وەزارەتی ناوخۆی هەرێم دواین زیانەکانی لافاوەکەی بڵاو کردەوە

هاوڵاتی لە چوارچێوەی رێككەوتنێك لەبارەی بەگژداچونەوەی چالاكییەكانی (یەپەگە)، (پەیەدە) و بە "تیرۆریست" ناساندنی (پەكەكە)، توركیا پشتگیری خۆی بۆ بە ئەندامبونی هەریەكە لە  فینلاند و سوید لە رێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) راگەیاند. لە دەقی رێككەوتنەكەی نێوان ئەو سێ وڵاتەدا راگەیەندراوە، لە پێناو بوون بە ئەندام لە رێكخراوی ناتۆ پێویستە فینلاند و سوید بە تەواوەتی پشتگیری خۆیان بۆ پاراستی ئاسایشی توركیا دوپاتبكەنەوە و ئەو دو وڵاتە بەهیچ شێوەیەك پشتگیری لە چالاكییەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) نەكەن. لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەموو شێوەیەك دژ بە پرینسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن  ئاماژەبەوەشكراوە، لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەمو شێوەیەك دژ بە پڕەنسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن و وەك رێكخراوێكی "تیرۆریست"ی مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، رێگریش بكەن لە ئەنجامدانی چالاكی لەسەر ئاستی گروپ و تاك بۆ پشتیوانی لەو رێكخراوانە و پشتگیری لە مانەوە و داڵدەدانی هیچ لایەنگیرێكیان نەكەن. لە رێككەوتنە سێ لایەنییەكەی توركیا، فینلاند و سویددا هاتوە، "لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بەشێوەیەكی گشتی كار لەسەر بەگژداچونەوەی ئەو پارت و گروپ و رێكخراوە تیرۆریستییانە بكەن كە چالاكی سەربازیان دژ بە سەروەری خاكی توركیا هەیە، دەشبێت پشتگیری لە روبەڕوبونەوەی ئەو گروپ و كەسانەش بكەن كە هەڕەشەن بۆ سەر توركیا". دەبێت هەریەكە لە  فینلاند و سوید كار لەسەر دیپۆرتكردنەوەی ئەو كەسانە بكەن كە لەلایەن توركیاوە داواكراون 

  هاوڵاتی لەكابینەكەی مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی لەجیاتی چاكسازی لەسێكتەرە جیاوازەكاندا، تەنها لەدۆسییەی نەوتدا و لەكرێی گواستنەوەی نەوتی خاوی هەرێم بۆ هەر بەرمیلێك لەدوو دۆلارو 87 سەنتەوە زیادی كردووە بۆ چوار دۆلارو 32 سەنت و رێژەی باج بەرێژەیەكی زۆر لەسەر هاووڵاتیان زیادكراوە. لەراپۆرتێكی رێكخراوی ستۆپ بۆ چاودێری و پەرەپێدان ئەوە ئاشكرا دەبێت لەوەی كابینەی نۆیەم لەجیاتی چاكسازی، باج و رسوماتی زیاد كردووەو لەبەرانبەردا پارەی كرێی گواستنەوەی نەوتی خاوی بۆ نزیكەی دوو هێندە بۆ كۆمپانیایەكی توركی و كۆمپانیای كار زیاد كردووە. رێكخراوی ستۆپ لەم مانگەدا پێنجەمین راپۆرتی خۆی لەبارەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بڵاوكردەوەو تێیدا چەندین ئاماری مەترسیدار دەخاتەڕوو لەبارەی زیادكردنی باج و زیادكردنی خەرجی كرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم و كەمبوونەوەی گەڕانەوەی داهاتی نەوت بۆ حكومەت. خستنەڕووی داتا و زانیاری داهاتی ناوخۆ:  2012 تا  2021 داهاتی ناوخۆ یاخود نانەوتی لەهەرێمی كوردستان لە 10 ساڵی رابردوو گۆڕانكاری بەسەرداهاتووەو ساڵ دوای ساڵ رێژەی داهاتی ناوخۆ زیادی كردووە، بەتایبەت لەكابینەی نۆیەمدا توندكردنەوەی رێكارەكانی وەرگرتنی باج لەلایەن حكومەتی هەرێمی كورستانەوە زیادی كردووە. هەرێمی كوردستان لەساڵی 2012 داهاتی باج بڕەكەی 128 ملیار دینار بووە، بەڵام ئەو رێژەیە بۆ ساڵی 2021 زۆر بەرزدەبێتەوە و بڕەكەی دەگاتە 796 ملیار دیناری ساڵانە داهاتی باج لەهەرێمی كوردستان 10 ساڵی رابردوو بەپێی خەملاندنی ئەو داتاو زانیاریانەی داهاتی باج لەهەرێمی كوردستان هەیە، بەراوردی داهاتی باج لەنێوان ساڵانی (2012 بۆ 2021) دەردەكەوێت كە ساڵی 2021 رێژەی 621٪ داهاتی باج زیادی كردووە كە بڕی داهاتی باج لەساڵی 2012 تەنها       128 ملیاردینار بووە، بەڵام لە 2021 دەگاتە 796 ملیار دینار. دۆخی داهاتی ناوخۆ لەكابینەی نۆیەم كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكێك لەئامانجەكانی لەچوارچێوەی كارنامەكەیدا، رێكخستنەوەی باج و بەرپاكردنی دادپەروەری و شەفافیەت بووە، بەمەبەستی هەڵسەنگاندنی ئاستی هەوڵەكان لەبواری رێكخستنەوەی داهاتی ناخۆ بەراوردی دوو ساڵی داهاتی ناوخۆ ساڵانی (2019 و 2021) دەكەین، بەپێی ئەو داتایانەی دەستمان كەوتووە. داهاتی نانەوتی ساڵی 2019 كۆی گشتی داهاتی نانەوتی لەساڵی 2019 بڕەكەی سێ ترلیۆن و 266 ملیارو 384 ملیۆن دینار بووە و كۆی خەرجی لەو ساڵەدا 12 ترلیۆن و 660 ملیارو 765 ملیۆن دینار بووەو داهاتی نانەوتی لەسەدا 8.25% خەرجییەكانی پڕكردووەتەوە. داهاتی ناوخۆی ساڵی 2021 بڕەكەی سێ ترلیۆن و 726 ملیارو 31 ملیۆن دیناربووە، واتە بەراورد بەساڵی 2019 ( 459 ملیار و 353 ملیۆن دینار) زیادی كردووە. داهاتی باج لەساڵی 2021 بەپێی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان كە هەولێر 389 ملیار دینارو سلێمانی 211 ملیارو  دهۆك 195 ملیار دینار بووە. هەروەها دابەشبوونی سەرچاوەكانی داهاتی باج لەساڵی 2021 بەم شێوەیە بووە لەهەرێمی كوردستان، كۆمپانیا و خاڵە سنورییەكان            570 ملیار دینار و خانووبەرە 128 ملیار دینارو دەرامەت 82 ملیار دینارو خانووبەرەی میری 15 ملیار دینار. لێكەوتەكانی زیادبوونی داهات و هەوڵەكانی چاكسازیی، توندكردنەوەی رێكارەكانی وەرگرتنی باج: كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێیوایە، ئەو گۆڕانكاریانە لەئەنجامی توندكردنەوەی رێكارەكان و چاكسازی بوو لە بواری باج، بە پابەندكردنی كۆمپانیاكانی وزەو گواستنەوەو گەیاندن بەپێدانی شایستە داراییەكان و بڕی پارەی باج و رەسم و سزای دواكەوتن و قەرزەكانیان. هاوكات سەپاندنی باج لەسەر شوێنە گەشتیارییەكان، نەخۆشخانە تایبەتەكان، گرێبەستە بانەوانییەكان و رێكخستنەوەو پێداچوونەوەو كۆنتڕۆڵكردنی كاروباری دەروازە سنوورییەكان و گرێبەستەكانیان. رێگریكردن لەخۆدزینەوەی باج و جێبەجێكردنی یاساو رێنماییەكان و سزادانی سەرپێچیكاران. هەر بەشێك لەم چاكسازی و رێكخستنەوەی داهاتەكان هۆكار بوونە لە كابینەی نۆیەم و لەماوەی پێنج مانگ داهاتی ناوخۆی هەرێم لە 140 ملیۆن دۆلارەوە بگاتە 244 ملیۆن دۆلار. لەلایەكی دیكەدا زیادبوونی باجدەرەكان، وەك لە بەڕێوەبەرایەتی گەورە باجدەران لە 240 كۆمپانیا دوای دوو ساڵ زیادی كردووە بۆ 678 كۆمپانیا، بەهۆی زیادكردنی رێوشوێنی وەرگرتنی باج لەسەر كۆمپانیاكان. گەورە باجدەران لەپارێزگای هەولێر ژمارەیان 533 كۆمپانیاو  لەسلێمانی 102 كۆمپانیاو لەپارێزگای دهۆك 52 كۆمپانیا بووە. دووەم: ئایا چاكسازیی ریشەیی كراوە؟ ئەنجومەنی وەزیران بەفەرمانی (ژمارە 96)ی رێكەوتی 10/1/2021، بەمەبەستی رێكخستنەوەی سیستەمی كۆكردنەوەی باج و رسومات 11 بڕیاری دەركرد، بەتایبەت پابەندكردنی كۆمپانیاكانی بواری ئەنتەرنێت و تیلیكۆم بەپێدانی باجی فرۆشراوەكان (مبیعات) كۆمەڵێك بڕیاری دیكە، فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون راسپێردراوە بۆ بەدواداچوون بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارانەی ئەنجومەنی وەزیران. هەروەها حكومەتی هەرێم بۆ زۆرێك كاروباری پشت بەلیژنە دەبەستێت، بەتایبەت بۆ ئەنجامدانی بەدواداچوون و لێكۆلینەوە زۆر لیژنە دروست دەكات. كەچی ئەنجامی لیژنەكان وەكخۆی دەمێنێتەوە و كار لەسەر سپاردەی لیژنەكان ناكرێت. بەمەبەستی رێكخستنەوەی رسومات حكومەتی هەرێم لیژنەی دیراسەكردن و رێكخستنەوەی رسومات بەبڕیاری ژمارە (3)ی ئەنجومەنی ئابووری لە 27/1/2020 پێكهێنا. لەچوارچێوەی هەڵسەنگاندن و لێكۆڵینەوەی تیمی ئامادەكاری راپۆرت دەركەوتووە حكومەتی هەرێم هەوڵەكانی لە چوارچێوەی دروست كردنی لیژنە و دەركردنی بڕیار و ئامادەكردنی راپۆرت زۆر بووە، بەڵام لە ئەرزی واقع چاكسازیی ریشەیی بەدی ناكرێت. هاوكات جێبەجێكردنی ئەو راسپاردەو پێشنیارانەی ئەو لیژنانە كە لە راپۆرتەكان پێشكەشی حكومەت كراون جێبەجێ ناكرێت. سێیەم: ئایا باج و رسومات زیاد كراوە؟ پرسی زیادكردنی باج و رسومات قسەو باسێكی زۆری دەربارە كراوە، رۆژانە هاووڵاتیان گلەیی لەبارەوە دەكەن، بەپێی زانیارییەكانی بەڕێوەبەری گشتی باج و دەراماتەكان، باج زیاد نەكراوە، تەنها رێكخراوەتەوە. هەروەها ئەنجومەنی باڵای ئابووری هەرێم دووپاتی كردووەتەوە، «كە كابینەی نۆیەم هیچ باجێكی زیاد نەكردووە، بەڵكو تەنیا شێوازی كۆكردنەوەی باجەكانی رێكخستووەتەوە و ئەو باجانەی پێشتر بەپێی یاسا دانراون، كۆیان دەكاتەوە». دوابەدوای ساڵی 2016 رسومات لە زۆربەی وەزارەت و دامەزراوەكان زیادی كرد، ئەنجومەنی وەزیران بەپشت بەستن بە ئەحكامی مادەی هەشتەم لەیاسای ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كورستان ژمارە (3)ی ساڵی 1992 هەمواركراو، بەمەبەستی رێكخستنەوەی كرێ و رسومات، چەندین بڕیاری دەركرد، بەنموونە بەبڕیاری 78ی ساڵی 2016 رسوماتی تاپۆكردنی خانووبەرە لە 1% بۆ 3% زیادكرا.  هەروەها بڕیاری ژمارە (75)ی ساڵی 2016 سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەرگرتنی (ڕسووماتی) تایبەت بەكەرتی گەشتوگوزار لە هەرێمی كوردستان زیاد كرا. بڕیاری ژمارە (80)ی ساڵی 2016 سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەرگرتنی (رسوومات) و كرێی (أجور) لەبەرامبەر خزمەتگوزاری شارەوانییەكان لە هەرێمی كوردستان ئەمانە نیگەرانی و گلەیی زۆری لای هاووڵاتیانی لێكەوتەوە، بارگرانی لەسەر بژێوی هاووڵاتیان و بەتایبەتی چینی هەژار و مامناوەندی كۆمەڵگا دروست كردووە. بەهۆی دواكەوتنی مووچە لەدۆخێكی خراپی ئابوری دابوون، كە لەسەروبەندی ساڵی 2016 حكومەت بڕیارەكانی زیادكردنی رسوماتی دەركرد. لەو چوارچێوەیەدا، كاریگەری و زیادبوونەكانی روسمات دەركەوت بەنموونە لەساڵی 2015 بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی تۆماری خانووبەرە لەهەرێمی كوردستان، داهاتی رسوماتی نزیكەی 35 ملیار و 481 ملیۆن دینار بووە، كەچی لەساڵی دواتر لە 2016 گەیشتووەتە 57 ملیار و 876 ملیۆن دینار، كە زیاتر لە 22 ملیار دینار داهاتی رسوماتی تاپۆكردنی خانووبەرە زیادیكردووە. گرفتەكانی بەردەم كۆكردنەوەی داهاتی نانەوتی مامەڵەی دوو ئیدارەیی لەهەرێمی كوردستان لەهیچ دەق و بەڵگەنامەیەكی رەسمی و یاسا نییە كە تێیدا دوو ئیدارەیی چەسپابێت، لەدەرەوەی یاسای بودجە شێوازی بەڕێوەبردنی خەرجی و داهات چەندین ساڵە بەم شێوەیە دابەشكراوە، 57% هەولێر 43% سلێمانی. ئەنجومەنی باڵای ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەناوەڕاستی ساڵی 2021 بڕیارێكی داوە، لەداهاتی ناوەخۆ بۆ تەمویلی مووچە مانگانە لە ئیدارەی هەولێر 93 ملیار دینار و ئیدارەی سلێمانی 75 ملیار دینار دابین بكرێت. زیانەكانی مامەڵەكردنی دوو ئیدارەیی بەرامبەر داهاتی نانەوتی: 1. وون بوونی داهاتی راستەقینەی هەرێمی كوردستان. 2. نەمانی متمانەی هاووڵاتیان بەحكومەت. 3. پاشاگەردانی لەبەرێوەبردنی پرۆژەكان و دابەشكردنی مووچە. 4. دەرگایەكی بۆ گەندەڵی و قاچاخچیەتی كردووەتەوە. 5. رۆڵی دامەزراوەكان لاوازكردووە لەبەڕێوەبردنی ئەركەكانیان و بەرپرسیارەتی راستەقینەی دامەزراوەكان ون بووە. 6. داهاتی گشتی نەوتی و نانەوتی لەیەك سندوق كۆناكرێتەوە و دواتر بە دادپەروەری دابەش بكرێت. 7. نەمانی سەقامگیری سیاسی و ئیداری و ئابوریی، كاریگەری لەسەر بازاڕ و ژیانی هاوڵاتیان و گەشەی ئابووری كردووە. هەنگاوە گرنگەكان بۆ باشتر بەڕێوەبردنی داهاتی نانەوتی چاكسازی لەداهاتی نانەوتی چاكسازی لەسێكتەری داهاتی نانەوتی، ناكرێت تەنها لە زیادكردنی داهات كورتبكرێتەوە، هەوڵەكانی حكومەت زیاتر ئەو ئاراستەی ئەوەی لێ بەدیدەكرێت. بەلای ئێمە گرنگە هەنگاوەكان لەپێناو بەرپاكردنی دادپەروەری كۆمەڵایەتی بێت و هاوڵاتیان كاریگەری ئەرێنی لە چاكسازییەكان لەسەر ژیانی خۆیان بەدی بكەن. یەكەم: پێدانەوەی رۆڵ بە كەرتی حكومی كەرتی حكومی هەیكەلێكی گەورە و میلاكێكی زۆری هەیە، بەشی هەرە زۆری بودجە بۆ مووچە بەڕێژەی 85% دەچێت، زیاتر لە یەك ملیۆن و 251 هەزار مووچەخۆر هەیە، كەچی لەپێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان حكومەت چەندین سێكتەری بەكۆمپانیا و كەرتی تایبەت سپاردووە، داهاتەكەش بۆ كەرتی تایبەت دەچێت، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم دەتوانێت ئەو خزمەتگوزاری و ئەركانە جێبەجێ بكات. لە خوارەوە چەند سێكتەرێك دەخەینەڕوو كە پێویستە چاكسازی تێدا بكرێت. 1. خاڵە سنورییەكان جاران كاروباری خاڵە سنورییەكان بەدەستی كەرتی حكومی بەڕێوەدەچوو، بەڵام لە 10 ساڵی رابردوو پێچەوانە بووەتەوە چەندین كۆمپانیا دامەزراوە ئەو ئەركە جێبەجێ دەكەن، لە كاتێكدا حكومەتی هەرێم دەتوانێت خۆی بەڕێوەی ببات. ڕیكخستنەوەی رەسم و كرێی دەروازە سنووریەكان، بەتایبەت وەرگرتنی كەرتی دڵنیایی و تصریحەی گومرگی لەلایەن حكومەت خۆیەوە، لە جیاتی كۆمپانیاكان. هەروەها وەرگرتنەوەی كاری دڵنیایی و ئیلزامی لە دەروازەكان و سپاردنەوەی بەوەزارەتی دارایی و ئابووری و وەرگرتنی كاری راگەیاندنی گومرگی سپاردنەوەی بەوەزارەتی دارایی و ئابووری كە پێشتر خۆی ئەنجامی داون و وەرگرتنەوەی قەپانەكانی كەرتی تایبەت كە كاری گومرگی ئەنجامدەدەن. ئەوانە وەك نموونە چەندان ئەركی دیكە كەپێویستە حكومەت لەبەڕێوەبردنی دەروازە سنورییەكان خۆی جێبەجێی بكات. 2. كۆمپانیا ئەمنیەكان پێداچوونەوە بەكارەكانی كۆمپانیا ئەمنییەكان. ئێستا لەهەرێمی كوردستان 68 كۆمپانیای ئەهلیی ئەمنی هەیە، كە لەچوارچێوەی چەند رێنماییەك كاردەكەن، چەندین سێكتەر دراوە بەكۆمپانیا ئەمنیەكان، بەتایبەت لە پاراستنی سێكتەری كێڵگە نەوتییەكان بەكۆمپانیا ئەمنیەكان دراوە، لەكاتێك دوو لیوای نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان هەیە كەژمارەیان نزیكەی شەش هەزار كەسەو بۆ پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان و كۆمپانیاكانی كەرتی نەوت دامەزراون. بەپێی سیستەمی بایۆمەتری‌ نزیكەی 417 هەزار فەرمانبەری سەربازی هەیە، كە دەكاتە لەسەدا 56ی كۆی گشتیی فەرمانبەرانی فعلی كە لەئەرك و‌ دەوامی فەرمیدان، كەچی داهاتێكی زۆر بۆ كۆمپانیا ئەمنیەكان دەچێت. 3. لێخۆشبوونی گومرگی: پرسی لێخۆشبوونی گومرگی پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە، لەماوەی رابردوو بەشێوازی ناڕەوا پێشێلكراوە و جیاكاریو خۆدزینەوە لە باج و رسوماتی لێكەوتووەتەوە. لەرێگای سود وەرگرتن لەیاسای وەبەرهێنان ژمارە (4)ی ساڵی 2066، بۆیەش لەسەرەتای ئەم كابینەیە حكومەت بڕیاریدا هەمواری یاساكە بنێرێتە پەرلەمان، بەڵام دواتر نەكرا، لەشوێنی ئەوە حكومەتی هەرێم پشتی بە بڕیار و لیژنەی جۆراوجۆر بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەم دیاردەیە بەست، كە نەیتوانی كێشەكە چارەسەر بكات. حكومەتی هەرێم  لە 22-3-2022 لیژنەی پێداچونەوەوە بەبڕیار و رێنماییەكانی لێخۆشبوونی گومرگی پێكهێناوە، هەروەها بڕیاری ژمارە 89ی لەساڵی 2021 دەركرد كەوەزارەتەكانی (دارایی و ئابوری، سامانە سروشتیەكان، بازرگانی و پیشەسازی، كشتوكاڵ و سەرچاوەكان ئاو)و دەستەی وەبەرهێنان راسپێردران بەمەبەستی پێداچونەوە بەسەرجەم لێخۆشبوونی گومرگی و باج و رەسمی ناگومرگی، بەڵام تائێستا سەرەنجامی كاری لیژنەكان ناڕوونە، بۆیە پێشنیاری هەمواری یاسای وەبەرهێنان رێگری بنەڕەتی دەبێت لە خراپ بەكارهێنانی یاساكە لەبواری لێخۆشبوونی گومرگی. 4. پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون: بەناوكردنی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون لەلای كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی خانوبەرە، وەرگرتنی باج و رسوماتی بەناوكردنی یەكە نیشتەجێكانی كۆمەڵگا و سیتیەكان كە لەلایەن وەبەرهێنەران دەكرێت، دوای ئەوەی وەبەرهێن دەیفرۆشێت واتە لەكاتی كڕین و فرۆشتنیان لەلایەن هاووڵاتیانەوە. پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون كە ژمارەیان نزیكەی 190 هەزار  یەكەیە لەجۆری (خانوو، شوقە، ڤێلا) پابەند بكرێن بە پێدانی باجی خانووبەرە لەلایەن حكومەتەوە لەجیاتی كۆمپانیاكان لەكاتی گواستنەوەی خاوەنداریەتی موڵكەكان . پرسی دەروازە سنورییەكان و نەهێشتنی قاچاخچیەتی هەرێمی كوردستان 21 دەروازەی سنووری هەیە، كە 14 دەروازە لەژێر دەسەڵاتی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندایە و حەوت دەروازەش لەژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. بەشێكیان دەروازەی نێودەوڵەتی و فەرمین، بەڵام بەشێكی تر نافەرمین، مامەڵەكردن و هاوردەو هەناردەكردن تیایاندا ئاساییەو هاوشانی دەروازەی نێودەوڵەتی و فەرمی بەپێی دانپێدانانی بەرپرسانی باڵای حكومەتی هەرێم تائێستا كاری نایاسایی بەردەوامە. بەپێی زانیارییەكان حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی بەسەر بەشێكی دەروازە سنوریەكاندا نییە، داهاتەكانیان شەفاف نییە، وەزارەتی دارایی و ئابووری نازانێت داهاتیان چەندەو  لەژێر دەسەڵاتی وەزارەتی دارایی و حكومەت نیە، لەم چوارچێوەیە حكومەت چەند لیژنەیەكی پێكهێنا بۆ كۆنترۆڵكردنیان. چاكسازی لەداهاتی كەرتی نەوت لێرەدا ئێمە شیكارییەكی بەراوردكاری دەكەین بۆ دوو راپۆرتی دیلۆیت، یەكەمیان راپۆرتی دیلۆیت كە بڵاوكراوەتەوە بۆ شەش مانگی یەكەمی 2017، دووەمیان كۆتا راپۆرتی بڵاوكراوەی دیلۆیتە بۆ ماوەی چارەكی كۆتایی 2021 بۆمان دەركەوێت  تا چ ئاستێك چاكسازی لەكەرتی داهاتی نەوت كراوە.  نرخی فرۆشی نەوت لەسەر چ  بنەمایەك دیاری دەكرێت؟ نەوتی هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر بنەمای نەوتی خاوی برێنت دەفرۆشرێت، نەوتی خاوی برێنت یان خاوی دەریای باكوور بەنەوتێكی سوك و شیرین ئەژمار دەكرێت، سوكە چونكە چڕی كەمەو شیرینە چونكە لە پێكهاتەكەیدا رێژەی گۆگردی كەمە. بەپێی راپۆرتەكانی بەشێك لە كۆمپانیا نەوتییەكان، نەوتی هەرێم بەهۆی كوالێتییەكەیەوە بڕی سێ دۆلار لەژێر نەوتی برێنتەوەیە، بەڵام زۆر لەوە زیاتر لەژێر نرخی برێنتەوە دەفرۆشرێت. شەش مانگی یەكەمی 2017: نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت (51.68و   نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم (41.297) و  داشكاندن بۆ نەوتی هەرێم (10.38 -)                                                                لەكۆتا ڕاپۆرتی دیلۆیت كە وردبینی بۆ چارەكی چوارەمی 2021 كردووە، بەتێكڕا نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم بە 68.43 دۆلار فرۆشراوە، لە كاتێكدا  نرخی نەوتی برینت كە نەوتی هەرێم لە سەر ئەو بنەمای نرخی برێنت دیاری دەكرێت بریتی بووە لە 79.59 دۆلار، واتە بەجیاوازی كەمتر لە 11.16 دۆلار كە نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت (79.59) نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم (68.43)             داشكاندن بۆ نەوتی هەرێم (11.16 -). بەو بەراوردە دەردەكەوێت نرخی نەوتی هەرێم لە چارەگی چوارەمی 2021 دا داشكاندنی زیاتری بۆ كراوە بەراورد بەشەش مانگی یەكەمی 2017 جیاوازییەكەش بۆ هەربەرمیلێك یەك دۆلارو 29 سەنت بووە. 2- داهاتی كۆمپانیا نەوتییەكان كۆمپانیا نەوتیەكان دوو جۆر داهات وەردەگرن، یەكەمیان ئەو پارانەی خەرجیان كردووە لە ماوەی گەڕان، پشكنین و پەرەپێدان،  تا خەرجی بەرهەمهێنان و دووەم جۆری داهات ئەو قازانجەیە كە لەبەرهەمهێنان و فرۆشی نەوت دەستیاندەكەوێت. لەشەش مانگی یەكەمی 2017 دا  كۆی داهاتی فرۆشی نەوت بریتی بووە لەچوار ملیار 69 ملیۆن و 634 هەزار دۆلار، بەڵام وەكو لە راپۆرتەكەی دیلۆیتدا هاتووە، ئەم داهاتە تەنها داهاتی كێڵگەكانی هەرێم نەبووە، بەڵكو بەشێكی بەرهەمی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوكیشی تێدایە كە ئێمە مەزندەمان كردووە بە بڕی 200 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ شەش مانگەكەش دەكاتە 36 ملیۆن و 200 هەزار بەرمیل و  تێكرای نرخی نەوتیش بە 41.297  دۆلاربووە. كەواتە داهاتی نەوتی كەركوك لەو ماوەیەدا بریتی بووە لە یەك ملیارو 494 ملیۆن و 951 هەزار دۆلار. ئەم بڕە داهاتە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم شایستەكانی لێ وەرناگرن، چونكە نەوتی كۆمپانیای نەوتی باكورە. ئەوەی داهاتی بەرهەمی كێڵگەكانی هەرێمە بریتییە لە دوو ملیارو 574 ملیۆن و 682 هەزار دۆلارو  لەم داهاتەش بڕی 568 ملیۆن و 818 هەزار دۆلار دراوە بەكۆمپانیا نەوتییەكان كە دەكاتە رێژەی  22٪ی هەموو  داهاتی نەوت. لەشەش مانگی دووەمی 2021 دا لەكۆی چوار ملیارو 998 ملیۆن و 905 هەزار دۆلار،  بڕی یەك ملیارو 742 ملیۆن و 516 هەزار دۆلار  وەرگیراوە كە دەكاتە رێژەی لەسەدا 34.86٪ و گەر بێتو تەنها سێ مانگی كۆتایی وەربگرین ئەوا لە كۆی دوو ملیارو 569 ملیۆن و 143 هەزار دۆلار  داهاتی نەوت، بڕی یەك ملیارو 25 ملیۆن و 702 هەزار دۆلار دراوە بە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت، كە  رێژەكە بگرە زیاترە و بریتییە لە 39.92٪ ی هەموو داهات. ئەم زیادكردنە پەیوەست نییە بە بەرزبوونەوەی نرخی نەوتەوە، چونكە كاتێك نرخی نەوت زیاد دەكات داهاتی نەوتیش زیاد دەكات. 3- خەرجی گواستنەوەی نەوتی هەرێم: هەرێمی كوردستان بەوپێیەی هیچ دەرچەیەكی دەریایی نییە بۆیە لەڕێی بۆرییەوە بەناو خاكی توركیادا بۆ بەندەری جەیهانی توركی دەیگوازێتەوە كە ئەو گرێبەستە 50 ساڵییەی كە تائێستا ناوەرۆكەكەی ئاشكرا نەكراوە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا بەوەی ئیمتیازی باشی داوە بەحكومەتی توركیا. حكومەتی هەرێم بەفەرمی لە بەرواری لە22ی ئایاری 2014 هەناردەكردنی  نەوتی لەڕێی بۆری ڕاگەیاند. بەپێی گرێبەستەكانی هاوبەشیكردن لەبەرهەم PSA كەهەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان ئیمزایكردووە لەسنوری كێڵگە نەوتییەكانەوە گواستنەوەی نەوت دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی هەرێـم واتە خەرجی گواستنەوە لەسەر هەرێمە. ا- كرێی گواستنەوە لە خاكی توركیادا لەماوەی شەش مانگی دووەمی 2017 دا كۆمپانیای وزەی توركی TEC بڕی 233 ملیۆن و 949 هەزار دۆلاری وەرگرتووە وەكو كرێی گواستنەوە، كە دەكاتە رێژەی 6.7٪ ی هەموو داهاتی نەوتی ئەو ماوەیە و بۆ هەر بەرمیلێك نزیكەی دوو دۆلارو 87 سەنت دەكات. هەر بەپێی دوا راپۆرتی دیلۆیت كە ماوەی چارەكی كۆتایی 2021 دەگرێتەوە كۆمپانیای وزەی توركی، بڕی 297 ملیۆن و 349 هەزار دۆلاری وەرگرتووە بۆ گواستنەوە كە رێژەی 6.33٪ی هەموو داهاتی ئەو ماوە پێكدەهێنێت كە بۆ هەر بەرمیلێك چوار دۆلارو 32 سەنت دەكات. ب- كرێی گواستنەوە لەناو هەرێم هەرێمی كوردستان لەسەرەتادا لەڕێگەی تەنكەرەوە نەوتەكەی دەگەیاندە توركیا، پاش  دروستكردنی هێڵی هەرێم، كە ئێستا دەوترێت هەرێم دروستی نەكردووە، بەڵكو كۆمپانیای (كار) دروستی كردووە لەكاتێكدا بەپێی راپۆرتەكانی هەرێم پارەی تەرخانكردووە بۆ فراوانكردنی بۆرییەكانی نەوت، پرسیارەكە لێرەدایە كە ئەگەر خاوەندارێتی بۆرییەكان هی هەرێم نییە چۆن پارەی بۆ تەرخانكردووە بۆ فراوانكردنی؟ پاشان ئەو هێڵە پشكی 60٪ ی لەلایەن هەرێمەوە فرۆشراوە بەكۆمپانیای رۆسنەفتی روسی لەساڵی 2017 دا لەبەرانبەر 1.8 ملیار دۆلار . لەڕاپۆرتەكانی دیلۆیتدا بۆساڵی 2017 و 2018 هیچ بڕە پارەیەك نەدراوە بۆ گواستنەوەی نەوت لەناو خاكی هەرێم بەڵكو لەچارەكی یەكەمی 2019 وە كرێی بۆری هەرێم لە راپۆرتەكانی دیلۆیتدا جێی كراوەتەوە و بڕگەیەك بۆ راپۆرتەكە زیادكراوە لەژێر ناوی»بڕی پارەی دراو بۆكۆمپانیای بۆری كوردستان (KPC ) بەپێی رێككەوتنی ئیمتیازی هێڵی بۆرییەكان» ئەمە بەو ئەنجامەمان دەگەیەنێت كە كرێی بۆری لەسەرەتای ساڵی 2019 وە دەستی پێكردووە و لەو ساڵانەی پێشوودا تەنها پارەی  تێچووەكانی پاراستنی دامەزراوە نەوتییەكان وەرگیراوە لەلایەن كۆمپانیاكانی پارێزگارییەوە (سكیۆرێتی). ئەوبڕە پارەیەی كە بۆ كرێی گواستنەوەی ناو هەرێم دراوە زۆر لەوە زیاتر بووە كە دراوە بۆ گواستنەوەی لەناو خاكی توركیادا، لەكاتێكدا درێژی بۆرییەكە لەناو خاكی توركیادا چەند هێندەی درێژی بۆرییەكەی هەرێمە لە دوورترین خاڵەوە. هەروەها نیوەی كێڵگە بەرهەمهێنەكانی هەرێم كە زیاتر لەنیوە بەرهەمی هەرێم پێكدەهێنن زۆر نزیكن لەسنوری توركیاوە، كە دەبێت كرێی گواستنەوەیان زۆر كەمتر بێت لەوەی كە لەخورمەڵەوە داخڵی هێڵی گواستنەوەی هەرێم دەبێت. لەكۆتا ڕاپۆرتی دیلۆیتدا بۆ چارەكی چوارەمی 2021  بڕی 197 ملیۆن و 153 هەزار دۆلار  بۆ كرێی گواستنەوەی ناو هەرێم دراوە كە دەكاتە رێژەی 7.67٪ ی هەموو داهاتی نەوتی هەرێمی ئەوماوەیە كە بۆ هەربەرمیلێك دەكاتە 4.87 دۆلار. ئەوەی كە ئاشكرایە نابێت گواستنەوە لەناو هەرێمدا لە كرێی ناو توركیا زۆرتربێت لەبەر ئەو هۆكارەی لەسەرەوە باسكرا و هەروەها لە رووی ئاسایش و پاراستنی هێڵەكانەوە لەناو هەرێمدا پارێزراوترە، پاراستنیشی لە ئەستۆی هەرێمە. ٤-  داهاتی ماوە بۆ هەرێم دوای دەركردنی خەرجی و تێچووەكان لەكۆتاییدا ئەو پارەیەی لە فرۆشی نەوت دەمێنێتەوە بزانین لەو دوو ماوە جیایەدا رێژەكەی چەندە گۆڕانی بەسەردا هاتووە. بەپێی دوایەمین راپۆرتی دیلۆیت كە بۆ ماوەی چارەكی چوارەمی 2021 كردوویەتی لەكۆی  دوو ملیارو 569 ملیۆن و 143 هەزار دۆلار، بڕی یەك ملیارو 94 ملیۆن و 365 هەزار دۆلار ماوەتەوە بۆ هەرێم دەكاتە رێژەیی 42.6٪ . دەرئەنجامی شیكاری لەداهاتی نەوت لەئەنجامی بەراوردی ئەو دوو ماوەیەدا بۆ ئەو سێ خەرجییە سەرەكییەی نەوت و ئەو پارەیەی كە لەداهاتی نەوت دەگەڕێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، دەردەكەوێت لە هیچ كام لەو بابەتانە رێژەی سەدی  تێچووەكان نەك كەمی نەكردووە بەڵكو زیادی كردووە و داشكاندنی نرخی فرۆشی نەوتیش لەبری ئەوەی كەم بكات زیادی كردووە. هەروەها ئەو داهاتەشی كە گەڕاوەتەوە بۆ هەرێم لەداهاتی نەوت بەراورد بەو دوو ماوەیەی كەشیكاریمان بۆ كردووە رێژەی 4.8٪ كەمی كردووە كە ئەمەش رێژەیەكی بەرزە.

هاوڵاتی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند:" ئەوانەی لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان كشاونەتەوە گرێبەستی گەورەیان نییە"، راشیگەیاند:" كوردستان هەرگیز لەژێر فشاردا بڕیاری سیاسی خۆی ناگۆڕێت". هێمن هەورامی،  جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان ڕایگەیاند:"فشارەكان بۆ سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوامن". هەروەها راشیگەیاند:"بەڵام هەرگیز لەژێر فشاردا بڕیاری سیاسی خۆی ناگۆڕێت، ئەو هێرشانەی دەكرێنە سەر ژێرخانی وزەی هەرێمی كوردستان دوای ئەوە دێن كە هەرێم توانیویەتی بەسەر ئەو گرفتانەدا زاڵبێت كە بۆی دروستكرابون." هێمن هەورامی ئەوەشی خستەروو كە پێشبینی دەكەن ئەو هەڕەشانە بەردەوامبن، بۆیە داواكارییان لە لایەنەكان ئەوەیە پێكەوە روبەڕوی ئەو هەڕەشانە بووەستنەوە. جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان وتیشی "بابەتە یاساییەكانمان بۆ هەمو كۆمپانیا نەوتییەكان رونكردوەتەوە، ئەوانەی لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان كشاونەتەوە گرێبەستی گەورەیان نییە، تائێستا ئەو كۆمپانیا گەورانەی گرێبەستی گەورەو بنەڕەتیان لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان هەیە پابەندن بە گرێبەستەكانیانەوە، ئەو پرسیارانەی هەیان بووە وەڵامدراونەتەوەو سەرنجی یاساییان پێدراوە".  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم بەرپرسی مەڵبەندی 5ی یەكێتی لەبەغدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە تا 9ی تەموز پشووی پەرلەمانەو دواتر جەژنی قوربانەو هەفتەیەك پشوو دەبێت و زەحمەتە كۆبونەوەی پەرلەمان بكرێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، دەشڵێت:» كاندیدی یەكێتی هەر دكتۆر بەرهەم ساڵحەو ئەو دەبێتەوە بە سەرۆك كۆمار». رابیحە حەمەد، بەرپرسی مەڵبەندی 5ی یەكێتی لەبەغدا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» لایەنەكانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی پشتیوانی لە كاندیدی یەكێتی دەكەن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەگەر رێكەوتن لەنێوان لایەنە كوردییەكان كرا ئەوە بەیەك كاندید دەچینە نێو پەرلەمان، ئەگەر نەكرا ئەوا سیناریۆی 2018 دووبارە دەبێتەوە». هاوڵاتی: كۆبونەوەی دوو رۆژی رابردووی چوارچێوەی هەماهەنگی و یەكێتی لەماڵی مام جەلال لەبەغدا چی باسكرا، ئایا لەبارەی پرسی سەرۆك كۆمار چی وترا؟ رابیحە حەمەد: مێژووی ماڵی مام جەلال لە بەغدا تازە نییە و دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای روخانی رژێمی بەعس كە هەمیشە ئەم ماڵە كۆكەرەوەی لایەنە سیاسییەكانی عێراق بووە بۆ ئەوەی گفتوگۆ بكەن لەبارەی بابەتەكانی پەیوەست بە دۆخی عێراق و نزیكبونەوەی لایەنە سیاسییەكان كە لەسەرەتای روخانی رژێمی بەعس بە سەرۆكایەتی سەرۆك مام جەلال لەو ماڵە كۆدەبوونەوەو سەدان جار و لەنوسینەوەی دەستوریدا لەو ماڵە بەسەركەوتوویی كۆتایی هاتووە. ئێستاش كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەو رۆڵە هەڵدەستێت بۆ نزیكردنەوەی لایەنە سیاسییەكان كە رۆڵی ئیجابی دەبینێت بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانی خزمەتگوزار لەپێناو بەرژەوەندی گشتی گەلانی عێراق و لەنێویشیدا گەلی كوردستان و هەرێمی كوردستان. شەوی دووشەممە كۆبونەوە كراوە لە ماڵی مام جەلال سەرۆك بافڵ تاڵەبانی تێیدا ئامادەبوو توانی لایەنەكان لەیەكتر نزیكبكاتەوەو گفتوگۆ بكەن لەسەر پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان دەبێت كەسێك دیاری بكەن بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتوو. پرسی سەرۆك كۆمار كێشە نییە، ئەگەر وەك لایەنە كوردستانییەكان رێككەوتین لەسەر كاندیدێك بەیەك بەرنامەوە بۆ حكومەت دەچینە پەرلەمان، بەڵام ئەگەر رێكنەكەوتین بە دووكاندیدی جیاواز دەچینەوە پەرلەمان، وەك سیناریۆی 2018 ئەوكات هەردوولا دەتوانن كاندیدی خۆیان هەوڵی بۆ بدەن و ببنەوە، ئەگەر لایەنی دیكەش كاندیدی هەبێت ئەوكات دەنگ یەكلایی دەكاتەوە، چونكە تا ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان كاندیدی خۆی كاك دكتۆر بەرهەم ساڵحە ئەم پۆستە پۆستی كوردەو لەناو كورد دا پشكی یەكێتی نیشتمانییە، بەڵام ئەوە پارتی دیموكراتی كوردستانە شەر بەو پۆستە دەفرۆشێت و نایاتەژێر بار كە كاندیدەكەی بكشێنێتەوە لەپێناو بەرژەوەندی گشتی هەرێم.   زەحمەتە پێش جەژن كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بکرێت   هاوڵاتی: پارتی باسی ئەوە دەكەن كە بەرهەم ساڵح بە هیچ شێوەیەك نابێتەوە سەرۆك كۆمار و بەشێوەی نافەرمی باسی خەسرەو گوڵ محەمەد دەكرێت وەك كاندیدی سەرۆك كۆمار هەر لەسەر پشكی یەكێتی، ئایا شتی وا هەیە؟ رابیحە حەمەد: بەهیچ شێوەیەك باسی هیچ كاندیدێكی دیكە نەكراوەو پارتی بەفەرمی داوای لەیەكێتی نەكردووە كاندیدەكەی بگۆڕێت، ئەوەی تا ئێستا گفتوگۆ كراوە كە دووپاتكراوەتەوە یەكێتی كاندیدی خۆی پێشكەش كردووەو بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار  كە دكتۆر بەرهەم ساڵحە، چوارچێوەی هەماهەنگیش تا ئێستا گفتوگۆكانیان لەسەر پێكهێنانی حكومەتە و چۆنێتی بەشداری كردنی لایەنە سیاسییەكانە، چونكە لە سەرەتادا دروشمی ئەوان حكومەتێكی نیشتمانی تەوافوقی خزمەتگوزار بووە بۆیە دەبێت هەوڵ بدەن زۆرینەی لایەنەكان بەشداری بكەن بەتایبەت دوای كشانەوەی رەوتی سەدر لە پەرلەمانی عێراق و پڕكردنەوەی كورسیەكان لەلایەن جێگرەوەكانیان بەتایبەتی لەلایەن زۆرینەی بەر چوارچێوەی هەماهەنگی كەوتووە، ئەركە قورسەكە ئێستا لەسەر چوارچێوەی هەمانگییە بەتایبەتی تۆپەكە لە ساحەی ئەوانە بۆ پێكهێنانی حكومەت.   