مەزڵوم عەبدی: لەگەڵ حکومەتی سوریا گەیشتووینەتە لێکتێگەیشتةیکی هاوبەش

عەممار عەزیز لەسنوری پارێزگای دهۆك چوار كارگەی ریسایكلین هەن، بەڵام توانای وەرگرتنی هەموو زبڵ و خاشاكی پارێزگاكەیان نییە، بەشی زۆری دەكرێتە ژێر خوڵەوە كە نزیكەی 50%ی خۆراكە، پسپۆرێكی ژینگەش دەڵێت تەنها زیانە داراییەكان مانگانە دەگاتە 20 ملیۆن دۆلار. دیار حازم، بەرپرسی ژینگە و خزمەتگوزاری لەبەڕێوەبەرایەتی گشتیی شارەوانیەكانی دهۆك بەهاوڵاتی وت:  زبڵ و خاشاكی قەزای ناوەندی دهۆك و سێمێل رۆژانە 700 بۆ 750 تۆنە، لەو بڕە 48%ی خۆراكە، كارگەكانمان دەرەقەتی ئەوە نایەن تەواوی زبڵ و خاشاك وەربگرن و ریسایكلینی بۆ بكەن. وتیشی: بۆ چارەسەری ئەم بابەتە دوو جۆر حاویە دابین دەكەین و لەقەزای سێمێل دەستمانپێكردوە، یەكێك بۆ زبڵی وشك و ئەوەی تر بۆ زبڵی تەڕ ، هەروەها بۆ ساڵی ئایندە لەقەزاكانی ئاكرێ و شێخان و بەردەڕەش جێبەجێ دەكرێت، بۆ قەزای ئامێدی و دەوروبەریش هەمان شت بەكاردەهێنێن، لەم رێگایەوە فشاری سەر كارگەكانی ریسایكلینیش كەم دەبێتەوە. «چوار كارگەی ریسایكلینمان هەیە، هەندێكجار كێشەی سیولەمان هەیە ئەوەش بابەتێكی گشتییەو پەیوەندی بەوەزارەتەوە هەیە نەك ئێمە» بەرپرسی ژینگە و خزمەتگوزاری لەبەڕێوەبەرایەتی گشتیی شارەوانیەكانی دهۆك وادەڵێت. بڵند رەزا، سەرۆكی شارەوانی ئاكرێ بەهاوڵاتی وت: كارگەی جیاكردنەوەی زبڵ و خاشاكی ئاكرێ لە2011ەوە دامەزراوە، هەر لەوكاتەوە تائێستا بەبەردەوامی ئیش دەكات، ئێستا رۆژانە 200 بۆ 230 تۆن زبڵ و خاشاك وەردەگرێت، لەم رێژەیە سەرووی 50%ی دەكرێتە ژێر خۆڵەوە. وتیشی: ئەوەی تر جیادەكرێتەوەو بەشێكی بۆ كشتوكاڵ بەكاردەهێنرێت و بەشێكی تر دەبێتە نایلۆن و كارتۆن و دووبارە بەكاردەهێنرێن، كارگەكە توانای وەرگرتنی 400 تۆنی هەیە. بڵند رەزا دەشڵێت: ئەو كارگەیەی ئێمە زبڵ و خاشاكی سێ قەزا وەردەگرێت ئەویش قەزاكانی ئاكرێ، بەردەڕەش و شێخان هەموویان 30 شارەوانیە، لەسنوری پارێزگای دهۆك 47 شارەوانی هەن، رۆژانە بەگشتی 1500و 1700 تۆن زبڵ و خاشاكیان هەیە، نزیكەی700  تۆنی خۆراكە. «چوار كارگەكە بەم شێوە دابەشكراون، دوو كارگە دەكەونە ناوچەی كواشێ سەر بەقەزای سێمێل رۆژانە نزیكەی 600 تۆن زبڵ و خاشاك دەگوازرێتەوە بۆ ئەو دوو كارگەیە، كارگەی سێیەم لەسنوری ناحیەی گردەسێن سەر بەقەزای ئاكرێ، رۆژانە 200 بۆ 230 تۆن زبڵی ئاكرێ و بەردەڕەش و شێخان ریسایكلین دەكات، كارگەی چوارەمیش دەكەوێتە قەدش سەر بەقەزای ئامێدی كە رۆژانە 150 بۆ 175 تۆن زبڵی ئەو سنورە ریسایكلین دەكات». سەرۆكی شارەوانی ئاكرێ وادەڵێت. ئەندازیار شێرزاد ئەمین، راوێژكاری زانستیی ژینگەیی  لەشارەوانی دهۆك بە هاوڵاتی وت»لەسنوری پارێزگای دهۆك 47 شارەوانی هەن، رۆژانە 1500 بۆ 1700 تۆن زبڵ و خاشاكی هەیە، لەم رێژەیە 48% بۆ 50%ی خۆراكە، ئەمەش زیانی ژینگەیی و دارایی زۆر هەیە. وتیشی: لە رووی ژینگەییەوە كاریگەری لەسەر ئاوی ژێرزەوی دەكات، هاوكات خۆراك بەگشتی شەش مانگ دوای ئەوەی ژێر خوڵ دەكرێت دەڕزێت دوای ئەوە غازی میسانی لێی دەردەچێت، دواتر ئەم غازە كاریگەری زۆر خراپ دەكاتە سەر ژینگە. شێرزاد ئەمین دەشڵێت: لە رووی دارایییەوە ئەگەر حساب بكەین ئەو هەموو خواردنەی رۆژانە ئامادە دەكرێت و دواتر فڕێدەدرێت بەلایەنی كەمی مانگانە زیانەكەی دەگاتە 20 ملیۆن دۆلار. سەباح عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت: ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە 2015دا لیژنەیەكی تایبەتی پێكهێنا بۆ بەدواداچوون لەسەر كارگەكانی ریسایكلین، لیژنەكە بەمەیدانی سەردانی كواشێ و چەند ناوچەیەكی تریان كرد. وتیشی: دانیشتنیان كردووە لەگەڵ قایقمامی سێمێل و چەند بەرپرسێكی تایبەتمەند، هەر ئەوكات كۆمەڵێك بڕیار لەلایەن ئەنجومەنەوە دەركران بەشێك یان جێبەجێ كراون و بەشێكی تر تائێستا جێبەجێ نەكراون.

ڤانە بەهیر بەهۆی چالاكیەكانی مرۆڤ و شۆڕشی پیشەسازی راستەوخۆ لەلایەن وڵاتە پێشكەوتووەكانی جیهانەوە، چەندین دامەزراوەی جیهانی بەتایبەت دەستیان بەپاراستن و كاركردن لەپێناو لەناونەچوونی جۆرە جیاوازەكانی زیندەوەران دەستپێكردووە، لەكوردستانیش  چەند رێكخراوێك كار بۆ ئەم مەبەستە دەكەن.  هانا ئەحمەد، سەرۆكی رێكخراوی پڵنگانی بێسنوور لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی باس لەكەمبوونەوەی ئاژەڵی كێوی و بەتایبەتیش گۆشتخۆر دەكات و دەڵێت ئەگەر سەرنج بدەین هەندێك گیانەوەری كێوی، بەتایبەتی گۆشتخۆرەكان  كەمیان كردووە لەوانەش  پڵنگ، كەوایكردووە بەراز رێژەكەی زۆر بەرزبۆتەوە و ئەمەش لەسەر بەرهەمی جوتیاران بەڕوونی هەستی پێدەكرێت. هاوڵاتی: كاری سەرەكی رێكخراوەكەتان چیەو ئامانجتان چییە؟ هانا ئەحمەد: ریكخراوی (پڵنگانی بێسنوور) لەساڵی ٢٠٢٢ دامەزراوەو مەبەست لەڕێكخراوەكەمان پاراستن و پەرەپێدانی ژیانیی ئاژەڵە كێویەكانە، لەڕێی دروستكردنی هەماهەنگی و كاری پێكەوەیی لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدارو هاووڵاتیان، لەڕێی دروستكردنی ناوچەی پارێزراوو چاودێری كردنی گیانەوەرە كێوییە دەگمەنەكان و كاریگەرییەكانیان لەسەر ژیانی هاووڵاتیان،  لەڕێگەی هەوڵەكانمانەوە دەمانەوێت كار لەسەر گەنجان بكەین و بیانهێنینە بوارەكەوە، چونكە ئەوەی پێی دەوترێت « پاراستنی ئاژەڵ گیانەوەرو ژیانی كێوی لەكوردستان بابەتێكە كە زۆر  پشتگوێخراوە، هیچ زانیاریەكیش لەبارەیەوە نیە. هاوڵاتی: چۆن ئەم كارە دەكەن؟ هانا ئەحمەد: بەڵێ ئەو كەسانەی خولیایان هەیە بەشداربن، ئێمە خولی تایبەتیان بۆ دەكەینەوە، ئاشنایان دەكەین بەو رێگایانەی پێویستە بیگرینە بەر لەپێناوی پاراستنی ئاژەڵی گیانەوەری كێوی. هاوڵاتی: بەگشتی كۆی پڕۆسەكە چۆن دەبینن لەهەرێمی كوردستان بەراورد بەوڵاتان؟ هانا ئەحمەد: وڵاتەكەمان تاڕادەیەك لەزۆر رووەوە دواكەوتووە، فریای هەموو شتێك ناكەوین، ئەمەش لەبەرئەوەی سەرقاڵكراوین بەبابەتی لاوەكی و هەندیك بابەتی سەرەتایی ژیانەوە. هاوڵاتی: تائێستا پەیوەندیتان چۆن بووە لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار لەسەر ئەم بابەتە؟ هانا ئەحمەد: بەدڵنیایی پەیوەندیمان هەیەو هەماهەنگیمان زۆر باشە لەگەڵ هەموو ئەو لایەنانەی پەیوەندیدارن بەبابەتی ژینگەو هەروەها لەسەر ئاستی سەرۆكایەتی حكومەتیش، بەڵام ئەوانیش خۆیان كێشەیان زۆرە، هەم لەڕووی پسپۆڕی، هەم لەڕووی بودجەش، كێشەیەك كە زۆر زیانی لەژینگەپارێزی داوە ئەوەیە كەوەزارەتی ژینگە بچووك كرایەوە بۆ دەستەی ژینگە، بەشێكی سەرەكی كارەكانیان بووە بەچاودێریكردنی كارگەكان و سزادانیان. هاوڵاتی: رۆڵی پۆلیسی دارستان چۆن دەبینیت لەپاراستنی ژینگە وئاژەڵی كێوی؟ هانا ئەحمەد: پۆلیسی دارستان لەكوردستان كۆمەڵێك ئەركی گەورەو گران خراوەتەسەریان كە بەهیچ جۆرێك فریای ناكەون، رۆڵەكان بەباشی دابەش نەكراون و پێداویستیەكانیان بۆ دابین نەكراوە، بەشێكیان یان خوێندەوارییان نیە یان لەئاستێكی نزمی خوێندەواریدان، هەندێكیشان توانای جەستەییسیان گونجاو نیە بۆ ئەم كارە، پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانیش هەندیك هەندێك جار وادەكەن كەسی سەرپێچیكار سزا نەدرێت، ئەویش لەبەر  كەلتور و دابونەریت، بۆیە وا باشترە پۆلیسی دارستان لەنزیك ئەو ناوچانە جێگیرنەكرێن كە خۆیان خەڵكی ئەوێن. هاوڵاتی: گەورەترین مەترسی و كێشەی ئێوە چیە كە لەم بوارەدا رووبەڕووتان بووەتەوە؟ هانا ئەحمەد: گەورەترین كێشەی ئێمە «راوكردنە»، كۆمەڵگە وادەزانێت راوكردن كەمی كردووە بەڵام وانیە، بەشێك لەمیدیاكانیش رۆڵێكی خراپ دەگێڕن لەم بوارەدا و بەبێ هەبوونی زانیاری و بایەخدان بەخودی بابەتەكە، دەست دەدەنە بابەتێك. بۆ نموونە ئەوكاتەی پڵنگەكەی ناحیەی باتیڤا برینداربوو قاچی بوو بەتەڵەیەكی گورگەوە، زۆربەی میدیاكان هەمان سەردێڕیان بۆ هەواڵەكە داناو نوسیبوویان « پڵنگێك بوو بە تەڵەی گورگێكەوە»، ئەمە خۆی داپۆشینی راستیەكان بوو، چونكە گەرچی تەڵەكە بۆ گورگیش داندرابێت، بەڵام كڕین و هەبوونی ئەو جۆرە تەڵەیە خۆی بۆ خۆی نایاساییە، بەڵام هیچیان لەو بارەیەوە بەدواداچوونیان نەكرد. لەپاڵ ئەمانەشدا، بەكارهێنانی پێستی ئاژەڵانیش كەئێستا كۆمەڵێك خەریكی ئەو كارەن و مەترسییە لەسەر ئاژەڵە گیانەوەرە گەورە شیردەرەكان و  كەحكومەت گوێی پێ نادات پێویستە ڕێكاری پێویست لەبەرامبەریان بگرێتە بەر. هاوڵاتی: چ ئاژەڵێكی كێوی لەكوردستان لەلیستی سوردایەو مەترسی لەناوچوون و كەمبوونەوەی لەسەرە؟ هانا ئەحمەد: گیانەوەرمان زۆرە كە لەسەر هێڵی سوری  رێكخراوی « IUCN» پۆلینكراون، بۆ نموونە ئاژەڵەكانی وەك پڵنگ و كەمتیار و بزنی كێوی و ئاسك، لەسەر ئاستی جیهانی مەترسیان لەسەرەو لەسەر هێڵی سوورن، بەڵام لێرە مەترسیەكە لەسەریان زۆر گەورەترە، ئەگەر دۆخەكەش بەم جۆرە بەردەوام بێت بەرەو لەناوچوون دەچن. وەكچۆن زۆرێك لەگیانەوەرە كێویەكان كەساڵانێك لەوڵاتەكەماندا هەبوون ئێستا نەماون، بۆ نموونە جۆرە ئاسكێكمان هەبووە  بەناوی» فیلە گێژە» كە لەكوردستان لەناوچەی دەوروبەری دهۆك و ناوچە سنوریەكان هەبووە، سورە ئاسك و وێز نەماون و بە نەبوو هەژمار دەكرێن. هاوڵاتی: ئێوە كار لەسەر پڵنگ دەكەن، تائێستا چەند پڵنگ لەناوچوون؟ هانا ئەحمەد: لەماوەی ئەم سێ ساڵەی رابردودا واتە لە ٢٠٢١ بەدواوە ئەوەندەی كە تۆمار كراون و ئاگادارین سێ پڵنگ كوژراون كە دوانیان لە بەمۆ بووە و ئەوی دیكەشیان لەپیرەمەگرونە، لەكاتیكدا ژمارەی پڵنگ زۆر كەمە لەكوردستان، ئەو پڵنگەی  باتیڤاش كە قاچی بڕدرایەوە، دەكرێت هەر بەنەبوو دایبنێین، چونكە لە باخچەی ئاژەڵان دانراوەو بەهیچ جۆرێك نابرێتەوە ناو سروشت. هاوڵاتی: كەواتە بەپلەی یەكەم راوكردن گەورەترین مەترسییە لەسەر ئاژەڵانی كێوی؟ هانا ئەحمەدڕەزا: بەڵێ بەدڵنیاییەوە، بەتایبەت لەسەر ئاژەڵە گیانەوەرە شیردەرەكان، چونكە ژمارەیان كەمە، یەك دانەیان راوبكرێت یان بكوژرێت مەترسیە لەسەر هەموویان. هاوڵاتی: ئایا ئەو ئاژەڵە كێویانەی زیانیان پێدەگات، بەشێوەیەكی زانستی چارەسەر دەكرێن ؟ هانا ئەحمەد: بەداخەوە لەكوردستان پسپۆڕی چارەسەركردن و گەڕاندنەوەی ئاژەڵە گیانەوەرە كێویەكان  نییە، بۆیە هەر ناتوانین بەشێوازی زانستی فریای هەر گیانەوەرێك بكەوین تەنانەت ئەگەر لەمەترسیشدا بێت. هاوڵاتی: واتە ئەگەر ئاژەڵێكی كێوی وەك پڵنگ تووشی كێشەی دەروونی یان رووداوێكی نەخوازراو ببێتەوە، ناتوانێت زیاد بكات؟ هانا ئەحمەد: بەدڵنیایی كاریگەری گەورەی هەیە، چونكە گیانەوەری كێوی وەكو مرۆڤ ئاڵۆزە، ئەوانیش تووشی نەخۆشی دەروونی دەبن، گیانەوەری كێوی تەنها بەو سروشتە ئاشنایە كە لێوەی هاتووە، بە بەندكردن و پەیوەست كردنی بەمرۆڤ و مامەڵەی ناتەندروست، بەدڵنیاییەوە تووشی چەندین نەخۆشی دەروونییان دەكات. هاوڵاتی: سەبارەت بەو ئاژەڵانەی لەناو باخچەكانی ئاژەڵاندان چی دەڵێیت؟ هانا ئەحمەد: لەهەموو عێراقدا هیچ كام لەباخچەكانی ئاژەڵان پسپۆڕیان نیە لەچاودێری ئاژەڵەكان، زۆربەیان دەستیان تێكەڵە لە بازرگانی نایاسایی بەئاژەڵە كێویەكان وهانی راوكردنیش دەدەن. ئەو راوچیانە كە ئاژەڵیكی دەگمەنیان دەستدەكەوێت دەیدەن بەم باخچانە كە نە خواردن و نە شوێنی مانەوەشیان گونجاو نیە، جگە لەوەش كەشارەزایی تەواو نیە بۆ چاودێری كردنیان، ئەگەر كەسی شارەزاش هەبێت كەرەستە و دەرمانی پێویست لەبەردەستدا نییە. هاوڵاتی: كاریگەری كەمبوونەوەی ئاژەڵی كێوی و راوكردنی لەسەر كارو ژیانی مرۆڤ چییە؟ هانا ئەحمەد: جووتیارەكانمان هاواریان لێ هەستاوە لەزیادبوونی لەڕادەبەدەری بەراز، لەساڵانی رابردوو بەهۆی ئاژەڵە كێوییە گۆشتخۆرەكانەوە ژمارەیان سنوورداربوو، بەڵام كاتێك ئاژەڵە كێویەكان لەڕادەبەدەر راوبكرێن، ئەوا ژمارەی ئاژەڵانی دیكە زیاد دەكات و ئەمەش هاوسەنگی ژینگەو گیانەوەران تێكدەدەن و كاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر ژیانی هەریەكەمان، بۆیە  دەبێت چاودێری توند بخرێتەسەر راوكردن و چەكهەڵگرتن قەدەغە بكرێت، هاوكات دەبێت سەرچاوە سروشتیەكان بپارێزین و ناوچەی پارێزراویش بۆ ئاژەڵان دروستبكرێت.

هاوڵاتی بە پێی راپۆرتێک کە ماڵپەڕی هەنگاو بڵاوی کردۆتەوە، لە مانگی تەمووزدا لانیکەم ٢٢٥ کەس لە ئێران لە لایەن ناوەندە ئەمنییەتییەکانی کۆماری ئیسلامییەوە دەستبەسەر کراون. لەم ژمارەیە ١٣١ کەسیان کردن کە دەکاتە لە سەدا ٥٨ (٥٨٪) دەستبەسەرکراوەکان. ١٩ کەسیان بەلووچە . لە کۆی دەستبەسەرکراوەکان ٢٩ کەسیان ژن و ٧ کەسیان مناڵن. ١١ کەسیان سەر بە کەمایەتی ئایینی بەهاییەکانن کە لە ئێران بەردەوام لە ژێر چاودێریدان و ئاینێکی قەدەغەیە. لە مانگی ٦ی زایینی، ١٦٨ کەس لە ئێران دەستبەسەر کران  و زۆربەی زۆری دەستبەسەرکراوانی مانگی ٦ هەر کورد و بەلووچ بوون. هاوکات لەگەڵ نزیکبوونەوە لە ساڵڕۆژی کوشتنی ژینا ئەمینی کچە کوردێکی سەقز  و دەستپێکی شۆڕشی (ژن، ژیان، ئازادی) لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران، گوشاری لایەنە ئەمنییەکان بۆ سەر خەڵک زیاتر بۆتەوە. دەسەڵات دەیەوێت بەر بە هەرچەشنە ناڕەزایەتییەک بگرێت و بۆ دەستیکردووە بە گرتن و زیندانی کردنی بەکۆمەڵی خەڵک. ژینا ئەمینی رۆژی ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە شاری تاران دوای سێ رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە، بەهۆی ئەوەی لە لایەن پۆلیس ئەخلاقی کۆماری ئیسلامییەوە لێیدرابوو، گیانی لە دەستدا و مەرگی ژینا ئەمینی شۆڕشی (ژینا)ی لێکەوتەوە کە چەند مانگ لە ئێران بەردەوام بوو.

هاوڵاتی تەنھا لە ماوەی سێ رۆژی رابردوودا لەسنوری سلێمانی پێنج کەس بە رووداوی ھاتووچۆ گیانیانلەدەستداوە و ١١ی دیکەش برینداربوون. لە چەند رۆژی رابردودا، لە سنوی پارێزگای سلێمانی چەند روداوێکی دڵتەزێنی هاتوچۆ رویاندا کە ژمارەیەک قوربانیی لێکەوتەوە و تەنیا لە ماوەی سێ رۆژی ئەم هەفتەیەدا لە چەند روداوێکی هاتوچۆ لە سنوری پارێزگاکە پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە و 11 کەسی دیکەش برینداربون. بەھمەن عەبدوڵا وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی ھاتوچۆی سلێمانی ڕایگەیاند، یەکێک لە ھۆکارە سەرەکییەکانی رووداوەکانی ھاتووچۆ پابەندنەبوونی شۆفێرانە بە رێنمایی و یاساکانی ھاتووچۆ، لەوانە تیژڕەوی و خواردنەوەی خواردنەوە کحولییەکان. وتەبێژی ھاتوچۆی سلێمانی وتیشی، ئەگەر پلانەکانی حکومەت و وەزارەتی ناوخۆ و بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی ھاتوچۆ جێبەجێنەکرێن، کە لە رێنمایی و یاساکان و توندوتۆڵی ئۆتۆمبێلەکان پێکھاتوون، ئەوا رووداوەکانی ھاتووچۆ زیاتر دەبن. ئەو ڕوداوانەی لەم سێ ڕۆژەدا ڕویانداوە : یەکێک لە روداوەکان کە بەهۆی گەورەییەکەیەوە بوە پرسی میدیاکان، لەسەر شەقامی بازنەی مەلیک مەحمود رویدا. بارهەڵگرێک ژمارەیەک ئۆتۆمبێلی راماڵی و زیانی زۆری پێ گەیاندن. ئەمە جگە لە برینداربونی پێنج هاوڵاتی کە برینی یەکێکیان سەختە. یەک رۆژ دوای ئەو روداوە، لەسەر رێگای بەرانان لە شارۆچکەی دەربەندیخان، بارهەڵگرێک ئۆتۆمبێلێکی کرد بە ژێرەوە کە شەش سەرنشینی تێدا بو، بەهۆیەوە پێنج کەس گیانیان لەدەستدا و یەک کەسیش برینداربو. رۆژی پێنج شەممەی هەمان هەفتە، لە دو روداوی هاتوچۆی جیاوازدا لەسەر شەقامی سەرەکی سەرچنار، پێنج کەس برینداربون.

هاوڵاتی شەوی رابردو كەسێك بەهۆی ناكۆكی خێزانیەوە هێرشیكردە سەر ماڵی خەزوری لەیەكێك لەگەڕەكانی شاری كەركوك، دو كەس كوژران و سێ كەسی دیكەشی برینداركرد، بەیانی ئەمڕۆ یەکێکی دیکە لە بریندارەکان گیانی لەدەستدا. رووداوەکە لە گەڕەکی کەرامەی شاری کەرکوک ڕویدا و بە گوێرەی زانیارییەکان ،كەسێك چوەتە ماڵی خەزوری بۆئەوەی هاوسەرەكەی بباتەوە كە پێشتر ناكۆكی لەگەڵدا هەبوە، بەڵام هاوسەرەكەی رازی نەبوە لەگەڵیدا بڕواتەوە بەهۆی ئەوەی كە ئەشكەنجەیداوە . هاوکات لە ئەنجامی ئەمە دەمەقاڵێ لەنێوان زاوا و خەزوری و برای هاوسەرەكەی دروستبوە، لەئەنجامیشدا زاواكە بەچەكی جۆری كڵاشینكۆف دەستڕێژی گوللـەی لەماڵی خەزوری كردوە، خەزوری كوشتوە و پاشانیش چوار كەسی دیكەی برینداركردوە كە ئەوانیش هاوسەرەكەی و خەسوی و برای هاوسەرەكەی و خوشكی هاوسەرەكەی بون، پاش گەیاندنیشیان بۆ نەخۆشخانە هاوسەرەكەی گیانی لەدەستدا. بەیانی ئەمڕۆش خەسووی تاوانبارەکە بەهۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستدا، سەرچاوەیەکی ئەمنی بە هاوڵاتی وت، "ناسنامەی تۆمەتبارەكە ناسراوەتەوە و گەڕان و بەدواداچونی هێزە ئەمنیەكانیش لەبارەی ئەو روداوە دەستیانپێكردوە، تاوەكو ئێستاش دەستگیرنەكراوە."

راپۆرتی: میدڵ ئیست ئای وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا   کاتێک خالید ئەحمەد رۆیشت بۆ سەرۆکایەتی ئەستەنبوڵ لەبەشی بەرێوەبەرایەتی کۆچ و کۆچبەری بەمەبەستی تازەکردنەوەی ناونیشانەکەی، نەیدەزانی کەسەردانە رۆتینییەکەی چی بەسەردێنێت. دروستبونی دەمەقاڵێیەک لەنێوان ئەحمەدو فەرمانبەرێکی حکومی بووە هۆی ئەوەی دەستیگیربکرێت و رەوانەی بەندیخانە بکرێت لەشارێکی تری تورکیا. دوای مانەوە لەبەندیخانە بۆ ماوەی مانگێک لەشاری کیلیس لەباشوری تورکیا، ئەحمەد بەناچاری و بەزۆر بەڵگەنامەیەکی ئیمزاکرد کە بەپێی بەڵگەنامەکە رازیبوونی خۆی دەربڕی بۆ گەڕانەوەی «ئارەزوومەندانە» بۆ باکوری رۆژئاوای سوریا. ئەحمەد تەمەن 53 ساڵ باسی لەوە کردووە کە «لەلایەن پۆلیسێکی گەنجی تورکییەوە لەسەرو قاچی دراوە». ئێستا کە لەماڵی هاوڕێیەکی دەمێنێتەوە لەشاری عەزازی سوریا، کە 10 کیلۆمەتر لەسنوری تورکیاوە دوورە، ئەحمەد ترسی ئەوەی هەیە هەرگیز جارێکی دیکە خێزان و منداڵەکانی نەبینێتەوە. «ماوەی هەشت ساڵە لەئەستەنبوڵ دەژیم و کاردەکەم، منداڵەکانم لەئەستەنبوڵ دەچن بۆ قوتابخانە، هەموو بەڵگەنامەیەکی فەرمیمان هەیە بۆ مانەوەمان لەوێ، بەڵام ئێستا لەیەک جیابووینەتەوە، نازانم کەی دەیانبینممەوە»، ئەحمەد وای وت. بەگوێرەی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، نزیکەی هەزار سوری، کە لەنێویاندا ژن و منداڵ هەن، لەسەرەتای مانگی رابردووەوە بەشێوەی زۆرەملێ لەتورکیاوە دیپۆرت کراونەتەوە بۆ سوریا. هەڵمەتە زۆرەملێکە لەساڵی رابردووەوە دەستیپێکردووە، بەڵام دوای ئەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بردەوە لەحوزەیرانی ئەمساڵدا، هەڵمەتەکە زیاتر کرا. ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکان لەکاتێکدا بوو کە ئاستی جیاکاری و رقلێبوونەوە لەئاوارەکانی سوریا لە ئاستێکی بەرزدا بوو، لەگەڵ ئەوەی هەردوو کاندیدی هەڵبژاردنەکانیش بەڵێنی ناردنەوەی بەکۆمەڵی ئاوارەکانیان دەدا. کەمال کیلیچدارئۆغلۆ، کاندیدی ئۆپۆزسیۆن، چەندینجار بەڵێنی ئەوەیدا کە تەواوی ئاوارەکانی سوریا دیپۆرت بکاتەوە. هەرچەندە ئەردۆغان لەسەرەتاوە پاڵپشتی ئەو سوریانەی دەکرد کە لەجەنگ رادەکەن، بەڵام ئەمیش بەڵێنیدا «بەشێوەیەکی ئارەزوومەندانە» نزیکەی ملیۆنێک سوری بنێرێتەوە بۆ باکوری وڵاتەکەیان. دوای گەڕانەوە لەوڵاتانی کەنداو لەکۆتایی مانگی رابردوو، ئەردۆغان رایگەیاند کە حکومەتەکەی هەنگاوی باشی ناوە لەپلانەکەیدا. «دروستکردنی خانوو لەباکوری سوریا بەردەوامە، ئێستا گەیشتووین بە 100 هەزار بۆ 150 هەزار خانوی دروستکراو،» ئەردۆغان وای وت.   قۆچی قوربانی بەشێوەیەکی بەرچاو ئاوارەکانی سوریا بوونەتە قۆچی قوربانی قەیرانی ئابوری تورکیا کە تێیدا خەڵکی تورکیا هێزی بازاڕکردنیان لەدەستداوە بەهۆی بەرزبوونەوەی لەڕابەدەری هەڵاوسان و خێرا دابەزینی بەرچاوی لیرەوە. ئاوارە سورییەکان ناویشیان بەوشککەرەوەی سەرچاوەکانی تورکیا دەهێنرێت و لۆمەش دەکرێن بۆ چەندین گرفت لەوڵاتەکەدا، هەر لەگێچەڵی سێکسسیەوە بگرە تا تاڵان کردن، ئەمەش دوای بومەلەرزە کوشندەکەی مانگی شوباتی ئەمساڵ. تەها ئەلغەزالی، شیکەرەوەیەکی سیاسی و چالاکوانێکی بواری مافی مرۆڤ، دەڵێت کە رێکارە توندەکانی ئەنقەرە بێئومێدکەرن بەڵام چاوەڕواننەکراو نین. «بەداخەوە، تەنگوچەڵەمەی ئاوارە سورییەکان بۆ بەرژەوەندی سیاسی بەکاردەهێنرێت لەلایەن پارتەکانەوە،» ئەلغەزالی ئەمەی وت و راشیگەیاند سەرۆککۆماری تورکیا دەیەوێت زۆرترین سوری بنێرێتەوە بۆ وڵاتی خۆیان پێش هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لەساڵی داهاتوودا چونکە «ئەو دەزانێت خەڵکی تورکیا دەیانەوێت ئاوارەکان بگەڕێنرێنەوە». بەپێی ئاماری نەتەوەیەگرتووەکان، تورکیا نزیکەی چوار ملیۆن ئاوارەی لەخۆگرتووە کە سێ ملیۆن و 600 هەزار کەسیان بەناچاری لەسوریاوە ئاوارە بوون. لەئێستادا، زیاتر لە 500 هەزار سوری ناویان تۆمارکراوە کە لەئەستەنبوڵ دەژین لەکاتێکدا شارەکانی باشوری وڵات وەک غازیعەنتاب، ئورفە، هەروەها هاتای هەریەکەیان هەزارەها ئاوارەیان لەخۆگرتووە. بەنزیکەیی، هەموو ئاوارەیەک کارتێکی پارێزگاری دراوەتێ کە بەتورکی بە «کیملک» ناسراوە و بەو کارتە دەتوانن لە تورکیا بمێننەوە هەتا ئەوکاتەی وڵاتی خۆیان بەسەلامەت لە قەڵەمدەدرێت یان خۆیان بیانەوێت ئارەزوومەندانە بگەڕێنەوە. بەڵام ئەلغازی دەڵێت ئەم هەڵمەتی دیپۆرتکردنەوەیە لەلایەن حکومەتی تورکیاوە پێچەوانە و سنوربەزاندنی رێککەوتننامەی 1951ی نەتەوە یەکگرتووەکانە لەسەر ئاوارەکان چونکە دۆخی سوریا چ لەژێر دەستی حکومەتی بەشار ئەسەد و چ لەژێر دەستی ئۆپۆزسیۆن بەرەوپێش نەچووە هەرچەندە شەڕو جەنگ لەنێوانیان دامرکاوەتەوە. دەرکردنی ئاوارە سورییەکان هاوتایە لەگەڵ ئەو هەوڵانەی لەسەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەراست دەدرێن بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشق و گەڕانەوە بۆ پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان بۆ پێش ساڵی 2011. هەرچەندە پێشتر ئەردۆغان، بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریای بە «بکوژ» ناودەبرد، بەڵام لەم دواییانەدا نیازی خۆی دەربڕیووە بۆ ئەنجامدانی لوتکەیەکی ئاشتی لەگەڵ ئەسەددا.   سووکایەتی پێکردن و لێدان عەبدولڕەحمان عیسا کە تەمەنی 28 ساڵە و ئەمیش یەکێکە لەوانەی مانگی رابردوو دیپۆرتکراوەتەوە بۆ باکوری سوریا، دەڵێت بەپێچەوانەی ئەوەی کە مافی مانەوەی یاسایی لەتورکیا هەیە بەڵام لەوڵاتەکە دەرکراوە. «سوکایەتیم پێکراو لێشمدرا، پۆلیسێک دەستی گرتم و بەزۆر پەنجەمۆری پێکردم لەسەر پەڕەی قایلبوون بەدیپۆرتکردنەوەی ئارەزوومەندانە،» عیسا وای وت. عیسا دەشڵێت، «ژن و کچەکەم ئێستا لەهاتای دەژین بەبێ پاڵپشتی دارایی لەکاتێکدا من لە رەققە دەژیم کە شاری خۆشم نییە، من خەڵکی حەلەبم بۆچی ناردیانم بۆ رەققە؟» بەپێی وتەی قسەی لەهەندێک خەڵکی سوریا، پرۆسەی دیپۆرتکردنەوەکان سوکایەتی و زۆرەملێی تێدا بووە کە بەشێکی زۆر لەئاوارەکان لەڕێگەی خاڵە سنورییەکانی ژێردەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)ەوە بردراون. ئێستا کە لە رەققە گیریخواردووە، عیسا دەڵێت پێناچێت جارێکی تر بگەڕێتەوە سوریا. «لەئێستادا چاوەڕێی ئەوەم بەسەلامەتی بگەمە ئیدلیب کە ئەویش کارێکی قورسە، کە گەیشتم ئەوکات داوا لەژنەکەم دەکەم تورکیا بەجێبهێڵێت و پێکەوە شاد ببینەوە،» عیسا وای وت. وتەبێژێکی رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ (هیومان رایتس وۆچ) باسی لەوە کرد کە رێکخراوەکەیان «زانیاری باوەڕپێکراوی بیستووە لەسەر جێگۆرکێکردنی سورییەکان بۆ سوریا لەکەمپی ئەلبیسی لە کیلیس لەکاتی جەژنی قورباندا لەمانگی حوزەیران». «بەڵام رێکخراوەکەمان لەئێستادا لێکۆڵینەوەی نوێی خۆی ئەنجام نەداوە، هەرچەندە ئەم راپۆرتانە هاوتەریبن لەگەڵ ئەو شتانەی بەشێوەیەکی سەرەتایی بۆمان ئاشکرا بوون،» وتەبێژەکە وای وت. لەمانگی نیساندا رێکخراوەکە لە راپۆرتێکیدا ئاشکرایکرد کە پاسەوانی سنوری تورکیا بەشێوەیەکی هەڕەمەکی تەقەیان لەهاووڵاتی سوری کردووە لەسەر سنور. لە راپۆرتەکەدا ئەوەش هاتووە کە ئەوانەی هەوڵی مافی مانەوە دەدەن و کۆچبەرانیش کەدەیانەوێت سنوری تورکیا ببڕن دووچاری ئەشکەنجەو هێز بوونەتەوە.   ‹تەواوی ژیانم تیاچوو› ئەحمەد یاسینی تەمەن 24 ساڵ کە لەئەنقەرە دەژیا ئەوەی ئاشکراکرد کە لەخەودا بووە کاتێک لە بەرەبەیانی 4ی کانونی یەکەمی 2022 هێزێکی پۆلیس لەدەرگاکەیانداوە. ئەو دەڵێت کاتێک دەرگاکەی کردووەتەوە، دەستبەجێ لەگەڵ خێزانەکەیدا دەستگیرکراون و بردراون بۆ بنکەی پۆلیس. «دواتر رەوانەی بەندیخانەی ئەنقەرە  کراین کە لەوێ دوو رۆژ نانمان نەخوارد،» یاسین وای وت. یاسین دەشڵێت، «دواتر پۆلیسیك داوای لێکردین بەڵگەنامەیەک ئیمزا بکەین و وتی تەنها پەڕەیەکە بۆ ئەوەی شتەکانمان لەبۆکسێکی سەلامەتدا دابنێین، بەڵام خێزانم کە دەتوانێت تورکی بخوێنێتەوە زانی ئەوە بەڵگەنامەی قایلبوونە بۆ دیپۆرتکردنەوە». یاسین باس لەوە دەکات کە کاتێک رەتیکردووەتەوە بەڵگەنامەکە ئیمزا بکات، لێیدراوە و بەزۆر ئیمزای پێکراوە. «ئێستا لەحەلەب دەژیم، ئێرە سەلامەت نییەو لێرە کارم نییە، تەواوی ژیانم تیاچوو،» یاسین وای وت. لەسەرەتای ئەمساڵەوە، روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، مردنی 11 کەس و برینداربوونی 20 کەسی تری لەسەر دەستی پاسەوانی سنوری تورکیا تۆمارکردووە لەسەر سنوری سوریا-تورکیا. لەسەرەتای هەفتەی رابردوو، میدیاکانی ناوخۆی تورکیا رایانگەیاند، لەباکوری رۆژهەڵاتی سوریا چەندین سوری وەک دەربڕینی نارەزایی خێمەیان هەڵداوە «بەئامانجی ئەوەی بەرپرسانی تورکیا قایل بکەن رێ بەنەخۆشانی شێرپەنجە بدەن بچنە تورکیاوە بۆ وەرگرتنی چارەسەر». ئەم کەمپینە دوای ئەوە ئەنجامدرا کە لەمانگی شوباتی ئەمساڵەوە بەرپرسانی تورکیا رێگە دەگرن لە نەخۆشانی شێرپەنجە بچنە نێو تورکیاوە، ئەمەش بووەتە هۆی مردنی چەندان کەس.

