دڵشاد نامیق چاودێری سیاسی بۆ هاوڵاتی: کورد خاوەنی ماف و پرسێکی رەوایە لە تورکیا و ئەو مافانەش تائێستا نەهاتوونەتەدی و زەوتکراون

سازدانی: هاوڵاتی وتەبێژی كۆماجڤاكێن كوردستان(كەجەكە) لەبارەی تێپەربوونی 100 ساڵ بەسەر لۆزاندا دەڵێت: توركیا دەیەوێت لۆزانێكی نوێ بەسەر كورددا بسەپێنێت، ئەردۆغان لەساڵی ٢٠١٩دا لەبەرچاوی هەموو جیهانەوە ئەم لۆزانەی ئاشكراكرد، نەخشەیەكی نیشانی هەموو جیهاندا. قەبارەی ئەم پلانە سەد ئەنفال تێپەڕ دەكات». زاگرۆس هیوا، وتەبێژی كۆماجڤاكێن كوردستان(كەجەكە) لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:»  لەلۆزانی نوێدا كورد تەنیا لە رووی جوگرافییەوە دابەش ناكرێن، بەڵكو لەڕووی دیمۆگرافییەوە دابەش دەبن. دانیشتووانی كورد بەزەبری هێز ناچار دەبن نیشتمانی باب و باپیرانیان بۆ داعش و نوسرەو ئەلقاعیدە جێبهێڵن». هەروەها ئاماژە بەوەش دەدات كە» ئیمرالی لۆزانی سەدەی بیست و یەكەمە، ئەوانەی كە بەگەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتی رێبەر ئۆجەلانیان رفاندو گۆشەگیرییەكی دژواریان بەسەریدا سەپاند، هەمان ئەو هێزانەن كەبەشداری پەیمانی لۆزانیان كردووە.  گەلەكۆمەی لۆزان چەندە گڵاو بوو گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی لە دژی رێبەر ئۆجەلان سەد هێندە گڵاو بووە. هەم پەیمانی لۆزان و هەم گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی پلانی جینۆسایدی كوردن».   هاوڵاتی: بەشێك لەتوێژەران دەڵێین كورد لەدەرەوەی مێژووە، ئایا لۆژیكی سیاسی و فكری ئەمە دەسەلمێنێت؟ زاگرۆس هیوا: ئەگەر لە روانگەی سیاسی و فكری  دەسەڵاتدارانەوە، لە روانگەی ئیمپراتۆرو پادشاو سەرۆك دەوڵەتانەوە، سەیری مێژوو بكەین، وایە كورد لەدەرەوەی مێژووە. باشتر كە وایە. چۆنكە ئەم مێژووە پڕە لەداگیركاری، جینۆساید، كۆمەڵكوژی، وێرانكاری، دەستدرێژی و تاڵان. لەهەمان كاتدا پڕە لە درۆ. دەسەڵاتداران هەمیشە هەوڵدەدەن كەمێژوو بەگوێرەی خۆیان بنووسن. ئەمە مێژووی فەرمییە. ئەم مێژووە تەنیا بەشان و باڵی ‌هێزەكانی دەسەڵاتدا دێتەوە، چەند فتووحاتیان كردووە، لەكوێ چەن كەسیان كۆمەڵكوژ كردووە، چەن شاریان وێران كردووەو هتد. ئەم مێژووە هەموو راستییەكان ناخاتەڕوو. هەوڵدەدات پاكانە بۆ هێزەكانی دەسەڵات بكات و نكۆڵی لە رۆڵی هەموو فاكتەرەكانی دی بكات. لەم مێژووەدا ژن نییە، گەلان ونن، رەنجدەران و زەحمەتكێشان هەر دیار نیین. واتە لەسەدا ٩٩ی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەم مێژووەدا جێگای نییە. سێگوچكە گەورەكانی فیرعەون و ناوی فیرعەون دیارە، بەڵام ئەو سێگوچكانە كێ دروستیانی كرد دیار نیین. ئەوانەی كەمێژووی فەرمیدا دیار نیین، پێكهێنەری مێژووی راستەقینەی مرۆڤایەتین، داینامۆی سەرەكی گەڕاندنی رەوڕەوەی میژوو ئەم هێزانەن. دەتوانین بەم مێژووە بڵێن مێژووی ئازادی. مێژووی ئازادی گەلان، مێژووی ئازادی ژنان و مێژووی ئازادی رەنجدەران. مودێرنیتەی ‌‌هێزەكانی دەرەوەی دەسەڵات كە رێبەر ئاپۆ وەكو مۆدێرنیتەی دیمۆكراتی فۆرمیلەی دەكات. ئەم مێژووە پڕە لەبەرهەم و سەرچاوەی مەعنەوی بۆ مرۆڤایەتی. ئەم مێژووەیە كە كەلتوور پێكدێنێت، كە كۆمەڵایەتی بوون پێكدێنێت. ئەم مێژووە پڕە لەخۆڕاگری، لەهێز و ورە، لە رەنج و ئەمەك، لەداهێنان. لەم واتایەدا، كورد لەسەرەتای مێژووە هەبوونی هەیە. ژن هەر لەسەرەتای مێژووە هەیە مۆركی خۆی لەزۆر پێشكەوتن داوە. یەكەم شۆڕشی مرۆڤایەتی كە بوو بەهۆی پێشكەوتنی هزرو ژیانی مرۆڤ شۆڕشی نیۆلیتیكە، یان شۆڕشی كشتوكاڵی . یەكەم داهێنانەكانی مرۆڤ لەم شۆڕشەدا پێشكەوتن. یەكەم گوند، یەكەم ماڵ، یەكەم ئاواز، یەكەم گۆرانی، یەكەم نان، یەكەم كەوچك و یەكەم دەفر بەرهەمی ئەم شۆڕشەن. كوردو ژن لەناوەندی ئەم شۆڕشەدان و بەڕەنج و زەحمەتی خۆیان مێژوویان خۆڵقاندووە.  شوێنەوارەكانی «خرابە رەشك» لە ئۆرفای باكووری كوردستان ئەم راستییە دەسەلمێنن. لێكۆڵینەوە ئەنترۆپۆلیجییەكان لێكچوونی شێوازی ژیان و جلوبەرگی مرۆڤی ئەو سەردەمەو مرۆڤی ئێستای كورد دەسەلمێنن.  بۆ نموونە جلوبەرگی كوردانی ئێزیدی یان لۆڕەكان سەلمێنەری ئەم راستییەن. ئەگەر كەلتووری گوندنشینی لەكوردستاندا لەهەموو شوێنێكی دونیا بەهێزترە، لەبەر ئەم هۆكارە مێژووییەیە.  بەدرێژایی ١٢٠٠٠ ساڵ كورد یەكێكە لەداینامووە سەرەكییەكانی مێژوو. هەر ئەم فاكتەرەیە كە زمان و كەلتووری كوردی، وێڕای هەموو نكۆڵی لێكردن و كۆمەڵكوژییەكان زیندوو راگرتووە. كاریگەری زمانی كوردی لەسەر هەموو زمانی هیندوئەوروپییەكان دیارە. لێكۆڵینەوە ئێتیمۆلۆژییەكان ئەم راستییە دەردەخەن. ئەگەر كورد نەبووە بەدەوڵەت نایەتە ئەو واتایەی كە كورد خاوەنی مێژوو نییە. دەوڵەت دامەزراوەی چینی سەردەستە. دەوڵەت نوێنەری گەل نییە. ئەوەی كە دەڵێین دەولەت نوێنەری گەلە درۆیەكی مەزنە.  دەوڵەت واتە داگیركاری و كۆمەڵكوژی. دەوڵەتی ئەمریكا لەسەر بنەمای كۆمەڵكوژكردنی بەملیۆنان لە خەڵكە رەسەنەكەی ئەمریكا (چەرمسوورەكان) دامەزرێنراوە، چەن ئەمریكی رەسەن لەدەوڵەتی ئەمریكادا هەنە؟  دەوڵەتانی ئەمەریكای لاتین لەلایەن ئیسپانیاوە لە سەر گۆڕی بە دەیان ملیۆن خەڵكی رەسەنی ئەمریكای لاتین دامەزرێنراون كە ئێستا هەر ئاسەواریشیان نەماوە. دەوڵەتی توركیا لەسەر مەزاری دوو ملیۆن ئەرمەن، یەك ملیۆن كورد، نیو ملیۆن پونتۆس و چەركەس و بەسەدان هەزار لەئاسوری و كریستیان و رۆم دامەزرێنراوە.  دامەزرێنەرانی دەوڵەتی توركیا بو خۆیان تورك نیین. توركبوونی ئەتاتورك جێ مشتومڕە، لەیۆنان لەدایكبووەو جولەكەی هەڵگەڕاوە(sebataist). دەوڵەتانی دیش بەم شێوەیەن. هەر بۆیە پێویستە لەمێژوو بكۆڵینەوەو مێژووی خۆمان بەدەستی خۆمان بنووسینەوە. شەرم لەمێژووی خۆمان نەكەین، مێژووی ئێمە جێی شانازییە. مێژووی كۆمەڵگاو كەلتووری خۆمان بنووسینەوە، لەدەرەوەی چەمكی دەڵەت. لەهەمان كاتدا ئەگەر دەمانەوێت لەسەر شاشەی مێژوو بمێنینەوە، پێویست دەكات كۆمەڵگاو كەلتوور و ئابووری رەسەنی خۆمان لەسەر بنەمای ئازادی و دیموكراسی و ژینگەپارێزی بونیاد بنێین.    هاوڵاتی: لەدوای لۆزان و كوشتارەكانی دژی گەلی كورد، ئێمە هەندێ چەمكی خۆ نەفرەتی و خۆلاواندنەوە هاتۆتە ئاراوە، نمونەی كورد خیانەتی وەك سیفەت هەیە، خێڵەكین، سادەین و زوو ئەخڵەتێین. رەخنەی ئەم باسە چۆن دەكەن؟ زاگرۆس هیوا: راستە، ئەم چەمكانە دەگوترێن، چونكە داگیركاری سەر كوردستان بەر لەهەموو شتێك داگیركارییەكی زیهنییەتییە، داگیركاری چەمك و پێوانە. ئەم داگیركارییە توانای بیركردنەوەو دانانی چەمك و پێوانی بۆ هەموو رەهەندەكانی ژیانی لەكورد گرتۆتەوە. ئەمە وادەكات كە زۆربەی كەسەكان  بەگوێرەی ئەو زیهنییەتەی كە داگیركەران بۆیان چاندووە، پێوانێك بۆ خۆی دانێت و بەسەر خەڵكدا بیسەپێنێت.  ئەم زیهنییەتانەش فرەرەنگن، چۆنكە داگیركاری سەر كوردستان فرەڕەهەندە.  زۆر هێز لەمێژوودا كوردستانیان داگیركردووە و  هەریەكەو زیهنییەتێكیان و شوێنپەنجەیەكیان لەكەسایەتی كورددا دروستكردووە.  ئەمە وادەكات كەكورد ئێدی توانای بیركردنەوەی وەك كورد نەمێنێت. سیاسەتی كورد، شەڕی كورد، ئابووری كورد، كۆمەڵگای كورد، هونەری كوردو هتد پێویستە چۆن بێت؟ هەموو ئەمانە وەڵامیان دەوەێت.  بەتایبەت لەم سەردەمە كە كۆنترۆڵی تەكنەلۆژیای زانیاری و گەیاندن لەدەستی داگیركەراندایە زۆر ئاسانتر دەتوانن فۆرمی زیهنییەتی كورد بگۆڕن. هێزی شۆڕشگێڕی كورد پێویستە وەڵامی بۆ ئەمە هەبێت. پێویستە بتوانێت چەمك و زیهنییەت و پێوان دیاربكات. ئەوەی رێبەر ئۆجەلان و پەكەكە دەیكەن ئەمەیە. زیهنییەتی نوێ و پێوانی نوێ  دادەهێنن و خۆیان بەگوێرەی ئەو چەمك و پێوانانە ژیان دەكەن.  هەموو دەۆڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوین و  ئەوروپا و ئەمریكا گەلەكۆمەیان لێكرد، وەكو تیرۆریست نیشانیان دا، گرتیان و  ئەوە ٢٥ ساڵە لەزیندانەو زیاتر لە ٢٨ مانگە هیچ كەس نەیدیتووەو نەیبیستووە، بەڵام ئەو هەر كاریگەری خۆی لە سیاسەتی دۆنیادا هەیە. بۆ؟! چۆنكە بە بیرو كردەوەو ژیانی خۆی پێوانی بۆ رێبەرایەتی داناوە. هەموو هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان هەوڵدەدەن لەبیری خەڵكی ببەنەوە، لەبەرچاوی خەڵكی رەش بكەن. ناوەكەی و وێنەكەی لە راگەیاندنەكان، لەسەر شەقامەكان، لەكۆڕو كۆبوونەوەكان، لەتەلەفیزیۆن و رۆژنامە و  هەموو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، لە فەیسبووكەوە بگرە تا ینستاگرام قەدەخەیەو دەبێتە هۆكاری سزا،  بەڵام خەڵك هەر رێگایەك دەبینێتەوە ناوی دەهێنێتە سەر زمان. لەئەڵمانیا هەركەسێك وێنەیەكی ئەو لەسەر لاپەڕەی فەیسبووكی خۆی بڵاوبكاتەوە سزای ساڵێك زیندانی هەیە، هەڵگرتنی وێنەی ئەو سزای زیندانی هەیە.  بەڵام خەڵك هەر كۆڵ نادات و ئەو بەڕێبەری خۆی دەزانێت. خۆی لە زیندانە بەڵام ئەو پێوانەی كە ئەو دیاری كردووە، «ژن، ژیان، ئازادی» بووەتە دروشمێك و هەموو دونیای تەنیوە.  كەسیش هەیە هەموو دونیای لێ كۆبووەتەوە كە بیكەنە رێبەر یان سەركردەی كورد، وەكو سەركردەیەك بەسەر كورددا بیسەپێنن و بەو ئامانجەش چی ئیمكانی ئابووری و سیاسی و راگەیاندنی ئەم دونیایە هەیە خستوویانە  بەردەستی، بەڵام ناتوانێت رێبەرایەتی بكات. جارێك پاپا دێنن بۆ لای، جارێك دەعوەتی دەكەن بۆ كۆشكی سپی، هەموو مانگێك سەرۆكێك، سەرۆك وەزیرانێك، وەزیرێك، باڵیۆزێك دیداری لەگەڵ دەكات و ٢٤ سەعاتە لەسەر شاشەكانە، بەڵام بەدەر لەیەك دوو شار، ئەویش بەترساندن و برساندن نەبێت، كەس دانی پێدانانێت.  گەریلا هەیە سێ ساڵە لەئەشكەوتێكدایە، سوپای توركیا چواردەوری داوە، سێ ساڵە خۆری نەدیتووە، بەڵام ئەو هەر كۆڵنادات و خۆڕاگری دەكات. بۆچی؟ بۆ ئەوەی پێوانی جەنگاوەری بۆ كوردو بۆ هەر ئازادیخوازێك دیاری بكات. هەمان گەریلا لەشەنگال و لەكۆبانێ و لەمەخموور پێوانی بۆ شەڕی دژی داعش دانا. ئەگەر ئەو گەریلایە نەبایا، پێوانی شەڕو خۆڕاگری ئەو كەسانە دیارییان دەكرد كە لەبەر داعش هەڵاتن و بوونە هۆكاری كۆمەڵكوژی.  بۆ زیندانیش هەروایە، سەكینە جانسز و كەمال پیر پێوانن بۆ خۆڕاگری زیندان. لەوان نزمتر ناتوانێت ببێتە پێوان.  با بگەڕێمەوە بۆ وەڵامی پرسیارەكەتان؛ راستە، پەیمانی لۆزان وایكردووە كە هەموو ئەو چەمكانە ببنە جێگای باس. لەخۆیدا، ئارمانجی سەرەكی پەیمانی لۆزانیش ئەوەیە كە كورد وەكو گەلێكی دواكەوتوو، نەزان، خائینی خۆ، دوور لەسیاسەت و هتد پێشان بدات. كوردیش پێویستە ئەمە پەسند نەكات و بۆ دانانی پێوان و چەمك لەسەر بنەمای وڵاتپارێزی، ئازادی و دیموكراسی تێكۆشان بكات. ئەوەی پەكەكە و رێبەر ئاپۆ دەیكەن هەر ئەمەیە. دانانی چەمك و پێوانی نوێ بۆ كورد. ئەگینا نە ئارمانجی دەسەڵات هەیە و نە پارە. هاوڵاتی: سەد ساڵی رابردوو لەمێژووی گەلی ئێمەدا چۆن دەبینن. بێگومان باری ئەرێنی و نەرێنی تێدایە. هەردوو بارەكە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟   زاگرۆس هیوا: لۆزان بڕیاری سڕینەوەو جینۆسایدی كورد بوو. كوردیش سەد ساڵە لەدژی سڕینەوەی ناسنامەی خۆی خۆڕاگری دەكات. لەم خۆڕاگرییەدا بە ملیۆنان كورد شەهید و بریندار بوون، ئاوارە بوون، تووشی ئەشكەنجە و زیندان و ئیعدام و ئەنفال و كیمیاباران بوون. واتە، كورد ئەو چارەنووسەی كەبۆیان دیاری كردبوو رەتی كردەوە. لەپەنجا ساڵی یەكەمی ئەم خۆڕاگرییەدا كەسایەتی وەكو شێخ سەعید، سەید رەزا، ئیحسان نوری پاشا، سمكۆی شكاك، قازی محەمەد، عبدالرحمن قاسملو، شێخ مەحموود، مەلا مستەفا، ئیبراهیم ئەحمەد، مام جەلال و عوسمان سەبری و  هتد دەركەوتنە پێش. لەپەنجا ساڵی دووەمدا لەگەڵ ئەوەی كە  كاریگەرییەكانی ئەم رێباز و كەسایەتییانە بەردەوام بوون، رێبازێكی نوێی تێكۆشان دەركەوت كە لەگەڵ ئەوانی پێشوو جیاوازی هەبوو. لەپەنجا ساڵی یەكەمدا زۆربەی سەرهەڵدانەكان وەكو كاردانەوەبوون لەدژی لۆزان، بەڵام لە زیهنییەت و چەمكدا لۆزانیان تێپەڕ نەكردبوو. ئەگەر بیرێكی  واش هەبووبێت، كە هەبووە، نەكراوە بەگوتار و كردارێكی درێژخایەن. زیاتر لەجوارچێوەی یەك  بەشی كوردستاندا سنووردار ماونەتەوە. لە پەنجا ساڵی دووەمدا ئەو رێبازەی كەدەركەوت، زیاتر لەوەی كەتەنیا كاردانەوەیەك بێت، بەتیۆر و پرۆگرام و كردار زیهنییەتی لۆزانی تێپەڕاند و كاریگەری لەسەر هەر چواربەشی كوردستان دانا. هەربۆیە لەپەنجا ساڵی دووەمدا هەر دوو رێبازەكە لەگەڵ ئەوەی كە لەدژی پەیمانی لۆزان تێكۆشانیان دەكرد، لەناو خۆیانیشدا لەسەر تێپەڕبوون یان تێپەڕنەبوون لە لۆزان لەناو شەڕو ناكۆكیدا بوون. خەندەقەكانی سەر سنووری رۆژئاوای كوردستان نیشانەیەكی ئەم ناكۆكیانەن. سنووری نێوان دوو بەشی كوردستان وەكو فیزیكی نەماوە، بەڵام سنووری لۆزان لەمێشكدا هەر ماوە و لەلۆزان لۆزانترە. لەئاستی گەل و لەناو جەماوەردا سنوورەكانی لۆزان كەمڕەنگتر بوونەتەوە. واتە گەل  بەگشتی سنووری لۆزانی تێپەڕاندووە. كاردانەوەی گەل لەهەر چوار بەشی كوردستان لەكاتی گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی لەدژی رێبەر ئاپۆو خاوەن دەركەوتنی گەلی هەر چوارپارجە لەخۆڕاگری كۆبانێ سەلمێنەری ئەم راستییەن. خەم و شادی گەل بووەتە یەك. واتە لەناو گەلدا یەكێتی نەتەوەیی هاتووتە ئاراوە، ئەوەی كە ئاستەنگە پێكدادانی بەرژەوەندی «سەرچاوە-لۆزانە» كە هێشتا لەناو هێزە سیاسیەكانی كورددا ماوە.   هاوڵاتی: باسی دەوڵەت لەلایەن پسپۆڕ و رۆشنبیرانەوە زۆر دەكرێت كە لەئەو پەیماننامانەدا بەدینەهاتووە بۆ كورد. ئایا ئەڵتەرناتیفی خۆبەڕێوەبردن و فیدراڵی ئەتوانن كورد بگەیەننە ئەو خواستەی كە لەپەیماننامەكەدا بەدیهاتووە؟ لەبەری یاسای نێودەوڵەتییەوە ئەو دوو ئەڵتەرناتیفە چۆن تەماشا دەكرێ؟ زاگرۆس هیوا: ئەگەر بەشێوەیەكی درێژخایەن لە راستی كوردو راستی دەوڵەت بڕوانین، بۆمان دەردەكەوێت كە نەبوونی دەوڵەت بۆ كورد شانسێكە. كورد بەدەوڵەتەوە نەبووە بەكورد، نەبوونی دەوڵەتیش كورد لەناو نابات، ئەگەر خۆی خۆی بەڕێوەببات. تەمەنی دەوڵەت ٢% مێژووی مرۆڤایەتی پێكدێنێت. هەمووی چوارسەد ساڵە.  لە ٩٨%ی دی مێژوودا مرۆڤ بەبێ دەوڵەت ژیاوە. ئەو كارەساتە مرۆڤی و ژینگەییانەی كە لەم ماوەی ٢%ی مێژووی مرۆڤایەتییەدا بەهۆی چەمكی دەوڵەتەوە هاتوونەتە ئاراوە لەگەڵ ئەو ٩٨%ی دی هەر بەراورد ناكرێ. كورد لە ٩٨%ی مێژوودا هەیە، رۆڵی هەیە بەڵام لەم ٢%ی دواییدا غایبە. دەوڵەت سەرچاوەی ستەم و كۆمەڵكوژی و داگیركاری قۆڕخكردنی دەسەڵاتە لە دەستی كەمینەیەكدا. لەگەوهەری خۆیدا دژی دیموكراسییە. دیمۆكراسی تەنیا وەكو رووكەشێك بۆ رەوایەتیدان بە خۆی بەكاردەهێیت. رێكخراوێكە كە لەبڵندترین ئاستدا گوزارشت لەبەرژوەندی چینی باڵادەست دەكات. ئەم چینە باڵادەستە بۆی گرنگ نییە چ ناسنامەیەكی هەبێت. بەگوێرەی بەرژەوەندی خۆی دەتوانێت ببێتە تورك، كورد، فارس یان عەرەب. لە سەردەمی عوسمانیدا چینە باڵادەستەكانی كورد هەموو بەدوای شەجەرەنامەیەكی عەرەبی بوون بۆ خۆیان!! وەك چۆن ئێستا بەدوای پاسپۆرت و ئیقامەی ئەوروپی و ئەمریكین.  چینی دەسەڵاتدارانی تورك و فارسیش هەر بەهەمان شێوە بوون. پەلەیان بوو شەجەرەنامەیەكی عەرەبی بۆ خۆیان دەرخەن.  كورد بەم هەموو تایبەتمەندییە ئەرێنییەی كە لەمێژوودا هەیەتی بۆ دەبێت خۆی رادەستی دێوزمەیەكی وەك دەوڵەت بكات؟ كورد قوربانی دەستی دەوڵەتانە، بۆ دەبێت عاشقی دەوڵەت بێت؟ كارەساتی پەیمانی لۆزان ئەوە نییە كە كوردی نەكردە خاوەن دەوڵەت. كارەساتەكە ئەوەیە كە نكۆڵی لە هەبوونی كورد كرد و رێگەی لەبەردەم جینۆسایدی كورد كردەوە. كوردی وەكو كۆمەڵگا، وەكو كەلتوور، وەكو ئابووری نكۆڵی لێكردو فەرمانی سڕینەوەی دا. ئەمە لەكاتێكدایە كە مافی زۆر كەمە نەتەوەو ئایینی دی گەرەنتی كرد. بەڵام بۆ زۆرینەیەكی وەكو كورد ئەمەی نەكرد.  بەڵام كورد لەگەڵ ئەوەی كە چەمكی دەوڵەت رەتدەكاتەوە، پێویستە جێگرەوەی بۆ دەوڵەت هەبێت بۆ ئەوەی لەناو نەچێت. ئەم جێگرەوەش خۆبەڕێكخستنكردن و خۆبەڕێوەبردنی كۆمەڵگایە لەدەرەوی چەمكی دەوڵەت. مەرج نییە خۆبەڕێوەبردن ئیللا بەشێوەی دەوڵەت بێت. كورد بەدرێژایی مێژوو بەشێوەكانی وەك كلان، ئێل، خێڵ، عەشیرەو تیرە و هتد خۆی بەڕێوەبردووە. لێرەدا گرنگ ئەوەیە كە ئەم شێوازانەی بەڕێوەبەرایەتی لەسەر بنەمای ئازادی ژن، دیمۆكراسی و پاراستنی ژینگە نۆژەن بكرێنەوە. رێبەر ئاپۆ پێناسەیەكی نوێ بۆ ئەم جۆرە كۆمەڵگایە داڕشتووە: “كۆمەڵگای ئەخلاقی و پۆلیتیك» یان «كۆمەڵگای رەوشتی و رامیاری»  واتە كۆمەڵگایەك كە، لەیەكینەی هەری بچووكییەوە تادەگاتە گەورەترین ئاست، بتوانێت بۆ خۆی بڕیار بدات و شێوازی جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دیاری بكات. واتە هەر كۆمەڵگایەك كە نەتوانێت سەبارەت بە خۆی بڕیار بگرێت، بێ ئەخلاق و رەوشتە. ئەگەر نەتوانێت بڕیارەكانی خۆی بخاتە واری كردارییەوە،  بێ سیاسەت و رامیارییە. واتە رەوشت و رامیاری دوو دیاردەن كە پێویستە هەموو ئان و سات لەژیانی كۆمەڵگادا بەرجەستە بكرێن. ئەم دوو میكانیزمە پێویستە رادەستی دەوڵەت نەكرێن. ئەگینا دەوڵەت هەم كۆمەڵگا بێئەخلاق دەكات و هەم لەسیاسەت دایدەبڕێ. سروشتی دەوڵەت ئەمەیە، سروشتی كۆمەڵگاش ئەوەیە كە لەبەرامبەر ئەم تایبەتمەندییە گەوهەرییەی دەوڵەت خۆڕاگری بكات و خۆی خۆی بەڕێوەببات. لۆزان دەیەوێت ئەم سروشتەی كۆمەڵگای كوردستان بشێوێنێت و تەسلیمی چینی سەردەستی دەوڵەتانی دی بكات. لێرەدا رێبەر ئاپۆو كەجەكە بەدانانی پێنج پێوان بۆ پەیوەندی ناوخۆیی و دەرەكی كۆمەڵگای كوردستان جێگرەوەیەك بۆ لۆزان پێشنیار دەكات، كەئەمە خۆی لە سیستەمی كۆنفیدراڵی دیمۆكراتی كۆمەڵگای كوردستاندا دەبینێتەوەو وەكو هاوپەیمانی كۆمەڵایەتی نوێیە. پێوانی یەكەم، پێوانی شەڕ و ئاشتییە. كورد پێویستە بڕیار بدات لەگەڵ كێ شەڕ بكات و لەگەڵ كێ ئاشتی بكات. پێوانی دووەم: پێوانی یەكێتی نەتەوەیی، بەشێوەیەك كە كورد هەم لەناو ئەو بەشەی كە تیایدا ژیان دەكات یەكبگرن كێشەی خۆیان لەچوارچێوەی دەوڵەتی پەیوەندیداردا چارەسەر بكەن و هەم لەگەڵ كوردانی بەشەكانی دی بۆ رێكخستنی ژیانی كۆمەڵایەتی، كەلتووری، ئابووری و پەروەردەیی یەكبگرن. پێوانی سێیەم: پێوانی دیموكراسییە بەو شیوەیەی كە دەوڵەتانی دەسەڵاتداری سەر كوردستان ئەو ماددە یاسایی و دەستوورییانەی كە لەدژی كوردن لایانبەرن و دان بە مافی دیموكراتی گەلی كوردد بنێن. هەروەها كورد پێویستە دیموكراسی ناوخۆیی خۆیان بەهێز بكەن و هاوپەیمانێكی نوێ كۆمەڵایەتی بۆ خۆیان دابڕژێنن.  پێوانی چوارەم: پێوانی سیاسەتی دیموكراتییە. واتە كورد بتوانێت وەك هەبوونێكی سیاسی لەسەر بنەمای هێڵی سێیەم ببێتە خاوەنی بڕیاری خۆی و لەم بوارەدا لەناو پرۆسەی دیموكراتیزەكردنی وڵاتانی پەیوەندیدار وەك فاكتەری دیموكراتی دەربكەوێت و گەشەبكات. پێوانی پێنجەم: پێوانی خۆپاراستنە. رێبەر ئاپۆ دەڵێیت: «ئەگەر هێزی ئەوەمان هەبێت كە هەموو دونیا شكست بدەین، هێرش ناكەین. ئەگەر هەموو دونیا یەكبگرن و هێرشمان بكەنەسەر خۆمان دەپارێزین.” لەم چوارچێوەیەدا «تیۆری گوڵ» پێشنیار دەكات. واتە گوڵ چەندە هەبوونێكی جوان و ناسكە، بەڵام دڕكیشی هەیە و ئەم دڕكانە بۆ پاراستنی خۆی بەكاردەهێنێت.   هاوڵاتی: كەجەكە لە باری كردارییەوەو ئاراستەیەك كەیاسا نێودەوڵەتییەكان قبووڵی بكات لەسەر پەیمانی لۆزان چۆن كاردەكات؟ زاگرۆس هیوا: لەم بوارەدا، رێبەر ئاپۆ لەساڵی ٢٠١٣دا پێشنیاری چوار كۆنفرانسی كردو كەجەكەش خستیە واری كردارییەوە.  كۆنفرانسێك لەئامەد، یەك لەهەولێر، یەك لەئەنكارا، و یەك لەئەوروپا (لۆزان). كۆنفرانسی ئامەد «كۆنگرەی جڤاكی دیمۆكراتیDTK» ی لێ بەرهەمهات، واتە رێكخستنەوەی ژیانی سیاسی، كۆمەڵایەتی، ئابووری، كەلتووری و پەروەردەیی و خۆپاراستنی و هتد… گەلی كورد. كۆنفرانسی هەولێر لەپێناو یەكێتی نەتەوەیی لەنێوان كوردانی هەر چوار بەشی كوردستاندا بوو. كە ئەمە لەساڵی ٢٠١٣دا تائاستێك هات، بەڵام پەدەكە بە فەرمانی دەرەكی لێی پاشگەز بووەوە. كۆنفرانسی ئەنكارا بۆ ر‌ێكخستنەوەی پەیوەندی نێوان كوردو تورك لەسەر بنەمایەكی دیموكراتی بوو كە ئەم كۆنفرانسەش هەوێنی «كۆنگری دیموكراتی گەلان HDK” و  «پارتی دیموكراتی گەلان» HDPیە. كۆنفرانسی ئەوروپاش لەهەمان ساڵدا بەستراو وەكو زنجیرە كۆنفرانسێك تا لووتكەی كۆنفرانسی ئەمساڵ بەردەوام بوو. ئامانج لەم كۆنفرانسە پێكهێنانی یەكێتی لەنێوان گەلی كورد و هەموو گەلانی دونیاو گەیاندنی ئەو پەیامە بەهێزە نێودەوڵەتییەكان كەپێویستە دەست لەسیاسەتی سڕینەوەی كورد هەڵبگرن، وەك ئاكتەرێكی سیاسی مامەڵە لەگەڵ كوردی هەر چوارپەش بكەن و بۆ چارەسەری سیاسی كێشەی كورد رۆڵ بگێڕن.  لەپاڵ ئەم كۆنفرانسەدا بەدەیان كۆنفرانس تا ئێستا لەپەرلەمانی ئەوروپا و وڵاتانی جۆراوجۆر ئەنجام دراوە و لەگەڵ رۆشنبیران و كەسایەتییەكان و  هێزە دیموكراسیخوازەكانی دونیا پەیوەندییەكی باش هەیە.   هاوڵاتی: كۆنگرەی ئەمساڵی لۆزان چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ ئایا تاچەندە كاریگەر دەبێت لەڕەواندنەوەی مەترسیەكانی پەیمانی لۆزان؟ زاگرۆس هیوا: ئەو كۆنگرەیەی لۆزان كە لەسویسرا بەسرا، خاوەن گرنگییەكی مێژووییە. لەچواربەشی كوردستان و لەسەرانسەری دونیاوە كورد لە لۆزان كۆبوونەوە و گوتیان راستە كە سەد ساڵ لەمەوبەر لێرەدا بڕیارە جینوسایدی ئێمە درا، بەڵام ئێمە هێشتا هەر زیندووین و لەدژی ئەم بڕیارەی ئێوە تێكۆشان دەكەین. پێویستە مرۆڤ دەستخۆشی لە رێكخەران و بەشداربووانی ئەم كۆنگرەیە بكات و پیرۆزباییان لێبكات. بەڵام هێشتا زۆر كار ماوە بكرێت. پێویستە مرۆڤ ئەم كۆنگرەیە بەس نەبینێت. راستە كۆنگرەكە پەیامێكی بەهەموو لایەنی پەیوەندیداردا بەڵام ئەنیا ئەم پەیامە بەس نییە. لۆزان لەفۆرمی نوێدا هێشتا هەر بەردەوام دەكات و بڕیارەكانی لۆزان هێشتا كاری پێدەكرێن. كاریگەرییەكانی لۆزان لەسەر تاكی كورد و لەسەر سیاسەتی كورد هێشتا هەر بەردەوامە. لۆزان تەنیا لەسنوورێكی دیاریكراودا رێگە بەكورد دەدات كە بیربكاتەوەو سیاسەت بكات. ئەم كاریگەرییەی لۆزان لەكۆنگرەكەشدا دەكەوتە بەرچاو. لەگەڵ ئەوەی كە زۆر گفتۆگۆی هێژاش هەبوون، بەڵام زۆرێك لە گفتۆگۆكان هێشتا كاریگەری لۆزانیان لەسەر بوو. بۆ نموونە، باسی چەكی ژەنگاوی كرا. گوایە ئیدی سەردەمی بەسەر چووە. بەڵام بیری مێژوویی هەندێك برادەر هێندە كورتبینە كە ناتوانێت ببینێت كەكورد، وێڕای هەموو كەموكورتییەكان كە رەنگە ئێستا جێگەی باسی نەبێت،  لەسایەی ئەو چەكە ژەنگاوییەوە ئەم هەموو دەستكەوتەی بەدەست خستووە. فەیسبووك و تویتەرو ئابووری لیبراڵ هیچ كاتێك ناتوانێت جێگای چەكی ژەنگاوی بگرێتەوە. چۆنكە پلەپیتكەی چەكە ژەنگاوییەكە لەدەستی خۆماندایە، بەڵام هەوساری فەیسبووك و تویتەرو ئابووری لیبراڵ لەدەست خاوەنەكانی لۆزاندایە. خاوەنەكانی لۆزانیش وەك فریشتە نیین كە بەفەیسبووك و تویتەر لەگەڵ كورد قسە بكەن، بەڵكو بەپێشكەوتووترن تەكنۆلۆژیای سەربازی هێرشمان دەكەنە سەرو وەك لەنموونەی هەڵەبجە و سەرێكانی و ئێستاش لەئاڤاشین و زاپ و مەتینا دەبینرێت بەچەكی كیمیایی و چەكی فۆسفۆڕ و چەكی بۆشایی و چەكی ناووكی تاكتیكی كورد كۆمەڵكوژ دەكەن. هەربۆیە ئەگەر چەكە ژەنگاوییەكەی شانی چەند فەرەنجی پۆشێكی وەك مامە ریشە و مەعسوم قورقماز نەبوواییە، كورد نەیدەتوانی بەچەند پۆست و شەیرێكی فەیسبووك و تویتەرو ئینستاگرام لەشاری لۆزان كۆنگرەیەك دروستبكات كە تەنانەت هەندێك دەوڵەتیش ناتوانن شتێكی وەها رێكبخەن. پێویستە لەجیاتی ئەوەی تەشیر بەچەكی ژەنگاوی پێبكرێت، وەكو ئامرازێكی گرنگی تێكۆشانی مان و نەمان رێزی لێبگیرێت و  پیرۆز بكرێت. هەروەها باس لەوە كرا كەئیدی كاتی خەباتی چەكداری نەماوەو كورد پێویستە بە فەیسبووك خەبات بكات. وەك بڵێ كە ئیدی داگیركاری لەسەر كوردستان نەماوەو دەوڵەتانی داگیركەر لەبەرامبەر كورد زمانی ئاشتی و دیموكراسی بەكاردهێنن!! بەپێچەوانەوە، داگیركەرانی كوردستان هێشتاش هەر بەزمانی چەك لەگەڵ كورد قسە دەكەن لەدەرەوەی زمانی چەك هیچ زمانێكی دی نازانن. لەجیاتی ئەوەی پرۆژەی چەككردنی كورد گەڵاڵە بكرێت، پێویستە ئەم پەیامە بەداگیركەران بگەیەنرێت ئێدی بەزمانی چەك لەگەڵ ئێمە قسە نەكەن. هەربۆیە لەجیاتی ئەوەی كە دەست لەچەكی ژەنگاوی  هەڵبگرین پێویستە دەست لەو زیهنییەتە ژەنگاوییە هەڵبگرین كە لۆزان لەمێشكماندا چاندوویەتی.  هەروەها هەندێك برادەر دەڵێین كە پێویستە واقیعی چوارپارچە بوونی كوردستان پەسند بكەین، هەر كوردێك تەنیا لەبەشەكەی خۆیدا خەبات بكات و كاری بەسەر بەشەكانی دیەوە نەبێت. ئەمەش تێڕوانینێكە كەپەیمانی لۆزان لەمێشكی كورددا چاندوویەتی  هەمان زیهنییەتی لۆزانە، بیركردنەوەیە تەنیا لەو چوارچێوەی كە لۆزان بۆ كورد دیاری كردووە. ئەی بۆ توركیا مافی هەیە رادیۆی كوردی قاهیرە دابخات، مافی هەیە دەستتێوەردان لە رێككەوتنی كوردو بەغدا بكات، باشورو رۆژئاڤا داگیر بكات و داواكارییە دژ-كوردەكانی خۆی بەسەر ناتۆدا بسەپێنێت؟ مێژووو دیالێكتیكی تێكۆشانی ئازادی كوردستان ئەوەی سەلماندووە كەپاڵپشتی راستەقینە كورد لەبەشێكی كوردستان، ئەو كوردانەن كە لەبەشەكانی دی كوردستان ژیان دەكەن. خەبات لەبەشێكی كوردستان كاریگەری لەسەر خەبات لەبەشەكانی دی كوردستانیش دادەنێت.   هاوڵاتی: هەندێك باس هەیە پەیمانی لۆزان تەمەنی تەنیا سەدساڵەو ئێدی رەوایەتی نامێنێت. هەندێك كەسیش دەڵێن كە پەیمانی نوێ لۆزان بەسەر كورددا دەسەپێنرێت. ئەم قسانە تاچەند راستن؟ رەهەندو كاریگەرییەكانی لۆزانی نوێ چین؟ زاگرۆس هیوا: تەنیا كورد نییە كەپەیمانی لۆزان پەسند ناكات، زیهنییەتی داگیركاری توركیاش پەیمانی لۆزان پەسند ناكات. بەڵام چۆن؟ ئەو پێی وایە كە ویلایەتەكانی موسڵ و كەركووك و حەلەب و حەسەكە بەشێكن لەخاكی توركیا. پێی ‌وایە كەسوریا و عێراق تائێستا نەیانتوانیوە وەك ئەوەی توركیا دەیەوێت كورد لەناوبەرن و جینۆسایدی فیزیكی و كەلتووری بكەن. هەربۆیە پێویستە خۆی داگیریان بكات و جینۆسایدی كورد تەواو بكات. داگیركردنی باشورو رۆژئاوا بۆ ئەم ئارمانجەیە. ئێستا لەعەفرین و سەرێكانی و گرێ سپی كەس بۆی نییە بەكوردی قسە بكات، بەكوردی پەروەردە بەمنداڵی خۆی بدات. توركیا هێشتا دانی بەكیانی باشوری كوردستاندا نەناوە، هەر دەڵێ «باكووری عێراق”. هەموو دونیا دانی بەستاتۆی باشوردا ناوە، بەڵام توركیا هەر نكۆڵی لێدەكات. عەرەبێك، فارسێك، ئەڵمانێك و هتد.. بۆی هەیە بڵێ رۆیشتم بۆ كوردستان، بەڵام توركێك یان كوردێكی باكور بۆی نییە بڵی رۆیشتم بۆ كوردستانی عێراق!! چونكە ئەمە پشتیگیرییە لەتیرۆر!!! كوردێكی باشور بۆی نییە لە توركیا بڵێ كە من خەڵكی كوردستانم! ئەگەریش گوتی، بەشی لێدان و لوت شكانەو هیچی تر. خۆ بڵێ حكومەتی كوردستانی عێراق زاوری ئەوەی هەبێت بچووكترین كاردانەوەی هەبێت؟!! دەمەوێت ئەوە بڵێیم كە توركیا دەیەوێت لۆزانێكی نوێ بەسەر كورددا بسەپێنێت. ئەردۆغان لەساڵی ٢٠١٩دا لەبەرچاوی هەموو جیهانەوە ئەم لۆزانەی ئاشكراكرد. نەخشەیەكی نیشانی هەموو جیهاندا. قەبارەی ئەم پلانە سەد ئەنفال تێپەڕ دەكات. لەلۆزانی نوێدا كورد تەنیا لە رووی جوگرافییەوە دابەش ناكرێن، بەڵكو لەڕووی دیموگرافییەوە دابەش دەبن. دانیشتووانی كورد بەزەبری هێز ناچار دەبن نیشتمانی باب و باپیرانیان بۆ داعش و نوسرەو ئەلقاعیدە جێبهێڵن. كۆبانێ و شەنگالمان لەبیرنەچووە.  پێشتر پانتایی سنووری نێوان بەشەكانی كوردستان بەپانتایی كێلی سەر سنوورەكان بوو. بەڵام لە لۆزانی نوێدا  پانتایی ئەم سنوورە ٤٠ بۆ ٥٠ كیلۆمەترەیە.  واتە، كاتێك كەكوردێك بیەوێت لەباشور، رۆژئاوا، یان رۆژهەڵاتی كوردستانەوە بچێتە باكووری كوردستان، ئەگەر سنووری تێپەڕاند و ویستی لەقاوەخانەیەك چای یان قاوەیەك بخواتەوە، شارێكی كوردی نابینێت، شارێك دەبینێت كە یان پڕە لەعەرەبی جیهادی یان شیشان و ئەفغانی هاوردە. واتە كەمەرێكی جیهادی لەنێوان بەشەكانی كوردستان دروستدەكرێت. ئەم كەمەرە لەعەفرین و سرێكانی دروستكراو و لەسایەی سەری سیاسەتی حەكیمانەی هەندێك حزبی كوردی ئەوەتا لەباشوریش دروستدەكرێت، هەم بەهێزی چەك چیاكان داگیردەكرێن و هەمیش بە هێزی دۆلار و دراما شارەكان داگیردەكرێن. گەنجی كوردی داماویش با بۆ خۆی بڕوات لەدەریای ئیجە بخنكێت. كۆدی مانەوەی ئەردۆغان لەدەسەڵاتدا بۆ ماوەی زیاتر لە ٢٠ ساڵ هەر ئەم سیاسەتەیە، واتە سووربوونی دەوڵەتی قووڵی توركیایە لەجێبەجێكردنی ئەم پلانەدا. ئەگینا ئەردۆغان لەمێژە لەسەر دەسەڵات نەمابوو.  ئەردۆغان هەبوون و نەبوونی خۆی بە نەبوون و هەبوونی كوردەوە گرێدراوە. هەربۆیە هەموو پلاتفۆرمێكی نێودەوڵەتی بۆ سڕینەوەی كورد بەكاردەهێنێت. كۆبوونەوەكانی ناتۆ، G20، ئاستانا، جنێڤ، UN و شانگهای و هتد بەئاشكرا بڕیاری جینۆسایدی كورد دەگرن، لەژێر ناوی تێكۆشان لەدژی تیرۆریزمدا. هەر كەسێك بەكردەوە داوای مافی كورد بكات بەتیرۆریست لەقەڵەمدەدرێت. بەتایبەت لەكۆبوونەوەكانی سەبارەت بە بەئەندامبوونی سویدو فینلاند لەناتۆدا هەموو ماددەكانی رێككەوتنەكان لەدژی كوردن. واتە ناتۆ ئێدی بووەتە جێگرەوەی لۆزان. رەهەندی هەرە گرنگی لۆزانی نوێ ئەو سیاسەتەیە كە لەدوورگەی ئیمرالی بەڕێوەدەچێت. ئیمرالی لۆزانی سەدەی بیست و یەكەمە. ئەوانەی كە بەگەلەكۆمەیەكی نێودەوڵەتی رێبەر ئۆجەلانیان رفاندو گۆشەگیرییەكی دژواریان بەسەریدا سەپاند، هەمان ئەو هێزانەن كە بەشداری پەیمانی لۆزانییان كردووە.  گەلەكۆمەی لۆزان چەندە گڵاوو بێئەخلاقانەیە، گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی لەدژی رێبەر ئۆجەلان سەد هێندە گڵاو و بێ ئەخلاقانەیە. هەم پەیمانی لۆزان و هەم گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی پلانی جینۆسایدی كوردن. ئەو هێزانە ئەو راستییەیان بینی كە رێبەر ئۆجەلان لەهەموو بوارەكانی تێكۆشانی ئازادیدا، بەتایبەت لەبواری فەلسەفی و سیاسیدا پەیمانی لۆزانی تێپەڕاندووەو هەر دەچێت ئەم پەیمانە پووچەڵ دەكاتەوە. هەر بۆیە بەدانانی بەرفرەترەن تۆڕی سیخوڕی و  هەواڵگری لەهەموو دونیادا بە بارمتەیان گرت تاكۆ بتوانن درێژە بەپەیمانی لۆزان بدەن.  تەنیا بەبارمتەگرتن بەس نەبوو، بۆ ئەوەی نەتوانێت بەهیچ شێوەیەك بیرو هزری خۆی بگەیەنێتە كۆمەڵگا، ئەمە زیاتر لە ٢٨ مانگە نەیانهێشتووە هیچ كەسێك بیبینێت.  سیاسەتی گۆشەگیركردن و ئەشكەنجەی ئیمرالی تەنیا سیاسەتی توركیا نییە، سیاسەتی ناتۆیە، سیاسەتی ئەوروپاو ئەمریكاو ئیسرائیلە. هزر و فەلسەفەو سیاسەتی رێبەر ئۆجەلان هەم لۆزانی سەدەی بیستەم پووچەڵدەكاتەوە و هەم رێگری لەسەپاندنی لۆزانی نوێ بەسەر كورددا دەكات. هەر بۆیە هەم هێزی نێودەوڵەتی و هەم توركیا دەستیان داوەتە دەستی یەك كەنەهێڵن یەك وشەی رێبەر ئۆجەلان لەئیمرالییەوە بێتە دەرەوە و بگات بەكۆمەڵگا. گەورەترین شەڕ لەدژی لۆزان، بەڤێرژنە كۆن و نوێیەكەیەوە، لەئیمرالی بەڕێوەدەچێت. خۆڕاگری واتاداری ئیمرالی بڵندترین پێوانی  تێكۆشانە لەدژی لۆزانە. شكاندنی گۆشەگیری لەسەر ئیمرالی پووچەڵكردنەوەی لۆزانە. هەربۆیە هەركەسێك كە لەدڵ و لەمێشكدا لەدژی پەیمانی لۆزانە، پێویستە لەدژی گۆشەگیری لەسەر رێبەر ئۆجەلان تێكۆشان بكات و هەوڵ بۆ مسۆگەركردنی ئازادی ئەو بدات.  ئەو كۆنگرەیەی لەم رۆژانەی دواییدا لە لۆزان بەسترا كاتێك ئەنجامگیر دەبێت كەهەموو بەشداربووانی كۆنگرە خەبات بۆ ئازادی رێبەر ئۆجەلان بكەن. نابێت تۆ لەدژی لۆزانی كۆن رێپێوان بكەیت و ئیدانەی بكەیت و لەسەری وتار بدەیت، بەڵام لە دژی گۆشەگیری لەسەر رێبەر ئۆجەلان بێدەنگ بیت. بێدەنگی و بێهەڵوێستی لەبەرامبەر ئەشكەنجەی ئیمرالی قبووڵكردنی لۆزان و ئەرێكردنی جینۆسایدی كوردە.

سازدانی: هاوڵاتی نوسەرو مێژوونوسێكی كورد رەشبینە بەرامبەر دۆزی گەلی كورد كە بەرەوپێشەوە هەنگاو بنێت و بەشێكی زۆر لەهۆكارەكەی بۆ حزبە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان دەگەڕێنێتەوە. دكتۆر صەباحی غالیب، نوسەرو مێژوو نوسی كورد لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:» ئاسان نییە شتێك بكرێ‌ بۆ چارەسەری پەرتەوازەیی كورد». دەشڵێت:» ئەگەر حزب لەكوردستان واز لە کەڵەگایی و خۆسەپاندنی چەك و پارە بهێنێ‌، رەنگە بتوانین بەرەوپێشەوە هەنگاو بنێین». ناوبراو ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە» سەركردایەتی هەموو حزبەكان لە كوردستان لەگەڵ خۆیان و لەگەڵ خەڵك و دۆست و دوژمنیشدا، راستگۆ نین، لە ئێستادا هەرگیز خاوەنی بیرۆكەی ئازادی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی یادەوڵەتی كوردستانی نیین، بۆیە هەزار دەرفەت دێن و دەڕۆن».   هاوڵاتی: سەد ساڵ بەسەر پەیماننامەی لۆزان تێدەپەڕێت، بەڵام كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان پەرتەوازەیە، دەتوانرێت چی بكرێت بۆ رێكخستەوەیان؟ دكتۆر صەباحی غالیب: پێش ئەوەی وەڵامی پرسیارەكان بدەمەوە، دەمەوێ سەرنجی خوێنەران و هەموو باسكاران و حزبەكانی كوردستان رابكێشم بۆ ئەو راستییەی كە ئەمساڵ واتا 2023، نەوەت و نۆ ساڵ بەسەر پەیمانی لۆزاندا تێدەپەڕێ نەك 100 ساڵ، بۆ ساڵی ئایندە 2024 كە دەبێتە ساڵیادی 100هەمین، حەق وایە مێژوونووسان، مامۆستایان و رووناكبیرانی كورد لەئێستاوە هیممەتی ئەوە بكەن كە ئامادەكاری بۆ كۆنفرانسێكی شایان بۆ ئەو مەبەستە بكرێ، ئەمەش دەبێ بەڕووانگەیەكی نەتەوەیی و نیشتمانی و زانایانە كاری بۆ بكرێ، دوور بێ لەكاریگەری  حزب. یەكێك لەگەورەترین كۆسپ لەبەردەم دۆزی كورد لەمێژوودا، هەڵنەكەوتنی پێشەوا، نەبوونی حزب و رێكخستنێكی نەتەوەیی سەرانسەری تۆكمە و بەبەرنامەییە، حزب بەمانا زانستییە سیاسییەكە نەك بە تێگەیشتنی كۆكردنەوەی ژمارە. سیاسەت تێگەیشتنە لەواقیع بەناوخۆیی و بەهەلومەرجی دەرەكییەوە، هونەری مامەڵەكردنە لەگەڵ هێزی بەرامبەردا، لەحاڵەتی كورددا مامەڵەیە لەگەڵ ناوخۆو لەگەڵ داگیركەرو دوژمندا، بۆ بەڕێوەبردنی سیاسەت بەسەركەوتوویی، حیكمەت، دڵسۆزی، شارەزایی و ئازایەتی باڵای دەوێ‌، كە لەكاتی تایبەتدا بڕیاری گەورە بدا، هەڵبەت لەگەڵ ئەوانەدا مەرجە مەیدانسازی بۆ زۆرترین كۆمەڵانی نەتەوەكە بكرێ‌ و بە ئاراستەیەك كە لەسەر ئامانج و دواڕۆژ یەكگرن، ئەوەش بەو سیاسەتمەدارانە دەكرێ‌ كە سیاسەت بۆ بەرژەوەندی خۆیان ناكەن، هەموو خولیا و پەرۆشییەكیان بۆ خەڵك بێ‌، ئەگەر سیاسەتمەداری وامان تێدا هەڵبكەوێ‌، خەڵكی گشتی كوردستان بەهەموو مانایەكی قوربانیدان، لەدەوری كۆدەبنەوە، رێككەوتنی سەرداران و كەسایەتییە دیارەكان بۆ پشتگیری پێشەواكە مەرجی زۆر گەورەیە، لەگەڵ ئەوانەدا بۆ نەتەوەیەكی ژێردەستەو دواكەوتووی كورد كە بگاتە ئازادی و سەربە خۆیی، جگە لەداڕشتنی بەرنامەیەكی نەتەوەیی، پێویستی بە فەلسەفە جیاوازەكانی ئەم سەر و ئەوسەری جیهان نییە كە لەئەمڕۆدا، ئەو حزبگەلەی هەن پەیڕەوی لێدەكەن. لەسەر پرسیاری یەكەم دەتوانرێ‌ زۆر بنووسرێ‌، بەڵام بەكوردی و بەكورتی، ئاسان نییە شتێك بكرێ‌ بۆ چارەسەری پەرتەوازەیی كورد، چونكە ئەگەرچی كورد دۆزێكی هەیە، بەڵام حزب لەكوردستان نەیتوانیوە ببێتە خاوەنی ئەو دۆزە، ئەگەر حزب لەكوردستان، واز لە کەڵەگایی و خۆسەپاندنی چەك و پارە بهێنێ‌، رەنگە بتوانین بەرەوپێشەوە هەنگاو بنێین، بەقەناعەتی من، ئەوەش لەولای خەیاڵەوەیە.   هاوڵاتی: بۆ بەشداری كردن لەكۆنفرانسی سەد ساڵەی لۆزان دەیان هەزار كورد لەتەواوی جیهانـەوە چوونەتە لۆزان بۆ ئەوەی بە زلهێزانی جیهان بڵێن، پێش سەد ساڵ بۆ رازیكردنی دەوڵەتی توركیا چاوتان داخست لەئاست مافی یەكێك لەگەلە رەسەنـەكانی ناوچـەكە كاتی ئەوە هاتـووە هەڵەی سەد ساڵەتان راست بكـەنەوە، ئەمە چ كاریگەرییەكی لەسەر دۆزی كورد؟ دكتۆر صەباحی غالیب:دەڵێن گوایە (پێ‌ كە كە) دەیەوێ‌ خۆپیشاندانێكی سەد هەزار كەسی لەشاری لۆزان سازبكا، من پێموایە ئەوە نەك بەو حزبە ناكرێ‌ بەڵكو بەهەموو حزبەكان كە لەكوردستان هەن ناچێتەسەر، مانگ سەر لەئێوارە دیارە، ئەوانە با خۆیان و ئێمە و دۆستانی جیهانی دۆزی كورد نەخەڵتێنن، چونكە ئەو كۆنفرانس و بەرزكردنەوەی ئاڵاو رەسمی ئەم ئەو، خراپترین شێوەی ناتەبایی و دووبەرەكی ریزەكانی كورد بۆ جیهان زیاتر دەسەلمێنێ‌، نەكردنی یەكجار بەكەڵكترە، ناتوانن هیچ كاریگەرییەك نە لەسەر ئاستی ناوخۆی كورد و نە لەسەر ئاستی جیهان بۆ پێشەوەچوونی دۆزی كورد بكەن.   هاوڵاتی: پەیماننامەی لۆزان چیمان پێدەڵێت لەئێستادا؟ دكتۆر صەباحی غالیب: پەیمانی لۆزان پێمان دەڵێ‌ (دوای كڵاوی بابردوو مەكەون)، بڕۆن تێبگەن.   هاوڵاتی: كورد لەدوای پەیماننامەی لۆزان دەرفەتی هاتۆتە پێش ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، بەتایبەت لەباشوری كوردستان دوای ساڵی 2003 بۆ نەتوانرا بكرێت كەعێراق هیچ شتێكی لەجێی خۆی نەمابوو؟ دكتۆر صەباحی غالیب: سەركردایەتی هەموو حزبەكان كە لەكوردستان هەن، لەگەڵ خۆیان و لەگەڵ خەڵك و دۆست و دوژمندا، راستگۆ نین، لە ئێستادا هەرگیز خاوەنی بیرۆكەی ئازادی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی یا دەوڵەتی كوردستانی نیین، بۆیە هەزار دەرفەت دێن و دەڕۆن.   هاوڵاتی: بەڕێزتان لەبارەی مێژووی كوردو پەیماننامەی لۆزان چەندین كتێب و نووسینتان هەیە؟ پێتانوایە كورد دەرسی لەهەڵەكانی رابردوو وەرگرتووە؟ دكتۆر صەباحی غالیب: ئەگەر بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستمان بەوشەیەك بێ‌، نەخێر.   هاوڵاتی: بەبڕوای بەڕێزتان كورد خۆ خۆری خۆیەتی یان وڵاتانی ئقلیمی بوونەتە هۆكار بۆ ئەوەی كورد یەكدەنگ و یەكهەڵوێست نەبێت؟ دكتۆر صەباحی غالیب: وەڵامی ئەم پرسیارە لەوەڵامەكانی سەرەوەدا هەیە، دەشتوانم بڵێم، وەڵامەكە لەتەماشاكردنی واقیعی مێژوویی و ئێستای كوردستاندا دەخوێنرێتەوە.   هاوڵاتی: ئەگەر چاوێك بەسەر رووداوەكانی شۆڕشەكانی رابردووی كورد ببینیت، كورد پێش بێگانە و تەدەخولی وڵاتانی نێودەوڵەتی و هەرێمی هۆكار بوون بۆ ئەوەی كورد كیانێكی سەربەخۆی خۆی نەبێت؟ دكتۆر صەباحی غالیب: كاكی رۆژنامەنووس، ئەتۆش و خەڵكی كوردیش دەبێ‌ زۆر چاك بزانن، كە لەمێژووی كورددا كەم  بزووتنەوە  هەبووە كە بەشۆڕش تاریف بكرێ‌، زۆربەی هەرە زۆریان بزووتنەوەی چەكداری بوون، بزووتنەوەی چەكداریش نە كورد دەگەیەنێتە ئامانج نە نەتەوەیەكیش توانیوێتی بەوە سەربەخۆ بێ‌، بزووتنەوەی چەكداری جیایە و شۆڕشیش جیایە.   هاوڵاتی: كورد لەئێستادا لەباشورو رۆژئاڤا سیستمێكی خۆبەڕێوبەری هەیە، بەڵام ناكۆكی هەیە لەنێوان پارتی و یەكێتی لەباشورو لەڕۆژئاڤاش مەترسی بەردەوامی تورك هەیە، چۆن بتوانین لەئاستی نێودەوڵەتی و هەروەها ناوخۆیی پتەوو بەهێزی بكەین؟ دكتۆر صەباحی غالیب:  ناوەرۆك و واقیعی رۆژئاواش هەمان واقیعی باشوورە، من جەوهەر نابینم، ئەوانە توێكڵن.   هاوڵاتی: پێتانوایە ئەگەر كورد خۆی یەك دەست و یەك دەنگ بێت، وڵاتانی نێودەوڵەتی و هەرێمی ناچار ئەمری واقع قبوڵ دەكەن؟ دكتۆر صەباحی غالیب:  من یەكێكم، ئینسان بەبزوێنەری ژیان و مێژوو، هەروەها هەموو گۆڕانكارییەكان دەزانم. كێ‌ ئەو یەك دەستی و یەك دەنگییە دێنێتە مەیدانی كارەوە؟ چۆن و كەی و لە كوێ‌؟؟

سازدانی: هاوڵاتی ئەندامێكی ئەنجومەنی پژاك لە ئەوروپا دەڵێت:» پرسی گفتوگۆكردن لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بەسەرچووە»، دەشڵێت:» پرسی خەباتی چەكداری ناچارییە و بۆ بەرگری لەخۆكردنە». جوامێر مارابی ئەندامی ئەنجومەنی پژاك لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی باس لەدۆخی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكات ئاماژە بەوە دەدات كە هەماهەنگی و كاری پێكەوەیی حزبەكانی ڕۆژهەڵات لەدۆخێكی باشدایە. هاوڵاتی: دۆخی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بەگشتی چۆنە؟ جوامێر مارابی: شۆڕشی ژن ژیان ئازادی، دوایی نەهاتووە و لە شێواز و فۆرماتی دیكەدا بەردەوامە، رژێمی كۆماری ئیسلامی زۆری پێخۆشە رای گشتی بڕواپێبهێنێت كە ئەو شۆڕش و سەرهەڵدانە كۆتایی هاتووە، بەڵام راستییەكان پێچەوانەی خەونەكانی رژیمە. هاوڵاتی: پاش كۆتایی هاتنی خۆپیشاندانەكان ئێران فشارەكانی بۆ سەر ڕۆژهەڵاتی كوردستان تا چ ئاستێك توند كردووەتەوە؟ جوامێر مارابی: بەگشتی هەر لە سەرەتای هاتنە سەر كاری دەوڵەتی ویلایەتی فەقییەوە، رۆژهەڵاتی كوردستان هاوشێوەی وڵاتێكی داگیركراو هەڵسوكەوتی لەگەڵ كراوە، لەلایەن ئەو رژێمەوە، گەلی كوردیش هیچ كات ئەو رژێمەیان بە هی خۆیان نەزانیوە و هەمیشە وەكو دەوڵەتێكی داگیركەر چاویان لێكردووە و لە هەر بۆنە و لە بچووكترین دەرفەتدا ئەوەیان بە رژێم نیشانداوە. لە ئێستاشدا و لە قۆناغی شۆرشی ژن ژیان ئازادیدا، توڕەیی، ئەو رژێمە داگیركەرە لە گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، چەند قات زیادیكردووە، چونكە یەكەم بزیسكەی شۆڕشەكە لە رۆژهەڵاتی كوردستانەوە لێی درا و فەلسەفە و پارادیمەكەش هی رێبەرێكی كاریزمای كوردە بە ناوی رێبەر ئوجەلان. دواتر شۆڕشەكە سەرجەم شارەكانی دیكەی ئێرانیشی گرتەوە و بوو بە گەورەترین مەترسی بۆ سەر دەسەڵاتی كۆنەپارێزی ، رژێم لە چاوی كوردستانی دەیبینێت.  بۆیە هەوڵ دەدات بتوانێت رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بگەڕێنێتەوە پێش شۆڕشی ژن ژیان ئازادی، جوگرافیای سیاسی ئێران ناگەڕینەوە خاڵی بەر لە دەست پێكردنی شۆرشی ژن ژیان ئازادی، سەرباری ئەو راستییە، رژێم تا ئێستا چەندین كەسی لە سێدارە داوە و بە هەزاران كەسی راپێچی زیندانەكان كردووە. هاوڵاتی: پژاك ئاگربەستی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە؟ جوامێر مارابی: پێموایە ئەو پرسیارە سەدانجار وەڵام دراوەتەوە و منیش نامەوێ دووپاتیبكەمەوە ، بەڵام ئەوەی هەیە لە ئێستادا ئاگری شەڕی نێوان هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان (یەرەكە) لە كۆساڵان و سوپای پاسداران گەرمە و نەبڕاوەتەوە. هاوڵاتی: پێتانوایە شەڕی چەكداری چارەسەری پرسی كورد و گەلانی دیكەی ئێران دەكات؟ جوامێر مارابی: گەلی كورد لە هیچ كام لە بەشەكانی كوردستاندا باوەڕی بەوە نییە كە رێگە چارەی پرسی نەتەوەیی ئەم گەلە، خەباتی چەكدارییە، چەك بۆ گەلی كورد، بۆ هێرش بردن نییە، بەڵكو بۆ بەرگرییە. خەباتی چەكداری بژاردەیەكی ناچارییە كە گەلی كورد بۆ مانەوە و بەرگری لە دەستكەوتەكانی پەنای بۆ بردووە، هەر ئەو دەوڵەتانە كە بوونی هێزی چەكداری بەرگریكاری گەل و خاكێكی داگیركراو وەكوو كورد بە عەیبە و خراپ دەزانن و دەڵێن سەردەمی خەباتی چەكداری نەماوە، بە ئەوروپایی و ئەمریكایی و هتد. خۆیان بەردەوام خەریكی بەرهەمهێنانی پێشكەوتووترین چەكە كۆمەڵكوژەكانن، كۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەلایەن ئەو بەناو پێشكەوتووانەوە، گەورەترین مەترسی لەسەرە. هاوڵاتی: ئێران مۆڵەتی شەش مانگی داوەتە عێراق و هەرێم كە دەبێت حزبەكانی ڕۆژهەڵات چەك بكەن یاخود بیانكەنە كەمپەوە، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ جوامێر مارابی: بانگەشەی داماڵینی چەك لە بزاڤی رزگاریخوازی گەلی كورد، فیتی داگیركەرانە و كورد بە بێ هێشتنەوەی پاراستنی خۆكوژی ناكات، تا كاتێك داگیركەران بە ئاگر و ئاسن وەڵامی سەرەتاییترین داخوازی مافەكانی كورد بدەنەوە. هاوڵاتی: نزیكبوونەوەتان لەحزبەكانی دیكەی ڕۆژهەڵات تا چ ئاستێكە؟ گەیشتووەتە ئەوەی خەباتی پێكەوەیی ئەنجام بدەن؟ جوامێر مارابی: قۆناغی حاشا و لە بەرچاو نەگرتن و سڕینەوەی پژاك وەكو پارتێكی رۆژهەڵاتی كوردستان كۆتایی هاتووە و پژاك بە خەباتی خۆی، ئەو راستییەی سەلماندووە و كەس ناتوانێ نادیدەی بگرێت. لەئێستادا لێكتێگەیشتن لە نێوان پژاك و بەشێك لە پارتەكانی دیكەی رۆژهەڵات لە ئاستێكی باشدایە، پەیوەندی هەیە سەردەمی دژایەتی كردن و هێرشی میدیایی بۆ سەر یەكتر، جێی خۆی داوە بە دیاگۆگ و پەیوەندی و بەڕێوەبردنی هەندێ كۆڕ و كۆنفرانس پێكەوە، ئەمیش یەكێك لە دەستكەوتەكانی شۆرشی ژن ژیان ئازادییە. لەگەرمەی ئەو شۆڕشە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان ئەگەرچی بە جیاواز، بەڵام بە هەماهەنگی لەگەڵ یەكتر و لە یەك رۆژدا لە سەر هەنگاوەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان بڕیاریان دەدا، لە ئێستاشدا ئاراستەكە بەرەو هاوكاری و هەماهەنگی زیاترە. ئەمەش خواستی گەلەكەمانە لە رۆژهەڵاتی كوردستان. هاوڵاتی: لەشاخەكانی كۆساڵان شەڕ لەنێوان هێزەكانی پژاك و سوپای پاسداران ڕوویدا، هۆكاری شەڕەكە چی بوو؟ جوامێر مارابی: شەڕی كۆساڵان، هۆكاری زۆرە، یەكەم، رژێم پژاك بە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی سەرهەڵدان و پەرەسەندنی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی دەزانێت، دروشمەكان و ئەو شێوازە لە سەرهەڵدان و شۆڕش، بەرهەمی ئەو كولتور و رێبازەیە كە پژاك كە بە ساڵانە لە رۆژهەڵاتی كوردستان كاری بۆ دەكات. هەروەها نزیكبوونەوەی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بەڕێوە چوونی ئەو كۆنفرانسە لە پەرلەمانی ئەوروپا و بە بەشداری پارتە سەرەكییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و گەلانی دیكە ئێران، رژیمی زۆر توڕە و نیگەران كردووە. هاوڵاتی: ئێران هیچ كاتێك داوای گفتوگۆی لێكردوون؟ جوامێر مارابی: گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، هەمیشە پێی وابووە كە رێگەی دیالۆگ و ئاشتیانە باشترین رێگایە بۆ چارەسەر كردنی پرسی كورد، ئەوە رژێمە هەمیشە وەڵامی ئەو داخوازییەی بە گولە داوەتەوە. ئەو رژێمە لە لای گەلانی ئێران بەگشتی و گەلی كورد بە تایبەت هیچ رەوایەتیەكی نییە، خواستی رووخانی، خواستی سەرەكی گەلانی ئێرانە، رژێم  بۆ خۆی هیچ شەرعییەتی نییە چۆن دەتوانێ ببێتە ئەو مەرجەعە كە گەلی كورد و گەلانی دیكەی ئێران، داوای مافەكانی خۆیان لەو بكەن. هەرجۆرە خۆش باوەڕییەك كە پێمان وابێ ئەو رژێمە لە رێگەی دیالۆگەوە پرسەكان چارەسەر دەكات، ئاسنی سارد كوتانە و تەنیا تەمەنی رژێم درێژ دەكاتەوە. هاوڵاتی: دۆخی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی لەبەرژەوەندی بەدیهێنانی مافەكانی گەلی كورد و ئێرانیەكانە؟ جوامێر مارابی: كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، هەر لە ئێستاوە و لە هەندێ بۆنەدا، وەك هاتنی سێلاو و زەوی لەرزە و كۆرۆنا، بەهۆی نادروست بوونی رژێم بۆ بەهاناچوونی لێقەوماوانەوە، جۆرێك لە خۆبەڕیوەبەریان ئەزموون كردووە، خۆسەری دێمۆكراتیك تەنیا رێگەچارەیەك نییە بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان و گەلانی ئێران، بەڵكو گونجاوترین و چارەسەر كردنی بنەڕەتی پرسە جیاوازییەكانی كۆمەڵگای فرەیی رۆژهەڵاتی ناوەڕواست و بەشێك لە شوێنەكانی دیكەی دنیاش، هەمان مۆدێلە. خۆبەڕێوەبەریی دێمۆكراتیك سیستەمی خۆسەرییە كە دەبێ خۆی لەگەڵ كۆمەڵگاكاندا بگونجێنێت و وەڵام بە پرسەكانی ئەو شوێنانە بداتەوە، رۆژهەڵاتی كوردستانیش دەتوانێ شێوازی خۆسەری دێمۆكراتیكی خۆی هەبێت. هاوڵاتی: دۆخی ئابوری لەڕۆژهەڵاتی كوردستان تا چەند كاریگەری هەبووە لەوەی بەشێك لەخەڵكی ڕۆژهەڵات خزمەت بەدەزگاكانی ئێران بكەن و كێشە بۆ ڕێكخستنەكانی حزبە كوردیەكان دروستبكەن؟ جوامێر مارابی: پرسی برسی راگرتن، بێ خزمەتگوزاری هێشتنەوە و دواكەوتوو راگرتنی گەلانی بندەست لە لایەن هەر دەسەڵاتێكی دیكتاتۆرەوە، پەیڕەو دەكرێت، بۆ ئەوەی خەڵكەكە ناچار بە هاوكاری لەگەڵ خۆیان بكەن. لە هەموو بەشەكانی كوردستان ئەو پیلانە چەپەڵ و نامرۆڤانەیە بەڕێوەچووە و بەڕێوە دەچێت، لە پاڵ ئەو راستییە تاڵەدا و لە بەرامبەردا، ئاستی وشیاری گەلەكەمان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان، بە رادەیەك بەرزە، كە توانیویەتی هەموو پیلانەكانی رژێم پووچەڵ بكاتەوە، چونكە سەرەنجام مرۆڤ ناتوانێ بەبێ ئازاد ژیان و ژیانێكی بە كەرامەت و شەرافەتمەندانە ناوی مرۆڤ بوون لە خۆی بنێت، گەلی كوردیش لە مێژە و تایبەتی تر دوای دامەزراندنی تەڤگەری ئاپۆیی، بریاری داوە ژیانێك بەبێ ئازادی و بە كەرامەت لە سەر خاكی خۆی پەسەند نەكات و لە دژی تێكۆشان بكات

سازدانی: ڤانە باهیر دكتۆر یونس راوی، توێژەری فكری ئیسلامی رەخنە لە وەزارەتی ئەقاف دەگرێت لەوەی كە لە خەمی «زۆنی سەوز»دا نیەو وەكو «زبڵخانە» سەیری دەكات بەجۆرێك دەرگای بۆ ئەو مەلاو بانگخوازانە كردۆتەوە كە هانی توندوتیژی لە سلێمانیدا دەدەن گەشە بكات. یونس راوی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی سەبارەت بە ڕووداوی كوشتنی خواناس وریا لەسەر بیرورای ئاینی لە چەمچەماڵ لە مانگی ربردوودا، تێڕوانینی خۆی سەبارەت بەو ڕووداوە دەخاتەڕوو كە بەشێك لە هۆكارەكەی دەخاتە سەر دەسەڵاتداران. یونس راوی دەشڵێت:» حكومەت بێ باكە لەمە... ئەویش تەنها دوو ئیحتیمالی هەیە، یان ئەوەتا لە وەزعەكە تێناگات، یانیش ئەوەتا ئەیەوێت شەقام بەوە سەرقاڵ بێت و واز گەندەڵی و لە ڕەخنەی خزمەتگوزاریەكانی كوردستان بهێنێت».   هاوڵاتی: هۆكار چی بوو خواناس وریا گلی لە چەمچەماڵ كوژرا؟ یونس راوی: ئێستا هەندێك مەلا و بانگخواز پەیدابوون بە ئاشكرا بانگەشەی ئیرهابیەت ئەكەن، خواناس بۆیە كوژرا، مەلایەك هاتی وتی هەر كافرێكتان بینی، هەركەسێك كوفری كرد لەسەری بدەن. هاوڵاتی: پێتوایە ئەمە حاڵەتێكەو تەواو یان ئەو جۆرە وتارانە كاریگەریان هەیە لەسەر زۆرینەی كۆمەڵگا؟ یونس ڕاوی: ئەگەر ئێستا بتەوێت عەقڵیەتی تاكی كورد بخوێنیتەوە، بچۆرە سەر كۆمێنتەكانی پێگەكانی تۆری كۆمەڵایەتی. دەبینی كارەساتە!، هەروەها لەم تاوانەدا بكوژیش قوربانیە، قوربانی فكری ئەو مەلا و بانگخوازە ئیرهابیانەن كە لە ساحەكەدا بوونیان هەیە كە پێگە و ماڵ و سێ چوار ژنیان هەیە. هاوڵاتی: لەدوای ٢٠٠٣ وە تیرۆركردنی كەسێك لەسەر بیروبۆچونی ئاینی لە كوردستاندا بوونی نەبووە، ئەم تیرۆرەی “خواناس وریا” بەرەو كوێمان دەبات؟ یونس راوی: ئەمە دەمانباتەوە دواوە، دواكەوتوویەكی زۆر سەیرە كە ڕووی تێكردووە، چونكە ئێستا كۆمەڵێك ئیخوانی و سەلەفی و مەلای ئیرهابی وتەبێژن بەتایبەتی لە  زۆنی سەوز، ساڵانی ڕابردوو لەسەر شتێكی زۆر بچوك شەقام ئەهاتە دەنگ بەدیاریكراویش «زۆنی سەوز»، بەڵام ئێستا بووەتە بەشێك لە ئەفغانستان. هاوڵاتی: بكوژەكەی خواناس بە ماددەی كوشتنی بە ئەنقەست سزا دراوە، ئایا دەتوانرێت ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت؟ یونس راوی: بە تاوانی كوشتنی بەئەنقەست سزا دراوە بە ماددەی ٤٠٥ لە یاسای سزادانی عێراقی ژمارە ١١١ی ساڵی ١٩٦٩،÷ دەتواندرێت ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت، لە دادگای تاوانەكان و بكرێتە ماددەیەكی تر. هاوڵاتی: وەك ئاگادار بیت، خێزانەكەی یان چالاكوانان بە فەرمی داوای ئەوەیان كردووە كە ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت؟ یونس راوی: نەخێر من ئاگاداری خێزانەكەی و شتێكی وا نیم، بەڵام ئەمە داواكاری گشتی سكاڵاكە بەرز ئەكاتەوە و كاری لەسەر ئەكات. هاوڵاتی: شەقام بێدەنگ بوو، ناڕەزایتیەكانیش لەلایەن چینی چالاكوانانەوە تەنها لە چوارچێوەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بوون، بۆچی تەنانەت گردبونەوەیەكیش ئەنجام نەدرا؟ یونس راوی: جۆرێك لە فۆبیایان بڵاوكردۆتەوە، كە ئەگەر بتوانین گەنجێكی ئاوا پاك و بێدەنگ بكوژین، ئەوەی دەنگ و نوسینی هەیە، ئاسانتر ئەتوانین بیكوژین و تیرۆری بكەین و تۆمەتی بۆ دروست بكەین؛ بەڵێ ئەوە ناشاردرێتەوە كە بەشێكی “ترسە». هاوڵاتی: ئایا ئەم وتارانە لەلایەن وەزارەتی ئەوقافەوە كۆنتڕۆڵ ناكرێن و فلتەر ناكرێن؟ یونس راوی: كۆنتڕۆڵی چی! ئەمان بەس خەمی ئەوەیانە لە زۆنی زەرد ئەو شتە روو نەدات، بەس لە زۆنی سەوز ئاساییە، هەموویان فڕێ داوەتە زۆنی سەوز و هەموو ئەوەی هەیە لە زۆنی سەوزدایە، وەك زبڵخانەیەك سەیری زۆنی سەوز ئەكرێت. هاوڵاتی: ئاشتی و پێكەوە ژیان هەیە لە هەرێمی كوردستان وەك “ دەسەڵاتداران” باسی ئەكەن؟! یونس راوی: ئاشتی و پێكەوە ژیانی چی! ئەوە خەڵك دەكوژرێت و هەڕەشەی لێ ئەكرێت، دوو جار هەوڵی كوشتنم دراوە لە هەولێر و سلێمانی، یانی ئەبێ ئیللا بكوژرێین ئینجا باوەر بكەن؟ دە ئەوە گەنجێك كوژرا و باوەڕ بكە. هاوڵاتی: حكومەت كەی لەسەر تیرۆركردنی دەنگی ئازاد و ئەو وتارە توندڕەوانەی بانگخوازان دێتە دەنگ؟ یونس راوی: حكومەت كاتێك دێتە دەنگ لەسەر ئەم بانگخواز و مەلایانەی كە توندوتیژی بڵاوەكەنەوە كە ببێتە رایەكی نێودەوڵەتی و كاریگەریەكەی لەسەر پێگەی كوردستان دەربكەوێت، چونكە نەتەوە یەكگرتوەكان ئەوە قەبوڵ ناكەن، ئەمریكا عێراقی بۆ ئەوە داگیرنەكردووە كە ببێتە پارچەیەك لە ئەفغانستان یان پاكستان، ئەمە زۆر زۆر ترسناكە، ئەمە ڕەنگە بەلای زۆر كەسەوە سەیر بێت، بەڵام بەیانی و دوو بەیانی شتی خراپتری لێدەكەوێتەوە، بەڵام ئەو كاتە حكومەت هیچی پێ ناكرێت. هاوڵاتی: ئەم دۆخەی ئێستای كوردستان چۆن هەڵدەسەنگێنیت، كێ ئەم دۆخەی خوڵقاندووە؟ یونس راوی: زۆر ترسناكە، نە پەروەردە نە مینبەرەكان لەدەستی خۆت ماوە، نە شەقامت ماوە، دەیەها مینبەری ئیرهابیت هەیە كە داعشە لەناو خۆتدا كار ئەكەن، ئەمە بە پلان ئیشی لەسەر ئەكرێت، حكومەت بێ باكە لەمە، جا ئایا بۆچی بێباكە ئەویش تەنها دوو ئیحتیمالی هەیە، یان ئەوەتا لە وەزعەكە تێناگات، یانیش ئەوەتا ئەیەوێت شەقام بەوە سەرقاڵ بێت و واز گەندەڵی و ڕەخنەی نەبوونی خزمەتگوزاریەكانی كوردستان بهێنێت، دۆخەكە زۆر ترسناكە و كوردستان قەت وانەبووە. هاوڵاتی: چارەسەر چییە بۆ ئەم دۆخەی ئێستای كوردستان؟ یونس راوی: چارەسەر ئەوەیە كۆنتڕۆڵی ئەو مەلا و بانگوازە ئیرهابیانە بكرێت، سنورێكیان بۆ دابنرێت، ئەمانە ڕۆژانە مزگەوتیان بۆ گەورە ئەكرێت، یارمەتی ماددیان ئەدرێت و یەكێ سێ و چوار ژن و پەنجا منداڵیان هەیە، ئەمانە بەچی بەخێو ئەكرێن! پەیوەندی دەرەوەشیان هەیە ئەشخاسی ئیرهابی و نێودەولەتیان هەیە یارمەتیان ئەدەن، ئەبێت ئەمانە رابگیرێن. هەروەها دەشبێت چین و توێژی چالاكوانان و ڕۆشنبیران بهێننە پێشەوە. هاوڵاتی: دەكرێت ئەم ڕووداوانە لەداهاتوودا پێگەی كوردستان لاواز بكەن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی؟ یونس راوی: ئەم دۆخەی كوردستان لەداهاتوودا وادەكات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك ئەفغانستان مامەڵەت لەگەڵ بكات.

سازدانی: هاوڵاتی سیامەند عەلی بەرپرسی راگەیاندنی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی باس لەدۆخی رۆژئاڤای كوردستان و باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەكات، ئاماژە بەبەردەوامی هەڕەشەی داعش و توركیا بۆ سەر ئەو بەشەی كوردستان دەكات. هەروەها جەخت لەهاوكاری هاوپەیمانان بۆ هێزەكانی هەسەدە و یەپەگە دەكاتەوەو دەڵێت:» بەردەوامەو لەگەڵ دژەتیرۆری سلێمانی (یەكێتی)یش هەماهەنگی و كاری پێكەوەییان بەردەوامیی هەیە». هاوڵاتی: ئایا مەترسییەكانی داعش لەسەر رۆژئاڤای كوردستان ئێستا لەچی ئاستێكدایە؟ بەتایبەت كەزۆرێك لەوڵاتانی رۆژئاوا ئامادەنەبوون چەكدارانی داعش وەربگرنەوە، تائێستا چەند پاشماوەی داعش رادەستی وڵاتان و بەتایبەتیش عێراق كراوەتەوە؟ سیامەند عەلی: تێكۆشان و شەڕی ئێمە لەبەرامبەر چەكدارانی داعش و لایەنگرانیان چەندین ساڵ بەسەریدا تێپەڕیووە، بەتایبەتیش پاش شكستی ئەوان لەناوچەی باغۆز ئیتر رەوشی شەڕ چووە قۆناغێكی نوێوە. داعش ستراتیژیەتی خۆی گۆڕی بۆ شەڕی بچووك و زیاتر شێوازی تەقینەوەیان گرتەبەرو تائێستاش بەردەوامن و ئێمەش وەك هێزەكانی یەپەگە و هەسەدە و یەپەژە لەشەڕی داعش و هاوبیرەكانیان بەردەوامین و تائێستاش مەترسییەكی گەورەن لەسەر ناوچەكانمان. هاوڵاتی: چەكدارانی داعش لەچەند كەمپی رۆژئاوای كوردستان جێگیركراون؟ هاوكاری وڵاتان لەچی ئاستێكدایە بۆ پاراستنی ئاسایشی كەمپەكان؟ سیامەند عەلی: تائێستا زۆربەی دۆسیەكانی داعش چارەسەر نەكراوە، بەتایبەتیش پرسی زیندانیەكانی داعش و خێزانەكانیان كە لەكەمپەكاندان ئەمەش بووەتە هێزو مۆراڵ بۆ چەكدارانی داعش كە لەدەرەوەن و بەو هۆیەوە هێرشەكانیان بۆ سەر ئێمە چڕتركردووەتەوە. هەروەها دەستیان لەگەڵ توركیاو ژمارەیەك گروپی چەكداری ئۆپۆزسیۆنی سوریا تێكەڵ كردووە وەك سوپای نیشتیمانی سوریا، بەتایبەت لەناوچەكانی سەرێكانی و عەفرین و جەرابلوس و چەند ناوچەیەكی دیكە كە لەژێر دەسەڵاتیاندایەو بووەتە پەناگەیەك بۆ ئەو توندڕەوانە. ئەمانەش دەبنە مەترسییەكی گەورە كەداعش بەزیندوویی بمێنێتەوە، هێرشی توركیاش لەسەر ناوچەكە كاریگەری خراپ دەكاتەسەر شەڕی داعش، چونكە ئێمە لەسەر هێڵی تەماس سەرقاڵ دەكات و بەوهۆیەوە چەكدارانی داعش سوودی لێدەبینن و خۆیان رێكدەخەنەوە. لەسەر زەوی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دوو كەمپی سەرەكی هەن كەپاشماوەی چەكدارانی داعشی تێدان ئەوانیش كەمپی رۆژو كەمپی هۆلن، بەتایبەت ئەو پاشماوانەی داعش كە لەشەڕی باغۆز خۆیان رادەستی شەڕڤانان كرد لەناویشیاندا هاووڵاتیانی نزیكەی 150 وڵاتی جیهانی تێدایە، بەتایبەتیش عێراق، تائێستا بەپێی رێكەوتنێكی هەسەدەو هاوپەیمانان و هێزەكانی عێراق ژمارەیەكی زۆر عێراقی رادەستی عێراق كراونەتەوە، بەڵام رێكکەوتنەكە بەسستی جێبەجێ دەكرێت ئەو كەسانەی تائێستا رادەست كراونەتەوە كەمترە لەهەزار كەس، لەسەر ئاستی باكورو رۆژهەڵاتی سوریاش 27 زیندان چەكدارانی داعشی تێدایە. هاوڵاتی: بەدەرچوونەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ سەرۆك كۆماری توركیا مەترسی هێرشی دیكە بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان هەیە؟ سیامەند عەلی: دەوڵەتی داگیركەری توركیا لەماوەی چەندساڵی رابردوودا بەتایبەت لەكاتی داگیركردنی عەفرین و تائێستا لەڕێگەی بەرپرسان و سەرۆكی توركیاوە هەمووكات رێبازی هەڕەشە بەرامبەر رۆژئاوای كوردستان بەكاردەهێنێت و دەیانەوێت داگیری بكەن. ئەوەش مەترسیەكی گەورە لەسەر هەبوونی گەلی كوردو پێكهاتەكانی دیكەش دروستكردووە بەعەرەب و ئەرمەن و كریستیانەكانەوە، جگە لەوەی وەك وتم هەڕەشەی گەورەشی لەسەر شەڕی ئێمە دژ بەداعش دروستكردووە. رۆژانە لەڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و تۆپهاوێژو تانكەكان و چەكدارەكانی هاوپەیمانی لەسوریا هێرش دەكاتەسەر كۆبانی و قامیشلۆو دێرك و زەرگان و تەلتەمرو عەین عیساو هێڵی ئێم فۆڕ و تەنانەت بۆ یەك رۆژیش ئەو هێرشانە رانەوەستاون، سەرەڕای ئەوەی رێككەوتن هەیە لەنێوان روسیا و توركیا لەگەڵ ئەمریكاو هاوپەیمانان و هێزەكانی هەسەدە كەئەو شەڕە رابگیرێت. ڕۆژانە لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و تۆپهاوێژ و تانکەکانی هاوپەیمانەکانی تورکیا هێرش دەکرێتە سەرمان و بۆ یەک ڕۆژیژ نەوەستاوە هاوڵاتی: ئەو هێزانەی دەوترێت روسیا لەچەند ناوچەیەكی سوریا كشاندویەتیەوە چی هێزێك چوونەتە جێگەیان؟ سیامەند عەلی: لەناوچەی شەهبا گەمارۆیەكی گەورە لەسەر گەلی ئێمە هەیە، چونكە بەشێكی زۆریان ئەو كەسانەن كە لەعەفرین ئاوارەی ئەو ناوچەیە بوون، لەوێ جگە لەهێزی سوریا، هێزی توركیا، هێزی روسیاو ئێرانیش هەیە، ئەمەش بووەتە زەحمەتییەكی زۆر بۆ ئەوان، لەو ناوچەیە زیاتر هێزی روسیا باڵادەستە بەپێی بەدواداچوونی ئێمە تائێستا هێزەكانی روسیا لەجێگەی خۆیانن. هاوڵاتی: تائێستا ئەمریكاو وڵاتانی هاوپەیمان پشتیوانی هێزەكانی سوریای دیموكرات و یەپەگە دەكەن؟ سیامەند عەلی: وەكو یەكەم هێز لەبەرامبەر داعش بەرخۆدانمان دەستپێكرد لەناوەڕاستی رۆژهەڵات بەگشتی و لەڕۆژئاڤای كوردستان بەتایبەتیش كۆبانی، لەو رۆژەوەی شەڕی كۆبانی دروستبوو هاوپەیمانی ئێمە لەگەڵ ئەمریكاو هاوپەیمانان بەردەوامەو پێكەوە هەماهەنگیمان هەیە تا نەهێڵین داعش بەهێز ببێتەوە، بەڵام تائێستا فشاری ئابوری و سیاسی لەسەر رۆژئاڤای كوردستان بەردەوامە بەتایبەت فشاری گرتنی دەروازە سنوریەكان و رێگریكردن لەماددەی بنەڕەتی ژیان بۆ رۆژئاڤای كوردستان. هەروەها پێویستە چەندین دۆسیەی دادگایی چەكدارانی داعش یەكلایی بكرێنەوەو هاوپەیمانان تیایدا هاوكاری زیاترمان بكەن و هەنگاوی جددیتر بنێن ئەوەش وەك ئەركێك لەسەرشانی ئەوان دەبینین. هاوڵاتی: ئایا حكومەتی سوریا هەوڵیداوە هیچ ناوچەیەكی رۆژئاڤای كوردستان داگیربكات؟ یاخود هیچ گفتوگۆیەك لەسەر ئەو ناوچانە كراوە كە لەلایەن هەسەدەوە بەڕێوەدەبرێن؟ سیامەند عەلی: هەموان دەزانن بیركردنەوەی رژێمی سوریا دەیەوێت رەوشەكە بگەڕێتەوە بەر لە 2011، بەڵام گەلانی سوریا ئەوە قبوڵ ناكەن، چونكە داوای دیموكراسی دەكەین، پرۆژەی بەڕێوەبەری خۆسەر پرۆژەیەكە بۆ چارەسەری لەسوریا.  تائێستا رژێمی سوریا خۆی لەهەموو گفتوگۆیەك بەدوور دەگرێت و ئەو گفتوگۆیانەش كە بەڕێوەچوون لێی كشاوەتەوە، دەیەوێت بەفشارو شەڕو دان نەنان بەمافی كورد بگاتە چارەسەرو دەیەوێت مافێكی كەم بەگەلی كورد بدات، بەڵام بڕیاری ئێمە پاراستنی گەلەكەمان و مافەكانیەتی و تاڕژێمی سوریا لەو بیركردنەوەیە خۆی رزگار نەكات ئێمە بەهیچ شێوەیەك داواكاری ئەوان قبوڵ ناكەین. هاوڵاتی: لەبەرامبەر نزیكبوونەوەی وڵاتانی عەرەبی و سوریا هاوكات نزیكبوونەوەی روسیاو توركیا لەگەڵ سوریا ئێوە راتان چییە؟ مەترسی دروست دەبێت؟ سیامەند عەلی: لەماوەی رابردوودا نزیكبوونەوەی وڵاتانی عەرەب و سوریا دروستبوو، هاوكات لەنێوان روسیاو توركیا لەگەڵ سوریا دروستبوو، بەڵام هیچ مانایەكیان نابێت ئەگەر بوونی ئێمە قبوڵ نەكات لەسەر ئاستی پراكتیكی جێناگرێت. هەر رێككەوتنێك ئێمە لەخۆنەگرێت و چارەسەری پێنەبێت ئەوا قبوڵی ناكەین و بەرگری لەخۆمان دەكەین، ئەگەر چارەسەریشی پێبێت بۆ كێشەكانی سوریا ئامادەین گفتوگۆ بكەین بەڵام هەندێك هێڵی سوری ئێمە هەیە كە لێی نایەینە خوارەوەو مافی گەلی كوردەو بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادەین وەك دەزانن ئەزموونی 12 ساڵ شەڕی قورسمان هەیە لەگەڵ چەكدارانی توندڕەوی داعش و توركیاو سوریا  كە ئەمەش وادەكات بەرامبەر هەموو هێرشێك ئامادەبین و خاوەن هێزی گەلی خۆمانین. هەر ڕێکەوتنێک مافی کوردی تێدا نەبێت قبوڵی ناکەین و هێزو ئەزمونی پێویستمان هەیە تا بەرگری لە مانەوەمان بکەین هاوڵاتی: ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتن یاخود یەپەگەن رووبەرەكەیان چەندە لەسەر ئاستی سوریا؟ سیامەند عەلی: پاش تێكۆشانی گەورە لەدژی داعش و هێزەكانی توركیاو نزیكەكانی بەشێكی زۆر لەخاكی سوریا لەژێر دەسەڵاتی ئێمەدایە، بە رێژە دەگاتە نزیكەی 35%ی خاكی سوریا كەشوێنی ستراتیژی و گرنگن كەزۆرینەی پێكهاتەكانی گەلی سوریا تێیدا دەژین، لەبەر ئەوەش ئەو شوێنانە خاوەن كاریگەری و هێزی گەورەن. هاوڵاتی: هێزەكانی هەسەدەو یەپەگە چەكی پێویستیان لەبەردەستدایە بۆ بەرگریكردن لەناوچەكانیان؟ سیامەند عەلی: شەڕی ئێمە لەدژی داعش بەهاوكاری هاوپەیمانان و هێزی دژەتیرۆری یەكێتی هەماهەنگی بەردەواممان هەیەو بەیەك دەست شەڕی تیرۆر دەكەین، ئەوەش مایەی سەربڵندییە، بەنیازیشین هەماهەنگی لەگەڵ هەموو هێزە كوردستانیەكان زیاتر بكەین، تاپشتیوانی باشتری رۆژئاڤای كوردستان بكەن و چیتر ئەو فشارانەی هەن نەمێنن وەك گرتنی دەروازەی سنوری.

سازدانی: سەركۆ جەمال یوسف محەمەد، سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان كەیەكێكە لەو كەسانەی سكاڵاكەی دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان تۆماركرد، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بەنادەستوریبوونی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بەقۆناغێكی گرنگ لەبەرەو پێشچوونی پڕۆسەی سیاسی لەهەرێمی كوردستان لەقەڵەمدەدات. یوسف محەمەد باس لەوەشدەكات بەهۆی ئەوەی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان كارا نەبووەتەوە، داوای كردووە كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنی داهاتوو لەهەرێمی كوردستان بكات، دەشڵێت بەپێی بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق، هەر بڕیارو یاسایەك دوای درێژكردنەوەی تەمەنی یاسایی پەرلەمانی كوردستان لە 6-11-2022ـەوە لەپەرلەمانی كوردستانەوە دەرچووبێت نایاسایی و نادەستوورییە. هاوڵاتی: دوای بڕیارەكە پێویستە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان چی بكرێت؟ یوسف محەمەد: دەبێت دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بیر لەوە بكەنەوە لەڕووی تەكنیكییەوە لەگەڵ كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراق رێكبكەون، كەئەوان سەرپەرشتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن بكەن، تاوەكو ساڵی 2013 كەكۆمیسیۆنی هەڵبژاردن لەهەرێمی كوردستان نەبووە، كۆمیسیۆنی عێراق هەڵبژاردنەكانی لەهەرێمی كوردستانیش بەڕێوەبردووە، هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێراق لەپێشی كارەكانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی عێراقدایەو ئەگەر رێككەوتن بكرێت، دەتوانرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش لەگەڵ ئەو هەڵبژاردنەدا بكرێت. هاوڵاتی: دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق بەنادەستوریبوونی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان چی روودەدات؟ یوسف محەمەد: لەڕاستیدا بۆ لەمەودوا ئیتر دەبێت درێژكردنەوە كۆتایی پێهاتبێت كە لەساڵی 1995 ەوە پەنای بۆ دەبرێت و چەندین كێشەی دروستكردووە. هاوڵاتی: كەواتە ئەم كۆمسیۆنەش نایاساییە كەپەرلەمان دەنگیپێداوە؟ یوسف محەمەد: بەڵێ لەدوای شەشی 11ی ساڵی رابردووەوە پەرلەمانی كوردستان هەر پرۆژەیەكی دەركردبێت یاخود هەر رێكارێكی گرتبێتەبەر نایاساییە. هاوڵاتی: وردەكاری بڕیارەكە چییە ئایا دامەزراوەكانی دیكەی هەرێمی كوردستانیش ئیتر نادەستورین؟ یوسف محەمەد: بەڵێ پەرلەمانی كوردستان ئیتر نادەستورییە، سەرۆكایەتی هەرێم و حكومەتی هەرێمیش دەگۆڕێت بۆ كاربەڕێكەر، ئەو وادەیەش بۆ هەڵبژاردن دیاریكراوە بەمەرجێك كۆمسیۆنی عێراق بتوانێت جێبەجێی بكات هیچ كێشەیەكی بۆ دروست نابێت، واتە هەركاتێك كۆمسیۆنی عێراق بتوانێت هەڵبژاردنەكە ئەنجامبدات لەوكاتەدا دەبێت ئەنجامبدرێت، دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان رەوایەتییان دەكەوێتە ژێر پرسیارەوەو  ئەوەشی رەوایەتییان بۆ دەگەڕێنێتەوە هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردە. هاوڵاتی: هۆكاری داخستنی چەندین جاری دانیشتنەكان چی  بوون؟ دوای چەند جار بڕیاردرا؟ یوسف محەمەد: كەیسێكی ئاڵۆزبوو بەڕاستی و كێشەی زۆری تێدابوو، فشاری زۆریش لەسەر دادگای باڵای فیدراڵی هەبوو، بۆیە پێویستی بەكاتی زیاتر هەبوو بۆ بڕیاردان. هاوڵاتی: ئەگەر هەرێمی كوردستان بەبڕیارەكەوە پابەند نەبێت چی روودەدات؟ یوسف محەمەد: ئەگەر پێوەی پابەندنەبن كێشەی گەورە دروستدەبێت، دامەزراوەكانی هەرێم هیچ شەرعیەتێكیان نامێنێـت. هاوڵاتی: بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق چی كاریگەرییەكی لەسەر پێگەی هەرێمی كوردستان دەبێت؟ یوسف محەمەد: ئەم بڕیارە دوو خاڵی گرنگی تێدایە، یەكەم ئەوەی كەدرێژكردنەوە نادەستورییەو پێویستیش دەكات شەرعیەت بۆ دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان بگەڕێندرێتەوە، خاڵی دووەمیش ئەوەیە كەپێویستە دوای بڕیارەكە هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لەهەرێمی كوردستان ئەنجامبدرێت. هاوڵاتی: پێشتر كەوادەی پەرلەمان درێژدەكرایەوە بۆچی دادگای فیدراڵی بڕیاری لەو شێوەیەی دەرنەدەكرد؟ یوسف محەمەد: پەیوەندی بەوەوە هەیە كەپێشتر كەس نەبووە سكاڵا تۆماربكات، پێشتریش كەس بەرچاوڕوونی نەبووە كەپێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی سكاڵا تۆماربكرێت، چونكە پێویستی بەوردبوونەوەی زۆرو پارێزەرە، پێش ئەوەی سكاڵا تۆمار بكەین زانیاریمان لەوبارەیەوە كۆكردووەتەوە ئەم بڕیارەش دوای نۆ جار لەدواخستن هات. هاوڵاتی: لەمەودوا تاچەند حكومەتی فیدراڵ دەستكراوە دەبێت دژ بەهەرێمی كوردستان؟ یوسف محەمەد: دژ بەهەرێمی كوردستان نا بەڵام دژ بەو لایەنانەی كەماوەی پەرلەمان و سەرۆكایەتیەكانیان درێژكردووەتەوە دەستكراوە دەبێت و بەرپرسیارێتی حكومەتی فیدراڵییە كە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق بەهەند وەربگرن و جگە لەو بڕیارەش هەر رێوشوێنێكی دیكە بگیرێتەبەر شەرعی نابێت. رۆژی 9ـی تشرینی یەكەمی 2022، پەرلەمانی كوردستان بەزۆرینەی دەنگی پەرلەمانتاران تەمەنی ئەم خولەی پەرلەمانی تاوەكو كۆتایی ساڵی 2023 درێژكردەوە، لەكاتێكدا خولی پێنجەم رۆژی 06-11-2022 كۆتایی هات.