وەك چۆن پێشتر باسمان كردووە ئەگەر رەوتی سەدر حكومەتی نیشتمانی پێكبهێنایە لەگەڵ پارتی و حەلبوسی، ئەوكاتە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان شەقامیان هەیەو رەنگە خەڵك نارەزایەتی دەرببرن دژی حكومەت بن، ئێستاش لەوانەیە بەرەی تر هەبێت حكومەتی نوێی بەدڵ نەبێت و نارەزایەتی لێ بكەوێتەوەو جێی رەزامەندی هەموو لایەنە سیاسییەكان نەبێت، چونكە دۆخەكە نالەبارە.   هاوڵاتی: ئەوان پشتیوانی لە بەرهەم ساڵح دەكەن بۆ ئەوەی خولێكی دیكە سەرۆك كۆمار بێت؟ رابیحە حەمەد: تا ئێستا هیچ لایەنێكی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتنەكردووەتەوە، بەڵكو بەپێچەوانەوە ئەو پۆستە پشكی كوردەو ئیستحقاقی یەكێتییەو پشتیوانی لە كاندیدی یەكێتی دەكەن، چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان ئەوەیان دووپاتكردووەتەوە كە یەكێتی هەركەسێك كاندید بكات ئەوان دەنگی پێدەدەن. هاوڵاتی: پێشبینیت كردبوو كە حكومەتی نوێ بەسەركردایەتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان تەمەنی زۆر نابێت بۆچی؟  رابیحە حەمەد: پێشبینی خۆمە بۆ ئەم دۆخە سیاسییەی عێراق لەراستیدا، لەناو پرۆسەی سیاسی عێراق بەتایبەتی پێكهێنانی حكومەت ئاڵۆز بووەو لایەنە شیعیەكان نەیانتوانیووە بریاری یەكلاكەرەوە بدەن، شیعەكان لە ساڵی 2018 لەسەر كاندیدێك رێكناكەوتن و دواتر عادل عەبدولمەهدی یان كاندید كرد بۆ ئەوەی كێشەكانیان لەسنوری دەستور تێنەپەرێت، ئەوەی ئێستا لە 2018 قورسترە، ئەوەی 2018 روویدا تەمەنی حكومەتەكە نەك هەر درێژ نەبوو، بەڵكو بووە هۆی كوشتی سەدان كەس لەسەر شەقامەكانی عێراق و سوتاندنی بارەگاكان و تێكچوونی باردۆخی سیاسی و ئەمنییەكانیش تێكچوو، تا وای لێهات بە هەڵبژاردنی پێشوەختە كۆتایی هات كە ئەویش بەدەركردنی یاسایەك كە ئەم یاسایە زۆرینەی لایەنەكان بەگوانەوە سەیریان دەكرد، بەڵام بۆ تێپەراندنی دۆخەكە رەزامەند بوون لەسەر ئەو یاسایە.   دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكەش دەزانین بە چ باردوخێكی سیاسی ئاڵۆزدا تێپەری كە كوتلەی سەدر زۆرترین كورسی پەرلەمانیان هەبوو و گەورەترین كوتلەبوون و ژمارەی كورسییەكانی 73 كورسی بوو، بەڵام كشانەوە لە پەرلەمان،  راستە لەناو پەرلەمان سەدرییەكان نوێنەریان نییە، بەڵام شەقامیان بەدەستەوەیەو لەناو پرۆسەی سیاسیدان. وەك چۆن پێشتر باسمان كردووە ئەگەر رەوتی سەدر حكومەتی نیشتمانی پێكبهێنایە لەگەڵ پارتی و حەلبوسی، ئەوكاتە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان شەقامیان هەیەو رەنگە خەڵك نارەزایەتی دەرببرن دژی حكومەت بن، ئێستاش لەوانەیە بەرەی تر هەبێت حكومەتی نوێی بەدڵ نەبێت و نارەزایەتی لێ بكەوێتەوەو جێی رەزامەندی هەموو لایەنە سیاسییەكان نەبێت، چونكە دۆخەكە نالەبارە.  حكومەتی نوێ چەند ئەركێكی لەسەر شانە، یەك لەوانە دەركردنی یاسای بودجەو ناردنییەتی بۆ پەرلەمان، چونكە ناكرێت وڵاتێكی وەك عێراق ئیدارە بدرێت بەبێ بوونی یاسای بودجە، زۆربەی پرۆژە خزمەتگوارییەكان و دامەزراندن وەستاوەو خەڵك لە دۆخێكی خراپدایەو مووچە دوادەكەوێت هەمووی لەبەرئەوەی بودجە دەنگی لەسەر نەدراوەو یەك لەسەر 12ی بودجەی ساڵی رابردوو لەلایەن حكومەتی  كاربەرێكەری كازمی كاری پێدەكرێت و دەتوانێت خەرجی بكات.  ناكرێت بۆ ساڵی 2023 بەو شێوەیە  حكومەتی نوێ ئیدارە بدرێت، راستە عێراق لەرووی دارایی و ئابووریەوە ئێستا گەشەی بەخۆیەوە بینیووە، بەڵام هاوڵاتیان تووشی زەرەر بوون و حكومەت قازانجی كردووە كە نرخی نەوت بەرزبووەتەوەو بەهای دینار بەرانبەر دۆلار دابەزیووەو فرۆشی نەوتیش بەدۆلارە، بەڵام هاوڵاتیان باجەكەی دەدەن، دەبێت حكومەتی نوێ ئەو ئەركە لەئەستۆ بگرێت قەربووی ئەو باجەی هاوڵاتیان بداتەوە.    مالكی تەجروبەی رابردووی هەیە بۆ دۆخە سەختەكان گونجاوەو بەڵام دەبێت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بڕیار لەسەر كاندیدی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیران بدەن و دیاری بكەن   هاوڵاتی: باس لەمالكی و عەبادی دەكرێت كاندید بن بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ رابیحە حەمەد: لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی دەبێت كاندیدێك دیاری بكرێت، كە كەسایەتییەكی بەهێزی هەبێت، دەبێت سوود لەتەجروبە تاڵەكانی رابردوو وەربگرین بۆ نمونە عادل عەبدولمەهدی كەسایەتییەكی سیاسی و ئیداری و تەمەنێكی زۆری لەناو سیاسەتدا بەسەر بردبوو ئەوە نەبوو ئیمكانییەتی ئیدارەدانی وڵاتی نەبێت، بەڵام لەبەرئەوەی كوتلەیەكی بەهێزی پەرلەمانی نەبوو دەسەڵاتی لەناو هێزی سەربازی عێراقدا باڵا دەست نەبوو نەیتوانی سەركەوتوو بێت كە كۆتنترۆڵی شەقام و لایەنە سیاسییەكان بكات و رێگری بكات لەو بەربەستانەی كە رووبەرووی دەبوویەوە بۆ جێبەجێكردنی كاروباری حكومەتەكە، بۆیە دەبێت سوود لەو رابردووە تاڵە وەربگرین كەسێك ببێتە سەرۆكی  حكومەت دەسەڵاتی تەواوی هەبێت و كوتلەی بەهێزی پەرلەمانی هەبێت، بەڵام دەبێت لایەنەكانی پاڵپشتی بكەن و هەر كات هەڵەی كرد بۆی دەستنیشان بكەن و لە كارە باشەكاندا دەستخۆشی لێ بكەن. ئەوەش دەوەستێتە سەر چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان كە مالكی یان حەیدەر عەبادی یان ەر كەسێكی دیكە كاندید بكەن، قسە لەسەر ئەوەش دەكرێت لەناو كاندیدە بێلایەنەكان بۆ سەرۆك وەزیران كەسێك دیاری بكەن، دواجار بڕیارەكە لای چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانە. هەر كەسێك بێت ئێمە پشتیوانی دەكەین، گرنگ ئەوەیە بزانین بەرنامەكەی چییە ئێمە ناچینە ناو حكومەت بۆ دژایەتی كردنی هیچ كەسێك بەتایبەت یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە لەسەرەتای ئەنجامەكانی راگەیاندنی هەڵبژاردنەكانەوە كە  بەرەی سەدرو هاوپەیمانەكانی و بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانی لێكەوتەوە، یەكێتی نەچووە نێو ململانێی نێو ماڵی شیعەكان، بەڵكو هەوڵیدا نزیكبونەوە لەنێوانیاندا دروست ببێت تا حكومەتێكی تەوافوقی دروست ببێت كە ئێستا بەرەو پێكهێنانی حكومەت دەچێت. هاوڵاتی: لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی نوری مالكی كوتلەی پەرلەمانی بەهێزی هەیە، پێتانوایە دەتوانێت جڵەوگیری حكومەتی نوێ بكات؟ رابیحە حەمەد: مالكی تەجروبەی رابردووی هەیە بۆ دۆخە سەختەكان گونجاوەو بەڵام دەبێت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بڕیار لەسەر كاندیدی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیران بدەن و دیاری بكەن هاوڵاتی: پێتانوایە پێش 9ی تەموز كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراق دەتوانرێت بكرێت و پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكرێتەوە؟ رابیحە حەمەد: ئێستا پشووی پەرلەمانییە تا 9ی مانگ، دواتر جەژنی قوربانەو هەفتەیەك پشوو دەبێت، ئەگەر بریاربێت بكرێت دەبێت سبەی یان دووسبەی داوای دانیشتنی ئیستنائی بكات، بەڵام بەبۆنەی پشووەوە زۆرینەی پەرلەمانتاران رەنگە لە گەشت بن و بۆ دەرەوەی وڵات رۆیشتوون، بۆ ئەو كۆبونەوەیە بەلانی كەم پێویستە  220 ئەندام تاێیدا بەشداربن، بۆیە پێش جەژن  زەحمەتە كۆبونەوەی پەرلەمان بكرێت بەو پەلە پەلە، چونكە كەسەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا پێویستە كاندیدی سەرۆك وەزیران دیاری بكرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت.

