بۆ تاوتوێى هەناردەى نەوت وەزیری نەوتی عێراق گەیشتە ئەنقەرە

سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق راگەیاند، "ئەم هەفتەیە مووچەی مانگی 7ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکرێت، هیچ بەربەستێک لەبەردەم ناردنی مووچە نییە."   ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوە کرد، بڕیارەکانی ئەنجوومەنی وەزیران ئاراستەی وەزارەتی دارایی کراوە، فەرمان بە وەزارەتی دارایی کراوە مووچەی مانگی 7ی هەرێمی کوردستان خەرج بکات.   دوای هەناردەکردنەوەی نەوت و ناردنی 120 ملیار دینار داهاتی نانەوتی، ئێستا کە هەردووکی کراوە، بە گوتەی ئەو سەرچاوەیە، "هیچ بەربەستێک لەبەردەم ناردنی مووچە نەماوە و ئەم هەفتەیە مووچە خەرج دەرێت."  ئەمڕۆ یەکشەممە دوای دوو ساڵ و نیو و دوای ڕێککەوتنی سێقۆڵیی نێوان هەولێر- کۆمپانیاکانی نەوت- بەغدا، هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە دەستیپێکردووە، بەم هەنگاوەش یەکێک لە بەربەستەکانی بەردەم نەناردنی مووچە هەڵگیرا. لەلایەکى دیکەوە، ئەمڕۆ شەممە 27-9-2025  شاخەوان عەبدوڵڵا، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا گوتی: هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان داهاتی فیدراڵی زیاد دەکات و ئەو بیانویەیان نامێنێت بلێن یەک تریلیۆن بۆ هەرێمی کوردستان دەنێرین و هەرێمی کوردستان هیچمان ڕادەست ناکات. - نەوت ئێستا لەلایەن سۆمۆ دەفرۆشرێت و دەبێتە بەشێک لە داهاتی فیدراڵی، لە بەرامبەردا مووچەی فەرمانبەران دەدرێت. هاوکات  جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق خۆشحاڵی خۆی بە دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان نیشاندا و گوتی، "ئەمەش[هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان] زۆر گرنگە چونکە جارێکی دیکە هەرێمی کوردستان دەچێتەوە ناو هاوکێشەی نەوت لە جیهان".

وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا دەڵێت: بەشداریکردووە لە رێککەوتنی کردنەوەی بۆری نەوتی عێراق-تورکیا، کە بووەتە هۆی دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی خاو لە ڕێگەی هەرێمی کوردستانەوە. دوای زیاتر لە دوو ساڵ و نیو لە ڕاگرتنی، کاتژمێر 6:50 خولەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە 27ـی ئەیلوولی 2025 هەناردەکردنەوەی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان لە کێڵگەی نەوتی پێشابوورەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا دەستی پێکردەوە و ڕۆژانە 190 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی کوردستان لەو بەندەرە بەبازاڕ دەکرێت. لە ڕاگەیەندراوەکەى وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکادا جەختی لەسەر ئەوەشكردووە: لە پەیوەندی بەردەوامدان لەگەڵ حکومەتی عێراق و پابەندبونی خۆیان بە سەرجەم هاوبەشەکانی لە وڵاتەکە دووپاتکردووەتەوە.  ئەمڕۆ وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێكدا بە ئاژانسی "شەفەق نیوز"ی راگەیاندووە: ئەمریکا پابەندە بە سەرجەم هاوبەشەکانی لە سەرتاسەری عێراق، کە کاردەکەن بۆ بونیادنانی دەوڵەتێکی راستەقینەی خاوەن سەروەری و سەقامگیرو ئاوەدان.  ئاماژەی بەوەشکردووە: لە پەیوەندی بەردەوامداین لەگەڵ بەغدادو پشتگیری لە لایەنە عێراقییە چالاكەکان دەکەین کە هاوبەشمانن لە ئەولەویەت و مەترسییەكانمان. هاوکات مایڵز کاگینز، گوتەبێژی ئەپیکور رایگەیاند هەناردەکردنەوەی نەوت سەرکەوتن بوو بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان و کۆمپانیاکانی نەوت. ئاماژەی بەوەشدا رێککەوتنی سێقۆڵییان واژۆکردووە و لە ماوەی 30 رۆژدا کۆبوونەوەیەک بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان رێکدەخەن. گوتەبێژی ئەپیکور ئاماژەی بەوەدا، "پێشتر بەرمیلێک نەوت بە 30 دۆلار لەناوخۆدا دەفرۆشرا،" بەڵام ئێستا بە نرخی جیهانی دەفرۆشرێت. لە ئاداری ساڵى 2023وە و لە ئەنجامی بڕیارێکی دادگەی پاریس، هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیرا، کە ئەوکات لەگەڵ نەوتى کەرکووکدا بڕەکەى رۆژانە دەگەیشتە نزیکەى 400 هەزار بەرمیل.   بەڵام دوای رێککەوتنی هەولێر و بەغدا لەسەر شێوازی هەناردەکردنەوە و رێککەوتنی سێقۆڵیش لەگەڵ کۆمپانیاکان، ئەمڕۆ جارێکی دیکە هەناردە دەستیپێکردەوە.    لە قۆناخی یەکەمدا 190 هەزار بەرمیل هەناردە دەکرێت.

حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند: رێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت، بە ئامانجی ئەوەیە کۆنترۆڵی تەواوی سەرجەم داهاتەکان بکرێت هەروەها وتیشى:  پڕۆسەی ناردنە دەرەوەی نەوت بەشێوەی رێکوپێک بەڕێوەدەچێت و لە رۆژانی داهاتوودا رێژەکە زیاتر دەبێت وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند، "رێککەوتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی رێکوپێک بەڕێوەدەچێت و ئامانجی کۆنترۆڵکردنی سەرجەم داهاتە نەوتییەکانە." عەبدولغەنی جەختی لەوەشکردەوە، "لە رۆژانی داهاتوودا ئاستی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بەرزدەبێتەوە." هاوکات وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە "کاتژمێر (7:00)ی بەیانیی ئەمڕۆ شەممە 27ـی ئەیلوولی 2025، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بۆڕی نەوتی کەرکووک - جیهان بە سەرکەوتووانە دەستیپێکرد." دوای زیاتر لە دوو ساڵ و نیو لە ڕاگرتنی هەناردەی نەوت، کاتژمێر 6:50 خولەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە 27ـی ئەیلوولی 2025 هەناردەکردنەوەی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان لە کێڵگەی نەوتی پێشابوورەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا دەستی پێکردەوە و ڕۆژانە 190 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی کوردستان لەو بەندەرە بەبازاڕ دەکرێت. دوای چەندین کۆبوونەوەی شاندی هەردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، دواجار ڕێککەوتنی سێقۆڵی لەنێوان هەردوو وەزارەت و کۆمپانیا بیانییەکانی وەبەرهێنانی نەوت کرا، بۆ ئەوەی هەناردەکردنەوەی نەوت لە ڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) نەوتی هەرێمی کوردستان هەناردەی بەندەری جیهان دەکرێتەوە. هەر ئەمڕۆ عامر خەلیل، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای نەوتی باکوور لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی ڕێنماییەکانی سەرۆک وەزیران، محەممەد شیاع سوودانی و بە چاودێری وەزیری نەوت، حەیان عەبدولغەنی و بەهاوکاری ڕاستەوخۆی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان، ئەمڕۆ شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025، هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستیپێکردەوە.

سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی دووپاتی دەکاتەوە، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان "دەستکەوتێکی گەورەیە" و دەڵێت "هیوادارم ببێتە هۆکارێک بۆ پێشخستنی ژێرخانی ئابووری." بەیانیی ئەمڕۆ شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکووومەتی هەرێمی کوردستان، کۆنفرانسی ئەکادیمیی ساڵیادی "نیقییە" دەستیپێکرد. سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە گوتارێکدا ڕایگەیاند، دوای وەستانێکی دوو تا سێ ساڵە، هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی دەرەوە دەستیپێکردووەتەوە و جەختی کردەوە "ئەم ڕێککەوتنە لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵی دەستکەوتێکی گەورەیە بۆ هەموو خەڵکی عێراق، بەتایبەتی خەڵکی هەرێمی کوردستان." سەرۆکی حکوومەت هیواشی خواست، ئەم گرێبەست و ڕێککەوتنە ببێتە هۆکارێک بۆ پێشخستنی ژێرخانی ئابووری و خزمەتکردنی تەواوی هاووڵاتییان. مەسرور بارزانی سوپاسی هەموو ئەو کەسایەتی و لایەنانەی کرد کە ڕۆڵێکی گرنگیان لە سەرخستنی ئەم پڕۆسەیەدا بینیوە. بەتایبەتی، جەختی لە ڕۆڵی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کردەوە، چ لە واشنتن، چ باڵوێزیان لە بەغدا، یان کونسوڵی گشتیان لە هەولێر، بەوەی پاڵپشتییەکی گەورەیان پێشکەش کردووە بۆ گەیشتن بەم ئەنجامە.

