مستەفا قەرەسوو،: پێویستە ڕەوشی ژیان و ئازادیی کارکردنی فەراهەم بکرێت

هاوڵاتی كاردانەوەكانی دوای بڕیارەكەی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەشاری پاریسی پایتەختی فەرەنسا دژ بەهەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەڕێگەی توركیاوە هێشتا لەبەغداو هەرێمی كوردستان بەردەوامی هەیە، وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاندووە لەچەندڕۆژی داهاتوودا شاندێكی وەزارەتەكە دەگاتە توركیاو  جارێكی دیكە لەسەر هەناردەی نەوتی خاوی عێراق لەڕێگەی توركیاوە رێكدەكەونەوە، هەرێمی كوردستانیش لەڕێگەی ناردنی شاندێكەوە بۆ بەغدا بەدوای رێككەوتنەوەیەو لەگەڵ بەغدا رێكارو هەنگاوە نوێیەكان بۆ هەناردەی نەوتی هەرێمی تاووتوێكردووە، بەپێی زانیارییە میدیاییەكانیش بڕیارەكەی دادگاكەی پاریس بەر لە دوو مانگ دەرچووەو ئێستا رادەگەیەندرێت، هاوكات سكاڵاكەی عێراق لەسەر هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەماوەی ساڵانی 2014 تا  2018و دادگاکە سزای زیاتر لەدوو ملیار دۆلاری بەسەر تورکیادا داوە، بەڵام بۆ هەناردەی نەوتی لەدوای ساڵی 2018ەوە تائێستا چاوەڕواندەكرێت دوو ساڵی دیكە بڕیارێكی دیكە لەلایەن دادگاكەوە دەربچێت. رۆژی 21ـی ئاداری 2023، دوای ئەوەی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەسەرۆكایەتیی شاندێك سەردانی توركیا كردو لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا رایگەیاند كە بۆ ماوەی مانگێك بڕی بەشە ئاوی عێراق لەڕووباری دیجلە زیاددەكات، هەر چەند رۆژێك دوای ئەو سەردانەو لەڕۆژی  24ی ئاداری 2023 حكومەتی توركیا بەعێراقی راگەیاندووە بەپێی بڕیارێكی دادگای پاریس هاوردەكردنی نەوتی لەهەرێمی كوردستانەوە وەستاندووەو ئەو وڵاتە بڕیاری داوە چیدیكە بەبێ رەزامەندی و مۆڵەت وەرگرتن لەحكومەتی فیدراڵیی عێراق، رێگە بەكەشتییە نەوتییەكان نەدات لەبەندەری جەیهانەوە بەرەو بازاڕەكانی جیهان بەڕێبكەون. بڕیارەكەی دادگاش رۆژی 23ی ئادار لەلایەن دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لەشاری پاریسی پایتەختی فەرەنسا، دژی رێككەوتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی توركیا، بڵاوكرابووەوە كە بەگوێرەی بڕیارە نوێیەكە، توركیا لەمەودوا بێ رەزامەندیی بەغدا، نەوتی ‌هەرێمی كوردستان هەناردە ناكات. زۆری نەبرد وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیارەكەی پشتڕاستكردەوەو رایگەیاند: «بڕیارەكە هەموو لایەنەكان پابەند دەكات بەڕێزگرتن لە رێككەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكانی پەیوەندیدار، وەزارەتی نەوت لەڕێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە تاكە لایەنی رێگەپێدراوە بۆ بەڕێوەبردنی كارەكانی هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە». سەبارەت بەو پرسە مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێم رایگەیاند «لەیەكتێگەیشتنی ئەم دواییەمان لەگەڵ بەغدا، زەمینەیەكی باشە لەپێناو چارەسەركردنی كێشەی پەیوەندیدار بەبڕیارەكەی دادگای پاریس». هاوكات وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان رایگەیاند»بڕیارەكەی دادگای پاریس لەبەرژەوەندیی حكومەتی عێراق دژی توركیا، رێگر نابێت لەپەیوەندییەكانیان لەگەڵ حكومەتی بەغداو بەردەوام دەبن لەپەیوەندییەكانیان لەگەڵ بەغدا تاوەكو گەیشتن بەچارەسەری بنەڕەتی و یاسایی و دەستووری بۆ كێشەكان». دەربارەی هەنگاوەكانی دوای بڕیارەكەش، بەپرسێكی باڵای وەزارەتی نەوتی عێراق كەنەیویستووە ناوی خۆی ئاشكرابكات بەڕۆژنامەی شەرقولئەوسەتی راگەیاندووە شاندەكەی عێراق لەسەردانەكەیدا بۆ توركیا لەگەڵ بەرپرسانی وزەی ئەو وڵاتە دیداریان دەبێت و جارێكی دیكە لەسەر هەناردەی نەوتی خاوی عێراق لەڕێگەی توركیاوە رێكدەكەونەوە، ئاماژەشی بەوەشكردووە: كەجارێكی دیكە هەناردەی نەوتی هەرێم تەنها بەپێی رێنماییەكانی كۆمپانیای سۆمۆ دەبێت. هاوكات دەربارەی كۆبوونەوەی شاندی هەرێم و وەزارەتی نەوتی عێراق، لەڕاگەیەندراوێكدا ئەوە خراوەتەڕوو:  لەكۆبوونەوەكەدا رێكارو هەنگاوە نوێیەكان بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم تاوتوێ كراوە. كێشەكانی هەرێم و بەغدا لەسەر هەناردەكردنی نەوتی هەرێم دەگەڕێتەوە بۆ حەوت ساڵ پێش ئێستا، دوای ئەوەی لەمانگی نیسانی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا بەشێوەیەكی راستەوخۆو بێ گەڕانەوە بۆ حكومەتی عێراق نەوت هەناردە بكات،  لەڕۆژی 8ـی ئایاری 2014، وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەردەمی حكومەتەكەی (نوری مالیكی)دا رایگەیاند، سكاڵایەكی لەبارەی یاساییبوونی بەكارهێنانی هێڵی گواستنەوەی نەوتی عێراقی- توركی بۆ گواستنەوەو هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان بەبێ رەزامەندیی حكومەتی عێراق خستووەتە بەردەم دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس ئەمەش لەژێر رۆشنایی رێككەوتننامەی گواستنەوەی نەوتی عێراقی لەگەڵ توركیا لەساڵی 1973، هەرچەندە ئەم سكاڵایە لەسەردەمی كابینەكەی (حەیدەر عەبادی) لەكۆتایی ساڵی 2014 سڕكراو دواتر لەسەرەتای ساڵی 2017 چالاككرایەوە، پاشان  لەسەردەمی كابینەكەی (عادل عەبدولمەهدی) جارێكی دیكە سكاڵاكە سڕكرایەوەو دواتر چالاككرایەوە. بڕیارەكەی دادگا پەیوەندی بەو سكاڵایەوە هەیە كەعێراق تۆماریكردووەو پەیوەستە بەهەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەنێوان 2014 تاوەكو 2018و عێراق داوای زیاتر لە 30 ملیار دۆلاری لەتوركیا كردووە وەك قەرەبوو،  هاوكات بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم لەدوای ساڵی 2018ەوە تاوەكو ئێستا عێراق سكاڵایەكی دیكەی تۆماركردووەو چاوەڕواندەكرێت دوو ساڵی دیكە بڕیارێكی دیكە لەلایەن دادگاكەوە دەربچێت. بڕیارەكەی دادگای پاریس لەدوای فشارەكانی بەغداد بۆ سەر نەوتی هەرێم دێت ئەویش لەپاش ئەوەی لە 15ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاری نادەستوریبوونی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی دەركردو داوایكرد هەرێم نەوتی خۆی رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات، هاوكات وەزارەتی نەوتی عێراقیش چەندین رێوشوێنی توندی بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی گرتەبەر لەوانە ئاگاداركردنەوەی كۆمپانیاكانی نەوت كە لەهەرێمی كوردستان كاردەكەن و بەوەی چیتر لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێم كارنەكەن و داوا لەتوركیا بكرێت رێگەنەدات نەوتی هەرێم بەخاكەكەیدا بڕوات و حكومەتی ناوەند هیچ بڕە پارەیەك بۆ هەرێم نەنێرێت تاوەكو هەرێم نەوتەكەی رادەست دەكات و چەندین بڕیاری دیكەش. بەگوێرەی لێدوانی بەرپرسێكی پارتی بۆ ئاژانسی (بەغداد ئەلیەوم)» بڕیارەكەی دادگا فەرەنسییەكە دوو مانگ بەر لەئێستا دەرچووە، بەڵام ئێستا دراوەتە راگەیاندنەكان و بڵاوكراوەتەوە، ئەو بەرپرسە ئەوەشی خستووەتەڕوو بڕیارەكە بەهۆی رێككەوتنی هەرێم و بەغداوە زۆر گرنگی نییە». لەماوەی دوو مانگی رابردوودا كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی بەدواداچوونی بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم كردووە، بەگوێرەی نووسراوێكی كۆمپانیاكە كە 8ـی ئاداری 2023 ئاراستەی وەزارەتی دارایی حكومەتی فیدراڵیی عێراقی كردووە، لەهەردوو مانگی كانوونی دووەم و شوباتی 2023، هەرێمی كوردستان 24 ملیۆن و 73 هەزار و 523 بەرمیل نەوتی هەناردەكردووە، كە 11 ملیۆن و 635 هەزارو 810 هەزار بەرمیل لەمانگی كانوونی دووەم بووە، هەر بەرمیلێك بە 75.5 دۆلار فرۆشراوە، بۆ مانگی شوباتیش نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان 12 ملیۆن و 419 هەزار و 317 بەرمیل بووە، بەنرخی 76.8 دۆلار بۆ یەك بەرمیل نەوت و تێكڕای بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێمی كوردستان لەو دوو مانگەدا، یەك ملیارو 834 ملیۆن و 741 هەزارو 640 دۆلار بووە.

