هەفتەی داهاتوو قەرەبووی ئۆتۆمبێل و دووکانەکانی چەمچەماڵ دەکرێتەوە

دوای ئەوەی لەگوندی پارتاشی كۆنی ناوچەی ئەرجیشی وان كەدەكەوێتە دۆڵی زیلان ئاوی بەنداوێك بەهۆی وشكەساڵییەوە كەمیكرد، ئێسك و پروسكی دەیان مرۆڤ لەدەوروبەری بەنداوەكە دۆزرانەوە. ناوەندی مافی مرۆڤی سەر بەسەندیكای پارێزەرانی وان، سەردانی ناوچەكەی كردو دەستی بەلێكۆڵینەوە كرد.  لەڕاگەیەندراوێكدا سەندیكای پارێزەرانی وان رایگەیاند: لەگەڵ ژمارەیەك رێكخراوی ناحكومی دیكە سەردانی ناوچەكەیان كردووەو سەرۆكی داواكاری گشتی ناوچەی ئەرجیشیان ئاگادار كردووەتەوە. حكومەتی توركیا بێدەنگە ئاژانسی میزۆپۆتامیا لەسەر ئەم پرسە چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژیان ئوزكاپلان، سەرۆكی لقی وانی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی توركیا كردووە، ئوزكاپلان ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: كە  لەناوچەكەدا ئێسك و پروسكی سەدان كەسیان دۆزیوەتەوەو وێنەیان گرتووە». ئاماژەی بەوەشكردووە، لێكۆڵینەوەی تەواویان لەسەر رووفاتەكان كردووە، راپۆرتێكیان پێشكەشی داواكاری كۆماری وان كردووەو دواتر چاویان بەبەرپرسان كەوتووەو دۆخەكەمان بەبەرپرسان راگەیاند، بەڵام ئێمە تاوەكو ئێستا نازانین، ئەو رووفاتانە كێن، تاوەكو ئێستا دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی حكومەت وەڵامی ئێمەیان نەداوەتەوە». هەدەپە داوای لێكۆڵینەوە دەكات  لەلایەكی دیكەوە، تەیب تەمەل پەرلەمانتاری پارێزگای وانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) پرسەكەی بردووەتە، پەرلەمانی توركیاو داوایكردووە كە پەرلەمان دەست بەلێكۆڵینەوە بكات، پێی وایە، رووفاتەكان هی ئەو كەسانە بن كە لەكۆمەڵكوژی زیلاندا كوژراون. موعەزەز ئورهان پەرلەمانتاری هەدەپەی وانیش لەمبارەیەوە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی ئەنجامدا. ئورهان ئاماژەی بەوەكرد كە ئێسك و پروسكێكی زۆری مرۆڤ لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوەو دەڵێت، « وەزارەتی دادمان لەم دۆخە ئاگاداركردووەتەوەو داوامانكردووە بەزوترین كات و بێ دواكەوتن دەست بەلێكۆڵینەوە بكرێت و پێویستە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەسەر ئەم پرسە روونكردنەوە بدات». هەدەپە لەداواكاریەكەیدا بۆ وەزارەتی داد شەش پرسیاری ئاراستەی وەزیری داد كردووە كەئەم پرسیارانەی لەخۆگرتووە: یەكەم؛ ئایا ئێوە دەستتان بەهیچ لێكۆڵینەوەیەك كردووە، سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانەی كە لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوە؟ ئایا دەتانەوێت هیچ روونكردنەوەیەك بدەن؟ دووەم؛ ئایا هیچ تووێژینەوە، لێكۆڵینەوەو راپۆرتێك سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانە ئەنجامدراون یان ئاراستەی ئێوە كراون؟ سێیەم؛ تایبەتمەندی چۆنایەتی و چەندایەتی ئێسك و پروسكەكان چین؟ پێشبینی دەكرێت ئێسك و پروسكی چەند كەس بن؟ چوارەم؛ ئایا لێكۆڵینەوەتان لەوە كردووە كەگۆڕی دیكەی بەكۆمەڵ لەو ناوچەیە هەبێت؟ پێنجەم؛ بۆ ئاشكراكردنی كۆمەڵكوژی زیلان و كۆمەڵكوژییەكانی هاوشێوە كە لەمێژووی توركیادا ناویاندەهێنرێت، هیچ هەوڵێك دەدەن؟ شەشەم؛ بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكان لەئەرشیفی دەوڵەتدا، لەدۆڵی زیلان چەند كەس كوژراون؟ ئایا هیچ لێكۆڵینەوەیەكتان كردووە كەئەو خەڵكەی كوژراون بەشێوەیەكی بەكۆمەڵ بەخاكسپێردران؟ گۆڕە بەكۆمەڵەكان لەكوێن؟ ئایا ئەو ناوچەیە پارێزراوە؟ كۆمەڵكوژی زیلان دوای شكستی شۆڕشی ئاگری لەساڵی ١٩٣٠ بەهاوكاری شای ئێران، دەوڵەتی توركیا لەباكووری كوردستان دەستی بەهەڵمەتێكی پاكتاوی رەگەزی بەرامبەر ئەو هاووڵاتیە كوردانە كرد كە لەگەڵ شۆڕشدابوون. یەكێك لەو ناوچانەی كەخەڵكەكەی رووبەڕووی هێرشی سوپای توركیا بووەوە، گوندەكانی دۆڵی زیلانی سەر بەناوچەی ئەرجیشی پارێزگای وانی باكوری كوردستان بوو. هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا، چەند مانگێك بەردەوامبوون و لەتەمموزی ١٩٣٠دا سەربازە توركەكان، هەموو رێگەكانی دۆلی زیلانیان داخست و دەستیان بەكوشتنی هاووڵاتیانی كورد، سوتاندن و تاڵانكردنی گوندو ماڵەكانیان كرد. رۆژنامەی حوڕیەتی توركی لەوكاتەدا خەڵكی ناوچەكەی بەپشتگیریكردن لەشۆڕش تۆمەتبار كردو رایگەیاند، ١٥ هەزار كەس لەدۆڵی زیلان كوژراون و ناوچەكە لە(یاخیبووەكان) پاككراوەتەوە، بەڵام بەگوێرەی شایەدحاڵەكان ٤٧ هەزار مرۆڤی بێتاوان لەژن و منداڵ و پیر كۆمەڵكوژكراون كە سەر بەهۆزەكانی حەسنا، زیلان، سبكان، ئەدمان بوون. هەروەها زیاتر لە ١٨٠ گوندی كوردەكان سووتێنران و ئەوانەی كە بەزیندوویی رزگاریان بوو، بۆ ناوچەكانی دیكەی باكوری كوردستان و هەندێكیان بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان ئاوارەبوون. هەرچەندە ناوەندی كۆمەڵكوژییە گەورەكە دۆڵی زیلان بوو، بەڵام هێرشەكانی سوپای توركیا بەتەنیا لەوێ نەوەستانەوە، بەڵكو هەموو ناوچەی سەرحەدی باكوری كوردستانی گرتەوە كەپارێزگاكانی، وان، موش، ئاگری و ئیدر دەكرێتەوە. بەگشتی لەهێرشەكانی توركیادا زیاتر لە ٥٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  حكومەتەكانی ئێران، سوریاو عێراقیش دەستیان لەكۆمەڵكوژكردنی كورددا هەبوو. دوای شكستی شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، بەرپرسانی توركیا سەردانی بەرپرسانی ئەو وڵاتانەیان كردو هەوڵیاندا ئەو شۆڕشگێرانەش دەستگیربكەن كەخۆیان گەیاندبووە دەرەوەی سنورەكانی توركیا. بەو هۆیەوە هەرسێ دەوڵەتە داگیركەرەكەی كوردستانیش لەدەستگیركردنی شۆڕشگێڕان رۆڵیان دەبێت و ژمارەیەك شۆڕشگێر دەستگیردەكرێن و رادەستی توركیایان دەكەنەوەو لەسێدارە دەدرێن. دەوڵەتی توركیا دوای شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، رایگەیاند كە ئیدی خەونی دەوڵەتی كوردیان لەچیای ئاگری خستووەتە ژێر گڵ، بەڵام ئەوەندەی نەخایاند، كەكوردانی باكوری كوردستان بەسەركردایەتی سەید رەزای دەرسیم شۆڕشیان بەرپا كرد. لەكۆتاییدا شۆڕشی سەید رەزاش بەدەردی شۆڕشی ئاگری براو لەدەرسیمیش بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەكان ٩٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  لەئێستاشدا كە ٩٢ ساڵ بەسەر كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلاندا تێپەڕیوەو ئێسك و پروسكی ئەو هاووڵاتیە كوردانە بەهۆی كەمكردنەوەی ئاوی بەنداوێكەوە دەركەوتوون، بەڵام دەوڵەتی توركیا نایەوێت راستییەكان ئاشكرابكات و خۆی كەڕ، لاڵ و كوێر كردووە لەئاست ئەو كۆمەڵكوژییە كە لەجیهاندا كەموێنەیە. ئێران

118 رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە لە شارەگەورەکان دروشم نوسین و سوتاندنی پۆستەر و هێماکانی کۆماری ئیسلامی بەردەوامبون و ئەمڕۆش ژمارەیەک گەنجی دیکە لە شارەکانی رۆژهەڵات دەستگیرکران و سێ گەنجیش بە دانانی بارمتە ئازاد کران رێکخراوێکی نێودەوڵەتی ئاشکرای دەکات کە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئەوپەڕی توندوتیژیی دژی ناڕەزایەتییەکان بەکار هێناوە. دەستگیرکردنی لاوان و چالاکوانان لە بۆکان، مەهاباد، سنە و کامیاران رۆژی پێنجشەممەش بەردەوامبو و سێ گەنجیش دوای زیاتر لە دو مانگ دەستبەسەریی و زیندان بە دانانی بارمتە بە مەرج تا کاتی دادگاییکردنیان لە مەهاباد و بانە و سەقز ئازاد کران. لە شیراز و بەندەرعەباس و ئەسفەهان سوتانی پۆستەری بەرپرسان و هێماکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامبو و نوسینی دروشم لە تاران و چەند شارێکی دیکە دژی دەسەڵاتی وڵاتەکە بەردەوامبو. رێوڕەسمی بەخاکسپاردنی محەمەد مورادی، تەمەن 37 ساڵی خەڵکی شاری کرماشان لە شاری لیۆن لە فەڕەنسا بەرێوچو کە لە پێناو راکێشانی سەرنجی جیهان بۆ ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران و ئاستی سەرکوتی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە، خۆی خستە روباری (رۆن) لە فەڕەنسا و گیانی لەدەستدا. محەمەد کە خوێندکاری زانکۆ بو لە بەشی مێژوی زانکۆی لیۆن لە فەڕەنسا پێشتر لە تۆمارێکی ڤیدیۆیی رایگەیاندبو ئەو هەنگاوەی تەنها لە پێناو گەیاندنی دەنگی خەڵک و ئازادیخوازانە بۆ جیهان هەوڵدان بۆ راگرتنی کۆماری ئیسلامی ئێرانە.  خامنەیی دەستخۆشی لە ئەندازیاری ناڕەزایەتییەکانی ئێران دەکات عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە وتاری رۆژی پێنجشەممەی وتی: وەک کەسێک کە چاودێریی روداوەکانی کردوە دەستخۆشی لە ئەندازیاری ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە دەکەم چونکە بە رێکوپێکی هەر شتێکی لە شوێنی خۆی و بە قەبارەی خۆی رێکخستبو. توانجەکەی خامنەیی لە کاتێکدایە ئەو لە چەند وتارێکیدا خۆپیشاندەرانی بە دەستی دەرەکی و ناپاکی تۆمەتبار کردوە.   سێدارە سنورەکانی تێپەڕاندوە هیومان رایتس وۆچ راپۆرتێکی 700 لاپەڕەیی سەبارەت بە دۆخی مافی مرۆڤ لە جیهاندا بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەسەرکوتی لە توندی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کردوە. لە بەشێک لەو راپۆتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە دوای مەرگی ژینا ئەمینی و کاردانەوەکانی، ئاستی سەرکوت و زیندان و ئەشکەنجە و کوشتن بە شێوەیەکی بەرچاو لە ئێران زیادی کردوە و کۆماری ئیسلامی بۆ سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان هێزی توندی بەکارهێناوە. رێکخراوەکە ئاشکرای کردوە تەنها لە 10 مانگدا 306 کەس لە ئێران لەسێدارە دراون. دورخستنەوە مامۆستای زانکۆ بەهۆی دژایەتی سێدراە بڕیاری دورخستنەوەی مامۆستایەکی زانکۆ و شارەزای یاسا درا کە دژی پڕۆسەی دادگایی دەستگیرکراوانی ناڕەزایتییەکان هەڵوێستی دەربڕیبو و رایگەیاندبو هیچ لەو دانیشتنانەی کە سزای سێدارەی تێدا دراوە یاسایی نەبوە و پێچەوانەی یاسا و شەرعی ئیسلام بوە. محسن بورهانی مامۆستای زانکۆ و شارەزای یاسایی بە بڕیاری دەستەی زانستی زانکۆی تاران لە پیشەی مامۆستایەتی دورخرایەوە لە کاتێکدا بە یەکێک لە شارەزا یاساییە ناودارەکانی ئێران لەقەڵەم دەدرێت. 700 نوسەری و ئەدیبی ناوداری جیهان لە ئەمریکا و ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەریتانیا و ناوخۆی ئێران و دەیان وڵاتی دیکە بەیاننامەیەکیان بە ناوی (راپەڕین دژی سێدراە) بڵاو کردەوە و داوایان لە وڵاتان و سیاسەتمەدارانی جیهان کرد بە هەموشێویەکە هەوڵی راگرتنی سزای سێدارە بدەن لە ئێران. لە هندستان دژایەتیی لەسێدرەدان لە ئێران دەکرێت چالاکوانێکی کچ لە هندستان وەک ناڕەزایەتیی بەرامبەر لەسێدراەدانی گەنجان لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە چالاکیی جیاواز ئەنجام دەدات.   بەخشین چاو بۆ ئازادیی‌! نزیکەی 600 کەس لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەکان بە گوللـەی ساچمەیی، چاوێک یان دووچاویان لەدەست داوە. زۆربەی ئەو کەسانەی کە بونەتە قوربانیی گوللـەی ساچمەیی و توندوتیژیی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە ناڕەزایەتییەکاندا، بە بڵاوکردنەوەی پەیام و پۆست لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان رایانگەیاندوە؛ چاویان پێشکەشی ئازادی و خەڵک و خاکی وڵاتەکەیان کردوە.   بودجە سوپای پاسداران زیاد دەکات بە پێی پڕۆژە یاسایەکی نوێ لە ئێران بودجەی سوپای پاسداران لە ساڵی داهاتودا 131% زیادی کردوە و گەیشتوەتە 119 تریلیۆن تمەن کە دەکاتە نزیکەی دو ملیارد و 700 ملیۆن دۆلار بودجەی ساڵی رابردوی ئەو سوپایە بە تمەن 80 تریلیۆن و 600 ملیارد بوە. سوپای پاسداران زیاترین رۆڵی لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان بینیوە و نزیکەی 50 ئەندام و چەکداریان لە ناڕەزایەتییەکاندا کوژراون.        ئێران باڵیۆزی سوید لە تاران بانگهێشت دەکات و هۆشداریی دەدات لەوە بە ناوی ئازادییەوە نابێت بێڕێزیی بە نەتەوە و ئایین و کەمینەکان بکرێت. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بەهۆی بڵاوبونەوەی کاریکاتێری رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە بڵاوکراوەی شارلی ئیبدۆ باڵیۆز سویدی لە تاران بانگهێشت کردوە چونەکە سوید لە ئێستادا سەرۆکایەتیی یەکێتی ئەوروپا دەکات.  

هاوڵاتی میدیاکانی یەکێتی لەزاری بەرپرسی مەڵبەندی دهۆکی یەکێتییەوە بڵاویانکردۆتەوە دوو هەفتەیە پارتی دوو کارگێڕ کۆمیتەی ڕفاندووە. لێپرسراوی مەڵبەندی دهۆکی یەکێتی بەمیدیای فەرمیی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بەمیدیاکانی حزبەکەی ڕاگەیاندووە:  دوو هه‌فته‌یه‌ ئاسایشی پارتی دوو كارگێڕی كۆمیته‌ی دینارته‌ی سه‌ر به‌مه‌ڵبه‌ندی دهۆكی یه‌كێتی رفاندوه‌و بێ سه‌روشوێنی كردون،   ته‌نها ده‌زانین ئه‌و كادرانه‌ی یه‌كێتی له‌لای ئاسایشی پارتییه‌ له‌دهۆك، چه‌ندجارێك پارێزه‌كانمان هه‌وڵیانداوه‌ سه‌ردانیان بكه‌ن و بیانبینن، به‌ڵام ئاسایشی دهۆك رێگه‌ی نه‌داوه‌. ئاماژە بەوەشکراوە ئه‌مه‌ یه‌كه‌مجارنیه‌ ئاسایشی پارتی له‌هه‌ولێر و دهۆك كادرانی یه‌كێتی به‌ بیانوی جیاجیا ده‌ڕفێنرێن و بێ سه‌روشوێنیان ده‌كه‌ن، له‌ساڵانی رابردووشدا چه‌ندین حاڵه‌تی دیكه‌ی له‌وشێوه‌یه‌ له‌و دووپارێزگایه‌ روویانداوه‌، به‌ڵام له‌م كابینه‌یه‌دا ئه‌و حاڵه‌تانه‌ تۆختربوونه‌ته‌وه.

هاوڵاتی   ئەمڕۆ وەزارەتی دەرەوەی رووسیا لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند،  کە لە ئەنجامی هەڵوێستەکانی بەریتانیا و دژایەتیەکانی لەندەن دژی ڕووسیا، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا و ٣٦ بەرپرسی کابینەکەی، هەروەها چەندین ڕۆژنامەنوسی بەریتانیاش دەخاتە لیستی ڕەشەوە. وزارەتی دەرەوەی ڕوسیا، ئاماژەی بەوەکردووە بەریتانیا لەگەڵ واشنتن بەردەوامن لە هەڵوێستەکانیان دژ بەڕووسیا وپەرەدان بە " ڕوسۆفۆبیا"، هەربۆیە چەندین وەزیری سەر بەکابینەی ڕیشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی نوێی بەریتانیا خراونەتە لیستی ڕەشی ڕوسیاوە، کە لەناویاندا ژمارەیەک ڕۆژنامەوان و بەرپرسی جێبەجێکردنی یاسا وئەمنیشیان تێدایە. هاوکات وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا، بانگەشەکان وگوتارەکانی بەریتانیا وئەمریکای بە پڕوپاگەندە لە قەڵەم داوە وڕایەگەیاندووە بەریتانیا دژایەتی خەڵکی ڕووسیا و نەتەوەکەی دەکات، هەروەها ڕۆژئاوا ناتوانێ لە حوکمەتی نازی ئۆکرانیا تێبگات. هەروەها لەمیانەی بەیاننەماکەدا وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا رایگەیاندووە کە هەڵوێستەکانی بەریتانیا کە دژ بە ڕووسیا ونەتەوەکەی گرتویەتیە بەر بەبێ وەڵآم نامێننەوە،وتیشی بەریتانیا بەبێ هیچ هۆکار وبیانویەک هەموو گفتوگۆیەکی بنیادنەر لەگەڵ ڕووسیا رەت ئەکاتەوە. ئەم سزایانەی ڕووسیا بۆ سەر بەریتانیا لەکتێکدایە کە سەرەتای دەستپێکی جەنگی داگیرکاری ڕووسیا بۆسەر ئۆکرانیا وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا وئەمریکا چەندین سزای سەختیان بەسەر ڕوسیا وبەرپرسە سیاسی و سەربازیەکانی ڕووسیادا سەپاندووە، هاوکات هەموو جۆرە هاوکاری و پاڵپشتیەکیان بۆ ئۆکرانیا دابین کردووە لە جەنگی دژ بە ڕووسیا، لە ماوەی ڕابردوودا لەلایەن بەریتانیاوە چەندین بازرگان وسیاسەتمەدار خراونەتە لیستی سزاکانی بەریتانیاوە کە لەناویاندا یاریدەدەری پوتین و هاوسەری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا هەیە.  

