هەفتەی داهاتوو قەرەبووی ئۆتۆمبێل و دووکانەکانی چەمچەماڵ دەکرێتەوە

سوپای تورکیا لە دوێنێ شەوەوە هێرشی کردە سەر ١٣ گوندی ناوچە جیاوازەکانی رۆژئاوای کوردستان. سوپای تورکیا و چەکدارە توندڕەوەکانی لە کاتژمێرەکانی دوێنێ شەوەوە، هێرشێکی فراوانیان بۆسەر گوندەکانی رۆژئاوای کوردستان دەست پێکرد. بەگوێرەی میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان، گوندەکانی بێنێ و سۆخانەکی شێراوا، گوندەکانی عەین دەقنە، بێلونی، منق، شێخ عیسای و شەعالی هەرێمی شەهبا تۆپباران کراون و نزیکەی ٨٠ گولە تۆپ بەر گوندەکان کەوتوون. هەروەها سوپای تورکیا گوندی مەرەناز، تات مەراش، شەوارخا، مالکیە و ئەلقەمیەی ناوچەی شەرای کانتۆنی عەفرینیش تۆپباران کراون و بە دەیان گولە هاوەن و تۆپ بەر گوندەکان کەوتوون. گوندی زیارەتی رۆژئاوای کۆبانێش بە هاوەن تۆپباران کراوە. تاوەکو ئیستا هیچ زانیاریەک لەبارەی زیانی تۆپبارانەکان بلاونەکراوەتەوە.

ئیمان زەندی حكومەتی هەرێم ساڵی رابردوو بودجەی بۆ نەخۆشخانەی بەركەوتوانی چەكی كیمایی هەڵەبجە، تەرخاننەكردووەو لە كۆمپانیاكان قەرزی كردووە، دەستی حزب چووەتە ناو لیستی بەركەوتوانی چەكی كیمیایشەوەو كۆمەڵێك كەس شایستەنین و كراون بەبەركەوتەوو. بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە دەڵێت: حكومەت تێنەگەشتنی لەسروشتی نەخۆشی بەركەوتوانی چەكی كیمیایی هەیە، سێ‌ ساڵە چاوەڕوانی لیژنەیەكین لەلایەن وەزارەتی تەندروستیەوە، هێشتا نەگەیشتووە. وتیشی: كۆمپانیای جێبەجێكار هەتاوەكو ئێستا بەتەواوی نەخۆشخانەكەی رادەستی حكومەت نەكردووە،  لەبەرامبەردا بەڕێوەبەری كۆمپانیای جێبەجێكار دەڵێت: پێنج ملیۆن دۆلارم زیانم لێكەوتووە ئیتر بۆ دەڵێن رادەستنەكراوە. كەمال جەلال تەمەن ٥٢ ساڵ قوربانیەكی بەركەوتەی چەكی كیمیایی هەڵەبجەیەو دەناڵێنێت بەدەست ئازاری سنگ و چاویەوە كە سنگی بەڕێژەی لەسەدا ‏٣٦٪ كاردەكات و سێجار چاوی زەرعی قەرەنی بۆ كردووە. ئەو  ٣٣ ساڵە كاریگەری چەكی كیمیایی لەسەر دەركەوتووە لەگەڵ دوو خوشكی دیكەی، ئەو موچەكەی ٤٠٠ هەزار دینارە بەڵام حكومەت لەژێر ناوی چاكسازیدا  بڕیاریداوە ئەوەش ببڕێت. كەمال جەلال كەدانیشتوی ‌شاری هەڵەبجەیە بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو دەڵێت: «دایكم بەركەوتەبوو شەهیدبوو، پێش شەڕی داعش ساڵی دوو بۆ سێجار دەیانناردین ئەوەی پێویستبوو بۆیان دەكردین، ماوەی چەند ساڵێكە ئەو پڕۆسەیە وەستاوە، نازانین هۆكار چیە، ناشكرێت چاوەڕوانی حكومەت بین چونكە چاوم لەدەستدەدەم، سێ ئامێری هەناسەدانم هەیە كە شانزدە كاتژمێر دەبێت بەكاریبهێنم، یەك ئامێریان بەمۆلیدە كاردەكات ئەویش دەبێت ئەمپێری زۆربێت حكومەت دوو ئەمپێری پێداوین، بەڵام ئەوەی گرنگە ئیشی پێناكات، لە٢٠٠٦ موچەمان لەسەر سەرۆكایەتی هەرێم بوو كارەكانمان ئاسانبوو، بەڵام شەش ساڵە ئەوە نەماوە لەسەر گیرفانی خۆم دەڕۆم، بۆ دوو نەشتەرگەری ٤٠ وەرەقەی تێچووەو مانگانە سەردانی نەخۆشخانەی چارەسەری كیمیایی دەكەین و دەرمان وەردەگرین، بەڵام نەشتەرگەریەكانمان لەدەرەوەی وڵاتە». عیماد فەیرۆز هەورامی، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی چارەسەری بەركەوتوانی چەكی كیمیایی هەڵەبجە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «نەخۆشخانەی بریندارانی چەكی كیمیایی لە ١٦/٣/٢٠٠٨ بەردی بناغەی دانراو بڕیاربوو لەماوەی ساڵێك و سێ مانگ تەواوبكرێت، بەڵام دوای 10 ساڵ تەواوكراو لەساڵی 2019 كرایەوە، بودجەی پرۆژەكە 12 ملیۆن و 100 هەزار دۆلار بوو، كۆمەڵێك كەموكورتی تێدابوو و كۆمپانیای جێبەجێكار هەندێكی چاككردەوە، بەپێی ئەو گرێبەستەی لەنێوان كۆمپانیاو حكومەتدایە بڕی سێ ملیۆن دۆلاریان لەلای حكومەتەو كۆمپانیاش هیچ كارێك لەو نەخۆشخانەیە ناكات». ئاماژەی بەوەشكرد: «بۆ ساڵی ٢٠٢٢ ئەو بودجەیەی نەخۆشخانەكە هەیەتی هیچ پارەیەكی بۆ خەرجنەكراوە كەبڕەكەی ٤٨٠ ملیۆن دینارە، ئەو بودجەیەشمان لەكۆمپانیاكان قەرزكردووەو هێشتا قەرزەكانمان نەداوەتەوە، ئەو بەركەوتانەش كەكراون بەبەركەوتە لەتەندروستیدا نەبووە لەوەزارەتی شەهیدان كراون، ئەویش راپۆرتێكی پزیشکیان لەئێرانەوە هێناوەتەوەو كراون بەبەركەوتەی چەكی كیمیایی، كۆمپانیای جێبەجێكاری نەخۆشخانەكە بەتەواوی نەخۆشخانەكەی تەواونەكردووەو هێشتا كاری ماوەو لەئێستادا سەرقاڵی چاككردن (صیانە)ن ئیستلامی سەرەتایی بۆ كراوەو لەوەزارەت و بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی، بەڵام لەئێستادا سەرجەم كارەكانی پەكخستوەو كارناكات، لەنەخۆشخانەكەشمان پزیشكی هەناوی و چاوو پێست لەگەڵ دەروونی دادەنیشن و لەڕۆژێكدا نزیكەی ٥٠ بۆ ٦٠ نەخۆش دەبینن. د. ئازاد مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە بەوردی باس لەگرفتەكانی بەركەوتوان و نەخۆشخانەی بەركەوتوان بۆ هاوڵاتی دەكات و دەڵێت: «بەركەوتوان نەخۆشیەكەیان درێژخایەنە، حكومەتیش تێنەگەشتنیان لەسروشتی نەخۆشیەكە هەیەو وەكو نەخۆشی ئاسایی لێی دەڕوانن و یەكجار چارەسەر دەنێرن بەڵام لەڕاستیدا بەركەوتوان پێویستیان بەچاودێری چڕی بەردەوامە، هەروەها ناردنە دەرەوەیان لەلایەن وەزارەتی شەهیدان و چەند رێكخراوێك نەبووەتە چارەسەری تەواو بەبەركەوتوان»، ساڵی ٢٠١٩ نەخۆشخانەكەمان لەكۆمپانیای جێبەجێكار وەرنەگرتبوو بەئێستاشەوە چونكە كەمتەرخەمن لەهاتنەپێشەوەو رادەستكردنی ئەو نەخۆشخانەیە كە لەساڵی ٢٠١٠وە دروستكراوە كەدەبوو رادەستی حكومەت بكرێت و  تاساڵی ٢٠١٩ هەر رادەستیان نەكرد، بەهاوكاری حكومەتی ئەڵمانیاو فەڕەنساو كۆماری ئیسلامی ئێران توانیمان بیگەیەنینە ئاستێك كەنەخۆشخانەكە فرە پسپۆڕ بكەین لەگەڵ دەرمان و ئامێری پێویستی بۆ دابین بكەین. ئاماژەی بەوەشكرد: «ساڵی ٢٠٢٢ بودجەی نەخۆشخانەكە تەرخاننەكراو هەندێك ئامێری ئەو نەخۆشخانەیە بەنایاسایی براوەتە دەرەوەو وەكو تەندروستی هەڵەبجە پەیوەندیدارنین بەگرێبەست لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە، تائێستا ئەو گرێبەستەش لەبەڕێوەبەرایەتی تەندروستی هەڵەبجە نیە نووسراومان كردووە بۆ تەندروستی سلێمانی كەپێشووتر لەسەر ئەو ئیدارەیە بووە، ئەوانیش بەنووسراوی فەرمی وەڵامیان داوینەتەوە كەئەو گرێبەستە لای ئەوانیش نیە، هەروەها ماوەی یاسایی تەواوبووە، بەدەر لەوەش چەندەها ساڵ بۆی درێژكراوەتەوە كە نایاساییە، بەداخەوە بەفەرمی نوێنەرایەتی ئەو كۆمپانیایە پێیڕاگەیاندوین كەنایەن بەدەم تەواوكردنی ئەو نەخۆشخانەیەوە». هەریەك لەبەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجەو بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی چارەسەری بەركەوتوانی چەكی كیمیایی لەگەڵ بەڕێوەبەری گشتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەڵەبجە ئاماژە بەوە دەكەن دوای ئەوەی ئەو دۆسیە گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی تەندروستی نووسراویان ئاڕاستەكردوون كەپێداچوونەوە بەلیستی بەركەوتوان بكرێت، چونكە كۆمەڵێك كەس شایستەنین و كراون بەبەركەوتەو هەندێكی دیكەشیان شایستەن و نەكراون بەبەركەوتە، لیستی نوێی تۆماركراوەكان لەهەڵەبجە نزیكەی دوو هەزارو ٥٠٠ كەسەو مانگانە دەرمان وەردەگرن. بەپێی ئەو ئامارە فەرمیەی رۆژنامەی هاوڵاتی دەستیكەوتووە لەبەڕێوەبەرایەتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەرێم ژمارەی بەركەوتوان بەچەكی كیمیایی كەموچەی شایستەیان هەیە ٨٢٢ كەسە، لەشاری سلێمانی ٣٥٧ كەسەو هەولێر ٤٥٤ كەس و دهۆكیش ١١ كەس، ئەمە لەكاتێكدایە كە لەسەرەتای تۆماركردنی بەركەوتوان ٩٦٠ كەس بوون و لەو ژمارەش ١٣٨ كەسیان شەهیدبوون و هەشت هەزار كەسیش داواكاریان پێشكەشكردووە وەكو بەركەوتە. كامەران مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەڵەبجە بەرۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» نزیكەی 33 وەجبە بەركەوتوانی چەكی كیمیایی نێردراون بۆ ئێران، بەڵام بەهۆی قەیران و كۆرۆنا بەركەوتوان لەڕووی تەندروستی و مادییەوە وەكو پێویست چارەسەرنەكراون، هەتا بێت رێژەیان زیاددەكات، سێ ساڵە چاوەڕوانی لیژنەین لەلایەن وەزارەتی تەندروستیەوە وابڕیارە ئەمساڵ لیژنەكە دەستبەكاربێت، هەتاوەكو ئێستا دۆسیەی بەركەوتوانمان نەهێناوەتەوە بۆ هەڵەبجە هەر لەسلێمانیە چونكە میلاكی پێویستمان نەبووە». وتیشی:» موچەی بەركەوتوان لەبەڕێوەبەرایەتیمان دابەشدەكرێت، لەسیستەمی تازەدا موچەی لیستی نوێ لە ٢٥٠ هەزارەوە دەستپێدەكات بۆ ٥٠٠ هەزار لەگەڵ  پێناسی تایبەتی هەتاوەكو لەهەموو بەڕێوەبەرایەتیەكی حكومی بێبەرامبەر دەرمان وەربگرن و بنێردرێنە دەرەوە». هاوكات د.ئازاد مستەفا دەڵێت: «پڕۆژەیەكی تایبەتمان پێشكەش بەوەزارەتی تەندروستی كردووە كەبڕیارە دوو لیژنە دروستبكەن بۆ هەولێرو سلێمانی بۆ بەركەوتوان، بەڵام ئەگەر بەئامێری پێویست و پسپۆڕی كلینكی سەركەوتوو ئەو پشكنینانە نەكرێت میكانیزمی حزبایەتی و خزمایەتی جێگەی دەگرێتەوەو دەبێت دادگاكان رۆڵی تایبەتیان هەبێ هەتاوەكو كەیسەكان یەكلایی بكرێتەوە، هەروەها لەهەوڵداین راپۆرتەكانی ئێرانمان دەستبكەوێتەوە، تێكەڵبوونی لیستەكانیش وابەستەیە بەدوو ئیدارەییەوە نەك كلینكی». وتیشی:»خۆشبەختانە ئامێری پێشكەوتووی چاو لەگەڵ زانینی كاری سییەكان كە بە(سپایرۆمێتری) ناسراوە لەتوانایدایە ٧٥٪ یەكلاییت بكاتەوە كە بەركەوتەیە، بەڵام پێویستمان بەپسپۆڕێكی كلینیكی شارەزایە، هیچ سكاڵایەكمان لەسەر ناشایستەكان نەكردووە چونكە موچەیان لەئەنجومەنی وەزیرانە، بەڵام سكاڵامان لەو پسپۆڕانە كردووە كە لەسەر كۆمپانیای جێبەجێكار رۆشتون بۆ فێربوون كەگەڕاونەتەوە لەنەخۆشخانەكە نەماون داوامانكردووە بگەڕێنەوە». لەبەرامبەردا ئارام عەلی، بەڕێوەبەر لەكۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی نەخۆشخانەی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی سەبارەت بەڕادەستكردنی نەخۆشخانەكە بەرۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «پێش ١٦/٣/٢٠١٩ ئەو نەخۆشخانەیە كراوەتەوە بەفەرمی لەلایەن قوباد تاڵەبانی و وەزیری تەندروستی پێشوو بەهەموو بەشەكان و ئامێرو پێداویستیەكانەوە رادەستمانكردووەو كاریشی تێداكراوە، بەڵام تەندروستی هەڵەبجە هیچ پسپۆڕێكی شارەزای نیە لەو بوارەو فەرمانبەرەكانیشیان ئەزموونیان نیە لەكاتێكدا چەندین دەورەو راهێنانمان پێكردوون، بەڵام هیچ تێناگەن، كۆمپانیا هیچ ئەركێكی لەسەرشان نەماوە بەڵكو چەندینجار قوربانیمان داوە بۆ بەركەوتوان نە حكومەت و نە ئیدارەی سلێمانی بەوجۆرە نەبووە تەنانەت تەندروستی هەڵەبجەش». ئەو دەڵێت: «پێنج ملیۆن دۆلارمان زیان لێكەوتووە بەڵام ئیدارەی سلێمانی هەتاوەكو هەڵەبجە بەحزبییان كردووەو بەچاوێكی تر سەیری دەكەن نەك وەكو پڕۆژەیەكی خزمەتگوازری یاخود خانەوادەی شەهیدان و قوربانیان، هەروەها كۆمپانیاكەی ئێمە دیارەو ناسراوەو بەڵگەمان هەیە كەڕادەستمانكردووەو لەسەدا ‏٩٩.