کاتى بانگەشەى هەڵبژاردن دیاریکرا

بەگوێرەی زانیاریەکانى بەرپرسانى هێزەکانى سوریاى دیموکرات نهێنی هەنگاونانی ئەحمەد شەرع بەرامبەر بە هەسەدە و کشانەوەى لە دیدارەکەى پاریس، بەهۆى ئەوەوەبووە کە ئەردۆغان لەڕێگەی هاکان فیدانەوە هەڕەشەی ڕاستەوخۆی لێکردووە بۆ ئەوەى لەگەڵ لایەنى کوردى ڕێککەوتن نەکات. بەپێى ئەوزانیاریانەى بەرپرسانى هەسەدە خستویانەتەڕوو کە لەرێگەى چەند سەرچاوەیەکیانەوە ئاشکرایان کردووە، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمارى تورکیا و  سەرۆکی دەزگای هەواڵگری (میت)، و هاکان فیدان وەزیرى دەرەوەى تورکیا، بەر لە کۆبوونەوەی پاریس هەڕەشەی ڕاستەوخۆیان لە ئەحمەد شەرع سەرۆکى کاتى حکومەتى سوریا کردووە. هەروەها ئەوەش ڕایگەیەندراوە: ئەم هەڕەشەیە دوای ئەوە هات کە ئەنقەرە زانیاری بەدەست گەیشتوە حکومەتی سوریا ڕەزامەندی دەربڕیوە لەسەر پێدانی ئۆتۆنۆمی بە ناوچەی کوردی و یەکخستنی هێزەکانی “هەسەدە” وەک فەیلەقێک لەناو سوپای سووریادا و بە فەرمی ناساندنی گەلی کورد و زمانەکەیان. هەڕەشەکە لە ڕێگەی ئەسعەد شەیبانییەوە بە ئەحمەد شەرع گەیەندراوە، و تورکیا داوای کردووە کە دیمەشق ڕێوشوێن بەرامبەر هەسەدە بگرێتەبەر، ئەمەش وایکرد حکومەتی سووریا چاوی لەسەر گەڕەکە کوردییەکان لە حەلەب توندتر بکاتەوەو دەروازە بازرگانییەکانی لەگەڵ ناوچەکانی ئیدارەی سەربەخۆدا ببڕێت. بەپێی ناوەندەکە، سەرچاوەکان دووپاتیان کردووەتەوە کە ئەنقەرە بریکارەکانی خۆی لە ناوخۆی سووریا کۆدەکاتەوە بۆ پووچەڵکردنەوەی ڕێککەوتنی سوەیدا، ئەمەش وەک خاڵی چوونە ژوورەوە بۆ چارەسەری سیاسی، هاوکات مەرامی تورکیاشە ئەوناوچەیە بەکاربهێنێت، چونکە وەک مەترسیدارترین خاڵە دزەپێکراوەکانی ڕاهێنانی گەنجانی قونەیترە بۆ ئەنجامدانی هێرش دژی ئیسرائیل دادەنرێت، ئەمەش بە ئامانجی ڕاکێشانی دیمەشق بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ تەلئەبیبن.

لیژنەی باڵای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی گەلى حکومەتى سوریا بڕیاریدا پرۆسەی هەڵبژاردن لە پارێزگاکانی سویدا، حەسەکە و ڕەقە دوابخرێت، بەهۆی ئەو ئاستەنگە ئەمنییانەی کە ڕووبەڕووی ئەو پارێزگایانە دەبنەوە. نەوار نەجمە، وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی سوریا ڕایگەیاند: "بەهۆی بارودۆخى ئەمنی هەڵبژاردنەکان لەو سی ناوچەیە بۆ کاتێکی نادیار دواخراوە، بەڵام کورسییەکانی ئەو پارێزگایانە پارێزراو دەبن". نەوار نەجمە ئەوەشى ڕاگەیاند، هەڵبژاردنی پەرلەمانی سووریا لە سێ پارێزگا بۆ ماوەیەکی نادیار دواخراوە. وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، ئەوەشى خستەڕوو بڕیاری دواخستنەکە لە خواستی لیژنەکە سەرچاوەی گرتووە بۆ دەستەبەرکردنی نوێنەرایەتی دادپەروەرانە لە ئەنجوومەنی گەل بۆ هەر سێ پارێزگاکە، جەختیشی کردەوە کە کورسییە تەرخانکراوەکان بە تەرخانکراو دەمێننەوە تا ئەوکاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت. ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری سوریا پێشتر فەرمانی ژمارە (١٤٣)ی ساڵی ٢٠٢٥ی دەرکردبوو، کە سیستەمی هەڵبژاردنی کاتی بۆ ئەنجومەنی گەلی سوریا پەسەند کرد. بڕیارە لە نێوان 15-20ی ئەیلوولی 2025 هەڵبژاردنی پەرلەمانی سووریا بەڕێوە بچێت. ئەحمەد شەرع سەرۆكی قۆناغی راگوزەری سوریا مەرسومێكی دەكردووەو بەپێ ئەو مەرسومە (سیستەمی هەڵبژاردنی كاتیی ئەنجومەنی گەل)ی پەسەندكردووە. سیستەمەكە قەدەغەی كردووە (پارێزگار، سەرۆك وەزیرانەكانی پێشوو) خۆیان بۆ پەرلەمانی نوێ كاندید بكەن، هاوكات قەدەغەی كردووە "ئەوانەی بانگەشە بۆ دابەشبوونی سوریاو جیابوونەوە" دەكەن خۆیان كاندید بكەن، رەنگە لەمەدا بە پلەی یەكەم كورد بە ئامانج گیرا بێت، ئەوانەشی كە پشتیوانییان لە رژێمی پێشووی ئەسەد كردووە بە هەمان شێوە كاندیدبوونیان قەدەغەكراوە.  بەگوێرەی سیستەمە پەسەندكراوەكە، ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی گەلی سوریا لە (210) كەس پێكدێت، دوو لەسەر سێی ئەم كەسانە بەگوێرەی حوكمەكانی مەرسومەكەی ئەحمەد شەرع هەڵدەبژێردرێن و كورسییەكان بەگوێرەی ژمارەی دانیشتووان بەسەر پارێزگاكاندا دابەشدەكرێت.

بەپێى زانیارى چەند سەرچاوەیەکى ئاگادار، شاندى باڵاى هەرێمى کوردستان لە سەرەتاى ئەم هەفتەیەدا سەردانى بەغداد دەکات، بۆ یەکلاکردنەوەى پرسى داهاتى نانەوتی و هەناردەکردنەوەى نەوت. چوارشەممەى ڕابردوو، شاندێکى هەرێم و شاندێکی حکومەتی فیدراڵ لە بەغداد کۆبوونەوە، تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق و کەمال محەمەد وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان لە کۆبوونەوەکەدا بەشداربوون، بەڵام جارێکی دیکە شاندەکەی هەرێمی کوردستان بە دەستی بەتاڵ و بەبێ هیچ رێککەوتنێک گەڕایەوە. سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان، ڕاگەیاند: شاندى هەرێم سەرەتاى ئەم هەفتەیە جارێکى دیکە دەچنەوە بەغداد کە ئەمجارە چاوەڕوان دەکرێت ئاوات شێخ جەناب وەزیرى دارایی و ئابوورى و کەمال محەمەد وەزیرى سامانە سروشتییەکان بەوەکالەت لە شاندەکەدا بن، تاوەکو بڕیار لەسەر داهاتى نانەوتیی و هەناردەکردنەوەى نەوت بدرێت". راشیگەیاند، حکومەتى هەرێمى کوردستان 120 ملیار دینارى داهاتى نانەوتی بۆ مانگى حوزەیران ئامادە کردووە و هەر کات بڕیاردرا، دەخرێتە سەر هەژمارى دارایی وەزارەتى دارایی فیدراڵ لە لقى هەولێرى بانکى ناوەندى . باسى لەوەشکرد، کۆبوونەوەى شاندى هەرێمى کوردستان و عێراق بۆ ئەوەیە پرسى داهاتى نانەوتی تێدا یەکلایبکرێتەوە، تاوەکو گرفتەکانى بەردەم خەرجکردنى مووچە کۆتایی پێبهێندرێت. ئەمە لەکاتێکدایە، لەکۆبوونەوەى رۆژى سێشەممە 19ـى ئاب، ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق بڕیارى دابینکردنى مووچەى مانگى حوزیرانیدا بەو مەرجەى هەولێر نەوت رادەست بکات و داهاتى نانەوتی لەکاتى خۆیدا رەوانە بکات.

قەیس خەزعەلی، ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی هەق دەڵێت: داواكانی هەڵوەشاندنەوە یان یەکخستنی هێزەکانی حەشدی شەعبی،  ئامانجیان دەرهێنانی خاڵی هێزی بنەڕەتی و گەرەنتی راستەقینەیە لە دەستی  دەوڵەتی عێراق، جەختیشیكرد: ئەوانەی ئەو داوایە دەكەن یان بە مەبەست و ئاگاداری پیلانێکن کە عێراق دەکاتە ئامانج، یان نەزان و گەمژەن.  خەزعەلی لە بۆنەیەكی ئاینیدا رایگەیاند: فشارە دەرەکییەکان دژی دەرکردنی یاسای حەشدی شەعبی، گەیشتووەتە ئاستێکی زۆر مەترسیدار، هەندێک لە هەڕەشەكان سەپاندنی سزای ئابوری لەخۆدەگرێت، کە نەوت و داهات و تەنانەت دۆلاری هەناردەکراو لەلایەن ئەمریکاوە دەگرێتەوە. وتیشی: ئامانجی ئەم فشارانە رێگریکردنە لە دەرکردنی یاسایەکی نوێ کە رەوایەتی حەشد بچەسپێنێت، بوونی چەترێكی یاسایی، بە واتای دانپێدانانی پەرلەمانی عێراقە بە حەشدی شەعبیدا وەک دەزگایەكی فەرمی. راشیگەیاند: ئەگەر داواكە پێویستی هەڵوەشاندنەوە یان تێكەڵكردنێتی، بە راشکاوی و هێمنی دەڵێم، ئێوە لە خەیاڵدان، ئەمە بۆ ئێوە لە ئەستێرەکانی ئاسمان دووترە، حەشد بۆ عێراقییەکان مەسەلەی بوون و گەرەنتییە بۆ ئاسایش و ژیانیان.

پەرلەمانتارێکی کوردی جەهەپە لە بازنەی ئامەد پەیامێکی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە بڵاودەکاتەوە، کە جەخت لەسەر بایەخی کات دەکاتەوە و دەڵێت، "گەورەترین مەترسی، بەفیڕۆدانی کاتە."   ئەمڕۆ هەینی 22ی ئابی 2025 سەزگین تانریکوڵو، پەرلەمانتاری کوردی جەهەپە لە بازنەی ئامەد سەردانی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە و سەلچوک مزراکلی، سەرۆکی پێشووی گەورەشارەوانیی ئامەدی لە گرتووخانەی سزا قورسەکانی ئەدیرنە کرد.   دوای سەردانەکەی، تانریکوڵو پەیامێکی ڤیدیۆیی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، تەندروستیی دەمیرتاش و مزراکلی باشە، "سڵاو و خۆشەویستییان بۆ خۆشەویستان و دۆست و هاونیشتمانییانمان هەیە. لە نزیکەوە چاودێریی پرۆسەکە دەکەن."   بە گوتەی پەرلەمانتارەکەی جەهەپە، دەمیرتاش و مزراکلی بەهۆی سنوورداریی پەیوەندییەکانیان لەنێو گرتووخانەکەدا، زانیاریی وردیان لەسەر پێشهاتەکان نییە، بەڵام پێیان وایە "گەورەترین مەترسی بەفیڕۆدانی کاتە."   تانریکوڵو گوتیشی، "پێیان راگەیاندین کە پێویستە ئەم کاتە زۆر بە باشی سوودی لێ وەربگیرێت و دەبێت هەرچی زووە کاروبارە یاساییەکان و هەنگاوە پێویستەکانی دیکە بنرێن."   جگە لە پێویستی هەموارکردنەوەی یاساکان، تانریکوڵو پێیوایە، کێشەی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساش هەیە، "پێویستە ئەمانەش چارەسەر بکرێن، بۆئەوەی متمانەی کۆمەڵگە بە پرۆسەکە بەهێز بێت. کردەوە نادیموکراسییەکان بە شێوەیەکی بەردەوام زیاد دەکەن. ئەوانیش جەختیان لەوە کردەوە کە ئەمە یەکێکە لە مەترسییە هەرە گەورەکانی بەردەم پرۆسەکە."   ئەو پەرلەمانتارە کوردەی جەهەپە جەختی لە پشتگیریی دەمیرتاش و مزراکلی بۆ سەرخستنی پرۆسەی چارەسەری کردەوە و گوتی، "ئەوەیان دووپاتکردەوە، لە هەموو دۆخێکدا لەگەڵ ئاشتیدان و پشتگیری لە دەستبەرداربوون لە چەک دەکەن."   سەڵاحەدین دەمیرتاش زیاتر لە 9 ساڵە و سەلچوک مزراکلیش زیاتر لە 6 ساڵە لە زینداندان.

بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل وەڵامی ڕاپۆرتی برسێتی نەتەوەیەکگرتووەکانی لە کەرتی غەززەی دایەوەو بە "بوختان و درۆیەکى شاخدار" ناوی برد، مێژوو حوکم دەدات هەرکەسێک بڵاوی بکاتەوە. ناوبراو درێژەی بە قسەکانی دا و بانگەشەی ئەوەی کرد کە ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوپۆشی لەو هەنگاوە مرۆییانەی کردووە کە ئیسرائیل لەم دواییانەدا لە غەززە گرتوویانە بەر. نەتەوە یەکگرتووەکان برسیکردنی خەڵکی غەززەی بە "تاوانی جەنگ" ناوبردووە و رایگەیاندووە: "دەبێت هەمووان بخاتە ژێر باری بەرپرسیارێتیی ویژدانییەوە،" هاوکات جەختی لە ئەرکەکانی ئیسرائیل کردووەتەوە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکان. راگەیاندنی قاتوقڕی لە شاری غەززە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە تەنیا ناونانی دۆخەکە نییە، بەڵکو لێکەوتەی یاسایی، سیاسی و مرۆیی گەورەی هەیە.  دوای ئەوەی رۆژی هەینی نەتەوە یەکگرتووەکان بە فەرمی قاتوقڕی لە کەرتی غەززە راگەیاند، بزووتنەوەی حەماس داوای کردنەوەی دەروازەکان، هەنگاوی خێرا بۆ راگرتنی جەنگەکە و مسۆگەرکردنی گەیشتنی هاوکارییە مرۆییە بەپەلەکان بۆ ناوچە فەلەستینییەکە دەکات.   لە راگەیێندراوێکی بزووتنەوەکەدا هاتووە، ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی برسێتی لە غەززە رایگەیاندووە، "پەڵەیەکی شەرمەزارییە" بە نێوچەوانی ئیسرائیل و پشتیوانەکانیەوە، بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگری نێودەوڵەتییە لەسەر ئەو تاوانەی ئیسرائیل بەرامبەر زیاتر لە دوو ملیۆن مرۆڤی گەمارۆدراو دەیکات.   بەگوێرەی راگەیێندراوەکە، ئەمە دووپاتکردنەوەی قەبارەی ئەو کارەساتە مرۆییەیە کە خەڵکی غەززە بەهۆی دەستدرێژیی بەردەوامی ئیسرائیلەوە تووشی بوون؛ باس لەوەش دەکات، ئیسرائیل سیاسەتی برسیکردن وەکو یەکێک لە ئامرازەکانی جەنگ و جینۆساید دژی خەڵکی سڤیل بەکاردەهێنێت. راگەیاندنی قاتوقڕی بە فەرمی، زیاترە لەوەی تەنیا گۆڕینی وشە و ناوەکان بێت. راگەیاندنەکە دەبێتە هاندەر بۆ دەستپێکردنی کاری مرۆیی لەسەر ئاستی جیهان، دەرگای پاڵپشتیی دارایی دەکاتەوە، هەروەها گوشاری یاسایی و سیاسیی نێودەوڵەتی لەسەر ئیسرائیل زیاد دەکات.   پێشتر راگەیاندنی هاوشێوە لە قەیرانەکانی وەک سۆماڵ و باشووری سوودان بووە هۆی وەڵامدانەوەیەکی نێودەوڵەتیی رێکخراو و هاوئاهەنگ.

