داواکارییەکانی شاندەکەی پارتی لە بەغدا چییە؟

هاوڵاتى ئەمڕۆ كچانی لوبنان لە دژی مارەیی زۆر هاشتاكێكی "بێ مارەیی ژیانی هاوژینیم لەگەڵ پێکبهێنە" ڕاگەیاند. بەشێک لە کچی لوبنان لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر هەڵمەتێکیان بە هاشتاگی "بێ مارەیی ژیانی هاوژینیم لەگەڵ پێکبهێنە" راگەیاندووە؛ هاشتاگەکە لە لوبنان و ژمارەیەک وڵاتی دیکەی عەرەبیش بووەتە ترێندی سەرەکی. بە گوێرەی میدیای لوبنانی، ئەو کچە لوبنانییانە هەڵمەتێکیان دەستپێکردووە بۆئەوەی پێکهێنانی ژیانی هاوژینی بەرز ببێتەوە. ژمارەیەک لە کچانی بەشداربووی هەڵمەتەکە ئاماژە بەوە دەکەن، ژمارەی کوڕان لە لوبنان کەم بووەتەوە، چونکە زۆریان کۆچیان کردووە بۆ دەرەوەی وڵات. ئەوان باس لەوە دەکەن کە گرانی، بێ پارەیی و هەژاری وڵاتەکەیانی گرتووەتەوە، ئەوەش باری گەنجان بۆ دابینکردنی مارەیی قورستر دەکات، بۆیە بڕیاریانداوە "بەبێ مارەیی" ژیانی هاوژینی پێکبهێنن، بۆئەوەی باری کوڕان سووک بێت. هەڵمەتەکە سەرنجی ژمارەیەکی زۆری کچە لوبنانییەکانی راکێشاوە و پشتیوانییەکی گەورەی لە نێویاندا بەدەستهێناوە، بەتایبەتیش ئەوانەی کە تەمەنیان لە هەڵکشاندایە. بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەکان، لوبنان لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبییەکان، لەڕووی رێژەی کچان و کوڕانی سەڵتەوە، لە ریزبەندیی یەکەم دێت کە رێژەکە تێیدا دەگاتە 85%. بیرۆکەکە سنووری لوبنانی تێپەڕاندووە و لە ژمارەیەک وڵاتی دیکەی عەرەبی، بەتایبەتی لە میسر، کچان لە تویتەر دەستیان کردووە بە بەکارهێنانی هاشتاگی "بەبێ مارەیی، ژیانی هاوژینیم لەگەڵ پێکبهێنە" کردووە.

هاوڵاتى هاوڵاتیانى دۆڵی بالیسان کە دوو رۆژە خۆپیشاندانیان دەستپێکردوە پەیامێک ئاڕاستەى سێ سەرۆکایەتیەکەی هەرێم دەکەن و رایدەگەنن، بۆیە ماوەی دوو رۆژە شاڕێی ئیدارەی راپەڕین-پارێزگای هەولێریان داخستووە لە ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر، وەك هەستكردن بە بەرپرسیارەتی رێگای هاتوچۆیان بەتەواوی دانەخستووە. لە راگەیەنراوەکەیدا هاوڵاتیانى  دۆڵی باڵیسان دەڵێن"وەك هەستكردن بە بەرپرسیارەتی رێگای هاتوچۆمان بەتەواوی دانەخستووە،  بەڵام وەك هەمیشە دەسەڵاتێكی نابیستمان هەیە، تاوەكو ئێستا هیچ بەدەنگەوە هاتن نییە، بۆیە دڵینیایی دەدەین كە ئەم خۆپیشاندان و رێگاگرتنە بەردەوامی دەبێت و ماندونابین و شەوانیش لەشەقام دەخەوین". بۆ بەڕێزان سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێم سەرجەم پەرلەمانتار و وەزیرەكان سەرجەم دەزگا راگەیاندنەكانی ئێمە وەك خەڵكی گوندەكانی سنوری ناحیەی بالیسان قەزای شەقڵاوە، چەند داواكاریەكی سادەمان هەیە، ئەم داواكاریانەمان گەیاندۆتەوە لایەنە بەرپرسەكان لە حكومەتی هەرێم و حكومەتی لۆكاڵی هەولێر و پێمان راگەیاندن كە پێویستە بەدەنگ داواكاری سەرەتای خۆشناوەتی و یەكەم ناوچەی كیمیابارانكراو لە دوای هێرۆشیماوە بێت، سەرەڕای لانكەی شۆڕش و بەرخودانەكان، بەڵام حەیف گوێمان لێ نەگیرا، بۆیە ماوەی دوو رۆژە شاڕێی ئیدارەی راپەڕین-پارێزگای هەولێرمان داخستووە لە ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر، وەك هەستكردن بە بەرپرسیارەتی رێگای هاتوچۆمان بەتەواوی دانەخستووە،  بەڵام وەك هەمیشە دەسەڵاتێكی نابیستمان هەیە، تاوەكو ئێستا هیچ بەدەنگەوە هاتن نییە، بۆیە دڵینیایی دەدەین كە ئەم خۆپیشاندان و رێگاگرتنە بەردەوامی دەبێت و ماندونابین و شەوانیش لەشەقام دەخەوین. لێرەشەوە بە هەرسێ سەرۆكایەتی و بەرپرسان لە پارێزگاو  ئەنجوومەنی پارێزگای هەولێر دەڵێین، تكایە بەدەنگ داواكاریمانەوە وەرن، بەپێچەوانەوە هەنگاوی ترمان دەبێت و بەرپرسیارەتی لە ئەستۆی ئێوەی دەسەڵاتدارە. داواش لە دەمەزراوەكانی میدیا دەكەین ئەركی خۆیان وەك دەسەڵاتی چوارەم ببینین و دەنگمان بگەین بۆ سەندنی مافە سەرەتایەكامان. داواكاریەكانمان بریتین لە. 1.دوو ساید كردنی تەنها 2كم،لەسەنتەری ناحیە بۆئەوەی ناحیەكەمان سیمای شار وەربگرێت، هاوتەریب لەگەڵ فەڕشكردنی تەنیا7كم ڕێگای سەرەكی، 2.گێڕانەوەی كارتی نیشتیمانی لەناحیەیی هیرانەوە بۆناحیەیی بالیسان،كەپەیوەستە بە(زیاتر لە20هەزار دانیشتوی) كە بەبڕیارێك گواستراوەتەوە بۆ ناحیەی هیران. 3.قیرتاوكردنی چەند كۆلانێك لەسەنتەری ناحیەیی بالیسان، 4.قیرتاوكردنی ڕێگای چەند گوندێك لەسنورەكە. نوێنەری خۆپیشاندەرانی سنوری ناحیەی بالیسان  

هاوڵاتى وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان ئاماری رۆژانەی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنای راگەیاند  1871 تووشبووی دیکەی کۆرۆنا دەستنیشانکراون، 14 تووشبوو گیانیان لەدەستداوە و 2222 تووشبووی پێشووش چاکبوونەتەوە. بەپێی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان، لەو ماوەیەدا 10 هەزار و 950 پشکنینی تایبەت بە کۆرۆنا کراون، ئەنجامی 1871 لەو پشكنینانە پۆزەتیڤ بوون، زۆرترین تووشبوو لە سنووری پارێزگای سلێمانی بووە و لە سنووری پارێزگای هەڵەبجەش کەمترین تووشبوو تۆمارکراوە. لەو 14 تووشبووەی کۆرۆناش کە گیانیان لەدەستداوە، زۆرترینیان لە سنووری پارێزگای هەولێر بوون کە حەوت کەس بوون، لە پارێزگای سلێمانی چوار کەس و لە دهۆکیش سێ کەس گیانیان لەدەستداوە، لە سنووری پارێزگای هەڵەبجەش گیانلەدەستدان بە کۆرۆنا تۆمارنەکراوە. زۆرترین ژمارەی ئەو تووشبووانەی پێشووش کە چاکبوونەتەوە، لە سنووری پارێزگای سلێمانی بوون، کەمترینیش لە هەڵەبجە. تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان دوو ملیۆن و 874 هەزار و 686 پشکنینی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا کراون، ئەنجامی 297 هەزار و 487 پشکنینیان پۆزەتیڤ بوون، 254 هەزار و 941 تووشبوویان چاکبوونەتەوە و پێنج هەزار و 419 تووشبووش گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتى هەپەگە ڕایگەیاند:" لە هەرێمی تەندورەک چالاکیان ئەنجامداوە، دوو ئەفسەری پسپۆڕیان بە سزا گەیاندوە، لە هەمان هەرێمیشدا ئۆتۆمبێلێکی زرێپۆشی داگیرکەران، کەوتوەتە دۆڵێکەوە و بەو هۆیەوە هەشت داگیرکەر مردون. ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پارستنی گەل (هەپەگە) هەپەگە ڕاگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە تێیدا هاتووە: ٢٩ی تەممووز سوپای داگیرکەری تورک، لە دەوروبەری گوندی ناڤرێی هەرێمی تەندورەک-ی ناوچەی بازیکی ئاگری، دەستی بە ئۆپەراسیۆنی داگیرکاریی کرد. کاتژمێر ٠٢:٣٠ یەکینەیەکی ئۆپەڕاسیۆنەکە لەلایەن هێزەکانمانەوە خرایە ژێر کۆنتڕۆڵ و لە نزیکەوە لێیاندرا، لە چالاکییەکەدا دوو ئەفسەری پسپۆڕ سزادران، داگیرکەران دواتر ویستیان دەستوەردان لە ناوچەکەدا بکەن، بەڵام ئۆتۆمبێلێکی زرێپۆشیان کەوتە ناو دۆڵێکەوە و بەو هۆیەوە هەشت داگیرکەر مردن. ئاماژەی بەوەشکردوە، لە یەکی ئەیلول لەنێوان کاتژمێرەکانی ١٤:٠٠ و ١٧:٠٠ بە چەکی قورس لەسەر گردی سلێمانی ئاڤاشین لە داگیرکەران درا. هەر هەمان ڕۆژ لەنێوان کاتژمێر ٠٨:٠٠ و ٠٨:١٠ سوپای دداگیرکەری تورک، بە گازی ژەهراویی و تەقەمەنیی گۆڕەپانی جیلۆی بچوکی بۆردومان کرد، داگیرکەران دواتر ویستیان پێشڕەوی بکەن، بەڵام ڕووبەڕووی بەرخۆدانی هێزەکانمان لە دوو قۆڵەوە بوونەوە، لە ئەنجامدا داگیرکەران بە ناچاریی کشانەوە. لە ڕاگەیاندراوەکەدا ئەوەش هاتووە، هەر لە یەکی ئەیلول لەنێوان کاتژمێرەکانی ١٤:٠٠ و ٠٢:٣٠ سوپای داگیرکەری تورک، بە گازی ژەهراویی و حەوت جار بە تەقەمەنیی هێرشی کردە سەر وەرخەلێ. هەپەگە دەشڵێت:  لە ٢٨ی ئاب سوپای داگیرکەری تورک، لە هەرێمی بەستای شرناخ دەستی بە ئۆپەڕاسیۆنی داگیرکاریی کرد، لە ئۆپەڕاسیۆنەکەدا گۆڕەپانەکانی مێووشکێ، کۆرتا خانێ، بەستا بلوزەرێ، گرێ فڕنێ، شەهید ئارمانج، خربک و ئاپێ هس بە هەلیکۆپتەر بۆردومان کران. لە ئەنجامدا ئاگر  لە دارستانەکان بەربوو، ئۆپەڕاسیۆنەکەش بەردەوامە. هەروەها لە یەکی ئەیلول لە نێوان کاتژمێرەکانی ٠٧:١٠ و ١٥:١٠ گوندەکانی شیێ و رێدنێی گارەی بە فڕۆكەی شەڕ بۆردومان کران.

  هاوڵاتى لە پەیامێکدا مەلا بەختیار ئەندامی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەکانی یەکێتی  ئاراستەی سەرۆک و جێگری سەرۆک و کابینەی حکومەتی هەرێمی کردووە، نوسیویەتی:" ڕاستە تەمەنی هیچ بەڕێزێكی كابینەكەتان هێندە نەبووە (جگە لە هەڤاڵ حەمەی حەمەسەعیدو هەڤاڵ شۆڕش ئیسماعیل)، شەرەفی پێشمەرگایەتی (1976)ی "شۆڕشی نوێ‌"‌ و "شۆڕشی گوڵان" تان پێ ببڕێ‌. بەڵكو هەندێكتان لەدوای ڕاپەڕینەوە هاتونەتە دونیای سیاسەتەوە. بەڵام دڵنیام، لە ویژدانی خۆتاندا، باش دەركی بایەخی بەرپاكردنی شۆڕش لەو دۆخەدا بەرامبەر فاشیەكان لەدوای خیانەتنامەی 6/ی مارتی جەزائیرو كۆتاییپێهێنانی شۆڕشی 14 ساڵەی ئەیلول، دەكەن!" لەو پەیامە ئاواڵەیەدا کە ئەمڕۆ 2ی ئەیلولی 2021 لە لاپەرەی فەرمیی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبوک بڵاویکردووەتەوە، مەلا بەختیار نوسیویەتی:" ئێستا، دەزانم قەیرانی دارایی ‌و ئاستەنگی موچە و فشاری حكومەتی عێراق بۆ بودجە كاریگەریی چەندە. بەڵام تكام وایە، هەر بڕیارێك دەدەن بۆ چاكسازی، باشتر وایە، خراپسازی حكومەتەكان بگرێتەوە، نەك ئەوانەی ڕێزی شكۆمەندترین بڕیاری هەڵگیرساندنەوەی شۆڕشیان پێ ڕەوا بینراوە. ئەویش لەلایەن جەنابی مام جەلالەوە." دەقی پەیامەکە: پەیامێكی ئاواڵە بۆ بەرگریی لە پێشمەرگەكانی (1976) بەڕێزان سەرۆك‌ و جێگری سەرۆك ‌و كابینەی حكومەت دوای ڕێزی پێشمەرگانەم. پێم خۆشە بەم نامەیە، سەبارەت بە ڕێزلێنانی پێشمەرگەكانی (1976) كە كاتی خۆی جەنابی مام جەلال پەسەندی كردووە، ئاگادارتان بكەمەوە، كە ئەو بڕە هاوكارییەی بۆیان بڕاوەتەوە و ئێستا بڕیوتانە، بە بەهای پێشمەرگایەتی ساڵی (1976) هەرگیز ناپێورێ‌. بۆیە، لەم پەیامەدا دەڵێم: ڕاستە تەمەنی هیچ بەڕێزێكی كابینەكەتان هێندە نەبووە (جگە لە هەڤاڵ حەمەی حەمەسەعیدو هەڤاڵ شۆڕش ئیسماعیل)، شەرەفی پێشمەرگایەتی (1976)ی "شۆڕشی نوێ‌"‌ و "شۆڕشی گوڵان" تان پێ ببڕێ‌. بەڵكو هەندێكتان لەدوای ڕاپەڕینەوە هاتونەتە دونیای سیاسەتەوە. بەڵام دڵنیام، لە ویژدانی خۆتاندا، باش دەركی بایەخی بەرپاكردنی شۆڕش لەو دۆخەدا بەرامبەر فاشیەكان لەدوای خیانەتنامەی 6/ی مارتی جەزائیرو كۆتاییپێهێنانی شۆڕشی 14 ساڵەی ئەیلول، دەكەن! ئێستا، دەزانم قەیرانی دارایی ‌و ئاستەنگی موچە و فشاری حكومەتی عێراق بۆ بودجە كاریگەریی چەندە. بەڵام تكام وایە، هەر بڕیارێك دەدەن بۆ چاكسازی، باشتر وایە، خراپسازی حكومەتەكان بگرێتەوە، نەك ئەوانەی ڕێزی شكۆمەندترین بڕیاری هەڵگیرساندنەوەی شۆڕشیان پێ ڕەوا بینراوە. ئەویش لەلایەن جەنابی مام جەلالەوە. بۆیە، بەم پەیامە داواتان لێدەكەم، ئەو بڕیارە هەڵوەشێننەوە و مافی ئەم تیكۆشەرانە بگێڕنەوە. بۆ ئاگاداریشتان، نەك شەرەفی پێشمەرگایەتی (1976)م هەیە، بەڵكو مەفرەزەكانی شارەزور و گەرمیان‌ و قەراغ‌ و بازیان، لەلایەن شەهید ئارامەوە، دروستكردنیان بە بەندە سپێردرا. بەڵام هەرگیز هاوكاری پێشمەرگایەتی (1976)م وەرنەگرتووە. ئێستاش وەریناگرم. بەڵام دەزانم هاوسەنگەرەكانم چەند بەم بڕینەی ئەو ڕێزلێنانە ئازار دەدرێن!! لەگەڵ ڕێزی دووبارەی پێشمەرگایەتی (1976)م.. مەلا بەختیار