هاوڵاتی گوتەبێژی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "زۆریی بارانبارین و گلدانەوەی ئاو لە هەردوو بەنداوی دوکان و دەربەندیخان، دەبێتە هۆی بەرهەمهێنانی زیاتری کارەبا لە هەردوو وێستگە کارۆئاوییەکە". ئومێد ئەحمەد، گوتەبێژی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، بە پێگەی فەرمیی حکومەتی هەرێمی کوردستانی ڕاگەیاند: ''بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان، جگە لە وێستگەکانی گاز و نەوتی ڕەش و گازوایل، پشت بە دوو وێستگەی گەورەی کارۆئاوی دەبەستێت، ئەوانیش وێستگەی دەربەندیخان و دووکانن.'' بە گوتەی گوتەبێژی وەزارەتی کارەبا، "ئەو دوو وێستگەیە پشت بە ئاوی باراناو دەبەستن، ئەوەش بە پێی پلانێک بۆ بەردانەوەی ئاو لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی هەرێمی کوردستان و بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی ئاوی حکومەتی فیدراڵ دادەڕێژرێت؛ بەم شێوەیە کارەبا لەو دوو وێستگەیە بەرهەم دەهێنرێت و تێکەڵ بە تۆڕی کارەبای نیشتمانیی هەرێمی کوردستان دەکرێت." ئومێد ئەحمەد ڕاشیگەیاند: ''خۆشبەختانە هەردوو بەنداو لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا ئاوێکی زۆریان گل داوەتەوە کە سەرووی ٣٠٠ مەتر سێجا ئاو لە چرکەیەکدا ڕژاوەتە بەنداوەکان و ئێستادا ئاستی بەرزیی ئاستی ئاوی بەنداوی دووکان ٤٩٢.٤٣ مەترە و ڕێژەی ئاو ١٧٣ مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا. سەبارەت بە دەربەندیخانیش، بەرزیی ئاستی ئاو ٤٦٨.٨٠ مەترە و ڕێژەی گلدانەوەی ڕۆژانەی ئاو ١٧٣ مەتر سێجایە لە چرکەیەکدا.''

هاوڵاتی موراد قەرەیلان رایگەیاند، لەگەڵ ئەوەی روداوی هەلیکۆپتەرەکان کە بووە هۆی شەهیدبوونی ٩ شەڕڤان ئەوانی غەمگین کردووە، بەڵام خۆشحاڵن کە فڕۆکەوانی کوردیش هەیە. موراد قەرەیلان فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی پاراستنی گەل (نەپەگە) لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا کە لە گەریلا تی ڤیدا بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بە روداوی کەوتنە خوارەوەی دوو هەلیکۆپتەری هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) لە پارێزگای دهۆکی هەرێمی کوردستان کرد. قەرەیلان وتی، " لە پارێزگای دهۆکی باشوری کوردستان روداوێکی کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەر رویدا. راگەیەندرا ٩ ئەندامی قەسەدە شەهید بوون. بە گوێرەی زانیارییەکانمان ئەندامانی دژە تیرۆر بوون و لە شەڕی دژی داعش دا رۆلێکی گەورەیان بینیوە. هەندێک گەنجیش بەشداریان لە مەشق و راهێناندا کردبوو، ببوون بە فڕۆکەوان. ئێمە دەزانین کە لە سەردەمی شێخ مەحموود بەرزنجیەوە تاوەکو ئێستا هێزە داگیرکەرەکان بە فڕۆکە گەلەکەمان بۆردومان دەکەن و لەم رۆژشدا داگیرکەران ئێمە بۆردومان دەکەن. بە فڕۆکە هێرش دەکەن، بەڵام لە دەستی گەلەکەماندا هیچ ئامێرێکی بەو شێوەیەی نییە. بەڵام دیارە کە ئێستا ژمارەیەک گەنجی کورد فێری فڕۆکەوانی بوون و ئامێری فڕین بە کار دەهێنن. ئەمە جێی خۆشحاڵییە." موراد قەرەیلان دەشڵێت، ئەوان شەهیدبوونی ئەو فەرماندە و شەڕڤانانە بە زیانێکی گەورە دەبینین. وەک زیانێک بۆ هەموو گەلی کورد دەبینین و سەرەخۆشی لە فەرماندەی قەسەدە، خانەوادەی شەهیدان و گەلی رۆژئاوا و باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا دەکەین." قەرەیلان باسی هەڵوێستی پارتی دیموکراتی کوردستان (پارتی) لەم روداوەشدا کرد و وتی، " ژمارەیەک بەرپرسی باشوری کوردستان کاتێک باسی ئەم روداوە دەکەن بە زمانێکی بێ ڕێزی کە هیچ غەمگینییەکی پێوە دیار نییە قسە دەکەن. هەر کێشەیەکی ناوخۆییش هەبێت، بەڵام پێویستە هەڵوێستێکی بەم شێوەیە دەرنەبڕن و ئەم زمانە بە کار نەهێنرێت. دژایەتی دەبێت، بەڵام ئەم جۆرە دوژمنایەتییە جێگەی سەرسوڕمانە. هەر کوردێک کە بە شەهیدبوونی شەڕڤانی کورد نیگەران نەبێت، گومان لە کوردبوونی دەکرێت." هەروەها ئاماژەی بەوەکرد، " شەڕڤانان ل رێگەدا رووبەرووی باران و زریان دەبنەوە. ڕێگەکەیان لێ تێک دەچێت و بەم شێوەیە هەلیکۆپتەرەکانیان دەکەونە خوارەوە. پێویستە بە شێوەیەکی ئەخلاقی و مرۆڤی هەڵوێست وەربگرین. پێویستە بەر لە هەموو شتێک غەمگینی خۆمان دەرببڕین."

دەسەڵاتی ئێران بۆ سەرکوتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی چەک و گوللـەی قەدەغەکراوی بەکارهێناوە کە پێچەوانەی پێوەرە نێودەوڵەتییەکانن. ئەژماری فەرمی (تەسویر1500) لە تویتەر کە تایبەتە بە بڵاوکردنەوەی زانیاریی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کۆمەڵێک بەڵگەی لەسەر ئەو چەک و گوللـانی کە دەسەڵاتی ئێران دژی خۆپیشاندەران بەکاری هێناوە و بوەتە هۆی نابینابون و یان لەدەستدانی چاوی لانیکەم 570 کەس، بڵاو کردوەتەوە. لە بەڵگەکاندا ئاماژە بەوە کراوە؛ هێزە ئەمنییەکانی ئێران گوللـەی ساچمەیی لە پێکهاتەکانی قوڕوقشم و فافۆن و ئاسنی بەکارهێنا لە کاتێکدا بە پێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان دەبێت ئەو گوللانە لە جۆری پلاستیک بێت و قەبارەی لە شەش ملیم زیاتر نەبێت. بە پێی پڕۆتۆکۆلی نێودەوڵەتییەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی و ئاژاوە  و یاساکانی تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ نابێت بە گوللـەی ساچمەیی لە جۆری پلاستیکیش راستەوخۆ شوێنی هەستیاری جەستە وەک سەر و چاو بکرێتە ئامانج و بەکارهێنانی ئەو گوللانە لە کاتی مەترسیی بۆسەر ئاسایشی نیشتیمانی لە ناوخۆی هەر وڵاتێکدا رێگەپێدراە. لە راپۆرتەکان و ئەو بەڵگە و گوللـە ساچمەییانەی کە لە لەشی بریندارانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەرهێنراون و کۆکراونەتەوە، دەرکەوتوە قەبارەی ژمارەیەک لەو گوللـە ساچمەییانە یەک سانتی مەتر بوە و چوار ملیم لە ستانداردە جیهانییەکان گەورەتر بوە. زۆربەی ئەو کەسانەی لە ناڕەزایەتییەکاندا برینداربون هێزە ئەمنییەکانی ئێران شوێنی هەستیاری جەستەی خۆپیشاندەرانیان کردوەتەوە ئامانج و لە هەندێک حاڵەتدا زیاتر لە 50 گوللـەی ساچمەیی لە لەشی بریندارەکاندا دەرهێنراوە. دەرکەوتوە بەشێک لەو گوللـە و چەکانەی کە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێران دژی خۆپیشاندەران بەکارهێنراوە بۆ راوی بەراز و ئاژەڵە مەترسیدارەکان سودی لێوەردەگیرێت و بەکارهێنانی دژی مرۆڤ قەدەغەیە. لە ئامارەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤدا ئاشکرابوە تەنها بەهۆی گوللـەی ساچمەییەوە 570 کەس چاوێک یان هەردوو چاویان لەدەست داوە و نابینا بون و ژمارەیەکیشان بە هاوکاریی پزیشکانی نێودەوڵەتی و ئەوروپا رەوانەی وڵاتانی دەرەوەی ئێران کراون و چارەسەریان بۆ دەکرێت. لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران زیاتر لە 600 کەس بە گوللـە و تەقەی هێزە ئەمنییەکان کوژراون کە 70 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە و منداڵی نۆ ساڵ و شەش ساڵ و تەنانەت دوو ساڵان هەیە.

هاوڵاتی خولوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا رایگەیاند، دوای بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، ٦٠ هەزار ئاوارەی سوریا تورکیایان جێهێشووە و گەڕاونەتەوە وڵاتەکەیان. خولوسی ئاکار کە لە پارێزگای هاتای سەردانی بارەگایەکی سەربازی سوپاکەی لەسەر سنوری رۆژئاوای کوردستان و تورکیا کرد بۆ میدیاکانی وڵاتەکەی قسەی کرد. ئاکار لەبارەی کۆنتڕۆڵکردنی سنورەکان وتی، بە شەو و رۆژ سنورەکان لە رێگەی سیستمی دراگۆن (چاوی ئەژدەها) چاودێری سنورەکان دەکرێت و هیچ رێگەیەک نییە، ئاوارەکان سنورەکان تێپەڕێنن. خولوسی ئاکار دەڵێت، " ئەو هەواڵانەی کە دەڵێن، ئاوارەی زیاتر هاتوونەتە نێو خاکی سوریا راست نییە. تورکیا تەکنیکی پێشکەوتووی هەیە کە لە مێژووی تورکیادا وێنەی نەبووە. باسی ئەوەشی کرد کە دوای بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، بانگەشەیەک هەبووە کە ئاوارەکان هاتوونەتە نێو خاکی تورکیا، بەڵام هیچ شتێکی بەو شێوەیە نییە و دوای بومەلەرزەکە ٦٠ هەزار ئاوارەی سوریا خاکی تورکیایان جێهێشتووە و بە دڵی خۆیان چوونەتەوە وڵاتەکەیان.

سەلاحەدین دەمیرتاش رایگەیاند، هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵات) لە مێژووی سیاسەتی تورکیادا، راستڕەوترین و دواکەتووترین بەرەیە و بووەتە هاوپەیمانی تالیبان. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە وتارێکدا ئاماژەی بە دۆخی هەڵبژاردن لە تورکیا کرد و وتی، " هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵات) لە مێژووی سیاسەتی تورکیادا، راستڕەوترین و دواکەتووترین بەرەیە و بۆ هاوپەیمانی تالیبان گۆڕاوە. ئەم هاوپەیمانێتیەی تالیبان، دەیەوێت لەسەدا ٥١ی دەنگەکان بەدەست بهێنێت و لە پەرلەمان قۆڕخ بکات." دەمیرتاش ئاماژەی بەوەکرد، وڵاتیان بەرەو وێرانەیەک برد. هیچ پرۆژەیەکی چارەسەریان نییە و ئەگەر تاوەکو ئێستاش بانگەشەی ئەوە دەکەن کە لە هەڵبژاردنەکاندا سەردەکەون، ئەمە کەموکورتی و بەرپرسیاری ئۆپۆزسیۆنە و دەڵێت، " پێویستە ئۆپۆزسیۆن هەموو هێزەکەی بۆ ئاوەدانکردنەوەی شارەکان، ئابوری، دیموکراسی، دادپەروەری، کشتوکاڵ، ئاژەڵداری، گەشتیاری پەروەردە و تەندروستی خەرج بکات. هەروەها دەبێت لە بەرامبەر هاوپەیمانی تالیباندا گەل ئاگادار بکاتەوە." لە بەشێکی دیکەی وتارەکەیدا دەمیرتاش ئاماژەی بەوەکرد، " دیارە کە هاوپەیمانی تالیبان، پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردنەکان لەسەر بناغەی رەشکردنی بەرامبەر و ئۆپراسیۆنەکان بەڕێوە دەبات. دیارە کە لە بانگەشەکەدا هەدەپە وەک دوژمن پێناسەی بۆکراوە. هەدەپە پێویستە لە بەرامبەر ئەم دۆخە هۆشیار و وریا بێت و بە باشی سیاسەتی چارەسەری خۆی بۆ هەموو تورکیا روون بکاتەوە. جگە لەوە لە بەرەی ئۆپۆزسیۆنیش هەندێک لایەن هەدەپە وەک دوژمن دەبینن. ئەو کەسانە کە لە چوارچێوەی فاشیزم و نەژادپەرستی بیر دەکەنەوە، وەها دەزانن تورکیا موڵکی باوکیانە. ئەو لایەنانە کاتێک گوێیان لە وشەی 'کورد' دەبێت، موی گیانیان هەڵدەستێت و پێیان باشترە لەگەڵ ئەردۆغاندا بن. لە بری ئەوەی کوردێک هەڵبژێرن کە داوای دیموکراسی و ئاشتی دەکات، دەچن هاوپەیمانی تالیبان هەڵدەبژێرن کە تاوەکو ئێستاش نازانن، گەورەترین هەڵبژاردن لەدەست دەدەن. دەمیرتاش هەروەها بانگەوازی لە هاوڵاتیانی تورکیا کرد کە لە هەڵبژاردنەکاندا دوو رێگەیان هەیە، یان ئەفغانستان هەڵدەبژێرن یان سویسرا و وتی، " ئێوەی هاوڵاتی وڵامی ئەم پرسیارە دەدەنەوە، چونکە مۆرەکە لای ئێوەیە."

بە پێنوسی: عامر شێخ خەمڵێنراوە کە تا ساڵی 2050 بە 10 ملیار کەس پێویستیان بە خۆراک دەبێت. هەسارەکەمان سەرچاوەی سروشتی زۆرە، بەڵام گەشەی دانیشتووان و گۆڕانی کەشوهەوا و ململانێی درێژخایەن هەڕەشەن بۆ سەر ئەم سەرچاوانە. ئەو وڵاتانەی کە لە لەگەڵ ململانێ و پیسبوون و دارستانبڕین و ئاڵانگاری دیکەدا دەجەنگن، پێدەچێت قورسایی ئەم کاریگەرییە لە ئەستۆ بگرن. بۆ ئەوەی دانیشتوان لە سەرانسەری جیهاندا بپارێزین و هەسارەیەکی تەندروستتر بنیات بنێن، پێویستە بە ووردی بیر لەوە بکەینەوە کە لایەنە پەیوەندیدارەکان لە سەرانسەردا دەتوانن چی بکەن بۆ هاندانی کردەوەی ئەرێنی. زۆرجار پێپسیکۆ وەک کۆمپانیایەکی خواردنەوە گازییەکان بیری لێدەکرێتەوە. بەڵام ڕاست نییە. ئێمە وەک کۆمپانیایەکی کشتوکاڵی خۆمان دەبینین لە ناوەڕۆکەکەماندا - ئێمە سەرچاوەی بەرهەمەکانمان لە سەرانسەری 60 وڵاتەوەیە و پشتگیری زیاتر لە 100,000 هەلی کشتوکاڵی دەکەین لە سەرانسەری جیهاندا. ئەو قەبارە و ئەزموونە ڕێگەی پێداوین لەوە تێبگەین کە کشتوکاڵی بەردەوام لە دڵی دابینکردنی خواستە لەسەر خۆراکە لەگەڵ گەشەکردنی دانیشتوانی جیهان. هەروەها ڕۆڵێکی سەرەکییە لە پاراستن و پەرەپێدانی سەرچاوە سروشتییەکانمان. لە عێراقدا، پێویستە گرنگی بە کشتوکاڵی بەردەوام بدرێت، بە لەبەرچاوگرتنی کەمی زەوییە کشتوکاڵییەکان و کەمی دابینکردنی ئاو لەم ناوچە جوگرافییەدا، کە نیگەرانییەکان لەبارەی ئاسایشی خۆراکەوە دروست دەکات، هەروەها تیشک دەخاتە سەر پێویستی بەپەلە بۆ پلاندانانی باش بۆ داهاتوو بە مەبەستی دوورکەوتنەوە لە هەر قەیرانێک. و بێگومان کەرتی تایبەت ڕۆڵی سەرەکی هەیە لە جوڵاندنی ئەم بابەتە، بەڵام ئایا ڕێگەیەک هەیە کە بتوانین هەوڵەکانمان بە یەک ئاڕاستەدا چڕ بکەینەوە لەم ڕۆژە جیهانییەی کشتوکاڵ؟ ڕێبەری ڕێنمایی بەهێزکردنی هاوبەشییەکان ئاڵۆزی زنجیرەکانی دابینکردنی جیهانی بەو مانایەیە کە کاریگەریکردن لە کۆمەڵگە کشتوکاڵییەکان پێویستی بە هاوبەشی کاریگەرە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە. ئەمەش وەک پشتگیریکردنی جووتیارانی کەمدەرامەت، بەهێزکردنی ژنان و بەکارهێنانی سەرچاوە تەکنیکی و داراییەکان بۆ پەروەردەکردنی هاوبەشی نێوان پیشەسازییەکان. پێویستە کارە هاوبەشییەکان بەرەو بنیاتنانی خۆڕاگری کەشوهەوا و هاندانی توێژینەوەی کشتوکاڵی داهێنەرانە و داڕشتنی پلانی کارکردنی هاوبەشی تایبەت بە کاڵاکان لەگەڵ ڕێکخراوە ناحکومییەکان و ڕێکخراوە کۆمەڵایەتییەکان ئاڕاستە بکرێن بۆ پەرەپێدانی کشتوکاڵی بەردەوام و سەرچاوەکان. هەروەها کۆمپانیاکان دەتوانن هاوبەشییە بەکۆمەڵەکان لەگەڵ لایەنەکانی دیکەی پیشەسازیدا دەستپێبکەن کە سەرنجیان لەسەر کردار بێت – لەوانەش ڕکابەرەکان، بۆ پێشخستنی چارەسەرەکان لەبارەی ئاستەنگە کشتوکاڵییەکان، وەک دارستانبڕین، تێکچوونی زەوی، و دەردانی گازی گەرمی(GHG). پاڵپشتی جووتیاران زیندووکردنەوەی فراوانتری کشتوکاڵی بەشدار دەبێت لە پاراستن و دووبارە دروستکردنەوەی ئیکۆسیستەمەکان لە ڕێگەی باشترکردنی بەپیتی خاک، کەمکردنەوەی دەردانی کاربۆن، بەهێزکردنی بەڕێوەبردنی بەشە ئاوییەکان و زیادکردنی جۆراوجۆری لایەنەکانی ژیان. نموونەیەکی سەرکەوتووی ئەمەش کێڵگە ئەزموونییەکانمانە، کە ڕۆڵێکی سەرەکییان هەبووە لە بازرگانیکردنی چەمکی تەکنەلۆژیای کشتوکاڵی داهێنەرانە لە زۆرێک لە بازاڕەکاندا. خاڵێکی دیکەی گرنگ باشترکردنی بژێوی جووتیارانە لە ڕێگەی ئەو بیرکردنەوەی کە قازانج و بەرهەمهێنانی درێژخایەنی کێڵگەکان لە پێشینەدا بن بە گرنگیدان بە بەردەوامیی ژینگەیی و زیادکردنی بەرهەم و قازانج لەماوەیەکی کورتدا. و دروستکردنی بارودۆخی کارکردنی گونجاو و دابینکردنی دەستگەیشتن بە سەرچاوەکان و وەبەرهێنان لە تەکنەلۆژیادا کە کارایی لە کارەکاندا دروست دەکات، دەتوانێت ڕێگەیەکی دوور ببڕێت لە ڕزگاربوونی جووتیارانی کەمدەرامەت لە هەژاری. بۆ نموونە لە عێراق، هاوبەشی پێپسیکۆ لەگەڵ بەرنامەی خۆراکی جیهانیدا یارمەتییەکی 250 هەزار دۆلاری لەخۆدەگرێت لەلایەن دامەزراوەی پێپسیکۆوە بۆ بەهێزکردنی جووتیارانی کەمدەرامەتی ناوخۆیی لەڕێگەی بنیاتنانی زنجیرەیەکی بەهێزتر و بەردەوامی دابینکردنی پەتاتە. ئەمەش جووتیارانی کەمدەرامەتی عێراقی بەهێز دەکات بۆ دامەزراندنی پەیوەندی بازاڕی متمانەپێکراو و دەستگەیشتن بە دارایی و زیادکردنی کوالێتی و بەرهەمی بەروبوومیان و دەستەبەرکردنی داهات و بژێوی ژیان، و پێشکەوتن بەرەو پێوەرە نێودەوڵەتییە دانپێدانراوەکان بۆ کشتوکاڵی بەردەوام. جووتیاران ڕاهێنان و پێشنیاری تەکنیکی لەسەر شێوازە کشتوکاڵییە باشەکان وەردەگرن، وەک بەکارهێنانی ئامانجدارانەی ئاودێری کە لە درێژخایەندا یارمەتیان دەدات بۆ گەشەپێدانی بەرهەمیان بە شێوەیەک کە زەوی و ئیکۆسیستەم و کۆمەڵگە کشتوکاڵییەکان دووبارە دروست بکاتەوە. وەبەرهێنان لە بازرگانیە دەستپێشخەرە داهێنەرەکاندا بەپێی ڕاپۆرتێکی کۆمپانیایMAGNiTT، بازرگانیە دەستپێشخەرەکان لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2021دا زیاتر لە 1.2 ملیار دۆلاریان وەرگرتووە، کە 64% لە چاو ساڵی ڕابردوودا گەشەی کردووە و 12% زیادیکردووە لە چاو یەک ملیار دۆلار کە لە سەرجەم ساڵی 2020دا کۆکراوەتەوە –ئەمەش ئاماژەیە بۆ توانای بازرگانیە دەستپێشخەرەکان بۆ هاندانی گەشەی ئابووری بەرفراوان.   دەبێت بزانین کە بازرگانیە دەستپێشخەرەکان بیرۆکەی زۆر داهێنەرانە و دەوڵەمەندیان هەیە کە دەتوانن پێشکەشی بکەن، هەروەها تایبەتمەندی نەرمی و کراوەیی و داهێنانیان هەیە کە بەشدارن لە بەرزکردنەوەی کاریگەری ئەرێنی خوازراو لە درێژخایەندا، ئەگەر سەرچاوەی و سەرمایە و تۆڕی گونجاوی پەیوەندییان بۆ دابین بکرێت..   گرنگە کە کارمەندانی کەرتی تایبەت زیاتر دەرفەتەکان دەستنیشان بکەن بۆ هاوکاری بازرگانیە دەستپێشخەرەکان لەسەر ئەو پرسانەی کە پێویستیان بە داهێنانی خێرا هەیە – کە کشتوکاڵی بەردەوام یەکێکە لەوانە بەرنامەی Greenhouse Accelerator Programی ئەمساڵ، بانگهێشتی بازرگانیە دەستپێشخەرەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا دەکات بۆ گۆڕانکاری دەستبەجێ لە بواری کشتوکاڵدا بۆ پەرەپێدانی چارەسەرەکان بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی ئاو، بەڕێوەبردنی کاراییەکان لە سەرانسەری شتومەک و پرۆسەکانی بەرهەمهێنان بۆ زیادکردنی کارە بەردەوامەکان لە کشتوکاڵدا و داهێنان لەگەڵ بەرهەم و تەکنەلۆژیا پێشکەوتووەکان بۆ پشتگیری ئاسایشی خۆراکی ناوچەیی؛ و بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد و دیجیتاڵکردنی پرۆسەکانی کشتوکاڵی بۆگەیشتن بە بەردەوامیی. هاوبەشکردنی باشترین پراکتیزەکان هاوبەشکردنی باشترین پراکتیزەکان و وانە فێربووەکان لە سەرانسەری جیهان هەنگاوێکی گرنگە بۆ دوورکەوتنەوە لە دووبارەبوونەوەی هەڵەکان و هەنگاونان بەرەو پێشەوە بەرەو گەیشتن بە ئامانجەکانمان، هەروەها دەبێت سوود لەو زانیاری و ئەزموونە گەورەیە وەربگرین کە کەرتی تایبەت خاوەنییەتی لەبری ئەوەی کات بەفیڕۆ بدەین لە کارکردن لەسەر ئەو شتانەی کە پێشتر چارەسەریان بۆ دۆزراوەتەوە. و کاتێک داڕێژەرانی سیاسەت و ڕێکخراوە کۆمەڵایەتییەکان پێکەوە کاردەکەن، و ئێمە پشتگیرییەکی پێویست لە هاوبەشەکان کەرتەکە وەردەگرین، و پرۆسەی جێبەجێکردنی پراکتیکەکان لە شوێنە ناوخۆییەکاندا نەرمتر دەبێت و پێویستی بە هیلاکی کەمتر دەبێت. بۆ نموونە، بۆ بەهێزکردنی بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی، زۆرکردنی بەردەستبوونی بەرهەمە سەرچاوە بەردەوامەکان لەمڕۆدا، و بەشداریکردن لە گۆڕانکاری درێژخایەن لە سەرانسەری سیستەمی کشتوکاڵیدا – لایەنەکان دەتوانن چارەسەرەکانی وەک سەرچاوەی ڕاستەوخۆی بەرهەم لە جووتیارانەوە و ڕاهێنانی جووتیاران لەسەر کشتوکاڵی ناو کێڵگەکان و کاراکردنی سەرچاوەکان بدۆزنەوە بە ڕاهێنانیان لەسەر بەکارهێنانی پێداویستی و ئاودێری، تەکنیکەکانی پاراستنی ڕووەک، مافی کرێکاران، و نەخۆشیەکان. لە پێپسیکۆ، بۆ سوودوەرگرتن لە شارەزایی و کاریگەریی ناوخۆیی جووتیاران، ئێمە تۆڕێک لە کێڵگە ئەزموونیییەکان گەشە پێدەدەین کە باشترین پراکتیزە پەیوەندیدارەکانی ناوخۆیی تێیدا دەتوانرێت بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە و جووتیارانی ناوخۆیی دەتوانن چاودێری بکەن و لە هاوپیشەکانیان فێربن. بۆ نموونە لایەنە ئارەزومەندەکان دەتوانن بەدواداچوون بۆ ئەو چارەسەرانە بکەن کە لەبەردەستیاندایە وەک سەرچاوەگرتنی بەرهەمی کشتوکاڵی ڕاستەوخۆ لە جووتیارانەوە، ڕاهێنانی ڕاستەوخۆیان لە بواری کشتوکاڵدا، باشترکردنی کارایی بەکارهێنانی قوم و تەکنیکەکانی ئاودێری و پاراستنی ڕووەک و مامەڵەکردن لەگەڵ مێرووەکان و پاراستنی مافی کرێکاران، بە مەبەستی بەرزکردنەوەی بەرهەمی کشتوکاڵی و فراوانکردنی بەردەستبوونی بەرهەم لە سەرچاوە بەردەوامەکانەوە، بەم شێوەیە بەشدارە لە گۆڕانکارییە درێژخایەنەکانی ڕیشەیی لە سیستەمی کشتوکاڵدا. بۆ ئەوەی سوود لە شارەزایی و کاریگەری جووتیارانی ناوخۆیی وەربگرێت، کۆمپانیای پێپسیکۆ تۆڕی کێڵگە ئەزموونیەکانی فراوانتر دەکات کە باشترین پراکتیزە ناوخۆییەکان جێبەجێ دەکەن و دەرفەتی فێربوون و بەدەستهێنانی ئەزموون لە هاوبەشەکانیان بۆ جووتیاران دەڕەخسێنن.   کشتوکاڵی بەردەوام بەبێ هاوپەیمانییەکی فراوانی لایەنەکان بەدەست ناهێنرێت. ئەمە گەشتێکی دوور و درێژە، بەڵام ئەگەر پێکەوە کاربکەین بەرەو ئامانجە هاوبەشەکان، دەتوانین نەمانی برسێتی بکەینە ڕاستی و داهاتوویەکی بەردەوام بۆ هەموومان مسۆگەر بکەین.  

هاوڵاتی لەدوای بڕیارەکەی فڕەنسا سەبارەت بە راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیەوە، وەزیری نەوتی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە سەرۆکایەتی کۆبونەوەیەکی  لەگەڵ شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد. بەگوێرەی راگەیەندراوێکی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کۆبوونەوەکەدا میکانزم و پێشهاتی نوێی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکرا، هاوکات  هەریەک لە حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوتی عێراق لەگەڵ شاندی حکومەتی هەرێم کۆبۆوە کە شاندەکە لە کەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتیەکان بەوەکالەت، ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، فارس عیسا نوێنەری حکومەتی هەرێم لە بەغدا پێکهاتبوو. هەر بەگوێرەی راگەیەندراوەکە، لە کۆبوونەوەکەدا میکانزم و پێشهاتی نوێی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکرا، ئەمەش دوابەدوای بڕیارەکەی رۆژی پێنجشەممەی رابردوو 23ـی ئاداری 2023ـی دەستەی دادوەرانی ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی لە پاریس، سەبارەت بە لێکۆڵینەوە لە داوایەکی عێراق کە لە دژی تورکیا بەرزیکردبووە، بەهۆی سەرپێچیکردنی رێککەوتنی ساڵی 1973ـی هێڵی بۆڕیی عێراق و تورکیا، کە لە دەقەکەیدا هاتوو "پێویستە حکومەتی تورکیا، گوێڕایەڵی رێنماییەکانی لایەنی عێراقی بێت لەبارەی نەوتی خاوی هەناردەکراوی عێراق بۆ سەرجەم ناوەندەکانی کۆگاکردن و رۆیشتن و وێستگەی کۆتایی". هەروەها لە کۆبوونەوەکەدا بریکاری وەزارەتی نەوت بۆ کاروباری دەرهێنان و بریکاری وەزارەت بۆ کاروباری دابەشکردن، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای بە بازاڕکردن و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ئابووریی و یاسایی و بەڕێوەبەری نووسینگەی راگەیاندن و گەیاندنی حکومی و ژمارەیەک بەرپرسانی فەرمانگە پەیوەندارەکان ئامادەبوون. ئەمەش لە دوای ئەوە دێت، لە رۆژی رابردوو وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، دۆسیەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ تورکیا، لەلایەن دادگای نێودەوڵەتی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا یەکلایی کراوەتەوە و کۆماری عێراق براوەیە و دادگای پاریس بە فەرمی رایگەیاند، تورکیا پێشێلکاری لە رێکەوتننامەی هێڵی بۆرییە نەوتەکانی عێراق کردووە. دواتر نوسینگەی گواستنەوەی نەوتی عێراقی نووسراوێکی ئاڕاستەی بەندەری جەیهان کرد بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و تورکیاش بە بڕیارەکانی دادگای پاریس پابەندبوو. لەو بارەیەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، بریاری دادگای فەرەنسی لە بەرژەوەندی حکومەتی عێراق دژی تورکیا، رێگر نابێت لە پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم لەگەڵ حکومەتی بەغدا. وتیشی، "سەردانی بەغدا دەکەینەوە بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی بابەتەکانی پەیوەندیدار بەو پرسە".

هاوڵاتی لە ئاهەنگی پێشوازیکردن لە نەورۆزدا کە لە ئەنجومەنی پیرانی فەڕەنسا ئەنجامدرا، مەدالیای شەرەف پێشکەش وتەبێژانی یەپەژە و یەپەگە کرا. لە ئەنجومەنی پیرانی فەڕەنسا، ئاهەنگێک بەبۆنەی نەورۆزەوە، لەلایەن یەکێتی کارسازەکانی کورد – فەڕەنسا رێکخرا. زۆر کەسایەتی و هونەرمەدنی کورد و سیناتۆری فەڕەنسی و شاندی سیاسی و سەربازی رۆژئاوای کوردستان بەشداریان کرد. لە ئاهەنگەکەدا، مەدالیای شەرەف پێشکەش بە روکسان محەمەد وتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) و نوری مەحمود وتەبێژی یەکینەکانی پاراستی گەل (یەپەگە) کرا. لە ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٣دا، شاندێکی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا سەردانی ئەنجومەنی پیرانی فەڕەنسای کرد. شاندەکەی خۆبەڕێوەبەریەکە کە لە بەدران چیا کورد گوتەبێژی کۆمیتەی پەیوەندیەکانی خۆبەڕێوەبەری، عەبدولکەریم عەمەر نوێنەری خۆبەڕێوەبەری لە ئەوروپا، روکسان محەمەد گوتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی ژنان (یەپەژە)، نوری مەحمود گوتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و خەلیل عیسا نوێنەری خۆبەڕێوەبەری لە فەڕەنسا پێک دەهات، لەلایەن سیناتۆر پیێر لۆرانت لە باڵەخانەی ئەنجومەنی پیرانی فەڕەنسا لە پاریس پێشوازی لێکرا. ماڵپەڕی فەرمی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، لە کۆبونەوەکەدا باسی قەیرانی ١٢ ساڵەی سوریا و چارەسەری قەیرانەکە کراوە. هەردوو لایەن، ئاماژەیان بە رێگری سیاسی، ئابوری، مرۆیی و ئەمنی کە رووبەرووی خۆبەڕێوەبەری دەبنەوە، هەروەها هەڕەشە و هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک کردووە کە ئارامی و ئایایشی ناوچەکە تێک دەدەن. تاوانەکان لە هەرێمە داگیرکراوەکانی وەک کوشتن، دەستگیرکردن و گۆڕینی دیموگرافیای هەرێمەکە لەلایەن چەتەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک و کوشتنی ٤ کەس لە شەوی نەورۆزدا، رۆژەڤی سەرەکی گفتوگۆی هەردوولا بوو. راگەیەندرا کە پێویستە فەڕەنسا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە بەرامبەر ئەو دۆسیانە بەرپرسیاری خۆی جێبەجێ بکات. پیێر لورەنت باسی فیداکاری گەلی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لەدژی چەتەکان کردووە و سەرەخۆشی لە خانەوادەی قوربانیانی بومەلەرزە و جندرێس کردووە. هەروەها ئاماژەی بەوەکردووە کە هاوکاری خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا دەکەن و پەیوەنیەکانی نێوان هەردوولا پەرە پێدەدەن کە لەدژی تیرۆر بوەستنەوە و قەیرانی سوریا بە شێوەیەکی ئاشتیانە و دیموکرات چارەسەر ببێت.

گروپێکی چەکداریی عێراق هێرشەکانی سەر بنکەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان و رۆژهەڵاتی سوریا لە ئەستۆ دەگرێت و بایدن لە نامەیەکدا دەڵێت: ئامادەکاریی دەکرێت بۆ هێرشی زیاتر دژی گروپە چەکدارەکانی ئێران لە عێراق و سوریا. گروپێکی چەکداریی بە ناوی (لوائـ غالیبون) لە بەیاننامەیەکدا ئەمڕۆ یەکشەممە هێرشەکانی رۆژی پێنجشەممەی رابردوی بۆسەر بنکەیەکی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان لە ئەستۆ گرتەوە و رایگەیاندوە؛ تا کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق، بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بە چەکی پێشکەوتو دەکەنە ئامانج. لە بەیاننامەکەدا ئاماژەی بەوە کراوە کە رۆژی پێنجشەممە 23ی ئەم مانگە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بنکەیەکی هێزەکانی ئەمریکا لە شاری رمێلان کە دەکەوێتە رۆژئاوای کوردستان کراوەتە ئامانج و بەهۆیەوە ژمارەیەک سەربازی ئەمریکا برینداربون. گومان دەکرێت ئەو گروپە کە خۆیان بە عێراقی لەقەڵەم داوە لە خاکی وڵاتەکەوە هێرشەکەیان دژی بنکەیەکی ئەمریکا لە رمێلان ئەنجام دابێت. لە لایەکی دیکەوە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە نامەیەکدا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەکەی (کۆنگرێس) رایگەیاندوە سوپای پاسدارنی ئێران جموجۆلەکانی لە دژی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا زیاد کردوە و سێ بنکەی سەربازیی لە دێرزۆر و حەسەکە لە لایەن چەکدارانی سەر بەو سوپایەوە کراونەتە ئامانج. بایدن لەو نامەیەدا ئاماژەی بەوە کردوە کە چەکدارانی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران لە عێراق و سوریا هێرشیان کردوەتە سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆیە ئامادەی کاردانەوەی بەرفراوانتر و بەهێزترنن دژی سوپای پاسداران و چەکدارانی سەر بەو هێزەی کۆماری ئیسلامی. رۆژی پێنجشەممە و هەینی رابردو ژمارەیەک بنکەی سەربازیی هاوبەشی ئەمریکا و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە رۆژهەڵاتی دێرزۆر و هەرێمی جزیرە لە رۆژئاوای کوردستان کرانە ئامانج کە بە پێی دوایین زانیاریی کوژراوێک و پێنج برینداری لێکەوەتوەتەوە کە سەرجەمیان ئەمریکین.      

هاوڵاتی دڵشاد شەهاب، گوتەبێژی سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، نێچیرڤان بارزانی رۆژی 18-11-2023ـی وەکو رۆژی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان دیاریکردووە. ئەمڕۆ یەکشەممە، 26-03-2023، دڵشاد شەهاب، گوتەبێژی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی دیاریکردنی رۆژی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان گوتی، بەپێی یاسای ژمارە 1ـی سالی 2005ـی هەموارکراو، سەرۆکی هەرێمی کوردستان رۆژی 18-11-2023ـی وەکو رۆژ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان دیاریکردووە. وتەبێژی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "ئەمڕۆ 26/3/2023، بەڕێز سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەپێی یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2005ی هەموارکراو کە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستانە فەرمانی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان دەرکرد". لە فەرمانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان هاتووە: " 18/11/2023 وەکو رۆژی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دیاریکرا". لە خاڵی دووەمی فەرمانی سەرۆکی هەرێم ئاماژە بەوەکراوە: "گشت لایەنە سیاسییەکان پابەند دەبن بە ئەنجامدانی کاری پێویست بە هاوکاری و هەماهەنگی لەگەڵ کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی بۆ جێبەجێکردنی ئەم فەرمانە." لە خاڵی سێیەمی ئەو فەرمانەدا ئەوەخراوەتەڕوو: "ئەم فەرمانە لە رۆژی دەرچوونییەوە جێبەجێ دەکرێت".  

ئەندامێکی بەڕێوەبەری بەنداوی فورات لە نزیک شاری تەبقای سەر بە رەققەی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، بەهۆی گرتنەوەی ئاوی روبارەکە، مەترسی لەسەر ژیانی حەوت ملیۆن کەس دروست بووە. عیماد عوبەید ئەندامی بەڕێوەبەری بەنداوی فورات بە ئاژانسی هاوار نیوزی راگەیاند، ئاستی ئاوی بەنداوی فورات، پێنج مەتر کەم بووە، هۆکارەکەشی ئەوەیە کە حکومەتی تورکیا ئاوی بەنداوەکانی داخستووە و ئاو بەرناداتەوە. عیماد عوبەید باسی ئەوەشی کرد کە لە ١١ ملیار مەترس سێجا، دوو ملیار مەتر سێجا ئاو کەمی کردووە و وتی، " بەنداوی فورات سەرچاوەیەکی گرنگە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، کشتوکاڵ و ئاوی خواردنەوە و گرتنەوە ئاوی روبار و کەمبوونی ئاوی بەنداوی فورات، هەڕەشە و مەترسی لەسەر ژیانی حەوت ملیۆن دانیشتووانی ناوچەکە دروست کردووە. لەلایەکی دیکەوە، کۆمیتەی کشتوکاڵ و ئاودانی ناوچەی تەبقا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد کە بەهۆی گرتنەوەی ئاوی روباری فورات لەلایەن تورکیاوە، حەوت وێستگەی ئاوی خواردنەوە لەکار کەوتوون و زیاتر لە هەزار هێکتار لە زەویە کشتوکاڵیەکان وشک بوون و ناتونرێت کاری کشتوکاڵیان تێیدا بکرێت.

هاوڵاتی پارتی چەپی سەوز کە هەدەپە لە رێگەیەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکان دەکات، دەستی بە کەمپەینی هەڵبژاردن کرد و هەدەپە و پارتی چەپی سەوز ٣٠ی ئازار راگەیەندراوی هەڵبژاردن بڵاودەکەنەوە. پارتی چەپی سەوز کەمپەینی هەڵبژاردنی خۆی بە دانانی ستاند لە گۆڕەپانی ئەسکەلەی ناوچەی کادکۆی ئەستەنبوڵ دەست پێکرد. هەرچەندە پۆلیسی تورکیا هەوڵیدا رێگری لێبکات، بەڵام بەهۆی یاساییبوونی کەمپەینەکە نەیانتوانی رێگری دروست بکەن. موسا پیرئۆغلۆ پەرلەمانتاری هەدەپە لە ستاندەکەدا وتی، " بە داخستنی پارتەکان و دەستگیرکردنی پەرلەمانتار و هاوسەرۆکانمان ناتوانن رێگری لە تێکۆشانمان بکەن. هەدەپە، باڵەخانەیەک نییە، دابخرێت، بەڵکو هەدەپە گەلە، هەدەپە تێکۆشان و ئیرادەی گەلە." پارتی چەپی سەوز و پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، لە ٣٠ی ئازاردا راگەیەندراوی هەڵبژاردن ئاشکرا دەکەن. بە واژۆی چیدەم ئوچار و ئیبراهیم ئاکن هاووتەبێژی پارتی چەپی سەوز، پەروین بوڵدان و میدحاد سانجار هاوسەرۆکانی گشتی هەدەپە، بانگهێشتنامە بۆ کۆنفڕانسی ئاشکرا کردنی راگەیەندراوی هەڵبژاردن بۆ پارتە سیاسیەکان، رێکخراوە مەدەنی و کارمەندان و کەسایەتیەکان نێردراوە. لەلایەکی دیکەوە، ژمارەیەک کاندیدی پارتی چەپی سەوز ئاشکرا کران کە هەدەپە لە رێگەی ئەو پارتەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانیدا دەکات. ژمارەیەک کاندیدی پارتی چەپی سەوز ئەمانەن، ئوزتورک تورکدۆغان سەرۆکی کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤی تورکیا، حەسەن جەمال، نووسەری بەناوبانگی تورکیا، دیجلە ئانتەر کوڕی موسا ئانتەر کە لە ساڵانی نەوەتەکاندا لەلایەن هێزە تاریکەکانی دەوڵەتەوە کوژرا، فەرید شەنیاشار کە لە روحا پەرلەمانتارێکی ئاکەپە دوو برا و باوکی لەبەرچاوی ئەو و دایکی کوشت.

هاوڵاتی مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەپەیامێکدا سەبارەت بە بڕیارەکەی دادگای پاریس و راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم رایگەیاند، " لەیەکتێگەیشتنی ئەم دواییەمان لەگەڵ بەغدا، زەمینەیەکی باشە لەپێناو چارەسەرکردنی کێشەی پەیوەندیدار بە بڕیارەکەی ئەمڕۆی دادگا". مەسرور بارزانی ئەمڕۆ شەممە  لە تویتێکدا لە هەژماری تایبەتی خۆی نوسیویەتی، "لە لەیەکتێگەیشتنی ئەم دواییەمان لەگەڵ بەغدا، زەمینەیەکی باشە لەپێناو چارەسەرکردنی کێشەی پەیوەندیدار بە بڕیارەکەی ئەمڕۆی دادگا".  دەشڵێت، "سبەی تیمێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، سەردانی بەغدا دەکات بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای نیازپاکی، درێژە بە گفتوگۆکانمان بدەین." ئەمەشدوای ئەوە هات، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، رۆژی شەممە، عێراق هەناردەکردنی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان و کەرکووکی وەستاندووە، تورکیاش بە عێراقی راگەیاندووە، رێز لە بڕیاری دادگەکە دەگرێت و چیدیکە بێ رەزامەندیی بەغدا رێگە بە هیچ کەشتییەک نادات لە بەندەری جەیهانەوە نەوتی هەرێمی کوردستان بار بکات.  لەبەرامبەر بڕیارەکەش، وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان  رایگەیاند، بڕیارەکەی دادگای فڕەنسا لە بەرژەوەندی حکومەتی عێراق دژی تورکیا، ڕێگر نابێت لە پەیوەندیەکانمان لەگەڵ حکومەتی بەغدا، هەرێم و بەغداش گەیشتونەتە ڕێککەوتنی سەرەتایی و لەیەکتێگەیشتنی باش کە لە چوارچێوەی دەستوردا، ماف و شایستە دەستورییەکانی هەرێمی کوردستان دابیندەکرێن.      

هاوڵاتی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە بڕیاری دادگەی پاریس لەبارەی نەوتی هەرێمی کوردستانەوە ئێوارەی ئەمڕۆ شەممە راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بریاری دادگای فەرەنسی لە بەرژەوەندی حکومەتی عێراق دژی تورکیا، ڕێگر نابێت لە پەیوەندیەکانمان لەگەڵ حکومەتی بەغدا." لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش هاتووە ، "سەردانی بەغدا دەکەینەوە بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی بابەتەکانی پەیوەندیدار." دەقی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان:  *ڕاگەیەندراوێک لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە* حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم چەند مانگەی دواییدا ، لە گفتوگۆ و دانوستانی بەردەوامدابووە لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ و دواجار لە سەر پرسی بودجە و نەوت وگاز ، هەردوولا گەیشتوونەتە ڕێککەوتنی سەرەتایی و لەیەکتێگەیشتنی باش ، کە لە چوارچێوەی دەستووردا ، ماف و شایستە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان دابین دەکرێن . بەڕێز سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش ، لە پەیوەندی بەردەوامدایە لە گەڵ بەڕێز سەرۆک وەزیرانی فیدرال ، لە دوای سەردانی سەرۆک وەزیرانی فیدرالیش بۆ هەرێمی کوردستان، جەخت لە چارەسەرکردنی کێشەکان لە سەر بنەمای دەستوور کرایەوە. بڕیاری دادگای فەرەنسی لە بەرژەوەندی حکومەتی عێراق دژی تورکیا، ڕێگر نابێت لە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ حکومەتی بەغدا. لەم چوارچێوەیەدا ، سەردانی بەغدا دەکەینەوە بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی بابەتەکانی پەیوەندیدار. لەمبارەیەوە حکومەتی هەرێم وێڕای دووپاتکردنەوەی هەڵوێستی نەگۆڕی خۆی لە دەستبەردارنەبوون لە مافە دەستوورییەکانی گەلی کوردستان، بەردەوام دەبێت لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەغدا تا گەیشتن بە چارەسەری بنەڕەتی و یاسایی و دەستووری. وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان