هاوڵاتی ئه‌مڕۆ خوێندنه‌وه‌ی دووه‌م بۆ پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان كراو به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانیش له‌دژی پرۆژه‌كه وه‌ستانه‌وه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان خرایه ده‌نگدانه‌وه، به‌ڵام به‌شێك له‌ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له‌دژی وه‌ستانه‌وه‌و ئاماژه‌یان بۆ ئه‌وه‌كرد، ئێمه له‌دوای 6-11 ، ده‌وامی تێداناكه‌ین." به‌شێك له‌په‌رله‌مانتاران پێیان وایه، درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مان وه‌ك رێگه‌پێدان و به یاساییكردنی دزیكردنه، هیچ یاسایه‌ك نیه ته‌مه‌نی په‌رله‌مان درێژبكاته‌وه. ئاماژه‌یان به‌وه‌شكرد، "پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان خیانه‌ته له خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان و ده‌بوو ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان زووتر هه‌ڵپه‌سێردرایه نه‌ك ماوه‌ی درێژبكرێته‌وه."
.jpg)
عەمار عەزیز سەرەڕای دەركردنی چەندین بڕیارو زنجیرەیەك رێوشوێن بۆ قەدەغەكردنی كاری پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل لەدهۆك، بەڵام تائێستا بەشێكیان كاردەكەن و بڕیارەكانی حكومەت راینەگرتوون. رۆژی 29ی ئەیلولی 2022 عەلی تەتەر ، پارێزگاری دهۆك رایگەیاند: چەندین رێنمایمان دەركردووەو كاری هەموو پاڵاوتگەكانمان راگرتووە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی پاڵاوتگەكان كاركردنیان رانەگرتووەو بەردەوامن. مەهدی حەسەن عەلی ، دانیشتووی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت:» تا ئەم خولەكەی لەگەڵ تۆدا قسە دەكەم بۆنی ناخۆش و دووكەڵی پاڵاوتگەكان بەناوچەكەدا بڵاوە، ناوچەكە دیارە واتە هێشتا بەشێكیان كاردەكەن ، ئەوەش مانای وایە كەخاوەنی ئەو پاڵاوتگانە لەحكومەت بەهێزترن، ئەگەر وانەبێت چۆن بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران پێشێل دەكەن و بەڕۆژی رووناك نەوتی خاویان بۆ دەڕوات و حیساب بۆ هیچ كەس و لایەنێك ناكەن، نازانم ئەمە چ جۆرە ویژادانێكە خەڵكەكە خەریكە لەناو بۆنی ناخۆش و دووكەڵی رەش دەخنكێت». وتیشی:» چارەسەری ئەم گرفتە ئاسانە بەڵام پێویستی بەئیرادەیەكی بەهێز هەیە، لەهەمووشی گرنگتر پێویستە نوێنەرانی خەڵكی ئەم ناوچەیە سەردانی ئیدارەی پارێزگای دهۆك بكەن و بەناوی خەڵكەوە داوایان لێبكەن بەیەكجاری كاری ئەو پاڵاوتگانە دابخەن، ئێمە نامانەوێت بەشێوەی ئاژاوەگێڕی كێشەكە چارەسەر بكرێت بەڵام ئێمەش بێزاربووین تاكەی سەبر بگرین «. ئیدریس حەسەن، كەهاووڵاتیەكی تری سنوری قەزای سێمێلە بەهاوڵاتی وت: ئیمزامان كۆكردووەتەوە بۆ داخستنی پاڵاوتگە نایاساییەكان و دواتر رادەستی ئیدارەی پارێزگای دهۆكمان كردووەو دەیانجاری تریش هەوڵمانداوە تا لەم كێشەیە رزگاربین بەڵام هەر سوودی نەبووە، ئێستاش بەشێك لەپاڵاوتگەكان بەقاچاغ كاردەكەن، چەندین ساڵە ئەم دوكەڵا و ژەهرە بەسەر ناوچەكدا بڵاوبووەتەوەو سەدان كەسی تووشی نەخۆشی خراپ كردووە». سەبارەت بەپاڵاوتگە نایاساییەكان عەبدولسەمەد تێلی، سەرۆكی لیژنەی وەزەو پیشەساری لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: « تائێستا حەوت جار بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری پارێزگای دهۆك لەلایەن ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی ناوخۆو پارێزگار دەرچووە، بەڵام هیچیان وەك خۆی جێبەجێ نەكراوە، دواینجار كەبەدواداچوونم بۆكردووە تا 27ی ئەیلولی 2022 بەشێكیان هەر كاردەكەن، نەوتی خاویان بۆ دەڕوات، ئیرادەیەكی بەهێز نیە لەبەرئەوە باوەڕناكەم بەیەكجاری هەموویان دابخرێن «. وتیشی:» من یەك نموونە باس دەكەم، لە 6ی ئابی 2015 ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەتێكڕای دەنگ بڕیاریدا كەنابێت چیتر ئەو پاڵاوتگانە كاربكەن، رۆژی دواتر واتە لە 7ی ئابی هەمان ساڵ فەرهاد ئەتروشی، پارێزگاری پێشووی دهۆك بڕیارەكەی ئەنجومەنی وەك خۆی جێبەجێكرد، بەڵام بەداخەوە تەنها بۆ ماوەی سێ مانگ داخران و دواتر دەستیان بەكاركردەوە ئەوەش بەهۆی دەستتێوەردانی چەند كەسێك، ئەمە لەكاتێكدایە، ئەنجومەنی پارێزگا بڕیاری داخستنی یەكجاریی پاڵاوتگەكانی دەركردووە كە لەبەرامبەردا حكومەت پاڵاوتگەیەكی مۆدێرن و پێشكەوتوو لەو ناوچەیە بنیات بنێت». سەرۆكی لیژنەی وزەو پیشەساری لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:» خاوەنی پاڵاوتگەكان بەناوی كارگەی پلاستیك و پیشەسازی دیكەوە كاری پاڵاوتنی نەوتی خاو دەكەن، جگە لەوەی زیادەڕەوییان كردووەتەسەر موڵكی شارەوانی، ماوەی 15 ساڵیشە یەك دیناریان نەداوەتە حكومەت، داخستنی پاڵاوتگەكان شتێكی قورس نیە تەنیا بەڕێگریكردن لەو تانكەرانەی نەوتی خاویان بۆ دابیندەكەن چارەسەر دەبێت، ئەگەر نەوتی خاویان پێنەگات ناچاردەبن واز لەكاركردن دەهێنن، جگە لەبڕیاری وەزیری ناوخۆو پارێزگاری پێشوو، ئەنجومەنی وەزیران لەساڵانی 2018، 2019 ، 2020 بڕیاریداوە كەدەبێت بەیەكجاری دابخرێن، بەڵام بێسوود بووەو هەر دانەخراون». هاوكات شەمعون شلیمون ئیشو جێگری پارێزگاری دهۆك لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل دەمێكە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە دەرچووە، عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆك لەڕۆژی پێنجشەممە 29ی ئەیلول لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان لەسەر ئەم پرسە كۆبوونەوەیان كردووەو كۆمەڵێك رێنمایی دەركراوەو كاری هەموو پاڵاوتگەكانی راگرتووە، هەركەسێكیش پابەند نەبێت ئەوا بەدڵنیاییەوە بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و سزا دەدرێت». بەڵام ئیدریس حەسەن كە هاووڵاتییەكی سنوری قەزای سێمێلە دەڵێت: « رۆژێك دوای بڕیارەكەی پارێزگاری دهۆك، من خۆم ڤیدیۆم كردووە و نەوتی رەش گواستراوەتەوە بۆ كواشێ بەمەبەستی پاڵاوتن، هەروەها لەساڵی 2010 چەندین جار بڕیار دەركراوەو رێوشوێن گیراوەتەبەر، هەندێك لەپاڵاوتگەكان بەتەواوی داخراون و كارناكەن، بەڵام بەشێكی دیكەیان حساب بۆ هیچ بەرپرسێكی حكومی ناكەن و بەردەوامن لەكاركردن». وتیشی:» بەهۆی پیسكردنی هەوای ناوچەكەوە بەردەوام ماسك دەبەستین، بەشەوان بۆنێكی ئەوەندە ناخۆش بەسەر ناوچەكە بڵاودەبێتەوە باوەڕناكەم لەهیچ شوێنێكی تر ئەو بۆنە بوونی هەبێت، ماڵی من زۆر دوورنیە لەپاڵاوتگەكان، بەڵام خەڵكی گوندی كواشێ كەتەنها كێلومەترێك لێی دوورن كاریگەری خراپی لەسەر ئەوان یەكجار زیاترە لەئێمە «. دڵشاد عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری فەرمانگەی ژینگە لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: « زۆرجار بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل دەرچووە، دوایین بڕیار لە 2021 بوو بەڵام بۆ هەر جارێك ماوەیەكی كەم كاریان نەكردووە دوای ماوەیەك جارێكی تر دەستیان بەكاركردن كردووەتەوە، وەكو بەڕێوەبەرایەتی گشتی فەرمانگەی ژینگە لیژنەیەكی جێگیرمان لەكواشێ داناوە تاڕێگری لەكاری پاڵاوتگەكان بكات، ئەوەی پەیوەستە بەئێمە بەزیادیشەوە كردوومانە بەڵام دەبێت هەموو لایەنێك لەگەڵ ئێمە هاوكاربن تابتوانین رێگری لەكاری ئەوان بكەین«. وتیشی: « پێش چەند مانگێك نزیكەی حەوت پاڵاوتگەی كواشێ بەبڕی هەشت ملیۆن دیناری عێراقی سزادراوە ، دوایین كۆبوونەوەی ئێمە لەگەڵ پارێزگاری دهۆك لە 29ی ئەم مانگە بوو، لەكوبوونەوەكەدا كە ژمارەیەك بەرپرسی پەیوەندیدار ئامادەیبوون، پارێزگاری دهۆك جەختی لەوە كردووەتەوە كەنابێت هیچ پاڵاوتگایەك لەو سنوورە ئیش بكات، هەستم كرد كەئیرادەیەكی زۆر بەهێز هەیەو بەپێی زانیارییەكانم ژمارەیەك پۆلیسی تر بۆ چاودێریكردن زیاد دەكرێن، هەروەها بۆ ماوەی 24 كاتژمێر چاودێری پاڵاوتگەكان دەكرێن، ئەگەر ئەمە بەبەردەوامی بكرێت ئەوا بەدڵنیاییەوە كۆتایی بە بابەتەكە دەهێنێت».