هاوڵاتی لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان دوای گفتوگۆیەكی چەند كاتژمێری هەمواری ماددەی چوارەمی یاساكە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نەوت و گاز دەبنە شەش ئەندام، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانیش دەبێتە ئەندامێك تێیدا. ئەمڕۆ چوارشەممە 29ی حوزەیرانی 2022،  پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی (10)ی ئاسایی خولی بەهارەی خۆیدا، هەمواری یەكەمی یاسای نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان بە دەنگی 79 پەرلەمانتار پەسەند كرد. هەمواری یاسای نەوت و گاز تەنها ماددەی چواری گرتوەتەوە، كە بەپێی هەموارەكە پێكهاتەی ئەنجومەنی باڵای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری تێداكراوە، ژمارەی ئەندامەكانیی بوەتە شەشئەندام و شێوازی دەنگدان تێیدا گۆڕانكاری تێدا دەكرێت. ئەنومەنەكە پێشتر پێكهاتبون  لە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، وەزیرانی سامانە سروشتییەكان و جێگرەكەی، دارایی و پلاندانان . پارتی دیموكراتی كوردستان پێشتر لەنێو ئەنجومەنەكەدا تەنها دوو ئەندامی هەبوو كەپێكهاتبوون لە( سەرۆكی حكومەتی هەرێم، وەزیری سامانە سروشتییەكان) نوێنەرانی یەكێتی لەئەنجومەنەكەدا پێكهاتبوون لە(سەرۆكی حكومەتی هەرێم، وەزیری پلاندانان) بزوتنەوەی گۆران تەنها یەك ئەندامی هەبوو، كە وەزیری داراییە، بەڵام پاش دەستكاریكردن(هەمواری ماددەی چوار) پارتی دیموكراتی كوردستان لەمەشدا گرەوی لە یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕان بردەوە و ئەندامەكانی خۆی كردە سێ ئەندام لەناو ئەنجومەنی نەوت و گاز"ئیتر هەر بریارێك بدرێت پارتی دەتوانێت تاك لایەنە بێ گەرانەوە بۆ یەكێتی و گۆران بیدات". پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی ئاسایی ژمارە هەشتی رۆژی 6ی ئابی 2007   یاسای ژمارە 22 ی نەوت و گازی هەرێمی كوردستانی پەسند كرد كە لە 61 شەست و یەك ماددە پێكهاتووە.    

هاوڵاتی ئامینەی كاكە باوە ڕایگەیاند:" جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت، كە توركیا لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە".  ‌ئامینەی كاكە باوە، ئەندامی پەرلەمانی كوردی وڵاتی سوید، هەڵوێستی خۆی لەسەر تەسلیمبوونی سوید بەرامبەر بە داواكاریەكانی توركیا ڕاگەیاند و دەڵێت" سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند، كە وڵاتان (چارەسەرێكی باش)یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون". دەقی ڕاگەیەندراوی ئامینەی كاكە باوە: سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند كە وڵاتان "چارەسەرێكی باش"یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون. جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت كە توركیا، كە دیكتاتۆرێكی ئیسلامییە كە رێز لە مافی مرۆڤ ناگرێت و لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە، رێگەی پێبدرێت سیاسەتی دەرەوەی سوید كۆنترۆڵ بكات. جێگەی نیگەرانییە كە حكومەت بەتەواوی دژایەتی هێڵی سیاسەتی دەرەوە دەكات، كە لە ڕیكسداگیشدا پشتیوانییەكی بەرفراوانی هەبووە.  ناتوانرێت بەرەنگاریی تیرۆر ببنەوە بە رێگەدان بە تیرۆریستان بڕیار بدەن كێ تیرۆریستانە.  یەپەگە و یەپەژە ئازادیخوازن و جیهانیان لە دەستی خەلافەتی داعش/داعش رزگار كرد.  هەروەها ئەمەش وایكرد سوید، و هەموو جیهان، وڵاتێكی سەلامەتتر بێت.  ئەوە ژنانی كوردن كە پێشەنگی ئەم خەباتەیان گرتووە.  ئێستا سوید خیانەت لەو ژنانە دەكات و دانوستان بۆ دوورخستنەوەی مافی كەمینەكان دەكات.  هەروەها هێزە دیموكراسیەكان لە باكووری سووریا پاڵپشتی ئەمریكا و وڵاتانی دیكەی ناتۆیان هەبووە. پێدەچێت جێنس ستۆڵتنبێرگ گرنگی بەم بابەتە نەدات.  سیاسەتێكی خەمناك و كینی كە كار بۆ ئاشتی و دیموكراسی بەهێز ناكات - چارەسەرێكی ئاشتیانە بۆ كورد، من لە ئێستاوە سبەی پرسیارێكی نووسراو پێشكەش بە وەزیری دەرەوە لیندە دەكەم سەبارەت بە وردەكارییەكانی ڕێككەوتنەكە، پەرلەمانتار بانگی وەزیری دەرەوە بكەن بۆ لیژنەی كاروباری دەرەوە بۆ ئەوەی بیخەنە سەر ڕێگا. دەبێت حكومەت بە تەواوی بۆ گەلی سوید ڕوون بكاتەوە كە سوید چ ئیمتیازێك بۆ ئەندامێتی ناتۆ دەدات!  

نیگار عومەر ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەوە ئاشكرا دەكات لەشەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا داهاتی دەروازەی پەروێزخان مانگانە 19 ملیار دینار بووەو بۆ خزمەتی گەرمیان بەكارناهێندرێت، دەشڵێت:» رۆژانە 250 بۆ 300 بارهەڵگر و تەنكەری نەوت دەڕواتە دەرەوەی سنور، بەپێ زانیاری ئێمە نەوتی خاوەو پشكنینی بۆ ناكرێت». ساڵی رابردوو داهاتی مەرزی پەروێزخان نزیكەی 240 ملیار داهاتی هەبووە، واتا مانگانە 21 ملیار داهاتی هەبووە. ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەشەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا مانگانە مەرزی پەروێزخان 19 ملیار دیناری داهاتی مانگانەی هەبووە، واتا لەكۆی ئەم شەش مانگانە دەگاتە نزیكەی 114 ملیار دینار. كەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەشی خستەڕوو كە لەمانگی شوباتی ئەمساڵدا 22 ملیار دینار داهاتی هەبووە، بەڵام لەمانگەكانی 5 و 6 دا كەمبووەتەوە بۆ 19 ملیار دینار، «بەكۆی گشتی دەتوانین بڵێین مانگانە 19 ملیار دینار داهاتی هەبووە لەم شەش مانگەدا». ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەئێستادا جوڵەی بازرگانی كەمی كردووەو ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی كۆمەڵێك» كۆمپانیای مشەخۆری ناپێویست» بەناوی جۆراوجۆر پارە وەردەگرن لەشۆفێران و بارهەڵگرەكان كە بەناوی «بیمە، قەپان، كۆنترۆڵی جۆری، تەعقیم كردن، مەنەفێست، كۆنترۆڵی جۆری و پشكنینن» هەموو ئەمانەو باجی گومرگی زۆر  بارگرانی بۆ بازرگانان و بارهەڵگرەكان دروست كردووە، وای كردووە جوڵەی بازرگانی كەمبكاتەوە». كەریم عەلی ئەوەشی ئاشكراكرد كە «رۆژانە 250 بۆ 300 بارهەڵگرو تەنكەری نەوت دەڕواتە دەرەوەی سنوور كە ئێمە گومان دەكەین نەوتی خاو بێت هەرچەندە وادەگوترێت كە پاشماوەی پاڵاوگەیە، بەڵام بەپێ زانیاری ئێمە نەوتی خاوەو پشكنین ناكرێت و نازانرێت چیە». « داهاتی مەرزی پەروێزخان یەك دیناری  نەخراوەتەوە خزمەتی هاووڵاتیانی گەرمیان كە پێویستە بەشێك لەداهاتەكەی هیچ نەبێت بخرێتە خزمەتی رێگەوبانی مەرزەكەوە كەڕێگەوبانێكی زۆر خراپی هەیە»، ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی وای وت. سەرپەرشتیاری كۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان دەڵێت جوڵەی بازرگانی لەئاستێكی خراپدا نیە، بەڵام بەبەراود بەمانگەكانی یەك تا چوار لە هەریەكە لەمانگەكانی پێنج و شەش كەمی كردووە، واتا مانگەكانی پێشووتر باشتربووە. عەباس ئیسماعیل سەرپەرشتیاری كۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» حكومەتی هەرێم باجی گومرگی كەمكردۆتەوە لەسەر ماددە خۆراكییەكان و پیشەسازییەكان، لەئێستادا ئێمە بەرهەمی خۆماڵی سەوزەو میوەی خۆمان پێگەشتووەو رێگە نادەین هیچ بەرهەمێكی لەو بابەتانە بێتە كوردستانەوە بەئامانجی ئەوەی كەبەرهەمی خۆماڵی خۆمان بازاڕی هەبێت». سەرپەرشتیاری كۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان، باسی لەوەشكرد  كە داهاتی ئەم شەش مانگەی ئەمساڵ بەبەراورد بە شەش مانگی ساڵی پێشوو زیادی كردووە، وتیشی:» لەنێو مەرزی پەروێزخاندا هیچ گەندەڵییەك بوونی نیەو هەركەسێك هەر جۆرە گەندەڵیەك دەزانێت لەسەر مەرزەكە با بۆمانی بێنێت و ئێمە  ئەو كەس و لایەنە دەدەین بەدادگا». دەربارەی ئەوەی چەند كۆمپانیاییەك  پارە لە شۆفێران و بارهەڵگرەكان وەردەگرن، عەباس ئیسماعیل وتی:» ئەوە لەدەسەڵاتی ئێمەدا نیەو بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران بۆ هەموو دەروازەكان بەهەمان شێوەیە تەنها لەمەرزی پەروێزخاندا نیە». «رۆژانە نزیكەی دوو هەزارو  700 شۆفێر لەنێو مەرزی پەروێزخان كاردەكەن  و خەڵكێك زۆر كاسبی تێدا دەكات و داهاتەكەی هەرچەندە دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، بەڵام دواجار بۆ خزمەتی گەرمیان دێتەوەو موچەی فەرمانبەرانی لێدەدرێت»، سەرپەرشتیاری كۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان وای وت. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندەیەكان لەئیدارەی گەرمیان ئەوەی دووپاتكردەوە كەداهاتی مەرزی پەروێزخان هیچی ناگەڕێتەوە بۆ ئیدارەی گەرمیان و بەڵكو رادەستی وەزارەتی دارایی دەكرێت. چۆمان ئەحمەد، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكان لەئیدارەی گەرمیان، وتیشی:» چەندین جار داوامان كردووە كە پێویستە بەشێك لەداهاتەكەی بگەڕێتەوە بۆ ئیدارەی گەرمیان و ئێمە بتوانین هەندێك لەكەموكورتیەكانی ناوچەكەی پێ پڕبكەینەوە». چۆمان ئەحمەد ئەوەشی روونكردەوە كەمەرزی پەروێزخان دەرفەتی كاری بۆ دەیان خەڵك و سەدان بارهەڵگر رەخساندووەو تێیدا خەڵك كاردەكات سودی بۆ دەڤەرەكە هەیە بەگشتی و مەرزێكی پڕ جوڵەیە، وتیشی:» ئەوەی لەهەرێمی كوردستانەوە بۆ دەرەوەی سنور دەڕوات بەگشتی سامانی سروشتی نەوتە».

هاوڵاتی ترس و نائارامی سەربازانی توركیا بەرانبەر گەریلاكان گەیشتووەتە لوتكە و 34 سەربازیان كوژران و نۆی دیكەشيان برینداربوون. ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەكانی پارستنی گەل(هەپەگە) ئەوە ئاشكرا دەكات كە گەریلاكانی ئازادی كوردستان لەسەر هێڵی فیداییبوون تێدەكۆشن و گورزی گەورەیان لە داگیركەران داوە و بە چالاكی "تاكتیكی"یان 34 داگیركەر كوژران و 9 دیكەشیان برینداربوونبریندار بوون. هەروەها لە دوو پارچە ڤیدیۆدا كە هەپەگە بڵاویكردووەتەوە لەیەكێكیاندا سەربازانی تورك لە ترسی قەناس بەدەستەكانی گەریلا بە گوریس ئەو خواردن و پێداویستیانەی بە فڕۆكە بۆیان فڕێ دەدرێتە خوارەوە رادەكێشێت. هاوكات لە چالاكییەكی دیكەی گەریلادا كە بە ڤیدۆ تۆمار كراوەو میدیای رۆژنیوز نزیك لە پارتی كرێكارانی كوردستان بڵاویكردووەتەوە دوو گەریلا كامێرایەكی حەراری چاودێری سوپاكەی ئەردۆغان تێكدەشكێنن و بەسەلامەتی دەگەرێنەوە شوێنی خۆیان. لەبەرانبەدرا سوپای داگیركەری تورك گورزی قورس تەكنیكی زۆریان بەكارهێناوەو گۆڕەپانەكانی بەرخۆدانیان زۆر جار بە هەلیكۆپتەر و ئۆبۆس و فڕۆكەی شەڕ بۆردومان كرد.

هاوڵاتی ئەمریكا فشارەكانی بۆ یەكخستنەوەی پێشمەرگە لەژێر چەتری وەزارەتدا چڕتر دەكاتەوەو بۆ ئەو مەبەستە فەرماندەی هاوپەیمانان لە عیراق و سووریا لە بینای سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی و بافڵ تاڵەبانیدا كۆبوویەوە. ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و ‏فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان پێشوازییان لە جەنەراڵ جۆن برێنان، فەرماندەی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق و سووریا و وەفدێكی باڵای سەربازیی یاوەری كرد. لە كۆبوونەوەیەكدا وەزیری پێشمەرگە، سەرۆكی ئاژانسی پاراستن و زانیاری - زانیاری ھەرێم، سوپاسالاری پێشمەرگە و ژمارەیەك لە فەرماندە و پلەدارانی ‏پێشمەرگە ئامادەبوون، پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و دوایین هەنگاوەكانی ‏یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و گرفتەكانی بەردەم پرۆسەكە و پێشنیارێكی ئەمەریكییەكان تاوتوێ كرا. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوپاس و پێزانینی هەرێمی كوردستانی بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانان ‏دووپاتكردەوە بۆ ئەو پشتگیری و هاوكارییەی لە كاتی شەڕی دژی داعشدا و ئێستاش ‏پێشكەش بە پێشمەرگەی دەكەن و جەختی لە پشتگیریی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان و ‏حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و ‏یەكخستنەوەی پێشمەرگە كردەوە. هەروەهابافڵ جەلال تاڵەبانی سوپاس و پێزانینی دەربڕی بۆ ھێزەكانی ئەمریكا و ھاوپەیمانانی نێودەوڵەتی كە لە جەنگی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش ھاوكاری ھەرێم بوون و پشتیوانی ھێزی پێشمەرگە بوون لەرووی مەشق و راھێنان، پڕچەككردن و پێشخستنی توانا سەربازییەكان. تاڵەبانی راشیگەیاند:" ھەر پلانێك بۆ رێكخستنەوەی ھێزی پێشمەرگە بنرێت پێشوازی لێدەكەین، بەڵام پێویستە لەم ھەنگاوەدا ھەلومەرجی ھەرێم و واقیعی ئەمڕۆ لەبەرچاوبگیرێت و ھاوسەنگی بنەمابێت بۆ سەرخستنی ئەم پرۆژە نیشتمانییە و بە بەرنامەی كوردستانی بیخەینە بواری جێبەجێكردنەوە و ھەر ھەنگاوێكیش بنرێت دەبێت لە خزمەتی پاراستنی ئاسایشی ھەرێم بێت". لای خۆیەوە جەنەراڵ برێنان دووپاتی كردەوە كە ئەمر‌یكا لە پشتگیری و یارمەتیدانی ‏پێشمەرگە بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی لە ژێر چەتری وەزارە‌تی پێشمەرگە و یەك فەرماندەییدا ‏كۆبكرێتەوە و بكرێتە هێزێكی نیشتمانیی پیشەگەر كە بەهێز و بە توانا بێت و بتوانێت ئەركی خۆی ‏جێبەجێ بكات. دوایین پێشهاتەكانی شەڕی دژی تیرۆر و پێویستیی هاریكاریی نێوان پێشمەرگە و سوپای ‏عیراق و بەردەوامیی پشتگیریی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی بۆ عیراق و هەرێمی كوردستان، ‏تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكە بوو.  

هاوڵاتی مامۆستایەكی كۆلێژی یاسای زانكۆی سۆران سكاڵایەكی لەسەر ئەو خوێندكارەی ئەمڕۆ لە هەولێر دوو مامۆستای زانكۆی كوشت تۆماركردووە بە مەبەستی پێداچوونەوەی كەیسێكی پێشتری. نیشتیمان عوسمان محەمەد، سكاڵای لەسەر "ئاراس مەهدی قاسم" تۆماركردووە و داوای لە لیژنەی پێداچوونەوەی دەروونی لە دادگای سۆران كردووە پێداچوونەوە بۆ راپۆرتی پزیشكی ناوبراو بكەن بە بیانوی ئەوەی نەخۆشی دەروونی لەگەڵدایە. بەپێی نوسراوەكە، سكاڵاكار دەڵێت:" لەكاتی پێشكەشكردنی بۆ زانكۆی سۆران، هیچ پێشینەیەكی نەخۆشی لەو جۆرە و هیچ جۆرە نەخۆشییەكی تری نەبووە". هاوكات ئەوەشی ئاشكرا كردووە كە لەبەشی گرتن و گواستنەوەی سۆران لە ژێر هیچ جۆرە چارەسەرێكی دروونی نەبووە.

