مستەفا قەرەسوو،: پێویستە ڕەوشی ژیان و ئازادیی کارکردنی فەراهەم بکرێت

هاوڵاتی ژمارەیەک لە چالاکوانان و ڕۆشنبیرانی سلێمانی ئەمڕۆ شەممە لە بانگەوازێکدا ڕایانگەیاند سبەینێ لە شەقامی سالم سەهۆڵەکە گردبونەوەیەک ئەنجام دەدەن لە بەرامبەر ئەو هێرشەی کرایە سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی. دوای ئەوەی دوێنێ هەینی هێرشێکی ئاسمانی کرایە سەر فڕۆکە خانەی سلێمانی و خۆشبەختانە هیچ زیانێکی گیانی نەبوو مشتومڕو ناڕەزایەتییەکی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا لەناو چینە جیاجیاکانی خەڵکی هەرێمی کوردستاندا هەربۆیە ژمارەیەک لە هاوڵاتیانی سلێمانی بۆ وەستانەوە بەرامبەر ئەو هێرشە بڕیاریاریان داوە سبەی یەکشەممە کاتژمێر 3ی پاشنیوەڕۆ لە شەقامی سالم کۆببنەوە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا باسلەوەشکراوە کە لە گردبونەوەکەدا تەنها ڕێگە بە هەڵکردنی ئاڵای  کوردستان دەدرێت. دەقی ڕاگەیەندراوەکە : بانگەوازێک لە خەڵکی سلێمانییەوە هێرشەکەی سەر فرۆکەخانەی سلێمانی لە مانگی پیرۆزی ڕەمەزاندا کە هەموو کوشتار و شەڕ و ئاژاوەیەکی تێداحەرامکراوە، بە سەرەتای هەڕەشەیەکی مەترسیدار دەزانین و بە هێرش و پەلاماری سەر کەرامەت و شکۆی کوردستان بە گشتی و سلێمانی و خەڵکەکەی بە تایبەت دەزانین. ئێمە وەک کۆمەڵێک لە کەسایەتی و خەڵکی سلێمانی بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم هێرش و پەلامارە، داوا لە خەڵکی کوردستان دەکەین بە یەکدەنگ بەرپەرچی ئەم پەلامارە بدەنەوە و ڕێگە نەدەن دوژمنان لەژێر هەر ناو و پاساوێکدا بێت شکۆی خەڵکی کوردستان بشکێنن. سبەینێ ڕۆژی یەکشەممە ٩-٤-٢٠٢٣ هەموومان لە شەقامی سالمی(سەهۆڵەکە) شاری سلێمانییەوە کاتژمێر ٣ پاشنیوەڕۆ کۆدەبینەوە و بە یەک دەنگ دژی ئەم دەستدرێژییانە دەوەستینەوە. داوا لە خەڵکی تەواوی کوردستان دەکەین و هەر ئەوەشیان لێ چاوەڕێ دەکەین کە پشتیوانی سلێمانی بن. تێبینی : لە کۆبونەوەو گردبونەوەکەماندا تەنها ڕێگە بە هەڵکردنی ئاڵای پیرۆزی کوردستان دەدرێت.                                دەستەیەک لە خەڵکی شاری سلێمانی                                               ٨-٤-٢٠٢٣

ئەمریکا ژێردەریاییەک بە 154 موشەکەوە رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات و هێرشەکانی چەکدارانی سەر بە ئێران لە رۆژئاوای کوردستان و سوریا بە هۆکاری رەوانەکردنی ئەو ژێردەریاییە لەقەڵەم دەدرێت. تیم هاوکینز، وتەبێژی یەکەی پێنجەمی هێزە دریاوانییەکانی سوپای ئەمریکا بە ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆشیەیتدپرێس)ی راگەیاندوە؛ ژێردەریایی (یو ئێس ئێس فلۆریدا) رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکرێت. ئاژانسەکە ئاماژەی بەوە کردوە؛ لێدوانی هاوکینز لە کاتێکدایە هیچ کاتێک ئەمریکا شوێنی ژێردەریاییەکان و گەشتەکانیان بەو شێوەیە ئاشکرا ناکات و تەنانەت پنتاگۆن وێنەی رەوانەکردنی یو ئێس ئێس فلۆریدای بڵاو کردوەتەوە. بە پێی زانیارییەکانی ئەسۆشیەیتدپرێس؛ هێرشەکانی ئەم دواییانەی چەکدارانی سەر بە ئێران لە رۆژئاوای کوردستان و سوریا  و جموجۆڵە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە هۆکاربوە بۆ بڕیاری وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا (پنتاگۆن) بۆ رەوانەکردنی ئەو ژێردەریاییە بەرەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. یو ئێس ئێس فلۆریدا هەڵگری 154 موشەکی جۆری (تۆماهۆک)ە و ئامانجەکانی بە وردی دەپێکێت و لە ئەگەری روداوانی مەترسیی بۆسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ئەو ژێردەریاییە جوڵەی پێدەکرێت. رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ) بڵاوی کردوەتەوە پنتاگۆن زانیاریی بەدەست گەیشتوە کە ئەگەری هێرش و جموجۆڵی سەربازیی ئێران لە ناوچەکە هەیە و ئەو هێرشانەش کاتی دەبێت لە بەرامبەردا ئەمریکا دەیەوێت وەڵامدانەوەی توندی بۆ هێرشکردنە سەر بەرژەوەندییەکان و هێزەکانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبێت. دوای چەند هێرشێک بۆسەر بنکە سەربازییە هاوبەشەکانی ئەمریکا و هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە لێدوانێکدا سەبارەت بە هێرشە ئاسامنییەکەی ئەمریکا بۆسەر چەکدارانی سەر بە ئێران لە سوریا کە 19 کەسی تێدا کوژرا،وتی: ئەو هێرشە کاردانەوە هێزی سەربازیی وڵاتەکەمان بو بەرامبەر ئەو پەلامارانەی چەکدارانی نزیک لە ئێران لە دێرزۆر و چەند ناوچەیەکی سوریا کردیانە سەرهاوپەیمانانی نێودەوڵەتیی جەنگ لە دژی رێکخراوی داعش.  

