ئاسۆ حەسەنزاد: ئەو گه‌لانه‌ی به سه‌ربه‌خۆیی گه‌یشتوون نه هێنده‌ی کورد قه‌ڵاچۆ کراون و نه هێنده‌ی کوردیش خه‌باتیان کردووه

سازدانی: هاوڵاتی كاندیدێكی هاوپەیمانی كوردستان كە پسپۆرییەكەی لەبواری ئابووریدایە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لەبەغدا شەڕی بودجەو قوتی هاووڵاتیان دەكەن و داواش لەخەڵك دەكات بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان وەكو سەنگەرێك بیبینێت بۆ بەرگری كردن لەمافەكانیان. دكتۆرە نەرمین مەعروف، كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان لەبازنەی یەكی سلێمانی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی، دەشڵێت:» هەموو خەڵك شاهیدی ئەوە دەدەن كە لەچەند ساڵی رابردوو ئێمە وەكو كورد غەدرێكی زۆر گەورەمان لێكراوەو بابەتە ئابوورییەكان تێكەڵی بابەتە سیاسییەكان كراوە، لەبەرئەوە ئومێد دەكرێت كە ئێمە بچینە بەغدا بتوانین داكۆكی لەمافەكانی خەڵك بكەین».   هاوڵاتی: تاكە كاندیدی هاوپەیمانی كوردستانن كە پسپۆرییەكەتان بواری ئابووریە كەكورد بەردەوام شەڕی كردووە بۆ بەدەستهێنانی پشك و ئیستحقاقی خۆی لەپەرلەمان؟ د. نەرمین مەعروف: بەدڵنیاییەوە نەك لەبەرئەوەی خۆم كاندیدم بەشێوەیەكی گشتی ئەوانەی نوێنەرایەتی كورد دەكەن لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یەكێك لەئەركە سەرەكییەكانی پەرلەمان پەسەندكردنی پرۆژە یاسای بودجەیە، كە وا دەكات حكومەت بەرنامەی دارایی بۆ ساڵێك  بەكاربهێنێت. لێرەوە ئەوە پێمان دەڵێت مەسەلە داراییەكان پەیوەندیەكی گرنگیان بەسەر ژیانی هەموو خەڵكەوە هەیە، لێرەوە ئەو كەسانەی كە بەشداری گفتوگۆكان دەكەن لەپەرلەماندا پێویستە بەشێكیان لەو كەسانە بن كەپسپۆرییان لە بواری بودجەو داراییدا هەیە تا ئەو پرۆژە بودجەیەی كە پەسەنددەكرێت كەپەیوەندی بە قوت و گوزەرانی تاك بەتاكی كۆمەڵگەوە هەیە تا بەشێوەیەكی زانستیانەو پرۆفیشناڵانە  بەلەبەرچاوگرتنی هەموو رەهەندەكانی پرۆژە یاساكە رەچاو  بكرێت. ئێمە وەكو كورد یەكێك لەكێشە سەرەكییەكانمان پرسی بودجەی هەرێم لە بودجەی فیدراڵی عێراقەوە بووەتە بابەتێكی موزایەدەی سیاسی و لایەنەكانی دیكەی عێراق زۆربەی كات وەكو كارتی فشار بەكاریانهێناوە یان هەوڵیانداوە رێژەكەی كەمبكەنەوە كە لەم چەندساڵەی رابردوو رێژەكە لە لەسەدا 17%وە كەمكرایەوە بۆ لەسەدا 12.67، هەموو ئەم شتانە پێمان دەڵێن سەرباری پسپۆرییەكانی دیكە پێویستە پسپۆری بودجەو دارایی زۆر زۆر گرنگە لەپەرلەماندا هەبێت، چونكە یەكێك لەئەركە سەرەكییەكانی پەرلەمان مەسەلەی بودجەیە كە مافێكی دەستوری و داراییەو موچەیە.   هاوڵاتی: تاچەند هاوپەیمانی كوردستان بەگشتی كار بۆ سەرخستنی ئێوە دەكات؟ د.نەرمین مەعروف: هەر لەبەرئەوەی كاندیدی هاوپەیمانی كوردستانم پاڵپشتیمان دەكات بۆ سەركەوتنمان، كاندید بوونم لەسەر قەوارەیەكی سیاسی، كە مەسەلەی كاندید كردنەكەم بۆ ئەوەیە كە پسپۆری بواری دارایی و ئابووریم، پەیوەندی بەپرسی جێندەرییەوە نییە كە من ژنێكم، لەسەر ئەساسی كەفائەتە.   هاوڵاتی: لەماوەی بانگەشەی هەڵبژاردندا بەریەككەوتنتان هەبووە لەگەڵ خەڵك، خەڵك چ داوایەكیان لێتان هەیە؟ د.نەرمین مەعروف: خۆشبەختانە لەماوەی سێ مانگی بانگەشەی هەڵبژاردندا لەگەڵ چین و تووێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگا پەیوەندیم هەبووە، سەردانم كردوون و ئەوان هاتوون بۆ لام،  لەشۆسیال میدیا پشتگیری دەكرێم، هەموو ئەوانە سوپاس بۆ خوا پۆزەتیڤ بووە، خەڵكێكی زۆر بەگەشبینییەوە دەڕواننە ئەم هەڵبژاردنە، خەڵكێكی زۆریش بە ئومێدەوە دەڕواننە ئەم هاوپەیمانێتییە، ئەمە هەنگاوێكە بۆ یەكڕیزی گەلی كورد بەگشتی. هەموو خەڵك شاهیدی ئەوە دەدەن كە لەچەند ساڵی رابردوو ئێمە وەكو كورد غەدرێكی زۆر گەورەمان لێكراوەو بابەتە ئابوورییەكان تێكەڵی بابەتە سیاسییەكان كراوە، لەبەرئەوە ئومێد دەكرێت كە ئێمە بچینە بەغدا بتوانین داكۆكی لەمافەكانی خەڵك بكەین پشتبەستوو بەماددە دەستورییەكان و بەپێی پسپۆرییەكەمان لەبواری ئابووری و دارایی بتوانین بەرگری لەخەڵك بكەین و ببینە دەنگ و رەنگی ئەوان، بەدڵنیاییەوە ئەوەی دەنگم پێدەدەن و ئەوانەشی دەنگم پێنادەن ئەگەر سەركەوتوو بم دەبمە دەنگی هەر هەموویان، ئەوەی دەبێتە پەرلەمانتار تەنها نابێت بەدەنگی حزبەكەی خۆی، بەڵكو وەكو كورد ببینە دەنگ و رەنگی هەموو چین و تووێژە جیاوازەكان. تا رادەیەك گلەیی و گازندە لەئەدای حكومەتی هەرێم هەیە لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا كە ئێمە بۆمان روونكردوونەتەوە كە عیلاقەی بە بەشە بودجەكەی هەرێمەوە هەیە كە بڕدراوە،  حكومەتی هەرێم لەڕووی داراییەوە توانای نەبووە خزمەتگوزارییەكان پێشكەش بكات، خەڵك ئەگەر بیانەوێت گلەییان نەمێنێت موچە بەردەوام بێت دەبێت بەشدارییەكی كارایان هەبێت لەهەڵبژاردنەكاندا، هەر كەس لەئاست خۆیەوە بە بەشداری كردنی داكۆكی بكات لەمافەكانی خۆی لەناو عێراقی فیدراڵدا، بەشداری نەكردن لەهەڵبژاردنەكاندا چارەسەری كێشەكان ناكرێت بەپێچەوانەوە هێندەی تر ئێمە وەكو كورد لاواز دەبین و مافەكانمان پێشێل دەكرێت.   هاوڵاتی: پێتانوایە دەبێت نوێنەراتی كورد بەبێ جیاوازی رەنگ و حزب و سەربەخۆ لەپرسی مافەكانی كورد یەكهەڵوێست بن؟ د. نەرمین مەعروف: هیچ گومانی تێدا نییە ئەگەر بێت و سەیری بەرنامەو دروشمی حزبەكان و تەنانەت كاندیدە سەربەخۆكان بكەیت هەمووی باس لەبەرژەوەندی كوردو كوردستان دەكات، كەواتە ئێمە بەجیاوازی بیروبۆچوون و هەموو رەنگەكانەوە خاڵێكی هاوبەشمان هەیە كەئەویش پرسی بەرژەوەندییەكانی میللەتی كوردە، كەواتە ئێمە دەكرێت ئەم خاڵە هاوبەشە بكەینە چەترێك بۆ كۆكردنەوەی هەموو تواناكانمان بۆ ئەوەی یەكی بخەین و بەیەك دەنگ و بەیەك هەڵوێست لە بەغدا هاودەنگی یەك بین و داوای مافەكانی گەلی كوردستان بكەین. كورد بەراورد بەنەتەوەی عەرەب وەكو ژمارەو كورسی پەرلەمانیمان كەمترە، بەڵام لەساڵانی رابردووش هەر وابووەو ئەوەی وای كردووە كورد هەر بەزیندوویەتی بمێنێت بەردەوام بین لەخەباتی خۆمان ئەوەبووە كە خاوەنی ئیرادەیەك بووین و بە خەباتی چەكداری تا ئێرەمان هێناوەو ئێستاش لەڕێگەی خەباتی مەدەنییەوە دەكرێت پارێزگاری لەدەستكەوتەكان بكەین كە چەندین قوربانیمان بۆ داوەو گەیشتوینەتە ئەم قۆناغە، بەڵام لێرە بەدواوە دەكرێت لەڕێگەی پرۆسەی دیموكراسییەوە لەگەڵ لایەنەكان بگەینە ئەنجامێك كە قازانجی گەلی كوردی تێدا بێت.   هاوڵاتی: بەردەوام كورد هەندێك پۆستی وەك ئیستیحقاق وەرگرتووە، لەوانە سەرۆك كۆمار، جێگری سەرۆك وەزیران، وەزیرێكی سیادی، لەگەڵ دوو وەزیرو چەندین پۆستی دیكە، پێتانوایە دەبێت نوێنەرانی كورد لەپەرلەمان موحاسەبەو چاودێری ئەوانە بكەن كە لەدەزگای جێبەجێكردندان؟ د. نەرمین مەعروف: ئێوەی باست كرد زۆر راستە، دیارە ئێمە لەچوارچێوەی عێراقی فیدراڵدا جگە لەوەی مافی ئەوەمان هەیە نوێنەرمان هەبێت لەپەرلەماندا، بەڵام وەكو شەریكێك لەحوكمڕانی عێراقدا چەندین پۆستی ئیداریمان لەدامەزراوە فەرمییەكاندا هەیە كە پشكی كوردە. لەماوەی رابردوودا زیاتر فۆكەس خراوەتەسەر ئەندامانی پەرلەمانی كورد لەبەغدا، هێندە فۆكەس نەخراوەتە سەر پۆستەكانی دیكە كە لەدەسەڵاتی جێبەجێكردندان، لەكاتێكدا ئەوانەی لەو پۆستەدان بەرپرسیارێتییەكەیان زیاترە لەئەندامانی پەرلەمان، تا رادەیەك كاری پەرلەمانتاری سنوردارە بەدەركردنی پرۆژەیاسا و یاسای بودجەو چاودێری كردنی ئەدای حكومەت، بەڵام دواجار ئەوانەی لەسوڵتەی تەنفیزیدان راستەوخۆ دەتوانن بڕیارەكان و یاساكان جێبەجێ بكەن. ئێمە بێجگە بودجەو مووچە مافی دیكەمان هەیە وەكو خۆراكی مانگانەو پشكی دەرمان و پارەی جووتیاران و چەندین شتی دیكە وەكو زەمالەی خوێندكاران كە لەسەر ئاستی عێراق بوونی هەیە و پشكی هەرێم دیاری نەكراوە، هەروەها ئەو قەرزانەی كەدەدرێت بەعێراق لەلایەن وڵاتانی نێودەوڵەتییەوە كورد مافی ئەوەی هەیە پشك و ئیستحقاقی خۆی وەربگرێت، ئەمانە هەمووی لەدامەزراوەكانی حكومەتەوە دەتوانرێت وەربگیرێت، خەڵكی زۆر زانیاریان لەسەر ئەمانە نەبێت.   هاوڵاتی: دوا پەیامت بۆ خەڵك چیە لەبارەی بەشداری كردن لەدەنگداندا، رۆژی 10ی 10 كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجام دەدرێت؟ د. نەرمین مەعروف: گلەییەكانی خەڵك رەوایە كەدەیكەن لەحكومەتی هەرێم ، ئەم هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی كوردستان و تەقیمی حكومەتی هەرێم نییە، ئەم هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی عێراقە و بۆ مافی میللەتی كوردە، دەكرێت گلەییەكان هەڵبگرین بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان ئەوكات خۆمان و دەسەڵاتی خۆمان دەتوانین گلەیی بكەین. هیوادارم هەموو خەڵك بچێت بۆ سەر سندوقەكانی دەنگدان بۆ بەرگریكردن لەمافی خۆی و خێزانی خۆی، چونكە بە بەشدارینەكردنی گلییەكان چارەسەر نابێت و خزمەتگوزارییەكان باشتر ناكات، بەڵكو بە بەشداریكردن هیوادارین وەك پێش ساڵانی 2014ی لێبێتەوەو قوت و بودجەو پشكی هەرێم وەكو پێشتر رەوانەی هەرێمی كوردستان بكرێت.  

سازدانی: هاوڵاتى كاندیدێكی بزوتنەوەی گۆڕان لەبازنەی پێنج كە سنوری چەمچەماڵ و كەلارو دەربەندیخان و كفری دەگرێتەوە دەڵێت:» حكومەتی هەرێمی كوردستان بەگۆشت و ئێسكی گەرمیانییەكان دروستبووە». هۆشیار عومەر عەلی كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان لەبازنەی پێنج بەژمارە (33) لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» هەر كاتێك ئێمە لەگەڵ یەكێتی رێككەوتنێكمان هەبێت پارتی ئەو یارییە دەكات و كۆمەڵێك خەڵك دەهێنێت كە ئەوە شكاندنی كەرامەتی مرۆڤەكانە، دەیانخاتە سەر تەلەفزیۆن كە ئەمانە گۆڕان بوون و بوون بەپارتی هاوڵاتى: هۆكاری خۆكاندیدكردنتان لەبازنەی (5) بۆ؟ هۆشیار عومەر: لە 2011 لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بەرپرسیارێتیم وەرگرت بەفەرمانی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا وەك باژێروانی بزوتنەوەكە لەكەلار، ئەوكاتە بەڵێنم بەخۆم دا لانی كەم 10 ساڵ لەناو بزوتنەوەكەدا كاربكەم هەم لەپێناوی ئەوەی ئەزموونی پێویست پەیدا بكەین، هەم بەشێنەیی  لەسەرخۆ كاربكەین و بیسەلمێنین كە ئەجێندای تایبەتمان نییە، ئەم جارە خۆم ئامادەیم دەربڕی، بەڵام سەرجەم ئەنجومەنەكانی كەلارو دەربەندیخان و كفری و چەمچەماڵ نووسراوێكی فەرمیان دا بە رێكخەری گشتی كەدەیانەوێت (هۆشیار عومەر عەلی) كاندید بێت بەهۆكاری ئەوەی پێشتر هیچ پۆستێكی نەبووەو شتی لەسەر نییەو دەتوانین كاری بۆ بكەین لەناو خەڵكدا. زۆرجار ژەهری نائومێدی بڵاودەكرێتەوە لەم كاتەدا گرنگە لەمەیداندا بین، چونكە ئەگەر دۆخەكە ئاسایی بێت هەموو كەس دەتوانێت ئەو كارە بكات، ئەو تایبەتمەندیانەی وەرمانگرتووە لە رەوانشاد نەوشیروان مستەفا مرۆڤ دەبێت لەسەختیدا لەمەیداندا بێت و ساحەكە چۆڵ نەكات. هاوڵاتى: پێتانوایە گرفت بۆ گۆڕان دروست نەبووە لەگەرمیاندا كە غالب محەمەد بەسەربەخۆ خۆی كاندید كردووە كە پێشتر لە ریزەكانی گۆڕاندا بووە، كە ببێتە هۆی ئەوەی دەنگدەرانتان دابەش بكات؟ هۆشیار عومەر: ئێمە بەیەكەوە دەستمان بەكار كرد، دوو دەرفەتی گەورەی وەرگرتووە كە بەسەدان هەزار كەس پشتیوانیان كردووەو پێگەیان هەبووە، بەڵام چەندین ساڵە پشتیان لەسیاسەتی بزوتنەوەی گۆڕانە بەو ئاراستە كاریان كردووە كە دژ بەگۆڕان بووەو وێنایەكیان دروست كردووە كەئەوان لەخەمی خەڵكدان كە كاری زۆر نابەجێیان كردووەو بێبەریشن لەگۆڕان. كە دەچمە ماڵان ئەوەیە كە هیچ ئومێدێكیان نەهێشتۆتەوەو بەڵێنی قەبەو گەورەیان بەسەدان خێزان و دەیان كەس داوەو هیچیان جێبەجێ نەكردووە، ئێستاش كە خۆیان كاندید كردووە دەتوانن خۆیان تاقی بكەنەوە، ئێمە بەبەرنامەو ستراتیژی خۆمانەوە كار دەكەین. هاوڵاتى: مەبەستم لە ئەنجومەنەكانی گۆڕانە لە كەلارو چەمچەماڵ و كفری و دەربەندیخان كە تاچەند پشتیوانیتان دەكەن تاسەركەوتوو بن؟ هۆشیار عومەر: هیچ كەسێك لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا بەفەرمی پشتیوانی (غالب محەمەد) ناكات لەبنكەوان وێستگە وانێكەوە بۆ سەرەوە لەهیچ مەكۆیەكی ئێمەدا لەگەرمیاندا، بەڵكو پشتیوانی كاندیدی فەرمی دەكەن لەناو لیستی هاوپەیمانی كوردستاندا. هاوڵاتى: تا چەند هەماهەنگییەك لەناو هاوپەیمانی كوردستاندا هەیە كە گۆڕان یەكێك لەكورسییەكانی گەرمیان ببات؟ هۆشیار عومەر: ئەم جارە سیستمی هەڵبژاردن جیاوازەو دەنگدەر دەنگ بەژمارەی كاندید دەدات، ئێمە ئامانجمان ئەوەیە هەر چوار كاندیدەكەی گەرمیان بۆ هاوپەیمانی كوردستان بێت كە سێ پیاوو ئافرەتێكە. دەمانەوێت هاوپەیمانی كوردستان گەورەترین فراكسیۆنی كوردستانی بێت لە بەغداو بەو شێوەیەش كاردەكات، هەماهەنگیش هەیە لەهەموو ئاستەكاندا لەنێوان گۆڕان و یەكێتی بۆ ئەوەی لەكوێدا گرفت هەبوو چارەسەری بكەین. هاوڵاتى: بەردەوام گەرمیانییەكان گلەیی لەكاربەدەستانی حكومەتی هەرێم و دواجار سیاسییەكانی ناو حزبەكانی پێكهێنەری حكومەت دەكرێت كە كەسوكاری ئەنفال و قوربانیدانەكان خزمەت ناكرێن، چۆن دەتوانن بەڵێنێك بدەن لەئاست بەڵێنەكانتاندا بن؟ هۆشیار عومەر: هەمیشە وتوومە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەگۆشت و ئێسكی گەرمیانییەكان دروست بووە. هەندێك لەپەرلەمانتارانی پێشوو كە متمانەیان نەهێشتووە زیانێكی گەورەیان داوەو نەیانتوانیوە ئەو بەڵێنانەی كە داویانە جێبەجێی بكەن. مرۆڤ عادەتەن لەناو ناوبانگی خۆی و خێزانەكەی دەترسێت كە لەوانە نەترسا كاری نابەجێ دەكات، ئێمە سوپاس بۆ خوا بەشێوەیەك كارمان كردووە كە متمانەیەكی گەورەمان هەیە لەناو خەڵكداو بۆ خۆمان لەناو ئەو ئازارانەدا گەورەبووین، پێویست ناكات بۆیان باس بكەین كە چ قوربانییەك دراوە. ئێمە بە رووئیایەكی زۆر روونەوە دەچینە بەغدا پشت بەخواو بەپشتیوانی خەڵك، هەموو ئەو مافانەی كە مافی دەستورین لەشتی گەورە تا بچووك و ئاوەدانكردنەوەو بیناكردنی نەخۆشخانەكان كە پێویستیان پێیەتی، بۆ نموونە لەناحیەی رزگاری  و چەمچەماڵ و كەلارو كفری كە نەخۆشخانەكانیان پێداویستی رۆژانەیان نییە بۆ نەخۆش بەناچاری رەوانەی سلێمانی دەكەن و خەرجییەكی زۆر دەكەن، پەیوەست بەزەمالە تا گەنجەكانی ئێمە بچنە دەرەوە بۆ خوێندن كە مافی دەستورییە كاری بۆ بكەین، ئێمە لە بەغداوە كاریان بۆ دەكەین لەڕێگەی پرۆژەیاساو دەركردنی یاساوە بەجددی كاریان بۆ دەكەین، لە رێگەی لێكتێگەیشتنەوە لەگەڵ پەرلەمانتارانی دیكە هەماهەنگی دروست بكەین بۆ ئەو پرۆژانەی كە پەیوەستە بەكوردەوە كاریان بۆ بكەین، ئەو پرۆژانەی كە بۆ ناوچەكانی دیكە دەكرێن بیانهێنینە گەرمیانیش. هاوڵاتى: بەڵام گۆڕان و یەكێتی لەناو حكومەتدا پێكەوەن بۆ نەتوانراوە نەخۆشخانەیەكی پێشكەوتوو لەگەرمیاندا دروست بكرێت كە نەخۆش ناچار نەبێت بیهێنێتە سلێمانی؟ هۆشیار عومەر: لەگەرمیان كەموكوڕی زۆر ماوەو زۆركەس  دەیانوت یەكێتی و گۆڕان ئەوەندە ململانێكەیان توندە ئاگایان لەحكومەتی هەرێم نەماوەو ئەم ناوچەیە ناسەقامگیری تێدایە، ئێستا كە پێكەوە لەناو هاوپەیمانی كوردستانداین تا سەقامگیری دروست بێت و پێكەوە كاردەكەین. ئێمە بەدوو ئاراستە كاردەكەین بەشێكی بۆ هەرێمی كوردستانەو بەشێكی بۆ عێراقە، ئەوەی پەیوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە هەیە گۆڕانگاری و هەماهەنگی زیاترە لەحكومەتی خۆجێی و حكومەتی هەرێم لەجیاتی ئەوەی نوێنەرانمان لەحكومەت بەئاراستەی پێچەوانە كاربكەن، بەئاراستەی هاوبەش كاردەكەن، بەڵام ئەمە بەندە بەو رێكەوتنەی كە لەنێوانماندا هەیە بۆ پەرلەمانی عێراق، چونكە چەند جار رێككەوتن كراوەو جێبەجێ نەكراوە، ئێمە بەهیواین ئەم جارە جێبەجێ بكرێت و هەنگاوی گەورەتریش دەتوانین بنێین بۆ داهاتوو. لەم دوو ساڵەی كە لەكابینەی نۆیی حكومەتی هەرێمین، سەرەڕای ئەو كێشەو قەیرانانەی كە هەیە كۆمەڵێك هەنگاوی گەورە نراوە لەڕووی پرۆژەو خزمەتكردنی خەڵكەوە بەگشتی بۆ سلێمانی و هەڵەبجەو ناوچەكانی دیكەش. ئەو رێگەیەی لەنێوان كەلارو سلێمانیدایە كە ناونراوە رێگای مەرگ كە هەموو كەسێك دەزانێت لەكوردستاندا بە رووداوی هاتوچۆ خەڵك گیان لەدەستدەدەن رێگەی سلێمانی كەلارە، بۆ خۆم خوێندكاری زانكۆ بووم كەئەو پرۆژەیە بودجەی بۆ تەرخانكراوە، خەریكە پیر دەبم ئەو رێگەیە هەر تەواو نەكراوە، ئەوە زۆر بەجددی ئێستا كاری تێدا دەكرێت. زۆرێك لەو پرۆژانە بودجەیان لە 2010 و 2011 بۆ دانراو كەس نەیزانی بودجەكەی چی لێهات یانی تەبەخوری كردبوو و بووە بەهەڵم، بەڵام دیارە ئەو رەخنەو گلەییانەی خەڵك هەیەتی بەجێیەو سیاسەت لەچاوی خەڵكەوە دەبینین، ئەمەش تایبەتمەندی سیاسەتی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا بوو، هەرچەند خۆی لەناو یەكێتی پێگەی هەبوو بەڵام لەچاوی حزبەوە سەیری سیاسەتی نەدەكرد، لەچاوی خەڵكەوە سەیری سیاسەتی دەكرد، ئەو رەخنانەی كەخەڵك دەیگرێت پێموایە هەمووی بەجێیەو هەندێ جار خاترشیان گرتووین، دواجار بۆ هەڵبژاردنی دیكە دەچینەوە لای خەڵك. هاوڵاتى: ئەگەر لەئاست بەڵێنەكانتاندا نەبن مافی خۆیەتی خەڵك بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان سزاتان بدات؟ هۆشیار عومەر: چ پەروەردەی خێزانیمان چ پەروەردەی سیاسیمان ئەگەر لێی تێگەشتبین، ئەوا ناكرێت هیچ بەڵێنێك بدەین كە ناتوانین جێبەجێی بكەین، كاندیدم بۆ پەرلەمانی عێراق، بەڵام هەندێك كار هەیە رەنگە بەحكومەتی عێراقیش نەكرێت، بەشێك لەوانەی كاندیدن لەهەموو پارتە سیاسییەكان لەبەرئەوەی دەیانەوێت یەك جار بچنە پەرلەمان دوایی نایانەوێت ژیانی سیاسیان هەبێت هەموو بەڵێنێك دەدەن لەپێناوی گەیشتن بەپەرلەمان، ئەگەر بڕیاربێت 16 پاسەوانی هەبێت وەعد بەهەزار خێزان دەدات ئەگەر دەربچێت كوڕەكەی دەكاتە پاسەوان، ئەمە بێمتمانەیی دروستكردووە، خەڵك تەنها داوای ئەوە دەكات ژمارەی مۆبایل نەگۆڕین و جار جار بچینەوە لایان، بۆت دەردەكەوێت هەموو ژیانی خۆیان كردووەتە خزمەت كاندیدەكانەوە تا بوونەتە پەرلەمانتار بەشێك لەوانە بێوەفا بوون بەرانبەریان. هاوڵاتى: بەشێك لەهەڵسوڕاوانی گۆڕان لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا لەگەرمیان چوونەتە ناو پارتییەوە، ئەمە كاریگەری لەسەر دەنگدەرانتان دروست ناكات؟ هۆشیار عومەر: لەژیانی سیاسییدا وازهێنان لەپارتێكی سیاسی شتێكی سروشتییە، بەتایبەتی خەڵك بەخۆبەخش كارمان لەگەڵدا دەكات و وتووشمانە سوپاسی هەر كەسێك دەكەین كاتژمێرێك یا رۆژێك كاری بۆ بزوتنەوەی گۆڕان كردبێت. هەر كاتێك ئێمە لەگەڵ یەكێتی رێككەوتنێكمان هەبێت پارتی ئەو یارییە دەكات و كۆمەڵێك خەڵك دەهێنێت كەپێموایە ئەوە شكاندنی كەرامەتی مرۆڤەكانە، دەیانخاتە سەر تەلەفزیۆن كەئەمانە گۆڕان بوون و بوون بەپارتی. كاتی خۆی خوالێخۆشبوو جەوهەر نامیق یەكێك بوو لەوانەی پارتی هەستاندەوە دوای ئاشبەتاڵ و سكرتێری مەكتەبی سیاسی بوو، چەند ساڵێك سەرۆكی پەرلەمان بوو وازی هێنا بەئاشكرا پشتیوانی بزوتنەوەی گۆڕانی كرد، ئێمە نەهاتین ئەم مەوزوعانە گەورە بكەین، ئێستاش رۆژانە خەڵك تەلەفونم بۆ دەكات كەدەڵێت من پارتیم یا یەكێتیم دەنگ بەتۆ دەدەم لەبەرئەوەی باوكت ئەنفالە لەبەرئەوەی گەنجی و لە روانینەكاندا قسە دەكەیت دوور لەزمانی تەشەنوجەوەیە. وەختی خۆی پارتی كە ریفراندۆمی كرد وتی ئەمە قیتارە هەر كەس سەرنەكەوێت دوادەكەوێت، قیتارەكەشیان وەرگەڕاندو قوڕیان كرد بەسەر میللەتەكەشدا

سازدانی: شاناز حەسەن بڕیار رەشید كاندیدی ژمارە 32ی لیستی هاوپەیمانی كوردستان لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى ئاماژە بەوە دەدات لەم هەڵبژاردنەدا هاوپەیمانی كوردستان دەبێتە یەكەم هێزی هەرێم و سێیەم هێز لەسەرتاسەری عێراق. هاوڵاتى: بەڕێزتان پێشتر لەمەكتەبی هەڵبژاردنەكانی یەكێتی بوون، تاچەند لیستی هاوپەیمانی كوردستان كانیدەكانی بەشێوەیەكی باش دابەشكردووە بەسەر بازنەكاندا؟ بڕیار رەشید: هیچ حزبێك نیە كە وەك یەكێتی دامەزراو بێت، چونكە لەسنوری جوگرافیای هەر بازنەیەكدا لانیكەم 10 بۆ 11 كۆمیتەی رێكخستنی هەبێت، یەكێتی خاوەنی ئامارێكی نوێیە كە سەرجەم ئەندام و لایەنگرو دەنگدەرەكانی یەكێتی لەخۆگرتووە، بۆیە دابەشكردنی كانیدەكان بەپێی ئەو ئامارە تازانە بەباشترین شێوە كراوە. هاوڵاتى: هاوپەیمانی كوردستانی لەهەندێك شوێن كاندیدی نیە وەك لەپارێزگاكانی دیالە؟ بڕیار رەشید: ئێمە دەمانەوێت لەهەر شوێنێك هەر كاندیدێك دابنێین، بەئەگەری لەسەدا 50 ئەگەری دەرچوونی هەبێت، بۆیە لەو ناوچانەدا تائێستا پێگەی كوردو دۆخی كورد ئەوەندە بەهێزنیە كەئێمە بتوانین و قوەتی ئەوەمان هەبێت كاندیدێك دەربچێنین، بەڵام بێگومان لەئێستاوە كاری بۆ دەكەین و لەداهاتوودا لەو ناوچانەش كاندیدمان دەبێت. هاوڵاتى: لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا بەڵێنی زۆر بەخەڵك دەدرێت، بۆیە گلەیی خەڵكیش ئەوەیە كە لەدوای هەڵبژاردنەكان ئەم بەڵێنانە نابنە واقعی و كاریان بۆ ناكرێت، ئێوە تاچەند دڵنیایی دەدەنە دەنگدەری خۆتان؟ بڕیار ڕەشید:  ئێمە وەك لیستی هاوپەیمانی و لە رابردووشدا وەك یەكێتی بەڵێنی واقعیمان داوە، بۆیە ئەو بەڵێنانە واقعیبوون و زانیومانە لەئەرزی واقعدا دەتوانین جێبەجێی بكەین ئینجا بەڵێنمان داوەو كردوومانە، بۆیە ئەوەی كە ئێستاش كردوومانە بەبەڵێن سەد لەسەد بەنیەتی جێبەجێكردنەوە دەیكەین. بۆیە ئێمە كە دەنگی پێویست بەدەست بهێنین دەتوانین بەڵێنەكان بكەینە واقعی، بۆیە كە دەنگ نەهێنین ناتوانین هیچ بەڵێنیش جێبەجێبكەین، بۆیە ئەوە بەندە بەخواستی خەڵك خۆیەوە كە مەبەستیەتی ئەوەی ئێمە دەیڵێین جێبەجێ بكرێت دەنگمان پێبدەن. هاوڵاتى: قوباد تاڵەبانی وەك سەرۆكی لیستی هاوپەیمانی تاچەند كاریگەری هەیە؟ بڕیار رەشید: یەكەم گرنگی ئەوەیە كاك قوباد كوڕی جەنابی مام جەلالە و تاكو ئێستاش هیچ سەركردەیەكی سیاسی لەعێراقدا دروست نەبووەتەوە لەپێش جەنابی مام جەلال و لەدوای ئەویشەوە، كە بتوانێت هەموو لایەنەكان شیعەو سوننە رێكیان بخات. ئەو خۆشەویستی و رێزەی لەناو عێراقدا بۆ مام جەلال هەبووە بۆ هیچ سەركردەیەكی كورد نەبووە، بۆیە ئەویش دروستكراوی مام جەلالەو ئەو خۆشەویستی و رێزە دەچێتەوە بۆ ئەویش. قوباد تاڵەبانی ئەندامی سەركردایەتی و جێگری سەرۆكی حكومەتیشە، لێكتێگەیشتنێكی باشی هەیە بۆ كێشەكان و ئەقڵیەتی پێكەوە كاركردن و یەكڕیزی كە لەكۆتاییدا دەبێت بگەڕێینەوە بۆ بەغدا و كاركردنی پێشتر كردوویەتی وەك وەفدی سەردانیكار بۆ بەغدا رۆڵی هەیە، بۆیە زۆر گرنگی هەیەو رۆڵی بەرچاوی هەبووە. لەسەردانی بۆ بەغدا بینیمان كە گرنگیەكی زۆری هەیە بوونی قوباد تاڵەبانی وەك سەرۆكی لیستەكە. هاوڵاتى: بەڕێزتان وەك گەنجترین كانیدی لیستی هاوپەیمانی پلانتان چییە بۆ گەنجان بەتایبەت لەهەرێمی كوردستان زۆر گلەیی لەوە دەكرێت كاری بۆ نەكراوەو پەراوێزخراوە؟ بڕیار رەشید: پلانی ئێمە رەخساندنی دەرفەتی یەكسانە بۆ گەنجان، بەپێی بوارو بەپێی تواناو پسپۆڕییەكان بتوانین لەداهاتوودا كار بدۆزێتەوەو ئەم بوار رەخساندنە وادەكات بەپێی پسپۆری كەسەكان لەشوێنە گونجاوەكاندا كاریان دەستكەوێت  تابتوانێت داهێنان بكات لەو شوێنەدا كەكاری تێدادەكات و حەزیشی بۆی هەبێت و سەركەوتوو بێت. دواجار سوودی بۆ خۆی و بۆ كۆمەڵگە دەبێت، گرنگترین شت لەڕێگەی حكومەتەوە دەرفەتی كارەكان بڕەخسێنرێت. دەمانەوێت وابكەین ئەو بیرۆكەی قۆرخكاریەی كەهەیە كە كەرتی حكومی بۆتە خزمەتی كەرتی تایبەت نەمێنێت، بۆ نموونە هەموو ئەو دامەزراوانەی كە لەلایەن كەرتی تایبەتەوەیە لەلایەن حكومەتەوە سەرپەرشتی بكرێت، بۆیە ئەوكاتە دامەزراندن و دەركردنیش بەدەست حكومەت دەبێت نەك بەدەست یەك شەخسی دیاریكراو. هاوڵاتى: قسەتان چییە بۆ هاووڵاتیان لەم بانگەشەیەی هەڵبژاردندا؟ بڕیار رەشید: ئەگەر هاووڵاتیان دەیانەوێت نموونەی سێ ساڵ و چوار ساڵی رابردوو دووبارە بكەنەوە ئەوە دەتوانن دەنگ بدەن بەلایەنەكانی دیكە وەك نەوەی نوێ و پارتی، ئەگەر دەیانەوێت ئەوەی ئەم دوو مانگە هەیەو موچە بەتەواوی چاكبووە، هەوڵی یەكێتی بووە و دەنگ بدەنە هاوپەیمانی كوردستان. بۆیە ئەگەر هاووڵاتیان دەیانەوێت ئەمە بەردەوام بێت دەبێت دەنگ بەهاوپەیمانی بدەن و كێشەكانیان لە بەغدا چارەسەر دەبێت، بەڵام دەنگبدەن بە لایەنەكانی دیكە ئەو دووبەرەكیەی ماوەی رابردوو لەبەغدا دروست دەبێتەوە و بیركردنەوەی تاكڕەوی زاڵتر دەبێت، هەموو كێشەكان سەرلەنوێ  سەرهەڵدەدەنەوە، چونكە پارتی خۆی لەگەڵ بەغدا كێشەی هەیەو بەردەوام خۆی دووردەخاتەوە. دەنگدان بە نەوەی نوێ واتە دەنگدان بەپارتی، بۆیە ئەوان لەزۆر شوێن كاندیدیان بۆ یەكتری جێهێشتووە. هاوڵاتى: پێتان وایە وەك هاوپەیمانی كوردستان چەند كورسی بەدەستدەهێنن؟ بڕیار رەشید: ئێمە ژمارەی كورسیمان هەژمار نەكردووە، بەڵام لەكوردستاندا دەبینە هێزی یەكەم و لەعێراقیشدا دەبینە هێزی سێیەم، وەك كۆتا راپرسی كەئێستا لەبەر دەستماندایە. هاوڵاتى: زۆری كاندیدی سەربەخۆ كاریگەری لەسەر دەنگەكانی لیستی هاوپەیمانی نابێت؟ بڕیار رەشید: جەماوەری یەكێتی دەنگ بەیەكێتی دەدات نەك بەكاندید، بۆیە دەنگ بەشەخسێك نادات، بۆیە كەسێك كە پێشتر یەكێتی بووەو ئێستا بەكاندیدی سەربەخۆ بەشداری كردووە تەنیا دەنگی لایەنگیرانی خۆیان و كەسوكاری دەبات نەك دەنگی یەكێتی، بۆیە دەنگدەرەكانمان دەنگ بەیەكێتی دەدەن.

سازدانی: شاناز حەسەن موسەنا ئەمین، كاندید لەبازنەی سێی هەڵەبجە ئاماژە بەوە دەدات یەكگرتوو لەكاردانەوەی بەرامبەر ئیسلاح خوازان و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكاندا وەك لیست بەشداری نەكردووە و دەیەوێت لەو رێگەیەوە چەندین پەیام بگەیەنێت. موسەنا ئەمین كاندیدی ژمارە 27ی بازنەی 3ی هەڵەبجە لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ   هاوڵاتى  ئاماژە بەوە دەدات كە كۆمەڵی دادگەری هۆكار بووەو بۆیە نەبوونەتە هاوپەیمانێكی ئیسلامی و ئیسڵاحی، دەشڵێت:» نەوەی نوێ داوایان كرد ببینە هاوپەیمان، بەڵام ئێمە رەتمانكردەوە».   هاوڵاتى : لەو بازنەیەی بەڕێزتان كاندیدن تاچەند خەڵك پشتگیریتان دەكات؟ موسەنا ئەمین: نەچوومەوە لای هیچ كەسێك رەتم بكاتەوە و برادەرانیش هەر وابوون، بەتایبەت بۆ من، چونكە لە ناوچەی شارەزوور خۆم كاندید كردووەو پێشتریش لەو ناوچانە خزمەتی خەڵكم كردووەو سێ ساڵە لەسەر كێشەی جوتیاران كاردەكەم و لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە كارم كردووە و  بەجددی واستەی جێدەستی من لەبەرچاوی خەڵك هەیە.   هاوڵاتى : وەك پەرلەمانتارێك بۆ هەڵەبجە چیتان كردووە؟ موسەنا ئەمین: هەڵەبجە كۆمەڵێك پرسە، بەتایبەت سێ پرسی سەرەكی هەیە، بابەتی تەواوبوونی بە پارێزگابوونی هەڵەبجە و لەڕێی پەرلەمانەوە یاسایەكم پێشكەش كردووە و لەدوا هەوڵمدا لەڕێگەی سەرۆككۆمارەوە ئەویش بەرهەومی هەبووەو ئێستا لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران سەرقاڵی كاركرنین بۆ ئەو بابەتەو تائەم هەفتەیەش لیژنەیەك لەوەزارەتی پلاندانان لەهەڵەبجە بوون بۆ دانانی سنورەكان و دیاریكردنیان. بۆیە ئەو مەسەلەیە دەچێتە بواری تەواو بوونەوەو پرسێكی  تر منداڵە ونبووەكانە، كەدەیان خێزان چاوەڕێی منداڵەكانیان دەكەن، بۆیە لەگەڵ پەرلەمان باسمكردووە و یاسایەكم داوەتە پەرلەمان و لەگەڵ پەرلەمانی ئێرانیش باسم كردووەو كارم بۆ كردووە. هەروەها پرسی قەرەبووكردنەوەی هەڵەبجەییەكان بەناونیشانی زیندانی سیاسی بۆ هەموو ئەوانەی كە لەو كارەساتەدا ئاوارە بوون نەك تەنیا هەڵەبجەییەكان، بۆیە پێویستە وەك زیندانی سیاسی هەژماربكرێن و زۆر كارم بۆ كردووە و هەر لەهەوڵدام، كۆبوونەوەم لەگەڵ زۆر لایەنی جیاواز كردووە لەگەڵ كازمی. لێپێچینەوەم لەگەڵ سەرۆكی زیندانییە سیاسییەكانی عێراق كردووە كە مافی هەڵەبجەییەكانە وەك زیندانی سیاسی ناویان هەژمار بكرێت كە رووبەڕووی كارەساتی كیمیابارانكردن بوونەتەوە، بۆ ماوەی نیو كاتژمێر لەناو پەرلەمان لەنوسینگەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە نووسراوم وەرگرتووە كەبەپێی یاسا چارەسەر دەكرێت، بۆیە ئومێدم هەیە لەم خولەدا ئەو مافە بگەڕێتەوە بۆ هەڵەبجەییەكان.   هاوڵاتى : ئەو بازنەیەی كە بەڕێزتان لێی كاندیدن كاندیدێكی كۆمەڵی دادگەری هەیە، بۆچی حزبە ئیسلامییەكان هەماهەنگیان نیەو نەبوونە هاوپەیمانی یان یەك لیست؟ موسەنا ئەمین: هۆكاری ئەوەی ئێمە نەبووینە هاوپەیمانییەك لەگەڵ برایانی كۆمەڵ كەئەوان دەیانویست لەو شوێنانەی كە دەنگی ئیسلامییەكان مسۆگەرە خۆیان دوو كاندیدیان هەبێت، بۆیە ئەو دوو كورسیەی مسۆگەرە دەبێت یەكی كورسیەكمان هەبێت، ناكرێت هەردووكیان بۆ ئەوان بێت بڵێن ئێوە لەكوێی تر خۆتان كاندید دەكەن، ئێمە پشتیوانیتان دەكەین، بۆیە ئێمە پێمان وابوو ئەوە بەشكردنێكی نادادپەروەرانەیە و ناتەندروستە. تا كۆتا دەقە هەر سور بوون لەسەر ئەوە، ئەوەش وایكرد نەبینە هاوپەیمان، بۆیە بەناچار خۆمان كاندید كردو پێمانوایە دەنگی ئێمە بەشی ئەوە دەكات لەهەڵەبجەو ئەو ناوچانە دوو كورسی بەدەستبهێنین. برایانی بزوتنەوەش خۆیان بڕیاری بایكۆتیان هەبوو، بۆیە یەكمان نەگرت.   هاوڵاتى : ترس لەدابەشبوونی دەنگی ئیسلامییەكان هەیە؟ موسەنا ئەمین: نەخێر  ترس نیە ئەوەی دەنگی خۆمان بێت هەر بۆ خۆمانە، بەڵام بڕوامان بە ئەوە هەبوو دەبووایە و باشتر بوو هاوپەیمانێتییەكی ئیسڵاحمان هەبوایە، بۆیە ئەوانەی كە ئۆپۆزسیۆن و ئیسڵاح خوازن و دەیانەوێت چاكسازی بكەن پێكەوە دابەزن و ئەمە پێشنیاری ئێمە بوو بەڵام سەری نەگرت. گۆڕانیش ئەوە وایلێهات، نەوەی نوێش ویستی بەتەنیا لەگەڵ ئێمە بێت، بەڵام ئێمە پێمان وابوو كە بەتەنیا  ناتوانین لەگەڵ نەوەی نوێ بین، چونكە ئەوە نە دەبووە هاوپەیمانێتییەكی ئیسلامی نە ئیسڵاحی، بۆیە بەتەنیا خۆمان كاندید كرد.   هاوڵاتى : بۆچی یەكگرتووی ئیسلامی وەك حزب بەشدار نەبوو؟ موسەنا ئەمین: ئێمە تەنیا لەڕووی یاساییەوە سەربەخۆین و تەنیا حزب وەك ناوو لۆگۆی خۆی نەهاتۆتە ناو هەڵبژاردنەكانەوەو ئەوەش بڕیاری حزبی یەكگرتووەو كاردانەوە بوو لەسەر ئەوەی گۆڕانخوازان و ئیسلامییەكان نەیانتوانی هاوپەیمانێتییەكی ئیسڵاح پێكبهێنن. كەواتە پێویست بەبەشداری حزبی و ناوی حزب ناكات، لەوەش گرنگتر كۆمەڵێك پەیامیشی تێدایە، یەكێك لەئەوانە بەئاراستەی ئەوە دەڕۆین تەركیز بكەینە سەر بواری رۆشنبیری و كلتوری و پەروەردەیی و پەیامی ناڕەزایتی دەربڕین بوو لەو ناتوانایەی ئۆپۆزسیۆن لەسەر یەكڕیزی و یەكخستنی ریزەكانی خۆیان، لەو روانگەیەشەوە بەپێویست نەزانرا ناوی حزبی هەبێت لەم هەڵبژاردنەدا.   هاوڵاتى : یەكگرتوو تاچەند پشتگیریتان دەكات؟ ئایا پشتگیرییەكە لەڕووی ماددییەوەیە یان مەعنەوی؟ موسەنا ئەمین: یەكگرتوو وەك حزب بەهەموو توانایەكی خۆیەوە لەگەڵمانەو بەهەموو بەرپرس و كەسەكانیەوە بانگەشەمان بۆ دەكەن و لەڕووی مەعنەوییەوە پشتگیرمانە، بەڵام یەكگرتوو هەمووی لەسەر گیرفانی كاندیدەكەو  گیرفانی هەوادارانی خۆمانە وەك ئەوەی بەردەوام ئاوا كارەكانی بەڕێدەكات،  یەكگرتوو بەهەموو توانایەوە لەهەموو شوێن بەدوای دەنگدا بۆ ئێمە دەنگ كۆدەكاتەوە.   هاوڵاتى : پەیامی ئێوە چییە بۆ دەنگدەرانتان؟ موسەنا ئەمین: دوا پەیامم ئەوەیە دەنگدەران بچن دەنگبدەن و دەنگی مرۆڤ كەرامەت و مافی مرۆڤە و هۆشیاری و هەڵوێستی ئینسانە و با هەمومان ئەو هۆشیاری و مافەمان مومارەسە بكەین. هەموو خەڵك پێیان وایە ئەو كەسەی كە بەكەڵكی نوێنەرایەتی نایەت و بێ كارایە بادەنگی پێنەدەن و سزای بدەن، ئەوەشی كە پێیان وایە بەدەستی پاك و بەشارەزایانە و بوێرانە دەنگی میللەتەكەی دەگەیەنێتە بەغدا با پشتیوانی بكەن.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم بەڕێوەبەری پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەباشترین رێگە بۆ كەمكردنەوەی ساختەكارییەكان بەشداری كردنی خەڵكە بۆ سەر سندوقەكانی دەنگدان و دەڵێت:» لەبازنەكاندا بەساختەكارییەكی كەم دەرئەنجامی هەڵبژاردن دەگۆڕدرێت». سەركەوت حەمە حسێن، بەڕێوەبەری پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» بەردەوام وەك رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی داوامان كردووە كە خەڵك مافی خۆیەتی بچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان و باشترین رێگەیە بۆ ساختەنەكردنی دەنگ.   هاوڵاتى : وەك پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن، هەڵسەنگاندتان چییە بۆ ئەو ماوەیەی بانگەشەی هەڵبژاردن بەگشتی؟ پێشێلكاری بوونی هەیە؟ سەركەوت حەمە حسێن: ئەوەی كە تائێستا هەیە بەشێوەیەكی گشتی بانگەشەكان، بانگەشەی مەنتیقی نییەو زۆر لەسەر بنەمای بەرنامەو ناساندنی كاندید نییە هەروەكو ساڵانی دیكە، بانگەشەكان بانگەشەی عاتفیە و زۆرجار هێرش و تەشهیری تێدا كراوە بۆ سەر لایەنەكانی دیكە، لەڕووی بەڵێنی كاندیدەكانەوە هەر بەڵێنی واقعی نادرێت و زیاتر بەڵێنی شەخسین، بەڵێنەكان واقعی نین كەخزمەت بەو بازنەیە بكات كەتێیدا كاندید كراوە تاخزمەت بەخەڵك و ئەو ناوچەیە بكات كەتێیدا هەڵبژێردراوە. زۆرجار بەڵێنی كاندیدەكان وەك بەڵێنی ئەوە وایە كە لەحكومەتدا بێت لەكاتێكدا كاندید دەبێت وەك چوونی بۆ پەرلەمان و پەرلەمانتار كەدەزگایەكی تەشریعیە بەڵێن بدات، ئەم جۆرە لە پەرتەوازەیی دەبینرێت لە بانگەشەكاندا.   هاوڵاتى : پێتان وایە پۆستە حكومی و بیناكانی حكومەت و دامەزراوەكانی بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەكاردەهێندرێت لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە؟ سەركەوت حەمە حسێن: بەپێی یاسا هەر كەسێك كاندیدبوو پۆستی حكومی هەبێت، دەبێت لەو ماوەیەدا داوای مۆڵەت بكات بۆ ئەوەی بەئازادانە كاربكات و دووربكەوێتەوە لەو ماوەیەدا لەپۆستەكەیدا، بەشێوەیەكی ئاشكرا ئەوەی بینیومانە شوێنە حكومییەكان بەكارنەهێندراوە، بەڵام بەدوور نازانرێت لەم 10 رۆژەی بانگەشەی هەڵبژاردن كە ماوە رووبكەنە ئەوەی هەم پۆستە حكومییەكان و بیناكانیش بەكاربهێنن بەوپێیەی زیاتر لەهەفتەی كۆتایی بانگەشەدا، بانگەشەی كاندید و حزبەكانیان زیاتر چڕدەبێتەوە.   هاوڵاتى : پێتانوایە هاووڵاتیان بەڕێژەیەكی بەرچاو بەشداری هەڵبژاردن دەكەن یان بایكۆتی دەكەن؟ سەركەوت حەمە حسێن: ئەو بەدواداچوونەی كە كردوومانە خوێندنەوەمان بۆ ئەوە كردووە كە رێژەی بەشداریكردن كەم دەبێت و گومانمان هەیە كە رێژەكە نەگاتە رێژەی ستاندارد، نیگەرانیمان هەیە لەو رووەوە كەئەگەری بەشداری كردنی هاووڵاتیان كەمتر دەبێت بەراورد بەهەڵبژاردنی ساڵی 2018.   هاوڵاتى : پێتانوایە بەشداری نەكردنی خەڵك بۆ دەنگدان رێگای ساختەكاری زیاد دەكات، سەرەڕای ئەوەی كۆمسیۆن دڵنیایی دەدات لە رێگەگرتن لەساختەكاری؟ سەركەوت حەمە حسێن: ئێمە بەردەوام باس لەوە دەكەین كەهەموو رێكارەكانی كۆمسیۆن هەڵسەنگاندن بۆ هەڵبژاردنی پێشوو ئەدای كاركردنی دەكات، بۆ ئەوەی كەلێنەكانی ساختەكاری و كەموكوڕییەكان نەهێڵێت. بەردەوام وەك رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی داوامان كردووە كەخەڵك مافی خۆیەتی بچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان و باشترین رێگەیە بۆ ساختەنەكردنی دەنگ، بچیت مافی خۆت كە دەنگدانە بەشداری بكەیت، تەنانەت دەنگ نادەن و كارت دەسوتێنن یان دەنگ بە لایەنێكی سیاسی و كاندیدەكانی دەدات بەهەر شێوەیەك بێت بچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، چوونیان هەڵوێست نیشاندانە بەرانبەر پرۆسەی هەڵبژاردن كە مافەكەی خۆیان بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی رێگە لەساختەكاری بگیرێت. بۆ ئەمجارە بڕیارە رۆژی دەنگدانی تایبەت كارتی دەنگدانی تایبەت لەدەنگدەرانی تایبەت وەربگیرێتەوەو دوای ماوەیەكی دیكە پێیان بدرێتەوە، چونكە ئێمە قسەمان لەگەڵ كۆمسیۆن كردووە كە كارتی دەنگدانەكەی تەسلیم بكات ئینجا دەتوانێت دەنگ بدات   هاوڵاتى : ئەوانەی لە رۆژی دەنگدان دەنگدەدەن ناویان لەلیستی دەنگدەرانی گشتی هەیە، كۆمسیۆن چ رێگایەكی گرتووەتەبەر تا ئەوانەی لە دەنگدانی تایبەت دەنگدەدەن، لەدەنگدانی گشتیش جارێكی تر دەنگ نەدەنەوە؟ سەركەوت حەمە حسێن: كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بۆ خۆی گومانی لەوە هەیە كە لەتۆماری دەنگدەراندا ناوی دووبارە هەبێت، لەهەڵبژاردنی 2014 دەستی كرد بەدروستكردنی كارتی ئەلیكترۆنی كە بووە بەكارتی بایۆمەتری، رێگاكانی ناسینەوەی دەنگدەری تێدایەو وردتری كردووەتەوە، هەوڵێكە بۆ پاككردنەوەی لیستی دەنگدەران بۆ ئەوەی لەناوی دووبارە رزگاری ببێت. بۆ ئەمجارە بڕیارە رۆژی دەنگدانی تایبەت كارتی دەنگدانی تایبەت لەدەنگدەرانی تایبەت وەربگیرێتەوەو دوای ماوەیەكی دیكە پێیان بدرێتەوە، چونكە ئێمە قسەمان لەگەڵ كۆمسیۆن كردووە كە كارتی دەنگدانەكەی تەسلیم بكات ئینجا دەتوانێت دەنگ بدات، دەبێت پەنجەمۆر بكات ئینجا دەتوانێت كارتی دەنگدانەكەی بكاتە ناو سندوقی دەنگدانەكەوە   هاوڵاتى : زۆرجار لەسێ كاتژمێری كۆتایی رۆژی هەڵبژاردن باس لەوە دەكرێت كە كۆمەڵێك خەڵك ئەگەر كاتی دەنگدانیشیان پێ نەبێت بەتەسكەرەیەك یان بەكارتی نیشتمانی بەبێ كارتی دەنگدان دەتوانن دەنگ بدەن، چۆن ئەمە كۆنترۆڵ دەكرێت؟ سەركەوت حەمە حسێن: لەهەڵبژاردنی پێشوودا ئەوە دەكرا لەبەرئەوەی ئامێری ناسینەوەی دەنگدەر كەپێی دەڵێن جیهازی تەحەقوق رەبت نەكرابوو لەو ئامێرەی خێراكردنی دەنگەكان كە لەسەر سندوقەكان دادەنرێت. ئەمجارە هەردوو ئامێرەكە بەستراون بەیەكەوە بۆ ئەوەی زانیارییەكان لەنێوان خۆیاندا ئاڵوگۆڕ بكەن. لەم هەڵبژاردنەدا دەبێت هەر كارتی دەنگدانت پێ بێت، جا كارتی دەنگدانی ماوە كورت یان كارتی بایۆمەتری ماوە درێژە كەوێنەكەی لەسەرە، دەبێت یەكێكیانت پێ بێت، دەبێت لەئامێری تەحەقوقەكەدا پەنجەمۆرت بخوێنێتەوە، ئەگەر كارتی ئەلیكترۆنیت پێ بێت ئەبێت هەر دە پەنجەكەت بخوێنێتەوە.   هاوڵاتى : بۆ نموونە لەدەنگدانی تایبەت كەسێك دەنگ دەدات، بەڵام لەرۆژی دەنگدانی گشتی بایۆمەتری دەبات، كە پەنجەمۆر دەكات دەیخوێنێتەوە كە پێشتر دەنگی داوە؟ سەركەوت حەمە حسێن: هیچ دەنگدەرێك نابێت دوو كارتی دەنگدانی هەبێت، كاتێك كارتەكە دەدەیت كارتە ئەلیكترۆنییەكەت لێ وەردەگرنەوە، ئەمە بەڕاستی لەوانەیە مەترسی هەبێت و باس لەوە كراوە لە كۆمسیۆنی هەولێر یەكێك لەئامێرەكان براوەتە دەرەوە بۆ دروستكردنی كارتی بایۆمەتری، نازانم ئەوە تا چەند راستە، بەڵام ئەگەر هەیە كارتی ساختە بۆ دەنگدەران دروستبكرێت، ئەمە دوور نییە لایەنێكی سیاسی بەكاریبهێنێت. لەم هەڵبژاردنەدا دەبێت هەر كارتی دەنگدانت پێ بێت، جا كارتی دەنگدانی ماوە كورت یان كارتی بایۆمەتری ماوە درێژە كەوێنەكەی لەسەرە، دەبێت یەكێكیانت پێ بێت، دەبێت لەئامێری تەحەقوقەكەدا پەنجەمۆرت بخوێنێتەوە، ئەگەر كارتی ئەلیكترۆنیت پێ بێت ئەبێت هەر دە پەنجەكەت بخوێنێتەوە   هاوڵاتى : چ كاتێك دەتوانین بڵێن ساختەكاری كۆتایی پێدێت لەهەڵبژاردنەكاندا؟ سەركەوت حەمە حسێن: لەسەر ئاستی جیهان ساختەكاری و هەڵە هەیە لەهەڵبژاردنەكاندا، لەهەڵبژاردنەكانی ئەمریكاو ئەوروپا بینیمان، باس لەوە كراوە كەهەڵەی ئەیكترۆنی روویداوە و دەنگی خەڵك فەوتاوەو چووە بۆ كاندیدی دیكە. ئەوەی مەترسیمان لێی هەیە ساختەكاری رێكخراو گشتییە كە لایەنێك پێی هەڵدەستێت و ئەمە كاریگەری لەسەر بەلاڕێدابردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەڕێژەیەكی زۆر دەبێت.   هاوڵاتى : ئایا بوونی 83 بازنەی هەڵبژاردن ئەنجامدانی ساختەكاری بەرتەسك دەكاتەوە یان زیاتری دەكات؟ سەركەوت حەمە حسێن: ئەگەر جاران بە رێژەیەكی زۆر بتوانرایە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بگۆڕدرایە، ئێستا بۆی هەیە لەهەر بازنەیەكدا بەساختەكارییەكی كەم كاریگەری زۆرتر دروستبكەیت لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، بەڵام رێكارەكانی كۆمسیۆن و وشیاری خەڵك كە بچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان وا دەكات ساختەكاری كەمتر دەكرێتەوە، واتا دەبێت وشیاری خەڵك بەو شێوەیە بێت كە رێگە نەدات حزبەكەی خۆشی بەساختەكاری سەربكەوێت

شاناز حەسەن جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە هاووڵاتیانی سلێمانی ڤاكسین وەرناگرن و بەو هۆیەوە بووینەتە پێشەنگ لەزۆری ژمارەی تووشبوان بەكۆرۆنا لەسەر ئاستی عێراق. وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا بەفەرمی داوای لەمامۆستایان كردووە ڤاكسینی دژە كۆرۆنا وەربگرن بۆ ئەوەی لەگەڵ دەستپێكردنەوەی دەوام بەرگری گشتی لەناو خوێندنگاكاندا دروست ببێت و پەتای كۆرۆنا تەشەنە نەكات. بەپێی وتەی بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی بەدەمەوەچوونی مامۆستایان بۆ وەرگرتنی ڤاكسین زۆر كەمە. هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەداخەوە لەپارێزگای سلێمانی لەگەڵ ئەوەی دۆخەكە لەهەموو پارێزگاكانی دیكە لەڕووی ژمارەی تووشبونەوە خراپترەو لەڕووی وەرگرتنی ڤاكسینیشەوە كەمترین خەڵك سەردانی بنكەكان دەكەن، كە ئەوە بۆتە جێگەی نیگەرانی لای ئێمە و جێگەی پرسیارە». جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی وتیشی:»بەداخەوە پارێزگای سلێمانی پێشەنگە لەژمارەی تووشبوون لەسەر ئاستی هەموو عێراق، بەڵام ئەوەی باشە حاڵەتی توندی كەمە، واتە ئەوانەی لە نەخۆشخانەكان داخڵ دەبن كەمن، بەڵام تووشبوون زۆر زیاد دەكات». هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد لەدوو هەفتەدا چوار بنكەیان بۆ مامۆستایان كردۆتەوە، كە بەداخەوە لەماوەی دوو هەفتەكەدا 100 مامۆستا ڤاكسینیان وەرگرتووە، رۆژی وا هەبووە لەچوار بنكە 25 مامۆستا چوون ڤاكسینیان وەرگرتووە.  ناوبراو پێشیوابوو كە بارودۆخی ناو خوێندنگەكان خراپەو لەخوێندگەیەك دوو مامۆستا پشكنینەكانیان پۆزەتیف بووەو بەو هۆیەوە كۆمەڵێك خوێندكاریشیان تووشی پەتای كۆرۆنا كردووە. «ئەمە پەیوەندی بەئاستی هۆشیاری تاك و گشتییەوە هەیە، چونكە ئەوەی باوەڕی وابێت ڤاكسین خراپە تێگەیشتنەكەی وایە، بەداخەوە بەهەڵە تیگەیشتووە و لەنوێترین تاقیكردنەوەدا دەركەوتووە كاریگەریەكانی زۆر باشە بۆ بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا»، هێرش سەلیم وای وت. لەم دوو رۆژەی رابردوودا باس لەسەرهەڵدانی جۆرە پەتایەكی نوێ دەكرا لەناو منداڵاندا جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی جەختی لەوە كردەوە تەنیا تێكەڵەیەكە لەپەتای وەرزی و كۆرۆنا، وتیشی:» كۆرۆنا تازەكە لەناو منداڵاندا زۆرەو لەو كاتەشەوە كەدەوامی خوێندنگەكان كراوەتەوە حاڵەت زۆر بووە، بۆیە ئەم پەتایەی ئێستاش هەیە تێكەڵەیەكە لەپەتای وەرزی و كۆرۆنا، بەهۆی گۆڕانی كەشوهەوای وەرزەكەوە، بۆیە تووشبوون لەناو منداڵاندا زۆرتر بووە»

سازدانی: شاناز حەسەن عەبدولڕەحمان سدیق، سەرۆكی دەستەی ژینگەی هەرێمی كوردستان، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى  جەختی لەوە كردووە سیاسەتێكی ژینگەیی سەركەوتوو پێویستی بەژینگەی سیاسی سەركەوتوو هەیە. هاوڵاتى : بەگشتی خوێندنەوەت بۆ ژینگەی هەرێمی كوردستان چییە؟ عەبدولڕەحمان سدیق: ژینگەی هەرێمی كوردستان لەئاستێكی مامناوەندیدایە، لەبەرئەوەی لەدوای ساڵی 2006 و دەرچوونی یاسای وەبەرهێنان، دەتوانین بڵێین تاڕادەیەكی زۆر، پڕۆژە بازرگانی و پیشەسازی و كشتوكاڵییەكان لەهەرێمدا دەستبەكاربوون و ئەم پەرەسەندنە ئابوریە لەهەر وڵاتێكدا واتە پەرەسەندنی ئابوری و بازرگانی خۆی لەخۆیدا، هەم وەك ئەوەی سەركەوتنێكی ئابوریە، لەلایەكی تریشەوە دەبێتە مایەی پیسبوونی ژینگە، بۆیە ئێمە دەتوانن بڵێین هەرێم ژینگەكەی لەو حاڵەتە ناوەندییەدایە، جا لەپێناوی ئەوەی  پێشكەوتنەكان هەر بەردەوام دەبن تا چارەنووسمان وەك چارەنووسی ئەو وڵاتانە نەبێت كەئێستاكە بەدەستی گۆڕانكاری كەشوهەواوە دەناڵێنن، بۆیە لەدوای ئەو یاسایە، یاسای پاراستن و چاككردنی ژینگە دەرچوو لەساڵی 2008دا، بۆیە ئێستا هەموو هەوڵێكمان بۆ ئەوەیە وەك دەستەیەكی چاودێری و بەدواداچوون، لەگەڵ وەزارەتەكان رۆژانە لەهەوڵی ئەوەداین هەموو هەنگاوەكانی  بزانرێت چەندی گرفتی ژینگەیی دروستدەكات و چەندی پێویستی بەچارەسەرە، واتە ئێمە بەردەوام بیریان دەخەینەوە گرفت هەیە لەناو چارەسەریەكاندا و وەك چاودێر بەردەوام بەدوای چارەسەریداین. هاوڵاتى : بەتایبەت لەپارێزگای سلێمانی ژمارەیەك كارگە هەیە، تاچەند توانیوتانە كۆنتڕۆڵی ئەوانە بكەن كاریگەرییان نەبێت لەسەر پیسبوونی ژینگە؟ عەبدولڕەحمان سدیق: ئێمە دوو جۆرمان هەیە هەندێك كارگە كە بەرواری دامەزراندنەكەی و دروستكردنەكەیان كەوتۆتە پێش یاسای پاراستن و چاككردنی ژینگە، بۆیە بۆ ئەوانە بە جۆرێك لەجۆرەكان ئێمە لە رێگەی رێنماییە سەپێنراوەكانەوە داوای قەرەبووی رووبەری سەوزاییمان كردۆتەوە، بۆیە داوای لەسەدا 25 رووبەری سەوزایی دەكەین، لەكاتێكدا دەڵێت تەواوی رووبەرەكەم بەكارهێناوە و شوێنێك نەماوە بۆ سەوزایی شتێكی دیكەمان كردووە بەناوی «لەبری سەوز» لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی و شارەوانی و پەروەردە رێككەوتوین و بۆ نموونە وەزارەتی شارەوانی چەند باخچەی هەیە لەسنوری سلێمانی و نزیك ناوچەی كارگەكە، كە سەوزایی بۆ نەكراوە، پێویستە ئەو كارگەیە ئەركی سەوزكردنی بگرێتەئەستۆ بەقەد ئەو رووبەرەی كە لە كارگەكەی خۆیدا دەبێت بیكاتە سەوزایی لەباخچەكاندا یان لە ناو قوتابخانەكاندا یان لەناو نەخۆشخانەكاندا. هەروەها دانانی فلتەر بۆ كارگەكان كە لەكاتی دامەزراندنیدا دانەنراوە، یەكێك لەكارەكانی دەستەی ژینگە رۆژانە رێگەپێدانە بەكارگە و پڕۆژەكان یان رێپێنەدان، بۆیە لەئەنجامدا كە رێپێدانی وەرگرت ئێمە بەردەوام چاودێری دەكەین و لەكاتی سەرپێچیدا غرامە دەكرێن. هاوكات كاری هۆشیاركردنەوەی ژینگەیی و كاراكردنی یاساكانی خۆی و خاڵێكی زۆر گرنگ هێنانی تەكنەلۆژیای نوێ كە هاوردەكردنی ئەو ئامێرانەمان لەسەر ئیجباری كردوون كە دەبنە هۆی كەمكردنەوەی پیسبوونی ژینگە. هاوڵاتى : رێژەی سەوزایی پێویستە چەند بێت؟ عەبدولڕەحمان سدیق: بەشێوەیەكی گشتی ئەوەی كە ستاندارتی جیهانییە، بۆ پڕۆژەكان دەبێت لەسەدا 25ی سەوزایی بێت، بۆ پڕۆژە بچوكەكان پێویستە لەسەدا 10 سەوزایی بێت، بەگشتی بۆ رووبەری سەوزایی، دوو رووبەر هەیە لەشارەوانیەكاندا دەڵێت رووبەری سەوزایم لەسەدا 15یە، بەڵام كە لەوەزارەتی كشتوكاڵ بپرسی دەوترێت لەسەدا 12و نیوە، چونكە رووبەری سەوزایی بەپێوەری وازرەتی كشتوكاڵ بریتیە لە بوونی درەخت، واتە چاندنی نەمام ئەوە هەژمار دەكرێت، بەڵام شارەوانیەكان چیمەنەكان دەپێون،  روپێوی سەوزایی كارێكی زەحمەتە چونكە پێویستمان بەهاوكاری رێكخراوە جیهانییەكانە، بەگشتی بەپێی ئەو روپێوەی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان  لە 2015 ئەنجامیداوە لە رێگەی رێكخراوێكی جیهانی باوەڕپێكراو، ئەوكات رێژەی سەوزایی 12.4٪ بووە، مانای ئەوەی ئەوەندەی دیكەمان پێویستە.  بەداخەوە بەهۆی دراوسێیەتی خراپ و ناهۆشیاری خۆشمان ئامارەكان پێمان دەڵێن لەساڵی 2010 تا سەرەتای 2020، یەك ملیۆن و 30 هەزار دۆنم دارستانمان سووتاوە، ئەمەش بێگومان جارێكی دیكە پڕكردنەوەی دەوێت، بۆیە ئەوەی ئێمە ئێستا ئومێدی پێدەكەین و هەوڵی بۆدەدەین لەسەدا 25 سەوزایی بەرجەستە بكرێت. هاوڵاتى : لەكاتێكدا كە ساڵانە ئوتۆمبێل نۆی دەكرێتەوە پارەیەك وەردەگیرێت بەناوی ژینگەوە تاچەند ئەم پارانە بۆ دەستەی ژینگە دەگەڕێنەوە؟ عەبدولڕەحمان سدیق: بەردەوام لەهەوڵی ئەوەداین ئەوانەی كەناوی سزای ژینگەیی لێنراوە، پێمان خۆشە ژینگە نەبێتە لایەنێك بۆ سزادان، بەڵكو ببێتە لایەنێك بۆ هۆشیاركردنەوە، لە هەریەك لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكان و شارەوانی و ناوخۆ بڕە پارەیەك وەك باج بەناوی ژینگەوە وەردەگیرێت، بۆیە ئێمە داوامان كردووە، ئەو ناوە بگۆڕن، چونكە مەبەستمانە خەڵك و ژینگە پەیوەندیەكەیان دۆستانەبێت، بۆیە هەوڵمان بۆ ئەوەیە ئەو باجانە ناویان بگۆڕێت  بەتایبەت ئەو ژمارە زۆرە ئوتۆمبێلەی ئێستا هاوردە دەكرێت كە بەشێكیان بە شەحن كاردەكەن، بۆیە ناكرێت پارەی بەناوی ژینگەوە لێوەربگیرێت، ئەو وەك باجانە هیچیان ناگەڕێنەوە بۆ دەستەی ژینگە، بەڵكو هەندێكی بۆ وەزارەتەكە و بەشەكەی تری بۆ وەزارەتی دارایی دەگەڕێتەوە، لەكاتێكدا ئێمە سندوقی ژینگەمان هەیەو دەبێت بگەڕێتەوە ناوی، بەپێی یاساكەش، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە ناگەڕێنرێتەوە بۆ ژینگە، وەڵامەكەیان تەنیا ئەوەیە بەهۆی بارودۆخی دارایی و دابینكردنی موچەوە  ناگەڕێنرێتەوە بۆ خزمەتی ژینگە. هاوڵاتى : تائێستا هیچ پڕۆژەیەكتان داوەتە پەرلەمان بۆ گۆڕانكاری جەوهەری لەژینگەدا؟ عەبدولڕەحمان سدیق: بەدڵنیاییەوە، یەكەم شت داوامان كردووە یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008 و یاساكانی دیكە هەمواربكرێنەوە بەو ئاراستەیەی كە سودی بۆ پاراستنی ژینگە هەبێت و ئەنجومەنی پاراستن و چاككردنی ژینگە دابمەزرێنین، كە چوار بەڕێوەبەری گشتی وەزارەتەكانی تێدایەو وە وەفدی رێكخراوە جیهانیەكان و ئێستا چوار رێنماییمان هەیە و دەمانەوێت لە رۆژنامەی وەقائقی كوردستاندا بڵاویبكەینەوە و هەمووی خزمەت بەژینگە دەكات. هاوڵاتى : دەستەی ژینگە داهاتەكەی چەندە و چۆن خەرجدەكرێت؟ عەبدولڕەحمان سدیق: دەستەی ژینگە بەشی زۆری داهاتی نەبووە، چونكە لەكاتی تەقدیمكردنی پڕۆژەیەكدا ئێمە رێنمایی دەكەین و رووبەری سەوزایی زیاد دەكەین، ئێمە دەمانەوێت خزمەت بەژینگە بكەین، بۆیە زیاتر بۆ ئەوە هەوڵمانداوە،  هیچ كات خاوەن داهات نەبووە بۆمان، بەڵام بەگشتی سێ سەرچاوەی داهاتی هەیە، یەكێكیان بودجەیە كە لەساڵی 2013وە نیە، بۆیە هیچی بۆ تەرخان نەكراوە، دووەم هاوكاری رێكخراوە نێودەوڵەتیەكانە، كە بەهیچ شێوەیەك ئێمە بەدەستمان نەگەیشتووە و یارمەتی نەدراوین، سێیەمیش باج و رسوماتە كە ئێمە هیچ وەریناگرین و لەبەر قەیرانی دارایی دەچێتەوە وەزارەتی دارایی. هاوڵاتى : كابینەی نۆیەم تاچەند هاوكاری ئێوە بووە وەك دەستەی ژینگە؟ عەبدولڕەحمان سدیق: زۆر هاوكارمان بووە، كە تیگەیشتنێك بۆ خودی ژینگە و چاككردن و پاراستنی هەبووە، لەخاڵی دەیەمی پرۆژەی چاكسازیدا بەدروشمێك باس لەوەكراوە پاراستنی ژینگەی هەرێمی كوردستان بۆیە لەوێوە دەستی پێكردووە، بەڵام بەهۆی كۆرۆناو قەیرانە داراییەكەوە كارەكان دواكەوتن، چونكە هەمیشە وتوومانە سیاسەتی ژینگەیی سەركەوتوو پێویستی بە ژینگەیەكی سیاسی سەركەوتووە، ژینگەی سیاسی و بارودۆخی هەرێم و بەغدا باش بێت و ژینگەی  هەرێم و نێوان لایەنە سیاسییەكان باش بێت و بەدروستبونی ژینگەی سیاسیەكە، سیاسەتە ژینگەییەكانی ئێمەش دروست دەبێت، چونكە بەشێوەی سێگۆشەیەك كە خەڵك لەڕووی ئابوری و سیاسی و كۆمەڵایەتیەوە بارودۆخی باش بوو، بۆیە دەتوانین لەناو ئەم سێگۆشەیەدا ژینگەیەكی تەندروست دروست ببێت. هاوڵاتى : لەڕووی ژینگەییەوە لەگەڵ عێراق، هەرێم چ هاوبەشییەكی هەیە؟ عەبدولڕەحمان سدیق: ئێمە و عێراق لەخاڵێكدا زۆر هاوبەشین، كە پیسبوونی هەوامان زۆر هەیە و بەدەر لەپیسبوونی ئاوو خاك، چونكە هۆكارەكانی گواستنەوە گرنگترین هۆكاری پیسبوونی ژینگەیە و چڕبوونەوەی دانیشتوان لەناو سەنتەری شارەكان، ئەوەش وادەكات هەوا زۆر پیس ببێت، چونكە لەسەدا 80%ی دانیشتوان لەناو شارەو لەسەدا 20ی لەگوندەكانەو تێكەڵبوونی كارگە و ناوچە نیشتەجێبوونەكان بوونی هەیە، بۆیە هەموو رۆژێك شەڕێكی ئاشتیانەمان هەیە كە نامانەوێت ئەو كارگانە لەنزیك دانیشتوان بن. بەپلەی یەكەم پیسبوونی هەوامان هەیە كەگرنگترینیشیانە، چونكە ناتوانی بۆ چەند دەقەیەك بێ هەوا بژیت، لەكاتێكدا چەندین رۆژ دەتوانی بەبێ ئاوو خۆراك ژیان بكەیت ناتوانی واز لەهەوا بهێنرێت

  سازدانی: شاناز حەسەن كاندیدێكی پارتی لە سلێمانی دەڵێت حزبەكەی هیچ دەسەڵاتێكی نییە و هەموو سامانی زەوی و ئاسمان لەژێر دەسەڵاتی پارێزگاردایە و دەشڵێت:» ئێمە پاسەوانی دەنگ و داواكاری دەنگدەری خۆمانین». یادگار مەحمود، كاندیدی پارتی لە بازنەی یەكی سلێمانی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوە دوو پاتدەكاتەوە كە «ئێستاش ئەو تاپۆ رەشەی ریفراندۆممان هەر هەیە، كە كورد داوای سەربەخۆیی دەكات، بەغدا رێگەی نەدا ئەم میللەتە بگات بە كەناری ئارامی و ناوی بچێتە ناو مێژوو و تائێمە مەجبوربین بەشداربین لەپرۆسەی سیاسی عێراقدا». هاوكات ئەوەش دەخاتەروو لەهەڵبژاردنی پێشتردا ساختەكاری كراوە و هیوادارە دووبارە نەكرێتەوە. هاوڵاتى: ئامانجی خۆكاندیدكردنت چییە؟ ئەولەویاتی كارەكانت بۆ پارێزگای سلێمانی بەتایبەتی چی دەبێت؟ یادگار مەحمود: پرسی پارێزگایەك بەتایبەتی ئەرك و كاری نوێنەری كورد نیە لەپەرلەمانی عێراقدا، چونكە پرسی پارێزگاو بەڕێوەبردنی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری، ئەوە دەكەوێتە ئیدارەی ئەو پارێزگایە خۆی، بەڵام ئەوەی  كاری ئێمەیە داكۆكیكردنەو هەوڵدانە و كاركردنە بۆ بەشە بودجەی هەرێم بەو شێوەیەی لەدەستوردا دانراوە. هەوڵی یەكەمی ئێمە ئەوە دەبێت دەستەیەك هەبێت بۆ سەرپەرشتیكردنی ئەو بودجەیەی تەرخاندەكرێت بۆ پارێزگاكان، چونكە بەدروستبوونی ئەو دەستەیە هەموو پارێزگایەك بودجەی تایبەتی خۆی بۆ دیاریدەكرێت و بۆی دەنێردرێت و چاودێری چۆنیەتی خەرجكردنی بكرێت و چۆن خزمەتگوزاریەكانی پێ دەكرێت ئەوە دەكەوێتە سەر ئیدارەی خۆجێی.  بۆیە بەپلەی یەكەم شەڕی بودجەو پێكهێنانی ئەو دەستەیە گرنگە كەئێمە بیكەین، بۆ ئەوەی پارێزگاكان پارەیەكی زیاتریان لەبەردەستدابێت، لەبەشە هونەریەكەیەوە دەبێت گرنگی پێبدرێت كە گرنگترینیان هۆڵی شانۆگەری و كتێبخانەیەكی گەورەی مۆدێرنە بۆ سنوری سلێمانی، بۆ ئەوەی وەك پایتەختی رۆشنبیری  ناوبانگەكەی تەواوبكات،  هەروەها هێزی كاری تێدا زیاتر بكرێت، چونكە بەبوونی كار خۆشگوزەرانی دەگەڕێتەوە بۆ ناوچەكە. هاوڵاتى: ئامانجتان شەڕی بودجەو موچە و پرسی خاك و نەتەوە دەبێت؟ یادگار مەحمود: ئەوە ئەركێكی سەرەكی ئێمەیە، ئێمە پاسەوانی دەنگ و گوێ و داواكاری دەنگدەری خۆمانین، بۆیە ئەم پرسانە هەمووی پرسی نەتەوەیی و نیشتیمانین، لەڕاستیدا ئەمانە ئەولەویاتی كاری نوێنەرانی كوردە لەئەنجومەنی نوێنەران. هاوڵاتى: خەڵك بەگشتی و خەڵكی سلێمانیش بەتایبەتی گلەییان زۆرە لەحزبە سیاسییەكان، ئایا ئەمە زیانی بۆ ئێوە نیە وەك كاندیدەكان؟ یادگار مەحمود: ئەوەی لەحكومەتدا هەیە كەخۆی بێبەری دەكرد لەبەرپرسیاریەتی و پشكداری، بۆیە ئێمەش وەك پارتی توانیومانە ئەوە بەخەڵك بڵێین لەپارێزگای سلێمانی ئێمە وەك پارتی دەسەڵاتمان نیە. ئێمە تەنانەت ناتوانین كارگوزارێك لەشوێنێكەوە بگوازینەوە بۆ شوێنێكی دیكە، تەواوی داهاتی سلێمانی بەئاسمانی و زەمینیەوە، هەمووی لەژێر دەسەڵاتی خۆجێی پارێزگای سلێمانیدایە. توانیومانە ئەو راستیە بەخەڵكی هەرێم و دانیشتوانی سلێمانی بڵێین، بەڵی ئەمانە لەحكومەتدان، بەڵام بەداخەوە حكومەتێك كە بە شەو ئۆپۆزسیۆنەو بەڕۆژیش پشكدارەو بەڕێوەبەر و وەكیل عام و هەموو ئەمانەیان هەیە، بەڵام كە باس لەئیدارەدانی پارێزگاكەی خۆیان دەكەن بەجۆرێك وێنەی دەكەن، كە ئەو دەسەڵاتەی پارتی دیموكراتی كوردستان لەحكومەت هەیەتی لەهەولێر دەتوانێت بەهەمان شێوە لەسلێمانی هەمان فەزای بۆ رەخساوە، كە بەهیچ شێوەیەك وانیە، بۆیە كەسێك كە لەناوچەیەك وجودی نەبێت و هیچ هێزێك و ئەژمونێكی نەبێت چۆن حساب دەكرێت بە كەموكورتی بۆی. هاوڵاتى: پرۆژەی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە راگەیاندرا، تاچەند لەگەڵ ئەم پڕۆژەیەدان و پشتگیری دەكەن؟ یادگار مەحمود: مەسەلەی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی ماوەیەكی زۆر كەوەك كارتێكی فشار بەكاردەهێنرا، نازانم ئەمە لەپای چیبوو بە چ ئامانجێك بوو، بۆیە رۆژی دووشەممە بڕیاری زاتی (ئیدارەی سەربەخۆ) درا بەزاخۆ، كەئەمە مانای ئەوەیە كارتێكی سیاسی بوو بەڕاستی تەنیا بەكاریان دەهێنا. لەكابینەی نۆیەم لەسەرەتای وتارەكەیدا سەرۆكی حكومەت یەكێك لەخاڵە بارزەكانی ئەجێندای ئۆتۆنۆمی تەواو بوو بۆ پارێزگاكان و تادەسەڵاتی زیاتریان هەبێت، دەتوانم بڵێم شتێكی تریش لەپشت ئەو كارتی فشارەوە بوو كە دەیانویست بڵێن ئەم وڵاتە بە دامەزراوەیی نابرێت بەڕێوە، یان ئاستی دیموكراسی كەمترە، ئێمە هیچ كاتێك بەشیعارو باقوبریقەدار، چونكە تەنیا ئەو فشارانە زیان دەگەیەنێت بەكێشەی كورد، من لەگەڵ ئیدارەی زاتیدام، ئیسپاتیشمان كردووەو ئەوەی زاخۆش نموونەیەكی زیندووە. هاوڵاتى: لەئێستا بیروڕای خەڵك چۆنە لەسەر پارتی لەسلێمانی، بەتایبەت كە لەبانگەشەی هەڵبژاردندا خەڵك دەبینن؟ یادگار مەحمود: بیروڕای خەڵك زۆر زۆر باشە، چونكە بەكارەكانمان ئیسپاتمان كردووە كە چیمان پێیە بۆ ئەم میللەتە، بۆیە خەڵك ئێستا هۆشیارەو قسەو شیعارات نەماوەو خەڵك ئێستا سەیری كارو كردار دەكات. هەموو ئامانجمان یەكڕیزی كوردو ناوماڵی كورد بووە بۆ پاراستنی ئەم هەرێمە بووەو بۆیە بۆ خەڵك ئیسپات بووە كە ئیدارەی ئەم میللەتەی  تەسلیمی هیچ لایەنێكی ناوخۆیی و دەرەكی نەكردووە. هاوڵاتى: ئامادەن لەبەغدا هاوپەیمانیەكی كوردستانی بكەن بۆ بەدەستهێنانی مافەكان واتا یەكڕیزی دروست بكەن؟ یادگار مەحمود: كە بمانەوێت خزمەتێك بەم میللەتە بكەین دەبێت بەیەكگرتووی بیكەین، هەمیشەش وتوومانە كەدەچینە بەغدا نابێت وەك لایەن و حزبی سیاسی و رەنگی جیاوازەوە بچین، خۆمان بۆ عەرەبەكان لەو ئاستەدا دانەنێین، بەڵكو وەك بەرەیەكی نەتەوەیی كورد دابەزینە ناو ساحەكەوەو بەرنامەی من و هەموو كاندیدەكانی دیكەشمانە. هاوڵاتى: ئێوە ململانێكانیان لەگەڵ هاوپەیمانی كوردستانیە یان لەگەڵ حزبە ئیسلامیەكانە بەو پێیەی لە سلێمانی ژمارەی دەنگدەرانتان نزیكە لە ژمارەی دەنگدەرانی كۆمەڵی دادگەرییەوە؟ یادگار مەحمود: ململانێكانمان لەگەڵ هیچ حزبێك نیە، بەڵكو ئەمە ململانێكەیەو هەر كەسەو دەبێت ئەسپی خۆی تاوبدات و رێگە لەبەردەم هەموو كەس كراوەتەوە، ئێمە ناوی دەنێین منافەسە. هاوڵاتى: پێتانوایە لەهەڵبژاردنەكانی دیكەدا تەزویرات كراوە؟ یادگار محمود: هیوادارم ئەمجارە نەكرێت، بەڵام هەڵبژاردنەكانی دیكە كراوە، كە ئەسڵەن خودی گۆڕان  بەوتەی خۆیان هاواریان پێكەوت كە ئەو لایەنەی ئێستا هاوپەیمانیەتی  تەزویراتێكی زۆری كردووە و دەنگەكانیان براوە. هاوڵاتى: كاتێك ریفراندۆم ئەنجامدرا داوای جیابوونەوەتان لەعێراق كرد، ئێستا پارتی خۆی باوەشی بۆ بەغدا كردووەتەوەو دەڵێن بەهاوبەشی پێكەوە دەگەینە ئەنجام، لەسەر ئەو پرسە پارتی رووبەڕووی رەخنە بووەتەوە؟ بۆچوونتان چییە؟ یادگار مەحمود: ئەگەر بتەوێت قسەكان بەو شێوەیە رێزبكەیت لەتەنیشت یەكتریدا، بێ ئەوەی بگەڕێیتەوە بۆ باكگراوندی كاتی بڕیارەكەو كەسێك نەچووبێتە ناو ئەڵقەی رووداوەكانەوە، هەر لەسەردەمی مالیكیەوە تا ئەوكاتەی ریفراندۆمیشی تێدا ئەنجامدرا، باشترین بڕیاری سەربەخۆیی كورد بوو، بەداخەوە ئەو پرۆسەیە هەر بەهێزی ناوخۆ بەلاڕێدا برا، بەڵام ئێستاش ئەو تاپۆ رەشەی ریفراندۆممان هەر هەیە، كە كورد داوای سەربەخۆی دەكات، چونكە مێژوویەكی خوێناویمان هەیە لەگەڵ عێراقدا، كە بەغدا رێگەی نەدا ئەم میللەتە بگات بەكەناری ئارامی و ناوی بچێتە ناو مێژوو و ئێمە مەجبوربین بەشداربین لەپرۆسەی سیاسی عێراقدا، چونكە پارتی بەپرەنسیپی هەموو یان هیچ سیاسەت ناكات،  بەڵكو بەبەرپرسیارێتی كاردەكات، چونكە ئەمە دەستكەوتە ئامانەتێكی مێژووییە، كەتەنیا و تەنیا پارتی چووە ژێر باری ئەو بەرپرسیاریەتیەوە، سیاسەت بەدیراسە دەكەین نەك بەعاتیفە و بەڵكو خوێندنەوەیەكی دوور مەودای بۆ دەكەین ئەنجا بڕیار دەدەین، بۆیە هیچ كات لایەنگران و دەنگدەرانمان گومانیان لە دڵسۆزی و كارەكانمان نیە و نەبووە.

سازدانی: هاوڵاتى كاندیدێكی هاوپەیمانی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات پێویستە كورد دەرس و پەند لەهەڵەكانی رابردووی وەربگرێت لەگەڵ عێراق و دەشڵێت:» قبوڵی تاكڕەوی ناكەین لە مامەڵەكردن لەگەڵ بەغداو دەمانەوێت كورد یەكڕیز بێت». برزۆ مەجید، كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان لەبازنەی چواری هەولێر لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:»عەیبە دوای 30 ساڵ حوكمڕانی كێشەی مووچەو نەوت و سوتەمەنی و ئاوو كارەبا هەبێت». هاوڵاتى: ئامانجی بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ یەكێتی بۆ هاوپەیمانی كوردستان چییە؟ بەرژەوەندی حزبییە یان یەكخستنی هەڵوێستەكانە؟ برزۆ مەجید: هاوپەیمانی كوردستان بەهیچ جۆرێك بۆ بەرژەوەندی حزبی نییە، لەهەمانكاتدا دژی هیچ لایەنێك نییەو لەمەودوا تاكڕەوی لەهیچ لایەنێك قبوڵ ناكرێت. دانوساندن لەگەڵ بەغدا بەمیزاجی شەخسی و بەجۆرێك لەهەر لایەنێكی سیاسییەوە بێت تاكڕەوی قبوڵ ناكرێت، كە بەزەرەری میللەت بكەوێتەوە، ئێمەو لایەنی دیكەش وتوویانە كە پارتی قۆرغی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و بەغدای كردووە بۆ نموونە، ئەوە خەتای پارتییەو لەزیانی خەڵكی هەرێمی كوردستان شكاوەتەوە، بەڵام بێگومان غەڵەتی حزبەكانی دیكەشی تێدایە ئەگەر هێزو لایەنەكانی دیكە بەرانبەر بەو تاكڕەویە بێنە دەنگ و قسە بكەن و فشاربكەن بۆ ئەوەی یەكڕیزی دروست ببێت ئەوە لەبەرژەوەندی خەڵكی هەرێمدایە، بۆیە هاوپەیمانێتی یەكێتی و گۆڕان بۆ بەرژەوەندی حزبی نییە، بۆ یەكڕیزییە و دەرس و پەند وەرگرتنە لەو هەوو هەڵانەی كە لە 2003 تائێستا لەمامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا كراوە، بۆیە دەمانەوێت بۆ جارێكی دیكە دەرس و پەند لەمێژوو وەربگرین و ئەو هەڵانەی كردوومانە چاكی بكەینەوە، تەنها ئەوە بە گۆڕان و یەكێتی ناكرێت، تەمەنا دەكەین هێزو لایەنەكانی تریش دوای ئەم هەڵبژاردنە هاوپەیمانێتی كوردستان فراوان بكەین و عەقڵیەتی تەسكی حزبایەتی واز لێبهێنین، یەكڕیزی واقعی لەكوردستاندا دروست ببێت بۆ ئەوەی نەقڵ ببێت بۆ بەغداو رەنگدانەوەی هەبێت. هاوڵاتى: بەڵام لەم خولەی ئێستادا پارتی و یەكێتی بەجیا گفتوگۆیان لەگەڵ بەغدا كردو حساب بۆ لایەنەكانی دیكە نەكرا، چەند پەرلەمانتارێكی دەرەوەی پارتی و یەكێتی هاوپەیمانێتیان دروستكرد تا یەكڕیز بن؟ برزۆ مەجید: دەڵێم هەموو هێزو لایەنە سیاسییەكان دەبێت ئیتر بەرژەوەندی تەسكی حزبایەتی بەلاوە بنێن، تا كێ زۆر بەرژەوەندخواز بووە كێ بەرژەوەندییەكانی مامناوەند بووە، كێ كەم بەرژەوەندخواز بووە، دەبێت ئەوە نەمێنێت. ئەی توخوا عەیب نییە دوای 30 ساڵ لە حوكمڕانی كێشەی مووچەو لێبڕینی موچەو پاشەكەوتی موچە ببێتە هەواڵ، لەگەڕەكێك و قەزایەك ئاوو كارەبا نییەو سوتەمەنی و بەنزین نییە، ئەی توخوا عەیب نییە ماددەی 140ی دەستورو خاكی هەرێم نەگەڕاوەتەوە سەر كوردستان، عەیب نییە هێزی پێشمەرگە نەچووەتە ناو سیستمی بەرگری عێراقەوە، هەموو ئەوانە هەڵە بوون، هێزی سیاسی هەبووە سەفەقاتی سیاسی كردووە لەسەر بەرژەوەندی خەڵكی هەرێمی كوردستان، بۆیە دەرفەتی ئەوەیە دوای هەڵبژاردن ناو ماڵی خۆمان یەك بخەینەوە، یەكڕیزی لەناوخۆی كوردستان دروست نەبێت لەبەغداش دروست نابێت، كە هەڵبژاردن پاك و بێگەرد بێت و دۆخەكە بۆ هەموو لایەنەكان فەراهەم و گونجاو بێت، مەسەلەی نەوت لەدەستی حزب دەربهێندرێت و داهاتەكەی شەفاف بێت. هاوڵاتى: ئەولەویەتی ئێوە چییە بۆ خەڵكی هەولێر، دەتانەوێت چی بكەن؟ برزۆ مەجید: وەكو بزوتنەوەی گۆڕان نەخشەڕێگای خۆمان هەبووە هەمیشە، رەوانشاد كاك نەوشیروان-یش زۆر زۆر خۆی بەوە ماندوو دەكرد كە دامەزراوەكان بەنیشتمانی بكرێن نەك بەحزبی و شەخسی، كە گفتوگۆش لەگەڵ بەغدا كرا دامەزراوەت هەبێت، بۆیە وەكو فكری سیاسی ئەوە نەخشە رێگامانە، لەناو هاوپەیمانی كوردستان هەمان ئەو رێوشوێنانە دانراوە كە چۆن بتوانین لەگەڵ بەغدا دەستكەوتی باش بەدەستبهێنین، جا منیش كاندیدێكم لەم دۆخە، لێرە  وەكو كاندیدێك وەعدی گەورە نادەم كە بڵێم وا دەكەم و وا دەكەم، ئەوەی پێمان بكرێت دەیكەین. ئێستا لەهەولێر كێشەی كەمی هەلی كار هەیە كەئەو هەموو گەنجە نازدارە بێكارن، ئەو هەموو گەنجە كۆچ دەكەن بۆ دەرەوەی وڵات، بۆ پارە دارەكان و كەسوكاریان ئاپارتمانی گەورەو داهاتی باش و بازرگانیكردن هەیە، بەڵام بۆ خەڵكە كاسبكارەكەی خوارێ یان هەلی كاری لاوازی هەیە یان نییەتی، ئێمە ئەگەر شەڕمان لەسەر بودجەو مووچە كردو یەكڕیز بووین، ئەوكات هێزو لایەنەكانی عێراق ناتوانن زەفەرمان پێببەن و ئەوكات دەتوانین بودجەی باش بۆ كوردستان تەرخان بكەین، كە بودجەمان تەرخان كرد هەلی كارو سوتەمەنی و ئاو باش دەبێت. هاوڵاتى: ئێستا كێشە سەرەتاییەكانی هاووڵاتیان چارەسەر نەكراوە، هەولێر كێشەی كەمئاوی هەیە، بەگشتی كوردستان كێشەی نەبوونی سوتەمەنی هەیە؟ دەتانەوێت داكۆكی لەداواكارییەكانی خەڵك بكەن و فشار لەحكومەتی هەرێمیش بكەن بۆ جێبەجێكردنی؟ برزۆ مەجید: دوای 30 ساڵ لەتەجروبەی حكومەتی هەرێم و لە 2003 تا ئێستا بەڕاستی وەكو كاندیدێك كە قسەت لەگەڵ دەكەم ئەگەر پێداویستییە سەرەتاییەكان بۆ خەڵك دابین بكرایەو حوكمڕانییەكی ئاقڵ و ناگەندەڵ هەبوایە دەبوو هەموو ئەو كێشانە چارەسەر بكرایە، خەڵك لەئاستێكی باشی خۆشگوزەرانیدا دەبوون و ئێستا كەدەچووینە بەغدا لەچوارچێوەی یاساو دەستوری عێراق ئامانجە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانم بەجێ دەهێنم، هەرچەندە ئەوەش ئەولەویەتە، بەڵام بەداخەوە سەقەتی حوكمڕانی وایكردووە كە داوای سوتەمەنی و بودجەو مووچە لە بەغدا بكەم كەبژێوی خەڵك دابین بكرێت. ئێمە چیمان پێبكرێت لەچوارچێوەی یاسا كارپێكراوەكاندا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان و خەڵكی هەولێر دەستەوەستان ناوەستین. هاوڵاتى: پێتانوایە گۆڕان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی دەتوانێت كاندیدەكانی سەربخات؟ برزۆ مەجید: ئێمە هاوپەیمانی كوردستانمان هەیە لەگەڵ یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان حەوت كاندیدی هەیە، بێگومان وەكو بزوتنەوەی گۆڕان هەموو كارێك دەكەین بۆ ئەوەی بتوانین هەر حەوت كاندیدەكەمان سەربخەین.

سازدانی: هاوڵاتى كاندیدێكی هاوپەیمانی كوردستان دەڵێت:» ئەگەر هاووڵاتیان متمانەم پێبكەن لەبەغدا كار بۆ باشتركردنی ناردنی پێداویستییە پزیشكییەكان بۆ هەرێمی كوردستان دەكەم». د. رێزان ئەحمەد حەسەن هەردی كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» زۆر زۆر گرنگە وەكو هاوپەیمانی كوردستان (گۆڕان، یەكێتی) ئەگەر متمانەی هاووڵاتیان بەدەستبهێنین یەكێك لەكارە سەرەكییەكانمان كە لەگەڵ هەموو لیست و قەوارە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر ئەو پرسانەی پەیوەندی بەخەڵكی كوردستانەوە هەیە پێكەوە بین». هاوڵاتى: ئامانجی كاندیدبوونت بۆ پەرلەمانی عێراق چییە؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: چەند هۆكارێك وایكردووە كە خۆم كاندید كردووە، یەكێك لەگرفتی هاووڵاتیان گرفتی كەرتی تەندروستییە، بۆ خۆشتان دەزانن لەو رۆژەی مرۆڤ لەناو سكی دایكیدا دەخوڵقێت تا ئەو رۆژەی گیان لەدەستدەدات، مەحاڵە پێویستی بەچاودێری پزیشك نەبووبێت، كەواتە لەو كاتەوەی لەدایك دەبین پێویستمان بەسەرپەرشتی و چاودێری كەرتی تەندروستی هەیە كە پەیوەندی راستەوخۆی بەژیانمانەوە هەیە. بەداخەوە كەرتی تەندروستی لەعێراقدا داڕماوەو بەرەو دواوە رۆیشتووە، بۆیە دەمەوێت بەگەیشتنمان بۆ پەرلەمان بچمە لیژنەی تەندروستی و لەوێوە كاریگەریمان هەبێت لەسەر سیستمی تەندروستی عێراق و هەرێمی كوردستان. هەروەها یەكێكی دیكە لەهۆكارەكانم ئەوەیە كە دەزانین تائێستا دەرمان و كەرەستەی پزیشكی و پێكوتەكانمان لەعێراقەوە بۆ دێت، كەواتە راستەوخۆ پەیوەندیمان بەحكومەتی فیدراڵی عێراقەوە هەیە، گۆڕانكاریەك لەوێ رووبدات كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت. ئەگەر لەپڕێكدا دەرمان و پێداویستییە تەندروستییەكانمان لێ ببڕن نەخۆشەكانمان تووشی كێشە دەبنەوە، یەك دوو جار پێكەوتەی گەزازمان لەعێراقەوە بۆ نەهات لەماوەی رابردوودا، كە شتێكی زەرورە بەردەوام هەبێت، ناچار بەشێك لەكۆمپانیاكانی دەرمان گەزازیان هێنا بەنرخێكی گران دەیانفرۆشت بە هاووڵاتیان. كەواتە ناتوانرێت ئەگەر كەرتی تەندروستی لەعێراقدا چارەسەر نەكرێت و كاری بۆ نەكرێت كاریگەری گەورەی لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت. هاوڵاتى: بەردەوام بەغدا غەدری لەهەرێمی كوردستان كردووە لەپشكی دەرمان و پێداویستی پزیشكیدا، چی دەكەن بۆ داكۆكیكردن لەهەرێم لەپەرلەمانەوە؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: لەپەرلەماندا دوو سێ ئەركمان دەبێت، یەكەمیان دەركردنی یاساو دووەمیان چاودێریكردنی حكومەت و دەرچواندنی یاسای بودجەیە. دەركردنی یاسا پێویستی بە لۆبی كردن هەیە لەناو پەرلەمانی عێراقدا كە پرۆژەیاسایەك ئامادەبكەیت و وا بكەیت نوێنەرانی عەرەبیش هاوشێوەی كورد پشتیوانی بكەن تا بتوانرێت لەپەرلەمان كاری لەسەربكرێت. دڵنیام لەپرسی گرنگ و چارەنووساز و ئەوەی پەیوەندی راستەوخۆی بەژیانی هاووڵاتیانەوە هەبێت لیستە كوردییەكان یەكهەڵویست دەبن، بەڵام پێویستمان بە لۆبی كردنیەتی لەناو عەرەبی سوننەو شیعەكانیشدا تا پاڵپشتی بكەن. ئێمە یەكێك لەگرفتەكانمان دوای ئەوەی پشكی بودجەی هەرێم لەسەدا 17% كەمكرایەوە بۆ لەسەدا 12.67، پشكی دەرمان و پێداویستییە پزیشكییەكانیش كەمكرایەوە، بۆ نموونە  دەرمانی نەخۆشییە درێژخایەنەكان لەعێراقەوە بۆمان دێت و وەكو نەخۆشی شەكرەو زەخت و شێرپەنجە، كە نەخۆشی زۆرمان هەیە و دەرمانی چارەسەرەكەیمان لەعێراقەوە بۆ دێت. هەروەها یەكێكی دیكە لەگرفتەكانی نەخۆشانی هەرێم سستبوونی گورچیلەیە كە پێویستی بەپاككردنەوەی گورچیلە (غەسلی گورچیلە) هەیە، كە لەهەرێمی كوردستاندا ئامێرەكەیمان هەیە، بەڵام ئەو دەرمانەی بەكاردەهێندرێت بۆ ئەوەی گورچیلەكە پاكبكاتەوە لەعێراقەوە بۆمان دێت، ئەگەر پشكی ئەو دەرمانە كەمببێتەوە یان لێمان ببڕێت زەرەرمەندی سەرەكی خەڵكی فەقیرو هەژاری هەرێمی كوردستانە. هاووڵاتیانی هەژارو كەمدەرامەت چاوەڕێی دەرمان دەكات وەریبگرێت نەك بیكڕێت، خۆتان دەزانن ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە دەفتەریان بۆ كراوەو مانگانە دەچێت وەریدەگرێت و پارەیەكی رەمزی لێوەردەگیرێت. هاوڵاتى: پێتانوایە دەبێت لیستە كوردستانییەكان بەهەموو رەنگ و دەنگەكانەوە یەكهەڵوێست بن بەرانبەر مافەكانی كورد؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: زۆر زۆر گرنگە وەكو هاوپەیمانی كوردستان (گۆڕان، یەكێتی) ئەگەر متمانەی هاووڵاتیان بەدەستبهێنین یەكێكە لەكارە سەرەكییەكانمان كە لەگەڵ هەموو لیست و قەوارە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر ئەو پرسانەی پەیوەندی بەخەڵكی كوردستانەوە هەیە، ئەوەی پەیوەندی بەپرسی بودجەو مووچەوە هەیە یان هاوتاكردنی موچەی هێزەكانی پێشمەرگە بەسەربازانی سوپای عێراق و پشكی دەرمان و مەوادی خۆراكی دەبێت هەموو قەوارە كوردییەكان پێكەوە بین. ئێمە كە دەڵێت وەك هاوپەیمانی كوردستان پێكەوە بەهێزترین، لەداهاتوودا لەگەڵ هەموو لیستەكانی دیكەدا بەهێزتر دەبین، ئەگەر بتوانین هەموو كوتلەكان كورسییەكانمان زیاتر بێت قەوارەی كورد بەگشتی دەنگ و سەنگی لەبەغدا زیاتر دەبێت، كاری زیاتر دەتوانین بكەین و لۆبی گەورە دروستبكەین بۆ پرسە نەتەوەیی و چارەنووسسازەكان و روونكردنەوە بدەینە عەرەبی سوننەو شیعەكان و بەپێی دەستور مامەڵە بكەین. هاوڵاتى: دەیان ماددەی دەستوری كە پەیوەندی بەگەلی كوردەوە هەیە لەعێراقدا پێشێل كراوە، تاچەند دەتوانن وا بكەن ماددەكانی دەستور تایبەت بەكورد پێشێل نەكرێت و بەرگری لێبكەن؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: بەیەكگرتوویی و یەكهەڵوێستی بەهێزتر بین و ژمارەمان زیاتر بێت وەك قەوارە كوردییەكان دەتوانین زیاتر بەرگری بكەین لەپەرلەماندا تا ئەو ماددە دەستوریانە پێشێل نەكرێت. هەروەها دەتوانین پۆستی زیاتر لەحكومەتی داهاتووی عێراقدا وەربگرین تا لەو رێگەیەوە داواكارییەكانی كوردو مافەكان بەدەستبهێنین، كە دەتوانین كار بۆ دۆزی نەتەوەكەمان بكەین. هاوڵاتى: هەموو خولەكانی پێشوو سەركردایەتی كورد چاوی لەپۆستی وەزارەتی دەرەوە بووە، تا چەند بەلاتەوە گرنگە وەزارەتە خزمەتگوزارییەكان بەتایبەت وەزارەتی تەندروستی كورد كاری بۆ بكات و وەریبگرێت لانی كەم بۆ بەدەستهێنانی پشكی حەقیقی خۆی لە پێداویستییە تەندروستییەكان؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: بەبۆچوونی شەخسی خۆم یەكێك لەوەزارەتە گرنگەكان كە پێویستە سەركردایەتی سیاسی كورد بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق كاری بۆ بكات وەرگرتنی وەزارەتی تەندروستییە. لەوەزارەتی تەندروستیدا ئەگەر كارێك هاتە بەردەمت پرسەكە پەیوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە هەبێت دەتوانی كاری بۆ بكەیت كە نەهێڵیت ئەو غەدرە بكرێت، بەڵكو وا بكەیت پشكی حەقیقی كورد لەدەرمان و پێداویستی پزیشكی بۆ هەرێم رەوانە بكەیت، گرنگە كورد كاری بۆ بكات و وەریبگرێت. هەروەها گرنگە كە وەزارەتی تەندروستی كەرتێكی خزمەتگوزارییە هەم واش بكەیت ئیشی باش بۆ ئەوانیش بكەیت كە پێیان بڵێت ئێمە بۆ دوژمنایەتی نەهاتووین، بەڵكو پێش ئەوەی ئەم دەوڵەتە دروست ببێت كورد لەسەر ئەم زەویە ژیاوەو نیشتەجێبووەو بەهەزاران ساڵە كورد بوونی هەیەو مافمان لەم وڵاتەدا هەیە، ئێستا زەمەنی شۆڕش و كوشتن كۆتایی هاتووەو زەمەنی شەڕی مەدەنی و لۆبی كردن و دۆست پەیداكردن هەیە، كورد لەو رێگەیەوە كاربكەین. هاوڵاتى: بزوتنەوەی گۆڕان كە لەگەڵ یەكێتی هاوپەیمانی كوردستانتان پێكهێناوە تاكە كاندیدی ژنن، تا چەند بزوتنەوەی گۆڕان و لیستی هاوپەیمانی كوردستان پاڵپشتیتان دەكات؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: نەك هەر لەبەرئەوەی ژنم بەڵكو بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی لەناو لیستی (هاوپەیمانی كوردستان) هەوڵدەدەن هەموو كاندیدەكانیان لەناو لیستی هاوپەیمانی كوردستان سەربكەوێت، تەنانەت ئەو بازنەو شوێنانەی گۆڕان كاندیدی نییە بە هەڵسوڕاوانی گۆڕانمان راگەیاندووە كە دەنگ بدەن بەكاندیدەكانی یەكێتی لەناو لیستی هاوپەیمانی كوردستاندا. پاڵپشتییەكی بەهێزم هەیە هیوادارم هەر پاڵپشتییەكەم لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا نەبێت، بەڵكو لەناو یەكێتی و خەڵكی دیكەشدا هەبێت، چونكە بەتەنها نوێنەری بزوتنەوەی گۆڕان نابم، بەڵكو نوێنەری هەموو كورد دەبم. هاوڵاتى: لەچ بازنەیەكی سلێمانیدان، ئەو شوێنانە كوێن كەهاووڵاتیان دەتوانن دەنگت پێبدەن؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: لەبازنەی دووی باشووری سلێمانیدام، كە لەعەربەتەوە دێتە خوارەوە بەرەو چوارباخ و سەرشەقام و شارەوانی و رزگاری و ئنجا دەچێتە بەختیاری و بەكرەجۆو راپەڕین و تاسڵوجەو بازیان و باینجان، هەروەها لەولاوە بەرەو قەراغ و سێوسێنان دەڕوات. هیوادارم هاووڵاتیان متمانەی دەنگمان پێبدەن، ئینشائەڵا ئێمەش پاڵپشتی داوا رەواكانی گەلی كورد دەبین.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی لەپارێزگای موسڵ ئاماژە بە گۆڕانكاریەكی گەورە دەكات لە هاوكێشەی سیاسی ناوچە جێناكۆكەكان بەتایبەت لەپارێزگای موسڵ و نفوسی كورد بەگشتی. رەشاد گەڵاڵی جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی لەهەولێر، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» پارتی لەسەر ئاستی موسڵ پێنج بۆ شەش كورسی و یەكێتی یەك بۆ دوو كورسی دەردەچێت». هەروەها ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كورد بەگشتی لە كەركوك و موسڵ و ناوچەكانی دیكەی جێناكۆك بە دەنگ و كورسی پاشەكشە دەكات. هاوڵاتى: دۆخی كورد بەگشتی لەپارێزگای موسڵ چۆنە؟ رەشاد گەڵاڵی: دیارە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر هەردوو لایەن (پارتی، یەكێتی)ئەو پاشەكشێیەی لەڕووی ئیداری و حزبی لە مەخمور تا دەگاتە خانەقین زەرەری گەورەی بەكورد و ئەو دوو لایەنە گەیاندووە. پارتی لەپارێزگای موسڵ، جێگری پارێزگارو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاو یەكە ئیدارییەكانی مایەوەو تەنها لەمەخمور پاشەكشەی كرد، بەڵام لە ناحیەو قەزاكانی حەمدانییەو گوێر پارتی پاشەكشەی نەكرد. كۆی پۆستە ئیدارییەكانی ناو پارێزگاكە جگە لە قەزاو ناحیەكانی شەنگال و سنونێ و تل عوزێر ئێزیدیەكان دابەشی دوو بوونەوە، كە بەشێكیان نزیكن لە گەریلاكانەوە كە خاكی شەنگالیان رزگار كردو ئێستا ئەو حزبەی هەیانە بە فكر لەگەڵ ئۆجەلاندان، چونكە ئێزیدیەكان دەزانن گەریلا شەرەف و كەرامەتیانی پاراستووە، ئەمانە رێگریان كرد لە گەڕانەوەی قایمقامی شەنگال و هەم ناحییەكانی، بێجگە لەوە پارتی لەڕووی ئیدارییەوە گەڕاوەتەوە ناحیەو قەزاكانی دیكە. هاوڵاتى: پێتانوایە دەنگی شیعەو سوینەكان گۆڕانكاری بەسەردا دێت بەهۆی بوونی حەشدی شەعبیەوە لەموسڵدا؟ رەشاد گەڵاڵی: سوودمەندی سەرەكی لەهەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەمجارە لەپارێزگای موسڵ گروپە شیعییەكان دەبن، چونكە هەریەكەو لیوای حەشدی دروستكردووە، تەنانەت لیوای حەشدیان بۆ سونیەكان دروستكردووە و پەیوەستن بە حەشدی شەعبی، بەڵام پاڵپشتی حزبوڵاو تەیاری سەدری و رێكخراوی بەدرن. شیعەكان كاندیدی سوننەیان هەیە بەڵام لەلایەن گروپە شیعییەكانەوە پاڵپشتی دەكرێن، بۆ نموونە شەبەك لە موسڵ هەمووی دەنگ بەكاندیدی شیعەكان دەدات لەگەڵ دانیشتوانی قەزای تەلەعفەر كە هەمووی دەنگ بەشیعەكان دەدەن، سبەینێ لە پەرلەمانی عێراق پەرلەمانتارەكانیان دەچنە پاڵ دەنگی گروپە شیعییەكان با سوننەش بن. ئەگەر حەشدی شەعبی بوونی نەبوایە شیعەكان تەنها دوو كورسیان بەدەستدەهێنا، بەڵام بەهۆی بوونی حەشدی شەعبیەوە حەوت كورسی زیاتر دەهێنن، هەروەها سوننەكان پێگەی خۆیان هەیە، بەڵام ئەمجارە كورسییەكانیان بەهۆی حەشدی شەعبیەوە كەمدەكاتەوە. هەروەها لەناو بازنەی شەنگال كە سێ كورسی بۆ دیاری كراوە، كورسییەك لەناو ئێزیدییەكاندا دەبەن و لیوا و هێزی خۆیان هەیە. هاوڵاتى: بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كورد بەگشتی پاشەكشەی كردووە؟ ئایا پارتی و یەكێتی و ئەوانەی بەفكر لەگەڵ ئۆجەلانن چەند كورسی دەهێنن؟ رەشاد گەڵاڵی: ئەگەر كورد لەمەخمور پاشەكشەی نەكردایە دەنگ و رەنگی زیاتری دەبوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان كاكەییەكی كاندید كردووە لەمەخمور تا دەگاتە حەمدانییە، بەڵام پارتی دوو كاندیدی هەیە هەردووكیان عەرەبن كە ژن و پیاوێكی كاندید كردووە، ئەگەر پارتی پێیوابوایە كاندیدی كورد دەتوانێت سەر دەخات ئەوا كوردی كاندید دەكرد. پارتی دەزانن ئێستا لەناحیەی گوێرو دەوروبەری لەسەدا 65% بووەتە عەرەب و تەنها لەسەدا 35% كوردی تێدا ماوەتەوە، دەنگدەری كورد لەسەر بنەمای ماددەی 140ی دەستور كە لەو ناوچەیە دەنگ دەدات تەنها ئەو رێژەیەیە كە باسم كرد. ئەگەر لەسەر بنەمای ئەوە بێت كە دەنگدەر بچنەوە ناوچەكانی خۆیان دەنگ بدەن پێموایە كورسیی و دەنگی كورد بەتەواوی دادەبەزێت و پاشەكشە دەكات، چونكە پارتی لە قەزای شەنگال دەنگەكانی كەمدەكات، بەڵام كورسی دەبات بەهۆی ئاوارەكانی ئێزیدی كە لەپارێزگای دهۆك كە لەكەمپەكاندا نیشتەجێن. لەسەر ئاستی پارێزگای موسڵ یەكێتی یەك كورسی بەدەستدەهێنێت و شەڕی بۆ دەكەین، هەوڵیش دەدات بیگەیەنێتە دوو كورسی بەڵام زۆر زەحمەت دەبێت، هەروەها پارتی بەزیرەكانەوە چووەتە ناو حزبەكانی سوننە و شیعەكانیشەوە و كاندیدی لەبەغداو دیالەو سەڵاحەدین  و عەمارەو كووت هەیە. پێموایە پارتی لەسەر ئاستی پارێزگای موسڵ پێنج كورسی زیاتر دەبات، ئەگەر ئەو یاریە زیرەكانەی كردوویەتی لەبەغداو دیالەو سەڵاحەدین بۆ قەرەبووكردنەوەی كەمكردنەوەی دەنگ و كورسیەكانیەتی لەموسڵ كردوویەتی. ئەو حزبەی كە لەشەنگال دروست بووە و بەفكر نزیكن لە عەبدوڵا ئۆجەلان و لیوایەكی حەشدیان هەیە بەتەئكید كورسی كۆتای ئێزیدییەكان بۆ ئەوان دەبێت. هاوڵاتى: بەپێی زانیاریەكانتان و خوێندنەوەی خۆتان لە پارێزگای كەركوك دەنگی كورد كەمدەبێتەوە؟ رەشاد گەڵاڵی: بەپێی خوێندنەوەم پارتی لە پارێزگای كەركوك دوو كورسی بەدەست دەهێنێت، ئەو دۆخە خراپ و پاشاگەردانییەی دروست بووە لەناو یەكێتی پێموایە ئەگەر بەم شێوەیەی ئێستا بێت كە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆك بەشداری بانگەشەی هەڵبژاردنەكان نەكات كاریگەری سلبی لەسەر دەنگی یەكێتی دەكات لە هەموو ناوچەكان بەتایبەت لە كەركوك و موسڵ و ناوچەكانی دیكەش، چونكە هاوسۆزییەكی زۆر بۆ لاهور شێخ جەنگی هەیە تەنانەت بەهۆی ئەو دۆخەوە بەشێك لە كاندیدە سەربەخۆكانیش لە پارێزگای سلێمانی سەردەكەون. هاوڵاتى: پێتوایە دۆخی كورد دوای ئەم هەڵبژاردنە بە چی دەگات؟ رەشاد گەڵاڵی: ئەگەر دەنگ و كورسی كورد بەگشتی لە عێراقدا بەراورد بەهەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق كەمببێتەوە كاریگەری نەرێنی دروستدەكات لەسەر بودجەو مووچەو داواو مافە رەواكانی گەلی كورد بەگشتی.

  سازدانی: زانا عەلی   بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی دەڵێت، بەم نزیكانە لەقەزای پێنجوێن بەڕێوەبەرایەتییەكی دیكەی پاسپۆرت دەكرێتەوەو دەشڵێت:» ‌لەپارێزگای سلێمانی یەك ملیۆن و  574 هەزار كەس خاوەنی پاسپۆرتن». عەمید سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی سلێمانی ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە زۆرترین خواست لەسەر دەرهێنانی پاسپۆرت لەلایەن هاووڵاتیانەوە لەپشووەكانی وەرزی هاویندایە. لەسەر داوای عەمید سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی و بەپێی نووسراوێك كە ئیمزای ئازاد محەمەد سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەژمارەی (624)ی بەرواری (2/8/2021) لەسەرەو ئاڕاستەی وەزیری ناوخۆی حكومەتی عێراقی كردووە، تێدا داوای كردنەوەی بەڕێوبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن دەكات.  هەروەها لەوەڵامی ئەو نووسراوەدا فەریق سمكۆ نازم ئەمین یاریدەدەری وەكیلی وەزیری ناخۆی عێراق بۆ كاروباری ئاسایشی فیدڕاڵی بەژمارەی (6/353)ی بەرواری (3/8/2021)ی رەزامەندی داوە بەكردنەوەی بەڕێوبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن لەپارێزگای سلێمانی . لەمبارەیەوە، عەمیدی مافپەروەر سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی لەم چاوپێكەوتنەیدا بەهاوڵاتىوت:» بەم نزیكانە بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن دەكرێتەوە، بەمەش پارێزگای سلێمانی دەبێت بەیەكەم پارێزگا لەسەر ئاستی عێراق كە جگە لەبەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی خاوەنی (5) پەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتە، لە (هەڵەبجە، گەرمیان (كەلار)، رانیە، چەمچەماڵ، پێنجوێن». بەپێی دوایین ئاماری دەزگای ناوەندی ئاماری سەر بەوەزارەتی پلاندانانی عێراق، ژمارەی دانیشتوانی عێراق گەیشتۆتە (40,150,200) كەس كە دابەشبوون بەسەر (18) پارێزگادا، ئەمە لەكاتكێدایە پارێزگای بەسرە یەكێكە لەگەورەترین پارێزگا عەرەب نشینەكانی عێراق، كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (3,640,284) كەسە تەنها سێ بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیەو پارێزگای هەولێریش كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (1,754,268) كەسە تەنها سێ بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە. هەروەها پارێزگای كەركوك كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (1,683,043) كەسەو یەك بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە، بەڵام پارێزگای سلێمانی كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (2,278,380) كەسە شەش بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەیە، بەمەش دەبێتە یەكەم پاریزگا لەسەر ئاستی عێراق كە زۆرترین بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە و زۆرترین خزمەتی هاووڵاتیانی كردووە لەپێدانی پاسپۆرت . سالار محەمەد، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی وتیشی:» تامانگی ئەیلولی ئەمساڵ (2021) لەكۆی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی (1,574,000) خەڵكی سلێمانی بوون بەخاوەنی پاسپۆرتی عێراقی، ئەمەش بەراورد بەڕێژەی دانیشتوانی دەردەكەوێت چالاكترین بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەیە لەعێراقدا». هاوكات، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی هێمای بۆ ئەوەشكرد كە ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیان كە زیاتر لە (10) هەزار كەس دەبێت تائێستا پاسپۆرتەكانیان وەرنەگرتووەتەوە كە زیاتر لەشەش هەزار لەو پاسپۆرتە وەرنەگیراوانە لەناو بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی سلێمانیدایە، جگە لە بەڕێوەبەرایەتییەكانی دیكەی پاسپۆرتی سنووری پارێزگای سلێمانی . بەشێكی زۆر لەگەنجانی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن بۆ وڵاتانی ئەوروپا و بۆ ئەو مەبەستەش پاسپۆرت دەردەكەن و خۆیان دەگەیەننە توركیاو لەوێوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا. «زۆرترین خواست لەسەر دەرهێنانی پاسپۆرت لەلایەن هاووڵاتیانەوە لەپشووەكانی وەرزی هاویندایە یان پشووەكانی نیوەی ساڵی خوێندن و جگە لەو دوو كاتەش لەپێش جەژنەكانی رەمەزان و قوربانی پیرۆز هاووڵاتیان مامەڵەی دەركردنی پاسپۆرت ئەنجامدەدەن»، عەمید سالار وای وت. بەڕێوەبەری پاسپۆرتی سلێمانی داواشی لەهاووڵاتیان كرد، بەزووترین كات و لەكاتی تەواوبوونی پاسپۆرتەكانیان، سەردانی بەڕێوەبەرایەتیەكانی پاسپۆرت بكەن بۆ وەرگرتنەوەیان.

عەمار عەزیز «مناڵێكی شیرەخۆرە لەباوەشمدا بوو دەستدرێژی كرایەسەرم و شەش جار كڕین و فرۆشتنم پێوەكرا لەماوەی ساڵێكدا لەلایەن داعشەوە»، نازۆ دربۆ یەكێك لەژنانی ئێزیدیی وای وت. نازو دربۆ، خەڵكی گوندی وەردیە سەر بەقەزای شەنگال، تەمەن 25 ساڵ لەكاتی هاتنی داعش منداڵێكی 9 مانگی هەبووە، لە 3ی ئابی 2014 لەگەڵ خێزانەكەی كەوتوونەتە دەستی داعش. رێكخراوی داعش لەسێی ئابی 2014 قەزای شەنگالیان داگیركردو بەشێك لەپیاوانی ئێزیدییان لەناوبردو ژن و كچانیان جیاكردەوەو گوازرانەوە بۆ موسڵ و بەشێكیان بۆ شاری رققەی سوریا رەوانە كران و وەك كەنیزەك كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرا. نازۆ دربۆ، رزگاربوویەكی دیكەی دەستی داعشە، چیرۆكی دەستگیركردنیان و مامەڵەی چەكدارانی داعش بۆ هاوڵاتى دەگێڕێتەوە وتی:» رۆژی 3ی ئاب داعش گەیشتە گوندی وەردیە، باش بیرم دێت ژن و منداڵ و پیاویان كردە ناو لۆریەكی گەورە، ئێمەیان گواستەوە بۆ ناو خوێندنگایەك لەشاری تەلەعفەر». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد زانیارییان نەبوو لەوەی پیاوانی ناو لۆرییەكەیان چی لێكرد، بەڵام ژن و كچ و مناڵەكانیان گواستەوە بۆ ناو خوێندنگایەكی تر لەتەلەعفەر»لەوێ ژن و كچیان لێك جیاكردەوە، منداڵەكەم تەمەنی 9 مانگ بوو شیرەخۆرە بوو لەدەستم دابوو  و ئەوكات شیری منی دەخوارد، دواتر هەموو كچەكانیان برد تەنها ژنان مانەوە «. «لەو خوێندنگایە چەكدارانی داعش بەمنیان وت ئەو منداڵە هی تۆ نیە درۆ دەكەی، منیش پێ‌م وتن بەڵی هی منە، تەنها ژنان مانەوە، دواتر ئێمەیان گواستەوە بۆ گوندی ( كسر المحراب )  كەگوندێكی شیعەیە دەكەوێتە قەزای تەلەعفەر، پێنج مانگ لەو گوندە ماینەوە، دواتر ئێمەیان گواستەوە بۆ هۆڵی گالاكسی لەناوەندی نەینەوا، مانگێك لەموسڵ ماینەوە دواتر جارێكی تر بردیانینەوە بۆ ناوەندی تەلەعفەر»، نازۆ دربۆ وا دەڵێت. ئەو ژنە ئێزیدیەی رزگاربووی دەستی داعش ئەوەشی خستەڕوو لە تەلەعفەر داعش بازاڕی كڕین و فرۆشتنی كچان و ژنانیان دانابوو، رۆژانە 15 تا 20 چەكداری داعش دەهاتن، هەر یەكێكیان دارێكی ماسیحە بەدەستیانەوە بوو، هەر كەسێكیان بەدڵیان بووایە دەیانبرد، وتیشی:»لەو بازاڕەدا ژمارەی ژنان و كچانی ئێزیدی نزیكەی 500 كەس بوون و كچەكان هەموویان فرۆشران، هاتنە لای من وتیان تۆ درۆ دەكەی ئەو منداڵە هی تۆ نیە، وتم قەسەم بەخوا ئەو منداڵە هی منە، من و دەیان  ژنی تر كە مناڵمان پێبوو ماینەوە، دواتر بەپاسێك ئێمەیان گواستەوە بۆ سوریا و چوار رۆژ لەناو خوێندگایەكی ژێرزەوی دا بووین وەكو زیندان وابوو». هەروەها نازۆ دربۆ لەدرێژەی گێڕانەوەی چیرۆكەكەیدا باسی لەوەشكرد كەدوای  چوار  رۆژ گواستویانەتەوە بۆ ناو خوێندگایەكی تر لەشاری رققە» چەكدارێكی داعش هات و منی كڕی، ئەمە یەكەمجار بوو كەمن فرۆشرام، هەموویان بەعەرەبی قسەیان دەكرد نازانم خەڵكی چ وڵاتێك بوون، لەسوریا شەش جار كڕین و فرۆشتنم پێكراوە، مامەڵەیان زۆر خراپ بوو، ناتوانم وەسفی بكەم». هاوكات ئەو ژنە ئێزییدیە هێمای بۆ ئەوەشكرد كە چەند رۆژێك لای چەكدارێكی داعش بووە بەناوی ئەبو حەسەن، كورێكی تەمەن شەش ساڵی هەبوو بۆكس و شەقی لە كوڕە یەك ساڵانەكەی دەداو نەیدەتوانی هیچ قسەیەك بكات» ئەبو حەسەن خۆشی دەیوت با بۆكس لە كوڕەكەت بدات تافێری شەڕو كوشتن بێت، لەكاتێكدا كوڕەكەم تەمەنی ساڵێك بوو» «ناخۆشترین شت كەهەرگیز لەبیری ناكەم ئەوە بوو كاتێك چەكدارانی داعش دەستدرێژییان دەكردە سەرم هەموو ئازارێكمان دەبینی كە باس ناكرێت». نازۆ دربۆ بەخت یاوەری دەبێت بۆ رزگاربوون لەدەستی چەكدارانی داعش و وەك خۆی روونیكردەوە كە دواینجار چەكدارانی داعش فرۆشتوویانە بەكەسێك لەشاری حەلەب، ئەو كەسە قاچاغچی بووە» كەسوكارەكەم دەفتەرێك و 50 وەرەقەیاندا بەو قەچاغچیەو بەو شێوەیە لە 18ی ئاب 2015 رزگاربووم، تا ئێستا دایك و باوكی من لەگەڵ سێ‌ براو دوو خوشكی من چارەنووسیان دیارنیە، كۆی گشتی كەسوكاری من ئەوانەی تائێستا چارەنووسیان دیارنیە ژمارەیان سەرووی 50 كەسە». ئەو ژنە ئێزیدییە لەئێستادا لەگەڵ هاوسەرو سێ مناڵی لەپارێزگای دهۆك ژیان دەگوزەرێنن و پیاوەكەی كرێكاری دەكات تا بژێوی رۆژانە بۆ مناڵەكانی دابین بكات، نازۆ دەشڵێت:» سەڕەرای ئەو هەموو ناخۆشی و ئازارانە هێشتا هیچ مووچەیەكمان نیە، بژێوی ژیانمان لەسەر كرێكارییە ئەگەر رۆژێك ئیش هەبێت  ئەو رۆژە پیاوەكەم هەندێك پارەمان بۆ دەهێنێتەوە، ئەگەر ئیشیش نەبێت هیچ پارەشمان نابێت». هاوكات داوای لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان كرد كە گۆڕە بەكۆمەڵەكانی ئێزیدیان هەڵبدەنەوە و كەسوكاریان ئەوانەی لەژیاندان لەژێر دەستی داعش رزگاربكەن» حەوت ساڵە چاوەرێ‌ی ئەوان دەكەین». تائێستا نزیكەی سێ هەزار ژن و كچ و مناڵ و پیاوی ئێزیدی بێسەروشوێنن بەپێی ئاماری فەرمی دەزگای رزگاربووانی ئێزیدی و چارەنووسیان بەنادیاری ماوەتەوە.

سازدانی: زانا عەلی  ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران – حكمەتیست ئاماژە بەڕووداوەكانی ئەفغانستان دەكات و بەراوردی دەكات بەدۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان و دەڵێت:» دوای كشانەوەی ئەمریكا شیعەكان زیاتر بەهێز دەبن».  ‌رەحمان حسێن زادە، ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران (حكمەتیست) لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  دەشڵێت:» دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لە هێرشی ئێران بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لە كوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، ئەم مەسەلەیە بە جددی وەربگرن». هاوڵاتى : محەمەد پاكپوور - فەرماندەی هێزی زەمینی ئێران رایگەیاندووە كە هێرش دەكەنە سەر بارەگای هێزە نەیارەكانیان لە كوردستان، بۆچوونی ئێوە چییە؟ رەحمان حسێن زادە: ئەوەی (محەمەد پاكپوور) یەكێك لەسەركردەكانی ئێران دەیڵێت، ئێمە واتا حزبی كۆمۆنیستی كارگەری – حیكمەتیست، بەتەواوەتی مەحكومی دەكەین، ئاشكرایە چەندینجار ئەم هەڕەشانەیان دووپاتكردۆتەوە، لەڕابردووشدا زۆرجار دەستیان داوەتە ئەم كردەوانە، كە كۆتا جار (3) ساڵ لەمەوپێش بوو، كە بنكەو بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستانیان دایەبەر شاڵاوی موشەكەكانیان، بەداخەوە چەندین كەس گیانیان لەدەستدا، بۆیە پێموایە ئەو هەڕەشانە لەداهاتوودا، كردەی تری بەدوادا دێت، جێگەی خۆیەتی، هەر لەئێستاوە جێگەی نەفرەتی كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و عێراق بێت، دەنگی ناڕەزایەتی بەرز بكرێتەوە، چونكە هیچ پاساوێكیان نییە بۆ كردەوەیەكی وەها، لە دژی ئەو هێزە سیاسییانەی، كە لەخاكێكی تردا نیشتەجێ بوون، وەكو خاكی عێراق و كوردستانی عێراق، لە كاتێكدا جموجوڵی نیزامی وەهایان، بۆ ناوخۆیی كوردستانی ئێران نەبووە. هاوڵاتى : بۆچی ئێران دەیەوێت هێرش بكاتە سەر بنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان؟ رەحمان حسێن زادە: كۆماری ئیسلامی خودی خۆی لە ناوخۆیی وڵاتدا، لەگەڵ كۆمەڵێك گیروگرفت و ئەزمەی جۆراوجۆر رووبەڕووە، بەم هەڕەشانە، دەیەوێت پەردەپۆشی بەشێك لەئەزمە و گیروگرفتەكانی خۆی بكات، پێیوایە بەو كارە دەتوانێت، كۆمەڵانی بەخەبەرهاتووی خەڵك لە كوردستانی ئێران بترسێنێت، ئێستا دەورەی ترس نەماوە، كرێكاران، زەحمەتكێشان و خەڵكانی ناڕازی، بەشێوەی جۆراوجۆر لەدژی كۆماری ئیسلامی، درێژە بەخەبات و تێكۆشانیان دەدەن، لەلایەكی تریش، گەر بەپێی بڕیاری نێوان دەوڵەتەكانیش بێت، دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لەوەی، رێگە نەدەن دەستبداتە ئەو هێرشانە بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لەكوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، كە لەكوردستانی عێراق نیشتەجێن، ئەم مەسەلەیە بەجددی وەربگرن، بەداهێنان و دەستپێشخەری خۆیان، رێگە نەدەن بەئامانجەكانی خۆی بگات. هاوڵاتى : رووداوەكانی ئەفغانستان بەسەرلەنوێ گەڕانەوەی بزووتنەوەی تاڵیبان، بیروبۆچوونی جیاوازی دروستكردووە، چۆن ئەمەریكا ئەفغانستانی دایە دەستی تاڵیبان، كە (20) ساڵە نەیاریەتی؟ ئەو رەوشە چۆن لێك دەدەنەوە؟ ‌رەحمان حسێن زادە: وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دوو لایەن لەخۆی دەگرێت، یەكەمیان ئەو رووداوانەی لەدوای (15) ئابی ئەمساڵ لەئەفغانستان روویداوە، بەهۆی گەڕانەوەی دەسەڵاتی تیرۆریستیی هێزەكانی تاڵیبان بۆ كابول، كارەساتە بۆ خەڵكی ئەفغانستان بەتایبەت بۆ ژنان و لاوان، ئەو رووداوە دڵتەزێنانەی كە لەم ماوەیەدا روویاندا، بۆ نموونە تەقینەوە خۆكوژییەكەی فڕۆكەخانەی كابول دەیان كوژراوو سەدان برینداری لێكەوتووەتەوە، ئەمە تەنها نموونەیەكە بۆ ئەو داهاتووە ناخۆشەی كە لەژێر دەسەڵاتی تاڵیبانە بۆ كۆمەڵانی خەڵكی ئەفغانستان لەدوای نزیكەی (50) ساڵ دووبارە شەڕو كێشەیان رووبەڕوو دەبێتەوە. دوەمیان، ئەو رووداوەی لەئەفغانستان روویداوە، ئاشكرایە شكستی ئەمەریكاو ناتۆیە، لەو ستراتیژی و ئامانجانەی ئەمەریكا و ناتۆ كە لەئەفغانستان بەدوایەوە بوون، ئەمە بەتەنها شكست نییە، بەڵكوو هەڵهاتنێكی زۆر ئابڕووبەرانەی ئەمەریكاو ناتۆیە، ئەمە بەجۆرێكە كە ئەمەریكاو ناتۆ نەیانتوانیوە هێزە نیزامییەكانی خۆشیان و ئەو كەسانەی كە ئەم (20) ساڵە هاوكارییان كردوون، بەشێوەیەكی گونجاو لەژێر چنگی تاڵیبان بیبەنە دەرەوە، لەلایەكی ترەوە ئەم رووداوو ئاڵوگۆڕانە زۆر گرنگن، نەوەك تەنها لەچوارچێوەی ئەفغانستان، راستە رووداوەكان لەجوگرافیای ئەفغانستان روویداوە، بەڵام پانتایی كاردانەوەكەی جیهانی و ناوچەییە (خۆرهەڵاتی ناوەڕاست)، هەروەك چۆن لەدوای كردەوە تیرۆریستییەكەی (11ی سێپتەمبەری 2001)، لە شكركێشیی ئەمەریكا و بەریتانیا كاردانەوەیەكی جیهانی بوو. ئامانجی سەرەكیی ئەمەریكا لەهێرشی نیزامی بۆ ئەفغانستان و دواتر عێراق، هەژموونخوازیی جیهانی بوو، بەتایبەت دوای رووخانی بلۆكی خۆرهەڵات و نەمانی دەوڵەتی سۆڤیەت و كۆتاییهاتنی دونیای دوو جەمسەری، تەنانەت لەمیانەی شەڕی ئەمەریكا لەدژی رژێمی سەدام بۆ دەركردنی لەكوەیت لەساڵی (1991)، بۆشی باوك كە سەرۆك كۆماری ئەو كاتەی ئەمەریكا بوو، باسی پلانی «نەزمی نوێی جیهانی» كرد، بەو مانایەی نەزمێكی نوێی جیهانی دادەمەزرێت، كە ئەمەریكا سەركردایەتیی هەموو جیهان دەكات، ئیتر جیهانی دوو جەمسەری نییە، هەر لەپێناو ئەو ستراتیژییەدا سەرانسەری دەیەی نەوەد دەستتێوەردانە نیزامییەكانی ئەمەریكا لەمسەرو ئەوسەری جیهان ئەگەر زۆریش نەبووبێتن، وەك چۆن ئەمەریكا و ناتۆ لەبالكان (یوغوسلاڤی پێشوو) دەستتێوەردانیان كرد. من وای دەبینم ئەمەریكا لەسەپاندنی نەزمی نوێ جیهانییەكەی سەركەوتوو نەبوو، هەروەها نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، لەگەڵ (20) ساڵ پێش ئێستای جیاوازیی هەیە، ئەم جیاوازییەیش بەپێچەوانەی بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسی و سەربازیی ئەمەریكایە، هەربۆیە زیاتر لەقازانجی بەرژەوەندیی چین و روسیایە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. بۆ نموونە بەرژەوەندیی روسیا لەسووریا دەبینرێ، هەروەها بەرژەوەندیی ئابووریی چین لەزۆر شوێنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینرێت. جارێكی تر تیرۆریزمی ئیسلامی تاڵیبان لە فۆڕمی سیاسی دەوڵەت بەو شێوەیەی كە هەیە قبووڵ ناكرێت لای خەڵكی ناوچەكە و ئەفغانستان، دەبێتە هۆی دروستبوونی بزوتنەوەیەكی جەماوەری و چەكدار بەرانبەر بەتاڵیبان و هێزە تیرۆریستییەكان. : لەگەڵ گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ حاكمییەتی ئەو وڵاتەو كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، عێراق و هەرێمی كوردستانیش هەست بە مەترسی دەكەن، بەڕۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا ، پێتوایە هاوشێوەی ئەفغانستان دەكەوێتە ژێر دەستی گروپی تیرۆریستی داعش یان گروپی دیكە؟ ‌رەحمان حسێن زاد: لە لێكدانەوەی ئاڵوگۆڕەكانی ئەفغانستان و بەراوردكردنی لەگەڵ هەلومەرجی عێراق، هەم خاڵی لێكچوو هەیە، هەم خاڵی جیاواز، سەبارەت بەوەی، بۆ مەترسی و دڵەڕاوكێ كەوتۆتە نێو دەسەڵاتداران لەعێراق و كوردستان؟ لەبەرئەوەی هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان، وەك ئەوانەی  ئەفغانستان، خۆیان هەڵواسی بەستراتیژو سیاسەتی ئەمەریكا و بەریتانیاوە لەساڵی (2002 تا 2003)، تا بگەن بەدەسەڵاتی سیاسی دوای بەعسی فاشیست، ئەمەش ستراتیژو سیاسەتێكە، لەسەر بناغەی بێ ئیرادەكردنی جەماوەرو دەسەڵاتێكی قەومی و ئیسلامی دژی مافەكانی خەڵك، لەسەرووی جەماوەر وەستاوە. ئاڵوگۆڕی لەو چەشنە، لەسەرەوە، كە كۆمەڵانی خەڵك رۆڵیان نەبووە لە نەخشاندنی، تەنانەت مافە سیاسی، كۆمەڵایەتی و ئابورییەكانیان پێشێلكراوە، هەم لە ئەفغانستان، هەم لە عێراق و كوردستان، جەماوەری خەڵك بێ هیوا دەكات، بەرامبەر بەو دەسەڵاتەی لەسەر كارەو ئەو ئاڵوگۆڕانەش كە روویداوە، بۆیە كاتێك باسی رۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان پێش دێت، لە نەبوونی ئیرادەی یەكگرتووی جەماوەری، بۆ پارێزگاری كردن لەخۆیان لەسەر دەستی رەوتێكی پێشڕەو، ئەو دڵەڕاوكێ و مەترسییانە بەرجەستە دەبێتەوە، لە ئەفغانستانیش هەم ئەو ئیرادەیە نەبوو، هەم هەر زوو دەوڵەتی قەومی و مەزهەبی (ئەشرەف غەنی) تێكشكاو ئەو كارەساتەی لێكەوتەوە. لەعێراقیش، بە هۆكاری خۆگرێدان بەستراتیژ و سیاسەتی ئەمەریكا، بەهەستكردن بەڕۆیشتنی هێزەكانی داگیركاری ئەمەریكا، ترس و دڵەڕاوكێ لە تێكچوونی بارودۆخەكە دروست دەبێت، ئەمەش ئەو وانە تاڵە نیشاندەدات، كە دوكەڵی وەها سیاسەتێك، راستەوخۆ دەچێتە ناو چاوی كۆمەڵانی خەڵك و كارەساتی وەها دەخوڵقێنێت. هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان بەتەواوەتی لێی بەرپرسیارن. لەسێ دەیەی رابردوو، هەر لەسەردەمی شەڕی ئەمەریكا، بۆ دەرپەڕاندنی ئەرتەشی عێراق لە كوەیت، هەم لەڕابردوو، هەم لەئێستا، ئێمەی بزوتنەوەی كۆمۆنیزمی كارگەری، هەمیشە و بەردەوام دەنگمان هەڵبڕیوەو وتوومانە: ئاكامی سیاسەتی خۆگرێدان بە نەخشەی ئەمەریكا و زلهێزەكانەوە، كارەساتە بۆ كۆمەڵانی خەڵك، هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان بینیمان، هەر لەم دوو دەیەو تائێستاش لەعێراق، مەترسی گەورە لەسەر ژیانی كۆمەڵانی خەڵك دروستبووە. سەبارەت بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەعێراق و كوردستان، گەر بگەڕێینەوە بۆ سەردەمی (ئۆباما)، لەساڵی (2011)ەوە ئەمەریكا دەستیكردوە بەپاشەكشە و كشانەوەی هێزەكانی لەعێراق، ئەمەش دوو لێكەوتەی هەبوو: یەكەم: گروپە شیعەكانی سەر بە كۆماری ئیسلامی، بەهێزتر بوون و رۆڵی زیاتریان پەیداكرد لەمەیدانی سیاسی عێراقدا. دووهەم: داعش لەناوچەی سوننەنیشین بەهێزتر بوو، رۆڵی بەرچاوی پەیداكرد. هەرچەندە لەدواییدا داعشیش شكستی خواردووە، بەڵام ئاشكرایە و دەزانن، مەترسییەكانی بەردەوامە لەسەر عێراق و كۆمەڵگەی كوردستان. هەر لەو كاتەوە تائێستا بەهەبوونی ئەو هێزانەی ئەمەریكاش، ناجێگری سیاسی و پشێوی لە عێراق و كوردستانیش زیادی كردووە، ئێستا كە بڕیارە ئەمەریكا هێزە جەنگییەكانی تاكۆتایی ئەمساڵ، بەرێتە دەرەوە، كە پێموایە دەیبات، ناجێگری سیاسی و كێشەی دەسەڵات لەنێوان پێكهاتە مەزهەبی و قەومییەكانی عێراق زیاتر دەبێت. سەبارەت بەوەی، كە ئایا داعش هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ دەكات لەعێراق؟ من پێموانییە داعش وەكو تەنها هێزێك، بتوانێت هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ بكات، وەكو ئەوەی تاڵیبان لەئەفغانستان كردوویەتی، بە بۆچوونی من، تەنها رەوتێك ناتوانێت ئەو كارە بكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەش، داعش بەهێزتر دەبێت، وەكو یەكێك لەو رەوتە كۆنەپەرستانە دێتەوە مەیدان. ئاشكرایە هێندێك جیاوازی لەنێوان هەلومەرجی عێراق و ئەفغانستان هەیە، بۆ نموونە هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان روویدا لەعێراق و كوردستان داڕمانی دەوڵەت و پێكهاتەكانی روونادات، لێرە بەجۆرێكی دیكە دەبێت، چونكە بارودۆخەكە جیاوازی هەیە، ئەویش ئەوەیە، بەڕۆیشتنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەچوارچێوەی ئەو قەوارە مەزهەبی و قەومییەی، كە بەداخەوە داسەپاوە بەسەر كۆمەڵگەدا، پێموایە رەوتی شیعەكان، سەرەڕای هەندێك خیلافی ناوخۆییان بەهێزتر دەبن و زیاتر خۆیان بەهێز دەكەن، زیاتر دەسەڵاتی دەوڵەتی مەركەزی عێراق دەگرن بەدەستەوە، هەرچەندە لەئێستاشدا هێزی یەكەمن، بۆیە لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزییەوە فشاریان زیاتر دەبێت، لەسەر رەوتی سوننەو رەوتی ناسیۆنالیزمی كوردی شەریك لەدەسەڵات و هەوڵدەدەن ئەم دوو رەوتە پەراوێز بخەن، دواتر لەئەنجامی كێشەكاندا چ هاوپەیمانێتییەك دروست دەبێت، كاتی، یان درێژماوە؟ ئەوە لەئێستاوە پێشبینی ناكرێت، بەڵام گەر رەوتی شیعە بەهێز بوو، لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزی، فشار دەخاتەسەر سوننە و ناسیۆنالیزمی كورد و ناوچەی كوردستان، ئەمەش بناغەیەك دەبێت، بۆ زیادبوونی مەترسی شەڕ و كێشەی ناوخۆیی. بێگومان دەوڵەتانی دەوروبەر، لەسەروو هەموویانەوە كۆماری ئیسلامی، عەرەبستان و توركیا، هەر یەكێكیان بەپێی بەرژەوەندی خۆی، لەو كێشانەدا دەستتێوەردانیان دەبێت، بەو هێزەی كە تائێستا پیشانیانداوە، پشتیوانی دەكەن. بە بڕوای من، داعش لەناوچە سوننەنیشینەكان هێز دەگرێت و دێتەوە مەیدان، فشاری داعشیش بۆ سەر ناوەندی عێراق و كوردستان، مەترسییەكی گەورەیە، لەلایەكی تریشەوە، دەوڵەتی مەركەزی كە بە دەست رەوتی شیعەوە دەبێت، مەترسی فشارو هێرش بۆ سەر كوردستان زیاتر دەبێت، تەنانەت مەترسی گەڕانەوەی دەوڵەتی مەركەزی لە داهاتوویەكی نەك كورت ماوە، بەڵكو درێژماوەدا زیاد دەبێت و دەبێتە هۆی شەڕو كێشمەكێش. لەهەرێمی كوردستان، كۆماری ئیسلامی و توركیا، دەستتێوەردانەكانیان زۆر زیاتر دەكەن، هەرچەندە لێم رۆشن نییە، ئاكامی دەستتێوەردانەكانیان، بە تایبەت جۆری مامەڵە و پەیوەندییان لەگەڵ پارتی و یەكێتی، چ ئاڵوگۆڕێكی بەسەردا دێت؟ یان چی لێدەكەوێتەوە؟ بەڵام ئاشكرایە، كە مەترسییەكی گەورەیە لەسەر كوردستان. بەداخەوە پێموایە ئەوە داهاتوویەكی مەترسیدارە، كەڕاستەوخۆ لەدژی قازانج و بەرژەوەندی كرێكاران و زەحمەتكیشان و جەماوەری زوڵملێكراوی عێراق و كوردستانە. بە تایبەت لەنەبوونی ئەڵتەرناتیڤ و رێگەچارەیەكی ئازادیخوازانە و عەدالەتخوازانە و چەپ، داهاتووی عێراق و كوردستانی خستۆتە بەردەم مەترسی، بەبڕوای من تا ئەوكاتەی ئیرادەی وشیارانە و سازماندراوی جەماوەر لە عێراق و كوردستان نەبووژێتەوە و نەبێت بە بزوتنەوەیەكی جەماوەری ئازادیخواز و عەدالەتخواز، كە بێتە مەیدان، بۆ بەدەستەوە گرتنی چارەنووسی كۆمەڵانی خەڵك و نەبێت بەواقیع، ئەم چارەنووسە مەترسیدارە، لەعێراق و هەرێمی كوردستان بەسەر جەماوەردا ئاوێزان دەبێت.    

سازدانی: هاوڵاتى راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق دەڵێت:» خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان تەحەمولێكی باشیان كردووە لەگەڵ نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی كورددا كە لەنەهامەتیدا دەژین». رێبوار تاڵەبانی، راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» دەبێت سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی بە یەكهەڵوێستی و یەكوتاری كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بكەن بەتایبەت بۆ كاركردن بەماددەی 140ی دەستور».   هاوڵاتى: پێشنیارتان كردووە گفتوگۆ لەگەڵ ئێران بكەن لەسەر پرسی ماددەی 140؟ بۆچی ئێران؟ رێبوار تاڵەبانی: لەبەرئەوەی سەد ساڵە لەگەڵ عێراق كەسیادەی هەبووە لەگفتوگۆدابووین كە مەلەكی بووەو جمهووری بووە، تا ئەوكاتەی عێراق بەشێك بوو لەنەتەوەیەكگرتووەكان باش بوو دانوساندنی دەكردو بەشێك لەگرفتەكانی چارەسەر دەكرد، بەڵام لەدوای ساڵی 2003 عێراق سیادەی لەدەستداوەو سیاسییەكان بەپەرۆشەوەن بۆ گەڕانەوەی سیادەی عێراق، بەڵام نازانن لەگەڵ كێ قسە بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ئێران هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا سەپاندووە، عادل عەبدولمەهدی ئەوكاتەی سەرۆكی حكومەتی عێراق بوو، نووسراوێكی كرد بۆ دەرچوونی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی لەموسڵ بەقسەیان نەكرد، خەتەرە هێزێك بەقسەی سەرۆكی حكومەتەكەی نەكات. حەشدی شەعبی ئۆپەراسیۆنی دژی حكومەتی عێراق كردو چوونە ناوچەی سەوزەوە، بێجگە لەوە خەڵك دەگرن و دەیانكوژن، عێراق لەلایەن توركیاو ئێرانەوە مووشەكباران دەكرێت و ناوچەكان داگیر دەكرێت تائێستا هیچ قسەیەكی نەكردووە، ئێستا لەگەڵ عێراق بچۆ دانوسانەوە ئەنجامت ناداتێ تا پرس بەئێران نەكات، جا دەتوانین راستەوخۆ لەگەڵ ئێران لەسەر ئەو پرسە قسە بكەین، چونكە ئەوە بەتەنها قسەی من نییە، زۆرێك لەسیاسییەكان و چاودێران دەڵێن سەدا سەدی عێراق لەژێر هەژموونی ئێراندایەو میلیشیات كۆنترۆڵی كردووە.   هاوڵاتى: پێتانوایە لە 2007 كە دوا وادە بوو بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 تا ئێستا كە چەندین كابینەی حكومەتی عێراق گۆڕا كورد وەك پێویست فشاری بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور نەكردووە؟ رێبوار تاڵەبانی: ئەوكاتەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە، دواتر حەیدەر عەبادی زۆر باسكراوەو گففتوگۆیان لەگەڵ دەكرا كەئەو ماددەیە جێبەجێ بكرێت، تەنانەت  شكاتمان كرد لەمەحكەمەی فیدراڵی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور، بەڵام روون بوو كە ئەوان ئیشەكەیان بۆ ناچێتە سەرو نایانەوێت بیكەن یان بڕیاریان بەدەست نەبوو. ئەو كاتەی مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق بوو پێشنیاری تەسبیتی حدودی دایە حكومەت و پەرلەمان ئەویش نەچووە رێیەوە، لەكاتێكدا كە سەرۆك كۆمار پارێزەری دەستورە مەفروزە هەر پێشنیازو پرۆژەیەكی هەبێت یەكسەر جێبەجێ بكرێت. ناوچە كوردستانییەكان ئێستا میلیشیاتی حەشدی شەعبی كۆنترۆڵیان كردووە بەعێراق دەڵێت بكشێتەوە، بەڵام نە لەموسڵ نە لەكەركوك و نە لەخانەقین نە لەدوزخورماتوو ئامادەنییە حەشد بكشێتەوە، واتا لەگەڵ حكومەتی عێراق گفتوگۆش بكەیت هیچ ئەنجامێكت دەستناكەوێت، میلیشیات دەسەڵاتی هەیە، میلیشیاتیش گوێڕایەڵی ئێرانن چیان پێ بوترێت هەر ئەوە دەكەن.   هاوڵاتى: پێتانوایە لەگەڵ حكومەتەكەی ئیبراهیم رەئیسی كەمحافزكارن كارئاسانیتان بۆ بكەن بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140؟ رێبوار تاڵەبانی: ئێمە پێشنیارمان كردووە كەوەفدێكی حكومەتی هەرێم بچێتە تاران لەگەڵ ئێران بكەوێتە گفتوگۆ پێیان بڵێن ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان میلیشیاتی تێدایەو پێشمەرگەی لێ نییە، كورد پۆستەكانی لێ وەرگیراوەتەوە، ئێمەی كورد دراوسێیەكی خراپ نیین بۆ ئێران، ئێرانیش لە 1991 باوەشی بۆ كورد كردەوە، بۆیە پێموایە ئەو پێشنیارە لەجێگەی خۆیدایە، ئیشم راوێژكارییە، حكومەتی هەرێم خۆی دەتوانێت بڕیار لەسەر ئەو پێشنیارە بدات.   هاوڵاتى: محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق قسەی لەسەر ئەوە كرد داواكاری بۆ هەمواری دەستور هەیە، تاچەند مەترسی دروستدەكات لەسەر ماددەی 140ی دەستور؟ رێبوار تاڵەبانی: نازانین كە بەتەواوی خوێندنەوە بۆ ئەو داواكارییە بكەین، ئەگەر بەئاراستەی ئەوە بێت و بیانەوێت ماددەی 140 لەبار بەرن و ماددەكانی تایبەت بەكورد پێشێل بكەن ئەوە بەهیچ شێوەیەك سەركردایەتی سیاسی كورد  قبوڵی ناكات، چونكە سێ پارێزگا دەتوانێت رەخنە بگرێت و هەمواركردنەوەی دەستور تێكبدات، بەڵام ئەگەر بەئاراستەی باشتركردنی دۆخی كوردو بەرجەستەكردنی مافەكانی گەلی كورد بێت ئەوە شتێكی باشە.   هاوڵاتى: خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان گلەیی و رەخنەی توندیان لەسەركردایەتی سیاسی كورد هەیە كەكورد هیچ رۆڵێكی نیە لەو ناوچانەداو كورد لەنەهامەتیدا دەژی؟ رێبوار تاڵەبانی: خەڵك و هاووڵاتیانی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان حەقی خۆیانە گلەیی و رەخنەیان هەبێت، ئەسڵەن تەحەمولێكی زۆر باشیان هەبووە لەبەرانبەر نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی، چونكە خەڵك لەنەهامەتیدا دەژی و لەژێر هەیمەنەی حەشدی شەعبیدان، بۆیە چارەسەركردنی دۆخی ناوچە كێشەلەسەرەكان بەتایبەت پرسی ماددەی 140ی دەستوری عێراق پێویستی بەیەكڕیزی و یەك گوتاری نێوان لایەنە سیاسییەكان بەتایبەت پارتی و یەكێتی هەیە كە یەكهەڵوێست و یەكدەنگ بن بۆ چارەسەركردنی دۆخی كەركوك و ناوچەكانی دیكەش دەتوانن پێكەوە هەنگاو بۆ چارەسەركردنی بنێن، چونكە خەڵك لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە لەناڕەحەتیدا دەژی بەهۆی بوونی میلیشیات لەو ناوچانەدا، هەزاران كورد لەو ناوچانە ئاوارە بوون، بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخە بەیەكڕیزی دەتوانین بگەینە ئەنجام.