هاوڵاتی لەبارەی كوشتنی دوو مامۆستاكەی زانكۆی سەڵاحەدین، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی دەڵێت:" دەبێت وەزارەتی ناوخۆ و دەزگا ئەمنییەكان، هەموو رێكارێكی پێویست بگرنەبەر بۆ بنبڕكردنی چەكی بێ مۆڵەت و رووبەڕووبوونەوەی تاوانباران و خراپەكاران لە هەر پلە و ئاستێكدا بن." ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیامێكی لەبارەی رووداوی كوژرانی دوو مامۆستای زانكۆی سەڵاحەدین بڵاوكردەوە و دەڵێت"زۆر خەمبارم بە شەهیدبوونی د. كاوان ئیسماعیل و د. ئیدریس حەمەخان، لەدەستدانی ئەو دوو مامۆستا بەڕێزە، كارەساتێكی دڵتەزێنە. پرسە و سەرەخۆشی لە كەسوكار و بنەماڵە بەڕێزەكانیان و لە خۆمانیش دەكەم و هاوبەشی خەمیانم". هەروەها سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوە كردووە، وەزارەتی ناوخۆ و دەزگا ئەمنییەكان، توانییان لە ماوەیەكی كەمدا، تاوانبار دەستگیربكەن و رادەستی یاسای بكەن، بۆئەوەی بە سزای یاسایی خۆی بگات. هاوكات، مەسرور بارزانی جەختی لەوە كردووەتەوە كە" دەبێت وەزارەتی ناوخۆ و دەزگا ئەمنییەكان، هەموو رێكارێكی پێویست بگرنەبەر بۆ بنبڕكردنی چەكی بێ مۆڵەت و رووبەڕووبوونەوەی تاوانباران و خراپەكاران لە هەر پلە و ئاستێكدا بن."  

هاوڵاتی سەرۆكی رەوتی سەدر رایگەیاند:"بە داخەوەم بۆ كاندیدكردنی ئەو سەرۆكە لە رابردوو و لە داهاتووشدا." ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، موقتەدا سەدر سەرۆكی رەوتی سەدر لە تویتێكدا رایگەیاند:"شەرمە بۆ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق واژووی لەسەر یاسای قەدەغەكردنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل نەكردووە." هەروەها نوسویەتی:" شەرمەزارییە بۆ گەلێك سەرۆك كۆمارەكەی ئاسایكەرەوەی پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و ئیسرائیل بێت و كەسایەتییەكی نیشتیمانی نەبێت و لایەنگیری خۆرهەڵات یان خۆرئاوا بێت". هاوكات سەدر ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە كە"رایدەگەیەنم من بەریم لەم تاوانەی كە كردوویەتی كە بەردەم خودا و گەلی عێراقیدا." و " پەشیمانم لە كاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری لە رابردووە و داهاتوودا." پەرلەمانی عێراق بەكۆی دەنگ یاسای قەدەغەكردنی ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتی ئیسرائیل دا پەسەند كرد، بەڵام سەرۆك كۆماری عێراق واژۆی لەسەر یاساكە نەكردووە.  

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئەمڕۆ خوێندكارێك دوو مامۆستای زانكۆی سەڵاحەدین دەكوژێت، كەمێك لەمەوبەر لەلایەن ئاسایشی هەولێر دەستگیر كراو وێنەكەی لەنێو ئوتومبێل گیراوەو بڵاوكرایەوە. بكوژەكە ناوی (ئ ـ ق)و كوڕی فەرماندەیەكی باڵای "سوپای بارزان"ی پارتی دیموكراتی كوردستانە. بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی هەولێر ئاشكرایكرد، بكوژی دوو مامۆستاكەی زانكۆی سەڵاحەدینیان دەستگیركردووەو پارێزگاری هەولێریش تەئكید لەسەر ئەو هەواڵە دەكاتەوە. ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر ڕایگەیاند، "تۆمەتباری كوشتنی دوو مامۆستاكەی هەولێر ویستویەتی بچێتە دەرەوەی هەولێرو لەبازگەیەكی ئاسایشی دەوروبەری هەولێر دەستگیركراوە".ئەمڕۆ سێشەمە لەڕوداوێكدا لەكۆلێژی یاسای زانكۆی سەڵاحەدین لەهەولێر، یەكێك لەخوێندكارەكانی بەشی یاسا بەچەك هێرشیكردەسەر حەرەمی زانكۆو لەئەنجامدا (د. كاوان ئیسماعیل) ڕاگری كۆلێژی یاساو دواتریش لەماڵەكەی خۆیدا (د. ئیدریس حەمەخان) مامۆستای كۆلێژی ئەندازیاری هەمان ئەو زانكۆیەی كوشت‌و یەكێك لەكارمەندانی زانكۆكەشی برینداركردووە.    

هاوڵاتی وەزیری دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم زانیاری لەبارەی خەرجی بەهەمیشەییكردنی فەرمانبەرانی گرێبەست ئاشكرادەكات و داوا لە ئەنجومەنی وەزیران دەكات رێنمایی نوێ دەربكات. بەپێی نوسراوێكی وەزارەتی دارایی و ئابوری كە واژۆی ئاوات جەناب نوری لەسەرە و ئاراستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران كراوە تێیدا هاتووە، بەپێی بەراییەكان، بڕی موچەی گرێبەستەكان لەسەر ئەو بودجانەی بۆیان خەرجدەكرێت جیاكراوەتەوە. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە لەكۆی گشتی موچەی گرێبەستەكان بەراورد بەو موچەیەی كە فەرمانبەرانی گرێبەست بكرێن بەهەمیشەیی وەریدەگرن بڕی یەك ملیارو 757 ملیۆن و 496 هەزار دینارە.    

هاوڵاتی پارێزگاری هەولێر داوا لە تۆمەتبارانی رووداوی كوشتنی مامۆستاكانی زانكۆ دەكات خۆیان رادەستی پۆلیس بكەن. ئەمڕۆ كاتژمێر  8:30   خولەك لەبەردەم كۆلێژی یاسای زانكۆی سەڵاحەدین خوێندكارێك دەستڕێژی گوللـەی لە "كاوان ئیسماعیل" راگری كۆلێژەكە كردووە و لەگەڵ پاسەوانێكی پرسگەی كۆلێژەكە بەسەختی برینداربوون، بەڵام دوای مانەوەی بۆ چەند كاتژمێرێك راگری كۆلێژی سەڵاحەدین گیانی لەدەستدا. سەرەتا خوێندكارەكە تەقەی لە پاسەوانی كۆلێژەكە كردووە كە گولـلە یەك بەر سنگی كەوتووە و دواتر چووەتە ژووری كاوان ئیسماعیل راگری كۆلێژی یاسا و تەقەی لەویش كردووە و سێ گولـلەی بەركەوتووە كە یەكێكیان بەر سەری كەوتووە. لە دوو رۆژی رابردوو كۆلێژی یاسا نمرەی كۆتای داوەتەو بە خوێندكاران، بەهۆكاری ئەوەی خوێندكارەكە لە تاقیكردنەوەكاندا دەرنەچووە، دەمەقاڵە لەنێوان خوێندكارەكە و راگری كۆلێژی یاسادا دروستبووە. دوای بەدوای روداوەكە پارێزگاری هەولێر لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەنوسیدا لە بەردەم نەخۆشخانەی ئیمێرجینسی هەولێر رایگەیاند:" دوای ئەوەی كاوان ئیسماعیل راگری كۆلێژی یاسا لە زانكۆی سەڵاحەدین پێنج گولـلەی بەركەوت بە سەختی برینداربووە و نەتوانرا لە نەخۆشخانە ژیانی رزگاربكرێت و گیانی لە دەستدا". هەروەها راشیگەیاند:" داوا لە تۆمەتباردەكەین خۆی رادەستی پۆلیس بكات، چونكە كەسێكی نەناسراونییە لەلای پۆلیسەوە و دەتوانن بیدۆزنەوە و رادەستی دادگای بكەن". پارێزگاری هەولێر ئەوەشی خستەروو كە ئەو خوێندكارەی بەیانی ئەمڕۆ كاوان ئیسماعیل راگری كۆلێژی یاسای بریندار كرد، دوو ساڵ پێش ئێستا لە زانكۆی سۆران خوێندكاری بەشی یاسا بووە و فەسڵ كراوە. " خوێندكارەكە هەوڵیداوە گواستنەوە بكات لە زانكۆی سۆرانەوە بۆ زانكۆی سەڵاحەدین، بەڵام بەهۆكاری ئەوەی كاوان ئیسماعیل راگری كۆلێژی یاسای زانكۆی سەڵەحەدین رازی نەبووە وەری بگرێت كێشەی لەگەڵدا هەبووە و خوێندكارەكە هەڕەشەی لێكردووە"، ئومێد خۆشناو وای وت. كاوان ئیسماعیل لە دادگا سكاڵای لەسەر خوێندكارەكە تۆمار كردووە و بڕیاربووە ئەمڕۆ دانیشتنی دادگای هەبێت، بەڵام لە جیاتی ئەوەی بچێتە دادگا چووەتە سەر ماڵی ئەو مامۆستایەی لە زانكۆی سۆران فەسڵی كردووە، بەڵام بەهۆكاری ئەوەی لە ماڵ نەبووە، دكتۆر ئیدریس عیزەت، كە هاوسەری ئەو مامۆستایەیە، رفاندوویەتی و دواتر كوشتوویەتی. ئیدریس عیززەت دوو كچی هەیە، بەڵام كەسیان لە ماڵ نەبوون كاتێك خوێندكارەكە چووەتە سەر ماڵەكەیان. دوای كوشتنی ئیدریس عیززەت، خوێندكارەكە چووەتە كۆلێژی یاسای زانكۆی سەڵاحەدین، لە ئەنجامدا پاسەوانی كۆلێژەكە و دكتۆر كاوان ئیسماعیل راگری كۆلێژی یاسای بەسەختی برینداركرد و دواتر " كاوان ئیسماعیل"لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا.