مستەفا قەرەسوو،: پێویستە ڕەوشی ژیان و ئازادیی کارکردنی فەراهەم بکرێت

هاوڵاتی-دهۆك ساڵانە لەوەرزی بەهاردا رنین و هێنانی گیا بەهارییەكان و فرۆشتنیان لەبازاڕدا  سەرچاوەیەكی دارایی بوو بۆ هاووڵاتیانی دەوروبەری قەزای ئامێدی لەپارێزگای دهۆك، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی زیادبوونی بنكە سەربازییەكانی توركیاو مەترسی بۆردومان و تۆپبارانی توركیا لەو سنورە خەڵك نەیتوانیوە روو لەچیاكانی ناوچەكە بكات بۆ هێنانی گیا بەهارە، خەڵكی ناوچەكەش خۆیان دەڵێن: دەرفەتی كار لەسنورەكەمان زۆر كەمە، هێنانی گیا بەهارییەكان ساڵانە سەرچاوەیەكی باش بوو بۆ ئێمە، بەڵام ئەمساڵ ئەوەشمان لێ قەدەغەكراوە. سەعید عەبدوڵا خەڵكی ناحیەی (شیلادزێ)یە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:"لەسنوری  قەزای ئامێدی زیاتر لە15جور گیای بەهارە هەن، سترك، چوورین، دوو جۆر كاردی، لیش، رێواس، قارچك، ترشۆك، هنگەدان، شێركێت و زۆر جۆری تر، ئەمساڵ خراپترین ساڵە بۆ ئەوانەی دەچنە رنینی گیای بەهارە چونكە بەهۆی زیادكردنی بنكەو بارەگاكانی سوپای توركیاو شەڕی بەردەوامی توركیا لەگەڵ پەكەكە دەتوانم بڵێم بێبەش بووین لەگیای بەهارە، پارساڵ تا ئەم كاتە زیاتر لە10جار سەردانی شاخ و دۆڵەكانی دەوروبەری شێلادزی و ئامێدی-مان دەكرد بۆ گیای بەهارە، بەلایەنی كەم هەریەكەو رۆژانە  40 بۆ 70هەزار دینار قازانجمان دەكرد ئەمساڵ ئەوە نەماوە، سوپای توركیا رێگانادات سەردانی هیچ شوێنێك بكەین كەئێمە بمانەوێت، لەلایەكی تریش دەترسین فرۆكە بۆردومانی ناوچەكە بكات و ببینە قوربانی". وتیشی:"سەدان خێزان لەشیلادزێ و ئامێدی هەیە كەهیچ مووچەیەكیان نیەو دەرفەتی كاریان زۆر كەمە، ساڵانە چاوەڕێی ئەم وەرزە دەكەن تا لەڕێگای فرۆشتنی گیا بەهارییەكان بڕێك پارە بۆ خۆیان كۆبكەنەوە، بەڵام ئەمساڵ ئەوەشمان لێ قەدەغەكراوە، هەر ئەمەش وایكردووە ئەمساڵ گیای بەهارە لەبازاڕەكانی كوردستان رێژەكەی كەم بێت و نرخەكانیشیان گرانە بەراورد بەپارساڵ". هاوكات رزگار عوبێد، بەڕێوەبەری ناحیەی شیلادزێ سەر بەقەزای ئامێدی بەهاوڵاتی راگەیاند:"بۆ سەلامەتی گیانی هاووڵاتیان چەند شوێنێك لەسنوری ناحیەی شیلادزێ و قەزای ئامێدی بەگشتی قەدەغەكراون خەڵك سەردانیان بكات، چونكە مەترسی بۆردومان و شەڕ هەیە لەنێوان هێزەكانی پەكەكەو توركیا، هەركەسێك بچێتە ئەو شوێنانە هێزە ئەمنییەكان رێگەیان پێنادەن ئەوەش تەنیا بۆ بەرژەوەندی ئەوانە، چونكە هیچ گرەنتی نیە هیچ كەسێك بچێتە ئەو شوێنانەو بەسەلامەتی بگەڕێتەوە". "لەماوەی 10ساڵی رابوردوودا زیاتر لە 40 كەس لەسنوری قەزای ئامێدی بەهۆی بۆردومان و شەری توركیاو پەكەكە شەهیدكراون، هەموو كاتێك ئێمە ئامۆژگاری خەڵكی خۆمان دەكەین كە بەهیچ شێوەیەك بۆ 50 تا 100هەزار دینارێك گیانی خۆیان نەخەنە مەترسییەوە. لەسنوری ناحیەی شیلادزێ‌ 92 گوند هەن، بەشی زۆریان ناتوانن بگەڕێنەوە سەر گوندەكانیان بەهۆی شەڕی توركیا و پەكەكە، هەركەسێك ناوچەكەی ئێمە بەچاوی خۆی نەبینێت نازانێت دۆخەكەی چۆنە"رزگار عوبێد وای وت. موحسین نەزیر، خەڵكی كۆمەڵگای سیرێی سەر بەناحیەی شیلادزێ-یە بەهاوڵاتی وت: " پارساڵ رۆژانە سەردانی شاخ و دوڵەكانی دەوروبەری خۆمان دەكرد بۆ گیای بەهارە بەلایەنی كەمی رۆژانە 50 بۆ 100 هەزار دینارمان دەستدەكەوت، بەڵام ئەمساڵ بەهیچ شێوەیەك نەچوومەتە چیاو شاخەكان و ئەوەش وایكردووە لەئێستادا هەندێك جۆری گیا زۆر كەم بێت لەبازاڕدا، ئەگەر هەشبێت هی ناوچەكانی دەشتاییە ئەویش تامەكەی وەكو ئەوەی چیا خۆش نیە رەنگە نرخیشی گرانتر بێت".

هاوڵاتی سەرچاوەیەک ئەمڕۆ پێنجشەممە بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا هێشتا دەستپێنەکردووەتەوە بەوهۆیەشەوە چەندین کێڵگەی نەوتی  بە داخراوی ماونەتەوە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکەوە ڕایگەیاند هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەستی پێنەکردووەتەوە بەهۆی ئەوەی کەیسێکی دیکەی پەیوەست ڕێککەوتننامەکەی بۆرییەکانی ساڵی 1973 ەوە تا ئێستا کراوەیە و تورکیا دەیەوێت ئەو کەیسە چارەسەر بکرێت پێش کردنەوەی بۆرییەکان بکاتەوە.  سەرچاوەیەکی ئاشنا بە هەناردەکردنی نەوت لە هەرێم بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە بە مەرجێک ناوی ئاشکرا نەکرێت کە،"کارپێکەرانی بۆرییەکان هێشتا هیچ ڕێنماییەکیان پێنەگەیشتووە بۆ دەستپێکردنەوەی بەرهەمهێنان." سەرچاوەیەکی دیکەش بەو ئاژانسەی ڕاگەیاندووە، "عێراق هێشتا چاوەڕێی وەڵامێکە لە تورکیاوە". ڕۆیتەرزبڵاویکردەوە لە ئێستادا کەیسێکی دیکەی پەیوەست ڕێککەوتننامەکەی بۆرییەکانی ساڵی 1973 ەوە تا ئێستا کراوەیە و تورکیا دەیەوێت ئەو کەیسە چارەسەر بکرێت پێش کردنەوەی بۆرییەکان، ئەمەش کۆمپانیاکانی نەوتی لە ناوچەکە ناچار کردووە بەرهەمهێنان لە چەند کێڵگەیەکدا ڕابگرن یان کەم بکەنەوە لە کاتێکدا کۆگاکانی عەمبارکردن بەرەو پڕبوون دەچن. تورکیا هاوردەکردنی نزیکەی 450 هەزار بەرمیلی لەڕۆژێکدا لە هەرێمی کوردستانەوە  ڕاگرت، کە دەکاتە  0.5٪ ی دابینکردنی نەوتی جیهانی، لەڕێگەی بۆری نەوت لە  لەکێڵگەکانی کەرکوکەوە بۆ بەندەری سییهانی تورکیا لە25ی ئازاردا . دوای ئەوەی عێراق لە دادگای پاریس دۆسییەیەکی لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە تورکیاوە بردەوە کە عێراق تورکیای تۆمەتبارکرد بە پێشێلکردنی ڕێککەوتنی ساڵی 1973 بە ڕێگەدان بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەکردنی نەوت بەبێ ڕەزامەندی بەغدا لە نێوان ساڵانی 2014 و 2018. هەروەها حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژی سێشەممە ڕێککەوتنێکی کاتییان واژۆ کرد بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی تورکیاوە، کە هیوایان وابوو هەناردەکردنی نەوت لەو ڕۆژەدا دەستپێبکاتەوە.

نیگار عومەر شوێنی نیشتەجێبوون و زەوی و خانوبەرە لەقەزای كەلار نرخی پێوانەیی تۆماردەكات و زەوی هەیە نرخی یەك مەتری دەگاتە 10 هەزار دۆلار، شوقەی نیشتەجێبوون هەیە نرخەكەی دەگاتە نزیەی 350 هەزار دۆلار. لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا لەقەزای كەلاردا نزیكەی 10هەزار یەكەی نیشەجێبوون دروستكراوە سەرەڕای ئەمە نرخی یەكەكان و زەوی لەقەزاكەدا بەبەرزی ماوەتەوەو هەندێك كات بەگوێرەی بازاڕی قەزاكە دەگۆڕێت و زۆر لەو نرخە زیاتر دەبێت. هەندێك لەشارەزایان پێیان وایە هۆكاری گرانبوونی زەوی یەكەی نیشەجێبوون دەگەڕێتەوە بۆ هەڵكەوتەی جوگرافیای ناوچەكە، كە بەیەك لەشارە ستراتیژی و بازرگانییەكان دادەنرێت لەعێرقدا. پسپۆرێكی  ئابوری ئاماژە بەوەدەكات گەر ئیدارەی ناوچەكە لەدەستێكی شارەزادا بێت كەلار دەبێتە گەورەترین شاری بازرگانی لەعێرقدا. فەرهاد جیهاد خاوەن نوسینگەی فرۆشتنی خانوبەرە لەقەزای كەلار بۆ هاوڵاتی وتی:» ئەو یەكانەی كە دروستدەكرێن لەقەزای كەلاردا هەندێكیان نرخەكانیان دەگاتە 350 هەزار دۆلار، كە بەزمانی خەڵك واتە 35 دەفتەر دۆلار، نرخی پارچە زەویەكی دووسەد مەتری لەهەندێ شوێنی نایابدا زیاتر دەبێت لەدوو ملیۆن دۆلارو خەڵكی ناوچەكە بەگوێرەی ئەو كارەی كەدەیكات چ قازانێكی دەستبكەوێت دەیدات بەزەوی یاخود خانوو، هیچ شوێنێكی ئەمین نیە تابتوانیت پارەكەی تێدا دابنێت». ئەوەشی وت،» من پێم وایە ئەو یەكانەی كە دروستكراون یان كاركردن تێیدا بەردەوامە سودێكی ئەوتۆی بۆ ناوچەكە نابێت پارەیەكی زۆری كاشی ناوچەكە دەباتە دەرەوەو نرخەكانی زۆر گرانەو خەڵكی ئاسایی ناتوانێ‌ بیانكڕێت بۆیە كۆمەڵێک پارەدار كڕین و فرۆشتنی پێوە دەكەن». وتیشی:» تەنانەت زۆربەی كرێكاری كۆمپانیاكان بیانین و سودی بۆ ناوچەكە نیە یاخود مەوادەكەی لەدەرەوە دێنن، داوادەكەین خەڵك هۆشیار بێت لەكڕینی هەر یەكەیەكدا رەنگە گرانی نرخی یەكەكان لەداهاتوودا دەربكەوێت كەخەڵكی ناوچەكە دەكەوێتە ژێر چ باری قەرزێكەوە كە بەشێكی زۆری خەڵكە ئاساییەكە ناتوانێت بیداتەوە». هاوكات مەریوان حەسەن، كەئەویش خاوەنی نوسینگەی خانوبەرەیە بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:» بەڵی زەوی هەیە نرخی یەك مەتری دەگاتە 10 هەزار دۆلارو گرانی نرخی زەوی و خانووش لەكەلاردا بەگوێرەی شوێنەكان دەگوڕێت، لەهەندێ شوێنی كەلاردا هەیە پارچە زەوییەكی 200 مەتری لەشوێنێكی ئاساییدا نرخی چوار بۆ هەشت دەفتەر دۆلار دەبێت و هەرچەندە لەئێستادا لەبازاڕدا خستنەڕوو زیاترە تاوەك كڕین ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كەبەشێكی پەیوەندی بەبەرزی نرخی دۆلارەوە هەیە بەرامبەر دینار». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: گەڕەكەكانی شەهیدان و فەرمانبەران «حەی موەزەفین» یەكێكیك لەو شوێنانەی كەنرخی زەویەكانی گرانترینن لەهەموو شوێنەكانی دیكە، تەنانەت بارودۆخی ئەمنی ناوچەكە یەكێكە لەهەرە هۆكارە دیارەكانی ناوچەكە بۆ نموونە ئێستا نرخ لەناوچەكانی دیالە وك بەعقوبە زۆر گران بووە لەبەرئەوە بارودۆخی ئەمنی ئەوێ باشترە وەك لەپێشوو، لەڕابردوودا دروستبوونی نائارامی لەناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق هۆكاربوو بۆ ئەوەی خەڵك رووبكاتە شاری كەلارو ئەمەش ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە لەناوچەكە». سەبارەت بە بەرزی نرخی خانووبەرە لەقەزای كەلار بەقەزاكانی تر، موشیر عارف پسپۆڕی  ئابوری بە ڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» كەلار هەڵكەوتەی جوگرافیەكەی وایكردووە ببێتە شوێنێكی ستراتیجی گرنگ لەناوچەكەدا، رێگای نێوان پارێزگاكانی خوارووی عێراق بەهەرێمەوە دەبستێتەوە، بەم پێیەش ئێستا شوێنێكی بازرگانی گرنگە لەعێراقداو تادێت ژمارەی دانیشتوانی زیاددەكات و هەڵكەوتەكەی شوێنەكەی وایە توانای گەورەبوونی خێرای هەیە». «لەگەڵ ئەوەشدا ئەم فراوانبوون و گەورەبوونە سودێكی ئەوتۆی بۆ هەمووان نەبووە چونكە دەرگای فراوان بۆ هەموو خەڵك نەكراوەتەوە تاخەڵك ئازادبێت لەوەبەرهێنانداو وەبەرهێنان كەمبووەو كەمتر رێگە دراوە خەڵكی ئاسایی سودی لێوەبگرێت، ئەگەر ئەمە لەدەستی شارەزادا بوایە، كەلار دەبوە گەورەترین شوێنی بازرگانی لەعێراقداو نرخی زەوی هەندێ كات وای لێدێت لەجیهاندا گرانتر دەبێت». «گەورەبوونی ئەم شارە پێویستی بەكەسانێكی شارەزایە تابتوانرێت بكرێت بەناوەندێكی دیار لەجیهانداو  پێویستە وەبەرهێنان كاری لەسەربكرێت كەهەموو خەڵكێك سودی لێ ببینێت نەك كۆمەڵێك خەڵك، چونكە سەرەڕای زۆری یەكەكان بەڵام خەڵكێكی كەم توانیویەتی سودی لێ ببینێت چونكە نرخەكانیان گرانە»، موشیر عارف وای وت. هەروەها هونەر مەحمود، بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیان دەڵێت:» لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا نزیكەی 10هەزار یەكەی نیشتەجێبوونمان دروستكردووە یان لەقۆناغی دروستكردندان، كە هەریەكە لەپیشەوران و مامۆستایان و فەرمانبەران و پارێزەران و هێزە ئەمنییەكان  سودیان لێوەردەگرن،  لەداهاتوشدا یەكەی دیكە دروستدەكرێت بۆ كەمدەرامەتان كەنزیكەی هەزارو 500یەكە دەبێت لەشێوەی شوقە دروستدەكرێت بۆ كەمدەرامەتان». هونەر مەحمود بەهاوڵاتی راگەیاند:»ئەم یەكانە هەندێكیان تەواوبوونە و هەندێكی دیكەیان لەدروستكردندان و كاریان تێدادەكرێت، لەساڵی داهاتوودا دوو هەزار یەكە تەواو دەبێت و بەتەوابوونی هەموو یەكەكان رۆڵی باشی دەبێت لە كەمكردنەوەی كرێنشینیدا». وتیشی: هەندێك خانوو یان ڤێلا هەیە لەنێو یەكەكانی نیشتەجێبووندا نرخەكەی تا 300 هەزار دۆلارو زیاتریش دەڕوات، چونكە ئەمە واریدە كەخانوویەك یان ڤێلایەك تایبەت بێت و نرخەكەی بەو شێوەیە بەرز بێت، بەهەمان شێوە پارچە زەوی هەیە كەبكرێت بەپرۆژەی بازرگانی لەناوەڕاستی كەلاردا نرخی 200 مەتری 2 ملیۆن دۆلار بێت ، هۆكارەكەشی ئەوەیە لەلایەن حكومەتەوە لەم چەندساڵەی رابردوودا زەوی دابەشنەكراوە، یان بەهۆی زۆری جوڵەی بازرگانی لەسنورەكەدا و بوونی ئیشوكاری بازرگانی وایكردووە نرخەكان بەو شێوەیە بێت».