  هاوڵاتى سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند:" ناردنی 200 ملیار دینارەکە بۆ هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت و دەڵێت، تاوەکو حیساباتی عێراق و هەرێمی کوردستان یەکدەخرێن مانگانە 200 ملیار دەنێرن". مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەبارەی یەدەگی بانکی ناوەندی رایگەیاند:" بانکی ناوەندی 51 ملیار دۆلار یەدەگی هەبوو، ئێستا گەیشتووەتە 61 ملیار دۆلار"، ئاماژەی بەوەش کرد، "وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا بە گازی سرووشتی بە ملیاران دۆلار دروستکراوە، بەبێ ئەوەی عێراق گازی سرووشتیی هەبێت"، هەروەها باسی لەوەش کرد، "لە عێراق خراپی پلان هەیە، لە حکومەتەکانی رابردوودا نەخۆشخانە دروستکراوە بەبێ ئەوەی بیر لە ستافەکەی بکرێتەوە". سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای ئەنجامدانی چاکسازیی کرد و وتی "دەبێت چاکسازیی ئابووری بکەین، چونکە ئێستا پارەی نەوتیش بەشی مووچە ناکات"، هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد، "18 مەلەفی گەندەڵیمان لایە، ئەگەر وردەکارییەکەی بزانن، جەڵتە لێتان دەدات". بە وتەی مستەفا کازمی، "ئەوەی فەرمانبەرێکی عێراقی بە رۆژێک دەیکات، کاری 15 خولەکە". لەبارەی هەڵبژاردنی مانگی داهاتووی عێراق، سەرۆکوەزیران ئەوەی خستەڕوو، کەمیی بەشداریی خەڵک لە هەڵبژاردن هەمان دۆخی ساڵی 2018 دروست دەکاتەوە. ئەو دەڵێت، بەهۆی کەمیی بەشداریی خەڵک لە هەڵبژاردن بێ هیوایی دروستبوو و "قوربانییانی تشرینی لێکەوتەوە". سەبارەت بە دووبارەبوونەوەی سیناریۆی ئەفغانستان لە عێراق، کازمی وتی، "ئەوەی لە ئەفغانستان روویدا، هەرگیز لە عێراق روونادات".

هاوڵاتى ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات ڕایگەیاند:"زەمینە ھەیە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان لەگەڵ دیمەشق". ئەمڕۆ پێنج شەممە 2ی ئەیلولی 2021 ئیلھام ئەحمەد ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات ڕایگەیاند:" چەند کەناڵێکی پەیوەندی ھاتونەتە ئاراوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی نێوان ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و حکومەتی دیمەشق. لە لێدوانەکەیدا ئیلهام ئەحمەد وتیشی:"گفتوگۆی سوری-سوری تاکە رێگەیە بۆ کۆتایھێنان بە دەستوەردانی دەرەکی" ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، ڕوسیا لە بەرامبەر سەرخستنی بڕیاری ئاگربەست لە سوریا سازشی بۆ تورکیا کردووە. جەختیشی کردەوە:"کشانەوەی بەشێک لە ھێزەکانی ئەمریکا یاخود سەرجەم ھێزەکانی، کاریگەری گەورەی دەبێت لە سەر ستراتیژی ئەمریکا لە خۆرھەڵاتی ناوەراست و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری لەگەڵ ئەو بڕیارە نین"

نامۆ سەربەست دامەزراوەی عەبدولڕەحمان پرومەند، دامەزراوەیەكی ناحكومی و قازانج نەویستە لە راپۆرتێكدا ئەوە ئاشكرادەكات كۆماری ئیسلامی ئێران 380 ئۆپەراسیۆنی بۆ كوشتن و رفاندنی نەیارەكانی لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە. لەسەرەتای ئەم مانگەدا كۆماری ئیسلامی رایگەیاند جەمشید شارمەهەد، چالاكوانی سیاسی ئۆپۆزسیۆن كە لەئەمریكا دادەنیشت رفاندووە، شێوازەكانی ئەو رژێمەی بیری خەڵك هێنایەوە كە بەرامبەر رۆژنامەنوس و چالاكوان و سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەكانی دانیشتوی دەرەوەی ئێران دەیگرێتە بەر. جەمشید دوایەمین كەس بوو لەدەرەوە رفێندرا، سەرەتای ئەم مانگە، وەزارەتی هەوڵگریی ئێران لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند «لە ئۆپراسیۆنێكی ئاڵۆزدا دەستگیریان كردووە» هەمان ئەو دەربڕینەی بۆ ئۆپراسیۆنە هاوشێوەكانی بەكاری دەهێنا. دامەزراوەیەكی مافپەروەریی ئێرانی لەسەرژمێرییەكدا ناوی 540 ئێرانیی ئەژماركردووە كە قوربانیی كوشتن و رفاندنی رژێمی وڵاتەكە بوون. دامەزراوەی عەبدولڕەحمان پرومەند، دامەزراوەیەكی ناحكومی و قازانج نەویستەو نزیكەی 20 ساڵە كار بۆ چەسپاندنی دیموكراسیەت و مافی مرۆڤ دەكات لەئێراندا و هاوكات كار بۆ دۆكیۆمێنتكردنی لەسێدارەدانەكان و ئۆپراسیۆنەكانی تیرۆرو رفاندن لەلایەن ئاسایش و هەواڵگریی ئێرانەوە دەكات. عەبدولڕەحمان پرومەند سیاسییەكی ئۆپۆزسیۆن بوو ساڵی 1991 بریكارەكانی ئێران لەپاریس كوشتیان. دامەزراوەكە لەڕاپۆرتەكەیدا دەڵێت ئەم ئامارانە هەموو قوربانییەكان لەخۆناگرێت و نووسیویەتی:»لە ساڵی 1979وە بریكارەكانی ئێران سەدان ئۆپراسیۆنیان لەدژی ئۆپۆزسیۆنە پەنابەرەكانی هەندەران ئەنجامداوە و ئەو ئۆپراسیۆنانەش بەردەوام دووبارە بوونەتەوە، چونكە زۆرینەی كات توانیویانە لەسزادان قوتاریان بێت». بەپێی راپۆرتەكە بریكارەكانی ئێران 380 ئۆپراسیۆنیان لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە و 30 ئۆپراسیۆن لە ناوچەكانی تری عێراق و 30 لە پاكستان و 28 لەتوركیا و 13 لەفەڕەنسا و نۆ لەئەفغانستان و دانەدانەش لەوڵاتانیی دیكە بەكۆی گشتی، ئۆپراسیۆنەكان لە 20 وڵاتی جیاوازدا ئەنجامدراون. ئەگەرچی ئێران تێوەگلانی لە زۆرینەی ئەو ئۆپراسیۆنانەدا رەتدەكاتەوە، بەڵام شانازیی بەهەندێكیانەوە دەكات و وەك نیشاندانی هێزی دەزگا ئەمنییەكانی دەیاناسێنێت، لەوانە رفاندنی رۆژنامەنوس روحوڵا زەم ساڵی 2019 لەعێراق و چالاكوانی سیاسی حەبیب ئیسیود ساڵی 2020 لەتوركیا و تەلەڤزیۆنی ئێران وێنەی هەردووكیانی پەخشكرد. كۆماری ئیسلامی ئێران زۆر بەگەرمیی پێشوازی لەئەوانە دەكات، كە لە دەرەوە بەتۆمەتی تێوەگلان لەتیرۆركردنەكانەوە دەگیرێن و كاتی سزاكەیان تەواودەكەن و دەگەڕێنەوە. لەوانە كازم دارابی كە لەشەهیدكردنی دكتۆر سادق شەرفكەندی و هاوڕێكانیەوە تێوەگلابوو. راپۆرتەكە هەندێك لەو وڵاتانەی پەناهەندە ئێرانییەكانیان لەخۆگرتووە، بە كەمتەرخەمیی تۆمەتباردەكات و دەڵێت حكومەتەكانیان دوای دەستگیركردنی بریكارە ئێرانییەكان یان ئاشكراكردنی پیلانەكانیان، رێگایان داون وڵاتەكانیان جێبهێڵن تا خۆیان لەوە بدزنەوە كە تۆمەت ئاراستەی ئێران بكەن. هاوكات، دامەزراوەكە هۆشداریش دەدات لە ئەوەی ئەگەر هەمەئاهەنگی و كارێكی جیهانیی هاوبەش نەبێت بۆ راگرتنی، ئەوا ئەو توندوتیژیەی ئێران لە دەرەوی سنورەكانی دەیكات بەردەوام و زیاتر دەبێت. بەردەوام دەزگای هەواڵگریی ئێران تۆمەتبار دەكرێت بە ئەنجامدانی كوشتن و رفاندنی ئاڵۆز لەدەرەوە، وێڕای ئەوەی رژێمی ئێران پەیوەندیی خۆی بەزۆرێك لەوانەوە رەتدەكاتەوە، بەڵام چەندین ئێرانی لەوڵاتانی دەرەوەدا بەتۆمەتی تیرۆركردنی چالاكوانان دادگاییكراون،. ساڵی 1989 رای گشتی ئەوروپا بەوردی چاودێریی شەهیدكردنی دكتۆر عەبدولڕەحمان قاسملۆی كرد لەڤیەننای پایتەختی نەمساو دواتریش لەساڵی 1992دا شەهیدكردنی دكتۆر سادق شەرەفكەندی و دوو هاوڕێی لەچێشتخانەی میكۆنۆسی بەرلین لە ئەڵمانیا هەڵایەكی گەورەی نایەوەو شەهیدكردنی دكتۆر قاسملوشی هێنایەوە یادی خەڵك. لەئێستاشدا كە بەردەوام دۆسیەی مافەكانی مرۆڤ لەئێران لەسەر زیاتر لەئاستێك باسدەكرێت و رەخنەی لێدەگیرێت و وڵاتەكە بەچەندین پێشێلكاریی بەرامبەر هاووڵاتییەكانی تۆمەتبار دەكرێت.    

هاوڵاتى وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان رایگەیاند:" بڕیاردراوە کرێی کارەبا بۆ خاوەنی نانەواخانە و سەمونخانەکان بەڕێژی 20% دابەزێنرێت و لەسەرەتای ئەم مانگەوە کاری پێدەکرێت. لەدواین نوسراوی وەزارەتی کارەبادا کە ئەمڕۆ دەرچوە و واژۆی کەمال محەمەد ساڵح، وەزیری کارەبای هەرێمی کوردستانی لەسەرە ئاماژە بەوەشکراوە، بڕیاردراوە بە داشکاندنی 20%ی کارەبای بەکارهاتو بۆ سەرجەم نانەواخانە و سەمونخانەکان. ئەوەش هاتوە، ئامانجی بڕیارەکە بۆ بەرژەوەندی گشتی، کۆنتڕۆڵکردنی نرخی نان و نەهێشتنی قۆرخکاری لە گرانکردنی نرخی نان دەرکراوە. دوای ئەوەی لەماوەی هەفتەی رابردودا بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی ئارد و سوتەمەنی نرخی نان لەبەشێک لەنانەواخانە و سەمونخانەکانی کوردستان گران بو، 29ی ئابیش ئەنجومەنی وەزیران نۆ بڕیاری بۆ رێگریک ردن لەگرانبونی نرخی نان دەرکرد لەوانەش دابینکردنی سوتەمەنی و کارەبا بەنرخێکی هەزانتر بەنانەواخانەکان و دەستکردن بەبەرهەمهێنانی ئارد لەناوخۆدا لەماوەیەکی نزیکی داهاتودا.  

هاوڵاتى دەستەی دەستپاكی عێراق رایگەیاند:" لە هەوڵەكانیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا زیاتر لە 253 ملیار دینار و زیاتر لە 4 ملیار دۆلاریان گەڕاندووەتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت. لە بەیاننامەیەكدا دەستەی دەستپاكی عێراق بڵاویكردووەتەوە، لە نیوەی یەكەمی ساڵی 2021دا دەستەكە چاوی بە 25 هەزار و 490 ئاگاداركردنەوە و هەواڵ و كەیسی تاواندا خشاندووەتەوە. رونیشكراوەتەوە، لە پرۆسەكاندا رێگە لە بە هەدەردانی زیاتر لە 253 ملیار و 586 ملیۆن دینار و زیاتر لە 4 ملیار و 920 ملیۆن دۆلار گیراوە و گەڕێنراوەتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت. دەستەكە جەختی لەوەش كردووەتەوە، لەو چوارچێوەیەشدا هەزار و 775 تۆمەتبار رادەستی دادگاكان كراون و 858 فەرمانی دەستگیر كردن دەركراون و 455 یان جێبەجێ كراون، هەروەها بانگهێشت كردنی دادوەریی 3 هەزار و 208 فەرمان بووە و 675 پەڕاوی راگرتن دەركراون.

 هاوڵاتى  وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند:" پێویستە بەر لە بڕیاردان لەسەر کارکردن یان نەکردن لەگەڵ ئەو حکومەتەی کە بڕیارە تاڵیبان پێکیبهێنێت، دەبێت بزانین حکومەتەکە چ جۆرە حکومەتێكە". نێد پرایس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، شێوازی مامەڵەکردنمان لەگەڵ تاڵیبان بە شێواز و جۆری ئەو حکومەتە بەندە، کە بڕیارە بزووتنەوەکە پێکیبهێنێت. نێد پرایس وتی: "بەر لەوەی قسە لەسەر شێوازی مامەڵەکردنمان لەگەڵ هەر حکومەتێكی نوێی ئەفغانستان بکەین، دەبێت چەند شتێك روون بکەینەوە، سەرەتا دەبێت حکومەتێکی نوێ لە ئەفغانستاندا هەبێت کە تاوەکو ئێستا پێکنەهێنراوە. دووەم دەبێت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تیشکبخاتەسەر نەک تەنیا ناوی حکومەتی ئەفغانستان بەڵکو شێوازی کارکردنی و هەروەها رەفتارەکانیشی، لەدوای ئەوە ئێمە دەتوانین هەڵسەنگاندن بکەین کە ئایا چ شتێک لە بەرژەوەندی ئێمەیە و چ شتێک بە زیانمانە." پرایس وتیشی: "ئەمریکا کار لەگەڵ حکومەتی تاڵیبان ناکات ئەگەر ئەو مەرجانەی تێدا نەبێت، کە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە دانیشتنی چەند رۆژ لەمەوبەریدا، داینابوون". ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەکۆی 13 دەنگ لە 15 دەنگی وڵاتانی ئەندامیدا، بڕیارێکی دەرکرد و تێیدا تاڵیبانی ناچارکرد بە رێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و پابەندبوون بە جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی لە ئاست پاراستنی خەڵک و پێدانی دەرفەت بە ژنان لە نێو حکومەتدا. بەوتەی هەندێ سەرچاوە، پێشبینی دەکرێت لە چەند رۆژی کەمی داهاتوودا تاڵیبان حکومەتە نوێیەکەی رابگەیێنێت، کە چاوەڕێ دەکرێت حکومەتێكی ئاینی بێت و تێیدا هەیبەتوڵلا ئاخوندزادە، رابەری بزووتنەوەی تاڵیبان بە رابەری ئیمارەتی ئیسلامیی ئەفغانستان دابنرێت. هاوکات چەند کەسێکی دیاری نێو بزووتنەوەکەش بەشداری حکومەتە نوێیەکە دەکەن وەک عەبدولغەنی برادەر یەکێک لە دامەزرێنەرانی تاڵیبان، سیراجەدین حەقانی، جێگری ئاخوندزادە و سەرۆکی تۆڕی چەکداری حەقانی، هەروەها مەولەوی محەممەد یەعقوب، کوڕی مەلا محەممەد عومەر، سەرۆکی پێشووتری بزووتنەوەی تاڵیبان.

هاوڵاتى جێگری‌ سەرۆکی‌ حکومەتی‌ هەرێمی‌ کوردستان رایگەیاند:" كۆگاكانی ژووری‌ بازرگانی و‌ پیشەسازی سلێمانی لەسەر ئاستی عیراق دەبێتە گەورەترین ناوەندی بازرگانی و پیشەسازی كە پێنج هەزار هەلیكار دەڕەخسێنێت بۆ گەنجان و باشتریش دەتوانین قەبارەی بازرگانی زیاتر بكەین و بواری ئابووری گەشەپێبدەین". ئەمرۆ پێنجشەممە، قوباد تاڵەبانی‌ جێگری‌ سەرۆکی‌ حکومەتی‌ هەرێمی‌ کوردستان لەمیانەی‌ ئەنجامدانی‌ کۆنگرەیەکی‌ رۆژنامەوانیدا له‌میانه‌ی سە‌ردانی كۆگاكانی ژووری‌ بازرگانی و‌ پیشەسازی سلێمانی رایگه‌یاند: "بەشێکی‌ زۆری‌ ئەو بەنزینەی‌ کە دێتە هەرێمی‌ کوردستان لەدەرەوەی‌ وڵات دێت و بەنزینیش بەرهەمێکی‌ نەوتە و کە نرخی‌ نەوت بەرزدەبێتەوە نرخی‌ بەنزین بەرزدەبێتەوە". وتیشی‌: "هۆکاری‌ دابەزینی‌ نرخی‌ بەنزین لە عیراق هۆکارەکەی‌ ئەوەیە حکومەتی‌ عیراق پاڵپشتییەکی‌ باشی‌ بەنزین دەکات بۆ ئەوەی‌ بتوانێت کە نرخەکەی‌ کۆنترۆڵ بکات". جەختی‌ لەسەر ئەوەش کردەوە: "دۆخی‌ دارایی‌ حکومەتی‌ هەرێمی‌ کوردستان لەو ئاستەدا نییە کە بتوانێت وەک حکومەتی‌ فیدراڵی‌ پاڵپشتی‌ کەرتی‌ بەنزین بکات". وتیشی‌: "بەڵام ئێمە دەتوانین کار ئاسانی‌ بکەین بۆ ئەوەی‌ ئەو بەنزینەی‌ کە لە دەرەوەی‌ کوردستانەوە دێت بە ئاسانتر و بە تێچوویەکی‌ کەمتر بێت، بەڵام دەبێت هاوسەنگییەک دروست بکەین لەنێوان کوالێتی‌ بەنزینەکە و نرخەکەی". وتیشی‌: "هەندێک لە رسومات هەبوو لەسەر مەرزەکان کەممان کردوه‌تەوە و دەبێت رەچاوی‌ کوالێتی‌ بەنزین بکەین و نابێت لەپێناوی‌ دابەزینی‌ نرخەکەی‌ قوربانی‌ بە کوالێتی‌ بەنزینەکە بدەین". له‌ باره‌ی كۆگاكانی ژووری بازرگانی سلێمانی وتی: "كۆگاكانی ژووری‌ بازرگانی و‌ پیشەسازی سلێمانی لەسەر ئاستی عیراق دەبێتە گەورەترین ناوەندی بازرگانی و پیشەسازی كە پێنج هەزار هەلیكار دەڕەخسێنێت بۆ گەنجان و باشتریش دەتوانین قەبارەی بازرگانی زیاتر بكەین و بواری ئابووری گەشەپێبدەین". له‌سلێمانى 14 پڕۆژه‌ى هاوشێوه‌ى ئه‌م كۆگایانه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌ڕێگه‌یه‌وه‌ سلێمانى ده‌بێته‌ سه‌نته‌رى بازرگانى بۆ سه‌رجه‌م شاره‌كانى عێراق‌و بۆ هه‌موو بواره‌كان كۆگاى تایبه‌ت بونى هه‌یه‌ له‌ژێر چاودێریى توندوتۆڵدا. راشیگەیاند: دروستكردنی پرۆژەكە یەكێك بووە لەو بەرنامانەی پێشتر دامانناوە، زۆر گونجاوە بۆ بازرگانی بەهۆی نزیكییەوە لەسنور، بۆیە بەئیدارەیەكی باشتر دەتوانین قەبارەی بازرگانی زیاتر بكەین و بواری ئابوری گەشەپێبدەین، هەموكاتیش هەوڵمانداوە ئارامی دابین بكەین كە هۆكاری سەرەكی گەشەی ئابورییە، وەك حكومەتیش پشتیوانی بازرگاكان دەبین. جێگری سەرۆك وەزیران راشیگەیاند: "چەند ساڵی رابردوو بۆ حكومەت و خەڵكی كوردستانیش ساڵانێكی ناخۆش بوو بەهۆی شەڕی داعش و دابەزینی نرخی نەوت و قەیرانی ئابورییەوە، بەڵام ئێستا سەرەتایەكی نوێیەو ئومێدەوارین داهاتوو بەرەو باشتر بڕۆین". جێگری سەرۆك وەزیران راشیگەیاند: بەپێی ئەو ئامارانەی لەلایەن دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمەوە پێماندراوە لەبارەی پێدانی مۆڵەت بەپرۆژەكان ئەگەر جێبەجێ بكرێت زیاتر لە 50 هەلیكار دەڕەخسێت، ئەوەش وا دەكات گەنجان بەتایبەت بەرهەمی زانكۆو پەیمانگاكان بەپێی پسپۆڕیان بۆ ئەو شوێنانە بگونجێت.

  هاوڵاتى جێگری نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان هۆشداری لە كارەساتێكی مرۆیی دەدات لە ئەفغانستان بەهۆی وشكەساڵی و پێشكەش نەكردنی هاوكاری لەلایەن وڵاتانەوە و  دەڵێت:" زۆر گرنگە کە رێگەنەدەین ئەفغانستان بڕواتەنێو قەیرانێکی گەورەتری مرۆیی". رامز ئەلئەکبەرۆڤ، جێگری نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئەفغانستان دەڵێت: "لە مانگی رابردووەوە، زەنگی هۆشداریمان لێداوە. بەخشینی کۆمەک بە نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی مرۆیی لەم ساڵدا 400 ملیۆن دۆلاری تێنەپەڕاندووە لەکاتێکدا کە داوای 1.3 ملیار دۆلارکراوە". جێگری نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئەفغانستان هەروەها دەڵێت: "زۆر گرنگە کە رێگەنەدەین ئەفغانستان بڕواتەنێو قەیرانێکی گەورەتری مرۆیی، ئەوەش لە رێگەی گرتنەبەری هەنگاوی پێویست بۆ ئەوەی ئەو پێداویستیانە دابینبکەین کە ئەو وڵاتە هەر ئێستا پێویستی پێیەتی." رامز ئەلئەکبەرۆڤ باسی لەوە کرد کە لانیکەم 200 ملیۆن دۆلاریان پێویستە بۆ ئەوەی بەپەلە خۆراک بۆ منداڵانی ئەفغانستان دابینبکەن. چونکە نیوەی منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵانی ئەفغانستان بە دەست "بەدخۆراکیی تووندەوە" دەناڵێنن.  رۆژی شەممە 14-08-2021، بزووتنەوەی تاڵیبان بەبێ شەڕکردن شاری جەلالئابادی کۆنترۆڵکرد، بەوەش توانییان یەکێک لە رێگە سەرەکییەکانی ئەفغانستان کۆنترۆڵ بکەن و رۆژی دواتر بە چوونە نێو کابوول سەرکەوتنی خۆیان راگەیاند.

هاوڵاتى وەزارەتی نەوتی عێراق رایگه‌یاند:"هەناردەی نەوتی عێراق لە مانگی ئابدا  94 ملیۆن و 660 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، رۆژانە بۆ 3 ملیۆن و 54 هەزار بەرمیل بەرزبووەتەوە و بەرمیلێک نەوتیش لەو مانگە بە 69 دۆلار فرۆشراوە. وەزارەتی نەوتی عێراق  ئاماری هەناردە و داهاتی نەوتی مانگی ئابی بڵاوکردەوە، بەگوێرەی ئامارەکان هەناردەی نەوت بە راورد بە مانگی تەممووز 154 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا زیاترە.  وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند بە تێكڕا لە مانگی ئاب 94 ملیۆن و 660 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، کە رۆژانە دەکاتە 3 ملیۆن و 54 هەزار بەرمیل. لەو بڕە 2 ملیۆن و 950 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا لە رێگەی بەندەرەکانی بەسرە هەناردە کراوە.  سەبارەت بە داهاتی نەوتی مانگی ئاب، وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند؛ هەر بەرمیلێک بە 69 دۆلار فرۆشراوە، کۆی داهاتەکەشی 6 ملیار و 500 ملیۆن دۆلار بووە. عێراق دووەم گەورەترین هەناردەکاری نەوتی نێو رێکخراوی ئۆپێکە و زیاتر لە 93٪ی داهاتەکەی لە رێگەی فرۆشتنی نەوت بەدەستدێنێت. دابەزینی نرخی نەوت، کاریگەری نەرێنی لەسەر دۆخی ئابووری ئەو وڵاتە دروستدەکات.  وڵاتانی ئاسیا بە تایبەت چین و هیندستان کڕیاری سەرەکی نەوتی عێراقن. بەگوێرەی راوێژکارێکی دارایی مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، چین بە تەنیا ٪40 بۆ 44٪ی نەوتی هەناردەکراوی عێراق دەکرێت، کە دەکاتە زیاتر لە 800 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا. رۆژی سێشەممەی رابردوو 31ی 8ی 2021، لی کینگ شێنگو کونسوڵی بازرگانیی چین لە میانەی بەشداریکردنی لە هەواڵە ئابوورییەکانی تۆڕی میدیایی رووداو رایگەیاند: "لەساڵی 2020دا عێراق سێیەم هاوبەشی بازرگانی چین بووە لە نێوان وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست و باکووری ئەفریقا و قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان لەو ساڵەدا 30 ملیار و 177 ملیۆن دۆلار بووە. لەو ژمارەیە 10.9 ملیار دۆلاری هەناردەی چین بووە بۆ عێراق و 19.25 ملیار دۆلاریشی هەناردەی عێراق بووە بۆ چین کە بەزۆری پەیوەست بووە بە هەناردەکردنی نەوتی خاو".  لە ساڵی رابردوو چین زیاتر لە 60 ملیۆن تۆن نەوتی خاوی لە عێراق کڕیوە.

هاوڵاتى زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی، فرۆشتنی نەوت لەچوارچێوەی چارەسەریی قەیرانە ئابورییەكانی ئێران بووەتە خەونێك بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام رەئیسی بەدەستنیشانكردنی كۆمەڵێك وەزیری بێ ئەزموون رەنگە ئەم خەونەی وڵاتەكە بكاتە مۆتەكە بەتایبەت یەكەم لێدوانی وەزیری نوێی نەوتی ئێران بەهای دۆلاری بەرانبەر بە تمەن بەرزكردەوە. وەزیری نوێی نەوت لەئێران یەكەم لێدوانی ئەوە بووە كە هەوڵدەدرێت نەوت لە بەرامبەر كاڵادا هەناردە بكرێت و شارەزایانی ئابوریی پێیانوایە ئەم لێدوانە واتا رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمەریكاو رۆژئاوا زیندو ناكرێتەوە و رێگە بەفرۆشی نەوتی ئێران نادرێت و لە ئەنجامدا بەهای هەر دۆلارێك بۆ زیاتر لە (30) هەزار تمەن بەرز دەبێتەوە. محافزكارانی كۆماری ئیسلامی ئێران كە بوونەتە خاوەنی سێ دامەزراوەی (پەرلەمان، حكومەت، دادوەریی) لەوڵاتەكە، گەورەترین بەڵێنیان چارەسەری ئابورییە، بەڵام بەپێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت پێشبینیی دەكرێت رێگە بەفرۆشی نەوتی ئێران نەدرێت و ئەو وڵاتە ناچار بێت رێگەی قاچاخ و ئاڵوگۆڕیی نەوتەكەی لە بەرامبەر كاڵا بگرێتەبەر، كە ئەمەش واتای لاوازبوونی وڵاتێكە كە (90%)ی بودجەكەی لە رێگەی نەوتەوە دابین دەكرد. ئاشتیی لەگەڵ سعودیە یەكێكی دیكەیە لەو هەنگاوانەی كە حكومەتی رابردوو بە نێوەندگیریی بەغدا دەستیپێكردبوو و بەیەكێك لەسەرەكیترین هەنگاوەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەقەڵەمدەدرێت، چونكە سعودیە زۆرترین دژایەتیی ئەو رێككەوتنە دەكات و لەم رێگەیەوە فشارەكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئێران زیاد دەكات، بۆیە ئەم هەنگاوی ئاشتیش سەرەڕای بەردەوامیی دانوستانەكان لەپەراوێزی كۆنفڕانسی بەغدا ساردوسڕیی تێكەوتووە. خامنەیی شكست بە ریفۆرمخوازان دەهێنێت عەلی خامنەیی، كە دوو ساڵە هەوڵدەدات ریفۆرمخوازان لەكۆی دەسەڵاتەكان و حوكمڕانییەكاندا نەمێنن و ركابەریی هەڵبژاردنەكان نەكەن لەقۆناغی یەكەمدا ئیبراهیم رەئیسی كردە سەرۆكی دەزگای داد، محەمەد باقر قاڵیباف، سەر بە محافزكاران كە بووە سەرۆكی پەرلەمان رای سپارد بەمەبەستی لاواز پیشاندانی سەرۆكی حكومەت سەردانیی مەیدانیی بۆ ناو خەڵك بكات بەجۆرێك گەشتەكانی زۆر لە حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری سەر بە ریفۆرمخوازان زیاتر بوو.  هاوكات بەبڕیاری خامنەیی پڕۆژە یاسایەكی بەپەلە بۆ پاشەكشێ لە رێككەوتنی ئەتۆمیی پەسند كراو زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی كە خەونی ریفۆرمخوازن بوو بۆ بەدەستەوەگرتنی جارێكی دیكەی حكومەت لەبار برا، دوای ئەوەش ریفۆرمخوازان هەر كەسێكیان كاندید دەكرد بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی یان رەت دەكرایەوە یان لەژێر كاریگەریی خامنەیی پاشەكشێی دەكردو حەسەن خومەینی، كوڕەزای روحەڵڵا خومەینی یەكێك لەو نموونانە بوو كە دوای چاوپێكەوتنی لەگەڵ خامنەیی، پاشگەزبوونەوەی خۆی بۆ كاندیدبوونی لە لایەن ریفۆرمخوازانەوە راگەیاند. كاتێك محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران ویستی خۆی وەك كاندیدی سەرۆك كۆماریی ریفۆرمخوازان بپاڵوێت، فایلێكی نهێنیی بڵاوكرایەوە كە تێیدا دژایەتیی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس دەكات و ئەو بەسەركێش و سەر بە روسیا ناودەهێنێت، بۆیە ئەم فایلەش كە دەوترێ لەلایەن دەزگای هەواڵگرییەوە دزەپێكرا وای لە زەریف كرد بۆ هەتاهەتایە دەستبەرداری گۆڕەپانی سیاسەت ببێت و رایبگەیەنێت كە تەنها سەرقاڵی لێكۆڵینەوەو وانەوتنەوە دەبێت. سەرۆك و كابینەی ئێستا بەرهەمی خامنەییە عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەپلانێكی وردی دوو ساڵەدا ئیبراهیم رەئیسی كە پێشتر سەرۆكی دەزگای دادوەریی بوو، كردە سەرۆك كۆمار چونكە خامنەیی بە بەردەوامیی لەپەیامەكانیدا ئاماژەی دەكرد بە رۆڵی رەئیسی لەهەنگاونان بۆ حوكمڕانیی و هەر ئەمەش وای كرد رەئیسی وەك بەرهەمی خامنەیی ناوببرێت. بەوتەی شارەزایان لەساڵی (2009) تا ئێستا هەوڵدراوە ناوەندەكانی سەر بەدەزگای هەواڵگریی (ئیتلاعات) و سوپای پاسداران و دەزگای دادوەریی لە كەسانی نزیكی خامنەیی بن و ئەو بەم كارەی زۆربەی ئەو ناوەندانەی كە پێویستیەتی بەدەستی هێناوەو كەسانی نزیك لەخۆیی تێدا جێگیركردوون، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە پەرلەمانە كە لە رابردودا زۆربەی كات بەدەستی ریفۆرمخوازاناوە بووە، ئێستا بە تەواوەتیی كەوتووەتە دەست محافزكاران چونكە لەكۆی (290) كورسی، (227) كورسیی بەدەست محافزكارانەوەیەو تەنها (20) كورسیی بەدەست ریفۆرمخوازانەوە ماوە، بۆیە ئەمە وا دەكات خامنەیی لەهەموو كاتێك زیاتر دەسەڵاتی بەسەر كۆی پڕۆسەی سیاسی و حوكمڕانیی ئێراندا هەبێت. رەئیسی كە ئێستا سەرۆك كۆماری ئێرانەو پێشتر و لەسەردەمی سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەئێران رایگەیاند كە لەو دۆخەی كۆرۆنا دروستی كردووە زۆر نیگەرانە و تەنانەت ئەو ناتوانێت دەستی خامنەیی ماچ بكات، لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆك كۆمار لە كۆبوونەوەی لەگەڵ خامنەیی رایگەیاند هەموو هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ بۆ ئەوەی لەسەر رێبازی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران هەنگاو بنێت و بەم لێدوانەشی بووە مایەی خۆشحاڵیی خامنەیی. رەئیسی لە رێوڕەسمی دەستبەكاربوونیدا رایگەیاند ئەركی ئەو پاراستنی میراتی كۆماری ئیسلامی ئێرانەو ئەم وتەیەشی لەلایەن محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆكی پەرلەمان و غوڵامحسێن موحسین ئێژەیی، سەرۆكی دەزگای دادوەریی ئێران پێشوازیی و پشتیوانیی لێكرا، كەئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە هەموو دەزگاو دامەزراوەكانی ئێران لەهێڵێكدا سیاسەتەكانی خامنەیی جێبەجێ دەكەن بەبێ ركابەرو بەزمانێكی دیكە دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران یەكدەست بووە. كابینەی بێ ژنی رەئیسی.. رەئیسی دوای دەستنیشانكردنی (19) وەزیر بۆ پەرلەمان تەنها یەك وەزیر دەنگی متمانەی پەرلەمانی بەدەستنەهێنا كە ئەویش وەزیری پەروەردە بوو، بەڵام زۆرینەی رەهای وەزیرەكان كە سەر بەباڵی توندڕەوەی محافزكارانن و ئەمیر حسێن رەحیمی، وەزیری داد بە (277) دەنگ و محەمەدڕەزا ئاشتیانی، وەزیری بەرگریی بە (274) دەنگ و ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوە بە (270) لە كۆی (290) دەنگ زیاترین دەنگی متمانەی پەرلەمانیان بەدەستهێناوە. كابینەی رەئیسی كە بەكابینەی بێ ژن لەقەڵەمدەدرێت تەنانەت یەك ژنیشن بۆ هیچ پۆستێكی هەستیار لەكابینەكەیدا پێشنیار نەكراوەو پێدەچێت ئەو كابینەیە بەبێ ژن لەكارەكانی بەردەوام بێت. شێوازی كابینەكەی رەئیسی وای كردووە كەخەڵكی ئێران هیوایەكی ئەوتۆیان بۆ چارەسەری قەیرانەكانیان نەبێت و  رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) نزیك لە ریفۆرمخوازان لەژمارەیكی خۆیدا بەناونیشانی (حكومەت بەوەزیری بێ ئەزمونەوە؛ دووبارەكردنەوەی سەردەمی ئەحمەدی نەژاد) لەزاری د.ئیسماعیل گرامی موقەدەم، وتەبێژی حزبی (ئێعتیماد میللی)ی سەر بە ریفۆرمخوازان بڵاوی كردووەتەوە:» ئەو وەزیرانەی ئیبراهیم رەئیسی دەستنیشانی كردوون پەرلەمان متمانەیان پێبەخشیون بەپێچەوانەی بەڵێنەكانی، زۆربەیان لەڕەوتی راستڕەوی سەر بەمحافزكاران و ئەزموونێكی ئەوتۆیان نییە و پێناچێت بتوانن لە رووی نێودەوڵەتیشەوە رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران زیندو بكەنەوە. «رەئیسی بەدەستنیشانكردنی كۆمەڵێك وەزیری بێ ئەزمون لە رووی حوكمڕانییەوە كە زۆربەیان توندڕەون، پێچەوانەی ئەو بەڵێنەبوو كە رایگەیاند كابینەكەی هەمەلایەنە دەبێت و تایبەت نابێت بەمحافزكاران، بەڵام ئەم هەنگاوەی رەئیسی سەلماندویەتی كە ئەویش سەردەمی مەحمود ئەحمەدی نەژاد، سەرۆك كۆماری پێشوتری ئێران دووبارە دەكاتەوە». لەلایەكی دیكەوە ئاژانسی هەواڵی (فارس) سەر بەتوندڕەوەكانی محافزكاران دەڵێت: ئەمەریكا هیوای بەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی نییە.. فارس بڵاوی كردووەتەوە؛ كە رۆژنامەی (هائارتز)ی ئیسرائیل ئاشكرای كردووە وەفدێكی ئەمەریكی بەسەرۆكایەتیی ویلیام جۆزێف بێرنز، بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا (سی ئای ئەی) لەگەڵ بەرپرسانی هەواڵگریی ئیسرائیل كۆبوونەتەوە و لە كۆبوونەوەكەدا وتوویانە هیوایان بەوە نییە كە رێككەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) زیندو بكرێتەوە. هەروەها ئەو وەفدە رایانگەیاندووە شانسی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگفتوگۆو دانوستانەكانی ڤیەننا زۆر كەمەو پێناچێت ئەو دانوستانانەی نێوان ئێران و ئەمەریكا و وڵاتانی ئەوروپا بگاتە ئەنجامێكی ئەوتۆ. یەكەم لێدوانی وەزیری نەوت بەهای دۆلاری بەرزكردەوە رۆژنامەی (ئیبتیكار) نزیك لە ریفۆرمخوازان: بەهۆی وەزیری نەوتەوە بەهای دۆلار لەئێران بەرز دەبێتەوە. رۆژنامەكە نووسیویەتی:» رۆژی چوارشەممە (25/8/2021) پەرلەمان جگە لە وەزیرێكی پێشنیاركراو متمانەی بە (18) وەزیری دەستنیشانكراوی كابینەی ئیبراهیم رەئیسی داوەو بە دەركەوتنی وەزیری نەوتی نوێ و لێدوانەكانی، ئاماژەكانی بەرزبوونەوەی دۆلار تا سنوری (30) هەزار تمەن بۆ هەر دۆلارێك دەركەوتووە. جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندووە پلانی هەیە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوت لەبەرامبەر كاڵاداو ئەم لێدوانەشی ئاماژەیە كە هیوا بۆ دانوستانەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی كەمی كردووە و ئێران ناتوانی لەفرۆشی نەوت دۆلار بەدەستبهێنێت بۆیە دوور نییە ئەم لێدوانەی وەزیری نەوت، بەهای دۆلار جارێكی دیكە لەئێران بەرزبكاتەوە. پێشبینییەكی رۆژنامەی ئیبتیكار راست دەرچوو لەو رۆژەوە بەهای دۆلار لەئێران بەردەوام لە بەرزبوونەودایە و لەئێستادا نرخی هەر دۆلارێك زیاترە لە (28) هەزار تمەن لەكاتێكدا پێش لێدوانی ئەو وەزیرەی نوێی نەوت هەر دۆلارێك (25) هەزار تمەن كەمتر بوو. وەزیری بەرگریی محەمەدڕەزا ئاشتیانی، وەزیری بەرگریی ئێران كە تازە دەستبەكار بووە لە ساڵی (2019) لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاوە بە تۆمەتی تێكدانی دۆخی ئەمنیی ناوچەكە و هاندان بۆ ئاڵۆزبونی ئەمنیی لەجیهان خراوەتە لیستی سزادراوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەلای ئەمەریكا. ئاشتیانی كە دووەم دەنگی زیاترین ئاستی متمانەی لەپەرلەمان بەدەستهێناوە زیاتر لەسوپای رەسمیی ئێران (ئەرتەش) كاری كردووە و ئەزموونی لەگەڵ سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا نییە لەكاتێكدا زۆربەی هەرە زۆری دەسەڵاتە سەربازییەكان بۆ سوپای پاسداران دەگەڕێتەوە، بۆیە شارەزایان پێیان وایە رەنگە دەستنیشانكردنی ئاشتیانی بەمەبەستی گوێڕایەڵیی ئەرتەش بۆ سوپای پاسداران بێت كە راستەوخۆ لە خامنەییەوە فەرمان وەردەگرن چونكە، ساڵانێكە ئەو دوو هێزە چەكدارو سەربازییەی ئێران ناكۆكییان هەیە، ئەمەش هەنگاوێكە بۆ نەمانی ئەو ناكۆكییانە. چارەنووسی نادیاری ئاشتیی لەگەڵ سعودیە.. رێككەوتی (16/8/2021) ئاژانسی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیرنا) بڵاوی كردەوە كە ئێران و سعودیە باڵیوزخانەكانیان لە ریازو تاران دەكەنەوە و ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق بە تەلەفیزیۆنی (ئەلعالەم)ی راگەیاند كە دانوستانەكانی نێوان ئێران و سعودیە بەمیوانداریی عێراق گەیشتووەتە قۆناغێكی باش و لەهەنگاوی یەكەمدا بڕیارە باڵیۆزخانەكانی سعودیە و ئێران لەتاران و ریاز بكرێنەوە.. مەسجدی روونیكردووەتەوە كە بەهۆی ئاڵوگۆڕی حكومەت لەئێران گفتوگۆو دانوستانەكانی نێوان سعودیەو ئێران بۆ ماوەیەكی كاتی راگیراوەو دوای كردنەوەی باڵیۆزخانەكانیش گفتوگۆو دانوستانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بۆ ئاساییبوونەوەی ساردوسڕییەكانی نێوانیان بەردەوام دەبێت و هیوایان وایە هەنگاوی باشتر ببڕن. لە رێككەوتی (28/8/2021) ئاژانسی ئیرنا بڵاوی كردوە كە فواد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاندوە دیداری نێوان سعودیەو ئێران بەنێوەندگیریی بەغدا بەڕێوەدەچێت.. فواد حسێن، لەوەڵامی پەیامنێری (ئیرنا) بۆ بەڕێوەچوونی دانوستان لەنێوان تاران و ریاز وتوویەتی:» ناتوانم وردەكاریی دانوستانەكانی نێوان سعودیەو ئێران بڵاو بكەمەوە، بەڵام چەندین كۆبوونەوە لە پەراوێزی كۆنفڕانسی بەغدا لەنێوان بەرپرسانی ئەو دوو وڵاتە بەنێوەندگیریی عێراق بەڕێوەچووە و دەبێت ئەو بەرپرسانە وردەكاریی دانوستانەكانیان بڵاوبكەنەوە. لەلایەكی دیكەوە رێككەوتی (29/8/2021) رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) بەناونیشانی  كۆنفڕانسی بەغدا لەگەرموگوڕیی كەوت. نووسیویەتی:» عێراق دەیەوێت دوای ساڵانێك جەنگ و ئاژەوە لەوڵاتەكەی پێگەی ناوچەیی خۆی بەدەستبهێنێتەوە و ئەنجامدانی كۆنفڕانسی بەغدا لەو چوارچێوەیەدایەو مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەم كۆبوونەوەیە وەك دوایین كارتی هەڵبژاردنەكانی وڵاتەكەی بۆ پیشاندانی بەهێزیی حكومەتەكەی دەخاتەڕوو ئەو كۆنفڕانسە كە بڕیاربوو ببێتە شوێنی ئاشتیی سعودیەو ئێران، بەڵام ئەو دوو وڵاتە لەئاستی باڵادا نوێنەری خۆیان رەوانە نەكرد. ئەمیر عەبدوڵاهیان جێگری وەزیری دەرەوەی پێشوو كە ئێستا بووەتە وەزیری دەرەوە توانایەكی زۆری لەزمانی عەرەبیدا هەیەو پێدەچێت ئامادەبوونی عەبدوڵاهیان لەكۆنفڕانسەكەدا بەمەبەستی دانوستانی لەگەڵ سعودییەكان بێت لەكاتێكدا بڕیاربوو ئەو دانوستانە لەئاستی باڵاترو سەركردەكاندا بێت. بۆ ئێران زیندبوونەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی زۆر گرنگەو لەو سۆنگەیە تاران دەیەوێت لەگەڵ سعودیە ئاشتیی بكات، چونكە ئەو وڵاتە یەكێكە لە نەیارە سەرەكییەكانی ئێران بەتایبەت لە دۆسیەی رێككەوتنی ئەتۆمییدا. بەدیهێنانی خەون یان گیرۆدەبوونی مۆتەكە.. شێوازی كابینەی حكومەتی ئێستای ئیبراهیم رەئیسی ئاماژەیە بۆ دەستنیشانكردنی كەسانی گوێڕایەڵ لەحكومەتەكەیدا، بۆیە محافزكاران بەپێشەنگیی خامنەیی هەنگاو دەنێنن بۆ جێبەجێكردنی تەواوەتیی سیاسەتەكانی دەسەڵاتی یەكدەستی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران كە رەنگە خەونی چارەسەری قەیرانەكان لەلای خەڵكی ئەو وڵاتە بكەنە مۆتەكە.