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەرلەبەیانیی ئەمڕۆ شەممە  لە رێوڕەسمی 42 ساڵەی دامەزراندنی رێکخراوی بەدر لە بەغدا گوتارێکی پێشکێش کردو گوتی پێویستە هەموو لایەنە عێراقییەکان بەیەکەوە هەوڵی چارەسەری کێشەکان بدەن و ناکۆکییەکانیان وەلابنێن. دەشڵێت، "عێراقی هەمەڕەنگ سەردەکەوێت، عێراقی یەکڕەنگ سەرناکەوێت."  نێچیرڤان بارزانی،  لە بەغدا بەشدارى له‌ ڕێوڕەسمی چل و دوو ساڵەی دامەزراندنی ڕێكخراوی بەدردا كرد كە هەریەك لە  سەركۆمار، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدراڵ و ژمارەیەك وەزیر و بەرپرسانی حكوومی و لایەنە سیاسییەكانی عێراق ئامادەى بوو وتەیەكی پێشكەش كرد و رایگەیاند، رێگەی راست ئەوەیە کە لایەنە سیاسییەکانی عێراق لە ناوخۆدا چارەسەری کێشەکانیان بکەن، چونکە ئەوە متمانەی نێوخۆ زیاتر دەکات. دەشڵێت، "چارەسەری عێراقی" باشترین چارەسەرە. دەقی گوتارەکەی نێچیرڤان بارزانی:   بە ناوی خوا، ئامادەبووانی بەڕێز.. سەرەتا بەبۆنەی یادی چل و دوو ساڵەی دامەزراندنی ڕێکخراوی بەدر‌، پیرۆزبایی لە بەڕێز حاجی هادی عامری، ئەمینداری گشتیی رێکخراوی بەدر و ئەندامان و جەماوەری رێکخراوه‌كه‌يان دەکەم. هیوادارم رێکخراوی بەدر رۆڵێکی کاریگەر بگێڕێت لە پاراستنی سەقامگیری و چەسپاندنی دیموکراسیەت و فیدراڵی لە عێراق. هەروەها رێگەم بدەن بە ناوی جەنابی سەرۆک مەسعوود بارزانییەوە پیرۆزبایيی یادی دامەزراندن لە سەرکردایەتيی رێکخراوی بەدر بکەم و جەنابیان رێز و پیرۆزبایی تایبەتی هەيه‌ بۆ بەڕێز حاجی هادی عامری و هەموو ئەندامان و لایەنگرانی رێكخراوی بەدر. بەڕێزان.. مێژووی بەدر دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەرەنگاربوونەوەی رژێمی دیکتاتۆری. لایەنەکانی ئۆپۆزیسیۆنی عێراق ئەوکات خەباتێکی زۆر سەختیان کرد بەرامبەر رژێمی پێشوو. هاوکاريی نێوان هێزە سیاسییەكانى عێراقی و کوردستان وایانکرد پێکهاتەکانی عێراق باوەڕیان بە سەرکەوتن بەهێز ببێت. لەبەرئەوەش خەڵک ساڵی 1991 به‌ باوەڕەوه‌ دژی رژێم راپەڕین و ئەو باوەڕە هەر بەردەوام بوو تاکو رووخانی رژێم لە ساڵی 2003. هەر ئەو پێکەوەبوونەش وایکرد لایەنەکان سەرکەوتوو بن لە قۆناخی گرنگی نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیيی عێراق کە قۆناخێکی زۆر گرنگ بوو لە مێژووی هاوچەرخی وڵاتەكەماندا. لەم رۆژەدا کاتێک یادی دامەزراندنی رێکخراوی بەدر و بەرەنگاربوونەوەی زوڵم و زۆرداری دەکەینەوە، پێویستە یادی سەرکردەی مقاومەی ئیسلامی و شەهیدی میحراب، سەید محەممەد باقر ئه‌لحەكیم، بەیاد بێنینەوە. ئەو سەرکردە شەهیدە، هەوڵێکی سەرکەوتووانەی دا، بۆ یەکخستنی مقاوەمەی ئیسلاميی شیعە و عێراق بەگشتی دژی زۆرداری. هەروەها لەگەڵ باوکم و سەرۆک مەسعوود بارزانی و خوالێخۆشبوو مام جەلال، پەیوەنديی نێوان مقاوەمەی ئیسلامی و بزووتنەوەی رزگاریخوازيی کوردیان زیاتر پەرەپێدا. جگە لەوەی کە بەردەوام پەیوەندییەکی بەهێز هەبووە لەنێوان بنەماڵەی بارزان و بنەماڵەی ئه‌لحەکیم و مەرجعیەتی باڵای شیعە لە نەجەف، ئێستاش بە هەموو شێوەیەک دەمانەوێت ئەو پەیوەندییە لەگەڵ مەرجەعیەتدا، هەر بەهێز بمێنێتەوە. ئامادەبووانی بەڕێز .. سبەی 9ی نیسانە و 20 ساڵ بەسەر رووخانی رژێمى دیکتاتۆریدا تێدەپەڕێت. ئێستا کاتێکی گونجاوە بۆ ئەوەی بیر لەو سەرکەوتنانە بکەینەوە کە لە ئەنجامی یەکگرتوویی بەدیهاتوون. بیر لە هەردوو کۆنگرەی ئۆپۆزیسیۆنی عێراق لە لەندەن و سەلاحەدین بکەینەوە کە تێیاندا بەرنامە بۆ عێراقێکی دیموکراسی و فیدراڵی دانرا. لە ماوەی 20 ساڵی رابردوودا، هەڵبژاردن بووەتە بەشێکی ژیانی سیاسی، ئەويش پێشکەوتنێکی گرنگە، چونکە لە هەموو شوێن و وڵاتێکدا هەڵبژاردنی ئازاد رووحی دیموکراسییە. هەروەها نوێنەرایەتيی پێکهاتەکان لە پەرلەمان دابین کراوە و عێراق چیدیکە هەڕەشە نییە بۆ سەر دراوسێیەکانی. عێراق بووەتە خاوەنی دەستوورێکی دیموکراسی و فیدراڵیی هەمیشەیيی قبووڵكراو. ئەمانە هەموویان خاڵی گرنگ و سەرەکین لە گۆڕانی سیستەمی حوکمڕانی لە عێراقدا. بێگومان لەم 20 ساڵەدا هەڵەی زۆریش كراون کە پێویستە راستیان بکەینەوە. هەر بەو شێوەیەش دابەزینی بەشداريی دەنگدەران لە پرۆسەی هەڵبژاردندا، دەبێت چارەسەر بكرێت. هەموومان بەشدار بووین لە سەرکەوتندا، هەروەها هەمووشمان بەپێی ئاستی هاوبەشیمان، بەرپرسیاريه‌تيی هەڵە و کەموکوڕییەكانمان دەخەینە سەر شان. تا ئێستا زۆر لەو یاسایانە دانەنراون کە بەپێی دەستوور دەبێ دابنرێن، چونکە ئەم یاسایانە دەبنە میکانیزمی سەرکەوتنی عێراقی نوێ و جێگیربوونی سیستەمی فیدراڵی لە عێراق. ئێمە لە عێراق زۆر پێویستە هەمیشە ئەو ڕاستییەمان لەبەرچاو بێت کە تاکڕه‌وی و جیاکاريی نەتەوەیی و مەزهەبی، هەمیشە مایەی شەڕ و وێرانی بووە بۆ وڵات. لەبەرئەوەش هەبوونی سیستەمێکی تەواو فیدراڵ و یەکسان لەنێوان نەتەوەکاندا، تاکە رێگەی سەقامگیری و پێشکەوتنی عێراقە. ئەزموونە تاڵەکانی ڕابردوو زۆر زیانی بە خەڵکی عێراق گەیاندووە. لەپێناو هەموو پێکهاتەکانی عێراقدا، دەبێ پەند لەو ئەزموونانە وەربگرین. عێراقێك سەقامگیر و سەرکەوتوو دەبێت کە شیعە و سوننە و کورد و مەسیحی و تورکمان و پێکهاتەکانی دیکە، خۆیان تێدا به‌ هاوبەش و سەرکەوتوو بزانن. عێراقی هەمەڕەنگ سەردەکەوێت، عێراقی یەکڕەنگ سەرناکەوێت. مێژووی 102 ساڵەی رابردوو، بە روونی ئەوەمان پێدەڵێت كە ده‌بێت هەموومان پێكه‌وه‌ بەشدار بین. بەڕێزان.. زۆر دڵخۆشم کە دەبینم برای بەڕێزم محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراقى فيدراڵ، هەوڵی جددی دەدات و كار دەكات بۆ جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەت‌، ئەوەش مایەی پشتیوانيی هەموو لایەکە. ئێمە لە هەرێمی کوردستان بە هەموو شێوەیەک بەردەوام دەبین لە پشتیوانیکردن لەو ئاراستەیەی سەرۆک وەزیران، ئەوەشمان بە هەموو دۆست و هاوبەشانمان ڕاگەیاندووە. رێککەوتنی هەناردەکردنى نەوتی هەرێمی کوردستان، هەنگاوێکی گەورەیە بە ئاراستەی چارەسەرێکی فراواندا. لێرەدا دەستخۆشی لە سەرۆک وەزیرانی عێراقى فیدراڵ و سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان کاک مەسروور بارزانی و تیمی هەردوولای حکوومەت و لایەنەکانی هاوپەیمانيی به‌ڕێوه‌بردنى دەوڵەت دەکەم. ئێمە هەر لە سەرەتاوە گوتوومانە "چارەسەری عێراقی" باشترین چارەسەرە. ئەگەر هەموومان بگەڕێینەوە بۆ ئه‌و چارەسەره‌، دەتوانین گشت کێشەکان چارەسەر بکەین. هەموو لایەک دەمانتوانی بەدوای ڕێگەی دیکەدا بگەڕێین، بەڵام ڕێگەی ڕاست بۆ هەموو لایەک ڕێگه‌ى ناوخۆی عێراقە. چارەسەری عێراقی، سەروەری و پێشکەوتنی عێراق بەهێز دەکات. متمانەی خەڵک بە دەسەڵات بەهێز دەکات، متمانەی نێوان پێکهاتەکانی عێراق بەهێز دەکات. ئەگەر چارەسەری عێراقیانە بکەینە نیاز و ئامانج، دەتوانین دڵنیا بین لە سەقامگیريی ئێستا و لە سەرکەوتنی داهاتوومان. چارەسەری عێراقی، بە هاوبەشی و گفتوگۆ سەردەکەوێت، چونکە ئێمە ڕووحی ئەم هاوبەشییەمان هەیە کە ئەویش دەستووری عێراقە. بەر لە 10 ساڵ، سەرۆک بارزانی، بە نیازێکی پاک و روانگەیەکی ستراتیژی، داوای لە هەموو لایەنە عێراقییەکان کرد پێکەوە دابنیشین بۆ رێگرتن لە رووداو و کارەساتی گەورە و داوای كرد بگەڕێینەوە بۆ دەستوور. بەداخەوە ئەوە نەکرا، رووداو و کارەساتی زۆر ناخۆش روویان لە عێراق و ناوچەکە کرد. ئەمڕۆ دۆخێکی تازەی دڵخۆشکەر لە عێراق دروستبووە، لەو باوەڕەداین ئێستا زەمینەی گفتوگۆ لەسەر هەموو کێشەکان هەیە. بۆیە گرنگە بە دڵێکی پاک و روانگە و چارەسەرێکی نيشتمانييانه‌ دەستی پێبکەین. عێراق رووبه‌ڕووى زۆر ئاڵنگاريی تازەی ناوخۆ و ناوچه‌كە ده‌بێته‌وه‌، بۆیە پێویستە چیتر کێشەکان بە هەڵواسراوی نەهێڵینەوە بۆ ئەوەی بتوانین بە سەر کێشەکاندا زاڵ ببین. یەکێک لەو کێشانە، مەترسیی گۆڕانی کەشوهەوایە. عێراق یەكێکە لەو پێنج وڵاتەی کە گۆڕانی کەشوهەوا لە جیهاندا، زۆرترین کاریگەری لەسەر دەبێت، ئەمەش پێویستی بە پڕۆژەی ستراتیژی و گەورە هەیە لەلایەن حکوومەت و پەرلەمانی عێراقەوە. جارێکی دیکە پیرۆزبایی لە ڕێکخراوی بەدر و هەموو ئەندامان و لایەنگرانیان دەكەم دەکەم، داوا لە هەموو سەرکردە و لایەنە سیاسییەکان دەکەم لەم ڕەمەزانەدا بە دڵێکی پاکەوە گفتوگۆ بکەن لەپێناو چارەسەری هەموو کێشەکان و ژیانێکی باشتر بۆ هەموو گەلی عێراق كە شایستەیەتی. زۆر سوپاستان ده‌كه‌م، هيواى كاتێكى خۆشتان بۆ ده‌خوازم. زۆر سوپاس بۆ بانگهێشته‌كه‌تان.

لە رۆژهەڵاتی کوردستان و چەند شارێکی ئێران ژمارەیەک خوێندکاری کچ بەهۆی ژەهراویبون رەوانەی نەخۆشخانەکان کران. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ ئەمڕۆ شەممە ژمارەیەکی زۆر لە خوێندکارانی خوێندگەکانی (سەعدی) لە ورمێ و (بێنت ئەلهودا) لە دیواندەرە و (شاهید) و (فەدک) لە نەغەدە بەهۆی ژەهراویبونەوە رەوانەی نەخۆشخانە و بنکە تەندروستییەکان کراون. هاوکات هەر ئەمڕۆ لە شارەکانی کەرەج و ئەردەبیل و ئەسفەهان ژمارەیەک خوێندکاری کچ لە چەند خوێندنگەیەکی ئەو شارانە ژەهراویبون و رەوانەی نەخۆشخانە کراون. دیاردەی ژەهراویکردنی خوێندکارانی کچ زیاتر لە سێ مانگە لە شارەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان دوبارە دەبێتەوە و بە وتەی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی زیاتر لە 100 کەس بە تۆمەتی ژەهراویکردنی كچان دەستگیر کراون. پێشتر وەزارەتی ناوخۆی ئێران لە بەیاننامەکەدا رایگەیاندبو؛ ژمارەیەک لەو دەستگیرکراوانە بە بەکارهێنانی ماددەی کیمیایی بۆندار و بە بێ مەترسیی ئامانجیان بوە خوێندگەکان داخرێت و پڕۆسەی خوێندن راگێرێت و ژمارەیەک لەو تۆمەتبارانەش لە ژێر کاریگەریی کەشی دەرونیی زاڵ بەسەر دۆخی ئێستای وڵاتەکە تەنها بە ئامانجی سەرکێشی ئەو کارانەیان کردوە.    

هاوڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكرات رەتیكردەوە، مەزڵوم كۆبانێ لە سلێمانی كرابێتە ئامانج و رایگەیاند، "ئەو هەواڵانەی باس لە ئامادەیی مەزڵوم كۆبانێ لە سلێمانی دەكەن دورن لەڕاستیەوە" هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەڕونكردنەوەیەكدا بڵاویكردەوە، "ئەو زانیاریانەی باس لە بەئامانجگرتنی مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتی دەكەن، دورن لە راستیەوە". هەسەدە ئاماژەی بەوەشكردوە، "هەمو ئەو هەواڵانەی كە بانگەشەی ئەوە دەكەن كە فەرماندەی گشتی هێزەكانمان مەزڵوم عەبدی لە شاری سلێمانی كراوەتە ئامانج، دورن لە راستیەوە، فەرماندەی گشتی لە ئەركدایە". ئەوەشیخستۆتەڕو، "ئەو هەواڵە ساختانە بە ئامانجی ڕەشبگیری سیاسی بەرامبەر هەندێك هێز لە باشوری كوردستان ئەنجام دەدرێن". هاوکات فەرهاد شامی وتەبێژی هێزەکانى قەسەدە هەموو ئەو دەنگۆیانە ڕەتدەکاتەوە کە باس لە بە ئامانجگرتنى مەزڵوم عەبدی فەرماندەى گشتى قەسەدە دەکات لە سلێمانى. لە ڕاگەیەنراوێکدا فەرهاد شامی دەڵێت: هەموو ئەو هەواڵانەی کە دەڵێن فەرماندەی گشتی هێزەکانمان مەزڵوم عەبدی لە سلێمانی کراوەتە ئامانج ڕاست نییە. شامی ڕاشیگەیاندوە: فەرماندەی گشتی لە ئەرکدایە ئەم هەواڵە ناڕاستانە بە ئامانجی ڕەشکردنەوەی سیاسی لە دژی هەندێک لە هێزەکانی باشووری کوردستان ئەنجام دەدرێن.

هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی سەرکۆنەی هێرشکردنەسەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەکات و راشیدەگەیەنێت، " جوتیار عادل وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان نییە  و تەنها نوێنەرایەتی حزبێک دەکات لە ناو حکومەتدا و بە هیچ شێوەیەک بۆی نیە بە ناوی هەمو حکومەتەوە قسە بکات". قوباد تاڵەبانی لەپەیامێکدا بڵاویکردەوە، "بە توندی سەرکۆنەی هێرشکردنە سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەکەین، بە ئامانج گرتنی فرۆکەخانەیەکی مەدەنی نەک تەنها بەزاندنی سیادەی عیراقە، بەڵکو تەسعیدێکی مەترسیدارە بۆ سەر گیانی هاوڵاتیانی کوردستان". دەقی راگەیێندراوەکەی قوباد تاڵەبانی: بە توندی ئیدانەی هێرشکردنە سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەکەین. بە ئامانج گرتنی فرۆکەخانەیەکی مەدەنی نەک تەنها بەزاندنی سیادەی عیراقە، بەڵکو تەسعیدێکی مەترسیدارە بۆ سەر گیانی هاوڵاتیانی کوردستان.  لەهەمان کاتدا بۆ کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانی روون دەکەینەوە کە؛ جوتیار عادل گووتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان نییە  و تەنها نوێنەرایەتی حزبێک دەکات لە ناو حکومەتدا و بە هیچ شێوەیەک بۆی نیە بە ناوی هەموو حکومەتەوە قسە بکات و دوا بەیاننامەشی شەرمەزار دەکەین. قوباد تاڵەبانی ئەم پەیامەی قوباد تاڵەبانی دوای ئەوەبوو ئێوارەی ئەمڕۆ ئێوارەی ئەمڕۆ هەینی، 7-4-2023، بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی فڕۆکەخانەی سلێمانی رایگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ لە "سیاجی فڕۆکەخانە" تەقینەوەیەک روویدا و هیچ زیانێکی گیانی و ماددی نەبووە، بەڵام ئاگرکەوتەوە و تیمەکان هەرزوو ئاگرەکەیان کۆنترۆڵکرد. ئاسایشی سلێمانی لە روونکردنەوەکەیدا گوتی، هێزەکانیان سەرقاڵی بەدواداچوونن لەبارەی لەبارەی تەقینەوەکەی کاژێر 04:18ـی ئەم ئێوارەیە و لە داهاتوودا زانیاریی زیاتر بڵاودەكەنەوە. دوای ڕوداوەکە حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو باسی لەوە کردووە، "رەفتاری دەسەڵاتێکی خۆسەپێنی حیزبی لە سنووری سلێمانی کاری گەیاندە ئەوەی ئاسمانی تورکیا بەڕووی فڕوکەخانەی نێودەوڵەتیی سلێمانی دابخرێت و دواتر پەلامار بدرێت، لە ئەنجامیشدا هاووڵاتییانمان لەو دەڤەرە باجی هەڵەکانیان بدەن." لە راگەیێندراوەکەی حکومەتدا هاتووە، "‏‎پێویستە کوتایی بەم کارە ناڕەوایانە بێت و دەسەڵاتی حکومەت بگەڕێتەوە و حوکمڕانییەکی شایستە، کە شایانی خەڵکی سلێمانی بێت و لە خزمەتی خەڵک و بەرژەوەندییەکانیدا بێت، جێگیر بکرێت و کۆتاییش بەو دۆخە ئاڵۆزەی ئەو دەڤەرە بێت و ژیانێکی شایستە بۆ خەڵکی سەربەرزی سلێمانی دەستەبەر بکرێت." هاوکات هەر سەبارەت بەم ڕوداوە، وێڕای لێدوانەکان، هەندێک دەزگای میدیایی دەرەکی بڵاویانکردەوە، دوو درۆنی تورکی لێدانی هوشدارییان ئاراستەی لای ئەو هێلیکۆپتەرە کردووە کە مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات- هەسەدەی تێدابووە، بەڵام هیچ سەرچاوەیەکی فەرمی ئەم زانیارییانەی پشتڕاستنەکردووەتەوە.  

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی رایگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ هەینی تەقینەوەیەك لەنزیك سیاجی فڕۆكەخانەی سلێمانی رویدا، هیچ زیانێكی گیانی و ماددی لێنەكەوتەوە و تەنها بوە هۆی كەوتنەوەی ئاگر و پاش ماوەیەكی كورتیش ئاگرەكە كۆنتڕۆڵكرا. ئێوارەی ئەمڕۆ هەینی، 7-4-2023، بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی سلێمانی لە روونکردنەوەیەکدا رایگەیاند، هێزەکانیان سەرقاڵی بەدواداچوونن لەبارەی رووداوەکە و هاووڵاتییان و گەشتیاران دڵنیا دەکاتەوە کە "هیچ گرفتێك لە فڕۆكەخانە نییە و گەشتەكان و كاروبارەكانی فڕۆكەخانە بەشێوەی ئاسایی خۆیان بەڕێوەدەچن." ئێوارەی ئەمرۆ دوای ئەوەی لەنزیک فرۆکەخانە ئاگرێک بینرا ، دەنگۆی ئەوە لەتۆڕەكۆمەڵایەتییەكان بڵاوبووەوە، کەگوایە فڕۆكەخانەكە لەلایەن فڕۆكەیەكی بێ فڕۆكەوانەوە بۆردومانكراوە. بەڵام بەرپرسانی فرۆکەخانە ئەو ھەواڵە رەتدەکەنەوە. ئەمە لەکاتێکداتە ماوەی چوار رۆژە توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی بەڕووی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانیدا داخستووە بەھۆیەوە لەسەدا٥٠ گەشتەکانی فرۆکەخانەکە راگیراون. دەقی راگەیێندراوی ئاسایشی فڕۆکەخانەی سلێمانی: ڕوونكردنەوەیەك لە بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی یەوە  ئەمڕۆ ئێوارە ٢٠٢٣/٤/٧ كاتژمێر ٤:١٨ خولەك لە نزیك سیاجی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی تەقینەوەك ڕوویدا كە تیایدا هیچ زیانێكی گیانی و ماددی نەبوو  و بووە هۆی ئاگر كەوتنەوە، دەستبەجێ تیمەكانی بەرگری شارستانی فڕۆكەخانە گەیشتنە شوێنی ڕووداوەكە و ئاگرەكەیان كۆنترۆڵ كرد. لە ئێستادا هێزەكانمان سەرقاڵی لێكۆڵینەوەن لە ڕووداوەكە و لە داهاتوودا زانیاری زیاتر بڵاو دەكەینەوە هاوڵاتیان و گەشتیارە بەڕێزەكان ئاگادار دەكەینەوە، كە هیچ گرفتێك لە فڕۆكەخانە نییە و گەشتەكان و كاروبارەكانی فڕۆكەخانە بەشێوەی ئاسایی خۆیان بەڕێوەدەچن . بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی  فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی ٢٠٢٣/٤/٧

هاوڵاتی نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند، دیاریكردنی واده‌ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان به‌ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كاندا بوه‌، داواش له‌لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات كاربكه‌ن بۆ به‌ڕێوه‌چونی هه‌ڵبژاردن له‌و واده‌یه‌ی دیاریكراوه‌. نێچیرڤان بارزانی ئه‌مڕۆ هه‌ینی دوای به‌شداریكردن له‌ پرسه‌ی شێخەڵا ئیبراهیم، ئه‌ندامی خولی دوه‌می په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر لیستی فراكسیۆنی پارتی كه‌ دوێنێ لە تەمەنی 74 ساڵیدا كۆچی دواییكرد، بۆ رۆژنامه‌نوسان دوا، رایگه‌یاند، "له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان داوامان له‌ تیمی یه‌كێتی كردوه‌، بگه‌ڕێنه‌وه‌ ناو حكومه‌ت " و داوایکرد لایەنەکان پابەند بن بە کاتی دیاریکراوەی هەڵبژاردن . سەرۆکی هەرێمی کوردستان رۆژی 18-11-2023ی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی کوردستان دیاریکردووە، راشیگه‌یاند، داوا له‌ پارت و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین، پابه‌ندی كاتی دیاریكراوی هه‌ڵبژاردن بن. هاوکات سه‌باره‌ت به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی تیمی یه‌كێتی بۆ ناو حكومه‌ت، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند،"من خۆم داوام کردووە و سەرۆکوەزیرانیش داوای کردووە، پێمان وایە گەڕانەوەی تیمی یەکێتی بۆ کۆبوونەوەکان زۆر پێویستە؛ کێشە هەیە، بەڵام دەتوانین کێشەکان بە گفتوگۆ لەنێو حکومەت چارەسەر بکەین."  له‌باره‌ی رێككه‌وتنی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا، نێچیرڤان بارزانی ئاماژه‌ی به‌وه‌ كرد، رێككه‌وتنی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا رێككه‌وتنێكی زۆر گرنگه‌، له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هه‌موو عێراقدایه‌، ئێمه‌ ته‌ئكیدیمان له‌وه‌ كردووه‌ته‌وه‌ كه‌ پێویسته‌ چاره‌سه‌رێكی عێرقییانه‌ هه‌بێت. گوتیشی: "ئێمه‌ پێشتریش بۆ رێككه‌وتن ئاماده‌بووین، به‌ خۆشحاڵییه‌وه‌ ئه‌مجاره‌ حكومه‌ت له‌ به‌غدا ئاماده‌بوو بۆ رێككه‌وتن". هیواشی خواست ئه‌م رێككه‌وتنه به‌ زووترین كات‌ بكه‌وێته‌ بواری جێبه‌جێكردن،  كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمی كوردستان و عێراقدایه‌.

هاوڵاتی  لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا كەبڕیارە ١٤ی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەڕێگەی پارتی چەپی سەوز: كە بەشێكە لەهاوپەیمانی رەنج و ئازادی بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكات، بۆ هەڵبژاردنەكانیش پارتی چەپی سەوز بەیاننامەیەكی ٧٦ لاپەڕەیی وەك پەیڕەوو بەرنامەی خۆیان بڵاوكردەوە. بەیاننامەكەی پارتی چەپی سەوز كە بەناوی ‹لێرەین و پێكەوە دەیگۆڕین› بڵاوكرایەوە، لەدوو بەش پێكدێت. بەشی یەكەم لەژێر ناوی پێكەوە دەیگۆڕین و بەشی دووەمیش لەژێر ناوی ‹بۆ دەستوری بنەڕەتیەكی دیموكرات پێكەوە دەیگۆڕین› خرایە بەردەستی هاووڵاتیانی توركیا. بەیاننامەكە، بەگشتی باسی چارەسەری پرسی كورد، چارەسەری قەیرانی ئابوری، هەژاری و بێكاری، دادپەروەری، ئازادی رادەربڕین، ئازادی میدیا، هاووڵاتی یەكسان، مافی ژن و منداڵ و بەگشتی مافی مرۆڤ و چەندین پرسی دیكە دەكات كە (رۆژنامەی هاوڵاتی) بەشێك لەخاڵە گرنگەكانی بەیاننامەكەی پارتی چەپی سەوز لەم راپۆرتەدا دەخاتەڕوو. لەبەیاننامەكەدا هاتووە: لەجیهاندا قەیرانی ئابوری و جەنگی زلهێزەكان لەئارادایە. لەتوركیاش بەهۆی ئەوەی كێشەی كوردو كێشەكانی كۆمەڵگا و سیاسەتی چارەسەر نەكراون، قەیرانەكان قوڵتر دەبنەوە. لەقۆناغێكی بەم شێوەیەدا، توركیا بەرەو هەڵبژاردنێكی مێژوویی و هەستیار هەنگاو دەنێت. ئەم هەڵبژاردنە خاڵێكی وەرچەرخان دەبێت. لە ١٤ی ئایاردا، دەنگ بەئاییندەی توركیا دەدرێت. لەبەردەمماندا تەنیا دوو رێگە هەیە. یان رێگە لەفاشیزم دەگرین، یاخود فاشیزم زیاتر بڵاودەبێتەوە. لەدووڕیانێكداین. ئێمەش هەم رێگری لەفاشیزم دەكەین، هەم بۆ ئاییندەیەكی یەكسان و ئازاد، لەپەرلەماندا بە بەهێزی جێی خۆمان دەگرینەوە. لەبومەلەرزەكەی ٦ی شوباتدا كە ناوەندەكەی مەرەش بوو، شارەكانمان وێران بوون، گەلەكەمان گیانی لەدەستدا. ئازارەكەمان زۆر گەورەیەو پرسەكەمان بەردەوامە. بومەلەرزەكە تەنیا شارەكانی ئێمەی وێران نەكرد، بەتەنیا ئازیزانی ئێمەی نەبرد، بەڵكو سیاسەتی ئاكەپە – مەهەپە لەبومەلەرزەكەدا ئاشكرا بوو. وێرانەیەكی زۆر دروستبوو، ئازارەكە گەورەیە، بەڵام بینیمان كە بەتایبەتی لە ٧٢ كاتژمێری سەرەتای كارەساتەكەدا دەسەڵات هیچ دەستوەردانی نەكردو كۆمەڵگا خۆی دەستی بەكار كردو تاوەكو ئێستاش لەخەبات بەردەوامەو ئێستاش دەتوانین هاوكارییەكان زیاتر بكەین. ئەم بومەلەرزەیە جارێكی دیكە ئاشكرایكرد، خۆبەڕێوەبەری خۆجێی رۆڵێكی زۆر كاریگەری هەیەو ناوەندیپارێزیش لەگەڵ كۆمەڵگادا ناگونجێت. دەست بەڕەوانەكردنی ئەم دەسەڵاتەو لەدژی ‹كارەساتی سەدە› دەست بەبنیاتنانی كۆمارێكی دیموكرات دەكەین. پێكەوەبوونی هەموو پێكهاتە، ئایین و كولتورەكان كە لەدەستوورێكی بنەڕەتیدا بپارێزرێن، نیشانەی دیموكراسی كۆمەڵگایە. ئەم كۆمارەی توركیا سەد ساڵە لەسەر ترس لەئیرادەی هاوبەشی گەلان و هەڵهاتن لەم راستیە دامەزرێنراوە. سیاسەتی رەتكردنەوە، كێشەی كوردی لەتوركیا زیاتر قوڵكردەوە، مێژووی كۆمار پڕە لەنموونەی كودەتای سەربازی و مەدەنی، فشار، قەدەغە، پێشێلكاریكردنی مافەكانی مرۆڤ، دەستبەسەرداگرتنی ئیرادەی مرۆڤ و رەتكردنەوەی داواكاری كۆمەڵگایە. ئەمڕۆ ئابووری كەخزمەت بەسەرۆكەكان و هاوكارەكانیان دەكات، لەگەشەكردن كەوتووەو بۆ وێرانەیەكی سیاسی گۆڕاوە. رەنجدەران و بەشێكی زۆر لەكۆمەڵگا حسابیان بۆ نەكراوە، بۆ ئەوەی ئەم زەمینەیە كە شێفەكان دەوڵەمەند دەكات، پێكەوە تێكۆشان دەكەین. لەبەرامبەر سیستمێك كە دەست بەسەر رەنجدا دەگرێت، كۆمارێك دادەمەزرێنین كە هەر كەسێك خاوەن بەرهەمی ئازادی خۆی بێت. ئێمە دێین كە لەدووەمین سەدەی كۆماری توركیادا، كۆتایی بەنادادپەروەری، گۆڕینی دەوڵەت بۆ چەتەگەری و مافیاگەری، دروستكردنی میكانیزمەكان كە لەم رێگەیەوە زوڵمی خۆیان دەشارنەوە بهێنین. لەدژی قەیرانەكانی سیاسی، ئابوری و ژینگە، ئێمە وەك گەلان، ژنان، گەنجان، لایەنە دیموكرات و ئازادیخوازەكان و هەموو ژێردەستەكان هەوڵی كۆمارێكی دیموكرات دەدەین. رێگەی چارەسەری بۆ دیموكراسی و ئەو قەیرانانەی كە ئاكەپەو مەهەپە قوڵیان كردووەتەوە، دیموكراسیەكی رادیكاڵە. چارەسەری ئەم ئۆپۆزسیۆنەی نێو سیستمی توركیا نییە، بەڵكو چارەسەری رێگەی سێیەم و كۆماری دیموكراتە. لەڕێگەی سیستمی سیاسی گشتگیری خۆبەڕێوەبەری خۆجێی، كۆمەڵگایەكی دیموكرات و ژینگەدۆست، یەكسانی رەگەزی، ئازادو مافەكانی مرۆڤ، كۆمارێكی دیموكرات بنیات دەنێین. كێشەكانی توركیا زۆر گەورەن. كێشەكانمان بناغەیین. بۆیە ئێمە بانگەشە بۆ چارەسەری بنەڕەتی بۆ كێشە بنەڕەتیەكان دەكەین. نۆژەنكردنەوە كە بەماكیاژكردن چارەسەری ریشەیی پێكنایەت. رێگەی چارەسەركردنی كێشەكان پێویستە لە بناغەوە و سیستماتیك بێت. لەلایەك هاوپەیمانی ئاكەپە-مەهەپە هەیە، واتە هێزی دەسەڵاتداری ئێستا. لەلایەكی دیكەوە ئۆپۆزسیۆنێك هەیە كەدەیەوێت بەرگێكی نوێی بەبەر كێشەكاندا بكات، بەڵێنی سنووردار لەچوارچێوەی سیستمدا دەدەن، بەڵام چارەسەرەكە لەگۆڕانی راستەقینەدایە. چارەسەری لەگۆڕانی دیموكراسیدایە. بۆیە رێگای ئێمە رێگای سێیەمە. حزبەكەمان هەروەها سەركێشی رێگەی سێیەمە.   پرسی كورد بەدیموكرات و ئاشتیانە چارەسەر دەبێت لەقۆناغێكداین كەسەدەی یەكەمی كۆمار تەواو دەبێت و دەكەوینە سەدەی دووەمەوە. سەدەی دووەمی كۆمار لەبری رەتكردنەوە و فشارەكان، سەدەی دیالۆگی دیموكراتی و ئاشتیانە دەبێت بۆ چارەسەری پرسی كورد. پەرلەمان زەمینەی دیالۆگ و چارەسەری ئامادە دەكات و لەڕێگەی دانوستانی دیموكراسیەوە قازانج بەهەموو كۆمەڵگا دەگەیەنێت. لەم چوارچێوەیەدا رێگە بۆ چارەسەری هەموو كێشەكان و ناسینی هەموو مافەكان بەمافی زمانی دایكیشەوە دەكرێتەوە.  بۆ ئەوەی كێشەی كورد لەڕێگەی دیموكراسی و ئاشتییەوە چارەسەر بكرێت، پێویستە گۆشەگیری هەڵبگیرێت كە لەدەقی یاسا نیودەوڵەتیەكان و مافەكانی مرۆڤدایە. لەبەرئەوەی چارەسەر بەشەڕو سیاسەتی ئەمنی نابێت، بەڵكو بە دیالۆگ و دانوستان دەبێت. ئێمە بۆ ئەوە دێین كەبەرپرسیاری چارەسەری پرسی كورد لەڕێگەی ئاشتی، دیالۆگ و دانوستانەوە بگرینە ئەستۆ كەپرسێكە زۆر ئاڵۆز بووە. پێوانەكانی ئێمە، دانوستان و دیالۆگ دەبێت و بەم شێوەیە هەموو كۆمەڵگا سوود بەدەستدەهێنێت، واتە سوود بەهەموومان دەگەیەنێت.   دەستووری بنەڕەتی سەدەی دووەم پارتی چەپی سەوز ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: ئێمە ئامادەین پێكەوە دەستوورێكی بنەڕەتی نوێ ئامادە بكەین كە لەگەڵ هەموو ناسنامە، كەلتوور، ئایین و زمانەكانی توركیا بگونجێت و دەستوورێكی دیموكرات و ئازاد پێشكەش بەكۆمەڵگا بكەین. پێویستە دەستووری دیموكرات، مافی هەموو لایەن و پێكهاتەكان لەنێو خۆیدا مسۆگەر بكات. ئێمە بەرگری لەدەستوورێك دەكەین كە مافی هەموو گەلانی تێدا مسۆگەر كرابێت. پێویستە لەدەستووردا مافی سەندیكاكان، ئاسایشی كۆمەڵایەتی، مافی ئابوری تاك، نیشتەجێبوون، خاوەن پێداویستی تایبەت، مافی بەدەستهێنانی خۆراك و ئاو، هەڵگرتنی ئەركی زۆرەملێی سەربازی، پەروەردە و فێركردن، دادگای سەربەخۆ، مافی ژنان و منداڵان، ئازادی میدیا جێگیر بكرێن و ئەم بەرنامەیەش بەرنامەی رێگەی سێیەمە كەئێمە نوێنەرایەتی دەكەین.   بەهێزكردنی سیستمی پەرلەمانی گۆڕانكاری لە سیستمی پەرلەمانی دەكەین و هەوڵ بۆ سیستمێكی پەرلەمانی بەهێز دەدەین كەهاوسەنگیەكان بپارێزرێت و لەگەڵ سیستمی دیموكراسیدا بگونجێت و سیستمێكی بەهێزی خۆبەڕێوەبەری خۆجێیی بنیات دەنێین. كۆمارێكی دیموكرات دادەمەزرێنین  و لەدژی سیستمی قەیوم دەوەستینەوە كە ئاكەپەو مەهەپە لەو رێگەیەوە دەست بەسەر ئیرادەی گەلەوە دەگرن و دەست بەسەر پێگەی نوێنەرانی گەل لەپەرلەمان و شارەوانییەكاندا دەگرن. ئەنجومەنەكان، دەستەی شارەكان، پلاتفۆرمەكان و رێكخراوە دیموكرات و سەندیكا پیشەییەكان بەهێز دەكەین. بەكورتی كۆتایی بەڕژێمی قەیوم دەهێنین كە لەدژی ئیرادەی گەل و هەڵبژاردنە.   دادوەریەكی بێلایەن لەڕابردوودا، دەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە هەموو هەوڵێكیانداوە كە دەست بەسەر دەسەڵاتی دادوەریدا بگرن و لەو رێگەیەوە ئۆپۆزسیۆن لەناوببەن و كۆمەڵگا كۆنتڕۆڵ بكەن، ئێمە لەدژی ئەو هەوڵانە بۆ ئەوە هاتووین كە دادوەریەكی بێلایەن مسۆگەر بكەین كە بەرگری لەهەموو بەشەكانی كۆمەڵگا بكات و لەژێر دەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە دەربهێنرێت.   سیاسەتێكی نێودەوڵەتی ئاشتیانە لەبەرامبەر هەوڵەكانی ئەم دەسەڵاتە كە سیاسەتی نێودەوڵەتی، بەعەقڵیەتی شەڕ، توندوتیژی و سەربازی بەڕێوەدەبات و لەدژی ئەو لایەنانەی كە پەرە بەسیاسەتی شەڕ دەدەن لێرەین. بەئامانجی پاراستنی مافی گەلان، نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان، تێكدانی ژینگەو سروشت لەلایەن سەرمایەدارەكانەوە كەسوودی ماددی بەدەستدەهێنن، سیاسەتی نێودەوڵەتی ئاشتیانە پەیڕەو دەكەین. بەمەبەستی چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەموو جیهان بەشێوەیەكی ئاشتیانەو دیموكراسی، دیپلۆماسی و دانوستانی ئاشتیانە بەبناغە وەردەگرین. لەدووەمین سەدەی كۆماری توركیادا، بۆ ئاشتی ناوخۆیی، هەرێمی و نێودەوڵەتی كۆمارێكی دیموكرات بنیات دەنێین.   ئازادیی حزبی سیاسی كۆتایی بەبەندی هەڵبژاردن دەهێنین و سەرجەم پارتە سیاسییەكان دەتوانن بەئەندازەی دەنگی خۆیان لەپەرلەماندا جێگیر ببن و نوێنەرایەتی دەنگدەرەكانیان بكەن. پێویستە لەسیاسەتدا ژنان و پیاوان یەكسان بن و ئەمەش لەدەستووردا مسۆگەر دەكرێت. یاسایەك دەردەكرێت كەسیستمی هاوسەرۆكایەتی لەهەموو كایەكانی سیاسەتدا جێگیربكرێت. یاسایەك دەردەكەین كەكارمەندانی حكومی بتوانن بەئازادانە رای خۆیان و لایەنگری خۆیان بۆ پارتی دڵخوازی خۆیان دەرببڕن. بەگوێرەی مافی پارتەكان، هاوكاریەكانی گەنجینە بۆ پارتە سیاسییەكان مسۆگەر دەكرێت و بەهیچ شێوەیەك یاسای داخستنی پارتە سیاسییەكان نامێنێت.   پاراستنی مافەكانی مرۆڤ راستەوخۆ هەموو بڕیارێكی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا جێبەجێ دەكرێت. جگە لەجێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادگاكە، پرۆتۆكۆلی نوێی دیكە واژۆ دەكرێت. هەموو بڕیارەكانی دادگای مافەكانی مرۆڤ كەپێشتر دەركراون و جێبەجێ نەكراون، جێبەجێ دەكرێن. هەموو ئەو رووداوانەی كە ئەشكەنجەیان تێیدا كراوە جارێكی دیكە دۆسیەكان هەڵدەدرێنەوە. رێگە دەدرێت كەكارمەندانی حكومەت لەبەرامبەر مامەڵەی خراپ سەردانی دادگاكان بكەن و مافی پشووەكانیشیان پارێزراو بێت. كۆتایی بەهەموو ئەو كردەوانە دەهێنرێت كە بەشێوەیەكی ناشارستانیانە هەڵدەكوترێتە سەر ماڵ و شوێنی كاری هاووڵاتیان و دەستگیردەكرێن. هەموو زیندانیە نەخۆشەكان ئازاد دەكرێن. مافی چارەسەری نەخۆشی بۆ زیندانیان دەستەبەر دەكرێت. كۆتایی بەپشكنین بە رووتی لەزیندانەكاندا دەهێنرێت كە لەدژی مافەكانی مرۆڤایەتیە. مافی تەلەفون و بینین بەشێوەیەكی سیستماتیك و دیموكراسیانە بەزیندانیان دەدرێت. لەكاتی خۆش و ناخۆشی كەسوكاریاندا، زیندانیان دەتوانن سەردانیان بكەن. گۆشەگیری و ئەشكەنجەی نێو زیندانەكان كۆتایی پێدەهێنرێت. زیندانی منداڵان دادەخرێت و بۆ منداڵان سیستمێكی دادپەروەرانە ئامادە دەكرێت.   میدیای ئازاد ئێمە بۆ میدیایەكی راست كە كار لەسەر بڵاوكردنەوەی هەواڵە راستەكان دەكات كاردەكەین. كۆتایی بەفشار، سانسۆرو قەدەغەكانی سەر میدیا دەهێنین. بۆ ئازادی ئەو رۆژنامەنووسانە دێین كە بەهۆی بیروڕای جیاواز و بەهۆی پۆستێك لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا دەستگیركراون. بەرگری لەهەموو ئەو میدیایانە دەكەین كەهەوڵی دادپەروەری و ئازادی و یەكسانی دەدەن. فشاری سەر ئازادی رادەربڕین كۆتایی پێدەهێنین. سانسۆری سەر ئینتەرنێت هەڵدەگیرێت. رێگەنادرێت میدیاو رۆژنامەكان بۆ بڵاوكردنەوەی قین و دژایەتیكردن بەكاربهێندرێت. زەمینێك دروستدەكرێت كە ئۆپۆزسیۆن لەڕێگەی میدیاوە بتوانێت بەشێوەیەكی ئازاد، خۆی دەرببڕێت. میدیاكانی سەر بەدەوڵەت و هەموو راگەیاندنە فەرمییەكان پێویستە بەشێوەیەكی بێلایەن و دوور لەململانێ و فشاری لایەنەكان بێت. پارتی چەپی سەوز لەبەیاننامەكەیدا بەگشتی بۆ مافی ژنان بەهەموو شێوەیەك، مافی پەروەردەو فێركردنی منداڵان، گەنجان، ئابوری سەربەخۆ، تێكۆشان دژی سەرمایەداری، كشتوكاڵ، كۆتاییهێنان بەكاركردنی منداڵان، بێكاری، هەژاری، مافی كرێكاران، دادپەروەری كۆمەڵایەتی، كەلتورو هونەر و پاراستنی كۆمەڵگا لەكارەساتە سروشتییەكان، سیاسەتی ناوخۆو دەرەوەو سیاسەتی كۆچ و كۆچبەران، پرۆژەو بەرنامەی خۆی ئاشراكردووە.

