ حكومەتی داهاتوی عێراق پێكدەهێنێت و سەرۆك وەزیران دیاری بكات. هەروەها شیعەكانی، رەوتی حیكمە و عەبادی بەیەكەوە، حەشدی شەعبی و هادی عامری، كورسییەكانیان دابەزیوە، ئەوان رایانگەیاندووە، رەنگە باشترین، كاندیدیان كازمی بێت، لەبەرئەوەی بێ كێشەیەو كەسایەتییەكی سەربەخۆییە، ئەمەش بۆ ئەوەیە كە ئەو هەلە لەژێر دەستی موقتەدا سەدر دەربهێنن، لەهەمانكاتدا زۆربەی چاودێرانیش پێیان وایە كەموقتەدا سەدر، رەنگە كاندیدەكەی مستەفا كازمی بێت لەداهاتوودا. هاوڵاتی: ئەگەر موقەتەدا سەدر دووبارە كازمی كاندید بكاتەوە بۆ سەرۆك وەزیران، بەچ مەرجێك دەبێت، هەر بەو جۆرەی كەئێستا هەیە؟ ئەنوەر حسێن بازگر: دیوێكی ئاسایی دووبارە كاندیدكردنەوەی مستەفا كازمی بۆ سەرۆك وەزیران، ئەوەیە كە كازمی سەركەوتنی بەدەستهێناوە لەماوەی كابینەی رابردووی خۆیدا، بۆ نموونە رایگەیاندووە، كە زیاتر لە (12) ملیار دۆلاری خستۆتە سەر بودجەی خەوێنراوی عێراق، لەهەمانكاتدا رۆڵی هەبووە لەچاكسازی عێراق، پاشەكشەی ملیشیاكان و حەشدی شەعبی، لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق. هەروەها ئەو پێشكەوتنەی رەوتی سەدرو بەشێكی تر لەهێزە سیاسییەكانی عێراق بەدەستیانهێناوە دەورو نەخشەی كازمییە لەگەڵ سەرۆك كۆمارو حەلبوسی، كە سێ پێكهاتەی سەرەكی عێراقن، هەروەها ئەم سێ سەرۆكایەتییە جەختیان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كەهەڵبژاردنەكان تەزویری تێدا نەكرێت، ئەمەش بەو مانایە نییە، كە ناكرێت، بەڵام رێگری زۆری لێكراوە، بۆیە ئەو بۆچوونەی رەوتی سەدرو مستەفا كازمی لەوەدا یەكدەگرێتەوە، كە نایانەوێت لەعێراق ملیشیا هەبێت، مەبەستیشیان ملیشیاكانی حەشدی شەعبیە. هەروەها دەڵێن؛ نابێت دەخالەتی دەرەكی هەبێت، هەربۆیە رەنگە كازمی كاندیدێكی باش بێت، كە بەشێكی زۆر لەهێزە سیاسییە عێراقییەكان قبوڵیانە، لەوەش گرنگتر وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش پشتگیری دەكات، توركیاو وڵاتانی كەنداویش، بەو هۆكارەی كازمی كێشەی بۆ ئێران دروست نەكردووە لەعێراقدا، بەڵام لەهەمانكاتیشدا دەیەوێت عێراق بەرەو هاوپەیمانێتی نوێی وڵاتانی عەرەبی ببات، هەروەكو بینیشمان لەماوەی رابردووشدا ماكرۆنی سەرۆكی فەڕەنسا سەردانی عێراقی كرد، پشتیوانی لەكازمی كرد، هەموو ئەو پشتیوانیانە رەنگە شانسێكی باش بێت بۆ كازمی، بەڵام بێ ركابەریش نییە. هاوڵاتی: دەكرێت متمانەی زۆر بەموقتەدا سەدر بكرێت كە فراكسیۆنەكەی خاوەنی 73 كورسییە؟ ئەنوەر حسێن بازگر: موقتەدا سەدر خودی خۆی و هێزەكەشی، هێزێكە مانۆرسازی گەورە دەكات، بەردەوام ئاڵوگۆڕی سەیری بەسەردا دێت، رەنگە زۆر متمانەكردن پێی كارێكی قورس بێت، وەكو ئەوەی بینیمان لەهەڵبژاردنەكاندا، پاشەكشەی كردو دووبارە گەڕایەوە. عێراق جگە لەوەی كەحكومەت رەنگە درەنگ پێكبێت، لەبەردەم مەترسی و هەڕەشەدایە، بۆ نموونە لەبارەی ئەو هێزە سیاسییە توندڕەوە شیعییانەی پاشەكشەیان كردووەو كورسییاكانیان دابەزیوە، هەڕەشەی ئەوە دەكەن لەئەنجامی هەڵبژاردنەكان رازی نابن، بەڵام واقیعییەت ئەوەیە، هێشتا عێراق لەژێر كاریگەریی و هەیمەنەی وڵاتانی ناوچەكەدایە، دەتوانین بڵێین ئەمجارە عێراق لەململانێی ئێرانی - ئەمەریكی گۆڕاوە، بۆ ململانێی ئێرانی - عەرەبی و توركی. هاوڵاتی: بەشێكی زۆری لایەنە شیعەكان كەدەنگەكانیان زۆر كەمی كردووە، دەڵێن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان رازی نابین، ئەمە ئاستەنگی گەورە دەبێت بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق؟ ئەنوەر حسێن بازگر: بەداخەوە ئەو هێزو لایەنانەی لەدوای رووخانی حكومەتی بەعسەوە، بەهۆی ئەوەی زۆرینەی عێراق پێكدەهێنن، دەسەڵاتی عێراقییان بەدەستەوەیە، وەكو بینیمان فەساد، گەندەڵی، زۆری میلیشیا، بەرتەسكردنەوەی ئازادییەكان و كوشتنی خۆپیشاندەرانی، لێكەوتەوە، لەلایەكی ترەوە راستە رەوتی سەدر زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێناوە، بەڵام هێزەكانی (ئیمتیداد و تشرینەكان)، كە لەخۆپشاندەرانن زیاتر لە (40) كورسییان بەدەستهێناوە، هەموو ئەمانە شیعەشن، لەهەمان كاتدا لەهەڵسوكەوت، دەسەڵات و بەڕێوەبردنی حكومەت لەلایەن هێزە شیعییەكانەوە لەماوەی حكومڕانی عەبادی، مالیكی و عادل عبدولمەهدی ناڕازی بوون و نیگەرانن، چونكە جگە لەوەی عێراقییان بەرەو هەڵدێر بردووە نەیانتوانیوە چاكسازی بكەن، داخوازییەكانی خەڵكی عێراق دابین بكەن، جگە لەپشێوی و ئاژاوە نانەوە، پێشیان وایە زیاتر دەخالەتی وڵاتان بەقازانجی شیعەكان هاتۆتە پێش. هەروەكو وتم: هێزە سیاسییە شیعە توندڕەوەكانی كەكورسییەكانیان دابەزیوە، بەتایبەتی گروپەكانی حەشدی شەعبی، كەتایبی حزبولڵا، عەسایبی ئەهلی حەق، رایانگەیاندوە، بەهەر نرخێك بێت ئەوان ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵناكەن، ئەمەش بەمانای هەڕەشەكردن دێت، دوو ئەگەری هەیە، یەكێیان نانەوەی شەڕو پشێویی و نائارامییە، یەكێكیشیان كەئەگەری لاوازە هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی هەڵبژاردنە، بۆ سەرلەنوێ كردنەوەی، چونكە ئەوان دەڵێن؛ گوایە توركیا و ئیمارات دەستكاری دەنگەكانیان كردووە، ئەمەش قسەیەكی سەیرە كە شیعەكان دەیكەن، بەو هەموو تواناو دەسەڵاتەی لەساڵی (2003) دەیكەن لەعێراقدا، بەردەوام تۆمەتبارن بەوەی كە خەریكی ساختەكاری بوون و رێزیان لە پرسی دیموكراسی نەگرتووە، بەڵام ئێستا ئەوان باسی ساختەكاری دەكەن، جگە لەوەش كە چەند دژی كوردو سوننەكان بوون، لەلایەكی ترەوە ئێستا دەبینن كە هەم كورد كورسییەكانی زیادی كردووە، هەم سوننەكانیش بۆ یەكەم جارە لەدوای رووخانی بەعسەوە بە یەكگرتویی و بەو دەنگە زۆرەوە دێنەوە گۆڕەپانی سیاسی، هەربۆیە ئەو گۆڕانكارییانە جێگای قبوڵكردنی ئەو هێزە سیاسییە شیعە توندڕەوانە نین. هاوڵاتی لایەنە كوردییەكان، 63 كورسییان بەدەستهێناوە، ئەمەش ژمارەیەكی كەم نییە، كورد دەتوانن چی بكات، لەسەر پرسی ماددەی (140)ی دەستور، چارەسەری ئەو كێشانەی كە كورد هەیەتی لەگەڵ بەغداد؟ ئەنوەر حسێن بازگر: یەكەم جارە كورد بەو شێوەیە ژمارەی كورسییەكانی زیاد بكاتەوە، لە دوای یەكەمین هەڵبژاردن لە (2005)، كە لەلایەن ئەنجومەنی حوكم بەڕێوە برا، ئەو كاتە (75) كورسی هەبوو، هەروەها هێزە سیاسییە كوردستانییەكانیش دەبێت ئەوە بزانن، دەرئەنجامی ململانێی ناوخۆیی و دەسەڵات گرتنەدەست شیعەكانی ئاوا پەرتەوازە كرد، كەخۆشیان لەو بارودۆخە نیگەرانن، هەربۆیە كوردیش دەبێت وەكو تەجروبەیەك ئەو بارودۆخەی شیعەكان، ببینێت، لانیكەم وتارێكی یەكگرتوویان هەبێت، بەرانبەر بەو بارودۆخەی كە لەعێراقدا دێتە پێش، بەتایبەت بەرانبەر ئەوەی لەكەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان لەگەڵ كورد دەكرێت، لەلایەكی ترەوە كە راستە نفوز و هەیمەنەی (ی.ن.ك)، لەو ناوچانە زۆرن، بەڵام ئەو بارودۆخە تەنها روو لە (ی.ن.ك) نییە، بەڵكو روو لەپارتی دیموكراتی كوردستان، بزوتنەوەی گۆڕان و هێزە ئیسلامییەكانیشە، چونكە فاكتەرەكە فاكتەرێكی ئیتنیكی و مەزهەبییە. بەو مانایەی كورد لەگەڵ سوننەو شیعەكان، پەیوەندی هەیە، بۆ نموونە لەگەڵ سوننەكان سنورو خاكێكی زۆری جێناكۆكیان هەیە، كە سوننەكان بۆ خۆشیان بارودۆخییان خراپە، هەروەها دەسەڵاتداریشمان لەگەڵ زۆرینەی شیعەكان هەیە، بۆیە شیعەكان پێیان وایە دوو پێكهاتە لەعێراقدا هەیە، كەكورد و عەرەبن. هەروەها لە بابەتی ریفراندۆم و (16)ی ئۆكتۆبەر بینیمان چی بەرانبەر بەكورد كرا، بۆیە پێویستە هێزە كوردییەكان یەكگرتوو بن، چونكە ئەو بۆچوونە شۆڤێنییەی عەرەبی و هێزە سیاسییانە نەگۆڕاوە. گرنگتر لەهەموو ئەوانە، ئەو لێكنزیكبوونەوەو هاوپەیمانێتییەی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، دەتوانێت دەورو نەخشی زۆری هەبێت، بەرەو یەكگوتاری كوردی، هیوادارم هێزە سیاسییە كوردستانییەكان لەم هاوپەیمانێتییە، بەپێی خواست و داواكانیان لەبەرانبەر شیعەكان یەكبگرن. بەدەستهێنانی ئەو (63) كورسییە دەتوانێت دەورو نەخشی زۆری هەبێت، لەبەدیهێنانی خواستەكانی خەڵكی كوردستان، جێبەجێكردنی ماددەی (140)، لەچارەسەركردنی ئەو فشارە ئابوری و سیاسییانەی لەسەر كوردە، هەروەها ئەو پاشەكشەیەی كە هێزە سیاسییە شیعەكان كردویانە، بەتایبەت كەڕادیكاڵ و توندڕەو بوون، بەرانبەر بەكورد و تەنانەت سوننە و شیعەكانیش، هەموو ئەو هۆكارانە، هەلومەرجێكی نوێی بۆ عێراق هێناوەتە پێش كە پێموایە، كورد دەتوانێت، دەورو نەخشی جددی تری تێدا ببینێت. هاوڵاتی: پێتانوایە رۆڵی كوردو لایەنە سیاسییەكانی لەپێكهێنانی حكومەتی عێراقدا، چۆن دەبێت؟ ئەنوەر حسێن بازگر: بەو هێزو قورساییەی كە كورد لەعێراقدا هەیەتی، هەروەها كشانەوەی بەشێكی زۆری هێزە شیعییەكانی ئێران، دەتوانێت ئەجێندای هەبێت، خاڵی گرنگیش ئەوەیە كە سەرۆك كۆمار بەدەست كوردەوەیە، بەتایبەتی لەبارەی (ی.