وەزیری وزەی تورکیا دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانی لە رێگەی بەندەری جەیهانی توركیا، راگەیاند. ئاڵپ ئەرسلان بایرەکتار، وەزیری وزەی تورکیا ئاماژەی بەوە كرد "هەناردەکردنەوەی نەوت لە رێگەی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیاوە دەستپێکردەوە". گوتیشی "لە شەشی کانوونی دووەمی 2023 ـەوە بەهۆی بوومەلەرزەوە بەشێوەیەکی کاتی بۆرییەکە داخرابوو". لەدوای ئاداری ساڵی 2023 بۆ یەکەمجار نەوتی کوردستان رەوانەی بازاڕەکانی نەوتی جیهان دەکرێت. بەیانیی رۆژی شەممە، قوفڵی بۆرییەکان کرانەوە. رۆژی 27ـی ئەیلوولی 2025، بە ئامادەبوونی نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان و نوێنەری کۆمپانیای سۆمۆ رێوڕەسمی کردنەوەی بۆرییەکە بەڕێوەچوو. نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "بەرەبەیانى ئەمڕۆ شەممە کاتژمێر 06:00 بەیانیی ئەمڕۆ هەناردەکردنەکە لە هەموو کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان دەستیپێکردووەتەوە."    رۆژی هەینی 26ی ئەیلوولی 2025 عەلی نزار، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانییدا رایگەیاند، نەوتی خاوی بەرهەمهێندراو لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان رادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت دەکرێت، 50 هەزار بەرمیل رۆژانە بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی هەرێمی کوردستان دەبێت و سامانە سرووشتییەکان سەرپەرشتیی بەکارهێنانی دەکات. بەڕێوەبەری سۆمۆ ئاماژەی بەوەکرد، "کۆبوونەوەکان زیاتر لە 30 مانگیان خایاند و رێککەوتنەکە لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی یاسای بودجەی سێ ساڵە بوو."   لە قۆناخی یەکەمدا 190 هەزار بەرمیل هەناردە دەکرێت، ماوەی 24 بۆ 48 کاژێر پێویستە تاوەکو نەوت دەگاتە بەندەری جەیهان.   عەلی نزار دەڵێت، دەکرێت هەر بەم رێککەوتنە نەوتی کەرکووکیش لە رێگەی بۆریی تورکیاوە هەناردە بکرێتەوە.   سەبارەت بە پارەی نەوتیش، بەڕێوەبەری سۆمۆ گوتی، "پارەی نەوت دەخرێتە سەر هەژماری عێراق لە بانکی ناوەندیی ئەمریکا."

شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025، وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایگەیاند، هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێگەی بۆری عێراق-تورکیا دەستی پێکردەوە. لەدوای ئاداری ساڵی 2023 بۆ یەکەمجار نەوتی کوردستان رەوانەی بازاڕەکانی نەوتی جیهان دەکرێت. بەیانیی رۆژی شەممە، قوفڵی بۆرییەکان کرانەوە.   رۆژی 27ـی ئەیلوولی 2025، بە ئامادەبوونی نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان و نوێنەری کۆمپانیای سۆمۆ رێوڕەسمی کردنەوەی بۆرییەکە بەڕێوەچوو.   نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "بەرەبەیانى ئەمڕۆ شەممە کاتژمێر 06:00 بەیانیی ئەمڕۆ هەناردەکردنەکە لە هەموو کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان دەستیپێکردووەتەوە."    رۆژی هەینی 26ی ئەیلوولی 2025 عەلی نزار، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانییدا رایگەیاند، نەوتی خاوی بەرهەمهێندراو لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان رادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت دەکرێت، 50 هەزار بەرمیل رۆژانە بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی هەرێمی کوردستان دەبێت و سامانە سرووشتییەکان سەرپەرشتیی بەکارهێنانی دەکات. بەڕێوەبەری سۆمۆ ئاماژەی بەوەکرد، "کۆبوونەوەکان زیاتر لە 30 مانگیان خایاند و رێککەوتنەکە لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی یاسای بودجەی سێ ساڵە بوو."   لە قۆناخی یەکەمدا 190 هەزار بەرمیل هەناردە دەکرێت، ماوەی 24 بۆ 48 کاژێر پێویستە تاوەکو نەوت دەگاتە بەندەری جەیهان.   عەلی نزار دەڵێت، دەکرێت هەر بەم رێککەوتنە نەوتی کەرکووکیش لە رێگەی بۆریی تورکیاوە هەناردە بکرێتەوە.   سەبارەت بە پارەی نەوتیش، بەڕێوەبەری سۆمۆ گوتی، "پارەی نەوت دەخرێتە سەر هەژماری عێراق لە بانکی ناوەندیی ئەمریکا."   لە ئەنجامی بڕیارێکی دادگەی پاریس کە دوو ساڵ و نیو پێش ئێستا درا، هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیرا، کە ئەوکات لەگەڵ نەوتى کەرکووکدا بڕەکەى رۆژانە دەگەیشتە نزیکەى 400 هەزار بەرمیل.   بەڵام دوای رێککەوتنی هەولێر و بەغدا لەسەر شێوازی هەناردەکردنەوە و رێککەوتنی سێقۆڵیش لەگەڵ کۆمپانیاکان، ئەمڕۆ جارێکی دیکە هەناردە دەستیپێکردەوە.

بەڕێوەبەری سۆمۆ جەخت دەكاتەوەلەوەی  بنەماكانی رێككەوتنە سێقۆڵیەكە چارەسەری كۆتایین بۆ تەواوی كێشەكانی رابردوو. عەلی نزار، بەڕێوەبەری كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عیراق-سۆمۆ  راگەیاند، بە گوێرەی ئەو رێككەوتنەی بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم كراوە، پارێزگا بەرهەمهێنەكانی نەوت لە هەرێم هاوشێوەی پارێزگاكانی تری عیراق، نەوتەكەیان رادەستی حكومەتی فیدراڵی دەكەن، بەوەش هیچ گرفتێك لەبەردەم خەرجكردنی مووچەی  موچەخۆرانی هەرێم نامێنێت.  ئاماژەی بەوەشكرد، رێككەوتنەكە بۆ ناردنی موچە نەبووە لەبەرانبەر وەرگرتنی نەوتدا، بەڵام ئەو بنەمایانەی رێككەوتنەكەی لەسەر جێگیر كراون چارەسەری كۆتایین بۆ تەواوی ناكۆكی و گرفتەكانی پێشوو لەبارەی توركیاشەوە دووپاتیكردەوە، ئامادەكاریی تەواوی كردووە بۆ وەرگرتنی ئەو بڕە نەوتەی لەسەری رێككەوتوون  سەرچاوەیەكی باڵای وەزارەتی نەوتی عیراقیش  راگەیاند،  لە قۆناغی یەكەمیدا حەوت لە  كێڵگەكانی خورمەڵە، تاوكێ، شێخان، ئەتروش، سەرسەنگ، هەولێر و  گەرمیان، نەوت رەوانەی بەندەری جەیهان دەكرێت.  هاوکات ئەمڕۆ هەینی 26ی ئەیلوولی 2025 عەلی نزار، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانییدا رایگەیاند، نەوتی خاوی بەرهەمهێندراو لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان رادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت دەکرێت، 50 هەزار بەرمیل رۆژانە بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی هەرێمی کوردستان دەبێت و سامانە سرووشتییەکان سەرپەرشتیی بەکارهێنانی دەکات. دوێنێ پێنجشەممە 25ى ئەیلوول محەممەد شیاع سوودانى، سەرۆکوەزیرانى عێراق لە پۆستێکدا لە تۆڕى کۆمەڵایەتیی ئێکس رایگەیاند، "گەیشتینە رێککەوتنێکى مێژوویی، کە بەگوێرەى رێککەوتنەکە وەزارەتى نەوتى فیدراڵ، نەوتى بەرهەمهێندراوى هەرێمى کوردستان وەردەگرێت و لە رێگەى بۆریى عێراق - تورکیاوە هەناردە دەکرێت." بەڕێوەبەری سۆمۆ ئاماژە بەوە دەکات، "کۆبوونەوەکان زیاتر لە 30 مانگیان خایاند و رێککەوتنەکە لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی یاسای بودجەی سێ ساڵە بوو." لە ئاداری ساڵى 2023وە و لە ئەنجامی بڕیارێکی دادگەی پاریس، هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیراوە، کە ئەوکات لەگەڵ نەوتى کەرکووکدا بڕەکەى رۆژانە دەگەیشتە نزیکەى 400 هەزار بەرمیل.  

دوای تێپەڕبوونی چوار ڕۆژ بەسەر کوژرانی ئەکبەری حاجی ڕۆستەم، کەسایەتی ناوچەی گەرمیان؛ دەزگا ئەمنییەکان گرتەی ڤیدۆیی تۆمەتبارەکەیان بڵاوکردەوە. تۆمەتبارەکە کە ناوی (عەبدولعەزیز جاسم مەحمود عەلی)یە، لە دانپێدانانەکەیدا  ئاماژەی بەوەکردووە، لەسەر کێشەی زەویوزار و قەرزاریی، کەسایەتیەکەی گەرمیانی کوشتووە. بەپێی زانیارییەکانی پەنجەرە کە لەچەند سەرچاوەیەکی ئەمنییەوە دەستیکەوتوون، دوای کوژرانی ئەکبەری حاجی ڕۆستەم و دروستبوونی کاردانەوە، دۆسیەکە بە هێزەکانی ئۆپەراسیۆنی ئاسایش سپێردراوە تا لێکۆڵینەوەی تێدا بکەن. دوای ئەوەی هێزەکانی ئۆپەراسیۆن بەدواداچونیان کردووە، ناوی پێنج کەسیان وەکو گومانلێکراو دەستنیشان کردووە کە ئەکبەری حاجی رۆستەم پێشتر کێشەی هەبووە لەگەڵیان، هەربۆیە هەستاون بەوەی ژمارە مۆبایلی ئەو پێنج کەسەیان خستووەتە ژێر لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونەوە. هەرزوو گومانەکان لەسەر یەکێک لەو پێنج کەسە ڕەویوەتەوە، چونکە ئەو کەسە لەڕۆژی ناشتنی ئەکبەری حاجی رۆستەم دا، ئامادەی مەراسیمەکە بووە. کاتێک هێزەکانی ئۆپەراسیۆن چوونەتە گوندی ئۆمەربل و لێکۆڵینەوەیان ئەنجامداوە، بۆیان دەرکەوتووە ژمارە موبایلی (عەبدولعەزیز جاسم)، لە کاتی کوژرانی ئەکبەر حاجی ڕۆستەمدا لە ئۆمەربل، کارا بووە. بۆیە دڵنیابوون لەوەی لە نێو پێنج کەسەکەدا، تۆمەتباری سەرەکی عەبدولعەزیزە و دواتر پەیوەندییان لەگەڵ هێزە عێراقییەکان گرتووە بۆ دەستگیرکردنی، بەو پێیەی بۆ دەستگیرکردنی تاوانکاران هەماهەنگی هەیە لەنێوان هێزەکانی عێراق و هەرێم دا. وەک عەبدولعەزیز لە دانپێدانانەکەیدا ئاشکرای کردووە، دوای ڕۆژێک لە تاوانەکە، لە بەغدا لەلایەن هێزەکانی ئاسایشی نیشتمانییەوە دەستگیر کراوە.