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی پێنج ملیار دۆلار قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكانی لایە كەپێشوەختە پارەی وەرگرتووەو پێویستە نەوتی خاویان پێبدات. بەشێك لەو قەرزانەی كۆمپانیا نەوتییەكان لەڕاپۆرتەكانی كۆمپانیای دیلیۆیت ئاماژەی پێكراوە كەپێویستە حكومەتی هەرێم بیداتەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرەڕای ئەوەی كەزیاتر لە 9 ساڵە نەوتی خاو بەشێوەی سەربەخۆ دەفرۆشێت، بەڵام قەرزەكانی 30 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووەو وەك كورد دەڵێت قازانج سەری مایەی خوارد، ئایا هەرێم نەوتی كڕیوە یان فرۆشتوویەتی؟ حكومەتی هەرێم نزیكەی پێنج ملیار دۆلار قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكانی لایە كەپێشوەختە پارەی وەرگرتووەو پێویستە نەوتی خاویان پێبدات، بەڵام بۆ لەمەودوا بەغداد بەرپرسیاری سەرەكی نەوتی هەرێم دەبێت و هەرێم ناتوانێت پێشەكی پارە وەربگرێت و نەوتی خاو بدات. هەروەها بەشێك لەقەرزەكان شایستەی دارایی كۆمپانیا نەوتییەكان و ئەو كۆمپانیایانەیە كە بۆری نەوتەكەیان لەهەرێم كڕیوە. دوای راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە 25ی ئادار، لەپاش دادگایی ناوبژیوانی لەپاریس كە لەبەرژەوەندی عێراق بڕیاریدا، كێشەی گەورەی بەردەم حكومەتی هەرێم ئەو قەرزانەی كۆمپانیا نەوتییەكانە كە لەسەری كەڵەكە بووەو هێشتا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستانیش روون نەبووەتەوە ئەو پارانەی پێشەكی وەرگیراون چووەتە گیرفانی حكومەت یان گیرفانی خەڵكی دیكەوە. قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكان نزیكەی پێنج ملیار دۆلارە كە سێ ملیارو 350 ملیۆن دۆلاری شایستەی دارایی كۆمپانیاكانەو ئەوی دیكەشی كرێی بۆری نەوتی هەرێم و سودی قەرزەكانە. حكومەتی هەرێمی كوردستان لەساڵی رابردوودا یەك ملیارو 833 ملیۆن دۆلاری داوە بەكۆمپانیا نەوتییەكان كە یەك ملیارو 115 ملیۆن دۆلاری قەرزی راستەقینەی كۆمپانیا نەوتییەكان بووەو 700 ملیۆن دۆلاریشی سودی قەرزی كەڵەكەبوو بووە. لەكۆتایی ساڵی رابردوو، بێجگە لەو سێ ملیارو 350 ملیۆن دۆلارەی قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكان، بڕی 160 ملیۆن دۆلاری كرێی بۆری نەوتی كوردستانیش هاتووەتە سەر قەرزەكانی حكومەتی هەرێم. كۆمپانیای ترافیگۆرا، لەناوەڕاستی مانگی یەكی ئەمساڵ لەكڕینی نەوتی هەرێم كشایەوەو بڕی 273 ملیۆن دۆلاری لای حكومەتی هەرێمە كە پارەی پێشەكی كڕینی نەوتی هەرێمە. هاوكات كۆمپانیای پێترۆكۆو ڤیتۆڵ نزیكەی ملیارێك دۆلاریان خستووەتە سەر ئەژماری حكومەتی هەرێم وەك پارەی پێشەكی كڕینی نەوت كە تاكۆتایی مانگی ئایار نەوتی هەرێمیان كڕیوە. حكومەتی هەرێم جگە لەكرێی بۆری سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵ نزیكەی چوار ملیارو 800 ملیۆن دۆلار قەرزاری كۆمپانیاكانی نەوتەو بەپارەی كرێی بۆری نەوت گواستنەوە دەگاتە پێنج ملیار دۆلار. تانیوەڕۆی رۆژی 25ی ئادار حكومەتی هەرێم لەبەندەری جەیهانەوە نەوتی رادەستی كڕیارەكان كردووە كە 9 ملیۆن و 750 هەزار بەرمیلی فرۆشتووەو هەر بەرمیلێكی بەتێكڕا بە 57 دۆلار فرۆشتووە كەدەكاتە 555 ملیۆن دۆلار.

هاوڵاتی پەرلەمانی عێراق لەبەرەبەیانی 27ی مانگی ئازاری رابووردوو دوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان (پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان) بڕیاریدا لەدوای 18 ساڵ و بۆ جارێكی تر لەشاری كەركوك هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەنجامبدرێت كە بەهۆی دۆخی تایبەتی كەركوكەوە لەو ماوەیەدا هیچ هەڵبژاردنێكی تیادا ئەنجامنەدراوە،  ئەمە لەكاتێكدا عەرەبەكان پێشوازی لەو بڕیارە دەكەن و توركمانەكانیش رەتیناكەنەوەو پارتی دیموكراتی كوردستانیش یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركوك دەنگبدات و یەكێتیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركوك كردووە. شاری كەركوك كە لەساڵی 2003ەوە بەدەست كوردەوە ئیدارە دەدراو پارێزگارەكەی كورد بووە، لەدوای ساڵی 2017شەوە حكومەتی عێراقی ئیدارەی شارەكەی بەدەستەوەیەو پارێزگاكەی بەوەكالەت لەلایەن عەرەبێكەوە بەڕێوەدەبرێت، دانیشتوانەكەی نزیكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەس دەبێت، كەزۆرینەی كوردو بەشێكیشی پێكهاتەی عەرەب و توركمان و چەند نەتەوەیەكی دیكەی تیادایە، خاوەنی شەش كێڵگەی نەوتییە كە یەدەگی نەوتی بە 13 ملیار بەرمیل نەوت مەزەندە دەكرێت، لەڕووی سیاسیشەوە ئەم شارە بەهۆی دۆخی تایبەتیەوە لەدوای ساڵی 2005ەوە جگە لەهەڵبژارنەكەی ئەو ساڵە نەبێت هیچ هەڵبژاردنێكی دیكەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی تیا ئەنجامنەدراوەو هەر بەو شێوەیە ماوەتەوەو چەند جارێك هەوڵدراوە گۆڕانكاری تیادا ئەنجامبدرێت، بەڵام سەری نەگرتووە. بەپێی ماددەی 15 لەیاسای هەڵبژاردنەكان ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 12 كورسی پێكدێت كە بۆ هەر 200 كەسێكیش لەو پارێزگایانەی كە ژمارەی دانیشتوانیان لە 1 ملیۆن كەس زیاترە (بەپێی ئاماری وەزارەتی بازرگانی عێراق بۆ ساڵی 2019)، بەم جۆرە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دەبێتە 15 كەس چونكە ژمارەی دانیشتوانەكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەسە. دەربارەی شاری كەركوكیش یاساكە چەند خاڵێكی دیاریكردووە كەگرنگترینیان ئەوەیە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتەكانی ناوخۆ، تەندروستی، داد، بازرگانی و پلاندانان و پەرلەمانتارانی هەر پێكهاتەیەك لەپێكهاتەكانی كەركووك وردبینی لەتۆماری دەنگدەرانی پارێزگاكە دەكەن، ئەویش لەسەر ئەم بنەمایانە:  یەكەم/ئەو هاووڵاتییانەی لەسەرژمێریی ساڵی 1957ی سەرژمێری پاشایەتیدا تۆماركراون. دووەم/ ئەوانەی دەركراون و گەڕاونەتەوەو بەپێی لیژنەی بەدواداچوونی راستییەكانی ماددەی 140ـی دەستوور یان ئەوانەی رێوشوێنەكانیان بەپێی رێكارە كارپێكراوەكان كردووە، سێیەم/ كورسییەك لەئەنجوومەنی پارێزگە بۆ پێكهاتەی كریستیان «كلدان، سریان، ئاشوورییەكان» تەرخاندەكرێت. چوارەم/ هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستە باڵاكانی پارێزگاكە بە رێژەی 32٪ بۆ پێكهاتەكانی كورد، توركمان، عەرەب و رێژەی 8٪ بۆ كریستیانەكان. پێنجەم/ وەرگرتنەوەی دەسەڵات لەسەرۆك وەزیران بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لەپارێزگای كەركووك. دوابەدوای پەسەندكردنی یاساكەش كاردانەوەی لایەنە سیاسییەكان لەكەركوك جۆراوجۆربوون، بەجۆرێك هەر حزبەو پێكهاتەیەك بەشێوەیەكی جیاواز تێپەڕاندنی یاساكەیان وەسفكرد. مەحمود زەیدان عوبێدی سەركردە لەحزبی مەشروعی عەرەبی سووننە (كە لەلایەن خەمیس خەنجەرەوە سەرۆكایەتی دەكرێت) دەڵێت: لەڕابووردوودا غەدرێكی گەورە لەپارێزگاكە كراوەو لەساڵی 2005ەوە دۆخێكی ناجێگیری هەیە و چارەسەرنەكردنی گرفتە سیاسییە هەڵواسراوەكان لەپارێزگاكەدا وایكردووە هەڵبژاردن ئەنجامنەدرێت، ئاماژەش بەوەدەكات رێككەوتنی سیاسی نێوان پێكهاتەكانی كەركوك بەكوردو عەرەب و توركمانەوە وایكرد كەئەم یاسایە تێپەڕێت، دەربارەی تۆماری هەڵبژاردنەكانیش ئەو سەركردەیەی عەرەب دەڵێت لەڕابووردوودا ئەوە گرفتی گەورەی بەردەم هەڵبژاردن بووە، پێویستە وردبینی تیادابكرێت و چارەسەری كەموكورتییەكان بكرێت و دواتر هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت كەئەمەش پێویستی بەئیرادەیەكی سیاسی راستەقینەو ئاشكرا هەیە. سەبارەت بەهەڵوێستی توركمانەكانیش حەسەن تۆران سەرۆكی بەرەی توركمانی لەكەركوك دەڵێت: ساڵی 2018 تەواوی پێكهاتەكان رێككەوتن كە هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت لەساڵی 2019 بەڵام پێكهاتەی كوردی لەدادگای فیدراڵی تانەیان لەهەڵوەشاندنەوەی تۆماری دەنگدەران لەوكاتدا داو نەكرا، ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات ئەوان لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندان بەڵام كوردەكان ترسیان لەوردبینی تۆماری دەنگدەران هەیە بەوتەی حەسەن تۆران ئەویش بەهۆی ئەو گۆڕانكارییانەی لەدوای ساڵی 2003 لەو تۆمارانەدا كراون، سەركردەكەی بەرەی توركمانی هیواش دەخوازێت هەنگاوی جددی بنرێت بۆ وردبینی تەواوەتی تۆماری دەنگدەران بەر لەهەر هەڵبژاردنێك. دەربارەی هەڵوێستی كوردیش، پارتی دیموكراتی كوردستان یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركووك دەنگبدات و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد. لەڕاگەیەندراوێكدا فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق یاساكە بەدەستكەوت و گرنگ و پێویستی دەزانێت و دەڵێت: «لەكەركووك هەموو ئەو رێگرییانەی هەبوون بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا هەڵگیران و بۆ یەكەمجار سەرژمێری ساڵی 1957 دەكرێتە بنەما بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، بەمەش زامنی مافی دەنگدەرانی ئەو ناوچانەی بەهۆی سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافی لەكەركووك دابڕابوون، وەكو: (چەمچەماڵ و كفری و كەلار و دووزخورماتوو) ناوچەكانی دیكە دەكەین.» هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: یاساكە چەندین دەستكەوتی تیادایە وەك (هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستەكانی كەركووك لەسەر بنەمای یەكسانی 32٪، زامنی دەنگی دەنگدەرانی سنووری شارۆچكەی (سەرگەڕان)، ئەو خێزانانەی بەهۆی سیاسەتی تەعریب لەكەركووك راگوازرابوون بەپێی مادەی 140 دیسان مافی دەنگدانیان دەبێت، ماددەی 35 لەیاسای ژمارە 12ـی ساڵی 2018 و ماددەی 12 لەیاسای ژمارە 14ـی ساڵی 2019 هەڵگیران، كە رێگربوون لەبەردەم هەڵبژاردنی كەركووك، گەرەنتیكردنی دەنگی ئاوارەكانی كەركووك و شەنگال كەدەتوانن لەو ناوچانەی لێی نیشتەجێن دەنگی خۆیان بۆ شارەكەیان بدەن، لەبارەی كۆتایی كریستیانەكانیش دوای هەوڵدانێكی زۆر سەركەوتوو بووین لەوەی كریستییەكانی كوردستان نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت و خەڵكی دیكە لەجیاتی ئەوان نەچێتە پەرلەمانی عێراق). لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان رەخنەی هەیەو تانەشی لەبڕیارەكە داوە، فراكسیۆنی یەكێتی لەبەغدا لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: «لایەنێكی سیاسی بۆ بەرژەوەندی تەسكی حزبیان لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد». بەكورتییەكەی رەخنەكەی یەكێتی لەیاساكە ئەم خاڵانەیە: (یەكەم/ جارێكی دیكە دۆخی كەركووك لەپارێزگاكانی دیكە جیاكراوەتەوە. دووەم/ بێبەشكردنی دەیان هەزار دەنگدەری كەركووك لەچەمچەماڵ، كەلار، كفری و خورماتوو. سێیەم/ دەنگدانی ئەو عەرەبە هاوردانەی لەپێش ساڵی 2003ـەوە لەكەركووك بوون و كۆبۆنی خۆراكیان كەركووكە. چوارەم/ هیچ واتایەك بۆ ماددەی 140ـی دەستوور ناهێڵدرێتەوە). ئێستا ئەوەی پرسیاری سەرەكییە ئایا لەكەركوك هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لەم دۆخە ئاڵۆزو پڕ گرێ و نەگونجانی لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكاندا ئەنجامدەدرێت یاخود نا..؟  

هاوڵاتی کۆبوونەوەی هەردوو دەزگای هەڵبژاردنی پارتی و یەکێتی ئەمڕۆ چوارشەممە لە هەولێر کۆتایی هات ، هەردوو مه‌كته‌ب و ده‌زگای هه‌ڵبژاردنی یه‌كێتی و پارتی ڕایانگەیاند کە لەسەر پرسی هەڵبژاردن ڕێککەوتن و دوایەکیان  لە یۆنامی کرد. دوای كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ شاندی مه‌كته‌بی هه‌ڵبژاردنی یه‌كێتی و ده‌زگای هه‌ڵبژاردنی پارتی و سه‌رۆكی فراكسیۆنی هه‌ردو حزب، هه‌ریه‌كه‌ له‌ زانا مه‌لا خالید، سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی له‌ په‌رله‌مانی كوردستان و لایخۆیه‌وه‌ زیاد جه‌بار، سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كێتی له‌ په‌رله‌مانی كوردستان كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیان ئه‌نجامداو دەڵێن، لەبارەی سەرجەم خاڵەکانی تایبەت بە هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەکان رێککەوتوون و داواشیان لە یۆنامی کردووە بۆ ئه‌وه‌ی له‌باره‌ی چۆنێتی به‌شداریكردنی پێكهاته‌كان پێشنیارێكیان بداتێ كه‌ رای هه‌ردو حزب و پێكهاته‌كان تیایدا جێگه‌ی ببێته‌وه‌. لە کۆبوونەوەکەدا یونامی بەشداربووە، هەر لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا زانا مەلا خالید، سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی گوتی، بڕیارە یونامی پێشنیازی خۆیان لەبارەی کورسی پێکهاتەکان بخەنەڕوو. دەشڵێت، لەگەڵ یەکێتیدا لەسەر زۆرینەی خاڵەکان رێککەوتوون.  ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، له‌گه‌ڵ یه‌كێتی هاوڕان كه‌ پێكهاته‌كان پێكهاته‌ی ره‌سه‌نی هه‌رێمی كرودستانن و مافی خۆیان رایان هه‌بێت له‌سه‌ر هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن، له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ له‌ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كۆبونه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجامدراوه‌ و ئه‌مڕۆ تاوتوێی هه‌ڵوێستی پێكهاته‌كان كراوه‌ و كۆبونه‌وه‌كه‌ به‌ به‌شداری شاندێكی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان به‌ڕێوه‌چوه‌. زانا مه‌لا خالید باسی له‌وه‌شكرد، "بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر پرسی پێكهاته‌كان بگه‌نه‌ رێككه‌وتن و رای هه‌ردولا و رای پێكهاته‌كانیش جێگه‌ی ببێته‌وه‌ داوامان له‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان كرد رای خۆیان به‌ فه‌رمی بده‌نه‌ هه‌ردولامان له‌ چه‌ند رۆژی ئاینده‌دا كه‌ رایه‌كی پێشنیاركراو ده‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م كۆبونه‌وانه‌ی كه‌ كراون". هاوکات  زیاد جەبار، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا گوتی، لەگەڵ پارتی رێککەوتوون بەیەکەوە یاسای هەڵبژاردنەکان هەموار بکەنەوە و کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان کارا بکەنەوە و کۆبوونەوەکانی نێوانیان بەردەوام دەبن تاوەکو بتوانن یاسایەکی باش لەبارەی هەڵبژاردنەوە پەسەند بکەن. زیاد جەبار گوتیشی، دەرچوواندنی هـەر یاسایەک پێویستی بە ژمارەیەک وردەکاری هەیە، ئەگەر نا لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان لەبارەی سەرجەم خاڵەکان رێککەوتوون و خاڵی ناکۆکیان نەماوە. ئاماژەی بەوەشکرد، هیوادارن کێشەی کورسی پێکهاتەکانیش چارەسەر بکرێت.  

ئیدریس بالوکەن پەرلەمانتاری پێشووی هەدەپە دوای زیاتر لە شەش زیندانی ئازادکرا و دادگای باڵای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپاش داوا دەکات، هەموو پەرلەمانتارانی پێشووی هەدەپە ئازاد بکرێن. ئەمڕۆ بالوکەن لە زیندان ئازادکرا کە لە ٣٠ی کانونی دووەمی ٢٠١٧ بە تۆمەتی هاوکاریکردنی رێکخستنی نایاسایی سزای بەسەردا سەپێندرابوو. لەلایەکی دیکەوە، دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا، سکاڵای تورکیای لە دادگاکە رەت کردەوە کە داوای کردبوو، بڕیاری ئازادکردنی پەرلەمانتارانی پێشووی هەدەپە هەڵبوەشێندرێتەوە. دادگاکە جارێکی دیکە رایگەیاند، ١٣ پەرلەمانتاری پێشووی هەدەپە بە شێوەیەکی نایاسایی دەستگیرکراون و تاوانیان نییە و پێویستە ئازاد بکرێن. ئەمەش لە کاتێکدایە کە تەنیا ٣٩ رۆژ بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا ماوە و بەرپرسانی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) رایانگەیاندووە کە ئەگەر دەسەڵات بگرنە دەست هەموو بریارەکانی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا جێبەجێ دەکەن و لەو حاڵەتەشدا، سەلاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ هاوسەرۆکانی پێشووی هەدەپە و پەرلەمانتارانی پێشووی دیکەی ئەو پارتە ئازاد دەکرێن. هەروەها لە کارنامەی جەهەپەدا هاتووە کە یاسای قەیومیش لە تورکیا هەڵدەوەشێندرێتەوە کە بەگوێرەی ئەو یاسایە، دەست بەسەر زۆربەی زۆری شارەوانیەکانی هەدەپەدا گیراوە و چەندین هاوسەرۆکی شارەوانیەکان دەستگیرکراون و لە پۆستەکانیان دوورخراونەتەوە.

شەنای فاتیح سەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان دەڵێت: لەسەدا 99ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بە رێكەوتنی هەرێم و بەغدادو بە نسبەت كەرتی تایبەتیشەوە جەژنێكی گەورەیە. مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان – لقی سلێمانی لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان، وتیشی: لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووەو زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەو هۆكارەی تیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغداد چارەسەری كرد. دەقی چاوپێكەوتنی مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان - لقی سلێمانی لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی:   هاوڵاتی: وەكو یەكێتی وەبەرهێنەران راتان چیە لەسەر ئەو پێشهاتانەی لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێم هاتووەتەكایەوە؟ مەلا یاسین: بەڕاستی مایەی دڵخۆشییەو ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان و ئەمە سەرەتایەكی باش دەبێت بۆ بوژانەوەی ئابووری هەرێمی كوردستان بەگشتی و دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بەتایبەتی، ئێمە لەماوەی چەندساڵی رابردوودا بەدیاریكراوی و دوای دەستپێكی قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستان ساڵی ٢٠١٤و دوای شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا زیاتر لەپێنج هەزار پڕۆژەی وەستاومان هەیە، لەهەرێمی كوردستاندا كە نزیكەی هەزارو ٨٠٠ پڕۆژەیان لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەن، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوەو پاشەكشێی گەورەمان هەیەو ئەم چەند ساڵە هەرچەند بوژانەوەیەكی كەم هەبوو بەتایبەت سلێمانی توانی ساڵی ٢٠٢٢ پلەی یەكەم بەدەستبهێنێت لەوەبەرهێنانداو هەرێمی كوردستانیش تاڕادەیەك پڕۆژەكان تیایدا دەستیان پێكردووەتەوە، بەڵام بیرمان نەچێت ئەم كێشمەكێشەی سیاسیی هەرێم و دووركەوتنەوەمان و رێكنەكەوتنمان لەگەڵ بەغدا كاریگەری نەرێنی راستەوخۆی دروستكردبوو لەسەر پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بۆیە ئەنجامدان و جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستاندایە بەگشتی و بەتایبەت كەرتی وەبەرهێنان. هاوڵاتی: بە رێككەوتنی هەرێم و بەغداد لەسەر دۆسیەی نەوتی كوردستان، بوژانەوەی ئابوری روودەدات لەهەرێم؟ مەلا یاسین: ئێمە لەساڵی ٢٠١٣ لەقیمەی هاتنی میزانیەدا بووین لەعێراق و هەرێمی كوردستان ١٧٪ی بودجە و میزانیەی خۆی وەردەگرت و ئابووری هەرێمی كوردستان بوژانەوەی گەورەی بەخۆیەوە بینیبوو تا ئەو ئاستەی هەرێمی كوردستان بووبووە خاوەنی چەندین پڕۆژەی گەورەو ستراتیژیی، تەنانەت پارێزگای سلێمانی ساڵی ٢٠١٣ بووە خاوەنی ٣٠٪ هەموو پیشەسازی عێراق، ئەوە پەیوەندی بەوەوە هەبوو كەئێمە سەقامگیری سیاسیمان هەبوو و ئەمن و ئاسایش باشبوو و كێشەكان لەگەڵ بەغداد زۆر كەمبوو و هەرێمی كوردستان حكومەتەكەی وەك رەئس مالی نیشان دەدا، دوای ئەوەی ساڵی ٢٠١٤ بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن عێراقەوە بڕدراو هەرێمی كوردستان رووبەڕووی نەمانی نەختینە بووەوەو لەئێستادا زیاتر لەدوو ترلیۆن پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران لای حكومەتەو هەروەها بەهۆی قەیرانەكانی پاش ٢٠١٤وە پاشەكشێی گەورەمان هەبوو لەپڕۆژەكانی وەبەرهێنانداو سەدان پڕۆژەی وەبەرهێنان وەستان كەئەمە وایكرد هەرێمی كوردستان زەربەیەكی گەورە بخوات و لەبەرامبەریشدا چەندین ملیار دۆلار قەرزو قۆڵەی لەسەر خۆی كۆكردەوە كە لەئێستادا قەرزەكانی هەرێمی كوردستان مەزەندە دەكرێن بە ٣٠ ملیار دۆلار، ئەم رێككەوتنە بەدڵنیاییەوە لەئایندەیەكی نزیكدا هەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠١٣ واتە رەوشی ئابووری هەرێمی كوردستان بەمەرجێك، ئێمە دەزانین بودجەی هەرێمی كوردستان لەمیزانیەی ئێستای عێراقدا چەندە ئەو میزانیەیە كەئێستا مەزەندە دەكرێت بە نزیكەی زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار و نێردراوە بۆ پەرلەمان پشكی هەرێمی كوردستانی تێدا دیاریكراوە بەنزیكەی ١٠ ملیار دۆلار خۆی بەنزیكەی  ١٤ بۆ ١٦ ترلیۆن دینار بودجەی هەرێمی كوردستانە بەڵام هەر ١٠ ملیار دۆلار حساب بكەین، هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بەنزیكەی ١٠ ترلیۆن دینار هەیە بۆ موچەو ئەو سێ چوار ترلیۆنەی دەمێنێتەوە پاش دەركردنی هەندێ خەرجی كەپێویستیە بۆ وەزارەتەكان بەلایەنی كەمەوە ئێمە ساڵانە ملیارێك دۆلارمان دەبێت بۆ پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان وەبەرهێنان بخەینەوەگەڕ لەوەزارەتە پەیوەندیدارەكانی حكومەت و بەمشێوەیە بەدڵناییەوە پڕۆژە وەستاوەكان دەخرێنەوە بواری جێبەجێكردن و ئینجا راكێشانی سەرمایەی دەرەكی بۆ هەرێم دەستپێدەكاتەوە، بۆیە ئەگەر هەرێمی كوردستان ئەم بودجە باشەی بۆ بێت پێویستی بەوە نییە لەڕێی باج و زەریبەوە عەزێتی كەرتی تایبەت بدات، بۆیە پێویستە پێشوازی لەم رێككەوتنە بكەین و خۆمان بەهەندێ بابەتی لاوەكییەوە خەریك نەكەین و هەموو كار بۆ ئەوە بكەین كەهەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی ئەنجامبدات و تیمی یەكێتی بچێتەوە كۆبوونەوەكان و ئەو هۆكارەی كەتیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغدا چارەسەری كرد. دواكەوتنی موچەی هەرێم راستەوخۆ بازاڕی پەكخستبوو و كۆمپانیاكانیش پەكیان دەكەوت لەبەر ئەوەی ٥٦٪ی موچەی هەرێمی كوردستان دێتە ناو بازاڕەوە و بە دیاریكراوی دێتەوە ئەو كۆمپانیایانەی كەخەڵك شتی لێكڕیوە لەخانوو و بەرهەمی كارەبایی ...هتد، بۆیە ئەم رێككەوتنە بەنسبەت كەرتی تایبەتەوە جەژنێكی گەورەیە. هاوڵاتی: ئایا گریمانەی ئەوە دەكرێت وەبەرهێنەران قەرزەكانیان لەحكومەتی هەرێم وەربگرنەوە؟ مەلا یاسین: حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزاری وەبەرهێنەران و بەڵێندەرانیشە پێموابێت هەموو قەرزی حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی دەبینێتەوە لەیەك ملیار دۆلار كەپێویستە بیگەڕێنێتەوە بۆ كۆمپانیاكانی وەبەرهێنەران یاخود لەبانكەكاندا ئەم پارەیە وجودی هەیە و چەكەو ئەم چەكە خەرجناكرێت، وەبەرهێنەرەكان پارەیان هەیەو لەبەر نەمانی نەختینە بۆیان خەرجناكرێت، ئەگەر ئێمە بارودۆخی ئابووریمان باشبێت جگە لەمیزانیەی نەختی داهاتی ناوخۆیمان هەیەو بەپێی رێككەوتنی حكومەتی عێراق و هەرێم دەتوانێت سودمەند بێت لە نیوەی داهاتی ناوخۆیەكەی و بەكاریبهێنێتەوە. پاش ئەم رێككەوتنە حكومەتی هەرێم قەرزی وەبەرهێنەران و بەڵێندەران نەداتەوە پرسیاری گەورە دروستدەبێت و ئەو كاتە دەبێتە نیشانەیەكی سەرسوڕمانی گەورەو پێویستە حكومەت خۆی بەرنامە بۆ دانەوەی قەرزەكانی دابنێت، نیەتمان باشە سەبارەت بە حكومەتی خۆمان و ئومێدمان هەیە كەقەرزی كۆمپانیاكان بداتەوە، كۆمپانیا هەیە ٥٠٠ ملیۆنی لای حكومەتە و كۆمپانیای واهەیە سێ ملیاری لای حكومەتە باشتر وایەو چاوەڕێدەكەین سەرەتا قەرزی كۆمپانیا بچووكەكان و كۆمپانیا ناوخۆییەكان بداتەوە بۆ ئەوەی جوڵەی بازاڕ دروستبكاتەوە، پاشان لێبڕین و پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پاشان دانەوەی قەرزی كۆمپانیاكانی دیكەو ئومێدەوارین تاساڵی ٢٠٣٠ حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزی لەسەر نەمێنێت. هاوڵاتی: لەماوەی ئەو چەند ساڵەی بودجە لەبەغداوە نەهاتوە، زیانەكانی بۆ كەرتی وەبەرهێنان بە چەند دەخەمڵێنرێت؟ مەلا یاسین: هەرێمی كوردستان لەئێستادا خاوەنی زیاتر لە ٧٠ ملیار دۆلار وەبەرهێنانەو ئەم وەبەرهێنانە لە١٣ سێكتەری جیاوازدا بووەو دابەشبووە بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانداو هەولێر زۆرترین وەبەرهێنانی تێدا كراوە پاشان سلێمانی و دواتر دهۆك و ئیدارە سەربەخۆكان و پارێزگای هەڵەبجەش بەئەندازەیەك وەبەرهێنانی تێداكراوە، بەڵام ئەوەی جێگای داخە بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوە ئێمە لەهەرێمی كوردستاندا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زەرەرو زیانمان بەركەوتووە و قەیرانی دارایی گەورەترین زیانی لەئێمە دا كە پارەی نەختینە نەماو پارەی وەبەرهێنەران كەوتە لای حكومەت و هاووڵاتیان، لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووە. هاوڵاتی: بەشێك لەهێزە سیاسییەكان پێیانوایە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە سنوری سلێمانی سزا دراوەو جیاوازی دەكرێت، ئایا لەحاڵەتی هاتنی بودجە لەبەغداوە پێشبینی دەكرێت ئەو جیاوازییە هەر بمێنێت وەك بەشێك لەهێزە سیاسییەكان باسی دەكەن؟ مەلا یاسین: ئەگەر ئەم رێككەوتنەی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا واژۆكراوە كەهەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردەوە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە حكومەتی هەرێم بەرپرسیار نابێت لەدابەشكردنی موچەو بودجەی پارێزگاكان بەڵكو بەرپرسیاری یەكەم حكومەتی عێراق دەبێت ئەگەر هەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی بكات و حزبە سیاسییەكان رێككەوتن بكەن بەدڵنیاییەوە هیچ جیاوازییەك نامێنێت لەنێوان پارێزگای سلێمانی و پارێزگای دهۆكدا. لەماوەی رابردوودا گوێبیستی هەردوو لایەنی سیاسی پێكهێنەری حكومەت بووین كە یەكێتی و پارتین كە بۆچی لەسلێمانی مووچە نادرێت و بۆچی لەدهۆك دەدرێت ئەمانە لای ئێمە و میدیاكاران و هاووڵاتیانیش خوێندنەوەی جیاوازی هەیە ئەمە كۆتایی هات و چاوەڕیی ئەوەدەكەین ئەو میزانییەی لەعێراقەوە دێت چۆن عێراق ١٢٪ بۆ هەرێم دانا هەرێمیش ئەم رێژەیە بەپێی ژمارەی دانیشتووان دابەشدەكات و خۆشی داهاتی هەیە، هیوادارین مافی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و بەڵێندەران و وەبەرهێنەرانی كوردستان جارێكی تر نەكرێتەوە بەكارتێكی سیاسی و لایەنە سیاسییەكان یاری پێنەكەن چونكە بازاڕ ماندوو و هیلاكە پار ئەم كاتانە بازاڕی ئابووری كوردستان رۆژانە خۆی دەبینییەوە لەزیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلار بەڵام ئێستا جوڵەی ئابووری هەرێم خۆی نابینێ لە ١٠ ملیۆن دۆلار . من ناتوانم وشەی سزا پشتڕاستبكەمەوە چونكە لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت لەناو ئیشەكەدان و ئەوان باشتری لێدەزانن، ٩٩٪ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بەم رێككەوتنە چونكە خەڵك ماندووەو تەحەمولی ئەم بارودۆخە ناكات رێژەی هەژاری و بێكاری لەهەرێمی كوردستاندا گەیشتووەتە ئاستێكی ترسناك و كەناڵەكانی راگەیاندن رۆژانە خێزان و هاووڵاتی پیشاندەدەن كە لەچ بارودۆخێكدان و نەخۆشخانەی هیوا لەئێستادا كەمپینێكی راگەیاندووە كەدەرمان لەنەخۆشخانەكەدا نەماوەو نەخۆشخانەكانی سلێمانی ٥٠٪ دەرمانیان تیا نەماوە، ئەم رێككەوتنە بۆ هەموو عێراقەو رێككەوتنێكە لەنێوان هەرێمێكی فیدڕاڵی و حكومەتێكی فیدڕاڵی كەواتە بۆ هەموو عێراقە و پێویستە هەموومان پێشوازی لێبكەین.

هاوڵاتی پشكی هەرێمی كوردستان لەپڕۆژە بودجەی 2023ی عێراق 18 ترلیۆن دینار زیاترەو بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە خوێندنەوەی یەكەمی لەئەنجومەنی نوێنەران بۆ بكرێت. پڕۆژە بودجەی گشتی عێراق 199 ترلیۆن دینارەو لەو بڕە بەغداد زیاتر لە 18 ترلیۆن دیناری بۆ هەرێمی كوردستان تەرخانكردووە. حكومەتی عێراق بەسەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی پڕۆژە بودجەی رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كردووەو بڕیارە رۆژی چوارشەممە 5ی نیسان خوێندنەوەی یەكەمی بۆ بكرێت. كۆی گشتی پڕۆژە بودجەی 2023ی عێراق نزیكەی 200 ترلیۆن دینارەو پشكی هەرێمی كوردستان لەسەدا 12.67% دیاری كراوەو بەخەرجی سیادی و حاكیمە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 18 ترلیۆن دیناری بەردەكەوێت، كە 16 ترلیۆن و 609 ملیار دینار وەك بودجەی تەشغیلی و وەبەرهێنان و یەك ترلیۆن و 256 ملیار دینار وەك بودجەی حاكیمەو 400 ملیار دینار بۆ خەرجی كۆمپانیا نەوتییەكان و 500 ملیار دینار لەهێزی وشكانی بۆ هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان تەرخاندەكرێت. دوای پەسەندكردنی پڕۆژە بودجەی 2023ی عێراق، بەغداد شایستە داراییەكان لەچوارچێوەی یاسای بودجە بۆ هەرێم رەوانە دەكات كەپشكی هەرێم بەشێوەی سولفەی مانگانە ترلیۆنێك و 250 ملیار دیناری مانگانە دەكات دەداتە هەرێم لەبەرانبەر رەوانەكردنی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەو لەسەدا 50% داهاتە گومرگییەكان. لەكۆی ئەو 18 ترلیۆن دینارەی پشكی هەرێم، بڕیارە لەساڵی 2023دا 15 ترلیۆن دیناری وەك پارەی كاش بگاتە دەست وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم بۆ مووچەو خەرجی وەبەرهێنان، ئەو سێ ترلیۆنەی دیكەی بۆ خەرجی كۆمپانیا نەوتییەكان و خەرجی حاكیمە خەرج دەكرێت و لەبەرامبەردا هەرێم پارەی كۆمپانیا نەوتییەكانی لەكۆڵ دەبێتەوەو دەرمان و بەشە مانگانەی خۆراك و سوتەمەنی پێدەگات. بڕیارە دوای پەسەندكردنی پڕۆژە بودجەی 2023ی عێراق پاكتاوی حساباتی دارایی مانگەكانی (1، 2، 3، 4)ی ئەمساڵ لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا بكرێت و هەر لایەكیان قەرزی ئەوی دیكەیان لابوو بەپێی یاسای بودجە بیدەنەوە. هەروەها حكومەتی هەرێم لەمانگی رابردوودا 400 ملیار دیناری بەقەرز لەبەغدادوە بۆ هاتووەو عێراق ئەوەی لێ دەبرێت. حكومەتی هەرێمی كوردستان یەك ملیۆن و 250 هەزار مووچەخۆری هەیەو مانگانە 900 ملیار دیناری بۆ دەڕوات و  350 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە بۆ وەبەرهێنان و خەرجیەكانی دیكەی وەزارەتەكان.  

هاوكات لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا کە تەنیا ٤٠ رۆژی ماوە و بڕیارە ١٤ی ئایار بەرێوەبچێت، شەپۆلێکی دەستگیرکردنی لایەنگرانی پارتە کوردیەکان و هێرش کردنە سەر هاوڵاتیانی کورد دەستی پێکرد. لە ناوچەی بۆدرۆمی مۆغلا، هێرش کرایە سەر سێ کورد کە بۆ کارکردنی لە شاری سێرتی باکوری کوردستانەوەی چووبوونە ئەو ناوچەیە. بەگوێرەی میدیاکانی باکوری کوردستان، ئەو سێ کرێکارە، بەهۆی ئەوەی بە کوری قسەیان کردووە ژمارەیەک نەژادپەرستی تورک هێرشیان کردووەتە سەریان و پێیانیان راگەیاندووە، " گەورەی بۆدرۆم ئێمەین، کەس ناتوانێت لێپرسینەوەمان لەگەڵدا بکات' و ئەو سێ هاوڵاتیە کوردەیان ئەشکەنجە داوە. لقی ئامەدی کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤ لەم بارەیەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد کە کەشێک خوڵقێنراوە کە کورد ناتوانێت هەناسەش بدات. لە شاری بورساش نەژادپەرستەکان هێرشیان کردە سەر ئۆتۆمبێڵێک کە تابلوی شاری ئامەدی پێوەبوو و بە دار و بەرد زیانێکی زۆریان بە ئۆتۆمبێڵەکە گەیاند و شۆفێرەکەی بریندار بوو. لەلایەکی دیکەوە، لە ناوچەی خەلفەتی روحا هێرش کرایە سەر ئەندامانی هەدەپە و پارتی چەپی سەوز کە نوسینگەی هەڵبژاردنی پارتەکەیان دەکردەوە، بەڵام بە فەرمانی پارێزگاریی روحا ئاهەنگی کردنەوەی نوسینگەکە قەدەغەکرا و جەندرمەی تورکیا نوسینگەکەی گەمارۆدا. بەهۆی نارەزایەتی بەرپرس و ئەندامانی پارتەکە، جەندرمەی تورکیا زیاتر لە ٧ کەسی دەستگیر کرد. لەلایەکی دیکەوە پەروین بوڵدان هاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، لە کۆبونەوەی حەفتانەی پارتەکەیدا لە پەرلەمان قسەی کرد و رایگەیاند، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی لە گەڵ کۆمەڵگا پێکەوە ئەو وێرانە سیاسیەی کە ئاکەپە و مەهەپە دروستیان کردووە، پاکدەکەنەوە و وتی، " ئامانجمانە لانیکەم ١٠٠ کورسی پەرلەمان بەدەست بهێنین."

بەهۆی زۆربونی ژمارەی لەسێدارەدان لە ئێران نەتەوەیەکگرتوەکان دژی کۆماری ئیسلامی بریارێک پەسند دەکات و رایگەیاند مەترسیی لەسێدارەدانی ئەو کەسانە هەیە کە لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر کراوەن. لە دانیشتنی ئەمڕۆ سێشەممەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان بڕیارێک دژی پێشێلکارییەکانی ئێران و زۆربونی ژمارەی لەسێدارەدان بە 23 دەنگی بەڵی پەسندکرا. لە کۆی 47 وڵاتی ئەندامی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ 16 وڵات لە وانە چین و پاکستان و کوبا و ڤێتنام دژی بڕیاکە وەستانەوە. ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە کاردانەوەی ئەو بڕیارە رایگەیاند؛ ئەو بڕیارە لە ژێر کاریگەریی وڵاتانی رۆژئاوا و بە مەبەستی دژایەتیی کۆماری ئیسلامی دراوە بۆیە قورسایی نابێت. بە پێی ئامارەکان لە ماوەی سێ مانگەی ئەمساڵدا لانیکەم 144 کەس لە سەرتاسەری ئێران لەسێدارەدراون و 34% سەرجەم لەسێدارەدراوانی زیندانەکانی ئێران کورد بون. لە راپۆرتی جاوید رەحمان، رێپۆرتەری نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ مافەکانی مرۆڤ لە ئێران ئاشکرا بوە لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی 71 کەس کوژراون کە تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە و لە 75 رۆژی سەرەتای ساڵی 2023 لانیکەم 143 کەس لەسێدارە دراون.  

هاوڵاتی سەرچاوە فەرمییەکان ئەمڕۆ سێشەممە بە ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاند، حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژی سێشەممە ڕێکەوتنێکیان واژۆکرد بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی تورکیاوە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز دەڵێت، بەرپرسێکی حکومەتی بەغدا ڕایگەیاندووە داوایەکی فەرمی نێردراوە بۆ تورکیا بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەکانی عێراق و تورکیاوە و "لە چەند کاتژمێری داهاتوودا  دەستپێدەکاتەوە." تورکیا لە 25ی مانگی سێدا نزیکەی 450 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەرێمی ڕاگرت لە ڕێگەی بۆرییەکەوە لە ناوچەی سنووری فیش-خابوورەوە بۆ بەندەری سەیهان پاش ئەوەی عێراق دۆسیەیەکی دادوەری بردەوە لە دادگای پاریس بۆ ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بردەوە. ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە، هەرچەندە ئەو نەوتە  نزیکەی 0.5٪ی دابینکردنی نەوتی جیهانی پێکدەهێنێت، بەڵام بڕیارەکە کۆمپانیا نەوتییەکانی ناوچەکەی ناچارکرد بەرهەمهێنان ڕابگرن یان بەرهەمهێنان بگوازنەوە بۆ تانکی خەزنکردنی خێرا، هەروەها یارمەتیدەر بوو بۆ بەرزکردنەوەی نرخی نەوت لە هەفتەی ڕابردوودا بۆ نزیکەی 80 دۆلار. مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەیانی ئەمڕۆ سێشەممە گەشتی بۆ بەغدا کرد بۆ یەکلاکردنەوەی ڕێککەوتنەکە لەگەڵ محەمەد ئەلسودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق. هاوکات سەرچاوەیەکی ئاشنا بە هەناردەی نەوتی هەرێم کە نەیویستووە ناوی ئاشکرا بکرێت بەو ئاژانسەی گوتووە  کە فەرمانی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن و بەرهەمهێنان بە کۆمپانیاکانی نەوت لە ناوچەکە نەگەیشتووەتە دەستیان. هەروەها لە بارەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمەوە بەغدا ڕایگەیاند تورکیا ڕێککەوتنێکی هاوبەشی پێشێلکردووە بەوەی ڕێگە بە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەدات بەبێ ڕەزامەندی ئەو نەوت هەناردەی جیهان بکات. دوو بەرپرسی عێراق بەو ئاژانسەیان گوتووە،بەگوێرەی ڕێککەوتنەکە، کۆمپانیای بازاڕکردنی دەوڵەتی عێراق سۆمۆ دەسەڵاتی بازاڕکردن و هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی دەبێت و داهاتەکەی لە هەژمارێکدا لە بانکی ناوەندی عێراق لە ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان دادەنرێن و بەغدا چاودێری هەژمارەکە دەکات. هەر ئەمڕۆش دوای واژۆکردنی ڕێکەوتننامەکە سودانی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ بارزانی وتی. "پێویستە هەموو کەسێک پابەندی ئەم ڕێککەوتنە بێت و جێبەجێی بکات"، وتیشی "ڕێککەوتنەکە کاتییە هەتا یاسای بودجە لە پەرلەمان پەسەند دەکرێت و هەموو کێشەکان چارەسەر دەکات."  

هاوڵاتی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق  لە کۆنگرەیەکی هاوبەشدا لەگەڵ مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان  ئەمڕۆ سێشەممە دوای واژووکردنی ڕێکەوتنامەیەک بۆدوبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم رایگەیاند، "رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا بۆ هەموو عێراق گرنگە و دوای واژووکردنی راستەوخۆ جێبەجێدەکرێت". سودانی وتیشی "لەسەر بنەمای بڕیارەکەی دادگەی پاریس، هەناردەکردنی نەوت راگیرابوو. راگرتنی هەناردەکردنی نەوت زیانی بە هەرێمی کوردستان و عێراق گەیاندووە". راشیگەیاند، "رێكەوتنەكەمان لەگەڵ بەغدا لەچوارچێوەی دەستوردایە و سودی دەبێت بۆ هەمو پێكهاتەكانی عێراق و دڵنیاشم ئەمجارە رێكەوتنەكە جێبەجێدەكرێت". باسیلەوەشکرد،  هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ هەموو عێراق سوودی دەبێت و راگرتنی لە بەرژەوەندی هیچ لایەنێکدا نەبووە. ئەوەشی خستەڕوو: لە ئێستادا کار لەسەر ئامادەکردنی یاسای نەوت و گاز دەکەین. لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا سوودانی گوتی "ئێمە لە خەمی ئەوەداین کورتهێنان لە بودجە زیاتر نەبێت". هاوکات مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان  کە ئەمڕۆ بە سەرۆکایەتی شاندێک چووە بەغدا بەمەبەستی واژۆکردنی رێککەوتنەکە، لەو کۆنگرە رۆژنامەوانییە هاوبەشەدا رایگەیاند "نییەتی ئێمە رێککەوتن بووە. بە هەوڵی بەرێز سوودانی ئەم رێککەوتنە وەک خۆی جێبەجێ دەکرێت و دەبێتە دەستپێکی هاوئاهەنگی زیاتر لەنێوان هەردوولا". وتیشی، "هیوادارم ئەم رێکەوتنە ببێتە بنەمای چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، هەروەها ببێتە هۆی پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکانی بودجە و نەوت و گاز لە پەرلەمانی عێراق". مەسرور بارزانی ئەوەشیخستەڕو، "دوای راوەستاندنی نەوتی هەرێمی کوردستان زیان تەنها بە خەڵکی هەرێمی کوردستان نەگەیشتوە، بەڵکو زیان بە هەمو خەڵکی عێراق گەیشتوە، ئەم شێوازە نوێیەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمیش، داهاتی عێراق زیاتر دەکات و هەمومان تێیدا سودمەند دەبین". ئاماژەی بەوەشكرد، "نیازی ئێمە رێککەوتن بوە، بە هەوڵی سودانی ئەم رێککەوتنە وەک خۆی جێبەجێدەکرێت و دەبێتە دەستپێکی هاوئاهەنگی زیاتر لەنێوان هەردولا، بۆیە دڵنیام ئەمجارەیان جێبەجێدەكرێت" سەبارەت بە گرنگیی رێککەوتنەکەش جەختی کردەوە لەوەی "ئەم رێککەوتنە گرنگە بۆ هەموو خەڵکی عێراق و دەبێتە بنەمایەک بۆ بودجە و یاسای نەوت و گاز".    

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و شاندێکی یاوەری ئەمڕۆ سێشەممە دەچنە بەغدا بۆ واژۆکردنی رێککەوتنی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆی عێراقەوە. فەرمانگەی میدیاو زانیاری هەرێمی کوردستان سەبارەت بەكۆبونەوەكەی مەسرور بارزانی و محەمەد شیاع سودانی بڵاویكردۆتەوە: لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق گفتوگۆ لەبارەی چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵ، بەتایبەتی قۆناخە کۆتاییەکانی رێککەوتنی تایبەت بە دۆسیەی نەوت و دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکرێت. بەگوێرەی زانیاریەكان، لەسەردانەكەیدا بۆ بەغدان مەسرور بارزانی لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی كۆدەبێتەوە، پاشانیش رێكەوتنەكەی نێوان هەولێر و بەغدا لەنێوان وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێم و بەڕێوەبەری كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نیشتمانی نەوتی عێراق (سۆمۆ) واژۆدەكرێت. مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ لە توویتێکدا گوتی "بە ڕێگاوەم بەرەو بەغدا بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی قۆناغەکانی کۆتایی رێککەوتنمان سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت". بەگوێرەی رێكەوتنی هەولێر و بەغدا، لەمەودوا نەوتی هەرێمی كوردستان لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆی عێراقەوە دەفرۆشرێت و هەژمارێكی بانكی تایبەتیش بۆ داهاتەكەی دەكرێتەوە، هەروەها كڕیارانی نەوتیش راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەكەن بۆ كڕینی نەوتەكەی هەرێم.      

هاوڵاتی  محەمەد شەیاع سودانی بۆ کەناڵی جەزیرە: هەرێمی کوردستان کاتی خۆی بە ناچاری و دوای بڕینی بۆدجەکەی، نەوتی خۆی فرۆشت.  سەرۆکوەزیرانی عێراق محەمەد شەیاع ئەلسودانی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی جەزیرەی قەتەری ئەو راستییەی درکاند کە هەرێمی کوردستان دوای بڕینی بۆدجەکەی لە لایەن بەغداوە لە ساڵی 2014 بە ناچاری دەستی بە فرۆشتنی نەوت کردوە. وتیشی ،هەرێم سەرباری بێ بودجەیی، تووشی شەڕی سەختی داعش بوو، و لە هەمان کاتیشدا ژمارەیەکی یەکجار زۆری ئاوارە و پەنابەر روویان لە هەرێم کرد و ئەوانیش بوونە بارگرانییەکی گەورە و هۆکاری کەمبوونەوەی خزمەتگوزاری، بۆیەش هەرێم بە ناچاری دەستی بە نەوت فرۆشتن کرد.. سودانی کە یەکەم گەورە بەرپرسی عێراقە کە ئەو راستییە دەدرکێنێ.  باسی لەوەش کرد کە هەرێم بە هۆی فرۆشتنی ناچارییەوە هەندێ مەرجی ناڕەوای گرێبەستی کۆمپانیاکانی قبوڵ کردووە، هیواشی خواست بە دەرچواندنی یاسای نەوت و غاز هەموو کێشەکانی نەوت و غاز و ناکۆکییەکان لەو بارەیەوە کۆتاییان بێت. سوودانی باس لە رێککەوتنی لەسەر بودجەش دەکات و دەڵێت: "ئەم رێککەوتنەی لەسەر یاسای بودجە کراوە دەتوانێت کۆتایی بەم کێشانە بێنێت و بودجەیەکی گشتگیربێت بۆ هەموو عێراقییەکان. لە هەمان کاتیشدا خۆمان بۆ دەرچوواندنی یاسای نەوت و گاز ئامادە دەکەین."   جەخت دەکاتەوە کە بەشێک لە رێککەوتنی سیاسی نێوان لایەنەکانی پێکهێنەری حکومەتی فیدراڵیی عێراق چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان بەغدا و هەولێرە کە یەکێکیان پرسی نەوت و گازە و دەڵێت: "گەیشتووینەتە رێککەوتن و خراوەتە نێو یاسای بودجەوە، کە ئەوەش بەشێکە لە رێککەوتنە سەرەکییەکە. ماوەی شەش مانگیشمان دانابوو، هەرچەندە کەمێک دوادەکەوین، بۆ ئەوەی یاسای نەوت و گاز دەربچێت، کە پەیوەندییەکە بەشێوەیەکی تەواو رێک دەخات."  محەمەد شیاع سودانی دەڵێت ئەو ئاڵنگارییەی رووبەڕووی عێراق دەبێتەوە گەندەڵییە نەک داعش، "داعش کۆتایی هات، گەندەڵی ئەو ئاڵنگارییەیە کە رووبەڕووی دەوڵەت دەبێتەوە". هەروەها  "بەشێک لە گەندەڵی پارێزراوە، لەلایەن رووە سیاسی و فەرمییەکانەوە و ئەمەش ئاڵنگارییەکەیە. لە قۆناخی رابردوودا ئیرادەیەکی راستەقینە نەبووە بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، ئەگەرنا رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی قورس نییە". سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژە بەوەش دەکات کە عێراق پێویستی بە فەلسەفەیەکی نوێی ئابووریی هەیە و دەڵێت: "دەبێت ئابووریمان لەسەر روانین و فەلسەفەیەکی نوێ بێت، نەک روانینی دیکتاتۆریانە کە لە رژێمی پێشوودا هەبوو".