مەسرور بارزانی سەرپەرشتیی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بەچاکسازییەکانی پێشمەرگە دەکات

هاوڵاتی نیوەڕۆی ئەمڕۆ  لە گەڕەکی سەربەستی لە شاری هەولێر، بۆمبێکی چێندراو بە ئۆتۆمبێلێک لە جۆری توێتا پڕادۆ تەقییەوە و بەهۆیەوە شۆفێری ئۆتۆمبێلەکە گیانی لە دەست دا و دوو ئافرەت و دوو منداڵیش کە سەرنشینی ئۆتۆمبێلەکە بوون بریندار بوون."  بە پێی زانیارییەکان ئەو کەسەی لەتەقینەوەکەی ئۆتۆمبێلەکەی هەولێردا گیانی لەدەستداوە ناوی (هاوکار عەبدوڵڵا رەسوول)ـە و تەمەنی 41 ساڵانە. پلەی عەقیدە لە دژەتیرۆی یەکێتی. لە ئێستادا لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستی پێکردووە.        

هاوڵاتی وەزارەتی پەروەردەی عێراق سەبارەت بە زمانی کوردی لە خوێندگا عەرەبییەکان ڕایگەیاند قوتابی هەر نمرەیەكی له‌ بابه‌تی زمانی كوردی لە قوتابخانە عەرەبییەكان به‌ده‌ستهێنا، بە كەوتوو ئەژمارناكرێت بە پێی بڕیارەکەی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی عێراق، ‌  کە له‌ (6ـی تشرینی یه‌كه‌م/ئۆكتۆبه‌ری 2022) به‌ واژووی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ئه‌زموونه‌كان گشتاندنی بۆ كراوه‌، هەموو ئەو قوتابخانانەی كە خوێندنیان بە زمانی عەرەبییە و بابەتی زمانی كوردی تێیدا دەخوێندرێت، قوتابی ئەگەر هەر نمرەیەكی له‌ بابه‌تی كوردی هێنا، بە كەوتوو بۆی هەژمارناكرێت. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی زمانی کوردی لە خوێندنگا عەرەبییەکان وەک بابەتی لاوەکی لێبێت و فەرامۆش بکرێت.

نیگار عومەر كەمی خزمەتگوزاری و مەترسییەكانی داعش لەسنورەكە وایكردووە لەكۆی 67 ماڵی ناحیەی زینانە 40 ماڵی كۆچ بكەن و 10 گوندی سنوری ناحیەكەش بەتەواوی كۆچیان كردووەو بەشێكی زۆری گوندەكانی تریش رەویان كردووە، بەڕێوەبەری ناحیەكەش دەڵێت: ناحیەی زینانە هیچ سیمایەكی ناحیەبوونی پێوە دیارنیە و لەشێوەی گوندێكدایەو لەهەموو روویەكی خزمەتكردنەوە پشتگوێخراوەو دانیشتوانەكەشی بەدەست نەبوونی كارەبا و خراپی رێگاوبانەكانیەوە دەناڵێنن و چەندین جاریش داواكارییەكانمان گەیاندووەتە ئیدارەی گەرمیان تائێستا هیچ شتێكمان بۆ نەكراوە. زینانە لەساڵی 1997ەوە كراوە بەناحیەو لەڕووی ئیدارییەوە سەر بەقەزای كفریەو لە رووی جوگرافیەوە هاوسنورە لەگەڵ قەزای كفری و قەزای دوزخورماتوو، ناوچەكە مەترسی چەكدارانی داعش و گروپە توندڕەوەكانی لەسەرە و هەشت لیوای پێشمەرگەی لێیە بۆ پاراستنی ناوچەكە لەچەكدارانی داعش، بەهاووڵاتیانی ناوچەكەو هێزەكانی پێشمەگەوە نزیكە سێ هەزار كەسی تێدا دەبێت، بەڵام چەندین گرفتی خزمەتگوزاری وایكردووە ناحیەكە روو لەچۆڵبوون بكات . وەهاب ئەحمەد، بەڕێوەبەری ناحیەی زینانە بەهاوڵاتی راگەیاند:» ناحیەی زینانە 46 گوندی لەسەرەو 10 گوندی چۆڵەو  34 گوندی ئاوەدانە، ئەم ناحیەیە لەڕووی خزمەتگوزاریەوە بۆماوەی چەندین ساڵە هیچ پرۆژەیەكی گرنگی تێدا جێبەجێنەكراوە و تا ئێستاش سیمای گوندێكی بچووكی هەیەو لەڕووی خزمەتگوزاری رێگەوبانیشەوە رێگاكانی زۆر خراپە تەنها بەشێك لەڕێگای ناحیەكە نەبێت قیرتاوكراوەو زۆربەی رێگاكانی دیكەی خراپن و هیچ جۆرە سەوزایی و جوانكاریەكی  بۆ نەكراوە، نزیكەی سێ هەزار خەڵكی تێدا دەژیت، بەداخەوە كەمی خزمەتگوزاری بۆ ناحیەكە وایكردوە روو لەچوڵبوون بكات و لەكۆێ 67 ماڵ 40 ماڵی  كۆچیانكردووە و چوڵبوونی ناحیەكە جێگەی مەترسییە بۆ ناوچەكە بەگشتی». وتیشی،» كێشەی سەرەكی ناحیەكە بێ كارەبایە، و كارەبای نیشتمانی زۆر خراپە و هیچ ئامێرێك ئیش پێناكات و ئەو ئامێرەشی ئیش پێبكەی خراپی دەكات و كارەبای مۆلیدەشی هەر نیە، هەروەها وشكەساڵی و نەبوونی ئاوی پێویست وایكردووە ناحیەكە چوڵببێت كەئەمەش لەزۆر رووەوە مەترسی گەورە دروستدەكات بۆ قەزای كفری و ئیدارەی گەرمیان كەپێویستە ئاوڕی زیاتری لێبدرێتەوە، 11 ساڵە داوادەكەین لەحكومەتی هەرێم بنكە تەندروستیەكەی ناحیەی زینانە بكرێت بەمەڵبەندێكی تەندروستی و دكتۆری بۆ دابنرێت، هەر بۆی نەكراوە، بنكە تەندروستیەكە  تاكاتژمێر یەك دەوامی تێدا دەكرێت و دوای ئەوە دادەخرێت و خەڵكی سنوورەكە  تووشی حاڵەتێك ببن نازانن بۆ كوێ بچن، یان دەبێت رێگایەكی دوور ببڕن تا دەگەن بەكفری یان خورماتوو». هاوكات جەماڵ وارانی لێپرسراوی لیوای 144ی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری زینانە بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەم سنورەدا زیاتر لەهەشت لیوای پێشمەرگەی تێدایەو توانراوە بەشێوەیەكی زۆر باش لەزۆربەی ناوچەكان كە مەترسی لەسەرە سەنگەری هێزەكانی پێشمەرگە دابنێرت، بەڵام بەهۆی فراوانی ناوچەكە  كەهاوسنورە لەگەڵ قەزای خورماتوودا بۆشایی ئەمنی هەیە لەنێوان ئێمەو سوپای عێراق، ئەمەش وایكردووە داعش سوود لەو بۆشاییە ئەمنیە ببینێت و ناوبەناو جموجۆڵی هەبێت لەناوچەكەدا». وتیشی،» سەڕای بەرفراوانی و سەختی ناوچەكەش هۆكارێكی دیكەیە بۆ مانەوەی داعش لەو سنوورە، بەڵام هێزەكانی پێشمەرگە بەردەوامن لەپارێزگاریكردن لەخەڵكی سنورەكە». هەروەها هێمن جەلال كەخەڵكی ناحیەكەیە بەهاوڵاتی وت:»ناحیەی زینانە هیچ سیمایەكی ناحیەبوونی پێوە دیارنیەو لەشێوەی  گوندێكدایە نە پاركێكی تێدایە بۆ ئەوەی گەنجەكانی سنورەكە رووی تێبكەن، نە شوێنێكی رۆشنبیری یان سەنتەرێك بۆ گەنجەكان، ئەوە جگە لەسەدان گرفتی دیكە وەك خراپی كارەبای ناحیەكە كەخەڵكەكەی بێزار كردووەو كارەبای مۆلیدەشمان نیە، كۆڵانی وای تێدایە 20 ماڵ بووە ئێستا دوو ماڵی تێدا ماوەتەوەو هەموو بارییان كرد». وتیشی:»زینانە پشتگوێخراوەو كەس ئاوڕی لێناداتەوەو جیاوازیەكی زۆری لەگەڵدا كراوە بەبەراورد بەناحیەكانی دیكەی سنوری ئیدارەی گەرمیان و ئێمە بووینەتە قوربانی نێوان حكومەتی هەرێم و عێراق، تەنها یەك بنكەی تەندروستی هەیە كەنەخۆشێكمان هەبێ‌ دەبێ بیبەین بۆ كفری یان خورماتوو بە رێگایەكی پڕمەترسیدا، لەڕووی ئەمنیشەوە دەبێت شەوان خۆمان پارێزگاری لەخۆمان بكەین سەڕای بوونی هێزی پێشمەرگە لەناوچەكە، بەڵام بۆشایی ئەمنی تێدایەو زۆرجار داعش دێنە نێو ناحیەكەو خۆیان وەك هاووڵاتی پێشاندەدەن و ئێمە نازانین كە داعشن و دواتر زیانمان پێدەگەیەنن». «كەمی قوتابخانە و نەبوونی پشتیوانی بۆ هاتوچۆی قوتابییان و خوێندكارانی  گوندەكان گرفتی تری خەڵكی سنوری ناحیەكەن، ئەوە سەرەڕای مەترسیەكانی داعش لەسنورەكە، كە هەموو ئەمانە وایكردووە خەڵكی ناحیەكە رەوبكەن و چەندین جاریش داواكاری ناحیەكەمان گەیاندۆتە ئیدارەی گەرمیان تائێستا هیچ شتێكمان بۆ نەكراوە «، بەڕێوەبەری ناحیەی زینانە وای وت. سەبارەت بەگرفتی تەندروستی ناحیەكە، عەباس عەزیز، جێگری بەڕێوەبەری گشتی  تەندروستی گەرمیان بەهاوڵاتی راگەیاند:» ناتوانین بنكە تەندروستیەكەی زینانە بیكەین بەمەڵبەندی تەندروستی هەرچەندە دەزانین كە پێویستی زۆری خەڵكەكەیە، تەنانەت لەبنكە تەندروستیەكەی زینانەش كێشەی كەمی كارمەندمان هەیەو هیچ كارمەندێكی ژنیان نیەو زۆرجار ناتوانرێت دەرمانی پێویست بنێرێت بۆیان بەهۆی كێشەی كەمی دەرمانەوە لەتەندروستی گەرمیان». وتیشی: داوامان لەوەزارەتی تەندروستی كردووە مەڵبەندێكی تەندروستی بە بوونی دكتۆرەوە بۆ ناحیەكە بكەنەوە، بەڵام تائێستا  هیچ وەڵامێكیان نەبووە «. هاوكات چۆمان ئەحمەد بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكان لەئیدارەی گەرمیان بەهاوڵاتی وت، «هۆكاری كەمی خزمەتگوزاریەكان قەیرانی داراییەو  بۆ گرفتی كارەبای ناحیەكە داواكاریمان گەیاندووەتە وەزارەتی كارەباو تائێستا نەتوانراوە محاویلەیەكی گەورەتریان بۆ دابین بكرێت». وتیشی:» لەبودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكاندا ئێمە بەگوێرەی دانیشتوان بوجە سەرف دەكەین و رێژەی دانیشتوانی ناحیەكە كەمە، بۆیە ناتوانرێت بودجەی زیاتریان بۆ دابین بكرێت، هەوڵمانداوە گرفتی ئەمنی ناوچەكە چارەسەربكەین و لەداهاتووشدا هەوڵدەدەین گرفتەكانی دیكەیان ئیشی لەسەربكەین». محمد خورشید هاوڵاتی گوندی قوپەڵكی سەر بەناحیەی زینانە بەهاوڵاتی وت،» بەهۆی بێ كارەبایی و بێ ئاوییەوە زۆربەی دانیشتوانی گوندەكەمان مەڕو ماڵاتەكانیان فرۆشت و  كۆچیان كرد بۆ شارەكان و ئێمەش لەناچاریدا ماوینەتەوە، سنورەكەمان وشكەساڵی و مەترسی داعش تەنگی پێهەڵچنیوەو گوزەرانمان زەحمەت بووە و هیچ كەسێكیش ئاوڕمان لێ ناداتەوە». وتیشی،» زۆرێك لەگوندەكانی ئەم سنورە جگە لەبێكارەبایی، قوتابخانەو بنكەی تەندروستییان تێدانیەو لەگوندەكەی ئێمەش بنكەیەكی تەندروستی هەبوو ئەویش بۆماوەی 11 ساڵە داخراوە باوەڕیش ناكەم بۆمان بكەنەوە، چونكە كەسئامادەنیە لەشوێنی مەترسییدا دەوام بكات».  

هاوڵاتی ڕێکخراوی سی پی تی ڕایگەیاند، بەھۆی تۆپبارانەکانی تورکیا و ئێران، ١١ ھەزار ئاوارە لە کەمپی ئاوارەکانی مەخمور و ٧٠٠ خێزان لە کەمپی ئاوارەکانی رۆژھەڵات لە کۆیە ژیانیان لە مەترسیدایە. کامەران عوسمان بەرپرسی بەشی مافی مرۆڤ لە رێکخراوی سی پی تی بە دەنگی ئەمریکای راگەیاندووە، بە پێی ئامارەکان لە مانگی هەشتی ٢٠١٥ ەوە تا ئێستا بەھۆی بۆردومانە ئاسمانییەکان و ھێرشەکان لەناو بارەگا و بنکە سەربازییەکانی تورکیاوە تا ئەمڕۆ، ١٣٨ ھاووڵاتی مەدەنی کوژراون و لانی کەم ٢٠٤ ھاووڵاتیش برینداربوون.  هەروەها باسی لە زیانەکانی ئەم دواییەی بۆردومانەکانی کردووەو تیایدا دەڵێت لە بۆردومانەکەی رۆژی  ٢٨ی ئەیلولی رابردووی ئێران بۆ سەر خاکی ھەرێم، ١٧ کەس کوژران و ٦٥ کەسی تریس برینداربوون، جگە لە زیانە گیانییەکان، لەسنوری ناوچەی کۆیە خوێندنگەیەک زیانی بەرکەوتووە و پێنج خوێندنگەی تریش و دوو باخچەی ساوایان داخراون و ٤٢٥ خوێندکار و ٦٠ منداڵ لە باخچەی ساوایان لە خوێندن بێبەشبوون. بەرپرسی بەشی مافی مرۆڤ لە رێکخراوی سی پی تی باسی لەوەش کرد ،ھیچ ھەنگاوێکی جدی دژی ئەو بۆردومانانە نەگیراوەتەبەر و تەنھا راگەیەندراوی ئیدانە بڵاوکراوەتەوە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کۆنترۆڵی جۆریی دەرمان، کە سەر بە وەزارەتی تەندروستییە، هۆشداری دەداتە دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە بەکارهێنانی چوار دەرمانی کۆمپانیایەکی هیندی کە لەکاتی بەکارهێناندا ئەگەری هەیە ببنە هۆکاری مردن، داواش لە دەرمانخانەکان دەکات خۆیانی لێ بەدووربگرن.  