هاوڵاتی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی دیاریکرد و بەپێی مەرسومی سەرۆکایەتی هەرێم، رۆژی 25ی شوباتی ساڵی داهاتو هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت. دڵشاد شەهاب، وتەبێژی سەرۆکایەتی هەرێم لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ دوای سەردانیکردنی سەرجەم لایەنەکان و گفتوگۆکردن لەگەڵ کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، دواجار سەرۆکی هەرێمی کوردستان وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی دیاریکرد. وتیشی: بەپێی مەرسومی سەرۆکایەتی هەرێم، بڕیاردرا رۆژی 25/2/2024 هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت. وتەبێژی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەشکرد، "دڵنیاتان دەکەمەوە هەموو لایەنەکان لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەو رۆژەدا یەکدەنگن."

هاوڵاتی بە پێی ئامارێک کە ماڵپەڕی هەنگاو بڵاوی کردۆتەوە لە مانگی تەمووزی ٢٠٢٣، لانیکەم ٢٠ کۆڵبەر و کاسبکار لە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون یان بریندار بوون کە ٨٥٪ی ئەو حاڵەتانەش بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران بوونەتە قوربانی. بە پێی ئامارەکانی ماڵپەڕی هەنگاو،  لە کۆی ئەو ٢٠ کەسە ٢ کۆڵبەر کوژراون و ١٨ کۆڵبەر بریندار بوون، ٣ کەسیان مناڵی خوار ١٨ ساڵ بوون. بە پێی ئامارەکان، لە مانگی رابردوودا لە پارێزگای کرماشان ١٤ کۆڵبەر بوون بە قوربانی کە زۆرترین رێژەیە لە چاو پارێزگاکانی دیکەی کوردستان. هۆکاری گیانلەدەستدان یان برینداربوون: تەقەکردنی ڕاستەوخۆ: ١٧ کەس (١٦ بریندار و ١ کوژراو) کە دەکاتە ٨٥٪ی کۆی حاڵەتەکان. ڕووداوە سروشتییەکان: ٢ کەس (١ کوژراو و ١ بریندار) کە دەکاتە ١٠٪ی کۆی حاڵەتەکان. لێدان و بێڕێزیکردن: ١ کەس (بریندار) کە دەکاتە ٥٪ی کۆی حاڵەتەکان. جیاکردنەوەی ئامار بەپێی پارێزگاکان: پارێزگای ورمێ: ١ کەس (کوژراوە) پارێزگای سنە: ٥ کەس (١ کوژراو و ٤ بریندار) پارێزگای کرماشان: ١٤ کەس (بریندار) تەقەکردنی هێزە چەکدارەکان هێزە کانی بنکە سەربازییەکانی سەر سنوور: ١٧ کەس (١ کوژراو و ١٦ بریندار ) سوپای پاسداران: ١ کەس (١بریندار)   بێکاری، نەبوونی دەرفەتی کار و نەبوونی ناوەندی پیشەسازی و کارگە و کۆمپانیا وایکردووە بەشێکی زۆر لە خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ دابینکردنی بژیوی ژیانی خۆیان روودەکەنە کردنی  کاری مەترسیدار و ئەستەمی کۆڵبەری.    

شەنای فاتیح كێشە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان لەهەرێمی كوردستاندا پەرەی سەندووەو دەیان منداڵ لەزیندانەكاندا شەوو رۆژ دەكەنەوە بەهۆی ئەوەی كەدایكیان بەهۆی رووداوێكەوە لەزیندانەكاندایە. بەپێی نوێترین ئامار كەدەست رۆژنامەی هاوڵاتی كەوتووە لەهەرسێ چاكسازی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان، ٣٠٧ ژن لەزیندانەكاندا دەمێننەوە لەگەڵ ٦٧ منداڵ. تاڤگە عومەر، بەڕێوبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی و پاراستنی مافی مرۆڤ لەدەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: ئەو منداڵانە لەزۆربەی مافەكانیان بێبەشن و بەدڵنیاییەوە گەر بەوشێوەیە ژیان بەسەربەرن تاكێكی تەندروست دەرناچن و هەوڵدەدرێت گفتوگۆ لەگەڵ كەسوكاریاندا بكرێت بۆئەوەی وەریانبگرنەوە. هەروەها وتیشی:» بەڕێوەبەرایەتی گشتی چاكسازی كۆمەڵایەتی و ئەنجومەنی چاودێری نەوجەوانان لەهەرێمی كوردستان و دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ، چاودێری ئەو بابەتە دەكەن، گەربێت و لەلایەن كەسوكاریانەوە رەتبكرێنەوە ئەوا ئەو منداڵانەی تەمەنیان سەروو سێ‌ تاچوار ساڵە لەناو چاكسازییەكاندا لەدایكیان جیادەكرێنەوە. بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی و پاراستنی مافی مرۆڤ لەدەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ ئاماژەی بەوەشكرد كەئەو منداڵانە دەخرێنە شوێنێكی تایبەت، یان شوێنێكیان بۆ دەكرێتەوەو لەناو خانەكانی چاودێری نەوجەواناندا بەجیا دادەنرێن. تاڤگە عومەر ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كەچەندین جار دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ نووسراوی ئاڕاستەی وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی كردووە. دەشڵێت: وەزیری كار بەفەرمی لیژنەیەكی پێكهێناوە لەسەر كەیسی ئەو منداڵانەو تا بتوانن ئەو منداڵانەی سەروو سێ‌ تا چوار ساڵان شوێنێكی تایبەتیان بۆ دابین بكرێت تاسەرجەم ئەو مافانەی بۆ منداڵان پێویستن بەتایبەت مافی خوێندن و بەرجەستەكردنی مافەكانیان وەك منداڵانی ئاسایی بۆیان دابین بكرێت. بەپێی ئاماری دەستەی مافی مرۆڤ كەدەست رۆژنامەی هاوڵاتی كەوتووە ٣٠٧  ژن لەچاكسازییەكانی هەرێمی كوردستاندان بەم شێوەیە: چاكسازی هەولێر ٥١ گیراو (سزادراو)، ١٥٢ راگیراو چاكسازی سلێمانی ٤٤ گیراو، هیچ بەندكراوێكی راگیراو نییە چاكسازی دهۆك ٣٧ گیراو، ٢٣ راگیراو بەپێی هەمان ئامار ژمارەی ئەو منداڵانەی لەنێو چاكسازییەكاندا لەگەڵ دایكیاندا دەمێننەوە ٦٧ منداڵن و تەمەنیان لەشیرەخۆرەوە تا 13 ساڵییەو زۆرترین منداڵ لەچاكسازی هەولێردا دەمێننەوە بەم شێوەیە چاكسازی هەولێر ١٩ منداڵی نێرو ٢٧ منداڵی مێ چاكسازی سلێمانی دوو منداڵی نێر چاكسازی دهۆك نۆ منداڵی نێرو ١٠ منداڵی مێ نوشار قاسم، توێژەری كۆمەڵایەتی و بەرپرسی هۆبەی توێژینەوە لەچاكسازی هەولێر لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە لەلایەن خودی وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتییەوە لیژنەیەك پێكهاتووە بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەو منداڵانەو هەوڵیش هەبووە تا لەپڕۆژەی (خێزانی جێگرەوە) بدرێن بەو خێزانانەی كەدەخوازن منداڵ بەخێوبكەن. هەروەها نوشار قاسم وتیشی:» ئەو قوتابخانەیەی لەچاكسازییەكەماندا هەیە بەپێی یاسا تایبەتە بەسزادراوان، تیایدا هاوكاری زۆری ئەو منداڵانە كراوەو كاتێك هەندێك لە ژنە سزادراوەكان دەچن بۆ قوتابخانە، منداڵەكانیشیان لەگەڵیاندایەو لەلایەن مامۆستایان و تیمی قوتابخانەكەمان یارمەتی دەدرێن و هەوڵیان لەگەڵ دەدرێت بۆ فێربوون و پێداویستییەكانیان بۆ دابیندەكرێت». «لەئێستادا چەند رێكخراوێكی نێودەڵەتی و ناوخۆیی كار لەگەڵ ئەو منداڵانە دەكەن بەپێی خشتەیەكی دیاریكراو رۆژەكانی هەفتە چالاكی هونەری، فێركردن، وەرزشی ئەنجام دەدەن». نوشار قاسم وادەڵێت. بەرپرسی هۆبەی تووێژینەوە لەچاكسازی هەولێر باسی لەوەشكرد كەپێداویستییە سەرەتاییەكانی وەك خۆراك، جلوبەرگ، شیر، پێداویستی تەندروستی، بەبەردەوامی چاكسازییەكەیان دابینی كردووە. نوشار قاسم هەروەها دەشڵێت:» تەنانەت لەسەختترین بارودۆخیشدا لەڕێگەی رێكخراوەكان و كەسانی خێرخوازیشەوە ئەو پێداویستیانە دابینكراون، بەڵام داوا دەكەین كە شوێنێكی تایبەت بۆ ئەو منداڵانە دروستبكرێت و نەهێنرێنە ناو چاكسازی، چونكە تێكەڵ بەكەسانی تر دەكرێن و چاویان لەژینگەیەك دەكرێتەوە كەنابێت ئاشنایەتییان هەبێت بەو شوێنە». ئەو تووێژەرە باس لەوەشدەكات بینای چاكسازییەكە باش نییەو قەرەباڵغە بەهۆی زۆری ژمارەی راگیراوان و سزادراوان، بۆیە داوا دەكەن ئەو منداڵانە لەشوێنێكی باشترو ئارامتر دابنرێن. پارێزەر نەریمان ئەحمەد، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» مانەوەی ئەو منداڵانە لەزینداندا یاساییە چونكە بەفەرمانی دادوەرەو پێش ئەوەی منداڵەكە رەوانەی زیندان بكرێت دادوەر كەسوكاری منداڵەكە بانگهێشتی دادگا دەكات بۆ ئەوەی بزانن كە ئەو منداڵە دەگرنەخۆ یان نا، لەحاڵەتی لەخۆنەگرتنی منداڵەكە لەلایەن كەسوكاریانەوە دەبرێنە زیندان». ئەو پارێزەرە ئاماژەی بەوەکرد  دۆخی ئەو منداڵەی لەنێوان چوار دیواردان وەك ئەوە نییە لەژینگەیەكی دیكەدا بژین و بێگومان بۆشایی دەبێت، بەڵام ئەمە بەو مانایە نایەت كە هیچ شتێكیان بۆ دابین نەكراوە بەڵكو هەندێك پێداویستیان بۆ دابینكراوە هەرچەندە كەموكووڕی هەیە. «وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی پێویستە زیاتر بەدەم ئەم بابەتەوە بچێت و ژینگەیەكی تایبەت بەو منداڵانە دروستبكات، لەناو زیندانەكاندا لەژێر سەرپەرشتی دایكیان و رێكخراوەكانی تایبەت بەمافی منداڵان تا هەست نەكەن لەناو چوار دیواردان»، نەریمان ئەحمەد وای وت.

هاوڵاتی ئەمڕۆ نۆ ساڵ بەسەر هێرشی داعش بۆ سەر شەنگال و جینۆسایدکردنی ئێزدییەکاندا تێدەپەڕێت کە دوای کشانەوەی هێزەکانی پێشمەرگە  لەوناوچانە رویدا و بەهۆیەوە هەزاران ژن و کچ لەلایەن چەکدارانی ئەو رێکخراوەوە رفێران. بەرەبه‌یانى 3ی ئابی 2014 چەکدارانی داعش هێرشیان کردە سەر شەنگال و ئێزدییەکان بەفریای راکردن و بەجێهێشتی ناوچەکەیان نەکەوتن هه‌زارانیان رفێندران و بێسه‌روشوێن کران، ئەو کارەساتەش هێشتا بەردەوامی و هەیە و هەزاران ژن و کچ رزگارنەکراون و چارەنوسیان نادیارە. بەگوێرەی وتەی ئەو کەسانەی لە نزیکەوە شاهێدحاڵی روداوەکە بون، هێرشەکەی چەکدارانی داعش لە دەوروبەری کاتژمێر 3:00ی بەرەبەیانی 3ی (ئاب/8)ی 2014 دەستیپێکردوە و سەرەتا لە بەرەکانی ناحیه‌ی‌ بلێ‌ و قه‌زای‌ به‌عاج  شەڕ لەنێوان هێزەکانی پێشمەرگە و داعش رویداوە، بەڵام کشانەوەی هێزەکانیپێشمەرگە لەو ناوچانە هیچ رێگەیەکی لەبەردەم خەڵکی شەنگال نەهێشتەوە جگە لە هەڵهاتن و لەدوای شەش کاتژمێریش شەنگال بەتەواوی لەلایەن داعشەوە کۆنتڕۆڵکرا. لەگەڵ پێشڕەوییەکانی داعش و گەیشتنیان بە مەخمور، گوێر و خازر کە سێ هێڵن بە ئاراستەی هەولێر، مەترسییەکانی داعش زیاتر بو، تا دواجار ئەمەریکا هاتە سەر خەت و یەکەم گورزیان لە داعش وەشاند. دوای داگیرکردنی قەزاکە، کوردانی ئێزدی پەنایان بۆ چیای شنگال برد و دوای (10) رۆژ مانەوە، بە هاوکاری هێزەکانی پێشمەرگە و شەڕڤانانی یەپەگە، توانرا رێگەی دەربازبون بۆ ئەو هاوڵاتیانە بکرێتەوە و بەشێکی زۆریان دوای گەیاندنیان بە رۆژئاوای کوردستان و بەشێکیان لەڕێگەی دەروازەی سێمێلکاوە گەیندرانەوە باشوری کوردستان و لە کامپی خانکێ لە دهۆک نیشتەجێکران.  بەپێی ئامارەکان لەو تاوانەدا زیاتر لە (360) هەزار کوردی ئێزیدی ئاوارە بون و زیاتر لە شەش هەزار 400 ئێزیدی دیکەش کەوتنە ژێر دەستی داعش، تائێستاش چارەنوسی بەشێکى زۆرى هاوڵاتى و رفێنراوی ئێزدی نادیارە کە بە دوو هەزار و 713 کەس خەمڵێنراوە، ماوەى چوار ساڵیشە پەرلەمانى کوردستان ئەم کۆمەڵکوژییەى بە جینۆساید ناساندوە، بەڵام تا ئێستا هیچ قەرەبویەکیان بۆ نەکراوەتەوە. هاوکات، بەگوێرەی نوێترین ئاماری نووسینگەی رزگارکردنی کوردانی ئێزدی لە دەستی داعش، تاوەکو ئێستا 83 گۆڕی بەکۆمەڵی کوردانی ئێزدی و ژمارەیەک گۆڕی تاکەکەسی لە شنگال دۆزراونەتەوە. بەپێی ئامارەکە، ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی هێرشی داعشەوە لە 3ی ئابی 2014دا رفێندراون، 6417 کەس بوون؛ 3548 کەسیان لە رەگەزی مێ و 2869 کەسیان لە رەگەزی نێر بوون. لەو ژمارەیە 3570 کەسیان رزگار کراون؛ 1208 ژن، 339 پیاو، 1066 منداڵی کچ و 957 منداڵی کوڕن.

هەناو بابا رەسوڵ بەنزین لەهەولێر گرانترە بەراورد بەسلێمانی و جیاوازی نرخی لترێك بەنزینی نۆرماڵ 200 دینارە، وتەبێژی بەنزینخانەكانی هەولێر دەڵێت:» دابەزینی بەهای دینار بەرامبەر دۆلارو جێبەجێنەكردنی یاسای بودجەی عێراق هۆكاری گرانبوونی نرخی بەنزینن». نرخی بەنزین جارێكی دیكە لەهەرێمی كوردستان بەرزبووەتەوە، لەكاتێكدا خەڵك چاوەڕێی دابەزینی نرخەكەی بوو، شۆفێران هاواریان لێهەستاوەو بازرگانانیش دەڵێن بەدەست ئەوان نییەو باس لەهۆكارەكانی گرانبوونی نرخی بەنزین دەكەن. ئێستا لەهەولێر و دهۆك لیترێك بەنزینی نۆرماڵ گەیشتووەتە هەزارو 100 دینار و لیترێك بەنزینی موحەسەن 1300 دینار و سوپەریش 1450 دینار لەزۆر بەنزینخانەش بەنزینی نۆرماڵ هەرزوو نامێنێ چونكە نرخەكەی لەدوو جۆرەكەی دیكە هەرزانترەو شۆفێران سەرەی بۆ دەگرن، لەسلێمانی و هەڵەبجەش لیترێك بەنزینی نۆرماڵ 900 دینارە. جەنگی مەجید، وتەبێژی ئەنجومەنی بەنزینخانەكانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەنزینی حكومی هەروەك خۆیەتی ٧٥٠ دینارە، بازرگانییەكەش بەپێی پێویستی كەم بێت گران دەبێت و زۆریش بێت دادەبەزێت». وتیشی:»هۆكاری كەمبوونەكەی ئەوەیە كەپێشتر رێگاكان نەبوو، سامانە سروشتییەكان لەچەندڕۆژی رابردوودا بڕیارێكی دەركرد كەڕێگاكان بكرێنەوە، هەروەها گرانبوونی دۆلار و نەكەوتنە بواری جێبەجێكردنی بودجەشەوە هۆكارن». وتەبێژی ئەنجومەنی بەنزینخانەكانی هەولێر دەشڵێت :»رەنگە رێگاكان بكرێنەوەو دۆلاریش وا دادەبەزێت ئەگەر هەیە نرخی بەنزین هەرزان بێت». «پاڵاوگەكانی لانازو كار بەنزینی حكومی بە ٧٣٠ دینار دەدەن و بە ٧٥٠ دەفرۆشرێتەوە، بازرگانییەكەش كە هەرئەوان بەشێكی دابین دەكەن ئەمڕۆ بە ١٠٨٠ دینار دراوە بەبەنزینخانەكان». جەنگی مەجید وای وت. نافز مستەفا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» نرخی بەنزین زۆر گران بووە، هۆكارەكە بەتەواوی نازانرێت و زیاتر ئەوەیە كەبەرهەمهێنانی لەپاڵاوگەكان كەمبووەتەوە». وتیشی:»ئێمە بەردەوام لەسەر هێڵین و لێكۆڵێنەوە لەهۆكاری گرانبوونی نرخی بەنزین دەكەین، وەزارەتی سامانە سروشتیەكانیش رایگەیاندووە كەئاسانكاری دەكەن بۆ بازرگانەكان كەبەنزین بهێنن». لەساڵی 2019 ەوە نرخی بەنزین بەهەرسێ جۆرەكەیەوە لەهەرێمی كوردستان سێ هێندە بەرزبووەتەوە، لەكاتێكدا بەرپرسانی حكومی بەردەوام باس لەهەوڵی چارەسەركردنی كێشەكە دەكەن، بەڵام هێشتا چارەسەر نەكراوە. ئازاد كەریم، شۆفێری تاكسی لەسلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»شۆك بووم كە هاتم بینیم بەنزین 75 دینار چووەتەسەر، لەكاتێكدا لە شارەكانی دیكەی عێراق بەنزین كەمترە لە 500 دینارو لێرە(سلێمانی)  نۆرماڵ بە 900 یە». ئەو شۆفێرە داوای  لەبازرگانەكان كرد «ویژدانیان بەكاربهێنن». وتەبێژی بەنزینخانەكانی سلێمانی هۆكاری بەرزكردنەوەی نرخی بەنزین لەپارێزگای سلێمانی ئاشكرا دەكات. بەهمەن قادر وتەبێژی بەنزینخانەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «نرخەكان وەك خۆیانن، بەنزین لای ئێمە ٥٠ دینار بەرزبووەتەوە، ئەویش بەهۆی ئەوەی پاڵاوگەكان وەكو كارو بێجی زیاتر لەمانگێكە لەكاركەوتوون، پاشان ماوەی مانگێكە ئەو بەنزینەی عێراق بڕدراوە كە بە ٧٥٠ دینار بوو «. وتەبێژی بەنزینخانەكانی سلێمانی پێشیوابوو كە دابەزینی بەهای دینار بەرامبەر دۆلارو بەرزبونەوەی نرخی نەوت لەبۆرسەی جیهانی كاریگەری هەبوو، وتیشی:»هەموو بازرگانێك لەسنووری خۆماندا ئازاد بووەو كەس سوتەمەنی قۆرغ نەكردووەو كێ سوتەمەنی دەهێنێت و دیفرۆشێت ئازادە». «لەئێستادا بەنزینخانەكانمان لەزەرەردان و هەوڵمانداوە كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكەین، تا ئەو سنورەی بۆمان دیاریكراوە بەنزینخانەكان و بازرگانەكان هەوڵمانداوە نرخ گران نەبێت، بەڵام پاڵاوگەكانی كارو لاناز بەزین گران دەكەن و بەنرخێكی هەرزان نایدەنە بەنزینخانەكان، بەڵام پاڵاوگەیەكی دیكە كەزیاد لەمانگێكە كێشەی سیانەی هەبووە، بڕیارە دەستپێبكاتەوەو هاوكاری بەنزینخانەكان بكاتەوە « بەهمەن قادر وای وت. كەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هۆكاری یەكەم و سەرەكی گرانبوونی نرخی بەنزین قۆرغكارییە چ لەلایەن پاڵاوگەكانەوەو چ لەلایەن بازرگان و خاوەن وێستگەكانەوە، جگە لەوەی هیچ دەزگایەك لەهەرێمی كوردستاندا چاودێری نرخی بەنزین ناكات». وتیشی:» هەندێك هۆكاری تریش هەن وەك بەرزبوونەوەی بەهای دۆلارو بەهای نەوت و ئەمانە دەكەنە بیانوو بۆ ئەوەی زیاد لەپێویست نرخەكەی گران بكەن، لەكاتێكدا پاڵاوگە بۆ خۆی نەوتی خاو پەیدا دەكات و بەنرخی بازرگانی دەیفرۆشێت ئیتر حكومەت چیبكات». «پێویستە حكومەت چاودێری بكات لەڕووی كوالێتییەوەو قازانجەكەی بۆ دیاری بكات و ناكرێت بەمشێوەیە بازاڕی بۆ ئازادبێت و خۆی قازانج بۆ خۆی دیاری بكات، رۆڵی حكومەت لەم پرسەدا خراپەو بووەتە لایەنگیریش ئەگەربێتو لەڕووی نرخ و كوالێتییەوە چاودێری بكرێت نرخی بەنزین كۆنترۆڵ دەكرێت، بەڵام حكومەت مەبەستی نییە». كەریم عەلی وادەڵێت. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەشڵێت:» چەند چارەسەرێك بۆ ئەم پرسە هەیە، حكومەتی هەرێم خۆی نەوتی خاو بداتە پاڵاوگەكان بەنرخی پاڵپشتی بدرێتە هاووڵاتیان، هەروەها رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی عێراقی كەخاڵێكی زۆر گرنگەو كوالێتی و نرخی بەنزین رێكبخەنەوە تاهەرێمی كوردستانیش لەڕووی سوتەمەنییەوە سەقامگیربێت». كەریم عەلی ئاماژە بەوەدەكات «هەروەها چاودێرییەكی چڕی پاڵاوگەكان و بازرگانەكان و خاوەن وێستگەكان بكرێت و نرخ و قازانجیان بۆ دابینبكرێت ئەوكاتە كۆنترۆڵی نرخی بەنزین دەكرێت و بەرزی و نزمی روونادات».

سەركۆ جەمال دوایین كۆبوونەوەی یەكێتی و پارتی لەسەر ئاستی باڵا لەسلێمانی رۆژی یەكشەممە 30-7-2023 ئەنجامدرا، بەڵام تەنها لەسەر ئەوە رێككەوتوون كەهەڵبژاردن ئەنجامبدرێت و ناكۆكیەكانیشیان لەناو حكومەت كەمبكەنەوە، جگە لەوەی لەسەر یەك لیستی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق رێكنەكەوتوون، كە بڕیارە لە 18-12-2023 بەڕێوەبچێت. پێشنیاركراوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمانگی ئایار یان سەرەتای حوزەیرانی 2024 ئەنجامبدرێت، بەڵام سەرۆكایەتی هەرێم چاوەڕێی رێككەوتنی پارتی و یەكێتی دەكات. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی كە لەچەند سەرچاوەیەكی پارتی و یەكێتی دەستیكەوتوون، لەدوایین كۆبوونەوەیاندا ئەو دوو حزبە لەسەر سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ناكۆك بوون، یەكێتیی هێشتا داوای فرەبازنەیی‌و دابەشكردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكان دەكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا. هەر بەپێی بەدواداچوونەكان، لەسەر ناكۆكیەكانی وەزارەتی پێشمەرگە، یەكێتی داوای 50 بە 50 دەكات، لەسەر پرسی دروستكردنی لیستی كوردیش لەكەركوك ئەو دوو حزبە هیچ رێككەوتنێكیان نەكردووە. پێش كۆبوونەوەكە سۆران جەمال تاهیر وتەبێژی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» پرسی هەڵبژاردنەكانی هەرێم و عیراق و پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا و بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق، لەگەڵ چەند پرسێكی دیكە تەوەری كۆبوونەوەكەی نێوان مەكتەبی سیاسی یەكێتی و پارتی دەبێت». پێشتریش چەند جارێك یەكێتی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر ئاستی مەكتەبی سیاسی كۆبوونەتەوە، دواكۆبوونەوەیان رۆژی ٩-٧-٢٠٢٣ بوو لەپیرمام، پێش كۆبوونەوەكەی پیرمامیش هەردوو مەكتەبی سیاسی یەكێتی و پارتی لەبارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتی رۆژی ٢٥-٦-٢٠٢٣، لە هەولێر كۆبوونەوە. بەوتەی سەرچاوەیەكیش لەمەكتەبی سیاسی یەكێتی بۆ هاوڵاتی پرسی سەرەكی كۆبوونەوەكە هەڵبژاردن بووەو تیایدا هەردوولا لەبارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و كەمكردنەوەی ناكۆكیەكانیان لەناو حكومەت رێككەوتوون، هەروەها لەبارەی كاتی هەڵبژاردنی هەرێم و چۆنیەتی بەشداریكردنیان لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لەناوچە جێناكۆكەكان بەپێویستیان زانیوە گفتوگۆی زیاتر ئەنجامبدرێت. ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»یەكێتی هەموو كاتێك ئامادەیە بۆ هەڵبژاردن ئەوەی دەوترێت یەكێتی نایەوێت هەڵبژاردن بكرێت تەنها هەڵمەتێكی میدیایی پارتییە و راست نییە». وتیشی:»یەكێتی لەڕووی مەبدەئییەوە ئامادەیە بۆ هەڵبژاردن و تەنیا رێگریش لەبەردەم هەڵبژاردن ئەو رێوشوێنانەیە بۆ هەڵبژاردنێكی شەفاف پێویستن». وەك ستران عەبدوڵا ئاماژەی پێدەكات «یەكێتی دەیەوێت هەڵبژاردنێكی شەفاف بكرێت نەك هەڵبژاردنێك پێشتر ئەنجامەكەی ئاشكراو زانراو بێت». هاوكات دڵشاد شەهاب وتەبێژی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»سەردانی هەموو لایەنەكانمان دەستپێكردووەو دوای كۆبوونەوەكانیش سەرۆكایەتی هەرێم كاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دیاریدەكات». ئەمە لەكاتێكدایە، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رۆژی 31-7-2023 رایگەیاند ئەگەر تاكۆتایی مانگی حەوت سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دیارینەكات ناتوانن ئامادەكاریەكان دەستپێبكەن بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لەمانگی شوباتی 2024 ئەنجام بدرێت. دوای ئەو گرژییانەی كە لەنێوان هەردوو حزب لەسەر یاسای بودجەی گشتی عێراق دروستبوو، رۆژی 26ی ئایاری ئەمساڵ وەفدی باڵای پارتی‌و یەكێتیی لەبارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتیی لەهەولێر كۆبوونەوە. رۆژی 9-7-2023، جارێكی تر كۆبوونەوە، ئەمجارەیان وەفدی یەكێتیی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی چووە پیرمام بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ پارتی، بەڵام ئەو كۆبوونەوەیەش هیچ ئەنجامێكی نەبوو، بافڵ تاڵەبانی بەنیگەرانییەوە هاتە دەرەوە‌و بە میدیاكانی وت:» یەكێتیی هێزە، یەكێتیی بە بێدەنگی نامێنێتەوە، هەر شتێك رووبدات لەمەودا وەك خۆی وەڵام دەدرێتەوە». بەڵام دوایین كۆبوونەوەی دەباشان وادەردەكەوێت كەمێك گرژییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی كەم كردبێتەوە، بەڵام ناكۆكییەكانی كۆتایی پێنەهێناوە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، لە كۆبوونەوەی ڕۆژی 3-7-2023 ی پارتی‌و یەكێتیدا، وەفدی یەكێتیی بەوەفدی پارتییان وتووە «دابەشكردنی پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە دەبێت 50 بە 50 بێت‌و بڕیاری بریكاری وەزیری پێشمەرگە دۆخەكەی شێواندووە‌و یەكێتیی بە 57 بە 43 رازی نییە». بەڵام لەبەرامبەردا وەفدی پارتی گلەییان لەیەكێتیی هەبووە لەوەی سەرقاڵی دروستكردنی هێزی ئەمنیی نوێن‌و دەیانەوێت لەبواری ئەمیندا لەبری حكومەتی هەرێم مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكەن. هاوكات هەر لەكۆبوونەوەكەدا وەفدی یەكێتیی گلەیی ئەوەی لەپارتی كردووە، رێگری دەكەن لەدانانی كەسێك بەوەكالەت بۆ پۆستی وەزیری پێشمەرگە، كە پشكی یەكێتییە‌و ئێستا پۆستەكە بەبەتاڵی ماوەتەوە، لەكاتێكدا پارتی پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەشێوەی وەكالەت بەڕێوەدەبات، یەكێتیش دەیەوێت وەزارەتی پێشمەرگە بكات بەوەكالەت. سەردانی وەفدی پارتی بۆ سلێمانی لەكاتێكدایە ئەم رۆژانە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگفتوگۆدایە لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان بۆ ئەوەی مەرسومێكی نوێ بۆ سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەربكات. نێچیرڤان بارزانی بە نووسراوی فەرمی داوای لەكۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كرد پرۆسەی هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات، كۆمسیۆن وەڵامی دایەوە‌و رۆژی 18ی شوباتی 2024ی دیاریكرد، ئێستا سەرۆكی هەرێم دەیەوێت بەمەرسومێك رۆژی 25ی شوباتی ساڵی داهاتوو بۆ هەڵبژاردنی دیاری بكات، بەڵام بەبێ پشتیوانی یەكێتیی نایەوێت مەرسوم دەربكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا لەماوەی رابردوودا دووجار مەرسومی بۆ هەڵبژاردن دەركردووە‌و هەڵبژاردنیش نەكراوە ئەویش بەهۆی رێكنەكەوتنی پارتی و یەكێتی. راگەیەندراوی كۆتایی كۆبوونەوەی رۆژی 3-7-2023 ی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی هەڵبژاردنەوە دەڵێت:» هەردوولا پشتیوانی لەئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەین لەوكاتەی لەلایەن سەرۆكی هەرێم دیاریدەكرێت لەدوای راوێژ لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان». ئەو دەقەی دەڵێت «دوای راوێژ لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان وادەی هەڵبژاردن دیاری بكرێت» دەریدەخات پارتی و یەكێتی تەنها لەسەر ئەوە رێككەوتوون كە هەڵبژاردن بكرێت ئەگەرنا لەسەر كاتەكەی نەگەیشتوونەتە رێككەوتن. بەوتەی دوو سەرچاوە لەپارتی و یەكێتی بۆ هاوڵاتی، لەدوایین كۆبوونەوەی پارتی‌و یەكێتیدا، وەفدی یەكێتیی جەختی لەسەر ئەوە كردووە هێشتا گرفتیان هەیە لەسەر كورسی كۆتای پێكهاتەكان‌و شێوازی سازدانی هەڵبژاردن. هاوڵاتی ئەوەشی زانیوە هێشتا یەكێتی داوای ئەوە دەكات هەڵبژاردنی داهاتوو بەشێوەی فرەبازنە (چوار بازنەیی هەڵبژاردن) بەڕێوەبچێت‌و سەرجەم كورسییەكانی پەرلەمان (111 كورسی) دابەشبكرێت بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا بە (11) كورسی كۆتای پێكهاتەكانیشەوە. هەر بەپێی زانیاریەكان، وەفدی پارتی جارێكی تر جەختیان لەسەر ئەوە كردووەتەوە كێشەیان نییە لەگەڵ ئەوەدا هەڵبژاردنەكە بەشێوەی چوار بازنە بەڕێوەبچێت، واتا هەر پارێزگایەكی هەرێمی كوردستان بكرێت بەبازنەیەكی هەڵبژاردن، بەڵام چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن، هێشتا لەلایەن پارتییەوە رەزامەندی لەسەر نەدراوە. بەردەوامیی ناكۆكیەكانی پارتی و یەكێتی لەكاتێكدایە، بەر لەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بەبڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لە 30 ئایاری 2023 هەڵبوەشێتەوە، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی كۆتاكان ناكۆك بوون‌و نەگەیشتنە رێككەوتن، تەنانەت بەنێوەندگیری نەتەوەیەكگرتووەكانیش. هەر بەپێی ئەو بەدواداچوونەی هاوڵاتی كردوویەتی، بەهۆی ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەموار نەكراوەتەوە، هەڵبژاردنی داهاتوو دەبێت بەیاسا كۆنەكە بكرێت، كەئەمەش یەكێتی لەگەڵیدا نییە، چونكە یاسا كۆنەكە شێوازی هەڵبژاردنی لەكوردستان بەشێوەی یەك بازنە دیاریكردووە، سەرباری ئەمە یاسا كۆنەكە (11) كورسییەكەی پێكهاتەكان هەر لەسنوری هەولێرو دهۆكدا دەهێڵێتەوە‌و هیچ كوردسییەك بەسنوری سلێمانی نادات. ئەوەش لەكاتێكدایە زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەدادگای باڵای فیدراڵی عێراق سكاڵای لەسەر پێنج ماددەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تۆمار كردووە، رۆژی 6-8-2023 ، دادگای فیدراڵی عێراق یەكەم دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەم سكاڵایە بەڕێوەدەبات.   هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بڕیاربوو لەكۆبوونەوەی 30-7-2023 پارتی‌و یەكێتیدا، تەوەرێكی سەرەكی گفتوگۆكان تایبەت بێت بەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لەناوچە جێناكۆكەكان، لەكاتێكدا هەمان رۆژ دوا وادەی تۆماركردنی ناوی هاوپەیمانێتییەكان بۆ ئەم هەڵبژاردنە كۆتایی هات، بەڵام كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ماوەی هەفتەیەك مۆڵەتی درێژكردەوە. پارتی‌و یەكێتیی‌و لایەنە سیاسییەكانی تر كەمتر لەهەفتەیەك دەرفەتیان لەبەردەستدا ماوە بۆ ئەوەی خۆیان وەكو هاوپەیمانێتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەدیاریكراویش لەكەركوك تۆمار بكەن، بەڵام وەك مەسعود مەلا پەروێز بەرپرسی پەیوەندیەكانی پارتی لەكەركوك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:»تائێستا یەك لیستی كورد لەكەركوك و ناوچە كێشەلەسەرەكان ئەگەرێكی دوورە». وتیشی:»تائێستا هیچ رێككەوتنێك لەنێوان پارتی و یەكێتی نییە بۆ ئەوەی بەیەك لیست لەكەركوك و ئەو ناوچانە بەشداری هەڵبژاردن بكەن». بەڵام وەك ئەو بەرپرسەی پارتی لەكەركوك دەڵێت «ئەگەر دوو لیستی بەهێزیش هەبێت لەكەركوك و ناوچە كێشە لەسەرەكان دەنگی كورد نافەوتێت».

هاوڵاتی پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی موچەی فەرمانبەران راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، نەك شایستەی دارایی نەنێردرا تەنانەت پارەی پێویستی مووچەش نەنێردراوە. دەقی راگەیەندراوەکە.... ئێمە بۆ دابینکردنی مووچە پێویستیمان بە ۹۱۲ ملیار دینارە کە لەعێراقەوە بێت،بەڵام نەک شایستەی دارایی نەنێردرا تەنانەت پارەی پێویستی مووچەش نەنێردراو تەنها ٥۹۸ ملیار دینار واژۆی لەسەرکراوە کە بنێردرێت بۆ مووچە خۆرانی هەرێمی کوردستان، بەرێز سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی لەکۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیران وەزارەتی دارایی ڕاسپارد، بەخێرایی خشتەی مووچە ڕابگەیەنن و دەست بەدابەشکردنی مووچە بکرێت و ئەو کورتهێنانەشی هەیە پڕبکرێتەوە. پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان هاوکات هەر ئەمڕۆ فەرمانگەی میدیا و زانیاری حكومەتی هەرێم لەڕاگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، بڕی 598 ملیار دینار لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە بۆ هەرێمی كوردستان نێردرا. ئەمانە لە کاتێکدایە تایبەت بەدابەشكردنی مووچە لەهەرێمی كوردستان، سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» ئەو پارەیەی عێراق ناردوویەتی گەیشتووەتە بانكی هەرێم و ئەمڕۆ چوارشەممە خشتەی مووچە بڵاودەكەینەوەو دەست بەدابەشكردنی دەكەین». چاوەڕوان دەكرێت رۆژی پێنجشەممە 3ی ئابی 2023 دابەشكردنی مووچە دەستپێبكات و لە 10 رۆژدا دابەش بكرێت. هەر ئەو سەرچاوەیە گوتیشی بڕی 912 ملیار دینار خراوەتە سەر هەژماری بانكی هەرێم لەهەولێرو بڕیارە بەغداد دوای لێكتێگەیشتنەكانی لەگەڵ وەفدی حكومەتی هەرێم پارەی دیكە رەوانە بكات بەڵام حکومەتی هەرێم دەڵێت تەنها 598 ملیار دینار نێردراوە لە لایەن عێراقەوە. لەم ڕاپۆرتەی ئەمڕۆی ڕۆژنامەی هاوڵاتی تەواوی زانیارییەکان بخوێنەرەوە: مۆتەكەی نەگەشتنی مووچە كۆتایی هات

هاوڵاتی سلێمانی، عێراق | 31 ـی تەمموزی 2023 ئاسیاسێڵ، پێشەنگی کۆمپانیاکانی مۆبایل لەعێراق، لەمدواییانەدا هەڵسا بە رێکخستنی دەستپێشخەرییەکی داهێنەرانە بۆ ئاوێتەکردنی شارەزایی کارمەندان لەگەڵ بەخششی خێرخوازی. ئەم دەستپێشخەرییە نوێیە، کە ناوی ‹فێربوون لە پێناو چاکە›ی لێنرا، بووە ئامرازێک بۆ کارمەندانی ئاسیاسێڵ تا لەڕێێەوە پێشکەوتنی پیشەییان بگۆڕن بۆ بەشداریکردنی خێرخوازییانە، ئەمەش پابەندبوونی توندوتۆڵی کۆمپانیا نیشاندەدات بە بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی کۆمپانیاکانەوە. دەستپێشخەریی «فێربوون لە پێناو چاکە» کە لەبەشی سەرچاوە مرۆییەکانی ئاسیاسێڵەوە دەستیپێکرد، هانی کارمەندان دەدات کە پێشوەختە بڕێک لەو کاتەی هەیانە تەرخانی بکەن بۆ گەشەپێدانی خۆیان لە ڕووی شەخسیی و پیشەییەوە لە ڕێی کۆمەڵێک خولی ڕاهێنانەوە. ئاسیاسێڵیش بەڵینیدا کە لە بەرامبەر هەر کاژێرێک کە کارمەند تەرخانیدەکات بۆ ئەم هەوڵی فێربوونە بڕی 8 دۆلار ببەخشێت پێیان. وەکو کاردانەوەیەک بۆ پرەنسیپە جەوهەرییەکانی ئاسیاسێڵ و یەکخستنی هەوڵەکان لەناو کۆمپانیادا، بە سەدان کارمەند بە پەرۆشییەکی زۆرەوە بەشدارییان لە دەستپێشخەرییەکەدا کرد و سەرەنجام بڕی زیاتر لە 22,000 دۆلاری ئەمریکییان کۆکردەوە. و سەرجەم هەموو ئەو بڕە پارەیە دابەشکرا بەسەر هەریەک لە نەخۆشخانەی هیوا بۆ شێرپەنجە لە سلێمانی و «البیت العراقي للإبداع» لە بەغدا. عومە فالح، بەڕێوەبەری بەشی پەیوەندییەکان و میدیا لە ئاسیاسێڵ سەرسامی خۆی دەربڕی بە دەستپێشخەرییەکە کە لە چەند ڕوویەکەوە تایبەتمەندی و سوودی خۆی هەیە و وتی: «ئەم پڕۆژەیە بەرجەستەکردنی گیانی هاوکارییە و بەهێزکردنی خود و هاوسۆزی و بەخشندەییە. کارمەندەکانمان تواناو شارەزاییگەلێکیان هەیە کە بەهیچ نرخێک ناخەمڵێنرێت، هەروەها کاریگەرییەکی بەرجەستەشیان بەسەر کۆمەڵگەوە هەیە. من پێموایە دەستپێشخەرییەکی گرنگ و بێوێنەیە چونکە بەشێوەیەکی جوان گەشەپێدانی خودی کارمەندو بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی پێکەوە کۆدەکاتەوە کە دەبێتە مایەی بەدیهێنانی چەندین سوودی گەورە بۆ هەموو ئەو لایەنانەی پەیوەندیدارن بە دەستپێشخەرییەکەوە». فەندی تایبەت بە دەستپێشخەرییەکە لەلایەن ئاسیاسێڵەوە بەوپەڕی سەخاوەتەوە دابینکرا، ئەمەش تەبا دێتەوە لەگەڵ پابەندبوونی کۆمپانیا بە پەیڕەوکردنی ڕێبازێکی گشتگیری تایبەت بە لێپرسراوێتی کۆمەڵایەتی کۆمپانیاکان لەگەڵ برەودان بە فێربوونی بەردەوام. ئەم ڕێبازە داهێنەرانەیە مژدەی دووبارە ئاڕاستەکردنەوەی دیدگای گشتیی تایبەت بە ڕاهێنانی پیشەیی دەدات بە گوێماندا، لەگەڵ فراوانکردنی کاریگەرییەکانی بۆ دەرەوەی کۆمپانیاکان تا بتوانێت کاریگەری ئەرێنی لەسەر سەرجەم کۆمەڵگە دابنێت. دەستپێشخەریی ‹فێربوون لە پێناو چاکە› چەمکی کەمپینە خێرخوازییە نەریتگەراییەکانی تێپەڕاندووە. دەستپێشخەرییەکە زیاتر شایەتییەکە لەسەر پابەندبوونی نەگۆڕی ئاسیاسێڵ بە گەشەپێدانی بەهرەکانی هێزی کار، و لەهەمان کاتدا باشترکردنی باری بژێوی خەڵک. ئامانج لە کەمپینەکە تەنها گەشەپێدانی تواناکانی کارمەندان نیە و بەس، بەڵکو ئامانجی برەودانیشە بە پرەنسیپگەلێکی جەوهەریی وەکو یەکگرتوویی و سەخاوەت و دەست و دڵفراوانیی.    چاوەڕواندەکرێت ئاسیاسێڵ درێژە بەم جۆرە دەستپێشخەرییانە بدات، کە ئەمەش گیانی خۆتەرخانکردنی بەهێزتردەکات چ بۆ گەشەپێدانی پیشەیی بەردەوامی هێزی کارەکەی و چ لە پێناو قوڵکردنەوەی رۆحیەتی بەرپرسیارێتییە کۆمەڵایەتییەکەی کە ڕەگ و ڕیشەیەکی قوڵی هەیە لەو شوێنانەدا کە کاریان تێدا دەکات. ئەم دیدگایە تەنها بەرجەستەکردنی باوەڕبوونی ئاسیاسێڵ نیە بە پرەنسیپی بەخشینەوە بە کۆمەڵگە، بەڵکو بەردەوامیدانە بە ستراتیژە فراوانەکەی بۆ برەودان بەو خزمەتگوزارییانەی پێشکەشی کۆمەڵگەی دەکات، بە تایبەت لە ڕێی بەرنامەکانی بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتییەوە کە چەندین خەڵاتی جیهانیی بەنرخی بەدەستهێناوە. ئەم ڕێبازە بەرنامە بۆ داڕیژراو و ڕێکخراوە بەشێکە لە پابەندبوونی ئاسیاسێڵ بە بەتواناکردنی عێراقەوە لەڕێی چارەسەرە دیجیتاڵییەکان و بەشداری پێكردنی کۆمەڵگە و دانانی بناغە بۆ ئایندەیەکی گەشتر. --تەواو---   دەربارەی ئاسیاسێڵ   ئاسیاسێڵ «کۆماندەکاتەوە»، دابینکەری سەرەکی خزمەتگوزاریى پەیوەندییەکانی مۆبایل و خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکانە لە عێراق وله‌ 1ى كانونى دووەمی 2023 ــەوە ژماره‌ى به‌شدرابووی 17 مليۆنی تێپەڕاندووە. ئاسياسێڵ وەکو یەکەم کۆمپانیاى خزمەتگوزاریى مۆبایل ناسێنراوە لە عێراق، وە یەکەم کۆمپانیاشە کە تۆڕەکەی هەموو بەشەکانی عێراق دابپۆشێت وخزمەتگوزارییەکانی 4G بە کوالیتییەکی بەرز لە سەرتاسەری سەرجەم پارێزگاکانی عێراق دابینبکات. تۆڕى ئاسياسێڵ زیاتر .0699٪ ـى دانيشتوانى عێراق ده‌گرێته‌وه‌، ئه‌مه‌ش وا ده‌كات كه‌ تۆڕه‌كه‌ى ببێته‌ فراوانترين تۆڕى مۆبايل لە عێراق. ئاسیاسێڵ شانازی بەوەوە دەکات کە لە کانونی دووەمی 2015 ــەوە باشترین دابینکەری خزمەتگوزاری ئینتەرنێتە کە باشترین تۆڕی پەیوەندی بە بەرزترین کوالیتی لە عێراق دابیندەکات.     ئاسیاسێڵ بۆ پەیوەندییەکان، هاوپشکی تایبەت، بەڕێوەبەرێتی پەیوەندییە گشتییەکان: [email protected] بۆ زانیاری زیاتر: www.asiacell.com  

سەركۆ جەمال ماوەی چەند رۆژێكە مانگرتن و بایكۆتكردنی دەوام لەچەند شار و شارۆچكەیەكی هەرێم دەستیپێكردووەو فەرمانبەران داوای مووچەكەیان دەكەن، پاش زیاتر لە 40 رۆژیش بەغدا بڕیاریدا مووچەی فەرمانبەران بۆ هەرێم رەوانە بكات، بەوەش هێشتا فەرمانبەرانی هەرێم مووچەیەكی دیكەیان دەمێنێت وەریبگرن. محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق رۆژی 1-8-2023  دوای كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق قسەی بۆ رۆژنامەوانان كرد.  لەبارەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانەوە سەرۆكوەزیرانی عێراق رایگەیاند: بەشێك لەپشكی هەرێمی كوردستانیان لەبودجەدا ناردووەو ئاماژەی بەوەشكرد، ناردنی پارەكە لە چوارچێوەی یاسای بودجەی گشتیی عێراقدایە. هەروەها لەبارەی ئەوەی كەپەیوەندی بەجێبەجێكردنی رێككەوتنی نێوان هەولێرو بەغداوە هەیە، محەممەد شیاع سوودانی رایگەیاند:» رێككەوتنمان لەگەڵ هەرێمی كوردستان هەیەو لیژنەش لەهەردوولا پێكهێندراوە بۆ چاودێریكردنی رێككەوتنەكە. بڕی 912 ملیار دینار خراوەتە سەر هەژماری بانكی هەرێم لەهەولێرو بڕیارە بەغداد دوای لێكتێگەیشتنەكانی لەگەڵ وەفدی حكومەتی هەرێم پارەی دیكە رەوانە بكات. تایبەت بەدابەشكردنی مووچە لەهەرێمی كوردستان، سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» ئەو پارەیەی عێراق ناردوویەتی گەیشتووەتە بانكی هەرێم و ئەمڕۆ چوارشەممە خشتەی مووچە بڵاودەكەینەوەو دەست بەدابەشكردنی دەكەین». چاوەڕوان دەكرێت رۆژی پێنجشەممە 3ی ئابی 2023 دابەشكردنی مووچە دەستپێبكات و لە 10 رۆژدا دابەش بكرێت. بەشێكی رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا تایبەتە بەنەوت ، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات بۆ ئەوەی هەناردەی دەرەوە بكرێت، یان لە ناوخۆدا بەكاربهێندرێت.  محەمەد شیاع سوودانی لەو بارەیەوە وتیشی: تاوەكو ئێستا هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دەرەوە دەستیپێنەكردووەتەوەو رۆژانە 55 هەزار بەرمیل لەهەرێمی كوردستان وەردەگرن. دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، لەكاتێكدا لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆی حكومەتی هەرێم جوتیار عادل كەئەوكات وتەبێژی حكومەت بوو بەڵێنیدا هەموو 25 ی مانگێك مووچە دابەش بكرێت، بەڵام ئێستا مانگی هەشتە، فەرمانبەرانی هەرێم مووچەی مانگەكانی شەش و حەوتیان وەرنەگرتووە، بەو هۆیەوە فەرمانبەران لەچەند شار و شارۆچكەیەكی هەرێم بایكۆتی دەوامیان دەستپێكردووە. رۆژی 01-08-2023 دكتۆر زانا عەلی، نوێنەری پزیشكانی سلێمانی لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی: بەهۆی دواكەوتنی مووچەكانمان ناچینە سەر كارەكانمان و پێنجشەممە دوایین مۆڵەتە بۆ لایەنی پەیوەندیدار. رۆژی 31ـی تەممووز، پزیشكانی نیشتەجێی خولاو و پزیشكانی پلەبەند راگەیەندراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە و تێدا ئاماژەیان بەوە كرد، «لەپاش تێپەڕبوونی زیاتر لە 44 رۆژ بەسەر دابەشكردنی كۆتا مووچە و ناڕوونی چارەنووسی مووچەی مانگەكانی 6 و 7،  دەوامی سەرجەم نەخۆشخانەكانی ناو شاری سلێمانی، دەرەوەی سلێمانی فریاكەوتنەكانی ناو شار و دەرەوەی شار، بنكە و مەڵبەندە تەندروستیەكان و سەنتەرەكان، بایكۆت دەكەین تاوەكو داواكاریەكانمان جێبەجی دەكرێت.» رۆژی دواتر بەشێك لەپزیشكانی نیشتەجێی خولاوو پلەبەندی نەخۆشخانەی شار لەپێش نەخۆشخانەكە گردبوونەوەو یەكێك لەپزیشكەكان رایگەیاند: بەهۆی دابەشنەكردنی مووچەی مانگی شەش و حەوت گردبوونەتەوە، چەندینجار رێككەوتن لەسەر ئەوە كراوە مووچە لەكاتی خۆی دابەشبكرێت و جێبەجێ نەكراوە.