هاوڵاتی ئاژانسی‌ رۆیتەرزئەمڕۆ پێنجشەممە لە ڕاپۆرتێکی شیکاریدا چەندین نهێنی لەبارەی رێكەوتنەكەی نێوان هەولێر و بەغدا لەبارەی رادەستكردنی دۆسیەی نەوت و فرۆشتنی بە كۆمپانیای نیشتمانی بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" ئاشكرادەكات. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز ڕاپۆرتێکی شیکاری بڵاوکردەوە کە تیایدا باس لە چۆنیەتی ڕێکەوتنەکەی نێوان بەغداد و هەولێر دەکات و دەڵێت،"ژمارەیەك بەڕێوەبەری جێبەجێكاری نێودەڵەتیی كۆمپانیاكان، لەدانوستانی نێوان هەردولا ئامادە بون و ڕۆڵێكی بەرچاو و گەورەیان بینیوە لەگەیاندنی هەردولا بەرێكەوتن و بۆئەو مەبەستەش فشاریان دروستكردوە، تاوەكو هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكاتەوە." لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە کە لە کۆبونەوەکەی ڕۆژی دووشەمەدا ، روسێڵ هاردی بەرێوەبەری حێبەجێكاری كۆمپانیای ڤیتۆل كە یەكێك لە گەورەترین كۆمپانیاكانی بازرگانیی نەوت لە جیهاندا، هەروەها بەرپرسانی باڵای هەردو كۆمپانیای پیتراكۆ و ئینەرجگۆبڵ و بەرپرسانی كۆمپانیای ئێچ كەی ئێنی ئەمریكی و كارگروپیش لە هەرێمی كوردستان بەشداری کۆبونەوەکە بوون و، رۆڵی باڵایان هەبوە لەڕێكەوتنی هەولێر و بەغدا. سەرچاوەکان بەو ئاژانسەیان گوتووە  ئەو بەڕێوبەرانەی کە کۆمپانیاکانیان ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینن لە بەرهەمهێنان و گەشەپێدانی نەوتی کوردیدا لەوێ بوون بۆ پێشکەشکردنی بیرۆکە بە باشترین ڕێگا بۆ بەرەوپێشچوون و ئەنجامدانی ڕێکەوتنەکە ئەمەش دوای ئەوەی تێکچوونی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی تورکیاوە بە ڕێژەی 0.5٪ دابینکردنی نەوتی جیهانی کەمکردەوە و نرخەکانی بەرزکردەوە. هاوکات بەرپرسێکی وەزارەتی نەوتی عێراق کە ئاگاداری کۆبوونەوەکە بووە وتویەتی ئامانج لە کۆبونەوەکە دڵنیاکردنەوەی کۆمپانیاکانبووە کە مامەڵەکانیان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان پارێزراوە. سەبارەت بە ئامادەبونی بەرپرسی ئەو کۆمپانیایانە لە کۆبونەوەکەدا كۆمپانیای كارگروپی هەرێمی كوردستان پشتڕاستیكردۆتەوە كە ئامادەی كۆبونەوەكە بوە، بەبێ ئەوەی هیچ زانیاریەك لەوبارەیەوە ئاشكرابكات، بەهەمانشێوە كۆپانیای پیتراكۆش ئامادەبونی لە كۆبونەوەكەدا پشتڕاستكردۆتەوە بەڵام لێدوانیان نەداوە و وتویانە كە چاوەڕێیی وردەكاریی و گۆڕانكاریی نوێن، هەردو كۆمپانیای ڤیتۆڵ و ئێچ كەی ئێن ئامادەنەبون وەڵامی هیچ پرسیارێكی رۆیتەرز بدەنەوە. سەرچاوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق باسی لەوەشکردووە کە  ئامادەبووان لە کۆبوونەوەکەی ڕۆژی دووشەممەدا ڕێککەوتن لەسەر ئەنجامدانی گفتوگۆی زیاتر سەبارەت بە چۆنیەتی ڕێکخستنی گرێبەستەکان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک کە پێشێلی میکانیزمەکانی هەناردەکردن و بازاڕکردنی بازاڕی دەوڵەتی عێراقی SOMO نەکات. هاوکات دو سەرچاوە بە ئاژانسی ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاندوە، هێشتا ڕۆیشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستیپێنەكردوەتەوە، لەكاتێكدا عێراق چاوەڕێی وەڵامدانەوەی توركیایە، بەڵام هەركاتێك ڕێككەوتنە كاتیەكەیان ئەنجامدا،  كۆمپانیای سۆمۆ دەسەڵاتی بەبازاڕكردن و هەناردەكردنی نەوتی حكومەتی هەرێم دەبێت. دوای ئەوەی عێراق لە دادگای پاریس دۆسییەیەکی لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە تورکیاوە بردەوە کە عێراق تورکیای تۆمەتبارکرد بە پێشێلکردنی ڕێککەوتنی ساڵی 1973 بە ڕێگەدان بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەکردنی نەوت بەبێ ڕەزامەندی بەغدا لە نێوان ساڵانی 2014 و 2018. هەروەها حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژی سێشەممە ڕێککەوتنێکی کاتییان واژۆ کرد بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی تورکیاوە، کە هیوایان وابوو هەناردەکردنی نەوت لەو ڕۆژەدا دەستپێبکاتەوە.

هاوڵاتی-دهۆك ساڵانە لەوەرزی بەهاردا رنین و هێنانی گیا بەهارییەكان و فرۆشتنیان لەبازاڕدا  سەرچاوەیەكی دارایی بوو بۆ هاووڵاتیانی دەوروبەری قەزای ئامێدی لەپارێزگای دهۆك، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی زیادبوونی بنكە سەربازییەكانی توركیاو مەترسی بۆردومان و تۆپبارانی توركیا لەو سنورە خەڵك نەیتوانیوە روو لەچیاكانی ناوچەكە بكات بۆ هێنانی گیا بەهارە، خەڵكی ناوچەكەش خۆیان دەڵێن: دەرفەتی كار لەسنورەكەمان زۆر كەمە، هێنانی گیا بەهارییەكان ساڵانە سەرچاوەیەكی باش بوو بۆ ئێمە، بەڵام ئەمساڵ ئەوەشمان لێ قەدەغەكراوە. سەعید عەبدوڵا خەڵكی ناحیەی (شیلادزێ)یە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:"لەسنوری  قەزای ئامێدی زیاتر لە15جور گیای بەهارە هەن، سترك، چوورین، دوو جۆر كاردی، لیش، رێواس، قارچك، ترشۆك، هنگەدان، شێركێت و زۆر جۆری تر، ئەمساڵ خراپترین ساڵە بۆ ئەوانەی دەچنە رنینی گیای بەهارە چونكە بەهۆی زیادكردنی بنكەو بارەگاكانی سوپای توركیاو شەڕی بەردەوامی توركیا لەگەڵ پەكەكە دەتوانم بڵێم بێبەش بووین لەگیای بەهارە، پارساڵ تا ئەم كاتە زیاتر لە10جار سەردانی شاخ و دۆڵەكانی دەوروبەری شێلادزی و ئامێدی-مان دەكرد بۆ گیای بەهارە، بەلایەنی كەم هەریەكەو رۆژانە  40 بۆ 70هەزار دینار قازانجمان دەكرد ئەمساڵ ئەوە نەماوە، سوپای توركیا رێگانادات سەردانی هیچ شوێنێك بكەین كەئێمە بمانەوێت، لەلایەكی تریش دەترسین فرۆكە بۆردومانی ناوچەكە بكات و ببینە قوربانی". وتیشی:"سەدان خێزان لەشیلادزێ و ئامێدی هەیە كەهیچ مووچەیەكیان نیەو دەرفەتی كاریان زۆر كەمە، ساڵانە چاوەڕێی ئەم وەرزە دەكەن تا لەڕێگای فرۆشتنی گیا بەهارییەكان بڕێك پارە بۆ خۆیان كۆبكەنەوە، بەڵام ئەمساڵ ئەوەشمان لێ قەدەغەكراوە، هەر ئەمەش وایكردووە ئەمساڵ گیای بەهارە لەبازاڕەكانی كوردستان رێژەكەی كەم بێت و نرخەكانیشیان گرانە بەراورد بەپارساڵ". هاوكات رزگار عوبێد، بەڕێوەبەری ناحیەی شیلادزێ سەر بەقەزای ئامێدی بەهاوڵاتی راگەیاند:"بۆ سەلامەتی گیانی هاووڵاتیان چەند شوێنێك لەسنوری ناحیەی شیلادزێ و قەزای ئامێدی بەگشتی قەدەغەكراون خەڵك سەردانیان بكات، چونكە مەترسی بۆردومان و شەڕ هەیە لەنێوان هێزەكانی پەكەكەو توركیا، هەركەسێك بچێتە ئەو شوێنانە هێزە ئەمنییەكان رێگەیان پێنادەن ئەوەش تەنیا بۆ بەرژەوەندی ئەوانە، چونكە هیچ گرەنتی نیە هیچ كەسێك بچێتە ئەو شوێنانەو بەسەلامەتی بگەڕێتەوە". "لەماوەی 10ساڵی رابوردوودا زیاتر لە 40 كەس لەسنوری قەزای ئامێدی بەهۆی بۆردومان و شەری توركیاو پەكەكە شەهیدكراون، هەموو كاتێك ئێمە ئامۆژگاری خەڵكی خۆمان دەكەین كە بەهیچ شێوەیەك بۆ 50 تا 100هەزار دینارێك گیانی خۆیان نەخەنە مەترسییەوە. لەسنوری ناحیەی شیلادزێ‌ 92 گوند هەن، بەشی زۆریان ناتوانن بگەڕێنەوە سەر گوندەكانیان بەهۆی شەڕی توركیا و پەكەكە، هەركەسێك ناوچەكەی ئێمە بەچاوی خۆی نەبینێت نازانێت دۆخەكەی چۆنە"رزگار عوبێد وای وت. موحسین نەزیر، خەڵكی كۆمەڵگای سیرێی سەر بەناحیەی شیلادزێ-یە بەهاوڵاتی وت: " پارساڵ رۆژانە سەردانی شاخ و دوڵەكانی دەوروبەری خۆمان دەكرد بۆ گیای بەهارە بەلایەنی كەمی رۆژانە 50 بۆ 100 هەزار دینارمان دەستدەكەوت، بەڵام ئەمساڵ بەهیچ شێوەیەك نەچوومەتە چیاو شاخەكان و ئەوەش وایكردووە لەئێستادا هەندێك جۆری گیا زۆر كەم بێت لەبازاڕدا، ئەگەر هەشبێت هی ناوچەكانی دەشتاییە ئەویش تامەكەی وەكو ئەوەی چیا خۆش نیە رەنگە نرخیشی گرانتر بێت".

هاوڵاتی سەرچاوەیەک ئەمڕۆ پێنجشەممە بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا هێشتا دەستپێنەکردووەتەوە بەوهۆیەشەوە چەندین کێڵگەی نەوتی  بە داخراوی ماونەتەوە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکەوە ڕایگەیاند هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەستی پێنەکردووەتەوە بەهۆی ئەوەی کەیسێکی دیکەی پەیوەست ڕێککەوتننامەکەی بۆرییەکانی ساڵی 1973 ەوە تا ئێستا کراوەیە و تورکیا دەیەوێت ئەو کەیسە چارەسەر بکرێت پێش کردنەوەی بۆرییەکان بکاتەوە.  سەرچاوەیەکی ئاشنا بە هەناردەکردنی نەوت لە هەرێم بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە بە مەرجێک ناوی ئاشکرا نەکرێت کە،"کارپێکەرانی بۆرییەکان هێشتا هیچ ڕێنماییەکیان پێنەگەیشتووە بۆ دەستپێکردنەوەی بەرهەمهێنان." سەرچاوەیەکی دیکەش بەو ئاژانسەی ڕاگەیاندووە، "عێراق هێشتا چاوەڕێی وەڵامێکە لە تورکیاوە". ڕۆیتەرزبڵاویکردەوە لە ئێستادا کەیسێکی دیکەی پەیوەست ڕێککەوتننامەکەی بۆرییەکانی ساڵی 1973 ەوە تا ئێستا کراوەیە و تورکیا دەیەوێت ئەو کەیسە چارەسەر بکرێت پێش کردنەوەی بۆرییەکان، ئەمەش کۆمپانیاکانی نەوتی لە ناوچەکە ناچار کردووە بەرهەمهێنان لە چەند کێڵگەیەکدا ڕابگرن یان کەم بکەنەوە لە کاتێکدا کۆگاکانی عەمبارکردن بەرەو پڕبوون دەچن. تورکیا هاوردەکردنی نزیکەی 450 هەزار بەرمیلی لەڕۆژێکدا لە هەرێمی کوردستانەوە  ڕاگرت، کە دەکاتە  0.5٪ ی دابینکردنی نەوتی جیهانی، لەڕێگەی بۆری نەوت لە  لەکێڵگەکانی کەرکوکەوە بۆ بەندەری سییهانی تورکیا لە25ی ئازاردا . دوای ئەوەی عێراق لە دادگای پاریس دۆسییەیەکی لەسەر فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە تورکیاوە بردەوە کە عێراق تورکیای تۆمەتبارکرد بە پێشێلکردنی ڕێککەوتنی ساڵی 1973 بە ڕێگەدان بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەکردنی نەوت بەبێ ڕەزامەندی بەغدا لە نێوان ساڵانی 2014 و 2018. هەروەها حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژی سێشەممە ڕێککەوتنێکی کاتییان واژۆ کرد بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی تورکیاوە، کە هیوایان وابوو هەناردەکردنی نەوت لەو ڕۆژەدا دەستپێبکاتەوە.

نیگار عومەر شوێنی نیشتەجێبوون و زەوی و خانوبەرە لەقەزای كەلار نرخی پێوانەیی تۆماردەكات و زەوی هەیە نرخی یەك مەتری دەگاتە 10 هەزار دۆلار، شوقەی نیشتەجێبوون هەیە نرخەكەی دەگاتە نزیەی 350 هەزار دۆلار. لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا لەقەزای كەلاردا نزیكەی 10هەزار یەكەی نیشەجێبوون دروستكراوە سەرەڕای ئەمە نرخی یەكەكان و زەوی لەقەزاكەدا بەبەرزی ماوەتەوەو هەندێك كات بەگوێرەی بازاڕی قەزاكە دەگۆڕێت و زۆر لەو نرخە زیاتر دەبێت. هەندێك لەشارەزایان پێیان وایە هۆكاری گرانبوونی زەوی یەكەی نیشەجێبوون دەگەڕێتەوە بۆ هەڵكەوتەی جوگرافیای ناوچەكە، كە بەیەك لەشارە ستراتیژی و بازرگانییەكان دادەنرێت لەعێرقدا. پسپۆرێكی  ئابوری ئاماژە بەوەدەكات گەر ئیدارەی ناوچەكە لەدەستێكی شارەزادا بێت كەلار دەبێتە گەورەترین شاری بازرگانی لەعێرقدا. فەرهاد جیهاد خاوەن نوسینگەی فرۆشتنی خانوبەرە لەقەزای كەلار بۆ هاوڵاتی وتی:» ئەو یەكانەی كە دروستدەكرێن لەقەزای كەلاردا هەندێكیان نرخەكانیان دەگاتە 350 هەزار دۆلار، كە بەزمانی خەڵك واتە 35 دەفتەر دۆلار، نرخی پارچە زەویەكی دووسەد مەتری لەهەندێ شوێنی نایابدا زیاتر دەبێت لەدوو ملیۆن دۆلارو خەڵكی ناوچەكە بەگوێرەی ئەو كارەی كەدەیكات چ قازانێكی دەستبكەوێت دەیدات بەزەوی یاخود خانوو، هیچ شوێنێكی ئەمین نیە تابتوانیت پارەكەی تێدا دابنێت». ئەوەشی وت،» من پێم وایە ئەو یەكانەی كە دروستكراون یان كاركردن تێیدا بەردەوامە سودێكی ئەوتۆی بۆ ناوچەكە نابێت پارەیەكی زۆری كاشی ناوچەكە دەباتە دەرەوەو نرخەكانی زۆر گرانەو خەڵكی ئاسایی ناتوانێ‌ بیانكڕێت بۆیە كۆمەڵێک پارەدار كڕین و فرۆشتنی پێوە دەكەن». وتیشی:» تەنانەت زۆربەی كرێكاری كۆمپانیاكان بیانین و سودی بۆ ناوچەكە نیە یاخود مەوادەكەی لەدەرەوە دێنن، داوادەكەین خەڵك هۆشیار بێت لەكڕینی هەر یەكەیەكدا رەنگە گرانی نرخی یەكەكان لەداهاتوودا دەربكەوێت كەخەڵكی ناوچەكە دەكەوێتە ژێر چ باری قەرزێكەوە كە بەشێكی زۆری خەڵكە ئاساییەكە ناتوانێت بیداتەوە». هاوكات مەریوان حەسەن، كەئەویش خاوەنی نوسینگەی خانوبەرەیە بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:» بەڵی زەوی هەیە نرخی یەك مەتری دەگاتە 10 هەزار دۆلارو گرانی نرخی زەوی و خانووش لەكەلاردا بەگوێرەی شوێنەكان دەگوڕێت، لەهەندێ شوێنی كەلاردا هەیە پارچە زەوییەكی 200 مەتری لەشوێنێكی ئاساییدا نرخی چوار بۆ هەشت دەفتەر دۆلار دەبێت و هەرچەندە لەئێستادا لەبازاڕدا خستنەڕوو زیاترە تاوەك كڕین ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كەبەشێكی پەیوەندی بەبەرزی نرخی دۆلارەوە هەیە بەرامبەر دینار». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: گەڕەكەكانی شەهیدان و فەرمانبەران «حەی موەزەفین» یەكێكیك لەو شوێنانەی كەنرخی زەویەكانی گرانترینن لەهەموو شوێنەكانی دیكە، تەنانەت بارودۆخی ئەمنی ناوچەكە یەكێكە لەهەرە هۆكارە دیارەكانی ناوچەكە بۆ نموونە ئێستا نرخ لەناوچەكانی دیالە وك بەعقوبە زۆر گران بووە لەبەرئەوە بارودۆخی ئەمنی ئەوێ باشترە وەك لەپێشوو، لەڕابردوودا دروستبوونی نائارامی لەناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق هۆكاربوو بۆ ئەوەی خەڵك رووبكاتە شاری كەلارو ئەمەش ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە لەناوچەكە». سەبارەت بە بەرزی نرخی خانووبەرە لەقەزای كەلار بەقەزاكانی تر، موشیر عارف پسپۆڕی  ئابوری بە ڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» كەلار هەڵكەوتەی جوگرافیەكەی وایكردووە ببێتە شوێنێكی ستراتیجی گرنگ لەناوچەكەدا، رێگای نێوان پارێزگاكانی خوارووی عێراق بەهەرێمەوە دەبستێتەوە، بەم پێیەش ئێستا شوێنێكی بازرگانی گرنگە لەعێراقداو تادێت ژمارەی دانیشتوانی زیاددەكات و هەڵكەوتەكەی شوێنەكەی وایە توانای گەورەبوونی خێرای هەیە». «لەگەڵ ئەوەشدا ئەم فراوانبوون و گەورەبوونە سودێكی ئەوتۆی بۆ هەمووان نەبووە چونكە دەرگای فراوان بۆ هەموو خەڵك نەكراوەتەوە تاخەڵك ئازادبێت لەوەبەرهێنانداو وەبەرهێنان كەمبووەو كەمتر رێگە دراوە خەڵكی ئاسایی سودی لێوەبگرێت، ئەگەر ئەمە لەدەستی شارەزادا بوایە، كەلار دەبوە گەورەترین شوێنی بازرگانی لەعێراقداو نرخی زەوی هەندێ كات وای لێدێت لەجیهاندا گرانتر دەبێت». «گەورەبوونی ئەم شارە پێویستی بەكەسانێكی شارەزایە تابتوانرێت بكرێت بەناوەندێكی دیار لەجیهانداو  پێویستە وەبەرهێنان كاری لەسەربكرێت كەهەموو خەڵكێك سودی لێ ببینێت نەك كۆمەڵێك خەڵك، چونكە سەرەڕای زۆری یەكەكان بەڵام خەڵكێكی كەم توانیویەتی سودی لێ ببینێت چونكە نرخەكانیان گرانە»، موشیر عارف وای وت. هەروەها هونەر مەحمود، بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیان دەڵێت:» لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا نزیكەی 10هەزار یەكەی نیشتەجێبوونمان دروستكردووە یان لەقۆناغی دروستكردندان، كە هەریەكە لەپیشەوران و مامۆستایان و فەرمانبەران و پارێزەران و هێزە ئەمنییەكان  سودیان لێوەردەگرن،  لەداهاتوشدا یەكەی دیكە دروستدەكرێت بۆ كەمدەرامەتان كەنزیكەی هەزارو 500یەكە دەبێت لەشێوەی شوقە دروستدەكرێت بۆ كەمدەرامەتان». هونەر مەحمود بەهاوڵاتی راگەیاند:»ئەم یەكانە هەندێكیان تەواوبوونە و هەندێكی دیكەیان لەدروستكردندان و كاریان تێدادەكرێت، لەساڵی داهاتوودا دوو هەزار یەكە تەواو دەبێت و بەتەوابوونی هەموو یەكەكان رۆڵی باشی دەبێت لە كەمكردنەوەی كرێنشینیدا». وتیشی: هەندێك خانوو یان ڤێلا هەیە لەنێو یەكەكانی نیشتەجێبووندا نرخەكەی تا 300 هەزار دۆلارو زیاتریش دەڕوات، چونكە ئەمە واریدە كەخانوویەك یان ڤێلایەك تایبەت بێت و نرخەكەی بەو شێوەیە بەرز بێت، بەهەمان شێوە پارچە زەوی هەیە كەبكرێت بەپرۆژەی بازرگانی لەناوەڕاستی كەلاردا نرخی 200 مەتری 2 ملیۆن دۆلار بێت ، هۆكارەكەشی ئەوەیە لەلایەن حكومەتەوە لەم چەندساڵەی رابردوودا زەوی دابەشنەكراوە، یان بەهۆی زۆری جوڵەی بازرگانی لەسنورەكەدا و بوونی ئیشوكاری بازرگانی وایكردووە نرخەكان بەو شێوەیە بێت».

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان نزیكەی پێنج ملیار دۆلار قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكانی لایە كەپێشوەختە پارەی وەرگرتووەو پێویستە نەوتی خاویان پێبدات. بەشێك لەو قەرزانەی كۆمپانیا نەوتییەكان لەڕاپۆرتەكانی كۆمپانیای دیلیۆیت ئاماژەی پێكراوە كەپێویستە حكومەتی هەرێم بیداتەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرەڕای ئەوەی كەزیاتر لە 9 ساڵە نەوتی خاو بەشێوەی سەربەخۆ دەفرۆشێت، بەڵام قەرزەكانی 30 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووەو وەك كورد دەڵێت قازانج سەری مایەی خوارد، ئایا هەرێم نەوتی كڕیوە یان فرۆشتوویەتی؟ حكومەتی هەرێم نزیكەی پێنج ملیار دۆلار قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكانی لایە كەپێشوەختە پارەی وەرگرتووەو پێویستە نەوتی خاویان پێبدات، بەڵام بۆ لەمەودوا بەغداد بەرپرسیاری سەرەكی نەوتی هەرێم دەبێت و هەرێم ناتوانێت پێشەكی پارە وەربگرێت و نەوتی خاو بدات. هەروەها بەشێك لەقەرزەكان شایستەی دارایی كۆمپانیا نەوتییەكان و ئەو كۆمپانیایانەیە كە بۆری نەوتەكەیان لەهەرێم كڕیوە. دوای راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە 25ی ئادار، لەپاش دادگایی ناوبژیوانی لەپاریس كە لەبەرژەوەندی عێراق بڕیاریدا، كێشەی گەورەی بەردەم حكومەتی هەرێم ئەو قەرزانەی كۆمپانیا نەوتییەكانە كە لەسەری كەڵەكە بووەو هێشتا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستانیش روون نەبووەتەوە ئەو پارانەی پێشەكی وەرگیراون چووەتە گیرفانی حكومەت یان گیرفانی خەڵكی دیكەوە. قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكان نزیكەی پێنج ملیار دۆلارە كە سێ ملیارو 350 ملیۆن دۆلاری شایستەی دارایی كۆمپانیاكانەو ئەوی دیكەشی كرێی بۆری نەوتی هەرێم و سودی قەرزەكانە. حكومەتی هەرێمی كوردستان لەساڵی رابردوودا یەك ملیارو 833 ملیۆن دۆلاری داوە بەكۆمپانیا نەوتییەكان كە یەك ملیارو 115 ملیۆن دۆلاری قەرزی راستەقینەی كۆمپانیا نەوتییەكان بووەو 700 ملیۆن دۆلاریشی سودی قەرزی كەڵەكەبوو بووە. لەكۆتایی ساڵی رابردوو، بێجگە لەو سێ ملیارو 350 ملیۆن دۆلارەی قەرزی كۆمپانیا نەوتییەكان، بڕی 160 ملیۆن دۆلاری كرێی بۆری نەوتی كوردستانیش هاتووەتە سەر قەرزەكانی حكومەتی هەرێم. كۆمپانیای ترافیگۆرا، لەناوەڕاستی مانگی یەكی ئەمساڵ لەكڕینی نەوتی هەرێم كشایەوەو بڕی 273 ملیۆن دۆلاری لای حكومەتی هەرێمە كە پارەی پێشەكی كڕینی نەوتی هەرێمە. هاوكات كۆمپانیای پێترۆكۆو ڤیتۆڵ نزیكەی ملیارێك دۆلاریان خستووەتە سەر ئەژماری حكومەتی هەرێم وەك پارەی پێشەكی كڕینی نەوت كە تاكۆتایی مانگی ئایار نەوتی هەرێمیان كڕیوە. حكومەتی هەرێم جگە لەكرێی بۆری سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵ نزیكەی چوار ملیارو 800 ملیۆن دۆلار قەرزاری كۆمپانیاكانی نەوتەو بەپارەی كرێی بۆری نەوت گواستنەوە دەگاتە پێنج ملیار دۆلار. تانیوەڕۆی رۆژی 25ی ئادار حكومەتی هەرێم لەبەندەری جەیهانەوە نەوتی رادەستی كڕیارەكان كردووە كە 9 ملیۆن و 750 هەزار بەرمیلی فرۆشتووەو هەر بەرمیلێكی بەتێكڕا بە 57 دۆلار فرۆشتووە كەدەكاتە 555 ملیۆن دۆلار.

هاوڵاتی پەرلەمانی عێراق لەبەرەبەیانی 27ی مانگی ئازاری رابووردوو دوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان (پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان) بڕیاریدا لەدوای 18 ساڵ و بۆ جارێكی تر لەشاری كەركوك هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەنجامبدرێت كە بەهۆی دۆخی تایبەتی كەركوكەوە لەو ماوەیەدا هیچ هەڵبژاردنێكی تیادا ئەنجامنەدراوە،  ئەمە لەكاتێكدا عەرەبەكان پێشوازی لەو بڕیارە دەكەن و توركمانەكانیش رەتیناكەنەوەو پارتی دیموكراتی كوردستانیش یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركوك دەنگبدات و یەكێتیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركوك كردووە. شاری كەركوك كە لەساڵی 2003ەوە بەدەست كوردەوە ئیدارە دەدراو پارێزگارەكەی كورد بووە، لەدوای ساڵی 2017شەوە حكومەتی عێراقی ئیدارەی شارەكەی بەدەستەوەیەو پارێزگاكەی بەوەكالەت لەلایەن عەرەبێكەوە بەڕێوەدەبرێت، دانیشتوانەكەی نزیكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەس دەبێت، كەزۆرینەی كوردو بەشێكیشی پێكهاتەی عەرەب و توركمان و چەند نەتەوەیەكی دیكەی تیادایە، خاوەنی شەش كێڵگەی نەوتییە كە یەدەگی نەوتی بە 13 ملیار بەرمیل نەوت مەزەندە دەكرێت، لەڕووی سیاسیشەوە ئەم شارە بەهۆی دۆخی تایبەتیەوە لەدوای ساڵی 2005ەوە جگە لەهەڵبژارنەكەی ئەو ساڵە نەبێت هیچ هەڵبژاردنێكی دیكەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی تیا ئەنجامنەدراوەو هەر بەو شێوەیە ماوەتەوەو چەند جارێك هەوڵدراوە گۆڕانكاری تیادا ئەنجامبدرێت، بەڵام سەری نەگرتووە. بەپێی ماددەی 15 لەیاسای هەڵبژاردنەكان ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 12 كورسی پێكدێت كە بۆ هەر 200 كەسێكیش لەو پارێزگایانەی كە ژمارەی دانیشتوانیان لە 1 ملیۆن كەس زیاترە (بەپێی ئاماری وەزارەتی بازرگانی عێراق بۆ ساڵی 2019)، بەم جۆرە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دەبێتە 15 كەس چونكە ژمارەی دانیشتوانەكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەسە. دەربارەی شاری كەركوكیش یاساكە چەند خاڵێكی دیاریكردووە كەگرنگترینیان ئەوەیە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتەكانی ناوخۆ، تەندروستی، داد، بازرگانی و پلاندانان و پەرلەمانتارانی هەر پێكهاتەیەك لەپێكهاتەكانی كەركووك وردبینی لەتۆماری دەنگدەرانی پارێزگاكە دەكەن، ئەویش لەسەر ئەم بنەمایانە:  یەكەم/ئەو هاووڵاتییانەی لەسەرژمێریی ساڵی 1957ی سەرژمێری پاشایەتیدا تۆماركراون. دووەم/ ئەوانەی دەركراون و گەڕاونەتەوەو بەپێی لیژنەی بەدواداچوونی راستییەكانی ماددەی 140ـی دەستوور یان ئەوانەی رێوشوێنەكانیان بەپێی رێكارە كارپێكراوەكان كردووە، سێیەم/ كورسییەك لەئەنجوومەنی پارێزگە بۆ پێكهاتەی كریستیان «كلدان، سریان، ئاشوورییەكان» تەرخاندەكرێت. چوارەم/ هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستە باڵاكانی پارێزگاكە بە رێژەی 32٪ بۆ پێكهاتەكانی كورد، توركمان، عەرەب و رێژەی 8٪ بۆ كریستیانەكان. پێنجەم/ وەرگرتنەوەی دەسەڵات لەسەرۆك وەزیران بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لەپارێزگای كەركووك. دوابەدوای پەسەندكردنی یاساكەش كاردانەوەی لایەنە سیاسییەكان لەكەركوك جۆراوجۆربوون، بەجۆرێك هەر حزبەو پێكهاتەیەك بەشێوەیەكی جیاواز تێپەڕاندنی یاساكەیان وەسفكرد. مەحمود زەیدان عوبێدی سەركردە لەحزبی مەشروعی عەرەبی سووننە (كە لەلایەن خەمیس خەنجەرەوە سەرۆكایەتی دەكرێت) دەڵێت: لەڕابووردوودا غەدرێكی گەورە لەپارێزگاكە كراوەو لەساڵی 2005ەوە دۆخێكی ناجێگیری هەیە و چارەسەرنەكردنی گرفتە سیاسییە هەڵواسراوەكان لەپارێزگاكەدا وایكردووە هەڵبژاردن ئەنجامنەدرێت، ئاماژەش بەوەدەكات رێككەوتنی سیاسی نێوان پێكهاتەكانی كەركوك بەكوردو عەرەب و توركمانەوە وایكرد كەئەم یاسایە تێپەڕێت، دەربارەی تۆماری هەڵبژاردنەكانیش ئەو سەركردەیەی عەرەب دەڵێت لەڕابووردوودا ئەوە گرفتی گەورەی بەردەم هەڵبژاردن بووە، پێویستە وردبینی تیادابكرێت و چارەسەری كەموكورتییەكان بكرێت و دواتر هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت كەئەمەش پێویستی بەئیرادەیەكی سیاسی راستەقینەو ئاشكرا هەیە. سەبارەت بەهەڵوێستی توركمانەكانیش حەسەن تۆران سەرۆكی بەرەی توركمانی لەكەركوك دەڵێت: ساڵی 2018 تەواوی پێكهاتەكان رێككەوتن كە هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت لەساڵی 2019 بەڵام پێكهاتەی كوردی لەدادگای فیدراڵی تانەیان لەهەڵوەشاندنەوەی تۆماری دەنگدەران لەوكاتدا داو نەكرا، ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات ئەوان لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندان بەڵام كوردەكان ترسیان لەوردبینی تۆماری دەنگدەران هەیە بەوتەی حەسەن تۆران ئەویش بەهۆی ئەو گۆڕانكارییانەی لەدوای ساڵی 2003 لەو تۆمارانەدا كراون، سەركردەكەی بەرەی توركمانی هیواش دەخوازێت هەنگاوی جددی بنرێت بۆ وردبینی تەواوەتی تۆماری دەنگدەران بەر لەهەر هەڵبژاردنێك. دەربارەی هەڵوێستی كوردیش، پارتی دیموكراتی كوردستان یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركووك دەنگبدات و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد. لەڕاگەیەندراوێكدا فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق یاساكە بەدەستكەوت و گرنگ و پێویستی دەزانێت و دەڵێت: «لەكەركووك هەموو ئەو رێگرییانەی هەبوون بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا هەڵگیران و بۆ یەكەمجار سەرژمێری ساڵی 1957 دەكرێتە بنەما بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، بەمەش زامنی مافی دەنگدەرانی ئەو ناوچانەی بەهۆی سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافی لەكەركووك دابڕابوون، وەكو: (چەمچەماڵ و كفری و كەلار و دووزخورماتوو) ناوچەكانی دیكە دەكەین.» هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: یاساكە چەندین دەستكەوتی تیادایە وەك (هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستەكانی كەركووك لەسەر بنەمای یەكسانی 32٪، زامنی دەنگی دەنگدەرانی سنووری شارۆچكەی (سەرگەڕان)، ئەو خێزانانەی بەهۆی سیاسەتی تەعریب لەكەركووك راگوازرابوون بەپێی مادەی 140 دیسان مافی دەنگدانیان دەبێت، ماددەی 35 لەیاسای ژمارە 12ـی ساڵی 2018 و ماددەی 12 لەیاسای ژمارە 14ـی ساڵی 2019 هەڵگیران، كە رێگربوون لەبەردەم هەڵبژاردنی كەركووك، گەرەنتیكردنی دەنگی ئاوارەكانی كەركووك و شەنگال كەدەتوانن لەو ناوچانەی لێی نیشتەجێن دەنگی خۆیان بۆ شارەكەیان بدەن، لەبارەی كۆتایی كریستیانەكانیش دوای هەوڵدانێكی زۆر سەركەوتوو بووین لەوەی كریستییەكانی كوردستان نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت و خەڵكی دیكە لەجیاتی ئەوان نەچێتە پەرلەمانی عێراق). لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان رەخنەی هەیەو تانەشی لەبڕیارەكە داوە، فراكسیۆنی یەكێتی لەبەغدا لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: «لایەنێكی سیاسی بۆ بەرژەوەندی تەسكی حزبیان لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد». بەكورتییەكەی رەخنەكەی یەكێتی لەیاساكە ئەم خاڵانەیە: (یەكەم/ جارێكی دیكە دۆخی كەركووك لەپارێزگاكانی دیكە جیاكراوەتەوە. دووەم/ بێبەشكردنی دەیان هەزار دەنگدەری كەركووك لەچەمچەماڵ، كەلار، كفری و خورماتوو. سێیەم/ دەنگدانی ئەو عەرەبە هاوردانەی لەپێش ساڵی 2003ـەوە لەكەركووك بوون و كۆبۆنی خۆراكیان كەركووكە. چوارەم/ هیچ واتایەك بۆ ماددەی 140ـی دەستوور ناهێڵدرێتەوە). ئێستا ئەوەی پرسیاری سەرەكییە ئایا لەكەركوك هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لەم دۆخە ئاڵۆزو پڕ گرێ و نەگونجانی لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكاندا ئەنجامدەدرێت یاخود نا..؟