پاش ئەوەی رێکخراوی تەندروستی جیھانی WHO ئاگاداریەکی بڵاوکردەوە سەبارەت بە چوار ماددەی کومپانیای بەرھەم ھێنەری ھیندی مەیدن فارماسیوتیکالس ( Maiden Pharmaceuticals Limited (Haryana, India) بەرھەمەکان بریتین لەو چوار ماددەی خوارەوە : -Promethazine Oral Solution. 2-Kofexmalin Baby Cough Syrup. 3- Makoff Baby Cough Syrup. 4-Magrip N Cold Syrup. شیکاری تاقیگەیی بۆ نمونەی هەریەک لە چوار بەرهەمەکە پشتڕاستکراوەتەوە کە بڕێکی قبوڵنەکراو (ژێر ستاندەرد) لە ماددەکانی ( diethylene glycol and ethylene glycol) وەک (contaminants) پیسکەریان تێدایە کە ماددەی ژەهراوین بۆ مرۆڤ کاتێک دەخورێن و دەتوانن ببنە هۆی مردن. کاریگەرییە ژەهراویەکان دەتوانن بریتی بن لە ئازاری سک، ڕشانەوە، سکچوون، نەتوانینی میزکردن، سەرئێشە، گۆڕانی باری دەروونی، و برینداربوونی توندی گورچیلە کە لەوانەیە ببێتە هۆی مردن.. تا ئێستا ئەم چوار بەرهەمە لە ووڵاتی گامبیا دەستنیشان کراون، بەڵام لەوانەیە لە ڕێگەی بازاڕە نافەرمیەکانەوە بەسەر وڵاتان یان ناوچەکانی دیکەدا دابەشکرابن. ئەو چوار بەرھەمە لە ھەرێمی کوردستان رێگەیان پێ نەدراوە و ھاوردەی ھەرێمی کوردستان نە کراون وە مۆلەتی بەکارھێنانیان نیە وەزارەتی تەندروستی هاوڵاتیان ئاگادار دەکاتەوە کە لە ئەگەری بە قاچاخ ھاتنی بۆ ناو بازارەکانی ھەرێمی کوردستان خۆیان بە دووربگرن لە بەکار ھێنانی ئەم بەرھەمانە. وە ھەروھا گشت دەرمانخانەکان و ھاوولاتیان ئاگادار دەکەنەوە کە تەنھا مامەلە بە دەرمانی فەرمی یەوە بکەن کە مۆڵەتی بەکارھێنانی ھەبێت و ستیکەری کۆاڵیتی کۆنترۆلی لەسەر بێت. 

هاوڵاتی ئاژانسی هەواڵگری عێراق کوژرانی ئەبو مستەفای راگەیاند کە جێگری سەرکردەی سەربازی رێکخراوی داعشی سنوری کەرکوک بووە. له‌ راگه‌یه‌ندراوێكی شانه‌ی راگه‌یاندنی ئه‌منی عێراقیدا هاتووه‌: له‌ ئۆپراسیۆنێکی تایبەتدا، تیرۆریست ئه‌بو مسته‌فا جێگری سه‌ربازی كه‌رتی كه‌ركووك و دوو له‌ هاوه‌ڵانی، به‌ هاوكاری له‌گه‌ڵ فه‌رمانده‌یی ئۆپه‌راسیۆنه‌ هاوبه‌شه‌كان كوژران. ئاماژەی بەوەشدا،شوێنی چەکدارەکانی داعش لەلایەن هێزی ئاسماننیەوە دیاری کراوە و پاشان لە ئۆپەراسیۆنێکی تایبەتدا لە دۆڵی زغێتون لە پارێزگای کەرکوک کوژراون.

عەمار عەزیز دەوروبەری کاتژمێر 9و نیوی ئەم شەو فرۆکەی تورکیا چەند شوێنێک لەناوچەی سەردەشت لە چیای شەنگال بوردومان کرد. موراد سەعید ، دانیشتووی ناوچەی سەردەشت لەچیای شەنگال بە هاوڵاتی وت" بوردومانەکەی ئەمشەو لە چیای شەنگال بارەگایەکی یەبەشە کراوەتە ئامانج بەڵام نازانین زیانەکان چین چونکە تاڕادەیەک لە ئێمە دوورە،پەیوەندیمان بە چەند کەسێکەوە کردووە ووتیان دەنگی بوردومانەکەمان بیستووە بەڵام ئەوانیش نازانن زیانەکان چین. هەروەها " هەر ئەمشەوە دژە تیروری کوردستان ڕاگەینراوێک یان بڵاوکردوەتەوە وتیادا هاتووە، فرۆکەی تورکیا ئەم شەو بارەگایەکی یەبەشەی لەچیای شەنگال بوردومانکردوە بەوهۆیەوە کۆژراو و برینداری لێ کەوتووەتەوە.

عەمار عەزیز ئەمڕۆ 6ی تشرینی یەکەم وبەئامادەبوونی پارێزگاری دهۆک و میری ئێزدییان وبابەشێخ بەفەرمی دەروازی پەرستگای لالش کرایەوە خالد نەرمۆ، یەکێک لەسەرپەشتیارانی پرۆژەی نوژەنکردنەوەی پەرستگای لالش بە هاوڵاتی ی وت" پرۆژەی دروستکردنی دەروازەی پەرستگای لالش زیاتر لەسێ مانگە کاری تیاداکرا ، ئەمڕۆش لەکاتی خۆی کرایەوە، ئەمەش وەک دیاریەک بۆ بۆ ئێزدییەکان بەتایبەت لەم رۆژەدا کە ئەمە یەکەمین رۆژی جەژنی جەما بۆ کە ماوەی حەفتەیەک بەردەوام دەبێت " خاڵد نەرمۆ ووتیشی"بودجەی ئەم پرۆژەیە زیاترە لە180ملیون دیناری عیراقی ،حکومەتی هەرێمی کوردستان پارەکەی دابین کردوە، ئەم پرۆژەیە یەکێکە لە زنجیرە پرۆژەکانی نوژەنکردنەوەی پەرستگای لالش کە تا ئێستا سەرووی30 پەرستگایەکە لەسەر شێوازێکی کون و ئایینی نوژەنکراوەتەوە"

هاوڵاتی دوای پرۆسەی ئازادی عێراق لەساڵی 2003وە، خەڵكی ناوەڕاست و باشووری عێراق روویان لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستان كرد سەرەتا وەك كرێچی نیشتەجێی ئەو شارە بوون، بەڵام ئێستا بەسەدان هەزار عەرەب خاون موڵكی خۆیانن، بەپێی ئامارێكی ناڕەسمی هاووڵاتیانی عەرەب خاوەنی نزیكەی 680 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون و موڵكن لەهەرێمی كورستان. پەیانێری هاوڵاتی لەهەولێر (هەژار ئەنوەر) لەسەر ئەم بابەتە بەدواداچوونی كردووەو بەپێی ئەو زانیارییانەی دەستی كەوتووە هاتنی عەرەب كارییگەرییان لەسەر بەرزكردنەوەی یەكەی نیشتەجێبوون دروستكردووە. كارزان رەسوڵ سەرۆكی لقی هەولێری كۆمەڵەی داكۆكیكردن لەمافی كرێنشینان بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەساڵی 2008وە بە فەرمی هاووڵاتیانی عەرەب خانویان بەناو دەكرێت، پێش 2008یش بەمەرج خانوو یان شوقە بەناویان دەكرا. وتیشی: هاتنی عەرەب كاریگەری زۆر لەسەر خەڵكی كرێنشینانی هەولێر دروستكردووە، بەجۆرێك نرخی كرێی شوقەو  خانوویان بەزكردۆتەوە و بەبەڵگە لایانە خەڵكی زۆری كورد كرێنشینی عەرەبن». لەساڵی 2008وە تاوەكو ئێستا 680 هەزار عەرەب شوقەو خانوو یان موڵكیان بەناو كراوە.   كڕیاری عەرەب لەسلێمانی پەیامنێری هاوڵاتی لەسلێمانی (سەركۆ جەمال) بەدواداچوونی بۆ هەمان پرس كردووە، و بەوتەی خاوەن نوسینگەكان رۆژ نییە هاووڵاتی بیانی یاخود عەرەبی عێراق زەوی یاخود خانوو نەكڕن، دەیانیش رۆژانە لەهەر نوسینگەیەك داوای خانووی كرێ دەكەن، هەرچەندە هیچ ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نییە، بەڵام بەڕێوەبەری تۆماركردنی خانووبەرەی سلێمانی دەڵێت هەزاران هاووڵاتی عەرەب و بیانی خانوو و زەوییان لەپارێزگای سلێمانی كڕیوە. محەمەد ئەیاد كە خاوەنی كۆمپانیایەكی كڕین و فرۆشتنی خانووبەرەیە لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت: «عەرەب و بیانی دەتوانن لەسلێمانی خانوو بكڕن بەڵام بەو مەرجەی رەزامەندی ئاسایشی هەبێت،  ئەو بیانیانەی یاخود عەرەبانەی دێن لێرە موڵك دەكڕن دەڵێن ئێرە سەلامەتە بۆیە». وتیشی: «ئێستا بۆ نمونە لەمانگێكدا سێ موڵكمان فرۆشتووە بە عەرەب، جگە لەوانەی بەكرێی دەیگرن» حاجی عەتا خاوەن نوسینگەی كڕین و فرۆشتن و بەكرێدانی زەوی و خانووبەرە لەسلێمانی بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت : زیاتر عەرەبی عێراق خانوو لەسلێمانی دەكڕن عەرەبی سوریا كەمترە، هەموو مانگێك عەرەب روومان تێدەكات بۆ كڕینی خانووبەرە، بەڵام بۆ كرێ رۆژانە عەرەب دێتە لامان، ناتوانین دیاری بكەین رۆژانە چەند كەس دێتە لامان». سالار عەلی یەكێكی دیكەیە لەخاوەن نوسینگەكانی كڕین و فرۆشتنی خانوو زەوی و بەكرێدانی لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت: زیاتر لەلای ئێمە لەبەكرەجۆی تازە زیاتر خەڵك خانوو و زەوی دەكڕن رۆژی وا هەیە 100 عەرەب دێتەلامان بۆ خانووی كرێ بەڵام بۆ كڕین لەمانگێكدا پێنج بۆ شەش عەرەب دێنە نوسینگەمان بۆ كڕینی خانوو یان زەوی». هاوڵاتی بۆ وەرگرتنی ئامارێكی تایبەت پەیوەندیكرد بە مەحمود عوسمان بەڕێوەبەری ئاماری سلێمانی، بەڵام رەتیكردەوە لەوبارەیەوە هیچ ئامارێكیان لابێت و وتی :» تەنها ئاسایش و تاپۆی سلێمانی ئەو ئامارەیان لەلایە». هاوكات هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە وتەبێژی ئاسایشی سلێمانی و بەڕێوەبەری فەرمانگەی تۆماركردنی  خانووبەرەی سلێمانی هیچیان ئامادەنەبوون ئامارێك لەوبارەیەوە بدەن، هەروەها سیروان محەمەد بەڕێوەبەری گشتی ئاماری هەرێم رەتیكردەوە هیچ ئامارێكیان لەوبارەیەوە لەبەردەستدا بێت. لوقمان عومەر بەڕێوەبەری فەرمانگەی تۆماری خانووبەرەی سلێمانی بەهاوڵاتی راگەیاند:» هەموو هاووڵاتییەكی عێراقی ئازادە لەكوێ خانوو دەكرێت یاخود بەكرێی دەگرێت، تەنها ناسنامەی باری كەسێتی یاخود كارتی نیشتیمانییان هەبێت دەكرێت بەناویانەوە. وتییشی: «هەزاران هاووڵاتی عەرەب و بیانی خانوو و زەوییان لەپارێزگای سلێمانی كریوەو هیچ رێگرییەك نییە لەوەی هەر هاووڵاتییەكی عێراقی ببێتە خاوەنی زەوی و خانوو و تەنانەت زەوی كشتوكاڵیش لەسەرجەم پارێزگاكانی هەرێم تەنها هەندێك وردبینی دەكرێت لەو كەسانەی زەوی یاخود موڵك دەكڕن». بەپێی بڕگەی ئەلف، لە ماددەی 23ی دەستووری عێراق هەر هاووڵاتییەكی عێراق بۆی هەیە لەهەر شارێك بێت ببێتە خاوەنی موڵك، بەپێی ئەو ئامارەی هاوڵاتی لەبەڕێوەبەرایەتی تۆماری خانووبەرەی سلێمانی دەستیكەوتووە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تاوەكو رۆژی 31-7-2022 پێنج هەزارو 548 مامەڵەی كڕین و فرۆشتنی خانوو و زەوی لەسلێمانی تۆمار كراوەو 423 كەسیان خەڵكی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بوون كەداوایان كردووە بەناویانەوە بكرێت.  هەر بەپێی ئەو ئامارەی دەستی هاوڵاتی كەوتووە، لەسلێمانی نزیكەی 60 پڕۆژەی نیشتەجێبوون هەن كە 43ـیان فەرمانیان بۆ دەركراوە بكرێن بەناوی ئەو كەسانەی دەیكڕن، هەر لەسنووری سلێمانیدا زیاتر لە 27 هەزارو 878 یەكەی نیشتەجێبوون هەن كە شەش هەزارو 632 یەكەیان لەلایەن فەرمانگەكانی تاپۆوە تۆمار كراون.   عەرەب لەپارێزگای دهۆك هاوكات پەیامنێری هاوڵاتی لەدهۆك (عەمار عەزیز) بە دواداچوونی بۆ پرسی هاتنی هاووڵاتیانی عەرەب بۆ دهۆك كردووەو بەپێی ئەو زانیارییانەی دەستی كەوتووە لە30% شووقەكانی پارێزگای دهۆك عەرەب دەكڕن. ماوەیەكە كڕینی شوقەو خانوو لەلایەن عەرەبەوە لەسنوری پارێزگای دهۆك بەرێژەیەكی بەرچاو زیادیكردووە، بەپێی چەند داتایەكی نافەرمی لەهەر پرۆژەیەكی نیشتەجێ بوون سەرووی 30% عەرەب دەیكڕن، بەوتەی خاوەن نوسینگەكان ئەگەر دۆخی عێراق وابڕوات رێژەكە دوو ئەوەندە زیاد دەبێت. رەند محەمەد ،  پەرپرسی بەشی فرۆشتن لەپرۆژەیەكی نیشتەجێبوون لە ناوەندی دهۆك بە هاوڵاتی وت: «  پڕۆژەكەمان پێكهاتووە لەژمارەیەك شوقە و نووسینگە ، نزیكەی 300 شوقەیە لە 2023 هەموویان تەواو دەبن ، ئەو شوقانەی كە تا ئێستا فرۆشتوومانە 10% عەرەب  كڕیویانە ئەوانەی تر  خەڵكی پارێزگای  دهۆك و شوێنەكانی ترن». وتیشی:» پڕۆژەكەمان تایبەت نیە بەپێكهاتەیەك هەر كەسێك بەپێی یاسا دەتوانێت لای ئێمە ببێتە خاوەن شووقە ، كاتێك عەرەبێك سەردانمان دەكات بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵ دەكەین، ئەگەر شتەكانی لەڕووی یاسایی-یەوە تەواوو بێ كێشەبن ئەوا بەدڵنیایی شووقە بەو كەسە دەفرۆشین. كارمەندێكی پڕوژەیەكی نیشتەجێبوون لەدهۆك كە پرۆژەكەیان لە 768 شوقەی نیشتەجێبوون پێكهاتووە، پێی باشبوو ناوی نەهێنرێت بەهاوڵاتی وت:» 50 لەسەدی كڕیارەكانمان عەرەبن، ئەم رێژەیە رەنگە لەپرۆژەیەكی تر زیاتر بێت یان كەمتربێت بەڵام ڕێژەكە رۆژ بەڕۆژ زیاد دەبێت، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی شاری دهۆك لەڕووی ئەمنییەوە كەشارێكی زۆر سەقامگیرەو هیچ كێشەیەكی ئەمنی تیادا نیە هەروەها كوالێتی شوقەكانیش كاریگەری لەسەر راكێشانی هاووڵاتی بیانی هەیە». پەیامنێری هاوڵاتی بەمەیدانی دەچێتە زیاتر لە 10 نوسینگەی كڕین و فرۆشتنی شووقەو خانوو لەدهۆك و دەپرسێت رێژەی كرینی خانوو و شوقە لەچ ئاستێكە، دەركەوت لەهەموو پرۆژەكان رێژەی كڕینی شوقەو خانوو بەڕێژەی سەرووی 30%، لەهەندێك پرۆژە رێژەكە 60%  بەگشتی لەنێوان 30 بۆ 60% كڕیارەكان هاووڵاتی عەرەبن، نرخی هەر شوقەیەكیش بەپێی كوالێتی و شوێنەكەی دەگوڕێت، بەگشتی لە 60 هەزار دۆلارەوە  دەستپێدەكات تا دەگاتە 150 هەزار دۆلار. شڤان هەمزانی، خاوەنی نوسینگەیەكی كڕین و فرۆشتنی خانوو و زەوییە بەهاوڵاتی وت « كڕینی شووقە و خانوو لەلایەن عەرەبەوە لەشاری دهۆك بەڕێژەیەكی بەرچاو زیادیكردووە ، هەندێك رۆژ دوو بۆ سێ كەس سەردانم دەكەن، زۆر داوای خانوو و شوقەی بەكرێش دەكەن، لەهەموو پرۆژەكانی نیشتەجێبوون عەرەبەكانی موسڵ و پارێزگاكانی تر شوقە یان خانوویان لەدهۆك كڕیوە، زانیاری تەواوم نیە بەڵام رێژەكە سەرووی 30% «. وتیشی: « ژینگەو كەشوهەوای شارەكەو  دۆخی ئەمنی و جموجۆڵی بازرگانی  و كۆمەڵێك هۆكاری تر وایكردووە كەڕێژەیەكی زۆر لەعەرەبەكانی پارێزگاكانی عیراق روو لەپارێزگای دهۆك بكەن».

هاوڵاتی  بەڕێوەبەری گشتی رێگاوبانی سلێمانی دەڵێت: ئەمساڵا پارە بۆ پرۆژەی رێگای زەڕایەن-دەبەندیخان خەرجنەكراوە. محەمەد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگاوبانی سلێمانی بە هاوڵاتی راگەیاند: پەكخستنی پڕۆژەی رێگای زەڕایەن-دەربەندیخان بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە، ئەم رێگایە ئەمساڵ گوژمەی بۆ تەرخاننەكراوە گەر ساڵانەش پارە بۆ پڕۆژەكان تەرخان نەكرێت ناتوانین كاری تێدا بكەین، دووەم بەڵێندەرەكەش كەمتەرخەمە كێشەی تەكنیكی و هونەریمان لەگەڵیاندا هەیە لەگەڵ بابەتی پێوانەكردن، چەندین لیژنەمان پێكهێنا بۆ كەمتەرخەمیەكان بەڵام نەگەشتین بەئەنجام چونكە بەوجۆرەش لەوانەیە كێشەی تەكنیكیمان لەگەڵ بەڵێندەرەكە چارەسەر نەبێت، من كەمێك رەشبینم لەو پڕۆژەیە چونكە خۆمان پارەی تەرخانمان نیە و گەر تەرخانیش هەبێت ئەوكاتە كێشەی هونەریمان لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە دەبێت. وتیشی: پڕۆژەی دوسایكردنی زەڕایەن-دەربەندیخان لەسەدا ٧٥ی تەواو بووە، بۆ هەموو پڕۆژەكە بەنزیكراوەیی گوژمەكەی ٤٤ ملیار دینارە كەدەبێت بەو بڕە پارەیە هەموو پڕۆژەكە تەواو بكرێت، لەو باوەڕەدا نیم بۆ ئەمساڵ گوژمەی پێویست دابین بكرێت، كەمی نەختیەنە لەبانكی سلێمانی هەموو پڕۆژەكانی سلێمانی پەكخستووە.

هاوڵاتی ئه‌مڕۆ خوێندنه‌وه‌ی دووه‌م بۆ پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان كراو به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانیش له‌دژی پرۆژه‌كه‌ وه‌ستانه‌وه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان خرایه‌ ده‌نگدانه‌وه‌، به‌ڵام به‌شێك له‌ئه‌ندامانی په‌رله‌مان له‌دژی وه‌ستانه‌وه‌و ئاماژه‌یان بۆ ئه‌وه‌كرد، ئێمه‌ له‌دوای 6-11 ، ده‌وامی تێداناكه‌ین." به‌شێك له‌په‌رله‌مانتاران پێیان وایه‌، درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مان وه‌ك رێگه‌پێدان و به‌ یاساییكردنی دزیكردنه‌، هیچ یاسایه‌ك نیه‌ ته‌مه‌نی په‌رله‌مان درێژبكاته‌وه‌. ئاماژه‌یان به‌وه‌شكرد، "پێشنیازه‌یاسای درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مان خیانه‌ته‌ له‌ خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان و ده‌بوو ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان زووتر هه‌ڵپه‌سێردرایه‌ نه‌ك ماوه‌ی درێژبكرێته‌وه‌."  

عەمار عەزیز سەرەڕای دەركردنی چەندین بڕیارو زنجیرەیەك رێوشوێن بۆ قەدەغەكردنی كاری پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل لەدهۆك، بەڵام تائێستا بەشێكیان كاردەكەن و بڕیارەكانی حكومەت راینەگرتوون. رۆژی 29ی ئەیلولی 2022  عەلی تەتەر ، پارێزگاری دهۆك رایگەیاند: چەندین رێنمایمان دەركردووەو كاری هەموو پاڵاوتگەكانمان راگرتووە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی پاڵاوتگەكان كاركردنیان رانەگرتووەو بەردەوامن. مەهدی حەسەن عەلی ، دانیشتووی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت:» تا ئەم خولەكەی لەگەڵ تۆدا قسە دەكەم بۆنی ناخۆش و دووكەڵی پاڵاوتگەكان بەناوچەكەدا بڵاوە، ناوچەكە دیارە واتە هێشتا بەشێكیان كاردەكەن ، ئەوەش مانای وایە كەخاوەنی ئەو پاڵاوتگانە لەحكومەت بەهێزترن، ئەگەر وانەبێت چۆن بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران پێشێل دەكەن و بەڕۆژی رووناك نەوتی خاویان بۆ دەڕوات و حیساب بۆ هیچ كەس و لایەنێك ناكەن، نازانم ئەمە چ جۆرە ویژادانێكە خەڵكەكە خەریكە لەناو بۆنی ناخۆش و دووكەڵی رەش دەخنكێت». وتیشی:» چارەسەری ئەم گرفتە ئاسانە بەڵام پێویستی بەئیرادەیەكی بەهێز هەیە، لەهەمووشی گرنگتر پێویستە نوێنەرانی خەڵكی ئەم ناوچەیە سەردانی ئیدارەی پارێزگای دهۆك بكەن و بەناوی خەڵكەوە داوایان لێبكەن بەیەكجاری كاری ئەو پاڵاوتگانە دابخەن، ئێمە نامانەوێت بەشێوەی ئاژاوەگێڕی كێشەكە چارەسەر بكرێت بەڵام ئێمەش بێزاربووین تاكەی سەبر بگرین «. ئیدریس حەسەن، كەهاووڵاتیەكی تری سنوری قەزای سێمێلە بەهاوڵاتی وت: ئیمزامان كۆكردووەتەوە بۆ داخستنی پاڵاوتگە نایاساییەكان و دواتر رادەستی ئیدارەی پارێزگای دهۆكمان كردووەو دەیانجاری تریش هەوڵمانداوە تا لەم كێشەیە رزگاربین بەڵام هەر سوودی نەبووە، ئێستاش بەشێك لەپاڵاوتگەكان بەقاچاغ كاردەكەن، چەندین ساڵە ئەم دوكەڵا و ژەهرە بەسەر ناوچەكدا بڵاوبووەتەوەو سەدان كەسی تووشی نەخۆشی خراپ كردووە». سەبارەت بەپاڵاوتگە نایاساییەكان عەبدولسەمەد تێلی، سەرۆكی لیژنەی وەزەو پیشەساری لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: « تائێستا حەوت جار بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری پارێزگای دهۆك لەلایەن ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی ناوخۆو پارێزگار دەرچووە، بەڵام هیچیان وەك خۆی جێبەجێ نەكراوە، دواینجار كەبەدواداچوونم بۆكردووە تا 27ی ئەیلولی 2022 بەشێكیان هەر كاردەكەن، نەوتی خاویان بۆ دەڕوات، ئیرادەیەكی بەهێز نیە لەبەرئەوە باوەڕناكەم بەیەكجاری هەموویان دابخرێن «. وتیشی:»  من یەك نموونە باس دەكەم، لە 6ی ئابی 2015 ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەتێكڕای دەنگ بڕیاریدا كەنابێت چیتر ئەو پاڵاوتگانە كاربكەن، رۆژی دواتر واتە لە 7ی ئابی هەمان ساڵ فەرهاد ئەتروشی، پارێزگاری پێشووی دهۆك بڕیارەكەی ئەنجومەنی وەك خۆی جێبەجێكرد، بەڵام بەداخەوە تەنها بۆ ماوەی سێ مانگ داخران و دواتر دەستیان بەكاركردەوە ئەوەش بەهۆی دەستتێوەردانی چەند كەسێك، ئەمە لەكاتێكدایە، ئەنجومەنی پارێزگا بڕیاری داخستنی یەكجاریی پاڵاوتگەكانی دەركردووە كە لەبەرامبەردا حكومەت پاڵاوتگەیەكی مۆدێرن و پێشكەوتوو لەو ناوچەیە بنیات بنێت». سەرۆكی لیژنەی وزەو پیشەساری لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:» خاوەنی پاڵاوتگەكان بەناوی كارگەی پلاستیك و پیشەسازی دیكەوە كاری پاڵاوتنی  نەوتی خاو دەكەن، جگە لەوەی زیادەڕەوییان كردووەتەسەر موڵكی شارەوانی، ماوەی 15 ساڵیشە یەك دیناریان نەداوەتە حكومەت، داخستنی پاڵاوتگەكان شتێكی قورس نیە تەنیا بەڕێگریكردن لەو تانكەرانەی نەوتی خاویان بۆ دابیندەكەن چارەسەر دەبێت، ئەگەر نەوتی خاویان پێنەگات ناچاردەبن واز لەكاركردن دەهێنن، جگە لەبڕیاری وەزیری ناوخۆو پارێزگاری پێشوو، ئەنجومەنی وەزیران  لەساڵانی 2018، 2019 ، 2020 بڕیاریداوە كەدەبێت بەیەكجاری دابخرێن، بەڵام بێسوود بووەو هەر دانەخراون». هاوكات شەمعون شلیمون ئیشو جێگری پارێزگاری دهۆك لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل دەمێكە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە دەرچووە، عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆك لەڕۆژی پێنجشەممە 29ی ئەیلول لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان لەسەر ئەم پرسە كۆبوونەوەیان كردووەو كۆمەڵێك رێنمایی دەركراوەو كاری هەموو پاڵاوتگەكانی راگرتووە، هەركەسێكیش پابەند نەبێت ئەوا بەدڵنیاییەوە بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و سزا دەدرێت». بەڵام ئیدریس حەسەن كە هاووڵاتییەكی سنوری قەزای سێمێلە  دەڵێت: « رۆژێك دوای بڕیارەكەی پارێزگاری دهۆك، من خۆم ڤیدیۆم كردووە و نەوتی  رەش گواستراوەتەوە بۆ كواشێ بەمەبەستی پاڵاوتن، هەروەها لەساڵی 2010 چەندین جار بڕیار دەركراوەو رێوشوێن گیراوەتەبەر، هەندێك لەپاڵاوتگەكان بەتەواوی داخراون و كارناكەن، بەڵام بەشێكی دیكەیان حساب بۆ هیچ بەرپرسێكی حكومی ناكەن و بەردەوامن لەكاركردن». وتیشی:» بەهۆی پیسكردنی هەوای ناوچەكەوە بەردەوام ماسك دەبەستین، بەشەوان  بۆنێكی ئەوەندە ناخۆش بەسەر ناوچەكە بڵاودەبێتەوە باوەڕناكەم لەهیچ شوێنێكی تر ئەو بۆنە بوونی هەبێت، ماڵی من زۆر دوورنیە لەپاڵاوتگەكان، بەڵام خەڵكی  گوندی كواشێ كەتەنها كێلومەترێك لێی دوورن كاریگەری خراپی لەسەر ئەوان یەكجار زیاترە لەئێمە «. دڵشاد عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری فەرمانگەی ژینگە لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: « زۆرجار بڕیاری داخستنی پاڵاوتگە نەیاساییەكانی سنوری قەزای سێمێل دەرچووە، دوایین بڕیار لە 2021 بوو بەڵام بۆ هەر جارێك ماوەیەكی كەم كاریان نەكردووە دوای ماوەیەك جارێكی تر دەستیان بەكاركردن كردووەتەوە، وەكو بەڕێوەبەرایەتی گشتی فەرمانگەی ژینگە لیژنەیەكی جێگیرمان لەكواشێ  داناوە تاڕێگری لەكاری پاڵاوتگەكان بكات، ئەوەی پەیوەستە بەئێمە بەزیادیشەوە كردوومانە بەڵام دەبێت هەموو لایەنێك لەگەڵ ئێمە هاوكاربن تابتوانین رێگری لەكاری ئەوان بكەین«. وتیشی: « پێش چەند مانگێك نزیكەی حەوت پاڵاوتگەی كواشێ بەبڕی هەشت ملیۆن دیناری عێراقی  سزادراوە ، دوایین كۆبوونەوەی ئێمە لەگەڵ پارێزگاری دهۆك لە 29ی ئەم مانگە بوو، لەكوبوونەوەكەدا كە ژمارەیەك بەرپرسی پەیوەندیدار ئامادەیبوون، پارێزگاری دهۆك جەختی لەوە كردووەتەوە كەنابێت هیچ پاڵاوتگایەك لەو سنوورە ئیش بكات، هەستم كرد كەئیرادەیەكی زۆر بەهێز هەیەو  بەپێی زانیارییەكانم ژمارەیەك پۆلیسی تر بۆ چاودێریكردن زیاد دەكرێن، هەروەها بۆ ماوەی 24 كاتژمێر چاودێری پاڵاوتگەكان دەكرێن، ئەگەر ئەمە بەبەردەوامی بكرێت ئەوا بەدڵنیاییەوە كۆتایی بە بابەتەكە دەهێنێت».

عه‌مار عه‌زیز كارگه‌ی چه‌م بۆ به‌رهه‌م هێنانی ئاوی ته‌ماته‌ و موره‌با له‌ سنوری قه‌زای سێمێل دروستكراوه‌، له‌قوناغی یه‌كه‌م رۆژانه‌100تۆن ته‌ماته‌ وه‌رده‌گریت، هه‌روه‌ها رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ترێ و سێف بۆ دروستكردنی موره‌با وه‌رده‌گرێت. هێرش ڕه‌شید، پارێزه‌ری كارگه‌ی چه‌م به‌ هاوڵاتی ی وت: كارگه‌كه‌مان له‌سه‌ر روبه‌ری 25دۆنه‌م زه‌وی دروستكراوه‌، 5ملیۆن دۆلار خه‌رجی بووه‌و زیاتر له‌150كرێكار له‌كارگه‌كه‌دا ئیش ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها سه‌دان جوتیاری سنوری پارێزگای دهۆك لێی سوود مه‌ند ده‌بن" هێرش ره‌شید وتیشی" پرۆژه‌كه‌ له‌قۆناغی كۆتایی دایه‌ و به‌منـزیكانه‌ ده‌ست به‌ وه‌رگرتنی به‌رهه‌می جوتیاره‌كان ده‌كه‌ین و كارگه‌كه‌ به‌ته‌واوی ده‌كه‌وێته‌ كار، به‌دڵنیایه‌وه‌ ده‌توانین رێژه‌یه‌كی زۆر له‌ ئاوی ته‌ماته‌ و موره‌با بۆ دهۆك و ته‌وای هه‌رێمی كوردستان دابین بكه‌ین. ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو: ئامانجی سه‌ره‌كیمان پشتگیری و هاوكاری جوتیاره‌كانه‌ هه‌روه‌ها گرنگیدانه‌ به‌ به‌رهه‌می خۆماڵی ".  

هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران و پاوڵا گانلی باڵیۆزی ئۆسترالیا لە عێراق لە كۆبونەوەیەكدا تاوتوێی چەند پلانێکی هاوبەشیان کرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی کێشە ژینگەییەکان و ئاسایشی ئاو و قەیرانی وشکەساڵی. هەروەها هەردوولا جەختیان کردەوە لەسەر پێویستی کاری هاوبەش بۆ دانانی پلانی گونجاو بۆ پاراستنی ژینگە و پاراستنی ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی قەیرانی وشکەساڵی لە عێراق و هەرێمی کوردستان. هاوكات لە کۆبوونەوەکەدا بڕیاردرا حکومەتی ئۆسترالیا کۆمەڵێک پسپۆڕ بنێرێتە هەرێمی کوردستان تا هاوکاری حکومەتی هەرێم بکەن لە دانان و جێبەجێکردنی ستراتیژی گونجاو لە بوارەکانی ژینگە و ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوی وشکەساڵی. بڕیاریش درا بۆ هەمان مەبەست لە داهاتوویەکی نزیکدا چەند کۆمپانیەکی تایبەتمەندی ئۆسترالی سەردانی هەرێمی کوردستان بکەن.

ئیمان زەندی   رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان لەمساڵدا پارەی بۆ تەرخان نەكراوە، كۆی بودجەی تەرخانكراوی پرۆژەكە ٤٤ ملیار دینارەو رێگاكە ١٧ كیلۆمەترەو تەنها حەوت كیلۆمەتری تەواونەكراوەو بڕی حەوت ملیار دیناری پێویستە بۆ تەواوكردنی. رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان ١٧ كیلۆمەترە و ١٠ كیلۆمەتری قیری بۆ كراوە، بەڵام چینێك قیری ماوە كە چوار سانتیمە، حەوت كیلۆمەتری ماوەو بڕی حەوت ملیاری پێویستە، هەروەها پڕۆژەكە بەدوو قۆناغە، قۆناغی یەكەمی لەساڵی ٢٠١٢ دراوە بەكۆمپانیاكانی قەڵا و پورنامی ئێرانی بەشێوەی تەندەر، بەڵام كۆمپانیای قەڵا لەپڕۆژەكە كشاوەتەوەو پورنام لە ٢٥/٧/٢٠١٢وە مۆڵەتی كاركردنی پێدراوە. سەباح شەهید فەتاح، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی رایگەیاند:»گرفتی حوکمڕانی هەیە لەكوردستان بەمەش جیاوازییەكی زۆر لەنێوان پارێزگاكان هەیە، بەڵام دەبوو ئەم رێگا ستراتیژیە دەمێك بێت تەواو بكرایە، بەداخەوە بەردەوام گرفتی بۆ دروستدەكرێت، رێگای سلێمانی - دەربەندیخان لەسەر داهاتی ناوخۆی سنوری ئیدارەی پارێزگای سلێمانی و گەرمیان دروستدەكرێت كە نابێت ئەم پڕۆژانە لەسەر داهاتی ناوخۆ بن». وتیشی: «لە بەدواداچوونێكماندا سەردانی بانكی ناوەندی هەرێممان كردو بەڵێنیان پێداین هەفتانە ٥٠ ملیۆن دینار بۆ رێگای زەڕایەن هەتا چنارە تەرخان بكەن، پاشان سەردانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەمان كردو بەئامادەبوونی لایەنە پەیوەندیدارەكان نووسراومان پێشكەشكردن هەتاوەكو ئەو بڕەی بۆ خەرجبكرێت». سەباح شەهید فەتاح دەڵێت: «ئەو پردانەی زەرایەن كە گرفتی دروستكردوە لەڕێگا كۆنەكەیەو تەواو بووە، بەڵام ئیشكردنی لەبەشێكیدا ماوە لەگەڵ ئەندەرپاسێك لەلای قلیجە كە رێگا تازەكە بەكۆنەكەوە دەبەستێتەوەو ئەو پردانەش بڕیاروابوو كۆمپانیای پورنام جێبەجێكاری پرۆەژكە بیكات». هاوكات رەمەزان نامیق، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی بەوردی باسی لەگرفتەكانی ئەم ڕێگایە كردو دەڵێت: «لەماوەی پێنج ساڵی رابردودا بەدواداچوونمان بۆ ئەم بابەتە كردووە، بڕی ئەو گوژمەی بۆ تەواوكردنی تەرخانكراوە ٤٤ ملیۆن دینارە، بەڵام نەتوانراوە ئەم بڕە پارەیە خەرجبكرێت، حكومەت گەنجینەكانی بەتاڵن و ٧٥٠ پڕۆژە لەسنوری پارێزگای سلێمانیدا هێشتا تەواو نەكراون و پێویستیان بەسەدان ملیار دینارە، كۆمپانیاكان مایەپوچبوون و زۆربەی پارەكانیان كراوە بەچەك و كەدەچنە بانك بۆیان ساغنابێتەوەو ناچارن لەبازاڕ بە لەسەدا ٤٠ بۆ ٥٠ بیفرۆشنەوە»، و وتیشی: «خاوەن كۆمپانیاكان دێنە لامان بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكان بەڵام كە دەبینن پارە لەبانكدا نیە متمانەیان نیە، چونكە كۆمپانیای پورنام پارەی سێ چەكی وەرنەگرتوە كە بریتین لە ٦٠٠ بۆ ٧٠٠ ملیۆن دینار لەگەڵ ملیارێك دیناری پێشتر». حكومەت كۆمپانیای پورنام بەكەمتەرخەم دەزانێت لەتەواونەكردنی ئەم رێگایە، رەمەزان نامیق دەڵێت: «لایەنە پەیوەندیدارەكان و سەرپەرشتیكاران ئەم كۆمپانیایە بەوە تاوانباردەكەن پارەی زۆری وەرگرتوەو كاری كەمیكردوە بەڵام كۆمپانیاكە بە پێچەوانەوە قسە دەكات و بۆ سەلماندنی قسەكانیشی لیژنەیەكی هونەریان لەئێرانەوە ناردووە كەدەڵێین پورنام كاری زۆریكردوەو پارەی كەمی وەرگرتووە، كاتێك لەكوردستانیش بەدواداچوون دەكرێت پێچەوانەكەی دەردەچێت، بەمەش وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە لەسلێمانی لیژنەیەكیان پێكهێناوە كە كۆنوسی كۆتایی دەنوسن لەسەر ڕاستی ئەم بابەتە دەبێت كۆمپانیاكە و حكومەت پاپەندبن بەو لیژنەیەوە بۆ بڕیاری كۆتایی». هاوڵاتی چەندینجار پەیوەندی بەكۆمپانیای پورنامی ئێرانەوە كرد بەڵام ژمارەكە بەردەست نەبوو. لەسلێمانی كورتهێنان هەیە ئەو دوو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگا سەباح شەهید فەتاح و رەمەزان نامیق یەكێك لەهۆكارەكانی كورتهێنانی داهاتی ناوخۆی سلێمانی بۆ مەرزەكان دەگەڕێننەوە و دەڵێن: «مەرزی پەروێزخان و باشماخ و حاجی ئۆمەران و تیلەكۆ لەگەڵ پشتەو سەیرانبەن داهاتیان نەزانراوە، مەرزی باشماخ بەرێژەی نزیكەی ٤٠‏٪ كەمیكردووە چونكە لەباشماخ و حاجی ئۆمەران باج هەڵگیراوە لەسەر زیاتر لە ٨٠ شتومەك «. قۆناغی دووەمی رێگاكە دروستكردنی دوو تونێلە كە وەكو قەدبڕێكە و سلێمانی و گەرمیان بەیەكەوە دەبەستێتەوە و لەسەر رێگا كۆنەكە نابێت بەڵكو لەگوندی چنارەوەو بەئاراستەی ناوتاق تا ئەودیوی دەربەندیخان دریژ دەبێتەوە، بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی باسكردنی ئەو دوو تونێلە تەنها بانگەشەیی میدیایی دەسەڵاتەو لەواقیعدا بوونی نیە. پڕۆژەی رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان كاركردن تێیدا وەستاوەو شێوازی كاركردنی كۆمپانیاكەش لەپڕۆژەكەدا سەرەتا بڕینی بۆكردووە پاشان تێكەڵەڕێژكردن ئەویش بەردی هاڕاوە دواتر قیركردن بەسێ چین كە بۆ بارهەڵگری قورسیە، دواتر چینی قیری زبر ستاپ لایزەرو تایم لایدەر لەگەڵ پۆڵیمەر، سێ بۆ حەوت مەتر چوارگۆشەش یەك تۆن قیری پێویستە. محمد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگاوبانی سلێمانی لەگفتوگۆیەكی هاووڵاتیدا ئاماژە بە دوو هۆكاری پەكخستنی پڕۆژەی سلێمانی-دەربەندیخان كردو رایگەیاند: «ئەم رێگایە ئەمساڵ گوژمەی بۆ تەرخاننەكراوە گەر ساڵانەش پارە بۆ پڕۆژەكان تەرخان نەكرێت ناتوانین كاری تێدا بكەین، دووەم بەڵێندەرەكەش كەمتەرخەمە كێشەی تەكنیكی و هونەریمان لەگەڵیاندا هەیە لەگەڵ بابەتی پێوانەكردن، چەندین لیژنەمان پێكهێنا بۆ كەمتەرخەمیەكان بەڵام نەگەشتین بەئەنجام چونكە بەوجۆرەش لەوانەیە كێشەی تەكنیكیمان لەگەڵ بەڵێندەرەكە چارەسەر نەبێت، من كەمێك رەشبینم لەو پڕۆژەیە چونكە خۆمان پارەی تەرخانمان نیە و گەر تەرخانیش هەبێت ئەوكاتە كێشەی هونەریمان لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە دەبێت». وتیشی: «پڕۆژەی دوسایكردنی زەڕایەن-دەربەندیخان لەسەدا ٧٥ی تەواو بووە، بۆ هەموو پڕۆژەكە بەنزیكراوەیی گوژمەكەی ٤٤ ملیار دینارە كەدەبێت بەو بڕە پارەیە هەموو پڕۆژەكە تەواو بكرێت، لەو باوەڕەدا نیم بۆ ئەمساڵ گوژمەی پێویست دابین بكرێت، كەمی نەختیەنە لەبانكی سلێمانی هەموو پڕۆژەكانی سلێمانی پەكخستووە. شیرین كاوە گەرمیانی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكیدا بە هاوڵاتی وت:»ساڵی رابردوو بۆ پرۆژەكە كۆمەڵێك پرسیارم كردووە لەوەزیری ئاوەدانكردنەوە، بە نووسراوو یاداشت رێكارمان گرتوەتەبەر بەپێی مادەی ٦٦ی لەپەیڕەوی ناوخۆ وەزیر بێتە پەرلەمان گفتووگۆ لەسەر ئەو رێگایە بكەین»، دەڵێت: «سێ مانگ پێش ئێستا یاداشتم پێشكەشكردوە سێ بۆ شەش مانگ دەخایەنێت تا وەڵام دێتەوە تا ئێستاش وەڵامی كۆتایی نەهاتووەتەوە». سەركەوت محەمەد كە پیشەی مامۆستایەو ئەندامی دەستەی ناڕەزایانی دەربەندیخانە بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: «دەربەندیخان شارێكی بچوكە گرفتی ئاوو رێگاوبانی هەیە كۆمەڵێك كەسی خەمخۆر هەستاون بەچالاكی و هەوڵیانداوە دەنگێك بن بۆ ئەوەی دەسەڵات بیبیستێ گرفتەكان چارەسەر نەكراون»، وتیشی: «كەمپینەكەمان گشتییە كەسی تریش دەتوانێت بەشداربێت و كۆتا كەمپەینیشمان هی مانگێك پێش ئێستابوو لەبەردەم تونێلی دەربەندیخان و شانۆی تابوتی سپیمان پێشكەشكرد، داواكاریەكانیشمان روونن و گشتین و بۆ لایەنێكی تایبەت بەرزمان نەكردووەتەوە، گوێمان لەخاوەنی كۆمپانیاكان گرتووە ئەوانیش سكاڵایان زۆرەو پێشینەكانیان بۆ خەرج ناكرێت. ئەدیبە ئەحمد یەكێكە لە هاووڵاتیە ناڕازییەكانی قەزای دەربەندیخان و وەكو هاووڵاتی و چالاكوانی ناڕازی بەشداری چەندین خۆپیشاندانی و بەرزكردنەوەی یاداشت كردووە بۆ دروستكردنی فشار بۆ تەواوكردنی رێگای زەڕایەن-دەربەندیخان بەهاوڵاتی وت: «بەهۆی یەك سایدی و خراپی رێگاكە و زۆری هاتوچۆ بەڕێگای مەرگ ناسراوە، لەڕابردودا لەبەر كەمتەرخەمی و بێ پیلانی و گەندەڵی و دەست تێكەڵی لەگەڵ كۆمپانیاو بەرپرسەكان وایكردووە هەموو سێكتەرەكان لەهەرێمی كوردستان پەكی كەوتبێت بەتایبەت ڕێگاوبانەكان»، دەڵێت: «بە بۆنەی پیشەكەمەوە ناچارم بەو رێگایەدا هاتوچۆ بكەم، ماوەی ١٠ ساڵە بە بەردەوامی ‎شوێن و جێگای ئەم هەرێمە نەماوە دەنگمان نەگەیەنین و داواكاری نەخەینە بەردەست كاربەدەستان و پەرلەمان ‎بەڵام بەداخەوە تائێستا هەر لەنێوان قەیران و نەبوونی پارەو ناشەفافێت نازانرێت كەی ئەو رێگایە تەواو دەبێت».