٩٪ كارمان لەو نەخۆشخانە تەواو بووە جگە كارە ئیدارییەكان، ئەویش خۆیان رایانگرتووە بەئەنقەست،  لەساڵی ٢٠١٩ەوە لەسەر فەرمانی پارێزگاری هەڵەبجە كردوومانەتەوە بەئێمەی وت؛ كاك قوباد داوادەكات بكرێتەوە پێش ئەوەی وەزیری نوێ دابنرێت، وتم؛ كێشەم نیە بەڵام ئێوە قەرزداری منن زیاتر لەملیۆن و نیوێك دۆلار، ئەو وتی؛ تۆ وەرە بیكەرەوەو خەمت نەبێ». ناوبراو وتیشی: «پرۆژەكە بەهاوبەشی لەگەڵ كۆمپانیای نۆكان بووە كەبڕیابوو بەساڵێك و نیو بۆ دوو ساڵ تەواوی بكەن، بەڵام لەبەر گرفتی ناوخۆیی خۆیان كە كاك نەوشیروانی رەحمەتی حزبەكەی جیاكردەوە وتیان؛ ئێمە ناتوانین تەواوی بكەین خۆتان تەواوی بكەن چونكە دەبێت بە بەڵگە بەسەرمانەوە، كاك عیماد ئەحمەدو د.بەرهەم ساڵح پێیان وتین؛ لەبەر كێشەی ناوخۆییمان خۆتان تەواوی بكەن وتمان؛ كێشە نیە، بەڵام نەمانزانی دەگاتە ئەو ئاستە هەتا ئێستاش ئەو كێشانە بەردەوامن، لەبەر رێزی شەهیدان و خەڵكی هەڵەبجەو حكومەت هیچ سكاڵایەكمان نەكردووەو لەبەر حكومەتیش وەڵامی فشارەكانی تەندروستی هەڵەبجە نادەینەوە چونكە دۆخی داراییان باش نیە». عادل مەلا ساڵح، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندیەكانی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:  «بەپێی یاسای ژمارە دووی ساڵی ٢٠٢٠ كەیاسای چاكسازییەو چاكسازی لەموچەو دەرماڵەو ئیمتیازاتەكان لەگەڵ خانەنشینان لەهەرێمی كوردستان دەكات و لەلایەن پەرلەمانەوە دەنێردرێت بۆ حكومەت بەمەبەستی جێبەجێكردنی، بەمەش سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و حكومەت هەستان بەئەنجامدانی پەیڕەوێك بۆ ئەم یاساییە كە لەبڕگەو ماددەی یاساكەدا باس لەبەركەوتوانی چەكی كیمیایی كراوە، بەوهۆیەوە هەردوو وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان لەگەڵ تەندروستی راسپێردراون بۆ پێكهێنانی لیژنەیەكی تایبەت لەسلێمانی و هەولێر، خۆشبەختانە هەردوو وەزارەت لیژنەكانیان پێكهێناوەو راسپێردراون كە لەئایندەیەكی نزیكدا دەست بەپشكنین دەكەن بەهەموو پێداویستی و ئامێرەكان كە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە دابینكراوە، ئەویش بەدوو قۆناغ پشكنینەكە دەكرێت یەكەم بەركەوتوانی موچەخۆر لەگەڵ لیستی نوێی داواكارییەكان، گەر شایستەبوون موچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە، ئومێدمان زۆرە كە لیستی نوێ سوودمەندبن چونكە هەموو بەشەكانی لیژنەكە دیارە تەنانەت پسپۆڕەكانیش». ئەو دەڵێت: «لیژنەكە پشكنینی هەناسەدان و چاوو پێست لەگەڵ جەستە دەكات، گلەیەیك هەیە كەڕووبەڕووی وەزارەت و حكومەتی دەكرێتەوە گوایە خەڵكانێك ناشایستەن تائیستاش سودمەندن لەو موچەیە، ئەم دوو لیژنەیە ئەو گلەیی و گازندانە بنەبڕ دەكات». تۆماری لیستی نوێی بەركەوتوان خەڵكی قەرەداغ، دوكان، بالیسان، هەڵەبجە، گۆپتەپە، عەسكەرو سێوسێنانە، لەهەڵەبجە ٦٤ كەس مەترسی لەدەستدانی بیناییان هەیەو دەبێت گلێنەی چاویان بۆ زەرع بكرێت، بەوهۆیەوە ئەنجومەنی وەزیران بڕی ٢٦٢ ملیۆن دیناری تەرخانكرد. هەروەها نازم دەباغ، نوێنەری هەرێمی كوردستان لەتاران بۆ هاوڵاتی وتی: «سەرەتا زۆرینەی بەركەوتوانی چەكی كیمیایی لەسەر خەرجی یەكێتی دەهاتنە تاران، بەڵام دواتر دەستی حزبی تێكەوت جۆرێك لەجیابوونەوە روویدا، بەوهۆیەوە جارێكیتر لەڕێگەی كۆمەڵەی بەركەوتوانی كیمیایی هەوڵی چارەسەری بۆ دراو لەسەر خەرجی حكومەت ناردنیان بۆ تاران بەردەوامە، ئەم بەركەوتوانە بەردەوام پێویستیان بەچارەسەرە چونكە هەندێكجار بەهۆی كێشەی بودجەوە ناردنیان دوادەكەوێت، بۆ چوونە لای پزیشك و هاتوچۆ رێنماییان دەكەین، لەئێستاشدا جارجار بەپێی پێویست بەركەوتە رەوانە دەكرێت و پارەشیان خەرج دەكرێت لەڕێگای لیژنەی تایبەتی وەزارەتی شەهیدانەوە سەرپەرشتی دەكرێت».

فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق سەبارەت بەناردنی 400 ملیار دینارەکە بۆ هەرێمی کوردستان زانیاری نوێی ئاشکراکرد.  فوئاد حوسێن ڕایگەیاند: کێشە لای وەزیری دارایی هەبووە بۆ ناردنەکەی و چارەسەرکراوە و پارەکە لە بانکی تی بی ئایە.  وتیشی لەم رۆژانەدا 400 ملیارەکە دەگاتە هەرێمی کوردستان.  وەزیرەکەی دەرەوەی عێراق وتی: 400 ملیارەکە لە کاتی خۆیدا ئەنجوومەنی وەزیرانی بڕیاری ناردنی دا، بەڵام دواکەوت و کۆمەڵێک کێشەی تێکەوت لای وەزیری دارایی، بەڵام چارەسەر بوو، پێش ئەوەی ئێمە بێینە ئەڵمانیا لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران چارەسەر بوو.   دەربارەی کاتی گەیشتنی پارەکە حسێن وتی: ئەوە نازانم لای بانکی تی بی ئایە، لەم رۆژانە بەدڵنیاییەوە دەگات، چونکە بڕیارەکە هەیە و رەزامەندیشی لەسەر دراوە، جەنابی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستانیش لەم رۆژانە لە بەغدا بوو، لەنێوان هەردوولا رێککەوتن کراوە.

ئەمڕۆ  هەینی، 13ی1ی 2023، ئاژانسی پاراستنی سنوورە دەرەکییەکانی یەکێتیی ئەوروپا - فرۆنتێکس رایگەیاند، لە ساڵی 2022دا لانیکەم 330 هەزار کۆچبەر بەشێوەیەکی نایاسایی چوونە نێو وڵاتانی ئەندام لە یەکێتیی ئەوروپاوە.    ئاژانسەکە ئاماژەی بەوەداوە "ئەمە دووەم ساڵە لەسەریەک ژمارەیەکی بەرزی هاتنی نایاسایی کۆچبەران تۆمار بکرێت"؛ دەشڵێت، سووریاییەکان، ئەفغانستانییەکان و توونسییەکان 47٪ـی کۆی کۆچبەرانی ساڵی 2022 پێکدەهێنن کە چوونەتە نێو 27 وڵاتەکەوە.    دەربارەی ڕێژەی کۆچبەرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ڕویان لە ئەورووپا کردوە،فرۆنتێکس دەڵێت، ژمارەی ئەو هاووڵاتییانەی لە سووریاوە بەشێوەیەکی نایاسایی چوونەتە ئەوروپا بۆ ساڵی 2022 گەیشتووەتە 94  هەزار کەس.    بەگوێرەی ئاژانسەکە، 45٪ـی کۆچبەران رێگەی رۆژئاوای وڵاتانی بەڵتیکیان گرتووەتەبەر کە بە پلەی یەکەم دێت.  فرۆنتێکس باسی ئەوەشی کردوه کە ژنان کەمتر لە یەک لەسەر دەی کۆچبەران پێکدەهێنن و منداڵانیش 9٪ـی کۆی

دوێنێ پێنجشەممە، 12-1-2023، بەدیع خیون، ئەندامی لیژنەی نیشتمانیی رزگارکردنی زۆنگاوەکانی عێراق لەبارەی ئاستی زەرەرمەندبوونی زۆنگاوەکان لە وشکەساڵی و کەمئاوی کە بەشێکی بەهۆی کەمکردنەوەی پشکی ئاوە لە لایەن وڵاتانی تورکیا و ئێرانەوە، ڕایگەیاند، "بەداخەوە ساڵانێکە زۆنگاوەکانی عێراق بەدەست کەمئاوی و وشکەساڵییەوە دەناڵێنن، بەڵام سێ ساڵ دەبێت گۆڕانی کەشوهەوا و هۆکارەکانی کەمکردنەوەی پشکی ئاوی عێراق لەلایەن هەردوو وڵاتی دراوسێوە وایکردووە رێژەی 95٪ـی زۆنگاوەکان وشکبن."   ئەو ئاماژەی بۆ ئەوه کرد، "40٪ـی دانیشتووانی نزیک زۆنگاوەکان، بەهۆی ئەو وشکبوونەوەیە، ناوچەکانی خۆیان بەجێهێشتووە و بەرەو پارێزگاکانی ناوەڕاستی عێراق رۆیشتوون."   رۆژی پێشتر، 12-1-2023، لەتیف رەشید، پێشوازی لە شاندێکی لیژنەی نیشتمانیی رزگارکردنی زۆنگاوەکان کرد. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی کۆمار، "کاری زۆر دەکرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجوومەنی باڵای ئاو کە دۆسییەی ئاو لە عێراق دەگرێتە ئەستۆ، جگە لەوەش ئاماژەی بۆ سوودوەرگرتن لە پلانی ستراتیژیی بەڕێوەبردنی ئاو کردووە کە تاوەکو ساڵی 2035ـە لە عێراق کە پلانێکی ئومێدبەخشە".   لەبڵاوکراوەکەی سەرۆکایەتی کۆمار "باسی لە بایەخی پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بە گشتی کردووە، بەتایبەت لە پرسی ئاو، دەبێت رێککەوتنگەلێک بکرێت جێی رەزامەندیی هەمووان بێت."   بانکی جیهانی دەڵێت، تاوەکو ساڵی 2050 گۆڕانکاریی گەورە لە کەشوهەوای عێراقدا روودەدەن، بارانبارین بە رێژەی 9% کەم دەبێتەوە، 17%ـی ئەو کەمبوونەوەیە لە مانگەکانی کانوونی یەکەم، کانوونی دووەم و شوبات روودەدەن.   تاوەکو ساڵی 2050 پلەی گەرماش لە عێراق دوو پلەی سیلیزی بەرز دەبێتەوە، شەپۆلەکانی گەرماش زیاد دەکەن.   جێی باسە عێراق زۆرترین سەرچاوەکانی ئاوی لە وڵاتانی دراوسێوە وەردەگرێت. لە تورکیا 80%، لە ئێران 7% و لە سووریا 4%.

هاوڵاتی دەزگای دژەتیرۆری عێراق ئەمڕۆ لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوه، هێزەکانیان لە چوارچێوەی ئۆپراسیۆنەکانی دژی چەکدارانی داعش، بەهاوکاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی دژەتیرۆر (CTG) لە سنوری پارێزگای سلێمانی، دو چەکداری داعشیان لە کەلار و بازیان دەستگیرکردوە. ئەوەشی خستەتەڕو، لە ئۆپراسیۆنێکی دیکەشدا هێزەکانیان لە پارێزگای کەرکوک روبەڕوی چەکدارێکی داعش بونەتەوە و لە بۆسەیەکدا کوژراوە. لەلایەکی تر هەرئەمڕۆ لە پارێزگای ئەنبار هێزەکانیان دەستیانبەسەر کۆگایەکی چەکدارانی داعشدا گرتوە و لەناویان بردوە،

هاوڵاتی لەڕاگەیەندراوێکدا نوسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، ئه‌مڕۆ هه‌ینی وردەکاری کۆبوونەوەی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی  سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، له‌گه‌ڵ فرانك ڤاڵته‌ر شتاینمایر سه‌رۆكی ئه‌ڵمانیا، له‌باره‌ی هاریكاری ئاڵوگۆڕی نێوان هه‌ردوو وڵات و چه‌ند پرسێكی دیكه‌ی هاوبه‌ش له‌ به‌رلینی پایته‌ختی ئه‌ڵمانیا خستە ڕوو. لەڕاگەیەندراوەکەدا هاتووه‌: محه‌ممه‌د شیاع سوودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، له‌گه‌ڵ فرانك ڤاڵته‌ر شتاینمایر سه‌رۆكی كۆماری ئه‌ڵمانیای فیدراڵ كۆبووه‌ و گفتوگۆكرا له‌باره‌ی په‌یوه‌ندییه‌ دووقۆڵیه‌كانی نێوان هه‌ردوو وڵات له‌هه‌موو بواره‌كانه‌وه، هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌ك پرسی‌ دیكه‌ی هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تی كه‌ جێگای بایه‌خی هاوبه‌شن، تاووتوێكران. هه‌روه‌ها گفتوگۆ له‌باره‌ی میكانیزمه‌كانی هاریكاری و ئاڵوگۆڕی نێوان هه‌ردوو وڵاتی دۆست و شێوازه‌كانی پێشخستن و فراونكردن له‌بواره‌ جیاجیاكانی ئابووری وه‌زه‌دا كرا، به‌ شێوه‌یه‌ك كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوو وڵات وپێشكه‌وتنی گه‌له‌كانیدا بێت.

هاوڵاتی   ساڵانە زیاتر لەچوار ملیار دۆلار بۆ كۆبوونی خۆراكی هاووڵاتیان لەعێراق تەرخاندەكرێت، بەنزیكەیی 40 ملیۆن هاووڵاتی سوودمەندن لەبەشە خۆراك، وەزارەتی بازرگانیش دەڵێت: لەساڵی رابردوودا 11 سەبەتەی خۆراكیان بەسەر هاووڵاتیاندا دابەشكردووە. لەگەڵ هاتنی هەر ساڵێكی نوێدا یەكێك لەو پرسە گەرمانە كەهاووڵاتیانی عێراقی بەخۆیەوە سەرقاڵ دەكات بەردەوامی بەشە خۆراكی مانگانەی هاووڵاتیانە لەلایەن حكومەت و زیادكردنی جۆرو بڕی دابەشكراوی ماددەكانی سەبەتەی خۆراكە. لەنوێترین راگەیەندراوی خۆیدا وەزارەتی بازرگانی عێراق ئاماژەی بەوەكردووە وەزارەتەكەیان توانیویانە خاوەن بەڵێنی خۆیان بن لەگەڵ هاووڵاتیانداو لەساڵی رابووردوو توانیویانە 11 سەبەتەی خۆراكی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەشبكەن و بەردەوامیشن لەدابینكردنی بڕی پێویست و تەواوەتی بەشە خۆراكی ئەمساڵ بۆ هاووڵاتیان. جەختیشی لەوەكردووەتەوە وەزارەتەكەیان سەرقاڵی باشتركردنی جۆرو بڕی ماددە خۆراكییەكانە بۆ ئەوانەی كەهەژارن و ئەوانەشی بەرنامەی چاودێری كۆمەڵایەتی دەیانگرێتەوە، ئەویش بەزیادكردنی یەک كیلۆگرام شەكرو یەک لیتر زەیت و 200 گرام شیرو 250 گرام چا و یەک كیلۆگرام ئاردی سفر بۆ هەر كەسێك، ئەوەشی روونكردووەتەوە لەئێستادا هەر هاووڵاتییەك كە بەشەخۆراكی مانگانە وەردەگرێت بڕەكەی یەک كیلۆگرام شەكرو یەک لیتر زەیت و سێ كیلۆ برنج و 400 گرام دۆشاوو 500 گرام نیسك و 500 گرام لەتكە نۆكە، باسیشی لەوەكردووە بڕی پێویست خۆراك بۆ مانگەكانی داهاتوو لەكۆگاكاندا هەن. بەشە خۆراكی مانگانەی هاووڵاتیانی عێراق پرۆسەیەكی گەورەی دابەشكردنی خۆراكە بەسەر هاووڵاتیانی عێراقداو لەئەیلولی ساڵی 1990ەوە دوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن عێراق و سەپاندنی سزای ئابووری بەسەر عێراقدا، لەلایەن دەسەڵاتی ئەوكاتی عێراقەوە جێبەجێكراوەو تائێستا بەردەوامی هەیە. لەنوێترین ئاماریشدا وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاشكرایكردووە لەساڵی 2022 رێژەی هەژاری گەیشتووەتە لەسەدا 25 لەناو هاووڵاتیانی عێراقدا لەكاتێكدا لەساڵانی 2019 و 2020 رێژەكە لەسەدا 20 بووە، هۆكاری ئەمەش دەرئەنجامەكانی پەتای كۆرۆناو راوەستانی جووڵە ئابوورییەكان و تەنگەژەی ئابووری و كەمبوونەوەی نرخی نەوت و راوەستانی پرۆژەكان بووە. بەپێی ئامارەكانی فەرمانگەی چاودێری كۆمەڵایەتی عێراقیش ژمارەی هەژارەكانی عێراق نزیكەی 11 ملیۆن كەسەو زیاتر لەپێنج ملیۆن كەسیش موچەی چاودێری كۆمەڵایەتییان هەیە. ساڵانە حكومەتی عێراق نزیكەی پێنج ملیار دۆلار لەبودجەی گشتی وڵات بۆ دابینكردنی ماددە خۆراكییەكان و ئارد بۆ هاووڵاتیان تەرخاندەكات و بەبڕوای بەشێك لەچاودێرانی ئابووریش بەشێكی زۆری ئەو پارەیە بەهۆی هێنانی ماددەی خراپ و گەندەڵیییەوە بەفیڕۆ دەچێت. بەپێی ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە هەر هاووڵاتییەكی عێراقی (جگە لەپارەی ئارد)، بەهای پارەی تەرخانكراو بۆ خۆراكی مانگانەكەی 8.90 دۆلارە، پارەی تەرخانكراوی مانگانەش بۆ 40 ملیۆن عێراقی نزیكەی 356 ملیۆن دۆلارە، پارەی تەرخانكراویش بۆ ساڵێك (12 سەبەتەی خۆراك)، چوار ملیارو 272 ملیۆن دۆلارە. چاودێرانی ئەو بوارە پێیان وایە گەندەڵی و بەهەدەردانێكی زۆر لەو بوارەدا دەكرێت و پەرلەمانیش ناتوانێـت لێپرسینەوە بكات، چونكە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێز لەناو پەرلەماندا نییە بۆ لێپرسینەوەو حزبە دەسەڵاتدارەكان لەپشت بەرپرسانی ئەو بوارەوەن و نایانەوێت لێپرسینەوە هەبێت تاگەندەڵی و پارە بەهەدەردانەكانیان ئاشكرانەبێت، ئەمەش وەهایكردووە گەندەڵییەكی بەرفراوانی ساڵانە ئەنجامبدرێت. هەموو ئەمانە لەكاتێكدایە محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە ئەو كەسانەی پلەیان لەبەڕێوەبەری گشتی بەرەو سەرەوەیە بەشە خۆراكی مانگەكەیان ببڕێت، هەروەها ئەوانەشی موچەی بنەڕەتییان لە دوو ملیۆن دینار زیاترە بەهەمان شێوە بەشە خۆراكەكەیان ببڕێت. وەزارەتی بازرگانیش رایگەیاندووە داوایانكردووە بەشە خۆراكی زیاتر لەپێنج ملیۆن هاووڵاتی ببڕدرێت كە لەدەرەوەی عێراق دەژین، بەڵام بەهۆی پێنەدانی ئامارو داتایەكی ورد لەلایەن لایەنە پەیوەندیدارەكانەوە بەوەزارەتەكە تائێستا نەتوانراوە ببڕدرێت.

هاوڵاتی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان بڵاویکردەوە، ئه‌مڕۆ هەینی ئاسمان لە نێوان نیمچە هەور و هەوری تەواو دەبێت، لەگەڵ ئەگەری بارینی نمەباران لە کات و ناوچەی جیاجیا، لە ناوچە شاخاوییە سنوریەکان ئەگەری بارینی کەمێک کڕیوە هەیە.  لەبڵاوکراوەکە ئاماژەی بەوەداوە، خێرایى با /  لە سەرخۆ و مامناوەند  دەبێت له‌ نێوان ( 10 -  20 ) كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێكدا ده‌بێت و ئاڕاستەی با باشوری خۆرهەڵات دەبێت، پلەکانی گەرماش نزمتر دەبێت بەراورد بە  تۆمارەکانی دوێنێ. سبەی ئاسمان هەوری تەواو دەبێت، لەگەڵ بارینی نمەباران لە هەندێک ناوچە بە تایبەت لە ناوچەکانی هەڵەبجە و سلێمانی کەشناسی پێشبینی کردوه، ڕۆژی شەممە ئاسمان هەوری تەواو دەبێت، لەگەڵ بارینی نمەباران لە هەندێک ناوچە بە تایبەت لە ناوچەکانی هەڵەبجە و سلێمانی و گەرمیان، لەناوچە شاخاوییە سنوریەکانی باکوری رۆژهەڵات ئەگەری بارینی کڕێوە و بەفرێکی کەم هەیە. خێرایى با لە سەر خۆ و مام ناوەند دەبێت و له‌ نێوان ( 10 -  20 ) كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێكدا ده‌بێت ئاماژەی بەوەش کردوه، خێرایى با لە سەر خۆ و مام ناوەند دەبێت و له‌ نێوان ( 10 -  20 ) كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێكدا ده‌بێت و ئاڕاستەی با / خۆرهەڵات دەبێت، پلەکانی گەرماش نزمتر دەبێتەوە  بە ( 1 تــا 2 ) پلە بەراورد بە  تۆمارەکانی ڕۆژی پێشو. کەشناسێ بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوه ڕاگەیاندوە؛ هەولێر  :  12 پلەى سیلیزى سلێمانی : 9  پلەى سیلیزى دهۆک  :  12 پلەى سیلیزى کەرکوک: 14 پلەى سیلیزى هەڵەبجە  : 9 پلەى سیلیزى زاخۆ :  12 پلەى سیلیزى سۆران:  8  پلەى سیلیزى گەرمیان :  15 پلەى سیلیزی

نرخی دۆلار بەرامبەر دینار 000 157 نرخی تمەن بەرامبەر دۆلار $100=4,120,000 نرخی لیرەی تورکی بەرامبەر دۆلار 1860=100$ ‎نرخی یۆرۆ بەرامبەر دینار 166,000=€100 ‎ زێڕ یەک مسقاڵ عەیارە 18 360 000 عەیارە 21 420 000

دوای ئەوەی لەگوندی پارتاشی كۆنی ناوچەی ئەرجیشی وان كەدەكەوێتە دۆڵی زیلان ئاوی بەنداوێك بەهۆی وشكەساڵییەوە كەمیكرد، ئێسك و پروسكی دەیان مرۆڤ لەدەوروبەری بەنداوەكە دۆزرانەوە. ناوەندی مافی مرۆڤی سەر بەسەندیكای پارێزەرانی وان، سەردانی ناوچەكەی كردو دەستی بەلێكۆڵینەوە كرد.  لەڕاگەیەندراوێكدا سەندیكای پارێزەرانی وان رایگەیاند: لەگەڵ ژمارەیەك رێكخراوی ناحكومی دیكە سەردانی ناوچەكەیان كردووەو سەرۆكی داواكاری گشتی ناوچەی ئەرجیشیان ئاگادار كردووەتەوە. حكومەتی توركیا بێدەنگە ئاژانسی میزۆپۆتامیا لەسەر ئەم پرسە چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژیان ئوزكاپلان، سەرۆكی لقی وانی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی توركیا كردووە، ئوزكاپلان ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: كە  لەناوچەكەدا ئێسك و پروسكی سەدان كەسیان دۆزیوەتەوەو وێنەیان گرتووە». ئاماژەی بەوەشكردووە، لێكۆڵینەوەی تەواویان لەسەر رووفاتەكان كردووە، راپۆرتێكیان پێشكەشی داواكاری كۆماری وان كردووەو دواتر چاویان بەبەرپرسان كەوتووەو دۆخەكەمان بەبەرپرسان راگەیاند، بەڵام ئێمە تاوەكو ئێستا نازانین، ئەو رووفاتانە كێن، تاوەكو ئێستا دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی حكومەت وەڵامی ئێمەیان نەداوەتەوە». هەدەپە داوای لێكۆڵینەوە دەكات  لەلایەكی دیكەوە، تەیب تەمەل پەرلەمانتاری پارێزگای وانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) پرسەكەی بردووەتە، پەرلەمانی توركیاو داوایكردووە كە پەرلەمان دەست بەلێكۆڵینەوە بكات، پێی وایە، رووفاتەكان هی ئەو كەسانە بن كە لەكۆمەڵكوژی زیلاندا كوژراون. موعەزەز ئورهان پەرلەمانتاری هەدەپەی وانیش لەمبارەیەوە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی ئەنجامدا. ئورهان ئاماژەی بەوەكرد كە ئێسك و پروسكێكی زۆری مرۆڤ لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوەو دەڵێت، « وەزارەتی دادمان لەم دۆخە ئاگاداركردووەتەوەو داوامانكردووە بەزوترین كات و بێ دواكەوتن دەست بەلێكۆڵینەوە بكرێت و پێویستە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەسەر ئەم پرسە روونكردنەوە بدات». هەدەپە لەداواكاریەكەیدا بۆ وەزارەتی داد شەش پرسیاری ئاراستەی وەزیری داد كردووە كەئەم پرسیارانەی لەخۆگرتووە: یەكەم؛ ئایا ئێوە دەستتان بەهیچ لێكۆڵینەوەیەك كردووە، سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانەی كە لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوە؟ ئایا دەتانەوێت هیچ روونكردنەوەیەك بدەن؟ دووەم؛ ئایا هیچ تووێژینەوە، لێكۆڵینەوەو راپۆرتێك سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانە ئەنجامدراون یان ئاراستەی ئێوە كراون؟ سێیەم؛ تایبەتمەندی چۆنایەتی و چەندایەتی ئێسك و پروسكەكان چین؟ پێشبینی دەكرێت ئێسك و پروسكی چەند كەس بن؟ چوارەم؛ ئایا لێكۆڵینەوەتان لەوە كردووە كەگۆڕی دیكەی بەكۆمەڵ لەو ناوچەیە هەبێت؟ پێنجەم؛ بۆ ئاشكراكردنی كۆمەڵكوژی زیلان و كۆمەڵكوژییەكانی هاوشێوە كە لەمێژووی توركیادا ناویاندەهێنرێت، هیچ هەوڵێك دەدەن؟ شەشەم؛ بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكان لەئەرشیفی دەوڵەتدا، لەدۆڵی زیلان چەند كەس كوژراون؟ ئایا هیچ لێكۆڵینەوەیەكتان كردووە كەئەو خەڵكەی كوژراون بەشێوەیەكی بەكۆمەڵ بەخاكسپێردران؟ گۆڕە بەكۆمەڵەكان لەكوێن؟ ئایا ئەو ناوچەیە پارێزراوە؟ كۆمەڵكوژی زیلان دوای شكستی شۆڕشی ئاگری لەساڵی ١٩٣٠ بەهاوكاری شای ئێران، دەوڵەتی توركیا لەباكووری كوردستان دەستی بەهەڵمەتێكی پاكتاوی رەگەزی بەرامبەر ئەو هاووڵاتیە كوردانە كرد كە لەگەڵ شۆڕشدابوون. یەكێك لەو ناوچانەی كەخەڵكەكەی رووبەڕووی هێرشی سوپای توركیا بووەوە، گوندەكانی دۆڵی زیلانی سەر بەناوچەی ئەرجیشی پارێزگای وانی باكوری كوردستان بوو. هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا، چەند مانگێك بەردەوامبوون و لەتەمموزی ١٩٣٠دا سەربازە توركەكان، هەموو رێگەكانی دۆلی زیلانیان داخست و دەستیان بەكوشتنی هاووڵاتیانی كورد، سوتاندن و تاڵانكردنی گوندو ماڵەكانیان كرد. رۆژنامەی حوڕیەتی توركی لەوكاتەدا خەڵكی ناوچەكەی بەپشتگیریكردن لەشۆڕش تۆمەتبار كردو رایگەیاند، ١٥ هەزار كەس لەدۆڵی زیلان كوژراون و ناوچەكە لە(یاخیبووەكان) پاككراوەتەوە، بەڵام بەگوێرەی شایەدحاڵەكان ٤٧ هەزار مرۆڤی بێتاوان لەژن و منداڵ و پیر كۆمەڵكوژكراون كە سەر بەهۆزەكانی حەسنا، زیلان، سبكان، ئەدمان بوون. هەروەها زیاتر لە ١٨٠ گوندی كوردەكان سووتێنران و ئەوانەی كە بەزیندوویی رزگاریان بوو، بۆ ناوچەكانی دیكەی باكوری كوردستان و هەندێكیان بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان ئاوارەبوون. هەرچەندە ناوەندی كۆمەڵكوژییە گەورەكە دۆڵی زیلان بوو، بەڵام هێرشەكانی سوپای توركیا بەتەنیا لەوێ نەوەستانەوە، بەڵكو هەموو ناوچەی سەرحەدی باكوری كوردستانی گرتەوە كەپارێزگاكانی، وان، موش، ئاگری و ئیدر دەكرێتەوە. بەگشتی لەهێرشەكانی توركیادا زیاتر لە ٥٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  حكومەتەكانی ئێران، سوریاو عێراقیش دەستیان لەكۆمەڵكوژكردنی كورددا هەبوو. دوای شكستی شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، بەرپرسانی توركیا سەردانی بەرپرسانی ئەو وڵاتانەیان كردو هەوڵیاندا ئەو شۆڕشگێرانەش دەستگیربكەن كەخۆیان گەیاندبووە دەرەوەی سنورەكانی توركیا. بەو هۆیەوە هەرسێ دەوڵەتە داگیركەرەكەی كوردستانیش لەدەستگیركردنی شۆڕشگێڕان رۆڵیان دەبێت و ژمارەیەك شۆڕشگێر دەستگیردەكرێن و رادەستی توركیایان دەكەنەوەو لەسێدارە دەدرێن. دەوڵەتی توركیا دوای شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، رایگەیاند كە ئیدی خەونی دەوڵەتی كوردیان لەچیای ئاگری خستووەتە ژێر گڵ، بەڵام ئەوەندەی نەخایاند، كەكوردانی باكوری كوردستان بەسەركردایەتی سەید رەزای دەرسیم شۆڕشیان بەرپا كرد. لەكۆتاییدا شۆڕشی سەید رەزاش بەدەردی شۆڕشی ئاگری براو لەدەرسیمیش بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەكان ٩٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  لەئێستاشدا كە ٩٢ ساڵ بەسەر كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلاندا تێپەڕیوەو ئێسك و پروسكی ئەو هاووڵاتیە كوردانە بەهۆی كەمكردنەوەی ئاوی بەنداوێكەوە دەركەوتوون، بەڵام دەوڵەتی توركیا نایەوێت راستییەكان ئاشكرابكات و خۆی كەڕ، لاڵ و كوێر كردووە لەئاست ئەو كۆمەڵكوژییە كە لەجیهاندا كەموێنەیە. ئێران

118 رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە لە شارەگەورەکان دروشم نوسین و سوتاندنی پۆستەر و هێماکانی کۆماری ئیسلامی بەردەوامبون و ئەمڕۆش ژمارەیەک گەنجی دیکە لە شارەکانی رۆژهەڵات دەستگیرکران و سێ گەنجیش بە دانانی بارمتە ئازاد کران رێکخراوێکی نێودەوڵەتی ئاشکرای دەکات کە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئەوپەڕی توندوتیژیی دژی ناڕەزایەتییەکان بەکار هێناوە. دەستگیرکردنی لاوان و چالاکوانان لە بۆکان، مەهاباد، سنە و کامیاران رۆژی پێنجشەممەش بەردەوامبو و سێ گەنجیش دوای زیاتر لە دو مانگ دەستبەسەریی و زیندان بە دانانی بارمتە بە مەرج تا کاتی دادگاییکردنیان لە مەهاباد و بانە و سەقز ئازاد کران. لە شیراز و بەندەرعەباس و ئەسفەهان سوتانی پۆستەری بەرپرسان و هێماکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامبو و نوسینی دروشم لە تاران و چەند شارێکی دیکە دژی دەسەڵاتی وڵاتەکە بەردەوامبو. رێوڕەسمی بەخاکسپاردنی محەمەد مورادی، تەمەن 37 ساڵی خەڵکی شاری کرماشان لە شاری لیۆن لە فەڕەنسا بەرێوچو کە لە پێناو راکێشانی سەرنجی جیهان بۆ ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران و ئاستی سەرکوتی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە، خۆی خستە روباری (رۆن) لە فەڕەنسا و گیانی لەدەستدا. محەمەد کە خوێندکاری زانکۆ بو لە بەشی مێژوی زانکۆی لیۆن لە فەڕەنسا پێشتر لە تۆمارێکی ڤیدیۆیی رایگەیاندبو ئەو هەنگاوەی تەنها لە پێناو گەیاندنی دەنگی خەڵک و ئازادیخوازانە بۆ جیهان هەوڵدان بۆ راگرتنی کۆماری ئیسلامی ئێرانە.  خامنەیی دەستخۆشی لە ئەندازیاری ناڕەزایەتییەکانی ئێران دەکات عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە وتاری رۆژی پێنجشەممەی وتی: وەک کەسێک کە چاودێریی روداوەکانی کردوە دەستخۆشی لە ئەندازیاری ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە دەکەم چونکە بە رێکوپێکی هەر شتێکی لە شوێنی خۆی و بە قەبارەی خۆی رێکخستبو. توانجەکەی خامنەیی لە کاتێکدایە ئەو لە چەند وتارێکیدا خۆپیشاندەرانی بە دەستی دەرەکی و ناپاکی تۆمەتبار کردوە.   سێدارە سنورەکانی تێپەڕاندوە هیومان رایتس وۆچ راپۆرتێکی 700 لاپەڕەیی سەبارەت بە دۆخی مافی مرۆڤ لە جیهاندا بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەسەرکوتی لە توندی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کردوە. لە بەشێک لەو راپۆتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە دوای مەرگی ژینا ئەمینی و کاردانەوەکانی، ئاستی سەرکوت و زیندان و ئەشکەنجە و کوشتن بە شێوەیەکی بەرچاو لە ئێران زیادی کردوە و کۆماری ئیسلامی بۆ سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان هێزی توندی بەکارهێناوە. رێکخراوەکە ئاشکرای کردوە تەنها لە 10 مانگدا 306 کەس لە ئێران لەسێدارە دراون. دورخستنەوە مامۆستای زانکۆ بەهۆی دژایەتی سێدراە بڕیاری دورخستنەوەی مامۆستایەکی زانکۆ و شارەزای یاسا درا کە دژی پڕۆسەی دادگایی دەستگیرکراوانی ناڕەزایتییەکان هەڵوێستی دەربڕیبو و رایگەیاندبو هیچ لەو دانیشتنانەی کە سزای سێدارەی تێدا دراوە یاسایی نەبوە و پێچەوانەی یاسا و شەرعی ئیسلام بوە. محسن بورهانی مامۆستای زانکۆ و شارەزای یاسایی بە بڕیاری دەستەی زانستی زانکۆی تاران لە پیشەی مامۆستایەتی دورخرایەوە لە کاتێکدا بە یەکێک لە شارەزا یاساییە ناودارەکانی ئێران لەقەڵەم دەدرێت. 700 نوسەری و ئەدیبی ناوداری جیهان لە ئەمریکا و ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەریتانیا و ناوخۆی ئێران و دەیان وڵاتی دیکە بەیاننامەیەکیان بە ناوی (راپەڕین دژی سێدراە) بڵاو کردەوە و داوایان لە وڵاتان و سیاسەتمەدارانی جیهان کرد بە هەموشێویەکە هەوڵی راگرتنی سزای سێدارە بدەن لە ئێران. لە هندستان دژایەتیی لەسێدرەدان لە ئێران دەکرێت چالاکوانێکی کچ لە هندستان وەک ناڕەزایەتیی بەرامبەر لەسێدراەدانی گەنجان لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە چالاکیی جیاواز ئەنجام دەدات.   بەخشین چاو بۆ ئازادیی‌! نزیکەی 600 کەس لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەکان بە گوللـەی ساچمەیی، چاوێک یان دووچاویان لەدەست داوە. زۆربەی ئەو کەسانەی کە بونەتە قوربانیی گوللـەی ساچمەیی و توندوتیژیی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە ناڕەزایەتییەکاندا، بە بڵاوکردنەوەی پەیام و پۆست لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان رایانگەیاندوە؛ چاویان پێشکەشی ئازادی و خەڵک و خاکی وڵاتەکەیان کردوە.   بودجە سوپای پاسداران زیاد دەکات بە پێی پڕۆژە یاسایەکی نوێ لە ئێران بودجەی سوپای پاسداران لە ساڵی داهاتودا 131% زیادی کردوە و گەیشتوەتە 119 تریلیۆن تمەن کە دەکاتە نزیکەی دو ملیارد و 700 ملیۆن دۆلار بودجەی ساڵی رابردوی ئەو سوپایە بە تمەن 80 تریلیۆن و 600 ملیارد بوە. سوپای پاسداران زیاترین رۆڵی لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان بینیوە و نزیکەی 50 ئەندام و چەکداریان لە ناڕەزایەتییەکاندا کوژراون.        ئێران باڵیۆزی سوید لە تاران بانگهێشت دەکات و هۆشداریی دەدات لەوە بە ناوی ئازادییەوە نابێت بێڕێزیی بە نەتەوە و ئایین و کەمینەکان بکرێت. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بەهۆی بڵاوبونەوەی کاریکاتێری رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە بڵاوکراوەی شارلی ئیبدۆ باڵیۆز سویدی لە تاران بانگهێشت کردوە چونەکە سوید لە ئێستادا سەرۆکایەتیی یەکێتی ئەوروپا دەکات.  

هاوڵاتی میدیاکانی یەکێتی لەزاری بەرپرسی مەڵبەندی دهۆکی یەکێتییەوە بڵاویانکردۆتەوە دوو هەفتەیە پارتی دوو کارگێڕ کۆمیتەی ڕفاندووە. لێپرسراوی مەڵبەندی دهۆکی یەکێتی بەمیدیای فەرمیی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بەمیدیاکانی حزبەکەی ڕاگەیاندووە:  دوو هه‌فته‌یه‌ ئاسایشی پارتی دوو كارگێڕی كۆمیته‌ی دینارته‌ی سه‌ر به‌مه‌ڵبه‌ندی دهۆكی یه‌كێتی رفاندوه‌و بێ سه‌روشوێنی كردون،   ته‌نها ده‌زانین ئه‌و كادرانه‌ی یه‌كێتی له‌لای ئاسایشی پارتییه‌ له‌دهۆك، چه‌ندجارێك پارێزه‌كانمان هه‌وڵیانداوه‌ سه‌ردانیان بكه‌ن و بیانبینن، به‌ڵام ئاسایشی دهۆك رێگه‌ی نه‌داوه‌. ئاماژە بەوەشکراوە ئه‌مه‌ یه‌كه‌مجارنیه‌ ئاسایشی پارتی له‌هه‌ولێر و دهۆك كادرانی یه‌كێتی به‌ بیانوی جیاجیا ده‌ڕفێنرێن و بێ سه‌روشوێنیان ده‌كه‌ن، له‌ساڵانی رابردووشدا چه‌ندین حاڵه‌تی دیكه‌ی له‌وشێوه‌یه‌ له‌و دووپارێزگایه‌ روویانداوه‌، به‌ڵام له‌م كابینه‌یه‌دا ئه‌و حاڵه‌تانه‌ تۆختربوونه‌ته‌وه.

هاوڵاتی   ئەمڕۆ وەزارەتی دەرەوەی رووسیا لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند،  کە لە ئەنجامی هەڵوێستەکانی بەریتانیا و دژایەتیەکانی لەندەن دژی ڕووسیا، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا و ٣٦ بەرپرسی کابینەکەی، هەروەها چەندین ڕۆژنامەنوسی بەریتانیاش دەخاتە لیستی ڕەشەوە. وزارەتی دەرەوەی ڕوسیا، ئاماژەی بەوەکردووە بەریتانیا لەگەڵ واشنتن بەردەوامن لە هەڵوێستەکانیان دژ بەڕووسیا وپەرەدان بە " ڕوسۆفۆبیا"، هەربۆیە چەندین وەزیری سەر بەکابینەی ڕیشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی نوێی بەریتانیا خراونەتە لیستی ڕەشی ڕوسیاوە، کە لەناویاندا ژمارەیەک ڕۆژنامەوان و بەرپرسی جێبەجێکردنی یاسا وئەمنیشیان تێدایە. هاوکات وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا، بانگەشەکان وگوتارەکانی بەریتانیا وئەمریکای بە پڕوپاگەندە لە قەڵەم داوە وڕایەگەیاندووە بەریتانیا دژایەتی خەڵکی ڕووسیا و نەتەوەکەی دەکات، هەروەها ڕۆژئاوا ناتوانێ لە حوکمەتی نازی ئۆکرانیا تێبگات. هەروەها لەمیانەی بەیاننەماکەدا وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا رایگەیاندووە کە هەڵوێستەکانی بەریتانیا کە دژ بە ڕووسیا ونەتەوەکەی گرتویەتیە بەر بەبێ وەڵآم نامێننەوە،وتیشی بەریتانیا بەبێ هیچ هۆکار وبیانویەک هەموو گفتوگۆیەکی بنیادنەر لەگەڵ ڕووسیا رەت ئەکاتەوە. ئەم سزایانەی ڕووسیا بۆ سەر بەریتانیا لەکتێکدایە کە سەرەتای دەستپێکی جەنگی داگیرکاری ڕووسیا بۆسەر ئۆکرانیا وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا وئەمریکا چەندین سزای سەختیان بەسەر ڕوسیا وبەرپرسە سیاسی و سەربازیەکانی ڕووسیادا سەپاندووە، هاوکات هەموو جۆرە هاوکاری و پاڵپشتیەکیان بۆ ئۆکرانیا دابین کردووە لە جەنگی دژ بە ڕووسیا، لە ماوەی ڕابردوودا لەلایەن بەریتانیاوە چەندین بازرگان وسیاسەتمەدار خراونەتە لیستی سزاکانی بەریتانیاوە کە لەناویاندا یاریدەدەری پوتین و هاوسەری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا هەیە.