سەرۆکی پەرلەمان نوعمان کورتولموش لە ٢٨هەمین خولی سێیەمین کۆبوونەوەی هەڵسەنگاندنی ساڵی یاسادانان سەبارەت بە پڕۆسەی ئاشتی لێدوانی دا. کورتولموش گوتی: "دەبێت پەلە بکەین" و ڕایگەیاند پرۆسەکە هەم بەگوێرەی ماف و شکۆی کوردان، هەم بەگوێرەی هەستیارییەکان تورکەکان بەڕێوەدەچێت. هەروەها گوتی: "لەلایەک دەبێت ماف و شکۆی کوردان لەبەرچاوبگیرێت، لەلایەکی تر دەبێت هەستیاری  و شکۆی تورکەکان کە زۆرینەی تورکیان، لەبەرچاو بگیرێت. بۆیە بە ڕەچاوکردنی ئەم هەستیارییە گەیشتووەتە ئەم ئاستە". هێشتا کۆبوونەوە لە پلاننامەدا نییە کورتولموش تیشکی خستەسەر بانگەوازەکانی ڕێبەر ئاپۆ و ڕایگەیاند کە سووتاندنی چەکەکان و بڕیاری کۆتاییهێنان بە چالاکییەکان لەژێر ناوی پەکەکەدا، پرۆسەکە خێراتر دەکات. سەبارەت بە پرسیاری "ئایا کۆمیسیۆن لەگەڵ ئۆجالان کۆدەبێتەوە؟"، کورتولموش گوتی: "هێشتا لە پلاننامەدا نییە". کورتولموش ڕایگەیاند "ئەگەر ئەم باسە بێتە نێو پلاننامەی کارەوە، کۆمیسیۆن بڕیاری لەسەر دەدات. بڕیارەکە بە زۆرینەی دەنگ دەدرێت. بڕیارەکە تەنها بە دەستی من نییە، هەموو بڕیارەکان بە زۆرینەی دەنگەکان دەدرێن. هەموو شتەکان لەبەر چاوی ڕای گشتی دەبن". هەروەها جەختی کردەوە کە ئەرکی کۆمیسیۆنەکە یاسادانان نییە، چاودێریی پرۆسەکە و پێشکەشکردنی چوارچێوەیەکە، گوتی کە سەرۆکی میت و وەزیر بەشداری دوایین کۆبوونەوەی گوێگرتن دەبن. بەم نزیکانە یاسای پەیوەندیدار دەردەکرێن هەروەها ڕایگەیاند کە ئەرکی کۆمیسیۆن ئامادەکردنی یاسا نییە، ئەرکی سەرەکی کۆمیسیۆنەکە چاودێریکردنی سەرخستنی پرۆسەکە و کۆنتڕۆڵکردنی و پێشەنگایەتی و ئامادەکردنی چوارچێوەیەکە، گوتی: "دەبێت لەم ڕووەوە هەنگاوبنرێت و بەم شێوەیە چوارچێوەیەکی بنەڕەتی پێشکەشی پەرلەمان دەکەین". هەروەها جەختی کردەوە هەرکات پارتەکان لەدەرەوە ڕێکبەون دەرکردنی یاسا ئاسان دەبێت، لە درێژەدا گوتی: "بەم نزیکانە یاسای پەیوەندیدار دەردەکرێن". سەرۆکی پەرلەمان سەبارەت بە گفتوگۆکان دەربارەی دەستووری نوێ ڕایگەیاند ئەم دەستوورەی ئێستە وەڵامگۆی پێویستییەکانی تورکیا نییە، نوێکردنەوەی دەستوور و یاساکان پێویستە.

وەزیرى نەوتى عێراق رایگەیاند، بۆ یەکەم جار دواى زیاتر لە 20 ساڵ نەوتى بەرهەمهێنراوى هەرێمى کوردستان رادەستى کۆمپانیاى سۆمۆ دەکرێت. راشیگەیاند، وەک قۆناخى یەکەم رۆژانە لە نێوان 180 بۆ 190 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکرێت.   ئەو گوتانەى وەزیرى نەوتى عێراق لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەڤانیدا بوو، کە ئەمڕۆ هەینى 26ى ئەیلوولى 2025 لە پارێزگاى بەسرە کردی.     حەیان عەبدولغەنی رایگەیاند، رێککەوتنى سێ قۆڵى لە نێوان حکومەتى فیدراڵى وەزارەتى سامانە سرووشتییەکان و کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکانى نەوتى هەرێمى کوردستان "بە سەرکەوتوویی واژۆ کرا.   وەزیرى نەوتى عێراق گوتى: "بۆ یەکەمجار دواى زیاتر لە 20 ساڵ نەوتى بەرهەمهێنراوى هەرێمى کوردستان رادەستى کۆمپانیاى بە بازاڕکردنى نەوت (سۆمۆ) دەکرێت کە باڵى فرۆشتنى نەوت و بەرهەمەکانێتى لە وەزارەتى نەوت".   رێککەوتنە سێ قۆڵییەکە لە 22ی ئەیلوولی 2025  واژۆ کرا، بەڵا دوێنێ بە فەرمی راگەیێندرا.   سەرچاوەیەک لە بۆریی نەوتی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ هەینی بە (رووداو)ی راگەیاند: "ئەمڕۆ تیمەکانمان چوونەتە پیشابوور بۆ ئەوەی ئامادەکاری بکەن بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت لە شەشی بەیانی رۆژی شەممە."    وەزیرى نەوتى عێراق گوتی: "بەگوێرەى رێککەوتنەکە نەوتى بەرهەمهێنراوى سەرجەم کێڵگەکانى نەوت لە هەرێمى کوردستان وەردەگیرێت و بۆ قۆناخى یەکەم رۆژانە لە نێوان 180 بۆ 190 هەزار بەرمیل هەناردە دەکرێت.   بەگوتەى حەیان عەبدولغەنى بەرهەمى ئێستاى رۆژانەى کێڵگەکانى نەوتى هەرێمى کوردستان لە نێوان 240 بۆ 250 هەزار بەرمیلە کە 50 هەزار بەرمیلى بۆ بەکارهێنانى ناوخۆیی دەبێت.    لەساڵى 2023 ەوە هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیراوە، کە ئەوکات لەگەڵ نەوتى کەرکووکدا بڕەکەى رۆژانە دەگەیشتە نزیکەى 400 هەزار بەرمیل .   حەیان عەبدولغەنى گوتى: "بۆ یەکەمجار لەدواى دوو ساڵ  لە راگرتنى، بۆریى نەوتى عێراق- تورکیا دەخرێتەوە کار بۆ هەناردەکردنى نەوت، بەگوێرەى هەموارى یاسای بودجە، وەزارەتى نەوت شایستەى دارایی بەرهەمهێنانى نەوتى هەرێمى کوردستان دەدات."    وەزیرى نەوتى عێراق رایگەیاند، ئەو بڕە نەوتەى لە هەرێمى کوردستانەوە هەناردە دەکرێت بۆ ئەو نەوتە زیاد دەبێت، کە لە رێگەى بەندەرەکانى بەسرە هەناردە دەکرێت و رۆژانە سێ ملیۆن و 400 هەزار بەرمیلە. گوتیشی: "کۆی نەوتەکە داهاتى زۆر بۆ عێراق دەهێنێت."

سایتی شەفافیەت دەڵێت: داهاتی ئەم مانگەی سلێمانی بڕی 51 ملیار و 860 ملیۆن و 899 هەزار و 903 دیناربووە،  %85 ی داهاتەكە بەشێوەی نەختینەیە و %15ی داهاتەكە بەشێوەی چەكە ، 13 ملیار بەراورد بە مانگی پێشوو کەمی کردووە. سایتی شەفافیەت بۆ چاودێری و رێكخستنی داهاتە نانەوتییەكانی سلێمانی و هەڵەبجە و هەردوو ئیدارەی راپەڕین و گەرمیان داهاتی یەك هەفتەی راگەیاندووە، داهاتی یەك هەفتەی سلێمانی لە رۆژی  20-9-2025 تا 26-9-2025، بڕی 18 ملیار و 455 ملیۆن و 564 هەزار و 605 دینار بووە، كە %89 ی داهاتەكە بەشێوەی نەختینەیە و %11ی داهاتەكە بەشێوەی چەكە. رۆژی 15ى کانونى یەکەمى ساڵى 2022، حكومەتی هەرێمی كوردستان بوو بەخاوەنی پڕۆژەی شەفافییەت لە داهات و خەرجی و ئێستا رۆژانە سەرجەم داهاتە نانەوتییەكانی پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و هەردوو ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان و راپەڕین بڵاودەکاتەوە

سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان،  پێشوازی لە رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عیراق دەکات، هاوکات سوپاسی هاوڵاتیان دەکات  بۆ پشوودرێژییان. لەڕاگەیەندراێکیدا بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، دەڵێت: هەمیشە باوەڕمان وابووە و داکۆکیش لەسەر ئەوە دەکەین کە دیالۆگ و گفتوگۆ باشترین چارەسەرە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. بە گەرمی پێشوازی لە رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عیراق دەکەم، پیرۆزبایی لە کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان دەکەم و سوپاسیان دەکەم بۆ پشوودرێژییان. هەمیشە باوەڕمان وابووە و داکۆکیش لەسەر ئەوە دەکەین کە دیالۆگ و گفتوگۆ باشترین چارەسەرە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان و گەیشتن بە ئەنجامی دڵخواز لە بەرژەوەندی هاوڵاتییانمان. هیوادارین ئەم رێککەوتنە بخرێتە خزمەتی زیاتری خەڵکە خۆشەویستەکەمان و دادپەروەری هەبێت لە دابەشکردنی داهاتی وڵات و پێدانی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بەپێی دەستوور. ئێمە قوڵایی ستراتیجی چارەسەرکردنی کێشەکان لە بەغدا دەبینین و لەو رێگایەوە دەتوانین خزمەتی خەڵک و هەرێمەکەمان بکەین. دەستخۆشی لە هەرکەسێک دەکەین کە هاوکار بووە بۆ سەرخستنی ئەم پرۆسەیە لەگەڵمان. بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان

لەکاتێکدا وتەبێژی وەزارەتی بەرگری تورکیا هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)ی بە پابەندنەبوون بەو ڕێککەوتنانەی لەگەڵ دیمەشق تۆمەتبار کرد، بەرپرسێکی باڵای کوردى ڕۆژئاواى کوردستان پشتڕاستی کردەوە کە هێزەکانی هەسەدە مەترسی لەسەر تورکیا دروست ناکات. بەدران چیا کورد، جێگری سەرۆکایەتی هاوبەشی ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بۆ کاروباری سیاسی، ڕەخنەی لە ڕۆڵی تورکیا لە قەیرانی سوریا گرت و ئاماژەی بەوەدا کە "ئەنقەرە هەوڵدەدات قەیران و ململانێکانی ناوخۆی خۆی لەسەر پرسەکانی ئاشتی و دیالۆگی ناوخۆیی هەناردە بکات بۆ سوریا". جەختیشی لەوە کردەوە کە "ناوچەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە هیچ شێوەیەک هیچ مەترسییەک بۆ سەر وڵاتێکی دراوسێ دروست ناکەن". هەروەها بانگەشەى ئەوەى کرد کە " دیمەشق گرەو لەسەر فاکتەری کات دەکات تا کۆتایی ئەمساڵ بۆ ئەنجامدانی ڕێککەوتنی 10ی ئازار، پاشگەزبوونەوە لە بەڵێنەکانی و وەستان لە کۆبوونەوەکاندا." ناوبراو پێیوابوو کە دیمەشق "مەرجەکانی ڕێککەوتنەکە بە شێوەیەکی جیاواز لێکدەداتەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە تێکەڵکردنی هێزەکانی سوریاى دیموکراتی  بۆ ناو سوپا و کاتی جێبەجێکردنی ئەو مەرجانەی کە ماونەتەوە و ڕێککەوتنی ١ی نیسان کە لە نێوان ئێمە و دیمەشقدا ئەنجامدرا سەبارەت بە گەڕەکە کوردییەکانی حەلەب". ناوبراو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلعەرەبیە.نێت/ئەلحەداس.نێت ئاماژەی بەوەشکردووە، "لە بڕگەی کۆتایی ڕێککەوتنەکەی ١٠ی ئازاردا هاتووە کە هەردوولا هەوڵدەدەن تا کۆتایی ساڵ هەوڵی جێبەجێکردنی بڕگەکانی ڕێککەوتنەکە بدەن و ڕەنگە ئەم پرسانە ماوەیەکی درێژتر بخایەنێت"، ئاماژەیە بۆ ئەگەری درێژکردنەوەی ماوەی ڕێککەوتنەکە. سەبارەت بە هەڵوێستی ئەمریکا، جیا کورد، کرانەوەی ئیدارەی ئەمریکای بەڕووی دیمەشقدا بە پراگماتیک و کاتیی زانی، ئامانجی پاڵنانی هەندێک ڕێککەوتن بوو. ناوبراو هیوای دەربڕی کە واشنتۆن بە پێی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی هەموو پێکهاتەکانی سووریا مامەڵە لەگەڵ پرسی سووریا بکات. داوای لە دەسەڵاتدارانی سوریا کرد "کۆدەنگی نیشتمانی ناوخۆیی وەک بنەمایەک بۆ بنیاتنانی داهاتووی وڵاتەکە وەربگرن". جیا کورد هەروەها پێیوابوو کە " ئەو پرۆسەی هەڵبژاردنەی کە بڕیارە لە 5ی ئۆکتۆبەر بەڕێوەبچێت، نوێنەرایەتی خواستەکانی گەلی سوریا ناکات، هەروەها ناتوانرێت نوێنەری ڕاستەقینەی ئیرادەی سیاسی سوریا هەڵبژێردرێت". وتیشی، "بۆ نمونە لیژنەیەکی لاوەکی بۆ پارێزگاکانی ڕەقە و حەسەکە پێکهێنرا بۆ هەڵبژاردنی نوێنەر بۆ ئەو ناوچانە، بەڵام ئێمە بەڕاشکاوی و بەڕوونی دەیڵێین: ئەمانە نوێنەرایەتی هیچ کەسێک ناکەن.  ناوبراو پێیوابوو "ناوچەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا نوێنەریان هەیە کە ناتوانرێت پشتگوێ بخرێن"، وتی، "هیچ هەڵبژاردنێک شایەنی باسکردن لەم ناوچانەدا ڕوونادات لەکاتێکدا پێشتر لەسەر ئەم بابەتە نەگەیشتوینەتە ڕێککەوتن".

بەڕێوبەرایەتیی گشتیی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەمڕۆ هەینى 26ی ئەیلولی 2025، کۆتا رۆژی پرۆسەی ناونووسینی حاجیانی هەرێمی کوردستانە. کاروان ستونی، گوتەبێژی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان راگەیاند، ئەگەرچی بڕیاربوو 20ی ئەم مانگە کۆتا رۆژی تۆمارکردنی ناوی حاجیان بێت، بەڵام دواتر وادەکەن بۆ 26ی ئەیلول درێژکرایەوە، تاوەکو دەرفەت بۆ ئەوانەش بڕەخسێنرێت کە نەیانتوانیوە لەو ماوەیەدا ناویان تۆماربکەن، بە گوتەی کاروان ستونی تەنیا لەو شەش رۆژەدا زیاتر لە شەش هەزار کەس ناویان تۆمارکردووە. گوتەبێژی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان گوتیشی، ئەمڕۆ کاتژمێر 12ی شەو پرۆسەی ناوتۆمارکردنی حاجیان کۆتایی دێت و دوای وردبوونەوە لە ناوەکان تیروپشک ئەنجام دەدرێت. ئاماژەی بەوەشکرد، تاوەکو ئێستا 87 هەزار کەس فۆرمە ئەلیکترۆنییەکەیان پڕکردووتەوە و دواتر بە شێوازی تیروپشک ئەو ژمارەیە هەڵدەبژێردێت کە پشکی هەرێمی کوردستانە لە ناردنی حاجیان و ساڵانە نزیکەی 50 هەزار کەس رێگەپێدراوە فەریزەی حەج ئەنجامبدات. بەرێوەبەرایەتیى حەج و عومرەى هەرێمى کوردستان و دەستەى باڵاى حەجى عێراق بڕیاریانداوە بۆ ساڵى داهاتوو هۆتێلى پێنج ئەستێرە و باشترین شوێنى مانەوە و خواردن بۆ حاجییان دابینبکرێت.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە ڕاگەیەنراوێکدا، پێشوازیی لە رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات. لەڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە: دەستخۆشی لە هەوڵە چارەنووسسازەکانی  سەرۆکوەزیرانی عێراق و سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان دەکەین، بۆ ئەوەی ئەم پێشکەوتنە ببێتە دى. هەروەها دەشڵێت : ئەم ڕێککەوتنە دەبێتە هۆی بەهێزکردنی هاوبەشی ئابووریی قازانجی هاوبەشی نێوان ئەمریکا و عێراق و هاندانی ژینگەیەکی سەقامگیرتری وەبەرهێنان لە سەرتاسەری عێراق بۆ کۆمپانیا ئەمریکییەکان و بەرزکردنەوەی ئاسایشی وزەی ناوچەکە و بەهێزکردنی سەروەری عێراق. وەزارەتى دەرەوەى ئەمریکا ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات کە ئەم ڕێکەوتنەکە لەلایەن ئەمریکاوە ئاسانکاری بۆ کراوە و سوودی بەرجەستە بۆ هەردوو ئەمریکی و عێراقی دەهێنێت.  دوای تێپەڕبوونی (18) ساڵ بەسەر یاسای نەوت و گازی هەرێم ئەمڕۆ (25/9/2025)، دامەزراوە فەرمییەکانی حکومەتی عێراق و بەدوایدا دامەزراوە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایانگەیاند، گەیشتوون بەڕێککەوتن لەبارەی ڕادەستکردنی نەوتی هەرێم بە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ).  حکومەتی عێراق ڕۆژانە نزیکەی (230 هەزار) بەرمیل نەوت، کە مانگانە دەکاتە (6 ملیۆن و 900 هەزار) بەرمیل نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم وەردەگرێت، کۆی بەهاکەی (592 ملیار و 20 ملیۆن) دیناری مانگانەیە. هاوکات دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان نیوەی داهاتە فیدراڵییە نانەوتییەکان ڕادەستی حکومەتی عێراق بکات.  لەلایەکى دیکەوە، ئامانج ڕەحیم، سکرتێری ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند:  کاتژمێر شەشی بەیانیی ڕۆژی شەممە( 27ـی ئەیلوولی 2025) نەوت هەناردە دەکرێتەوە. وتەبێژی ئەپیکۆر  ڕاگەیاند: ئەمڕۆ ڕۆژێکی زۆر گرنگە و ڕێککەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوت واژۆ کراوە، بۆ ئەوەی لە چەند ڕۆژی داهاتوو پرۆسەکە دەست پێبکاتەوە. مایڵز کاگینز، وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی هەرێمی کوردستان (ئەپیکۆر)  هاوکات پێشبینی دەکات، هەناردەکردنەوەی نەوت لە دوو ڕۆژ یان سێ ڕۆژی داهاتوو دەست پێبکاتەوە. ناوبراو دەشڵێت: لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکە حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژانە 230 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردە دەکات، 50 بۆ 60 هەزار بەرمیلیش بۆ پێویستی ناوخۆ بەکار دەهێنێت.