.jpg)
عه‌مار عه‌زیز كارگه‌ی چه‌م بۆ به‌رهه‌م هێنانی ئاوی ته‌ماته و موره‌با له سنوری قه‌زای سێمێل دروستكراوه، له‌قوناغی یه‌كه‌م رۆژانه100تۆن ته‌ماته وه‌رده‌گریت، هه‌روه‌ها رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ترێ و سێف بۆ دروستكردنی موره‌با وه‌رده‌گرێت. هێرش ڕه‌شید، پارێزه‌ری كارگه‌ی چه‌م به هاوڵاتی ی وت: كارگه‌كه‌مان له‌سه‌ر روبه‌ری 25دۆنه‌م زه‌وی دروستكراوه، 5ملیۆن دۆلار خه‌رجی بووه‌و زیاتر له150كرێكار له‌كارگه‌كه‌دا ئیش ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها سه‌دان جوتیاری سنوری پارێزگای دهۆك لێی سوود مه‌ند ده‌بن" هێرش ره‌شید وتیشی" پرۆژه‌كه له‌قۆناغی كۆتایی دایه و به‌منـزیكانه ده‌ست به وه‌رگرتنی به‌رهه‌می جوتیاره‌كان ده‌كه‌ین و كارگه‌كه به‌ته‌واوی ده‌كه‌وێته كار، به‌دڵنیایه‌وه ده‌توانین رێژه‌یه‌كی زۆر له ئاوی ته‌ماته و موره‌با بۆ دهۆك و ته‌وای هه‌رێمی كوردستان دابین بكه‌ین. ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو: ئامانجی سه‌ره‌كیمان پشتگیری و هاوكاری جوتیاره‌كانه هه‌روه‌ها گرنگیدانه به به‌رهه‌می خۆماڵی ".
هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران و پاوڵا گانلی باڵیۆزی ئۆسترالیا لە عێراق لە كۆبونەوەیەكدا تاوتوێی چەند پلانێکی هاوبەشیان کرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی کێشە ژینگەییەکان و ئاسایشی ئاو و قەیرانی وشکەساڵی. هەروەها هەردوولا جەختیان کردەوە لەسەر پێویستی کاری هاوبەش بۆ دانانی پلانی گونجاو بۆ پاراستنی ژینگە و پاراستنی ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی قەیرانی وشکەساڵی لە عێراق و هەرێمی کوردستان. هاوكات لە کۆبوونەوەکەدا بڕیاردرا حکومەتی ئۆسترالیا کۆمەڵێک پسپۆڕ بنێرێتە هەرێمی کوردستان تا هاوکاری حکومەتی هەرێم بکەن لە دانان و جێبەجێکردنی ستراتیژی گونجاو لە بوارەکانی ژینگە و ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوی وشکەساڵی. بڕیاریش درا بۆ هەمان مەبەست لە داهاتوویەکی نزیکدا چەند کۆمپانیەکی تایبەتمەندی ئۆسترالی سەردانی هەرێمی کوردستان بکەن.
ئیمان زەندی رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان لەمساڵدا پارەی بۆ تەرخان نەكراوە، كۆی بودجەی تەرخانكراوی پرۆژەكە ٤٤ ملیار دینارەو رێگاكە ١٧ كیلۆمەترەو تەنها حەوت كیلۆمەتری تەواونەكراوەو بڕی حەوت ملیار دیناری پێویستە بۆ تەواوكردنی. رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان ١٧ كیلۆمەترە و ١٠ كیلۆمەتری قیری بۆ كراوە، بەڵام چینێك قیری ماوە كە چوار سانتیمە، حەوت كیلۆمەتری ماوەو بڕی حەوت ملیاری پێویستە، هەروەها پڕۆژەكە بەدوو قۆناغە، قۆناغی یەكەمی لەساڵی ٢٠١٢ دراوە بەكۆمپانیاكانی قەڵا و پورنامی ئێرانی بەشێوەی تەندەر، بەڵام كۆمپانیای قەڵا لەپڕۆژەكە كشاوەتەوەو پورنام لە ٢٥/٧/٢٠١٢وە مۆڵەتی كاركردنی پێدراوە. سەباح شەهید فەتاح، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی رایگەیاند:»گرفتی حوکمڕانی هەیە لەكوردستان بەمەش جیاوازییەكی زۆر لەنێوان پارێزگاكان هەیە، بەڵام دەبوو ئەم رێگا ستراتیژیە دەمێك بێت تەواو بكرایە، بەداخەوە بەردەوام گرفتی بۆ دروستدەكرێت، رێگای سلێمانی - دەربەندیخان لەسەر داهاتی ناوخۆی سنوری ئیدارەی پارێزگای سلێمانی و گەرمیان دروستدەكرێت كە نابێت ئەم پڕۆژانە لەسەر داهاتی ناوخۆ بن». وتیشی: «لە بەدواداچوونێكماندا سەردانی بانكی ناوەندی هەرێممان كردو بەڵێنیان پێداین هەفتانە ٥٠ ملیۆن دینار بۆ رێگای زەڕایەن هەتا چنارە تەرخان بكەن، پاشان سەردانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەمان كردو بەئامادەبوونی لایەنە پەیوەندیدارەكان نووسراومان پێشكەشكردن هەتاوەكو ئەو بڕەی بۆ خەرجبكرێت». سەباح شەهید فەتاح دەڵێت: «ئەو پردانەی زەرایەن كە گرفتی دروستكردوە لەڕێگا كۆنەكەیەو تەواو بووە، بەڵام ئیشكردنی لەبەشێكیدا ماوە لەگەڵ ئەندەرپاسێك لەلای قلیجە كە رێگا تازەكە بەكۆنەكەوە دەبەستێتەوەو ئەو پردانەش بڕیاروابوو كۆمپانیای پورنام جێبەجێكاری پرۆەژكە بیكات». هاوكات رەمەزان نامیق، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی بەوردی باسی لەگرفتەكانی ئەم ڕێگایە كردو دەڵێت: «لەماوەی پێنج ساڵی رابردودا بەدواداچوونمان بۆ ئەم بابەتە كردووە، بڕی ئەو گوژمەی بۆ تەواوكردنی تەرخانكراوە ٤٤ ملیۆن دینارە، بەڵام نەتوانراوە ئەم بڕە پارەیە خەرجبكرێت، حكومەت گەنجینەكانی بەتاڵن و ٧٥٠ پڕۆژە لەسنوری پارێزگای سلێمانیدا هێشتا تەواو نەكراون و پێویستیان بەسەدان ملیار دینارە، كۆمپانیاكان مایەپوچبوون و زۆربەی پارەكانیان كراوە بەچەك و كەدەچنە بانك بۆیان ساغنابێتەوەو ناچارن لەبازاڕ بە لەسەدا ٤٠ بۆ ٥٠ بیفرۆشنەوە»، و وتیشی: «خاوەن كۆمپانیاكان دێنە لامان بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكان بەڵام كە دەبینن پارە لەبانكدا نیە متمانەیان نیە، چونكە كۆمپانیای پورنام پارەی سێ چەكی وەرنەگرتوە كە بریتین لە ٦٠٠ بۆ ٧٠٠ ملیۆن دینار لەگەڵ ملیارێك دیناری پێشتر». حكومەت كۆمپانیای پورنام بەكەمتەرخەم دەزانێت لەتەواونەكردنی ئەم رێگایە، رەمەزان نامیق دەڵێت: «لایەنە پەیوەندیدارەكان و سەرپەرشتیكاران ئەم كۆمپانیایە بەوە تاوانباردەكەن پارەی زۆری وەرگرتوەو كاری كەمیكردوە بەڵام كۆمپانیاكە بە پێچەوانەوە قسە دەكات و بۆ سەلماندنی قسەكانیشی لیژنەیەكی هونەریان لەئێرانەوە ناردووە كەدەڵێین پورنام كاری زۆریكردوەو پارەی كەمی وەرگرتووە، كاتێك لەكوردستانیش بەدواداچوون دەكرێت پێچەوانەكەی دەردەچێت، بەمەش وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە لەسلێمانی لیژنەیەكیان پێكهێناوە كە كۆنوسی كۆتایی دەنوسن لەسەر ڕاستی ئەم بابەتە دەبێت كۆمپانیاكە و حكومەت پاپەندبن بەو لیژنەیەوە بۆ بڕیاری كۆتایی». هاوڵاتی چەندینجار پەیوەندی بەكۆمپانیای پورنامی ئێرانەوە كرد بەڵام ژمارەكە بەردەست نەبوو. لەسلێمانی كورتهێنان هەیە ئەو دوو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگا سەباح شەهید فەتاح و رەمەزان نامیق یەكێك لەهۆكارەكانی كورتهێنانی داهاتی ناوخۆی سلێمانی بۆ مەرزەكان دەگەڕێننەوە و دەڵێن: «مەرزی پەروێزخان و باشماخ و حاجی ئۆمەران و تیلەكۆ لەگەڵ پشتەو سەیرانبەن داهاتیان نەزانراوە، مەرزی باشماخ بەرێژەی نزیكەی ٤٠٪ كەمیكردووە چونكە لەباشماخ و حاجی ئۆمەران باج هەڵگیراوە لەسەر زیاتر لە ٨٠ شتومەك «. قۆناغی دووەمی رێگاكە دروستكردنی دوو تونێلە كە وەكو قەدبڕێكە و سلێمانی و گەرمیان بەیەكەوە دەبەستێتەوە و لەسەر رێگا كۆنەكە نابێت بەڵكو لەگوندی چنارەوەو بەئاراستەی ناوتاق تا ئەودیوی دەربەندیخان دریژ دەبێتەوە، بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی باسكردنی ئەو دوو تونێلە تەنها بانگەشەیی میدیایی دەسەڵاتەو لەواقیعدا بوونی نیە. پڕۆژەی رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان كاركردن تێیدا وەستاوەو شێوازی كاركردنی كۆمپانیاكەش لەپڕۆژەكەدا سەرەتا بڕینی بۆكردووە پاشان تێكەڵەڕێژكردن ئەویش بەردی هاڕاوە دواتر قیركردن بەسێ چین كە بۆ بارهەڵگری قورسیە، دواتر چینی قیری زبر ستاپ لایزەرو تایم لایدەر لەگەڵ پۆڵیمەر، سێ بۆ حەوت مەتر چوارگۆشەش یەك تۆن قیری پێویستە. محمد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگاوبانی سلێمانی لەگفتوگۆیەكی هاووڵاتیدا ئاماژە بە دوو هۆكاری پەكخستنی پڕۆژەی سلێمانی-دەربەندیخان كردو رایگەیاند: «ئەم رێگایە ئەمساڵ گوژمەی بۆ تەرخاننەكراوە گەر ساڵانەش پارە بۆ پڕۆژەكان تەرخان نەكرێت ناتوانین كاری تێدا بكەین، دووەم بەڵێندەرەكەش كەمتەرخەمە كێشەی تەكنیكی و هونەریمان لەگەڵیاندا هەیە لەگەڵ بابەتی پێوانەكردن، چەندین لیژنەمان پێكهێنا بۆ كەمتەرخەمیەكان بەڵام نەگەشتین بەئەنجام چونكە بەوجۆرەش لەوانەیە كێشەی تەكنیكیمان لەگەڵ بەڵێندەرەكە چارەسەر نەبێت، من كەمێك رەشبینم لەو پڕۆژەیە چونكە خۆمان پارەی تەرخانمان نیە و گەر تەرخانیش هەبێت ئەوكاتە كێشەی هونەریمان لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە دەبێت». وتیشی: «پڕۆژەی دوسایكردنی زەڕایەن-دەربەندیخان لەسەدا ٧٥ی تەواو بووە، بۆ هەموو پڕۆژەكە بەنزیكراوەیی گوژمەكەی ٤٤ ملیار دینارە كەدەبێت بەو بڕە پارەیە هەموو پڕۆژەكە تەواو بكرێت، لەو باوەڕەدا نیم بۆ ئەمساڵ گوژمەی پێویست دابین بكرێت، كەمی نەختیەنە لەبانكی سلێمانی هەموو پڕۆژەكانی سلێمانی پەكخستووە. شیرین كاوە گەرمیانی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكیدا بە هاوڵاتی وت:»ساڵی رابردوو بۆ پرۆژەكە كۆمەڵێك پرسیارم كردووە لەوەزیری ئاوەدانكردنەوە، بە نووسراوو یاداشت رێكارمان گرتوەتەبەر بەپێی مادەی ٦٦ی لەپەیڕەوی ناوخۆ وەزیر بێتە پەرلەمان گفتووگۆ لەسەر ئەو رێگایە بكەین»، دەڵێت: «سێ مانگ پێش ئێستا یاداشتم پێشكەشكردوە سێ بۆ شەش مانگ دەخایەنێت تا وەڵام دێتەوە تا ئێستاش وەڵامی كۆتایی نەهاتووەتەوە». سەركەوت محەمەد كە پیشەی مامۆستایەو ئەندامی دەستەی ناڕەزایانی دەربەندیخانە بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: «دەربەندیخان شارێكی بچوكە گرفتی ئاوو رێگاوبانی هەیە كۆمەڵێك كەسی خەمخۆر هەستاون بەچالاكی و هەوڵیانداوە دەنگێك بن بۆ ئەوەی دەسەڵات بیبیستێ گرفتەكان چارەسەر نەكراون»، وتیشی: «كەمپینەكەمان گشتییە كەسی تریش دەتوانێت بەشداربێت و كۆتا كەمپەینیشمان هی مانگێك پێش ئێستابوو لەبەردەم تونێلی دەربەندیخان و شانۆی تابوتی سپیمان پێشكەشكرد، داواكاریەكانیشمان روونن و گشتین و بۆ لایەنێكی تایبەت بەرزمان نەكردووەتەوە، گوێمان لەخاوەنی كۆمپانیاكان گرتووە ئەوانیش سكاڵایان زۆرەو پێشینەكانیان بۆ خەرج ناكرێت. ئەدیبە ئەحمد یەكێكە لە هاووڵاتیە ناڕازییەكانی قەزای دەربەندیخان و وەكو هاووڵاتی و چالاكوانی ناڕازی بەشداری چەندین خۆپیشاندانی و بەرزكردنەوەی یاداشت كردووە بۆ دروستكردنی فشار بۆ تەواوكردنی رێگای زەڕایەن-دەربەندیخان بەهاوڵاتی وت: «بەهۆی یەك سایدی و خراپی رێگاكە و زۆری هاتوچۆ بەڕێگای مەرگ ناسراوە، لەڕابردودا لەبەر كەمتەرخەمی و بێ پیلانی و گەندەڵی و دەست تێكەڵی لەگەڵ كۆمپانیاو بەرپرسەكان وایكردووە هەموو سێكتەرەكان لەهەرێمی كوردستان پەكی كەوتبێت بەتایبەت ڕێگاوبانەكان»، دەڵێت: «بە بۆنەی پیشەكەمەوە ناچارم بەو رێگایەدا هاتوچۆ بكەم، ماوەی ١٠ ساڵە بە بەردەوامی شوێن و جێگای ئەم هەرێمە نەماوە دەنگمان نەگەیەنین و داواكاری نەخەینە بەردەست كاربەدەستان و پەرلەمان بەڵام بەداخەوە تائێستا هەر لەنێوان قەیران و نەبوونی پارەو ناشەفافێت نازانرێت كەی ئەو رێگایە تەواو دەبێت».
هاوڵاتی سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و نوێنه‌رى ئه‌مريكا بۆ كاروبارى سووريا کۆبوونەوە؛ نێچيرڤان بارزانى دەڵێت، "تيرۆر به ته‌نيا به هێزى چه‌ک له‌نێوناچێت، به‌ڵكو بۆ نه‌هێشتنى تيرۆر ده‌بێت له رێگه‌ى په‌روه‌رده و قوڵكردنه‌وه‌ى كولتوورى لێبورده‌يى و يه‌كترقبووڵكردن و پێكه‌وه‌ژيان، رووبه‌ڕووى بير و ئايدۆلۆژياى تووندڕه‌وى و تووندوتيژى ببينه‌وه." رۆژی چوارشه‌ممه 05-10-2022، نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازى له نيكۆلاس گارنه‌ر، نوێنه‌رى ئه‌مريكا بۆ كاروبارى سووريا و شاندێكى ياوه‌رى كرد. بەگوێرەی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، دوايين پێشهاته‌كانى سووريا و عێراق و هه‌ڕه‌شه‌كانى داعش، په‌يوه‌نديى نێوان لايه‌نه كوردييه‌كان و پێكهاته‌كان له سووريا و بارودۆخى كه‌مپه‌كان به‌تايبه‌تى كه‌مپى هۆل تاوتوێ كران. سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و نوێنه‌رى ئه‌مريكا بۆ كاروبارى سووريا جه‌ختيان له گرنگيى به‌رده‌واميى هاريكاريى هاوبه‌ش بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر و مه‌ترسييه‌كانى داعش كرده‌وه كه هێشتا "مه‌ترسييه‌كى راسته‌قينه‌يه" له‌سەر سووريا و عێراق و ناوچه‌كه. هه‌روه‌ها به پێوستيان زانى وڵاتانى ئه‌وروپا و ناوچه‌كه بۆ گێڕانه‌وه‌ى هاووڵاتیيانيان له كه‌مپى هۆل له سوورياوە بۆ وڵاته‌كانيان هاوكاربن. لای خۆیەوە، نێچيرڤان بارزانى رایگەیاند، "تيرۆر به ته‌نيا به هێزى چه‌ک له‌نێوناچێت، به‌ڵكو بۆ نه‌هێشتنى تيرۆر ده‌بێت له رێگه‌ى په‌روه‌رده و قوڵكردنه‌وه‌ى كولتوورى لێبورده‌يى و يه‌كترقبووڵكردن و پێكه‌وه‌ژيان، رووبه‌ڕووى بير و ئايدۆلۆژياى تووندڕه‌وى و تووندوتيژى ببينه‌وه." لە راگەیێندراوەکەدا ئەوە هاتووە، پێويستيى گفتوگۆ و يه‌كڕيزيى نێوان لايه‌نه كوردييه‌كان و پێكهاته‌كانى ديكه له سووريا، دۆخى ناوچه‌كه به‌گشتى و چه‌ند پرسێكى ديكه ته‌وه‌رى ديداره‌كه بوون.
هاوڵاتی پەیمانگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕایده‌گه‌یه‌نێت بزووتنەوەی سیاسیی کوردی تورکیا لەژێر گوشارێکی کەم وێنەدایە و میدیاکانی تورکیا دەموچاوێکی تۆقێنەر لە پارتی دیموکراتیکی گەلان نیشان دەدەن. پەیمانگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە لە بەرچاوگرتنی نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکانی تورکیا، پرسە جیاوازەکانی تورکیا لەوان پرسی کورد تاوتوێ دەکات. بەبڕوای ئەم ڕێکخراوەیە بزووتنەوەی سیاسیی کوردی تورکیا زیاتر لە هەر کاتێکی دیکە لەژێر گوشاردایە. هۆکاری ئەم گوشارە کەم وێنەیەش بۆ هەوڵدانی ئەردۆغان دەگەڕێتەوە بۆ تۆکمە کردنی زیاتری دەسەڵاتی خۆی. پەیمانگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاماژەشی داوە بە دەستگیر کردنی بەربڵاوی ئەندامانی پارتی دیموکراتیک گەلان و بڕوای وایە هەوڵی ئەوە دراوەکە دەموچاوێکی تۆقێنەر لەم حزبە کوردییە لە میدیاکانی تورکیادا بخرێتە ڕوو. ئەم ناوەندە بڕواشی وایە لە ئێسادا نوخبەی سیاسی لە ئەنقەرە جیاوازیەکی ئەوتۆ لەنێوان پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) و پارتی دیموکراتیکی گەلان (HDP) نابینن. لە کۆتاییدا جەخت کراوەتەوە هەم ڕێدۆزی سیاسی و ئاشتیخوازانەی دەسەڵاتدارانی تورکیا هەمبەر کورد پێش 2015 و هەم ڕێدۆزی سەربازی و توندی ئەوان پاش ئەو ساڵە تەنها بە مەبەستی تۆکمە کردنی دەسەڵاتی ڕەجەب تەییب ئەردۆغان بووە.
هاوڵاتی لەم ساڵدا بەهۆی سەرماوسۆڵەی سەختی زستانی رابردوو، هاوکات بەهۆی ئەو وشکەساڵیيەی ماوەیەکە هەرێمی کوردستانی عێراقی گرتۆتەوە بەرهەمی گوێز لە ناوچەی هەورامان کەمی کردووە. یەکێک لە خاوەن باخە گوێزەکانی بیارە، عومەر عەبدولقادر لەدایکبووی ١٩٦٦ بەم شێوەیە باس لە کەمی بەرهەمی باخەگوێزەکەی دەکات بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو و دەڵێت "ئەمساڵ بەرهەممان نەبوو. گوێز کەمە، ساڵانی پێشتر کە دارگوێزمان شەن دەکرد، هەر لەم باخەدا ٧٠ بۆ ٨٠ هەزار گوێزمان دەوەراند. بەڵام ئەمساڵ بەرهەممان کەم بوو، ئەوەش بەهۆی کەشی ناوچەکە و گەرما و بێئاویەوەیە". ئەو باخەوانە بە ئەزموونەی ناوچەی بیارە باس لە دیاردەیەکی سەیر دەکات کە لەنێو دارگوێزەکاندا دروست بووە لەمساڵدا و بۆتە هۆی کەمی بەرهەمەکانی و ئاماژە بە بوونی شیلەیەک دەکات بەسەر گوێزەکانەوە و دەڵێت "شیلەیەکی زۆر بەسەر گوێزەکاندا بارین و بارانی بەهار کەم بوو. گەرماکەی زۆر بوو، گوێزەکان نیوەی رەش بوونەتەوە و کەشەکەی لەبار نەماوە. ژینگەی ناوچەکە هەمووی گەرم بووە. کرم و مێروو زۆرن. دەرمان ناوەشێنرێت و حکوومەتیش هاوکاری ناکات. حکوومەت یارمەتی باخەوانان نادات و هیچیان بۆ ناکات". ئەمە لەکاتێکدایە کە پێشتر بەڕێوەبەری کشتوکاڵی هەڵەبجە، ستار مە‌حمود لەبارەی هەوڵەکانی وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستانی عێراق بۆ بەرگرتن لە دیاردەی کەمبوونی بەرهەمی کشتوکاڵی بەهۆی وشکەساڵی و سەرماوسۆڵەوە رایگەیاندبوو، دیاردەی وشکەساڵی کارێکی سروشتییە و لەسەروتوانای حکوومەتەوەیە کە بتوانێت بەزوویی چارەسەرێکی تەواوی بکات، بەڵام پلانی حکوومەت بۆ دوورمەودا ئەوەیە لەئێستادا لەهەوڵدایە بۆ دروستکردنی بەنداو و تەنگاو و لەوشوێنانەی گونجاون بۆ گلدانەوەی ئاو، هاوکات حکوومەت لە ساڵی پاردا لیژنەیەکی دروست کردووە بۆ ئەوباخانەی کە زیانیان بەرکەوتووە، مۆڵەتی پێدان کە ژمارەیەکی باش مێرگ دروست بکەن بۆ ئەوەی وەک بەدیل بەکاری بهێنن بۆ ئاودێری لە باخەکاندا. -گوێز رزق و بەری کەم بووەتەوە مام عومەری باخەوان ئاماژە بە ساڵانی رابردوو دەکات لە کاتی پێگەیشتنی بەرهەمی گوێزداو دەڵێت "جاران باخە گوێزەکان بە دە بۆ دوازدە رۆژ شەن دەکران ئەوەندە بەرهەمەکە زۆر بوو، بەڵام ئێستا بە یەک رۆژ شەنەکەی تەواو دەبێت". ئەمە لەکاتێکدایە کە وەک بەدی دەکرێت هەندێک لە خاوەن باخەکانی هەورامان دەستبەرداری باخە گوێزەکانیان بوون بەهۆی کەمی بەرهەمەکەوە و هیچ جۆرە خەرجییەکی تێدا ناکەن لە شەنکردنی گوێزەکاندا، چونکە بەگوتەی باخەوانەکان بێت بڕی ئەو کرێیەی دەیدەنە شەنیار زیاتری تێدەچێت لەو بڕەی لە گوێزەکە دەستیان دەکەوێت بەهۆی کەمی بەرهەمەوە و لەبارەیەوە ستار مە‌حمودی باخەروان دەڵێت "باخەوانەکان دەستیان لە هەندێک لە باخەکان هەڵگرتووە. هەندێک باخ هەیە ئاوی پێ ناگات، لەبەر ئەوەی ئاو کەم بووەتەوە و وشکەساڵییە". ئەو باخەوانە هۆکاری سەرەکی کەمبوونەوەی بەرهەمی گوێز لە هەوراماندا دەگەڕێنێتەوە بۆ کەمی ئاو و وشکبوونی کانی و کانیاوەکانی هەورامان و دەڵێت "من ٢٥ ساڵ زیاترە شەنی گوێز دەکەم. هیچ ساڵیک هێندەی ئەمساڵ و ساڵی پار کەمبارانی و کەمڕەحمەتی و کەمبەرهەمیم نەبینیوە. ئەمساڵ ئاو کەم بووەتەوە و بەشی هەموو باخەکان ناکات".
پارتی ئازادیی ژنانی كوردستان، تیرۆركردنی ناگیهان ئاكارسه‌ل شه‌رمه‌زار ده‌كات و بانگه‌وازی هاوڵاتیانی باشووری كوردستان و له‌گه‌لی كورد به‌گشتی ده‌كات به‌پێشه‌نگایه‌تی ژنان به‌شداری رِێپێوانی شكۆمه‌ندانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی له‌دژی دۆژمنی كوردان و ژنان ببن و به‌یه‌كده‌نگی له‌هه‌رشوێنێك له دژی فاشیزم رِاپه‌رِن. ئه‌مرِۆ پارتی ئازادیی ژنانی كوردستان -پاژك له‌سه‌ر تیرۆركردنی ناگیهان ئاكارسه‌ل، ئه‌ندامی ئاكادیمیای ژنۆلۆژی، له‌شاری سلێمانی له‌باشوری كوردستان رِاگه‌یه‌ندراوێكی بڵاوكرده‌وه. له رِاگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی پاژكدا هاتووه، “ناگه‌هان ئاكارسه‌ل به‌و ئیش و كارانه‌ی له ئاكادیمیای ژنۆلۆژی، گۆڤار و …هتد، به‌تایبه‌تی به‌پرۆژه‌ی په‌رتووكخانه‌ی ژنان له‌شاری سلێمانی نرخ و به‌هایه‌كی گرنگی له‌تێكۆشانی ئازادیی ژنانی ئازاددا ئافراندوه، تیرۆركردنی هه‌ڤاڵمان بۆ ئێمه ده‌رد و ژانێكی گه‌وره‌یه، به‌رێزه‌وه به‌رامبه‌ر به بیره‌وه‌رییه‌كانی و رِه‌نج و ماندووبوونه‌كانی سه‌رمان له‌ئاستی به‌رزی دا نه‌وی ده‌كه‌ین. پاژك ده‌شڵێت: به‌فه‌رمان و ده‌ستوری ده‌سه‌ڵاتداری ئاكه‌په و به رێگه‌ی تۆرِه نووستووه‌كانیان له‌باشوری كوردستان، هێرشێكی چه‌كدارانه و نامرۆڤانه و ترسنۆكانه‌یان پێكهێنا و ئێمه‌ش ئه‌و هێرشه شه‌رمه‌زار ده‌كه‌ین، ئه‌و هێرشه به‌ئانجێكی سیاسی پێكهاتووه و بۆ ژنانیش هۆكارێكه بۆ رِاپه‌رِین و سه‌رهه‌ڵدان. له‌به‌شێكی تری رِاگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی پاژكدا هاتووه، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م كرده‌وه‌ی تیرۆری سیاسییه وه‌كو تیرۆر و هێرشه‌كانی تر له باشوری كوردستان وون نه‌كرێت، ئه‌رك و به‌رپرسیارێتی له‌ئه‌ستۆی ئێمه‌ی ژنانی باشوری كوردستان و هاوبه‌شی حكومه‌تی باشوری كوردستان “یه‌نه‌كه”یه، چونكه هێرشه‌كه به‌تایبه‌تی له‌شاری سلێمانی پێكهاتووه، ئه‌رك و به‌پرسیاریه‌تی بنه‌رِه‌تی له‌ئه‌ستۆی به‌رێوه‌به‌رایه‌تی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان”یه‌نه‌كه”یه. پاژك ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكردووه، ئه‌م هێرشه له‌دژی هه‌موو وڵاتپارێزان، ئاكادیمسین و ئه‌وانه‌ی له‌پێناو ئازادی و دیموكراسی تێده‌كۆشن، سیاسه‌تمه‌دار، رِۆشنبیر و شۆرِشگێرِانه و له‌دژی هه‌موو لایه‌كه، ده‌وڵه‌تی تورك به‌تیرۆری ئاكادیمسینی كورد و نوسه‌ری ژنان ناگه‌هان ئاكارسه‌ل، ده‌یه‌وێت تۆڵه له‌ژنانی كوردی به‌ئیراده‌ی”ژن، ژیان، ئازادی” و ئه‌و ژنانه بكاته‌وه، كه پێشه‌نگایه‌تی ئازادی و وه‌رچه‌رخانی دیموكراسی ده‌كه‌ن. دووپاتیشیده‌كاته‌وه، كاتی هاتووه ئێدی ده‌وڵه‌تی تورك و رِێكخستنه ئاشكرا و نهێنیه‌كان له‌باشوری كوردستان ده‌ربكرێن، به‌رخۆدانی گه‌ریلا له‌چیاكان ناوی ئه‌م تێكۆشانه شكۆمه‌ندانه‌یه، له‌شاره‌كانیش به بایكۆت “مانگرتن” و چالاكی هه‌موو شتێكی ده‌وڵه‌تی تورك ده‌بێت فرِێ بدرێن و ئه‌مه‌ش بۆ گه‌له‌كه‌مان له باشوری كوردستان هه‌ڵوێستێكی شكۆمه‌ندانه و نه‌ته‌وه‌ییه. پارتی ئازادیی ژنانی كوردستان ده‌شڵێت: له‌پێش گه‌له‌كه‌مان له‌باشوری كوردستان دوو رِێگه هه‌یه، یا ئه‌وه‌تا به‌شێوه‌یه‌كی شكۆمه‌ندانه و په‌یوه‌ست به‌نرخه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی و به ئازادی بژی و خاوه‌نداری له شۆناس و ئیراده‌ی خۆی ده‌ركه‌وێت، یا ئه‌وه‌ته ببێته كوێله‌ی ئاكه‌په و ببێته گۆرِه‌پانی تیرۆری وه‌حشیانه‌ی ئاكه‌په، وه‌كو نموونه‌ی ئه‌وه‌ی، كه هه‌ڤاڵمان ناگه‌هان ئاكارسه‌ل دیار ده‌بێت و هه‌ركه‌س ده‌زانێت. پاژك هێمای بۆ ئه‌وه‌شكردووه، باشوور له‌هه‌رێمێكی كوردی دورده‌خرێته‌وه، كه‌وتووه‌ته سه‌ر رِێگه‌ی ئه‌نكه‌ره و ده‌وڵه‌تی تورك، بۆ ئه‌وه‌ی پێش به‌مه بگرن، بانگه‌وازی له‌گه‌له‌كه‌مان له‌باشوری كوردستان ده‌كه‌ین، كه به‌پێشه‌نگایه‌تی ژنان به‌شداری رِێپێوانی به‌نرخ و شكۆمه‌ندانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ببن، له‌دژی دۆژمنی كوردان و ژنان، بانگه‌وازی له‌گه‌لی كورد به‌گشتی ده‌كه‌ین به‌یه‌كده‌نگی له‌هه‌رشوێنێك له‌دژی فاشیزم راپه‌رِن. له‌به‌شێكی تری راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا پارتی ئازادیی ژنانی كوردستان ئاماژه به رِۆڵی په‌ده‌كه ده‌كات و ده‌ڵێت:”له تیرۆر كردنی ناگه‌هان ئاكارسه‌ل په‌ده‌كه به‌رپرسیاره و به‌هاوكاریی ده‌وڵه‌تی تورك له‌سه‌ر دۆژمنایه‌تیی له به‌رامبه‌ر كوردان، رِێبازی خیانه‌تی كردووه‌ته بازنه‌ی مردنی كوردان، هاوكات له‌به‌رامبه‌ر تیرۆری ناگه‌هان ئاكارسه‌ل به‌رێوه‌به‌ری و سیاسه‌تی یه‌نه‌كه‌ش به‌رپرسیاره، كه له‌به‌رامبه‌ر گۆشاره‌كانی ته‌سلیمگرتن و تاوانكاری و جینایه‌ته‌كانی ئاكه‌په‌ی فاشیست له‌سلێمانی، هه‌ڵوێستێك نیشان نادات. هێمای بۆ ئه‌وه‌شكردووه، ده‌وڵه‌تی عێراقیش به‌رپرسیاره، كه له‌به‌رامبه‌ر به‌هێرشی ئاسمانی ده‌وڵه‌تی توركی فاشیست له سه‌ر عێراق و باشوری كوردستان ئیراده‌یه‌كی نیشان نادات. هه‌روه‌ها له‌به‌رامبه‌ر كۆشتنی وڵاتپارێزانی كورد، ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاش به‌رپرسیاره، كه هاوكاریی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی ئاكه‌په ـ مه‌هه‌په‌ن. پاژك جه‌ختیشده‌كاته‌وه، ژیناكان و ناگه‌هانه‌كان بێده‌نگ نابن، له‌هه‌موو شوێنێك تێكۆشان به‌گۆرِتر و به‌هێزتر بكه‌ین و له‌نێو تێكۆشانی خۆماندا خاوه‌نداری له‌ژیناكان و ناگه‌هانه‌كان بكه‌ین. تێكۆشانی ئازادیی ژنان به‌كۆمه‌ڵكۆژی له‌ناو ناچێت، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتداریی ئاكه‌په ـ مه‌هه‌په له‌ناو ده‌چێت.
.jpg)
هاوڵاتی دوێنێ سێشه‌ممه 4ی ئۆكتۆبه‌ری 2022 له هۆتێل ڕامادا له‌شاری سلێمانی پسپۆڕانی بواری یاسا، سه‌ندیكای ڕۆژنامه‌نوسان ،مامۆستایانی زانكۆ وه ڕۆنامه‌نوسان، له گفتوگۆیه‌كی كراوه‌دا باسیان له هه‌موو لایه‌ن و ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م دامه‌زراندنی دادگای تایبه‌تمه‌ند به بڵاوكردنه‌وه كرد. له‌و گفتوگۆیه‌دا د.سامان فه‌وزی چه‌ند سه‌رنجێكی له‌سه‌ر لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی تایبه‌تی خۆی به‌و بواره پێشكه‌ش كردو دواتر سه‌رجه‌م ئاماده‌بوان ڕه‌خنه‌و پێشنیاره‌كانیان خسته‌ڕوو. دادگای تایبه‌تمه‌ند به بڵاوكردنه‌وه له‌ساڵی 2010 له‌به‌غداد به‌بڕیای ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری دامه‌زراوه، ساڵی 2017 كاره‌كانی ڕاگیراوه له‌كۆتایی مانگی ڕابردوو بڕیاردرا له‌هه‌ر پانزه پارێزگاكه‌ی عێراق دامه‌زرێت و كاری دادگایی له‌سه‌ر بڵاكردنه‌وه ئاراسته‌ی ئه‌و دادگا تایبه‌تمه‌نده بكرێت كه بۆ ڕۆژنامه‌نوسان ڕۆڵی گرنگی بینیوه له‌و ساڵانه‌ی دادگاكه ده‌ستبه‌كاربووه. له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه له گفتوگۆیه‌كی كراوه‌ی سه‌نته‌ری مێترۆ و رێكخراوی به‌دیلدا درایه‌وه. ئایا دادگای تایبه‌تمه‌ند به بڵاوكراوه‌كان دابمه‌زرێت؟ ئایا ئه‌م دادگایه ئه‌و بۆشاییه پڕده‌كاته‌وه كه له جێبه‌جێكردنی یاسای رۆژنامه‌وانیدا هه‌یه؟ دادگای تایبه‌تمه‌ند له‌كاتێكدا خودی ده‌سه‌ڵاتی قه‌زایی به‌ده‌ست چه‌ندین كۆسپ و گرفته‌وه ده‌ناڵێنێت؟ له‌كاتێكدا باس له‌وه ده‌كرێت دادگا سه‌ربه‌خۆ نیه دادگای تایبه‌تمه‌ند به‌بڵاوكراوه‌كان، ده‌توانێت چ خزمه‌تێك به‌ئازادی ڕاده‌ربڕین بكات؟
هاوڵاتی زیاتر لەدوو هەفتە بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی تێدەپەڕێت و ناڕەزایەتیی و كاردانەوەكانی هاوشێوەی ئاگری شۆڕشێشك بڵێسە دەسەنێت بەجۆرێك لە 200 شاری گەورەی جیهان خۆپیشاندان و رێپێوان كراو 54 وڵاتی ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكانیش داوای راگرتنی توندوتیژییەكان لەحكومەتی ئێران دەكەن. عەلی خامنەیی رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەنوێترین لێدوانیدا لەزانكۆی ئەفسەری و سەربازیی تاران رۆژی دوشەممە (3/9/2022) وتی: مەرگی كچێك بەبێ تاوان دڵی هەموانی سوتان بەڵام نابێت بەبێ ئەنجامی تەواوەتی لێكۆڵینەوەكان بڕیار لەسەر ئەو دۆسیەیە بدرێت. خامنەیی كاردانەوەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی وەك هاندانی ئەمریكاو ئیسرائیل و دوژمنانی ئێران دژی وڵاتەكەی لەقەڵەمداو رایگەیاند؛ هێزە ئەمنییەكان هاوشێوەی رابردوو بەتوندی بەرەنگاری ئەوانە دەبنەوە كە لەژێر كاریگەریی دوژمناندا زیان بەكۆماری ئیسلامی ئێران دەگەیەنن. موشەكباران بۆ بێدەنگردنی خۆپیشاندانەكان رۆژی (28/9/2022) سوپای پاسدارانی ئێران بەمووشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان هێرشی كردەسەر پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بەو هۆیەشەوە 18 كەس شەهیدبوون كەژمارەیەكیان پێشمەرگە بوون و ژمارەیەكیشیان كەسانی مەدەنی و ژن و منداڵ بوون. لەیەكەم كاردانەوەی ئەو هێرشانەدا سەركردەی ئەو پارتانە رایانگەیاند كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی ئەو هێرشانەی ئەنجامداوە. ئەمریكاو ئەڵمانیاو دەیان وڵاتی دیكەش دوای ئیدانەكردنەكانی هێرشەكانی سوپای پاسداران لەهەرێمی كوردستان، رایانگەیاند؛ كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ چەواشەكردنی رای گشتی و خۆپیشاندانەكانی وڵاتەكەی ئەو هێرشانەی ئەنجامداوە. دوای مەرگی ژینا ئەمینی تائێستا 54 وڵاتی ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكان داوایان لەئێران كردووە كەتوندوتیژی و سەركوتی خۆپیشاندەران رابگرێت. ژینا مژدەی بەخشینی ئازادی مەرگی ژینا ئەمینی زۆرترین كاردانەوەی لەناو چینی هونەرمەندان و گۆرانیبێژانی ناوداری ئێرانی لێكەوتەوەو ژمارەیەكیان جگە لەنووسین و لێدوان بەهۆنراوەو گۆرانیی گوزارشتیان لە بەئازار بوونی مەرگی ژینا كردووە، بەڵام پێشیانوایە مەرگی ئەوو ئەوانەی ناڕەزایەتییان دەربڕیوە مژدەبەخشی ئازادییە. سروش سێحەت، دەرهێنەرو ئەكتەری ناوداری ئێران دەڵێت: ساڵانێكە نەیتوانیوە دەنگ هەڵبڕێ و بێدەنگ بوو، گومانی كردووە بوێریی دەنگ هەڵبڕینی نییە، بەڵام كەگەنجان و كچانی لەسەر شەقامەكان بینییەوە، ئەویش هاتووەتە دەنگ و دژی نادادپەروەریی و كوشتنی خۆپیشاندەران و مەرگی ژینا ئەمینی ناڕەزایەتیی دەربڕیوە. ئەو رایگەیاند: نەوەكانی ساڵانی دوو هەزار زیاترین كاریگەریی و بوێرییان لەسەر ئەو دروست كردووەو هاوشێوەی مامۆستایەك وانەیان بەو وتووەتەوە، بۆیە پێویستە دەستی مامۆستا ماچ بكرێت و ئەویش دەستی ئەو گەنجە راپەڕیوانە ماچ دەكات. هاوكات شەكیلا خانمە هونەرمەندو گۆرانیبێژی فارس لەنوێترین كاری هونەریدا بۆ مەرگی ژینا كلیپێكی نوێی بڵاودەكاتەوە و لەكلیپەكەدا ژینا بەباڵندەیەك دەشوبهێنێت كەمژدەی ئازادیی پێیەو پێویستە هاوشێوەی ئەو باڵندەیە هەوڵی ئازادیی بدرێت. ئەكبەر گوڵپا، گوانیبێژی دێرینی ئێران كەتەمەنی 88 ساڵە، دەڵێت 43 ساڵە قسەی خۆمم لەسەر ئازادیی كردووەو بەنرخی گیانم ئامادەنەبووم پاشەكشێ لەبیروباوەڕەكانم بكەم، ژینا ئەمینیش هاوشێوەی رۆڵەی منە.. گوڵپا گۆرانییەكیشی پیشكەشی رۆحی ژینا كردووەو بڵاویكردووەتەوە. بەگشتی زۆربەی هونەرمەندانی ئێران وەك موعین ئەسفەهانی و داریوش و دەیان هونەرمەندی دیكە چەند كۆپلەیەك لەگۆرانییەكانیان پێشكەشی رۆحی ژیناو ئەوانە كردووە كە بەهۆی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران گیانیان بۆ ئازادیی بەخت كردووە. پشتگیری ناڕەزاییەكان لەدەرەوە بۆ پشتگیریی لەخۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران رۆژی شەممە (1/10/2022) زیاتر لە 50 هەزار كەس لەشاری تۆرنتۆ-ی پایتەختی كەنەدا رێپێوان و خۆپیشاندانیان كرد. پۆلیسی شاری تۆرنتۆ پشتڕاستی كردووەتەوە كە لەخۆپیشاندانەكانی دژی حكومەتی ئێران و مەرگی ژینا ئەمینی 50 هەزار كەس لەو شارە رێپێوان و خۆپیشاندانیان كردووە. هاوكات لەگەڵ رێپێوان و خۆپیشاندانەكانی وڵاتی كەنەدا لە 200 شاری گەورەی ئەمریكا، ئەوروپا، ئوسترالیا، ژاپۆن و كۆریای باشور خۆپیشاندان لەدژی دەسەڵاتی ئێران و مەرگی ژینا ئەمینی بەڕێوەچوو. زۆربەی چالاكوانانی وڵاتانی دیكە رایانگەیاندووە رەنگە هیچ مەرگێك هاوشێوەی مەرگی ژینا ئەمینی كاردانەوەی نێودەوڵەتیی لێنەكەوتووەتەوە و سنورەكانی لەو ئاستە بەرفراوانەدا نەبڕیوە. هاوكات نووسەرو رووناكبیر مەریوان وریا قانع لەنووسینێكدا سەبارەت بە رووداوەكانی ناو ئێران دەڵێت:» بینینی ئەم ئاڵۆزییە مەرجێكی گرنگیی تێگەیشتنە لەوەی لەئێستاداو بەبەرچاومانەوە رروودەدات، بەڵام بەبێ كەوتنە ناو تەڵەی بیركردنەوەی جەبری و حەتمیگەراییەوە. نە شتێك بەناوی حەتمیەتی سەركەوتنەوە لەئارادا نییە، نە بەناوی حەتمیەتی كەوتنەوە. ئەوەی هەیە مێژوویەكی ئاڵۆزی خەباتی رۆژانەی خەڵك و بەگەڕخستنی ئیرادەی دەسكاریكردنی جیهانە. بەڵام خەبات و ئیرادەیەكی گۆڕانكاریی كە لەناو ئێراندا روویان بەچەندەها كۆسپی گەورەو رێگری هەمەجۆردا تەقیوەتەوەو دەتەقێتەوە».
هاوڵاتی له‌تیف شێخ مسته‌فا پسپۆڕی یاسای ده‌ستوری ده‌ڵێت: بڕیاری درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مان ناده‌ستوریه. له‌تیف شێخ مسته‌فا له‌باره‌ی یاساییبوونی درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مان له‌لێدوانێكدا به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:" له‌ڕووی پره‌نسیپه‌كانی شه‌رعیه‌ت و دیموكراسی نه‌خێر هیچ په‌رله‌مانێك بۆی نییه ماوه‌ی خۆی درێژ بكاته‌وه". سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه هیچ نمونه‌یه‌ك هه‌یه كه ته‌مه‌نی په‌رله‌مان درێژ كرابێته‌وه، له‌تیف شێخ مسته‌فا ده‌ڵێت: "به‌ڵێ نموونه هه‌ن به‌ڵام هیچیان له‌وڵاته دیموكراسییه چه‌سپیوه‌كان نین، به‌ڵكو له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستن وه‌ك ئه‌وه‌ی له لوبنان له‌هه‌شتاكان روویدا". وتیشی: "بڕیاری درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مان ئه‌گه‌ر بدرێت ناده‌ستوریه، یه‌كێك له پایه‌كانی دیموكراتی نوێنه‌رایه‌تی، هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌ره‌كانه بۆ ماوه‌یه‌كی دیاری كراو، دوای كۆتایی هاتنی ماوه‌كه‌ی سیفه‌تی نوێنه‌رایه‌تی له‌ده‌ست ده‌ده‌ن، چونكه ده‌نگده‌ران بۆ ئه‌و ماوه‌یه ده‌نگیان پێداون و كردویانن به‌نوێنه‌ری خۆیان". حاكم شێخ له‌تیف ده‌ڵێت:"كاتێك له‌ساڵی 2009 په‌رله‌مانی كوردستان ماوه‌ی خۆی درێژكرده‌وه بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و نه‌وشیروان مسته‌فا سكاڵایان تۆمار كرد، سكاڵاكه له‌لایه‌ن دادگای فیدراڵی و ده‌سته‌ی كۆنی دادگا ره‌تكراوه‌یه‌وه، به‌ڵام هه‌ر دادگای فیدراڵی له‌ساڵی 2021 و له‌بڕیاری ژماره 117 ده‌سته‌ی نوێی دادگا بڕیارێكی ته‌واو پێچه‌وانه‌یدا سه‌باره‌ت به به‌رده‌وامی نوێنه‌رایه‌تی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌دوای كۆتایی هاتنی ماوه‌كانیان و رایگه‌یاند كه‌پێچه‌وانه‌ی ده‌ستورو نوێنه‌رایه‌تی دیموكراتی و مافی ده‌نگده‌ره‌و رێگاپێدراو نیه، جا به‌گوێره‌ی ئه‌و بڕیاره‌یان بێت ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانی كوردستان بڕیاری درێژكردنه‌وه‌ی خۆی داو تانه‌ی لێدرا، ده‌بێ بریاره‌كه هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه ئه‌گه‌ر به‌گوێره‌ی ده‌ستور و دوور له‌سیاسه‌ت بریار بدات".
هاوڵاتی به‌یانی ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی ده‌وامی فه‌رمانگه‌كان، بڕیاری راگرتنی تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌به‌شێكی زۆری فه‌رمانگه‌كانی پارێزگای سلێمانی جێبه‌جێ كرا. له‌و باره‌یه‌وه خاوه‌نی كۆمپانیایه‌كی ئه‌نته‌رنێت كه نه‌یوست ناوی بهێنرێت، به‌هاوڵاتی وت: له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه به نوسراوی ره‌سمی ئاگادار كراوینه‌ته‌وه كه ئه‌و هێڵانه‌ی تایبه‌تن به فه‌رمانگه حكومه‌ییه‌كان، تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیان لێ قه‌ده‌غه بكرێت. وتیشی: له‌ئه‌مڕۆوه ئه‌و بڕیاره‌مان جێبه‌جێ كردوه‌و هاته به‌ره‌سمی له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی گواستنه‌وه‌و گه‌یاندنه‌وه‌ی ئاگادار نه‌كرێینه‌وه ئه‌و هێڵانه بۆ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ناكه‌ینه‌وه.
بومەلەرزەیەک لە رۆژهەڵاتی کوردستان 390 برینداری لێکەوتەوە. بومەلەزەیەک بە گوڕی 5.4 پەلە بە پێوەری ریختەر پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەهەژێنێت و 390 برینداری لێدەکەوێتەوە. بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە بومەلەرزیەک بە گوڕی پێنج پۆینت چوار بە پێوەری ریختە لە قوڵایی 13 کیلۆمەتر لە ژێر زەوی شاری خۆی لە پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رویدا. تەندروستیی پارێزگاکە رایگەیاندوە، بەهۆی بەهێزی بومەلەرزەکەوە 390 کەس بریندرابوە کە 135 برینداریان رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون. ناوەندەی فریاگوزاریی پارێزگای ورمێ ئاشکرایکردوە، زیاتر لە 200 بینا و خانوو لە شاری – خۆی- بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتوە. ناوەندی بومەلەرزە زانی ئێران ئاشکرایکردوە، لە بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە دوای ئەو بومەلەرزەیەش زیاتر لە 20 بومەلەرزەی دیکە پارێزگای ورمێی گرتوەتەوە.
.jpg)
هه‌وڵێك بۆ كۆتایهێنان به خانه‌نشینی خراپی هێزه سه‌ربازییه‌كان و ناوخۆو مووچه‌ی خانه‌نشینی (٢٢٠ هه‌زار) دیناری له‌ئارادایه. له‌و باریه‌شه‌وه عومه‌ر گوڵپی ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی له په‌رله‌مانی كوردستان رایگه‌یاند: به‌مه‌به‌ستی كۆتایهێنان به جیاوازی زۆری خانه‌نشینی شارستانی‌‌و خانه‌نشینی سه‌ربازی‌‌و هێزه‌كانی ناوخۆ(پۆلیس‌و ئاسایش) و كۆتایهێنان به خانه‌نشینی (٢٢٠ هه‌زار) دیناریی، به واژۆی (٢٠) په‌رله‌مانتار، پێشنیازه یاسای به‌ركارو كارپێكردنی یاسای ژماره (٩)ی ساڵی (٢٠١٤)، یاسای خانه‌نشینی یه‌كگرتووی عێراقمان پێشكه‌ش كرد. وتیشی: له ئێستادا هه‌رێمی كوردستان به پێی هه‌شت یاسا كار له‌گه‌ڵ پرسی خانه‌نشینی له هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، به پێی ئه‌و یاسایانه زۆرێك له فه‌رمانبه‌رانی شارستانی‌‌و سه‌ربازی‌‌و هێزه‌كانی ناوخۆ له پۆلیس‌و ئاسایش، پاش زیاتر له (٣٠ تا ٤٠) ساڵ خزمه‌ت، ته‌نها بڕی (٢٢٠,٠٠٠ تا ٣٠٠,٠٠٠) دینار مووچه‌یان بۆ ده‌مێنێته‌وه كاتێك خانه‌نشین ده‌بن، ئه‌مه بێجگه له‌وه‌ی یه‌كێك له یاساكان كه یاسای ژماره (٢٧)ی ساڵی (٢٠٠٦)ی عێراقه كه بێجگه له‌وه‌ی له هه‌رێمی كوردستان به‌ركار نه‌كراوه، كه ئه‌مه سه‌رپێچی یاساییه، ته‌نانه‌ت له به‌غداش هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه! ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو: یاسای خانه‌نشینی یه‌كگرتوو، ژماره (٩)ی ساڵی (٢٠١٤)، بێجگه له‌وه‌ی هه‌موو چین‌و توێژه‌كان له یه‌ك یاسادا كۆ ده‌كاته‌وه، دادگه‌رییه‌كی باشیش له مووچه‌ی خانه‌نشینیدا به‌دیده‌هێنێت‌و به‌پێی یاساكه هیچ مووچه‌یه‌كی خانه‌نشینی له (٤٠٠,٠٠٠) دینار كه‌متر نابێت، هه‌روه‌ها ئاسانكاری له ئاڵوگۆڕی سود له‌نێوان كه‌رتی تایبه‌ت‌و كه‌رتی گشتیدا ده‌كات، وه دۆخی ژیانی خانه‌نشینان‌و واریسته‌كانیان باش ده‌كات، هه‌روه‌ها جیاوازی نێوان مووچه‌ی خانه‌نشینی پۆلێنه جیاوازه‌كانی فه‌رمانبه‌ری شارستانی‌‌و سه‌ربازی‌‌و باڵاو تایبه‌تدا كه‌م ده‌كاته‌وه. ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد: ماوه‌ته‌وه ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و لایه‌نه‌كانی ده‌سه‌ڵات له حكومه‌ت، به پێی یاسا هاوكاربن بۆ كۆتایهێنان به‌و دۆخه خراپه‌ی خانه‌نشینی و به‌ركاركردنی ئه‌م یاسایه، به‌تایبه‌ت كه ئێستا دۆخی دارایی باشه‌و بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م یاسایه ته‌نها نزیكه‌ی ( ده ملیار دینار) پێویسته.
.jpg)
.jpg)