ن.ك) كە مافی خۆیەتی، سەرۆكی پەرلەمانیش، ئەوەش وەكو رۆتینیاتی پێكهێنانی حكومەت. بەڵام هۆكاری تری گرنگیش بۆ نموونە مافی ماددی، بودجە و میزانییە، بابەتی نەوت، هەموو ئەمانە بەشێكی زۆری كێشەی ئەم چەند ساڵەن، رەنگە بەكاندیدكردنەوەی كازمی كورد بتوانێت ئیدارەی باشتر لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق بكات، ئەو كێشانە چارەسەربكرێت، هیواداریشم وا بچێتە پێش، لەهەمانكاتیشدا ئێران، توركیاو ئەمریكا رازین بەوەی كە كورد دەورو نەخشی هەبێت. لەلایەكی ترەوە بۆچوونێكی وەهمی لەناو هێزە سیاسییە شیعەو سونییەكاندا هەیە، پێیان خۆشە هەمیشە كورد لەگەڵیان بێت، بۆ ئەوەی كە كورد داوای دەوڵەتی كوردی و جیابوونەوە نەكات، بەڵام لەهەر حاڵەتێكدا كورد دەتوانێت پێداگری لەسەر بەشێكی زۆری مافەكانی بكات

سازدانی: شاناز حەسەن بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی یەكگرتوو ئەوە دووپاتدەكاتەوە ئەگەر ئیسلامییەكان بە یەك هاوپەیمانێتی پێكەوە لەهەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق بەشدارییان بكردایە دەبوونە خاوەنی هەشت كورسی. مستەفا عەبدوڵا، ئەندامی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو و بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردن، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ  هاوڵاتی دەشڵێت:»بایكۆت كردن لەلایەن هاووڵاتیانەوە  دووبارە سوودی بۆ حزبە دەسەڵاتدارەكان هەبووە».  هاوڵاتی: بۆچوونتان لەسەر دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق چییە؟ مستەفا عەبدوڵا: هەڵبژاردنی ئەمجارە یاساكەی جیاواز بوو، بازنەكان زۆربوون و یەكگرتوو بەشەش كاندید بەشداری كردو شەش بازنەی بە ئامانج گرت، لە چوار بازنەی سەركەوتنی بەدەستهێنا. بەراورد بەهەڵبژاردنەكانی دیكە، یەكگرتوو لەسەدا پەنجای كورسییەكان و دەنگەكانی زیادیكردووە، بەوەش هەنگاوێكی دیكەی نا بۆ پێشەوە، چونكە پێمان وابوو لەساڵی 2018 هۆكار هەبوو بۆ دابەزینی دەنگەكانی یەكگرتوو، بەڵام لەدوای كۆمەڵێك بەخۆداچوونەوە و هەنگاونان بۆ چارەسەر لەپرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمجارەدا ئەنجامەكەیمان بینی، كاندیدەكانیشمان ئەوانەبوون كە لەناو خەڵكدان و كاریان بۆ خەڵك كردووە و رۆڵی باشیان گێڕاوە. بەكاركردنی یەكگرتووش وەك حزب زۆر باش بووە بۆ كاندیدەكان، ئەمانە هەمووی پێكەوە و بانگەشەی هێمن و ئارام بەپلانی ورد وایكرد سەركەوتوو بین.  هاوڵاتی: لەگەڵ كام لەلایەنەكان هەماهەنگیتان هەبوو لەڕۆژی دەنگدان لەو بنكە و بازنانەی ئێوە كاندیدتان نەبوو؟ مستەفا عەبدوڵا: هەر سەرەتا بڕیارماندا بانگەشەی هەڵبژاردن ئارام و ئاسایی بێت، چونكە فرەبازنەیە، لەهەندێك شوێن ئێمە كاندیدمان نیە و لایەنەكانی دیكە كاندیدیان هەیە، بۆیە پێویستی بەگۆڕینەوەی دەنگدەرانی یەكتر هەیە، بۆیە بڕیارماندا بانگەشەی هەڵبژاردنمان ئاڕاستەیەكی دژی نەبێت بەلایەنەكانی دیكە بەتایبەت ئەوانەی كەپێشتر یان ئێستا ئۆپۆزسیۆن بوون، بۆ ئەوەی بتوانین كاریگەری لەسەر دەنگەكانیان دابنێین، لەهەمانكاتدا چونكە فرەبازنەیە دەكرێت لەئاستی بازنەكان كە ئێمە لەبازنەیەك كاندیدمان نیە، یان ئەوان نیانە، لایەنگرەكانمان بەو ئاراستەیە بنێرین كە دەنگ بدەن بەلایەنەكانی دیكە، بۆیە لەو رووەوە جەماوەری هەموو لایەنە سیاسیەكانمان بەئامانج بگرین بۆ ئەوەی گرژی دروست نەكات، ئەگینا وەك نووسرا و رێككەوتنی فەرمی لەگەڵ هیچ لایەنێك نەمانبووە و نەمانكردووە.  هاوڵاتی: ئەگەر لەگەڵ كۆمەڵی دادگەریی لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا بوونایە وەك یەكگرتوو تاچەند دەرئەنجامەكان گۆڕانكاری بەسەردا دەهات؟ مستەفا عەبدوڵا: باشترین بژاردە ئەوەیە كە لایەنە ئیسلامییەكان یەك لیستی هەڵبژاردن بن، چونكە دڵنیام كە ئێمە یەك لیست بووینایە ئێستا پێنج كورسیمان هەیە، ژمارەی كورسییەكان تا هەشت كورسی دەڕۆیشت و بەرزدەبۆوە، چونكە كەدەنگەكانی ئێمە و كۆمەڵی دادگەری لەهەر بنكەیەك كۆبكەینەوە، دەبووە ژمارەیەكی زۆر لەپێش زۆر لەحزبەكانی دیكەوە، بۆیە ئێمە زەرەرمان كرد. وەك حزبە ئیسلامییەكان هەموومان زەرەرمان كرد، ئێستاش لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەپێویستی دەزانین یەكبگرین و پێكەوە كاربكەین باشتر دەبێت.  هاوڵاتی: زۆربەی لایەنەكان دەنگەكانیان كەمی كردووە؟ لەلایەكیشەوە بایكۆت زۆر بوو، پێتانوایە ئەمە چ ئاماژەیەكە بۆ حزبە سیاسییەكان و بۆ ئێوە وەك یەكگرتوو؟ مستەفا عەبدوڵا: بایكۆت و بەشدارینەكردن پەیامە كەخەڵك نائومێدە، نائومێدكراوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی هەرێمەوە، تووشی قەیران كراوە، پێیوایە گۆڕانكاری روونادات. بۆیە ئەوە ستەمێكە لەهاووڵاتیان كراوە، بەڵام هاووڵاتیان ئەوە بۆیان نابێتە بژاردەی باش، چونكە جارێكی دیكە دەسەڵاتداران سوودی لێوەردەگرن لەو جۆرە تەشكیل و بیركردنەوانەی خەڵك، ئێمە پێمانوابوو نەدەبوایە وابێت، یەك لەكێشە گەورەكانی ئەم هەڵبژاردنە ئەوەبوو، واتە زۆرینەی ئەوانەی نەچوون بۆ دەنگدان خەڵكی ناڕازی بوون، كاتێك ناڕازی ناچن و لایەنەكانی دەسەڵات بەفشاری دەسەڵاتەكەیان دەچن و هێزە ئۆپۆزسیۆن و جدییەكان زیان دەكەن، بۆیە بڕوامان وایە كەڕێژەی بەشداری زیاتر بوایە، ئێمە دەنگ و كورسیمان زیاتر دەبوو، لەهەر شوێنێك یەكگرتوو كاندیدی هەبووبێت بایكۆتی نەكردووە، لەشوێنەكانی دیكەش هەموو رێكخستنەكانی یەكگرتوو ئاڕاستە كرابوون بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و بەپێی ئەو كاندیدانەی كە بە شیاویان دەزانن بۆ پەرلەمانی بەغدا.  هاوڵاتی: ئەگەر حكومەتی داهاتوو پێكبهێنرێت و ئێوە بێبەش بكرێن، هەڵوێستی ئێوە چی دەبێت؟ مستەفا عەبدوڵا: جارێ‌ زووە باس لە پێكهێنانی حكومەت بكەین، چونكە هەموو شتێك كاریگەری و حساباتی خۆی هەیە، لەكاتی تەشكلیكردنی حكومەتدا، هەوڵەكانمان دەخەینەگەڕ بۆئەوەی بزانین بەچ ئاراستەیەك مامەڵە دەكەین و بەبڕیاری سەركردایەتی بڕیار دەدەین.  هاوڵاتی: ئێوە تاچەند پشتگیری بەرهەم ساڵح دەكەن كە یەكێتی دەڵێت تاكە كاندیدیانە؟ مستەفا عەبدوڵا: ئەم خولە خولێكی نوێیە و بڕیارەكان و هەنگاوەكانی بڕیاری نوێی پێویستە كە تائێستا ئێمە باسمان لێنەكردووە، بەڵام ئەوە بڕیارێكی سەركردایەتی پێویستە و ئەو بڕیار دەدات كوتلەكەی دەنگ بەچی بدات، چونكە ئەوە پرسێكی سیاسی فراوانە و سەركردایەتی لەسەر ئەو پرسە بڕیار دەدات  

سازدانی: هاوڵاتی وتەبێژی ئەنجومەنی سیاسی كۆمەڵی دادگەری ئاماژە بەوەدەدات كە بەرپرسیاریەتی لەئەستۆ دەگرن خۆیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئامادە دەكەن. محەمەد حەكیم، وتەبێژی ئەنجومەنی سیاسی كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» ئەگەر بەڵگەكان سەلمێنەر بن بەڵێ و دیارە بۆ دەرنەچوونی هەندێك كاندید هەندێ ئاماژە هەن وا سات سات بەڵگەی تازە بەكاندید و مەكتەبی هەڵبژاردن دەگات». هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە لە سەرجەم ئەو بازنانەی كە كاندیدیان تێیدا هەبووە دەنگەكانی خۆیان بەدەستهێناوەتەوە» لەم هەڵبژاردنەدا كە لەهەندێ بازنە كاندیدمان نەبووە هەڵەیە باسی كەم و زیادكردنی دەنگەكان بكرێت». هاوڵاتی: بۆچوونتان چییە لەبارەی دەرئەنجامی دەنگدانی پەرلەمانی عێراق بۆ كۆمەڵی دادگەری؟ محەمەد حەكیم: دەرئەنجامە بەراییەكان لەئاستی چاوەڕوانی ئێمەدا نەبوو. هاوڵاتی: ئایا سكاڵاتان لەهەولێر تۆمار كردووە؟ پێتانوایە بەمەبەست وا كراوە كاندیدەكەی كۆمەڵ دەرنەچێت؟ محەمەد حەكیم: مەڵبەندی هەولێر لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی تێبینی خۆی خستووەتەڕوو و بە مەكتەبی هەڵبژاردنمان وتووە هەر بەڵگەیەكتان لایە بەشێوازی یاسایی بیدەنە كۆمسیۆن. ئەگەر بەڵگەكان سەلمێنەر بن بەڵێ و دیارە بۆ دەرنەچوونی هەندێك كاندید هەندێ ئاماژە هەن وا سات سات بەڵگەی تازە بەكاندید و مەكتەبی هەڵبژاردن دەگات. هاوڵاتی: لەناو تۆڕی كۆمەڵایەتی بەشێك لەكادیرانتان رەخنە دەگرن كە دەبوو كۆمەڵ لەزۆربەی بازنەكان كاندیدی هەبوایە بەتایبەت لەبازنەی گەرمیان لەسلێمانی و سەرجەم بازنەكانی هەولێر؟ بۆچوونەكەیان رەوایە؟. محەمەد حەكیم: ئەوە زیاتر ئێستا باس دەكرێ كە ئەنجامەكان دەركەوتوون لەو بازنانە كە لەبەر بایكۆتی دەنگدەرو باری نیوخۆی یەكێتی بەشداری كەم بووەو بەدەنگی كەم كاندید سەركەوتووە، ئیجا ئێمە پێنج بازنەی بەهێزی خۆمان كاندیدمان داناوە. هاوڵاتی: ئەگەر كۆمەڵی دادگەری لەسەرجەم بازنەكانی هەرێم كاندیدی هەبووایە پێتانوایە دەنگەكانتان كەمی نەدەكرد كە ئێستا لەم هەڵبژاردنە تەنها 50 هەزار دەنگە؟ محەمەد حەكیم: ئەم هەڵبژاردنە ئێمە كۆی دەنگی پێنج بازنەكە بەراورد ئەكەین بەدەنگی سنوری ئەو پێنج بازنەیە لە هەڵبژاردنی پێشوی عێراق ، ئینجا لەم هەڵبژاردنە هەڵەیە بۆ ئێمەو ئەو حزبانەش كە لەچەند بازنەیەك كاندیدمان هەبووە باسی دەنگی بەدەستهاتوو بكرێ لەم سیستەمە، بە هەڵەی ئەزانم باسی كەمی و زیادی دەنگ بكرێت. هاوڵاتی: پێتانوایە بێجگە میكانیزمی دانانی كاندیدەكانتان لەبانگەشەی هەڵبژاردن كەموكورتی هەبووە؟ محەمەد حەكیم: ئەوەی بازنەكانمان روونكردەوە، بەڵێ لەبانگەشەش كەموكورتی هەبوە، بەڵام كاندید و ئۆرگان و كادیرو و ئەندام و جەماوەریشمان ماندوو بوون. هاوڵاتی: ئایا لێكتێگەیشتنتان لەگەڵ یەكێتی بۆ هەندێ بازنە زیانی پێگەیاندوون؟ محەمەد حەكیم: لێكتێگەشتن بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد بووە و ترسمان لەتەزویری ئەلكترۆنی هەبووە وەكو هەڵبژاردنی پێشوو، لەكۆی بازنەكان ئێمە دەنگی خۆمان هێناوەتەوە بەراورد بەهەڵبژاردنی پێشوو. هاوڵاتی: ئەگەر یەك هاوپەیمانێتیتان هەبوایە لەگەڵ یەكگرتوو دەرئەنجامەكان بۆ كۆمەڵ باشتر دەبوو؟ محەمەد حەكیم: نازانم، هەردولا هەوڵماندا لەسەر هەڵەبجە نەگەیشتینە یەك و هەردوولا حەقمان بوو، چونكە بازنەی بەهێزمان بوو و هەردوو كاندیدیش بەهێزبوون، بەداخەوە پاش دەركەوتنی ئەنجامەكان هەڵەیە بڕیار بۆ كاتی هاوپەیمانێتیەكان بدرێ!. هاوڵاتی: دەرئەنجامەكان بەشكست دادەنێن؟ ئایا گۆڕانكاری ئەنجامدەدەن بۆ خۆئامادەكردنتان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان؟  محەمەد حەكیم: ئەمڕۆ لەئاستی باڵا كۆبووینەوە و بەرپرسیاریەتی لەئەستۆ دەگرین و لەم نزیكانەش سەركردایەتی كۆدەبینەوە چی باش بێ ئەنجامی دەدەین و دەبێ خۆمان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئامادە بكەین.  

سازدانی: شاناز حەسەن بەرپرسی لقی چواری پارتی لەسلێمانی ئاماژە بەوە دەدات كەحزبی سۆشیالست پەیمانەكەیان جێبەجێ نەكرد بۆ دەنگدان بەكاندیدەكەیان لەبازنەی سێی سلێمانی. سەعید سەلیم، بەپرسی لقی چواری پارتی لەسلێمانی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتى داوا لەخەڵكی سلێمانی دەكات كە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو زیاتر متمانەیان پێبكەن تا بەشداربن لەئیدارەی خۆجێی و خزمەت بەخەڵك بكەن لەهەموو رووەكانەوە. هەروەها ئەوەش رەتدەكاتەوە كە هەماهەنگیان لەگەڵ نەوەی نوێ هەبووبێت بۆ هەڵبژاردن و دەڵێت:»  وەك پارتی هەماهەنگیمان لەگەڵ كەس نەبووە، تەنیا خۆمان بووین و  بەپێی پلان و تەكنیكی هەڵبژاردنی خۆمان كارمان كردووە».  هاوڵاتى: بەگشتی لەسلێمانی ئایا دەرئەنجامەكان بەدڵی ئێوەیە، پێشێلكاری هەبووە؟ سەعید سەلیم: خۆزگە بۆ جارێك ئێمە بمانتوانیایە لەكەشێكی تەواو ئارام و بێ ترس وەك ئامرازێك و بەكارهێنانی بۆ سەر هاونیشتیمانیان  پرۆسەی هەڵبژاردنمان تێپەڕاندایە، بەداخەوە ئەمجارەش ترس و تۆقاندن  هەبوو، خەڵك زیندانی كردن و تەوقیف كردن هەبوو، ئەو كەشە ئارامەی پێویست بوو بۆ دەنگدەر دروست بكرێت دروست نەكرا. چوار لەسەرپەشتیارەكانمان  لە رۆژی دەنگدان هێزێك هاتووە گرتوویانن دوای هەوڵ و تەقەلایەكی زۆر ئازادكران و تائێستا ئەو پێداویستیانەی پێیان بووە لایان ماوەتەوەو تەسلیمیان نەكراوەتەوە. پێمان وابوو ناسكە خان و كاندیدێكی ترمان دەرچوون ئیستاش پێمانوایە بەدەنگە راستەقینەكانی خۆیان دەرچوون، نازانین بۆ وایلیهاتووەو بەڵام ئەكید سكاڵامان تۆمار كردووە و بزانین چۆن دەبێت.  هاوڵاتى: سلێمانی بۆ پارتی گرنگە كە بەزۆنی سەوز ناسراوە، چۆن دەتانەوێت خزمەتی كادیر و ئەندامان و لایەنگیران و كەسوكاری شەهیدان بكەن؟ سەعید سەلیم: سلێمانی و هەموو شارو شارۆچكەكان  لای پارتی بەردەوام گرنگی هەبووە، سلێمانی هەموو كات بۆ ئێمە گرنگ بووە و جێگەی گرنگی پێدان بووە، سەرباری ئەوەی سوپاسێكی بێپایان بۆ پارتیەكانی سلێمانی و هەموو ئەوانەی لەدەرەوەی تەنزیمی پارتی بوون و دەنگیان بۆ پارتی بووە. ئێمە سوپاسیان دەكەین دەزانین ئەوە مەردایەتی ئەوان بووە، كە ئێمەی لەسەرپێ هێشتۆتەوە و بەزیندووی و لەسەرپێ ماوینەتەوە، بەڵام داوای ئێمە لەهەموو خەڵكی سلێمانی ئەوەیە لەهەڵبژاردنی داهاتوو  متمانەی زیاتر بەپارتی بكەن بۆ ئەوەی بتوانین  زیاتر خزمەت بكەین، ئیدارەی لۆكاڵی ئێرە لەدەستی پارتی بێت ئەگەر پارتی لەحوكم بێت و ئیدارەی خۆجێی  لەدەست بێت بزانن چ گۆڕانكارییەك لەهەموو كایەكان دەكرێت و لەسلێمانی روودەدات، لەئاوەدانكردنەوەو خزمەتگوزارییەكانەوە.  هاوڵاتى: حزبی سۆشیالیست بەیاننامەیەكیان دەركرد كە دەنگەكانیان دەدەنە ئەشواق جاف، بەڵام ئەوەش نەبووە فریاد رەس بۆ دەرچوونی؟ سەعید سەلیم: خۆی بەداخەوە برایانمان لەحزبی سۆشیالیست پەیمانەكەیان جێبەجێ نەكرد، رۆژێك پێش هەڵبژاردن كاك محەمەدی حاجی مەحمود بەیاننامەی دەركردو پەشیمان بوونەوە و رێككەوتنەكە جێبەجێنەكرا، نازانم هۆكارەكەی چیبوو.  هاوڵاتى: راستە لەسەر ئاستی هەرێم پارتی هێزی یەكەمە، بەڵام بەگشتی 300 هەزار دەنگی پارتی كەمبووەتەوە، پێتوایە بایكۆتكردن بەگشتی بۆ حزبە سیاسییەكان چی دەگەیەنێت؟ سەعید سەلیم: جارێ زووە بۆ خوێندنەوەی بەراوردكاری، رێژەی بەشداربوو چونكە ئەنجامی كۆتایی نەبووە و ئەوەی كۆمسیۆن لەسەدا 80ی دەنگەكانە، بۆیە كەوردبین دەبێت دوای ئەنجامی كۆتایی بزانین هۆكارەكە چی بووە، ئایا رێژەی بەشداری كەمبووە، ئایا ئەوە بەشێكی جەماوەری پارتیە، ئایا ئەوە ئەو سیستمەی كەهەیە هۆكار بووە، چەند خەڵك كێشە و گرفتی بۆ دروستبووە كە نەیتوانیوە بەشداربێت، وەڵامەكانی دەبێت لە رۆژی دواییدا روونبكرێنەوە، چونكە ئێمە نازانین چەند خەڵكی ئێمە بەشداری نەكردووە.  هاوڵاتى: باس لەهەماهەنگی دەكرێت لەنێوان پارتی و نەوەی نوێ، كە لەبازنەكانی هەڵبژاردن كاندیدتان بۆ یەكتری بەجێهێشتووە؟ سەعید سەلیم: وەك پارتی هەماهەنگیمان لەگەڵ كەس نەبووە، تەنیا خۆمان بووین و  بەپێی پلان و تەكنیكی هەڵبژاردنی خۆمان كارمان كردووە.