سەرۆكایەتی كۆماری عیراق راگەیەنراوێكی لەبارەی روداوەكانی بەرەبەیانی ئەمڕۆی سلێمانی بڵاوكردەوە و ئاماژەی بەوەكردووە، جەخت لە دانبەخۆداگرتن و پابەند بوون بە رێكارە یاسایی و دادوەرییەكان دەكەنەوە. هەر لەو ڕاگەیەندراوەدا هاتوە: سەرۆکایەتیی کۆمار بەنیگەرانییەوە چاودێریی ئەو ڕووداوە نەخوازراوانەی کرد کە شاری سلێمانی بەخۆیەوە بینی. دەقى بەیاننامەکە.. سەرۆکایەتیی کۆمار بەنیگەرانییەوە چاودێریی ئەو ڕووداوە نەخوازراوانەی کرد کە شاری سلێمانی بەخۆیەوە بینی، کە بووە هۆی شەهیدبوونی ژمارەیەک لە کارمەندانی دەزگا ئەمنییەکان لە شارەکەدا و برینداربوونی ژمارەیەکی تر. جەخت دەکەینەوە لەسەر پێویستیی دانبەخۆداگرتن و پەنابردنە بەر ڕێکارە یاسایی و دادوەرییەکان بەپێی دەستوور و دوور لە توندوتیژی، بە شێوەیەک کە بنەماکانی دادپەروەری بچەسپێنێت و ئاسایش و سەقامگیریی هاووڵاتیان بپارێزێت. هەروەها سەرۆکایەتیی کۆمار  سەرەخۆشی و هاوخەمیی خۆی ئاراستەی خانەوادەی قوربانیان دەکات، و هیوای چاکبوونەوەی خێرا بۆ برینداران دەخوازین.  خوای گەورە سلێمانی و دانیشتووانەکەی و هەموو عێراقییەکان لە هەموو ناخۆشی و خراپەیەک بپارێزێت. سەرۆکایەتیی کۆمار هەینی ٢٢ی ئابی ٢٠٢٥

سەباح نوعمان، وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق، لەبارەی رووداوەكانی سلێمانیەوە دەلێت: دوابەدوای ئەو رووداوە ناخۆشانەی لە پارێزگای سلێمانی روویاندا، حکومەتی فیدراڵی دووپات دەکاتەوە، لایەنە پەیوەندیدارەکان رێوشوێنی یاسایی و دادوەری بگرنەبەر بەپێی بڕگەکانی دەستور. سه‌باح نوعمان، وته‌بێژی فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه‌ چه‌كداره‌كان له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، ئەوەى خستەڕوو حکومەت جەخت لەسەر گرنگی جێبەجێکردنی ئەو رێوشوێنانە دەکاتەوە بە بێلایەنی و شەفافیەتێكی تەواو، دوور لە هەر دیاردەیەكی چەکداری یان هەوڵدان بۆ ترساندنی هاوڵاتیان. وتەبێژەکەى سودانى وتى: حکومەت جەختدەكاتەوە، جێبەجێکردنی یاسا دەبێت بەجۆرێك بێت زامنی  پاراستنی شكۆی مرۆڤ و مافەکانی  بکات. باسی له‌وه‌شكردوه‌، "حكومه‌ت درێغی ناكات له‌ ڕێگریكردن له‌ ئاژاوه‌گێڕی و به‌ره‌وپێشبردنی ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و چه‌سپاندنی سه‌قامگیری، به‌رژه‌وه‌ندی پارێزگایی سلێمانی و ئاسایش و سه‌لامه‌تی گه‌له‌كه‌ی و ئاسایشی هه‌رێمی كوردستان و عێراق به‌گشتی له‌ سه‌روی هه‌مو ڕه‌چاوكردنێكه‌وه‌ ده‌مێنێته‌وه‌". سەباح نوعمان لەبەشێکى پەیامەکەیدا دەڵێت: پاراستنی ئاسایشی هاوڵاتیان لە ناوچەکەو لە سەرانسەری هەموو پارێزگاکانی عێراق ئەرکێکی نیشتمانی و ئەخلاقییە، حکومەت درێخی ناكات لە هیچ هەوڵێک بۆ رێگریکردن لە ئاشوب و پتەوكردنی ئاشتی کۆمەڵایەتی و چەسپاندنی سەقامگیری.

داعش هێرشەکانی بۆ سەر ناوچەکانی رۆژاڤای کوردستان چڕکردووەتەوە، روانگەی سوریش دەڵێ، ئەمساڵ زیاتر لە 150 جار هێرشکردووەتەسەر هێزە ئەمنییەکانی رۆژاڤا و ئەوانەی هاوکاریان بوون. بەگوێرەی راپۆرتێکی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، لەسەرەتای ئەمساڵەوە هێرشەکانی داعش لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە زۆر زیادیکردووە، بەشێوەیەک داعش شەڕڤانان و هێزەکانی ئاسایش و ئەو کەسانەی هاوکاری هێزەکانی رۆژاڤا بووە بە ئامانج گرتووە. دەشڵێ، لە هەشت مانگدا داعش 157 هێرشیکردووەتەسەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە و بەهۆیەوە 45 شەڕڤان و ئاسایشی رۆژاڤا و 12 هاووڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستداوە و ژمارەیەکی زۆری دیکەش برینداربوون. وەک راپۆرتەکە ئاماژەی پێداوە، زۆرینەی هێرشەکانی داعش لە پارێزگای دێرەزوور، حەسەکە و رەقە بوون.

وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕایدەگەیەنێت حکومەتى بەغداد هەوڵی گۆڕینی دیموگرافیای ناوچە ئێزدی و مەسیحییەکان دەدات، داواش دەکات  پەلە بکرێت لە جێبەجێکردنی ڕێکەوتنی شەنگاڵ، و دیاریکردنی قائیمقامێکی نوێ، و دەستپێکردنی پڕۆسەی ئاوەدانکردنەوە. هەر لەڕاگەیەندراوەکەى وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "لەبری پاڵپشتیکردنی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە و بەشداریکردن لە زەمینە خۆشکردن بۆ دۆخێکی سەقامگیر، وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق و لێژنەی باڵای ئیغاسە کۆبوونەوە دەکەن بۆ ئەوەی ئاوارەکان لە گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان بێ بەش بکەن و بێ دیراسە و راوێژکردن لەگەڵیان ناچاریان دەکەن وەکو نیشتەجێی دەرەوەی زێدی خۆیان بمێننەوە". دەقی راگەیێندراوی وەزارەتی ناوخۆ:   لە پێشهاتێکی نا دەستووری و دژ بە مافە سەرەتاییەکانی هاووڵاتیان، لێژنەی باڵای ئیغاسە و بە سەرپەرشتی وەزیری کۆچ و کۆچبەران، دەستی داوەتە گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەکانی پێکهاتەکانی مەسیحی و ئێزدی، کە خەڵکە ڕەسەنەکەی بە ناچاری لە کەمپەکان دەژین.   بە هۆی شەڕی داعشەوە، ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتیان، بە تایبەت لە پێکهاتەی مەسیحی و کوردانی ئێزیدی، بە پاڵپشتی خەڵک و حکومەتی هەرێمی کوردستان و هاوکاری ئاژانس و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە کەمپەکان گیرساونەتەوە و تاوەکو ئێستا ١٨ کەمپی تایبەت بە ئاوارەکان لەهەرێمی کوردستانن و زیاتر لە ٦٠٠ هەزار ئاوارە نەیاتوانیووە بگەڕێنەوە زێدی خۆیان و چاوەڕێی دۆخێکی ئارام دەکەن بۆ ئەوەی بە سەلامەتی و سەربەرزانە بگەڕێنەوە زێدی خۆیان. لە بری پاڵپشتیکردنی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە و بەشداریکردن لە زەمینە خۆشکردن بۆ دۆخێکی سەقامگیر، وەزیری کۆچ و کۆچبەران و لێژنەی باڵای ئیغاسە کۆبوونەوە دەکەن بۆ ئەوەی ئاوارەکان لە گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان بێ بەش بکەن و بێ دیراسە و راوێژکردن لەگەڵیان ناچاریان دەکەن وەکو نیشتەجێی دەرەوەی زێدی خۆیان بمێننەوە.   ناچارکردنی ئاوارەکان بە تێکەڵبوونی زۆرەملێ لە ناوچەکانی دەرەوەی زێدی خۆیان، دۆخی دیموگرافی نوێ دروست دەکات کە دژی دەقەکانی دەستوور دەبێت و جۆرێکە لە جۆرەکانی گۆڕینی دیمۆگرافی بە شێوەی نایاسایی. ئەمەش لەسەر ئاستی ناوخۆیی پێچەوانەی دەقەکانی دەستووری عێراقە و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش پێچەوانەی بنەماکانی ڕەفتاری نەتەوە یەکگرتووەکان دەربارەی کۆچی ناوخۆیی دەبێت و هەروەها دژ دەبێت بە یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی و ڕێکەوتننامەکانی ژنێڤ کە پشتگیری لە گەڕانەوەی ئاوارە و پەنابەران بە شێوەی خۆبەخشانە و سەلامەت و کەرامەتمەندانە دەکەن، نەک بە بڕیارە ئیدارییەکان یان بە خشتەی کاتی سەخت و ناواقیعی.   بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆخە، داوا دەکەین بەپەلە:   یەکەم: حکومەتی فیدراڵ ئەو بڕیارانەی وەزیری کۆچ و کۆچبەران ڕابگرێت و جێبەجێ نەکرێت.   دووەم: نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ کار بکەن بۆ ڕاگرتنی ئەو بڕیارانە.   دووەم: داوا دەکەین پەلە بکرێت لە جێبەجێکردنی ڕێکەوتنی شەنگاڵ، و دیاریکردنی قائیمقامێکی نوێ، و دەستپێکردنی پڕۆسەی ئاوەدانکردنەوە و ئاساییکردنەوەی بارودۆخ و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەکان.   حکومەتی هەرێمی کوردستان جەخت دەکاتەوە لە چارەسەری یاسایی کێشەکان کە بەستراوەتەوە بە گەڕانەوەی خۆبەخشانە و سەربەرزانەی ئاوارەکان وبە ویست و ئازادی خۆیان و دڵنیا بوون لە ئێستا و ئایندەیان لە رووی ئاسایش و خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەکان  و پاراستنی موڵک و ماڵیان. چارەسەری ئەو دۆخە بە خۆدزینەوە لە ڕێگاچارەی دروست و مامەڵەکردن لە گەڵ هۆکارەکان ناکرێت و ئەوەی لە کۆبوونەوەکە بڕیاری لێ دراوە، خۆدزینەوەیە لە واقیع و بەرپرسیارێتی بنەڕەتی چارەسەرکردنی کێشەکان.   وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان

جێگری دووەمی سەرۆکی پەرلەمانى عێراق، دووپاتی کردەوە کە ڕۆژی دووشەممەی داهاتوو ئەنجومەنی نوێنەران دەست بەدانیشتنەکانی دەکاتەوە.  شاخەوان عەبدوڵا جێگری دووەمی سەرۆکی پەرلەمان ڕاگەیاندووە، ئەوەی خەڵک لێی دەترسێت ناچێتە ناو دانیشتنەکانەوە کە مەبەست لێى یاساى حەشدى شەعبییە. پەرلەمان چەند مانگێکە شایەتحاڵی مشتومڕو ناکۆکى سیاسیە لەسەر پەسەندکردنى یاسای حەشدى شەعبى، بەتایبەتی دوای ئەوەی مایکل میچڵ وتەبێژی عەرەبی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند لە ئەگەری دەرچوونی یاساکە سزاى ئابوریی ئەمریکا بەسەر عێراقدا بسەپێندرێت، ئەمەش لە چوارچێوەی هەڵمەتی "زۆرترین فشار" دژی ئێران.  ناوبراو ئاماژەی بەوەدا کە "دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا درێغی ناکات لە هەڵوێستی توندتر سەبارەت بە سزا ئابوورییەکان دژی هەر قەوارەیەک یان دەوڵەتێک کە پەیوەندی نایاسایی لەگەڵ ئێراندا هەیە".  نوسینگەی ڕاگەیاندنی مەحمود مەشهەدانی، سەرۆکی پەرلەمان، ئەمڕۆ ڕایگەیاندبوو، سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی کردووە کە هەردوو جێگرەکەی و سکرتێری گشتی پەرلەمان ئامادەیبوون بۆ "تاوتوێکردنی خێراکردنی دەنگدان لەسەر یاسا گرنگەکان".  لەلایەکى دیکەوە فالح فەیاز سەرۆکى دەستەى حەشدى شەعبى هەڵوەشاندنەوەى حەشد بە “خۆکوژى” ناودەبات و دەڵێت، شتى وا روونادات و ئامادەن بەرگرى لە باڵیۆزخانەکان بکەن، رەتیشدەکاتەوە یاساى حەشدى شەعبى ئەو هێزە بکاتە هاوشێوەى سوپاى پاسدارانى ئێران. ئەو وتانەى فەیاز لەمیانەى چاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا هات کە تێیدا جەختیکردەوە، حەشدى شەعبى هەوڵدەدات خۆى لەو کارانە بەدووربگرێت کە گروپەچەکدارەکان ئەنجامى دەدەن. وتیشى مشتومڕی سیاسی لەسەر یاسای حەشدى شەعبى پەیوەندی بە ناوەڕۆکى یاساکەوە نییە و بەشێک سەرنجیان لەسەر سەرۆکی دەستەکە بووە و لێکچوون لە نێوان یاسای حەشد و هەیکەلی سوپای پاسدارانی ئێراندا ناڕاستە. 

رۆژنامەی مەدا بڵاویکردەوە، لە عێراق 32 هەزار کەس پاسپۆرتی دیپلۆماسییان هەیە و 10 هەزار کەسیان ئەوانەن تەنها رۆژێکیش کاری دیپلۆماسییان نەکردووە. رۆژنامەکە قسەی لیژنەى دەستپاکی پەرلەمانی عێراقیی وەک بەڵگە هێناوەتەوە و دەڵێت، لەنێو 32 هەزار پاسپۆرتى دیپلۆماسی لە عێراق 10 هەزاریان یەک رۆژ لە بوارى دیپلۆماسی کاریان نەکردووە. وەزارەتى دەرەوەی عێراق لەو بارەیەوە دەڵێت، ژمارەیەک خەڵک پاسپۆرتى دیپلۆماسییان بۆ خۆیان و ماڵ و منداڵیان پێدراوە کە یەک رۆژیش نە لە وەزارەتى دەرەوە کاریان کردووە و نە دیپلۆماتکار بوون. ئەوانەی خاوەنی پاسپۆرتی دیپلۆماسین کۆمەلێک دەستکەوت (ئیمتیازات) دەیانگرێتەوە کە لە پاسۆرتی ئاساییدا نییە، لەوانەش دەتوانن گەشتی زیاتر بکەن بۆ وڵاتان بەبێ ڤیزا و سنووردارکردنیان کەمترە وەک لە پاسپۆرتی ئاسایی. هەڵگری پاسپۆرتی ئاسایی عێراقی بەبێ ڤیزا تەنها دەتوانێت بۆ چەند وڵاتێکی کەم گەشت بکات، بەڵام ئەو کەسەی پاسۆپرتی دیپلۆماسی هەیە دەتوانیت بۆ 50 وڵات بەبێ ڤیزا گەشت بکات. جگە لەمانە هەڵگری پاسپۆرتی دیپلۆماسی لە کونسوڵخانە و باڵیۆزخانەکان کارئاسانی زیاتریان بۆ دەکرێت و ئەگەری وەرگرتنی ڤیزایان زیاترە وەک لە هەڵگرانی پاسپۆرتی ئاسایی. بەشێکی دیکە لەو کارئاسانییانەی پاسپۆرتی دیپلۆماسی بۆت دەکات ئەوەیە، کە ئەوانەی خاوەنی ئەم جۆرە پاسپۆرتەن بەدوورن لە دەستگیرکردن و دادگاییکردن لەو وڵاتانەی گەشتی بۆ دەکەن، هاوکاری تایبەتییان دەکرێت لەکاتی گەشتەکاندا بۆ زامنکردنی ئەمنییەتی زیاتر بۆیان، هەروەها دەتوانن بەئاسانی هاتوچۆ بکەن و رێکارە رۆتینییەکانی نێو فڕۆکەخانە نەیانگرێتەوە.

ئەندامانی دەم پارتی لە 'کۆمیسیۆنی دیموکراسی، خوشک-برایەتی و  یەکگرتنی نەتەوەیی' گوڵستان کلچ کۆچیگیت، مەراڵ دانش بەشتاش، حەقی سارووخان ئۆلوچ، جەلال فرات و جەنگیز چیچەک دەربارەی هەردوو کۆبوونەوەکەی ڕۆژانی ١٩ و ٢٠ـی ئابی کۆمیسیۆنەوە قسەیان کرد. لە ڕاگەیاندراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، ئەو کەسانەی لە کۆمیسیۆنەکەدا گوێیان لێگراوە بە ڕێککەوتنی نوێنەرانی پارتە سیاسییەکانی کۆمیسیۆن دیاریکراون. ئەندامانی کۆمیسیۆنی دەم پارتی سووپاسی هەموو ئەو بەشداربووانەیان کرد کە لە کۆبوونەوەکەدا ڕەخنە و پێشنیارەکانیان خستووەتەڕوو و  دەڵێن: "لە قسەکاندا وێنەیەک لە کاریگەری ئابووری، سیاسی و کۆمەڵایەتی زەمینەی شەڕیی پرسی کورد نیشان درا. هەر چیرۆکێک، هەر ڕووداوێک کە ڕوودەدات، هەر جێگیرکردن و پێشنیارێک کە کراوە، بەشێک بوون لەم وێنەیە." لە لێدوانەکاندا دەستیشان کراوە، هەرچەندە بۆچوون و پێشنیارەکان جیاوازیش بن، پشتگیریکردنی ئەو کەس و دامەزراوانە کە گوێیان لێگیراوە، ئەرکێکی مێژوویی دەخاتەئەستۆی دامەزراوە سیاسییەکان. داواکارییەکانی دایکانی شەممە دایکانی شەممە ڕاپۆرتێکیان پێشکەش بە لیژنەکە کرد کە ئەم داواکارییانەی لەخۆگرتبوو: -جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا و دادگای دەستووریی تورکیا. -کۆتاییهێنان بە قەدەغەکردنی گردبوونەوەکانیان لە گۆڕەپانی گاڵاتاسارای لە ئیستانبوڵ. -دامەزراندنی "لیژنەی دۆزینەو و ئاشکراکردنی ڕاستییەکان" وەک لیژنەیەکی پەیوەست بەو لیژنە پەرلەمانییە بۆ لێکۆڵینەوە لە شوێنبزرکراوەکان. -داننانی دەوڵەت بە بەرپرسیارێتیی خۆی لە تاوانی شوێنبزرکردن لەژێر چاودێریدا. -ئاشکراکردنی چارەنووسی شوێنبزرکراوان و ڕادەستکردنەوەی پاشماوەکانیان بە خێزانەکانیان. -کۆتاییهێنان بە سیاسەتی سزانەدانی تاوانباران و دابینکردنی دادپەروەری. -ئەنجامدانی گۆڕانکاریی یاسایی بۆ ناساندنی شوێنبزرکردنی خەڵک وەک تاوانێکی دژی مرۆڤایەتی. -واژۆکردن و پەسەندکردنی پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پاراستنی هەموو کەسێک لە شوێنبزرکردنی زۆرەملێ و پەیماننامەی ڕۆما بۆ دادگای تاوانی نێودەوڵەتی. دایکانی ئاشتی و جەختکردنەوە لەسەر گرنگیی ڕۆڵی ئۆجەلان لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا، گوێ لە نوێنەرانی دایکانی ئاشتی گیرا. لە ڕاگەیاندراوەکەدا سەرنج خراوەتە سەر تایبەتمەندی قسەکانی ناو کۆبوونەوەکە و هاتووە: " ئەو وتار و  پێشکەشکردنانەی لە کۆتا دوو کۆبوونەوەی کۆمیسیۆندا خرایە ڕوو، جارێکی دیکە قورسایی باری ڕابردوویی بیرخستینەوە. قورسی ئەم بارەمان لەبەرچاوە و  بۆ سوککردن و  کۆتایهێنان بەو نەهامەتیانە چی لە دەستمان بێت دەیکەین، لە کارەکانی کۆمیسیۆندا ئەم بڕیاردارییەمان نیشان دەدەین." لە کۆتای ڕاگەیاندراوەکەی ئەندامانی کۆمیسیۆنی دەم پارتییدا هەڵوێستی یەکلاکەرەوە نیشان دراوە لە دژی چەواشەکارییەکانی سەر کارەکانی کۆمیسیۆن.

فالح فەیاز، سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، دەڵێت: هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی خۆکوشتنە، چونکە بارودۆخی هەرێمایەتی هاوشێوەی ئەو مەترسیدارییەیە  کە عێراق لە ساڵی ٢٠١٤دا تیایدا دەژیا،  کاتێک داعش سەریهەڵدا. فەیاز، لە چاوپێكەوتنی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند: حەشدی شەعبی نایەوێت ئەزمونی سوپای پاسداران لە عێراق دووبارە بکاتەوە، حەشد پێکهاتەیەکی نیشتمانییە بۆ هەموو عێراقییەکان، هەوڵیشمان داوە هەموو ناوچەكانی عێراق بگرێتەوە، جگە لە برایانمان لە هەرێمی کوردستان، کە ئامادە نەبوون بەشداری بکەن، بەوپێیەی پێکهاتەیەکی هاوتەریبیان هەیە، ئەویش پێشمەرگەیە، کە تایبەتە بە دۆخی کورد، ئێمە رێز لەوە دەگرین و پێشمەرگە بە یەكێك لە سەرچاوەكانی بەرگریی نیشتمانی عێراق دەزانین. لەلایەكی ترەوە، گابرێل سۆما، ئەندامی ئەنجومەنی راوێژکاری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا، هۆشداریی دا لەوەی سزای توندی ئەمریکا چاوەڕێی عێراق دەکات، ئەگەر یاسای حەشدی شەعبی پەسەند بکرێت. سۆما، ئاماژەی بەوەشكردووە: هەندێک لە پێکهاتەکانی حەشدی شەعبی پشتیوانی لە ئێران وەردەگرن، عێراقیش لە ئامادەبونی سوپادا پێویستی بە حەشدی شەعبی نییە. وتیشی: جۆ بایدن سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا چاوپۆشی لە هەژمونی ئێران لە عێراقدا كردبوو، بەڵام ترەمپ جیاوازە، جەحتیشكرد: بەشێکی زۆر لە هێزەکانی حەشدی شەعبی فەرمانەکانیان لە ئێران وەردەگرن. لەبارەی هێزەكانی پێشمەرگەش، ناوبراو وتی: پێشمەرگە وەلائیان بۆ عێراقە، هەرچەندە هاوکاری لە ئەمریکاشەوە وەردەگرن.  راشیگەیاند: واشنتۆن رێگە بە پەسەندکردنی یاسای حەشدی نادات، ئەمە قسەی وەزیری دەرەوەی ئەمریکایەو ترەمپ سزای توند بەسەر عێراقدا دەسەپێنێت، ئەگەر یاسای حەشدی شەعبی پەسەند بکرێت.

ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، بە سەرپەرشتی یاریدەدەرێکی وەزیری وزە لە حکومەتی کاتى سوریا و شێخێک ڕۆژانە دەست بەسەر هەزار و 500 بەرمیل نەوتدا دەگرن و دەیان هەزار دۆلاریان دەستکەوێت و بۆ ئەو کەسە کاریگەرانەی کە بەرپرسیارن لەم کارانە. بەپێى ئەو ڕاپۆرتەى کە ڕوانگەی سوری خستویەتیەڕوو ئەو نەوتەى ڕۆژانە لەلایەن ئەوکەسانەوە دەستى بەسەردا دەگیرێت، لە هیچ تۆمارێکى فەرمی فەرمانگەو وەزارەتەکاتى حکومەتی کاتى سوریادا نە نەوتەکە نە بڕى پارەکەى تۆمار ناکرێت.  ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ئەو بڕە نەوتە لەڕێگەی تانکەری تایبەتەوە دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەی "ئەلحەرقات" لە شارۆچکەی تارهین لە باکووری حەلەب، لەوێ بە ڕێگەی سەرەتایی بۆ بەرهەمهێنانی بەنزین و گازۆیل دووبارە تێکەڵ دەکرێنەوە. بەپێى زانیاریەکانى سەرچاوەکانى ناو ڕاپۆرتە بڵاوکراوەکە، ئەم ئۆپەراسیۆنى دەستبەراگرتنەى نەوت بەسەرپەرشتی یاریدەدەرێکی وەزیری وزە لە حکومەتی ئینتقالی دەکرێت. پاشان ئەو بڕە بەرهەم هێنراوە بە شێوەیەکی نایاسایی ئازاد دەکرێن بۆ بازاڕە ناوخۆییەکان، ئەمەش قازانجی دارایی بەدەست دەهێنێت کە ڕۆژانە بە دەیان هەزار دۆلار بۆ ئەو کەسە کاریگەرانەی کە بەرپرسیارن لەم کارانە. سەرچاوەکە ناوی یاریدەدەرەکەی ئاشکرا نەکردووە، هەروەها ئەو شوێنانەی دەرهێنانی نەوتیشی ئاشکرا نەکردووە کە لەلایەن ئەو کەسانەوە دەبرێت.