شەنای فاتح وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم لەساڵی ٢٠١٤وە پێداچوونەوەی بەبەشە غازی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا نەكردووە، ساڵانەش لەوەرزی زستنادا خواست لەسەر سوتەمەنی زیاد دەكات و نرخی غازی بازرگانیش بەرزدەبێتەوە، ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش دەڵێت: پارێزگای سلێمانی رۆژانە نزیكەی ٢٤٠ تۆن غازی پێدەگات لەكاتێكدا رۆژانە پێویستی بە ٥٠٠ تۆن غاز هەیە.  غازی بازرگانی نرخەكەی جێگیر نییەو رۆژانە لەناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی دیكە دەگۆڕێت، بەڵام غازی حكومی پێشتر بەحەوت هەزارو ٥٠٠ دینار بوو ماوەی نزیكەی سێ ساڵە نرخەكەی زیادبووەو بووەتە هەشت هەزارو ٥٠٠ تا نۆ هەزار دینار و ١٢ كیلۆگرام غازی تێدایە كە لەهاوین و زستاندا هەمان نرخە. نافیز ناوپردانی، ئەندامی لیژنەی نەوت و وزە لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەلێدوانێكدا بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: گرێبەستی كۆمپانیاكان لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەكان كێشەی هەیەو بەشێوەیەكی گشتی ئەو گرێبەستەی  دانەغاز لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كردوویەتی بۆ دیاریكردنی  پشكی هەولێر كەچەند تۆن غاز بێت هی ١٠ ساڵ پێش ئێستایەو هەولێر لەئێستادا بەرەو گەورەبوون چووەو  گەشەی كردووەو خەڵك زیاتر پێویستی بەغازە، ئەو گرێبەستە هەر گرێبەستە كۆنەكەیەو تائێستا پشكەكە زیادنەكراوە، بۆیە لەزستاناندا ئەو كێشەیە دووبارە دەبێتەوەو كێشەكە لەهەموو شارەكاندا هەیە نەك بەتەنها لەهەولێر». وتیشی:  «ئێمە وەكو ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەو دەسەڵاتەمان نیە لێپرسینەوە لەوەزارەت بكەین  و پێویستە  پەرلەمان داوا لەوەزارەتی سامانە سروشتییەكان بكات پێداچوونەوەیەكی وردتر بكرێت بۆ ئەو بابەتەو پشكی شارەكان زیادبكرێت». لەئێستادا نرخی ئەو غازە حكومیەی دەدرێتە هاووڵاتییان هەشت هەزارو ٥٠٠ تا نۆ هەزار دینارەو غازە بازرگانییەكەش كۆنتڕۆڵی لەسەر ناكرێت و  بازرگانان ئارەزوومەندانە دەیفرۆشن و بەشێوەیەكی گشتی  ١٠٠٠ دینار زیاتر یان كەمترە و» لەئێستادا غازی ناحكومی نرخی  سەروو ١١ هەزار دینارە. هاوكات، كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە لەنرخی بەغازی حكومی رازیی نین و نرخەكەی گونجاو نییە، پێویست بوو هاووڵاتی بەپێنج هەزار دینار بتڵێك غازی وەبگرتایە نەك بەهەشت هەزار دینار لەبەرئەوەی غازی خۆمانە، غازی ئێمە دەڕوات بۆ وڵاتانی تر،  تەنانەت دەبوو غاز بێبەرامبەر بدرایەتە هاووڵاتیان یان بەنرخێكی رەمزی،  ئەو رێژەیەی لەئێستادا رۆژانە دەدرێتە سنووری پارێزگای سلێمانی ٢٢٠  تا ٢٤٠ تۆنە، لەكاتێكدا ئەم سنوورە رۆژانە پێویستی بە ٥٠٠ تۆن دەبێت كەئەمەش كورتهێنانی تێدایەو رێژەكە كەمەو خواستیی لەسەر زیاددەكات». وتیشی: وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەم شێوەیە مامەڵە دەكات و گرێبەستی لەگەڵ دوو كۆمپانیا كردووە، كۆمپانیای ساوز كوردستان و كۆمپانیای دانەغاز بەچاودێری وەزارەتی سامانە سروشتییەكان رێككەوتنێكیان كردووە كە رۆژانە هەزار تۆن غازیان پێبدرێت و ئەوانیش ٧٠٠ تۆنی لەبازاڕدا بدەنە پارێزگاكان و ٣٠٠ تۆنیشی بەبازرگانی بفرۆشن، ئەویش بەشێكی زۆری دەنێردرێتە دەرەوەو دەفرۆشرێت،  لە ٢٠١٤ەوە هەر ئەو رێژەیەی دەدرێتە پارێزگاكان زیاد نەكراوە چونكە ساڵانە خێزان زیاد دەكات و شارەكان گەورە دەبن، بەڵام غاز زیاد نەكراوەو كارەباش كەمیكردووەو نەوتی سپیش دابەشنەكراوەو پێویست بوو ئێستا ٥٠٠ تۆن بدرایەتە ئەم سنورە بۆ ئەوەی گرفتی دەستكەوتنی غاز دروست نەبووایە». بەهۆی كەمی بەشی غازی پارێزگاكانەوە گرفتی كەمی غاز لەچەند ناوچەیەك  دروستبووە بەتایبەت لەسنووری ئیدارەی گەرمیان كەهاووڵاتیان بەشێوەیەكی ئاسان غازیان دەستناكەوێت و رێژەكەی كەمەو بەشی پێداویستی هاووڵاتیان ناكات.

هاوڵاتی رێکخراوی چاودێریی مافەکانی مرۆڤ - هیومەن رایتس وۆچ، راپۆرتی ساڵانەی خۆی لەبارەی رەوشی مافەکانی مرۆڤ لە سەرانسەری جیهان لە ساڵی 2022 بڵاوکردەوە و تێیدا ڕاخنە لە حکومەتی هەرێم و عێراق دەگرێت. هیومەن رایتس وۆچ لە راپۆرتەکەیدا، کە ئەمڕۆ پێنجشەممە 12-01-2023 بڵاویکردووەتەوە، رەخنە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرێت و دەڵێت، "دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان بەردەوام بوون لە هەڕەشەکردن لە مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ و لایەنگرانی کۆمەڵگەی مەدەنییان کردە ئامانج، سەرەڕای راگەیاندنی پلانێکی نوێی پێنج ساڵی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی مافی مرۆڤ لە هەرێمی کوردستان" لە ڕاپۆرتەکەدا باس لە دادگایکردنی ڕەخنەگران لەلایەن  حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە کراوە وتیایدا  هاتووە: ساڵی 2021 دادگای تاوانەکانی هەولێر سزای سێ ڕۆژنامەنووس و دوو چالاکوانی بەشەش ساڵ  زیندانی دا ، بە پشبەستن بە پێشێلکاری کردن لە دادگایکردنەکە  هەروەها دەستێوەردانی سیاسی ئاست بەرز. رێکخراوە نێودەوڵەتییەکە حکومەتی هەرێمی کوردستان تۆمەتبار دەکات بەوەی، "لە ساڵی 2022، چەند یاسایەک کە دەقەکانیان روون نییە، بەکاریهێناون بۆ بەئامانجکردنی رەخنەگران لە بەرامبەر دەربڕینی رەخنە و بۆچوونەکانیان."  هاوکات باس لە کەمتەرخەمی دەکات لە سزادانی تاوانبارانی داعش و دەڵێت ، "سەرەڕای دەستدرێژیی سیستماتیکی داعش و کۆیلایەتی سێکسی و زەواجکردنی زۆرەملێ بەرامبەر ژنان و کچانی ئێزیدی، داواکاری گشتی کەمتەرخەمییان کردووە لە  تۆمەتبارکردنی گومانلێکراوانی داعش بە تۆمەتی دەستدرێژی سێکسی،کە سزای هەتا 15 ساڵ هەڵدەگرێت، تەنانەت لەو حاڵەتانەی کە تۆمەتبارەکان دانیان بەوەدا ناوە کە کچانی  ئێزدییان وەک کۆیلەیی سێکسی ڕاگرتووە." دەشڵێت، "بەڵکو دادوەرانی عێراق بە شێوەیەکی ڕۆتینی تۆمەتبارانی داعشیان بە تۆمەتی ئینتیمای داعش دادگایی کرد هیچ تۆمەتبارێکی داعش بەتاوانی نێودەوڵەتی وەک تاوانی جەنگ، تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی، یان جینۆساید، سەرەڕای کۆمەڵکوژی ئاشکرای داعش لە دژی ئێزدیەکان حکوم نەداوە." هیومان ڕایتس وۆتچ باس لە هێرشە بەردەوامەکانی تورکیا دەکات بۆ سەر خاکی هەرێم و دەڵێت، "هێرشە ئاسمانییەکانی دەوڵەتی تورک لە ساڵی 2022دا بەردەوام بوون  و لە چەند حاڵەتێکدا بۆتە هۆی کوشتنی هاوڵاتیانی مەدەنی  کە تیایدا  پارتی کوردی ئێران بۆ ژیانی ئازادی کوردستان (پژاک) و ئەندامانی پارتی کرێکارانی کوردستان بە ئامانج گیراون." هاوکات راپۆرتەکە بە وردەکارییەوە لەسەر تووندوتیژییەکانی پێش و دوای هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی ساڵی رابردووی عێراق وەستاوەتەوە. هیومەن رایتس وۆچ دەڵێت، لێکۆڵینەوەی بۆ رووداوەکانی کوشتن، رفاندن و بریندارکردنی خۆپێشاندەران و چالاکڤانانی عێراق کردووە، بەڵام "بە ئەستەم دەبینی سکاڵای یاسایی خێزانەکان یان ئەندامانیان لەپێناو زامنکردنی دادپەروەری کاری لەسەر کرابێت."

هاوڵاتی- دهۆك حكومەتی هەرێم دەیەوێت پارێزگای دهۆك ببێتە خاوەنی زۆرترین كۆگای ساردكەرەوە بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتۆكاڵییەكان، لەمانگی 12ی ساڵی رابوردوو موڵەتی دروستكردنی 48 كۆگای تر دەركراوەو بەشێكیان دەستیانكردووە بەدروستكردنی بناغەی كۆگاكان، بەتەواوبوونی ئەو كۆگایانە پارێزگای دهۆك دەبێتە خاوەنی 97 كۆگا. ئەحمەد سەعید، خاوەنی سێ باخی سێوە لەناحیەی كانی ماسی، ئەو دڵخۆشە بەدروستكردنی ژمارەیەك كۆگای ساردكەرەوە،  بەهاوڵاتی وت:» ساڵانە بەهۆی نەبوونی كۆگای ساردكەرەوە سێوەكانمان بەنرخێكی هەرزان دەفرۆشین، قازانجی ئەمساڵ لەهەرسێ باخەكەمان تەنیا 840 هەزار دینار بووە، بەبەهای زیاتر لە200 هەزار دینار دەرمان و پێداویستی ترم كڕیوە، هەر كێلویەكماک لەنێوان  200 بۆ 400 دینار فروشتووە، ئەگەر بەرهەمەكانی خۆمان لەكۆگای ساردكەرەوە دابنێین و لەوەرزی پێگەیشتنی نەفرۆشین سوودێكی باشی دەبێت، بەلایەنی كەمی هەر كیلۆیەك لەنێوان 600 بۆ 800  دینار دەفرۆشین و قازانجی ئێمەش دەبێتە دوو ئەوەندە». وتیشی:» هەرچەندە ئەم هەنگاوەی حكومەت زور دواكەوت و پێویست بوو پێش 10ساڵ ئەمەی كردبا، جگە لەمەش پێویستە كارگەی دروستكردنی شەربەتی هەنار، سێوو قۆخ دروستبكرێن تازۆرترین جوتیار سوودمەندبن، ئەم شتانەی كەباسمكرد لەهەموو وڵاتان هەیە بەتایبەت ئەو وڵاتانەی پشت بەبەرهەمە كشتوكاڵییەكان دەبەستن». هاوكات تەحسین سلێمان ساڵح، بەڕێوەبەری فەرمانگەی چاندن لەقەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی راگەیاند: «12 كۆگای ساردكەرەوە لەسنوری قەزای بەردەڕەش  هەیە كەزیاتر لەدوو ساڵە دروستكراون و هەمووشیان بۆ پاراستنی پەتاتە بەكاردەهێنرین، هەشت كۆگای تر لەقۆناغی دروستكردنن كەهێشتا تەواونەكراون و  پێدەچێت تاكۆتایی ئەمساڵ هەموویان تەواوبن و ژمارەیان دەبێتە 20 كۆگا». وتیشی:»لەكۆی ئەو 20 كوگایە تەنها یەكێكیان حكومییە، ئەوانەی تر هەموویان هی كەرتی تایبەتن، هەركەسێك لەتوانایدا هەبێت و داوا لەئێمە بكات بۆ دروستكردنی كۆگا ئێمە مامەڵەكانی بەزووترین كات بەڕێدەكەین و لەهەر شوێنێك رووبەڕووی كێشەیەك ببێتەوە، ئێمە هەوڵدەدەین كێشەكەی چارەسەربكەین». هەر سەبارەت بەو پرسە، ئەحمەد جەمیل، بەڕێوەبەری گشتی چاندن لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی  وت:» ئێستا لەسنوری پارێزگای دهۆك 49 كۆگای ساردكەرەوە بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان هەن، لەم ژمارەیە هەشتیان هی حكومییەو ئەوانەی تر كەرتی تایبەتن، لەمانگی 12ی ساڵی رابوردوو موڵەتی دروستكردنی 48 كۆگای تر دەرچووەو بەشێكیان دەستیانكردووە بەدروستكردنی بناغەی كۆگاكان و بەتەواوبوونی ئەو كۆگایانە پارێزگای دهۆك دەبێتە خاوەنی 97 كۆگا، لەهیچ شارێكی تری كورستان هێندەی پارێزگای دهۆك كۆگای نیەو نزیك دەبینەوە لەسەر ئاستی عێراقیش ببین بەیەكەم پارێزگا بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان». راشیگەیاند:»ئەو كۆگایانە دەكەونە سنووری هەریەك لەقەزاكانی سێمێل، بەردەڕەش، شێخان، ئێستا تەنها پەتاتە دەخرێنە ئەو كۆگایانە هەر لەبەرئەوەش تائێستا پەتاتەی خۆماڵی لەبازاڕەكاندا بەردەستەو نرخی نەهاتووەتە خوار، لەبەرنامەماندایە سێو، ترێ، هەنار بخەینە كۆگا تاوەكو لەوەرزی زستان سوود لەو بەرهەمانە وەربگرین». «هەر بازرگانێك یاخود وەبەرهێنەرێك داوا لەئێمە بكات بۆ دانانی كۆگا، ئێمە زۆر كارئاسانی و هاوكاری بۆ ئەو كەسە دەكەین، مامەڵەكانی بەزووترین كات بەڕێدەكەین، چونكە ئامانجان پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانە، هەروەها ئێمە خول و ۆورك شۆپ بۆ ئەو كەسانە دەكەینەوە كەچۆن و لەكوێ‌ كۆگاكانیان دابنێن تاقازانجێكی باش بكەن» ئەحمەد جەمیل وای وت.  

هاوڵاتی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، مەسرور بارزانی و سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، محەمەد حەلبووسی تاوتوێی چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدایان کرد. بەگوێرەی ئەو راگەیەندراوەی کە لە نووسینگەی رۆژنامەوانیی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستانەوە بڵاوکراوەتەوە، مەسرور بارزانی لە بەغدا لەگەڵ محەمەد حەلبووسی کۆبووەتەوە. لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوە دراوە کە لە کۆبوونەوەکەدا بارودۆخی گشتیی و دوایین پێشهات و گۆڕانکارییەکانی عێراق و چارەسەکردنی کێشەکانی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ تاوتوێ کرا. سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژەی بەوە داوه‌ "ئێستا دەرفەتێکی باش هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ بەتایبەتی کێشەکانی پەیوەندیدار بە پڕۆژە یاسای بوودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی ٢٠٢٣ و پڕۆژە یاسای نەوت و گازی فیدراڵ". جەختی لە گرنگیی چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان بەتایبەتی مافە دەستوورییەکان و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان لە بوودجەی فیدراڵی و ئامادەکردنی پڕۆژە یاسای نەوت و گازی فیدراڵی و جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ و دەستەبەرکردنی مافە دەستوورییەکانی پێشمەرگە و جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی شنگال کردەوە.

هاوڵاتی/دهۆک ئەمشەو لە گوندی ئێكمالی سەر بە قەزای بەردەڕەش لە سنوری پارێزگای دهۆک، بەهۆی کێشەیەکی کۆمەڵایەتییەوە کەسێک کوژرا. هێمن سلێمان ، ووتەبێژی پولیسی پارێزگای دهۆک ڕاگەیاند"دوای کۆژرانی کەسێک لەگوندی یەک ئێکماڵی سەر بەناحیەی روڤیا ، لەلایەن مەفرەزەیەکی پولیس بکوژەکە دەستگیرکرا و لێکوڵینەوە لەگەڵ بکۆژەکە دەکرێت " "ئەو کەسەی کوژراوە تەمەن60ساڵ، تاوانبار برای قوربانیەکەیە"

سەرەڕای توندبونەوەی دۆخی ئەمنیی و بانگەشەی دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی بۆ روبەڕوبونەوەی ناڕەزایەتییەکان 117 رۆژە لە رۆژهەڵات و شارەکانی ئێران بە شێوازی جیاواز ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە و دەستگیرکردنی گەنجان و لاوان و سەپاندی سزای سێدارە لە لایەن دەسەڵاتەوە نەوەستاوە. ئەمڕۆ هاوشێوەی رۆژانی رابردو دەستگیرکردنی لاوان و گەنجان لە سەقز، دیواندەرە، جوانڕۆ، کرماشان و چەند شارێکی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامبو. لە زانکۆی هونەری تاران دژی سزای سێدراە ناڕەزایەتیی و گردبونەوە بەڕێوچو و خوێندکاران دژی ئەو سزایە و کوشتنی خۆپیشاندەران دروشمیان وتەوە. لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئەسفەهان و تاران بە نوسینی دروشم و سوتاندنی وێنە و پۆستەرەکانی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران، ناڕەزایەتییەکان بەردەوامبون و لە چەند بەیاننامەیەکدا داوا لە گەنجانی سەرتاسەری وڵاتەکە کرا ئامادەکاریی بکەن  بۆ ناڕەزایەتیی سەرتاسەری لە رۆژی هەینیدا. ئێران لەسێدارەدانی گەنجێکی دەستگیرکراوی راگرت دادگای باڵای ئێران رۆژی چوارشەممە رایگەیاند؛ پێداچونەوە بۆ دۆسیەی محەمەد بروغەنی تەمەن 19 ساڵ دەکەنەوە کە سزای سێدراەی بەسەردا سەپێنراوە. بروغەنی کە بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی شاری تاران دەستگیرکرابو سزای سێدارەی لە لایەن دادگایەکی ئەو شارەوە بەسەردا سەپێنرا و پێشتریش دادگای باڵای ئێران لەسێدراەدانی ئەو گەنجەی پەسند کردبو بەڵام بەهۆی فشارە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان ئەمڕۆ دادگای باڵا لەسێدارەدانی ئەو گەنجەی راگرت. ناوەندی هەرانا بۆ مافی کانی مرۆڤ بڵاوی کردەوە؛ لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا 520 کەس کوژران کە 70 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە و لە ناو کوژراواندا منداڵی دوو ساڵ و هەشت ساڵان هەیە. بە پێی ئامارەکانی هەرانا کە تا 116یەمین رۆژی ناڕەزایەتییەکان بڵاوی کردوەتەوە؛ 19 هەزار و 396 کەس دەستگیر کراون و لەو ژمارەیەش زیاتر لە 700 کەسیان خوێندکاری زانکۆ بون. هەرانا ئاماژەی بەوە کردوە 109 کەس بە تۆمەتی جیاواز لە لایەن دادگاکانی ئێرانەوە مەترسی سەپاندنی سزای سێدارەیان لەسەرە کە زۆربەیان دانیشتوی پارێزگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و سیستان و بلوچستان-ن. ئەنجومەنی رۆژنامەنوسانی ئێران بڵاوی کردوەتەوە تا ئێستا زیاتر لە 30 رۆژنامەنوسی وڵاتەکە ئازاد نەکراون و پێشتر 79 رۆژنامەوان لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر کرابون. کازم غەریب ئابادی، ئەمینداری مافەکانی مرۆڤی کۆماری ئیسلامی لە ئێران تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی (تویتەر، فەیسبوک.ئینیستاگرام)ی تۆمەتبار کرد بە هاوکاریی ناڕەزایەتییەکان لە وڵاتەکە. حیزبی نوێ لە ئێران دو حیزب بە ناوەکانی ئێرانی نوێ (ایران نوین) و رێکخراوی مەشروتەی ئێران (سازمان مشروطە ایران) لە ئەوروپا دامەزراندنی خۆیان راگەیاند و بانگەشەی ئەوە دەکەن دەیانەوێت چالاکییەکانیان بۆ روخانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەست پێبکەن.   زوڵەیخا دادگایی کرا کەتایون ریاحی ئەکتەری ناوداری ئێران ئەمڕۆ چوە بەردەم دادگا و بە تۆمەتی لابردنی سەرپۆش و هاندانی خەڵک بۆ ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە دادگایی کرا بەڵام بەهۆی تێکچونی باری تەندروستیی بە ئامبوڵانس رەوانەی نەخۆشخانە کرا. ریاحی تەمەنی 61 ساڵە و رۆلی لە دەیان فیلم و درامادا گێراوە و لە فیلمی یوزارسیف رۆڵی زوڵەیخای بینیوە.   وێنەی 120 کوژراوی شۆڕشی رۆژهەڵات بڵاو کرایەوە   تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان وێنە و ناسنامەی 121 کەسی لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاو کردەوە کە زۆرینەیان بە گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژراون و زیاتر لە 13 کەسیشیان بە ئەشکەنجە گیانیان لەدەستداوە. بە پێی ئامارەکان لانیکەم 130 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە ناڕەزایەتییەکاندا کوژراون .  

هاوڵاتی دەستەی نەزاهەی عێراق بەتۆمەتی لەمپەردانان لەبەرامبەر جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادوەری تایبەت بەدۆسیەی خواردنی زیندانیان بڕیاریدا (خالید شوانی) وەزیری داد بانگهێشت بكات، لەبەرامبەردا وەزیری داد دەڵێت: بابەتەكە پەیوەندی بە»دەستپاكی»یەوە نیەو پێموایە سەرۆكی دەستەی دەستپاكی پەلەی كرد، هاوكات پەرلەمانتارێكی عێراقیش رایگەیاند: خواردنی زیندانیەكان گەورەترن گەندەڵی تێدایە. دەستەی نەزاهەی عێراق بەتۆمەتی لەمپەردانان لەبەرامبەر جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادوەری تایبەت بەدۆسیەی خواردنی زیندانیان و راگیراوانی عێراق و پێنەدانی بەڵگەنامەی پێویست بەدەستەی نەزاهە بڕیاریدا (خالید شوانی) وەزیری داد لەسەر پشكی یەكێتی بانگهێشت بكات. دەستەكە دەڵێت: ئەم بانگهێشتكردنە بەپێی ماددەی 320ی یاسای سزادانی عێراقی ژمارە 111ی ساڵی 1969 بوو،  كە بەپێی ماددەكە پێویستە فەرمانگەو وەزارەت و لایەنە حكومییەكان تەواوی پێشینەو بەڵگەنامەی داواكراو بدەنە دەستەی نەزاهەو ئەوەشی جێبەجێی نەكات یاخود رێگە لەجێبەجێكردنی بگرێت بەماوەیەك كە لە پێنج ساڵ زیاتر نییە زیندانی دەكرێت یاخود سزای دارایی دەدرێت. سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە خواردنی سێ ژەمی زیندانیەكانی عێراق گەورەترن گەندەڵی تێدایە، نزیك بە ٨٠ هەزار زیندانی هەیە لەعێراق، بۆ هەر ژەمێك خواردن هەزار دینار لەئامادەكردنی خواردنەكان بدزرێت ئەوا بۆ هەر رۆژێك ٢٤٠ ملیۆن دینار دەكات، بۆ مانگێك دەكاتە حەوت ملیارو ٢٠٠ ملیۆن دینار. ئاماژەی بەوەشكردووە لەكاتێكدا بەشێكی زۆر لەزیندانیەكان ئەو خواردنە ناخۆن بەهۆی خراپیەوە، كەئەگەر خواردنی ژەمەكان بەپێی ئەو گرێبەستەبێت كەوەزارەتی داد لەگەڵ كۆمپانیاكە ئەنجامیداوە قازانجی زۆر دەكەن، بەڵام بەداخەوە گەندەڵی بەجۆرێك بڵاوبووەتەوە لەعێراق گەیشتووە بەخواردنی زیندانیەكی بەدبەخت كەبەشی زۆریان بەهۆی ستەم و نادادیی حوكمڕانەكانەوە تووشی تاوان و لادان بوون.  دەستەی نەزاهەی عێراق لەسەرەتای مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابووردوو دەستیكرد بەلێكۆڵینەوە لەو دەنگۆیانەی باسیان لەگەندەڵی دەكرد لەپێدانی خواردنی زیندانیەكان و خراپی جۆری خواردنەكان و پێدانی بڕی كەم پێیان سەرەڕای پێدانی پارەی تەواوەتی بەبەڵێندەران، بەڵام ئەوەی وایكرد نەزاهە وەزیری دادو بەرپرسی رێگەپێدانی ئەمنی وەزارەتی داد بانگهێشت بكات، تۆمەتی رێگەگرتنە لەتیمەكانی دەستەی نەزاهەو لەمپەر دروستكردنە لەبەردەم تیمەكاندا. لەبەرامبەردا خالید شوانی، وەزیری دادی حكومەتی عێراق لەبارەی تۆمەتباركردنی لەلایەن دەستەی دەستپاكییەوە دەڵێت: بابەتەكە پەیوەندی بە «دەستپاكی»یەوە نیەو رایگەیاند: «پێموایە سەرۆكی دەستەی دەستپاكی پەلەی كرد كەئەو كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەی ئەنجامداو سوكایەتی و ناوزڕاندنی وەزارەتی دادو وەزیری دادی تیابوو»، ئاماژە بەوەشدەكات:» ئەوەی روویداوە بووەتە هۆی شێواندنی ناوو پێگەی وەزیرو وەزارەتەكەشی، ئەوەش قبوڵكراو نییە، بۆیە رێكاری یاسایی بەرامبەر سەرۆكی دەستەی دەستپاكی عێراق دەگرنەبەر.» دەربارەی وردەكاری رووداوەكەش خالید شوانی دەڵێت: «رۆژی 3ی ئەم مانگە دوو لێكۆڵەر لەدەستەی دەستپاكییەوە هاتوون بۆ وەزارەتی دادو كاتێك ئێمە لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بووین داوای رەگەزنامە و ناسنامەی عێراقی چەند فەرمانبەرێكیان كردووە كە پەیوەندییان بەگرێبەستی خواردەمەنییەوە هەیە كەدەدرێت بەزیندانیەكان، لەبەرئەوەی كاتژمێر 2:00 هاتوون و دەوام تەواوبووە، رێككەوتوون رۆژی 4ی 1 بێنەوەو بەیانی زوو ئەوراقەكانیان بدرێتێ و نووسراوێكیان واژۆكردووەو تیاشیدا نووسراوە كە بەڕێوەبەری كارگێڕی و دارایی وەزارەتی داد زۆر هاوكاریان بووە». هاوكات سایتی میدل ئێست ئۆنلاین بڵاویكردووەتەوە، كە خالید شوانی خۆی ئەوەی خستووەتەڕوو: «دوای سەردانێكی مەیدانی بۆ زیندانەكان و  بەپێی راپۆرتی لایەنەكانی وردبینی كە گەیشتووە بەدەست وەزارەتەكەمان دەركەوتووە كەكۆمپانیاكان تەواوی ماددە خۆراكییەكان بەزیندانیان نادەن لەكاتێكدا بڕی پێویستیش پارە وەردەگرن». وەزارەتی دادی عێراقی بەپێی ماددەی 12/2 ب-ی یاسای چاكسازی گیراوان و راگیراوانی ساڵی 2018 گرێبەست لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی ئەهلیدا دەكات بۆ دابینكردنی خواردنی تەندروست و پێویست بۆ هەر زیندانییەك بەپێی بڕواو عەقیدەی خۆی كەدەبێت میوەو گۆشت لەخۆبگرێت. لەئێستاشدا لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكان بۆ ئاشكراكردنی دیوەكانی دیكەی ئەم دۆسیەیە هێشتا بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێرانیش هاوشێوەی دۆسیەكانی دیكەی گەندەڵی ئەم دۆسیەیەش دزی و پارەبەهەدەردانی زۆری تیادا كراوە. هەرچەندە هێشتا ئامارێكی فەرمی تەواوەتی بۆ ژمارەی زیندانیانی عێراق نییە، بەڵام بەپێی ئاماری رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ زیاتر لە 100 هەزار زیندانی لەزیندانەكانی وەزارەتی دادو ناوخۆ و بەرگریدا هەن، ئەمە جگە لەزیندانەكانی دەزگا ئەمنییەكان و زیندانە نهێنییەكانی دیكەی گرووپ و میلیشیاكان.  

هاوڵاتی ‎شەبنەم كۆرور فینجانجی سەرۆكی كۆمەڵەی پزیشكانی توركیا كە بە تۆمەتی هاوكاریكردنی پەكەكە دەستگیركرابوو دوای زیاتر لە دوو مانگ و نیو لە زیندان ئازاد كرا.  ‎فینجانجی لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو بە هۆی لێدوانێكی لەبارەی بڵاوبوونەوەی دیمەنێكی ڤیدیۆیی گەریلاكانی پەكەكەوە دەستگیركرا كە لە ڤیدیۆكەیا دەردەكەوێت ژمارەیەك گەریلا بەهۆی بەكارهێنانی چەكی كیمیاییەوە شەهید بوون. ‎فینجانجی رایگەیاندوو، بەكارهێنانی چەكی كیمیایی تاوانە و پێویستە شاندێكی سەربەخۆ سەردانی ناوچەكانی شەڕ بكات و لێكۆڵینەوە بكات. ‎دواتر پەكەكە ناسنامەی ١٧ گەریلای بڵاوكردەوە و ئاماژەی بەوەكرد كە بە چەكی كیمیایی شەهیدكراون. لە مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردووشدا پەكەكە جارێكی دیكە ناسنامەی ١١ شەهیدی بڵاو كردەوە كە بە چەكی كیمیایی شەهید كراون. ‎دەسەڵاتدارانی توركیا بەكارهێنانی چەكی كیمیایی و قەدەغەكراویان رەتكردووە و رایانگەیاند،ئەوەی باسی ئەم پرسە دەكات پێویستە هاوڵاتیبوونی توركیای لێوەرگیرێتەوە و دادگایی بكرێت. بۆیەش داواكاری كۆماری ئەستەنبوڵ داوای سەپاندنی زیاتر لە دوو ساڵ سزای زیندانی بۆ فینجانجی بڕیەوە. ‎ بەڵام ئەمڕۆ دادگای سزا قورسەكانی ئەستەنبوڵ بڕیاری بێتاوانی فینجانجیدا و ئازاد كرا.

هاوڵاتی نەوزاد شێخ کامیل بەڕێوبەری بەشی بازرگانی لەوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند زۆربەی مادەکانی بەشە خۆراکی مانگانە هاتون و چاوەڕێی پشکنینین بۆ دابەشکردنی. جێی باسە کۆتایی مانگی ڕابردوو محمود شیاع سودانی بڕیایدا چەند ماددەیەک بۆ بەشەخۆراکی مانگانە زیادبکرێت، وەک چا شیر ئاردی سفر کە بڕی 200گرام چا، 250گرام شیر ، یەک کیلۆ ئاردی سفرە، هەروەها بڕیاردیا بڕی زەیت و شەکر بۆ دوهێندە زیادبکرێت. سەبارەت بە زیادکردنی بڕی ماددەکان بەڕێوبەرەکەی بەشی بازرگانی وتی:تا ئێستا یەک لانەبۆتەوە ئەو بابەتە،ئایا هەر بۆ بەشی کۆمەڵایەتیه یان هەمو خەڵک دەگرێتەوە. ئەو وتیشی بەمزوانە یەکەم بەشه خۆراکی مانگی ساڵی2023 دابەشدەکەین، بەڵام هیچ ماددەیەکی تا ئێستا بۆزیادنەکراوە.

نایدە ئەحمەد ئەو پیاوەی لەهەولێر تۆمەتبارە بەكوشتنی كچە تەمەن 15 ساڵانەكەی پێشتر لەلایەن پۆلیستەوە دەستگیركراوەو دواتر ئازادكراوە، بەڕێوەبەری ئۆفیسی مناڵپارێزی كوردستانیش دەڵێت: لەبەرئەوەی ئێمە لەكاتی رووداوەكە دەواممان نەبووە زانیارییەكی ئەوتۆمان لەسەر رووداوەكە نیە، هاوكات دەستەی مافی مرۆڤ ئاماژە بۆ ئەوەدەكات: ناتوانرێت لەئێستادا هیچ لایەنێك تاوانبار بكرێت تاوەكو لیژنەكەمان لێكۆڵینەوە دەكات. هۆگر عەزیز وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی  پارێزگای هەولێر بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» لە 6ی كانونی دووەم  كەئاگاداركرانەوە بەتاوانێكی كوشتن دەستبەجێ هێزەكانمان گەشتنە شوێنی رووداوەكەو لێكۆڵینەوەمان لەڕووداوەكە دەستپێكرد، دەركەوت كەباوكێك بەشێوەیەكی دڕندانە كچەكەی ئەشكەنجەداوەو دواتر كوشتویەتی، دوابەدوای رووداوەكەش هێزەكانمان لەناوشاری هەولێرو دەوروبەری بڵاوەپێكرد بۆ دەستگیركردنی تاوانبارەكە، بەڵام لە حەوتی 1ی 2023 تاوانبار خۆی رادەستی هێزەكانی پۆلیس كردووەو بەتاوانی ماددەی 406 دەستگیركراوەو  پەڕاوی لێكۆڵینەوەی بۆكراوەتەوە بۆ ئەوەی بەسزای یاسایی خۆی بگات». وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی  هەولێر دەڵێت: تاوانبار  لەساڵی 2019 بەپێی سكاڵایەكی خێزانی دەستگیركراوە، بەڵام دواتر بەكەفالەت ئازادكراوە. سەبارەت بەكوژرانی ئەو منداڵە، نایف سلێمان بەڕێوەبەری ئۆفیسی مناڵپارێزی كوردستان بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:» لەبەرئەوەی ئێمە لەكاتی رووداوەكە دەواممان نەبووە زانیارییەكی ئەوتۆمان لەسەر رووداوەكە نیە، بەڵام وەك مناڵپارێزی كوردستان ئەگەر بزانین  بەهەر شێوەیەك لەشێوەكان مەترسی لەسەر ژیانی منداڵێك هەیە دەمودەست ئیجرائاتی خۆمان دەكەین، چ لەئاگاداركردنەوەی پۆلیسی ئەو شوینەی كەمنداڵەكە ژیانی لەمەترسیدایە  یان دەكرێت توندوتیژی خێزانیشی لێئاگاداربكرێتەوە، بەڵام  تایبەت بەو كچەی كە لەلایەن باوكییەوە كوژرا ئەوە رووداویك بووە  لەدەست دەرچووەو بەبێ ئەوەی ئێمە یان حكومەت ئاگاداربین، لەبەرئەوەی  پێشتر سكاڵا تۆمارنەكراوە كەئاگاداری رەوشی ژیانی ئەو منداڵەبین كەڕۆژانە لەلایەن باوكییەوە ئەشكەنجە دەدرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەوان تیمی پارێزەریان هەیە بۆ هەرمنداڵێك كەسكاڵا تۆماردەكات بەهەموو شێوەیەك لەدادگا پارێزگاری لەمندڵەكە دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر منداڵەكە پێویستی بەخزمەتگوزاری هەبوو ئەوا خزمەتگوزاری دەروونی و كۆمەڵایەتی پێشكەشدەكەین بەمەبەستی دووبارە بونیاتنانەوەی منداڵەكە، داوا لەهەر منداڵێك دەكەین كەئەشكەنجەدەدریت و لێی دەدرێت و دەچەوسێنرێتەوە پەیوەندی بكات بەهێڵی گەرمی 216 كەهێڵێكی فرییەو زانیاری بدات لەوەی چی مەترسییەك لەسەر ژیانی هەیە». هەر سەبارەت بەكوشتنی كچەكەی شاری هەولێر، سلێمان موحسین سندی بەڕێوەبەری گشتی پەیوەندییەكان و راگەیاندن لەدەستەی مافی مرۆف دەڵێت:» ئێمە وەك دەستەی مافی مرۆڤ لەسەر ئەم تاوانە پەیامی خۆمان هەبووەو بەتوندی ئیدانەی ئەوكارە وەحشیگەرییە دەكەین،  پیشنیارم بۆ سەرۆكی دەستە كردووە لیژنەیەك لەسەر ئەم رووداوە پێكبهێنرێت، چونكە لەقسەكانی مامی كچەكە دەردەكەوێت كە لەسێی 11ی ساڵی رابردوو سكاڵایان تۆماركردووە لەسەر باوكی كچەكەو باسی لەوەكردووە سكاڵاكەیان ئەنجامی نەبووە، پاشان مامی كچەكە باس لەوەشدەكات كەچەندڕۆژێك پێش ئەوەی كچەكە بكوژرێت لەلایەن باوكییەوە ئەشكەنجەدراوە، هەموو ئەوانە پێمان دەڵێت كەكەمتەرخەمی هەبووەو  ئێمە دەمانەوێت  لیژنەكەمان بەدواداچوونی خۆی بكات بۆ ئەوەی بزانرێت كەمتەرخەمی لەچ شوێن و لایەنێكەوەیە، بۆیە ناتوانرێت لەئێستادا هیچ لایەنێك تاوانبار بكرێت تاوەكو لیژنەكەمان لێكۆڵینەوە دەكات و بەڵگەی پێویستی دەستدەكەوێت، قسەی كۆتاییش هەڵدەگرین بۆ كۆتایی لێكۆڵینەوەی لیژنەكەمان لەم كەیسە». دكتۆر زیاد ئەنوەر پسپۆڕی یاسایی دەڵێت:» لەڕابردوودا ئەگەر كەسێك كەسێكی بكوشتایە تانەیان دەگرت لەئەقڵییەتی كەسی بكوژ كەئەم بكوژە لەڕووی دەروونییەوە تەواونییە بۆ ئەوەی سزاكەی بكرێتە هەمیشەیی نەك ئیفراج بكرێت، بەڵام سەبارەت بەو كەیسەی لەپارێزگای هەولێر روویدا تاوانەكەی لەسەر سابتە بەماددەی 406، ئەمە حاڵەتێكی تایبەتە‌و  وەك زینای مەحرەم وایە كە بەهیچ شێوەیەك لیخۆشبوونی بۆ نییەو لێبوردنی گشتی نایگرێتەوە تەنانەت ئەگەر لەژێر كاریگەری ماددەی هۆشبەر ئەو كارەشی ئەنجامدابێت و ئاگای  لەخۆی نەبووبێت ، سزاكەی بۆ كەمناكرێتەوەو  هەمیشەییە».