سازدانی: سەركۆ جەمال بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی ئاماژە بەوەدەدات كەپرۆژەی نیشتەجێبوونی كەمدەرامەتان لەسلێمانی لەدیزاین كردندایەو دەشڵێت:»شوێنی پرۆژەی نیشتەجێبوونی كەمدەرامەتانی سلێمانی لەتاسڵوجە دەبێت». عەزیز سەعید بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوەشی خستەڕوو كە لەمانگی 10ی ساڵی رابردووەوە مۆڵەتی نوێی پرۆژەی نیشتەجێبوون راگیراوە، بەڵام ئەو پرۆژانەی پێشتر مۆڵەتیان هەبووە سەرجەمیان لەكاردان و بەشێكی زۆریشیان تەواوبوون، دەشڵێت» تائێستا زیاتر لە 60 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون لەپارێزگای سلێمانی دروستكراوە». هاوڵاتی: ئایا مۆڵەتی پرۆژەی نیشتەجێبوون راگیراوە یان دەنگۆیە؟ عەزیز سەعید: بۆ ئەو پرۆژانەیە كە لەمەودوا دەستپێدەكەن، لەمانگی 10ی ساڵی رابردووەوە مۆڵەتی پرۆژەی تازە پێشكەش ناكرێت، بەڵام ئەو پرۆژانەی پێشتر مۆڵەتی شارەوانی و لایەنە پەیوەندیدارەكانی بۆ كرابێت بەردەوام دەبێت. هاوڵاتی:  كەرتی نیشتەجێبوون لەسلێمانی تاچەند بووەتە هۆی ئەوەی رێژەی كرێچی كەمبكاتەوە؟ عەزیز سەعید: ئەوەی تائێستا ئێمە كردوومانە زیاتر لە 60 هەزار یەكەی نیشتەجێبوونە لەپارێزگای سلێمانی كەئەمانە بوونەتەهۆی ئەوەی سێ كاریگەری گەورەیان هەبێت، خەڵكانێك كەخاوەنی یەكەی نیشتەجێبوون نەبوون بوون بەخاوەنی، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون وادەكات نرخی كرێی نیشتەجێبوون كەمبێتەوە، هەروەها ئەم پرۆژانە دەستی كار زیاتر دەكات، لەكەرەستەكانەوە تائەندازیارو كرێكارو چەندین خەڵكی دیكە، بەمەش پارە جموجوڵ دەكات و بازاڕ دەبوژێتەوە، ئەمەش وایكردووە سلێمانی یەكەمی عێراق بێت و 3%ی رێژەی بێكاری تێدایە. پرۆژەی واهەیە لەسلێمانی نزیكەی هەشت هەزار كەس كاری تێدادەكات، لەكاتێكدا حكومەت 10 ساڵە نەیتوانیوە كەس دابمەزرێنێت، جگە لەوەی مۆڵەتمان بەزیاتر لە 365 پرۆژەی بازرگانی و وەبەرهێنان داوە كەئەمانە خەڵكێكی زۆری خستووەتە سەر كار. ئەو ئامارەش كەدەڵێت 40 هەزار كرێچی بوونی هەیە لەپارێزگای سلێمانی لای ئێمە زۆر كەمبووەتەوە، بەڵام بەوردی لامان نییە هێشتا. هاوڵاتی: حكومەتی هەرێم بڕیاریداوە پڕۆژەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان بكرێت؟ كەی ئەم پڕۆژانە دەستپێدەكرێت و ئەگەر زەوی بۆ تەرخانكراوە دەكەوێتە كوێی سلێمانی؟ عەزیز سەعید: ئەو پرۆژەیە شوێنێكی زۆر باشمان بۆ هەڵبژاردووە لەسلێمانی، نزیك لەبەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانییە، شوێنێكی گرنگەو ئێستا لەشارەوانی دیزاینی بۆ دەكرێت و بۆ سلێمانی و ئیدارە سەربەخۆكان هەشت هەزارو 600 یەكەیە، بەڵام بۆ خودی سلێمانی نزیكەی چوار هەزار شوقەیە. هاوڵاتی:  پێشتر قوباد تاڵەبانی بڕیاری زیاتر لەسەر  پەنجا پڕۆژەداو بەشێكی زۆری ئەو پڕۆژانە مۆڵەتیان پێدراوە، بەڵام هێشتا سەرۆكی حكومەت واژۆی نەكردووە؟ كەی مۆڵەتی ئەو پڕۆژانە دێتەوە؟ عەزیز سەعید: ئەو پرۆژانە هەمووی تەواوبوون و مۆڵەتیان وەرگرتووە، زۆربەشیان كارەكانیان تەواو بووەو 35 پرۆژەیان ساڵی رابردوو تەواو بووەو ئەوانی دیكەش كارەكانیان نێردراوە بۆ ئەنجومەنی باڵای وەبەرهێنان، ئێستا هەموویان بێ كێشەن. پڕۆژەی (داون تاون) لەبەر ئەوەی پابەند نەبوو بەوکاتەی کە ئەنجومەنی شارەوانی بۆی دانابوو نووسراومان کردووە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پڕۆژەکە هاوڵاتی:  بەپێی یاسای وەبەرهێنان زەوی دابین دەكرێت بۆ پڕۆژەكان، لە 2022 بەبەهای چەند پڕۆژەی وەبەرهێنان مۆڵەتی وەرگرتووەو لەمساڵیشدا ئەگەر ئاماری ئەم چەند مانگەت لابێت باسی بكەی؟ عەزیز سەعید: 2022 باشترین ساڵی وەبەرهێنانی سلێمانی بوو، لە 60٪ی هەموو وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان لەسلێمانی بوو، 39 پرۆژە مۆڵەتی بەسەرمایەی یەك ملیارو 340 ملیۆن دۆلارو 15 پرۆژەی تریشمان ئامادەكردبوو لەئەنجومەنی وەزیران بەگوژمەی یەك ملیارو 100 ملیۆن دۆلار، بەڵام هێشتا مۆڵەتیان پێنەدراوە. هاوڵاتی: پڕۆژەی گەشتیاری دوكان بەچی گەیشت كەماوەیەكی زۆرە باسدەكرێت كەسەرمایەدار فاروق مەلا مستەفا بەهاوبەشی لەگەڵ كۆمپانیاو حكومەت ئەنجامی دەدات؟ عەزیز سەعید: ئەو پرۆژەیە هاوبەشە، سەرۆكی لیژنەی باڵای پڕۆژەی گەشتیاری دوكانم، هەموو ئامادەكارییەكمان بۆ كردووەو زۆربەی كارەكانمان بۆ كردووە، تەنها رادەستکردنەوەی زەویەكان ماوە، چونكە دەبێت زەوی بێ كێشە رادەستمان بكرێت و لەئایندەیەكی نزیكدا دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە. هاوڵاتی: ئایا هیچ پرۆژەیەك هەیە مۆڵەتی نەبووبێ و ریكلامی كردبێت؟ عەزیز سەعید: رێگەمان نەداوە هیچ پرۆژەیەك بێ مۆڵەت كاربكات، بەنووسراو و لەڕێگەی میدیاكانەوە بانگەوازمان كرد هەر پرۆژەیەك مۆڵەتی نەبوو كڕین و فرۆشتن نەكات و ریكلامیشی بۆ نەكات، هیچ پرۆژەیەك نابێت پێش مۆڵەت كاربكات و تەنها بۆی هەیە زەوییەكەی پاكبكاتەوە، هەركەسێك پابەندنەبێت پرۆژەكەی رادەگرین و سزای دەدەین، هەركەسێك تووشی كێشەیەك ببێت لەپرۆژەیەك بەو مەرجەی پرۆژەكە مۆڵەتی هەبووبێت ئێمە بۆمان چارەسەر كردووە، بەڵام ناچینە ژێر بەرپرسیارێتی كێشەیەك لەپرۆژەیەكدا كەمۆڵەتی نییەو هاووڵاتیان مامەڵەیان كردووە. هاوڵاتی: دوای بومەلەرزەكەی توركیا هیچ پێداچوونەوەیەك بەلایەنی ئەندازیاری ئەو پڕۆژانەدا كراوە كەمۆڵەتیان هەیەو هێشتا دەستیان پێنەكردووە كەبەرگەی زەمین لەرزە بگرن؟ عەزیز سەعید: هەنگاوی باشمان ناوە لەوردبینی دیزاینەكان، ئاگاداری هەموو نووسینگەكانمان كردووەتەوە، هەموو پرۆژەكانمان ئاگاداركردووەتەوە بەبێ چێك دیزاینی بومەلەرزە هیچ پرۆژەیەك پەسەندناكرێت، بەڕاستی پرۆژەكانمان نامەوێت زیادەڕەوی بكەم، بەڵام لەڕووی كوالێتیەوە پرۆژەكانی سلێمانی زۆر باشن، بەڵام لەهەندێك پرۆژەشدا كێشە هەر دروستدەبێت ئەمەش لەهەموو دنیا هەیە، رەنگە هەڵەی ئەندازیارێك كێشەیەك دروستبكات. سەرۆکی لیژنەی باڵای پڕۆژەی گەشتیاری دوکانم، تەنها ڕادەستکردنەوەی زەوییەکان ماوەو لە ئایندەیەکی نزیکدا دەکەوێتە بواری جێبەجێکردنەوە هاوڵاتی:  ئەگەر خاوەن یەكەكانی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون گلەییان هەبێت پەنا بۆ كوێ ببەن؟ دادگا یان بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی سلێمانی؟ عەزیز سەعید: ئەگەر پرۆژەی ئێمە بوو پێش ئەوەی بچنە دادگا ئێمە هاوكارییان دەكەین ئەگەر پێشمان چارەسەر نەكرا رەوانەی دادگای دەكەین. هاوڵاتی:  هیچ پڕۆژەیەك هەیە مۆڵەتی وەرگرتبێت و زەوییەكەتان لێسەندبێتەوە؟ عەزیز سەعید: بەتەئكید بەڵێ، پێشتر چەند پرۆژەیەكمان هەبووە، لەوانە مینا ستی لەبەرئەوەی وەبەرهێنەرەكە پەیوەست نەبوو بەپرۆژەكە لێمان وەرگرتەوەو لێپێچینەوەشمان لەگەڵ كردووە. هاوڵاتی:  پڕۆژەی (داون تاون) سەرمایەدار هیوا رەئوف بەچی گەیشت؟ كەهێشتا كاری تێدا نەكراوە؟ عەزیز سەعید: لەبەرئەوەی پابەندنەبوو بەوكاتەی كەئەنجومەنی شارەوانی بۆی دانا، نووسراومان كردووە بۆ ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی باڵای وەبەرهێنان بۆ هەڵوەشاندنەوەی پرۆژەكە. هاوڵاتی: پێتانوایە دوای پەسەندكردنی بودجەی عێراق پڕۆژەی زیاتری وەبەرهێنان ئەنجامدەدەرێت؟ عەزیز سەعید: بەڵێ بێگومان ئەگەر سەقامگیری مووچەو بودجەی هەرێمی كوردستان دروست ببێت، كاریگەری زۆری دەبێت و سەقامگیری ئابوری دروستدەبێت. هاوڵاتی:  ساڵانە سلێمانی پێویستی بەچەند هەزار یەكەی نیشتەجێبوون هەیە؟ عەزیز سەعید: ناتوانین بەدیاریكراوی ئەوە بڵێین، چونكە لەهەموو دنیا گۆڕانكاری روودەدات، بەڵام بەحسابی خۆمان ئەگەر لەپێنج بۆ 10 هەزار یەكە بكەین لەوە زیاترمان پێویست نیە ساڵانە، ئێستا ساڵانە ئەوەندە دەكرێت و زیاتریش، چونكە پێشتر 10 ساڵ وەستا بەهۆی قەیرانی داراییەوە، ئێستا خەڵك داواكاری زیاترە، چونكە دەترسێت جارێكی دیكە رابوەستێتەوە. هاوڵاتی: بۆچوونێك هەیە كەزەوی بەبێ بەرامبەر نەدرێتە وەبەرهێن ئەگەر خزمەتگوزارییەكانی ناو پڕۆژەكە ئەنجامنەدات، ئایا سزای وەبەرهێن دەدرێت یان چ ئالییەتێك بۆ جێبەجێكردنی خزمەتگوزارییەكان دیاری دەكەن؟ عەزیز سەعید: لە 2012ەوە هەموو پرۆژەیەك بەپێی رێنمایی 92 و 94 دەبێت خزمەتگوزارییەكان بكات، لیژنەیەكی تایبەتمان هەیە لەوەبەرهێنان و شارەوانی و بەڕێوەبەرایەتی نەخشەدانانی سلێمانی، ئێمە خۆمان پرۆژەكە واژۆ دەكەین، هیچ پرۆژەیەك ئەگەر تەواو نەبێت پەسەندناكرێت. هاوڵاتی: لەبەشێكی زۆری وڵاتانی جیهان تەنها چەند پرۆژەیەكی كەمی نیشتەجێبوون نەبێت كەكەسانی تایبەتی تێدان، هیچ پرۆژەیەك كۆمپانیای سیكیورتی تێدا نییەو بۆ چوونە ژوورەوە دەرگای نییە بۆچی لەهەرێمی كوردستان بەو شێوەیە نییە؟ عەزیز سەعید: لەڕاستیدا هەرێمی كوردستان زۆرتر ئەوە بوونی هەیە، چونكە داوای خەڵكە، ئەگینا بەپێی یاسا دەبێت وەكو گەڕەكەكانی دیكە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵام بەشێكی زۆری خەڵكی وای پێخۆشە.  

سازدانی: سەركۆ جەمال جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كەهاوكات سەركردەیەكی دیاری بزوتنەوەی گۆڕانە، ئاماژە بەوەدەدات زەحمەتە لەوكاتەی دیاریكراوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، دەشڵێت:» دۆخی هەرێمی كوردستان بەرگەی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن و ململانێی زیاتر ناگرێت». مستەفا سەید قادر، جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت» پێویستە كاك مەسعود فراوانتر بیر بكاتەوە و هەوڵی جددی تر بدات بۆ ئەوەی كۆدەنگی دروستبێت بۆ رێككەوتنی لایەنەكان و كۆتاییهێنان بەكێشەكانی نێوانیان». جێگری سەرۆكی هەرێم پێشیوابوو كە لەسەرۆكایەتی هەرێم و وەكو حزبیش، گۆڕان رۆڵی هەبووە لەنزیكبوونەوەی پارتی و یەكێتی بۆ رێككەوتن لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانیان. هەروەها لەبارەی هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی گۆڕان باسی لەوەكرد كەچاوەڕێی ئاشتكردنەوەی ناڕازییەكانن، وتیشی:» لەگەڵ ناڕازییەكانی گۆڕان خەریكین ئاشتیان بكەینەوە، ئەگەر گۆڕانیش نەكەینەوە بەهێزەكەی جاران دەتوانین بزوتنەوەكە بیكەین بەهێزێكی كاریگەر». هاوڵاتی: لەدوای تێپەڕبوونی شەش ساڵ بەسەر كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا چیت هەیە؟ مستەفا سەید قادر: كاك نەوشیروان سەركردەیەكی دەگمەن و مەزنە لەو رووەوە كەشارەزایی لەزۆر بواردا هەبوو، كەم لەسەركردەكان لەهەموو بوارەكاندا ئەو شارەزایی و وردبینیەی ئەویان هەبوو، پێشبینی ئەو بۆ رووداوەكان بەهێزبوو، رۆژانە ئاگاداری گۆڕانكاریەكانی ناوچەكەو دنیا بوو، بێجگە لەوە چ لەشاخ وەكو سەركردەیەك چی لەشار دوای راپەڕین بەرنامەكانی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهێز بووە. هاوڵاتی: ئەمە پرسیاری زۆرێك لەخەڵكە ئەگەر یەكێتی و پارتی رێكبكەون هەڵبژاردن دەكرێت ئەگەر رێكیش نەكەون ئەوا ناكرێت؟ مستەفا سەید قادر: هەروابووە تائێستا، وەكو بزوتنەوەی گۆڕان لەكۆنەوە پێمان وابووە كەئێمە دەبێت هەموومان پێكەوە بین، كاك نەوشیروان پرۆژەو بەرنامەی زۆری هەبووە بۆ ئەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان پارێزراو بێت و ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ یەكێك لەپرۆژەكانی، ئەوەبوو كەدەبێت حزب لەحكومەت جیابكرێتەوە، حزب ململانێی سیاسی دەكات ژیانی دیموكراسی وایە، بەڵام كە چووە حكومەتەوە دەبێت حكومەتداری  بكات، ئەگەر لایەنێكیش زۆرینەی هێنا با خۆی حكومەت پێكبهێنێت. لەهەرێمی كوردستان بەهۆی ئەو دۆخە نالەبارەی كەهەبووە لەسەرەتاوە، یەكێتی و پارتی لەیەكەم خولی هەڵبژاردن كە پەنجا بەپەنجا دەنگیان هێنا، بەڵام ئەگەر لایەنێك لەدەسەڵات بوایەو لایەنێك ئۆپۆزسیۆن رەنگە دۆخەكە ئێستا بەمشێوەیە نەبوایە، دیارە هەرێمی كوردستان دۆخەكەی وابووە بەرگەی نەگرتووە لایەنێكیان ببنە ئۆپۆزسیۆن. ئێستاش هەڵبژاردن پێویستە بكرێت و لەكاتی خۆشیدا بێت، ئەو ململانێیەشی كەهەیە پێویستە لەچوارچێوەی خزمەتكردنی خەڵكدا بێت بۆ ئەوەبێت كام لایەن دەیەوێت خزمەتی زیاتر بكات، بەداخەوە ئێستا ململانێكان وای لێهاتووە، ئەگەر سەرنجتان دابێت هەڵبژاردنەكانی پێشووتر سەدا 70ی خەڵك دەچووە دەنگدان، بەڵام ئەم دەنگدانەی كۆتایی بەپێچەوانەوە سەدا 70ی خەڵك نەچووە دەنگدان، ئەمەش ئەنجامی بێ متمانەیی خەڵكە. خەڵك چاوەڕوانیان ئەوە بووە كەئەو هەموو ساڵە خزمەتی زیاتر بكرێن، مووچە لەكاتی خۆیدا بێت وڵاتەكەمان زیاتر ببووژێتەوەو كێشەكان چارەسەربكرێت، بێگومان لەگەڵ ئەوەشدا هەموومان تەبابین دەتوانین ئامانجەكان زیاتر بەدیبهێنین. هاوڵاتی: پێتانوایە ئەمساڵ هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا دەكرێت؟ مستەفا سەید قادر: دۆخێك هاتووەتە پێشەوە لەهەرێمی كوردستان كە لەوە زیاتر بەرگە نەگرێت، هەڵبژاردن دەكرێت، ماوەتەوە سەر مانگ و رۆژەكەی، رەنگە زۆر دوانەكەوێت، ناڵێم لەوكاتەی كە سەرۆكی هەرێم دیاریكردووە لە 18ی 11ی ئەمساڵ دەكرێت، چونكە لایەنە هونەریەكانی رەنگە كاتی زیاتری بوێت، بەڵام پێشموایە لەم ماوەیەدا لایەنە سیاسییەكان دەگەنە رێككەوتنێك كاتێك دیاریبكەن و لەوكاتەدا بكرێت، چونكە فشاری نێودەوڵەتی هەیەو دۆخی عێراق و هەرێمیش وادەخوازێت كەئێمە دەبێت هەڵبژاردن هەر بكەین. هاوڵاتی: گرفتی سەرەكی چییە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن؟ مستەفا سەید قادر: گرفتی سەرەكی یەكێتی و پارتین ئەگەر ئەوان لەسەر هەڵبژاردن رێكبكەون، ئەگینا وەكو گۆڕان هیچ گرفتێكمان نیەو هەوڵیشمان داوە نزیكبوونەوە لەنێوان ئەو دوو لایەنە بێت، بەڵام نزیكبوونەوەیان لەسەر حسابی لایەنە سیاسییەكان  و خەڵك نەبێت. هاوڵاتی: ئەگەر هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا نەكرێت چ مەترسییەك لەسەر هەرێمی كوردستان دروستدەبێت؟ مستەفا سەید قادر: ئەگەر رێككەوتن ببێت لەنێوان لایەنەكان هیچ مەترسییەك روونادات بەتایبەت یەكێتی و پارتی كەڕۆژی هەڵبژاردن دیاریكراو بێت، گۆڕانیش هەم وەكو تیمی حكومەت لەناو ئەنجومەنی وەزیران رۆڵی هەبووە لەنزیكبوونەوەی پارتی و یەكێتی هەم لەسەرۆكایەتی هەرێم رۆڵی هەبووە وەكو لایەنی سیاسیش هەوڵی هەبووە بۆ رێككەوتنی لایەنەكان، لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی دیكەش پرۆژەی هەبووە بۆ ئەوەی بگەینە ئەنجام و پێكەوە كاربكەین بۆ پاراستنی قەوارەی سیاسی هەرێم و خزمەتكردنی هاووڵاتیان. هاوڵاتی: سەبارەت بەدەستپێشخەرییەكەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بۆ رێككەوتنی پارتی و یەكێتی و لایەنەكان چی دەڵێیت؟ مستەفا سەید قادر: دەستپێشخەرییەكی باش بوو دەبوایە زووتریش ئەمە بكرایە، زۆر دەمێكە وەكو بزوتنەوەی گۆڕان ئەو پێشنیارانەمان كردووە كەدەستپێشخەری بكرێت. هیوادارم هەموومان سووربین لەسەر ئەو كۆبوونەوانەی ئێستا هەیە بۆ ئەوەی ململانێكان لەوە زیاتر قوڵتر نەبنەوە، چونكە هەرێمەكەمان و خەڵكەكەشمان بەرگەی لەوەزیاتر ناگرێت، پێش هەموو شتێكیش ئەركی سەرشانی پارتی دیموكراتی كوردستانە چونكە كاك مەسعود سەرۆكی پارتییە و جەنابی مام جەلال و كاك نەوشیروانیش لەژیاندا نەماون، بۆیە دەبێت ماندووتر بن و باشتر بێنە پێشەوەو پێویستە كاك مەسعود بارزانی فراوانتر بیربكاتەوەو هەوڵی جددی تر بدەن بۆ ئەوەی كۆدەنگی دروستبێت بۆ رێككەوتنی لایەنەكان و كۆتایی هێنان بەكێشەكانی نێوانیان. هاوڵاتی: بەهۆی كەمبوونەوەی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان ژمارەیەكی زۆر لەلایەنگرانی نیگەران بوون و دووركەوتنەوە، ئێوە چی دەكەن بۆ ئاشتكردنەوەیان؟ مستەفا سەید قادر: لەم ماوەیەدا هەم پەیامێك و بانگەوازێكمان هەبووە بۆ ئاشتبوونەوە هەم لەگەڵ هاوڕێكانمان لەگفتوگۆداین بۆ ئەوەی بەیەكەوە ئاشت ببینەوە، چونكە ئەو ناكۆكیانەی لەنێوانماندان ئەوەندە قووڵ نین شتی ستراتیژی و نەتەوایەتی نین، دەكرێت جارێكی دیكە پێكەوە كاربكەین، وەكو وەفایەكیش بۆ كاك نەوشیروان بتوانین ئەگەر گۆڕانیش نەكەینەوە بەهێزەكەی جاران بیكەینە هێزێكی كاریگەر. هاوڵاتی: مەسەلەی پۆستی رێكخەری گشتی لەناو گۆڕاندا بۆچی تائێستا یەكلایی نەبووەتەوە؟ مستەفا سەید قادر: رێكخەری گشتی بەهەڵبژاردن دەبێت، ئێمە دەستورێكمان هەیە تا ئەوكاتەی كۆنفرانس دەبەستین ئەو دەستورە هەر هەموارێكی تێدابكرێت یاخود نەكرێت، رێكخەر بەهەڵبژاردن یەكلایی دەكرێتەوە، بۆ ئەوەش چاوەڕوانی پرۆسەی ئاشتكردنەوەی هاوڕێكانمان دەكەین بزانین چەند دەتوانین ئاشت ببینەوە ئەوكاتە پێویستمان بەوە دەبێت هەم كۆنفرانس ببەستین و هەمواری دەستورەكەمان بكەینەوە ، ئەوكاتیش هەڵبژاردنێك دەكرێت لەخوارەوە بۆ سەرەوە تاڕێكخەری گشتی گۆڕان.

سازدانی: سەركۆ جەمال ئەندامێكی پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) ئاشكرای دەكات لەباشوری كوردستانەوە رێگری لەپێنج هەزار دەنگدەری كورد كراوە بگەڕێنەوە و دەشڵێت:» لەفڕۆكەخانەكانی توركیا بەشێك لەو گەشتانەی بۆ باكوری كوردستان بوون رێگرییان لێكراوە بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە». حەسەن ئوزگونەش پەرلەمانتاری هەدەپەی شڕناخ كە لەهەڵبژاردنی 14 ی ئایاری 2023 پارتەكەیان لەژێر ناوی پارتی چەپی سەوز بەشداری هەڵبژاردنی كرد، لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی باس لەهۆكاری دەنگدانیان بەكاندیدی جەهەپە بۆ سەرۆكایەتی كۆماری توركیاو كەمبوونەوەی دەنگەكانیان دەكات. هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئەو ئامانجەی دەیانویست بەدینەهات و نەیانتوانیوە لیستەكەیان بناسێنن. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كەئۆپۆزسیۆنی توركیا بەگشتی شەش مانگ زیاترە فشاری لەسەرەو چاوەڕوانی ئەو ئەنجامەش نەبوون.   : پرۆسەی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی گشتی لەتوركیا چۆن بەڕێوەچوو؟ حەسەن ئوزگونەش: دەمانویست لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، كەمال كلچدار ئۆغلۆ سەربكەوێت، هەم لەهەڵبژاردنی پەرلەماندا ئامانجمان ئەوەبوو زیاتر لە 75 كاندیدمان دەربچێت و تەنانەت خەڵك و سیاسەتمەدارانی ئێمە ئامانجیان زۆر لەوە زیاتر بوو دەیانویست سەد پەرلەمانتاری پارتی چەپی سەوز بچێتە پەرلەمانی توركیا، بەڵام ئێستا 65 كاندید دەرچوون. هەروەها هاوپەیمانی كۆمار(ئەكەپە، مەهەپە) زیاتر لە 320 پەرلەمانتاریان دەبێت، لەبەرئەوە ئامانجەكانی ئۆپۆزسیۆن بەدەست نەهاتووە، بەشێكی هۆكارەكەش ئەوەیە فشارێكی زۆر لەسەر سندوقەكان لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە پەیڕەو كراوەو ساختەكاری زۆریش ئەنجامدراوە و هێزی دەوڵەت و میدیاكانی توركیا خرانە خزمەتی ئاكپارتی و مەهەپەوە. تەنانەت لەكاتی هەڵبژاردنەكان وەزیرو دەسەڵاتدارانی دەوڵەت بێلایەن نەمانەوە و هەموو توانایەكی دەوڵەتیان بەكارهێنا بۆ ساختەكاری و فشار لەسەر خەڵك. : ساختەكاری و فشارەكان بەو قەبارەیە بوون ئەنجامەكان بگۆڕێت؟ حەسەن ئوزگونەش: لەزۆر جێگەدا دەركەوتووە كە لیژنەكانی سەر سندوق لایەندارییان بۆ ئاكپارتی و رەجەب تەیب ئەردۆغان كردووە تەنانەت لەئەوروپاش، جگە لەوەی لەهەندێك ناوچە بەئاشكرا ساختەكارییان لەبەرژەوەندی دەسەڵات ئەنجامدا، ئۆپۆزسیۆنی توركیا بەگشتی شەش مانگ زیاترە فشاری لەسەرەو ئەوانیش چاوەڕوانی ئەو ئەنجامە نەبوون، لەئەنجامی ساختەكارییەكانیش هیچ لێپرسینەوەیەك لەدامودەزگاكان نەكراوە، بۆیە كلچدار ئۆغلۆ وتی» روسیا دەیەوێت ساختەكاری بكات لەبەرژەوەندی ئاكپارتی و مەهەپە بۆیە ئەوە قبوڵ ناكەن»، ئەمەش دەرئەنجامی ئاشكرابوونی ساختەكاریەكانە هەرچەندە تائێستا قەبارەی ساختەكارییەكان روون نییە چەندێكە، بەڵام هەر روون دەبێتەوە. : بەدەرچوونەوەی ئەردۆغان بۆ سەرۆك كۆماری توركیا فشارەكان لەسەر پارتی چەپی سەوزو كورد زیاتر دەبێت؟ حەسەن ئوزگونەش: زیاتر لە 30 ساڵە كە سیاسەت دەكەین فشارمان لەسەربووەو ئەمە 11 یەمین جارە پارتی دیكە دروستدەكەین و هەزاران كەسمان خراوەتە زیندان و دەیان سەرۆك شارەوانیش پۆستەكانیان لێوەرگیراوەتەوەو قەیووم لەجێگەیان دانراوە.  وەزیرێكی ئاكپارتی خۆی بەئێمەی وت كاتێك هەدەپە بەشێك لەشارەوانیەكانی بردەوە ئەردۆغان وتبووی كە لەوان توڕەین و بۆیە بڕیارماندا 59 شارەوانی لەدەستی هەدەپە دەربهێنین، دەیان بەرپرس و نوێنەری ئێمە هەڵاتن بۆ ئەوروپا لەژێر فشاردا و دەیانی دیكەش لەزیندانەكاندان. ئێمە كە دەنگماندا بە كلچدار ئۆغلۆ لەپێناو ئەوەی ئەگەر دەربچێت دۆخێكی نوێ بێتە ئاراوە هەم بۆ گەلی كورد و هەم بۆ توركیا، بۆیە تائێستا چی فشارێك هەبووە بەدەرچوونەوەی ئاكپارتی و مەهەپە ئەو فشارانە بەردەوام دەبن و زیاتریش دەبن. : ئەردۆغان لە بانگەشەی هەڵبژاردن وتی ئەگەر دەربچێتەوە ڕێگەنادات سەڵاحەدین دەمیرتاش لەزیندان ئازاد ببێت، ئێوە چی دەكەن بۆ ئازادكردنی؟ حەسەن ئوزگونەش: سەڵاحەدین دەمیرتاش لە 2016 ەوە لەزیندانە، بەڵام ئەو بەتەنیا نییە لەزیندان، نزیكەی حەوت هەزار كادرو بەرپرسی هەدەپە و سیاسەتمەدار و رۆژنامەوان لەزیندانەكانی دەوڵەتدان. بەردەوام كار بۆ ئازادكردنی ئەوان و كەمكردنەوەی فشاری سەر ئیمراڵی دەكەین، تێكۆشانەكانمان بۆ ئازادكردنی چالاكوان و سیاسەتمەدارانی هەدەپەو كورد بەردەوام دەبێت. : لەكۆی 600 كورسی پەرلەمان زیاتر لە 120 كورسی بەر ناوچە كوردیەكان دەكەوێت، ئێستا روون بووەتەوە كورد چەند كورسی لەناوچە كوردییەكان بەدەستهێناوە؟ حەسەن ئوزگونەش: نازانین لەنێوان لایەنەكانی دیكە بەوردی چەند كورد هەیە، بەڵام ئەوەی جێگەی نیگەرانییە لەناوچەكانی وەك كەهرەمان مەرەش، دیلۆك، سەمسور، مەلاتیە، رحا، كە ناوچەی كوردستانین تەنانەت ئەرزڕۆم و هێڵی سنوری رۆژئاوای كوردستان دەنگی كورد وەك پێویست نییە، هۆكارەكەش ئەوەیە بەشێك لەدانیشتوانی ئەو ناوچانە بەشێوەیەكی تایبەت كاریان لەسەركراوە و بەدەوڵەتەوە پەیوەست كراون و هەستی وڵاتپارێزی تێیاندا نەهێڵدراوە. زیاتر لە 15 شاری باكوری كوردستان %ی دەنگەكانی بۆ پارتی چەپی سەوز بووە، ئەوەی جێگەی داخە دەوڵەتی توركیا لەدروستبوونیەوە كاری لەسەر شارە گەورەكان كردووە و هەستی وڵاتپارێزی تێیدا بەبەرنامە لاواز كردووە و زۆرێكیان لەبەر ماڵی دنیاو بەرژەوەندی تایبەت هەستی وڵاتپارێزییان وەلاناوە. : دەتوانین بڵێین لەناوچە كوردیەكان چەند پەرلەمانتار چووەتە پەرلەمانی توركیا؟ حەسەن ئوزگونەش: ناتوانین بەپێی ئامارێكی ورد ئەوە بخەینەڕوو، هەرچییەكیش بڵێین تەنها هەڵسەنگاندنە، تائێستاش روون نییە ژمارەی كورد لەتوركیا چەندە، هەرچەندە ئامارە فەرمیەكان دەڵێن 15 ملیۆن كورد لەتوركیا هەیە، دەتوانین بڵێین ئەوانەی كوردن و دەچنە پەرلەمانی توركیا زیاتر لە 55 كەسن. : زیادبوونی دەنگی پارتی نەتەوەپەرستی توركیا هیچ مەترسییەكی بۆ ئایندەی پرسی كوردو چارەسەرەكەی هەیە؟ حەسەن ئوزگونەش: ئەوە راستییەكە لەوكاتەوەی ئێمە سیاسەت دەكەین لەتوركیا، دەوڵەتی توركیا بەمەبەست نەژادپەرستی پێشدەخات و نزیكەی 100 ساڵە نەژادپەرستی و ئاینپەرستی پەرەی پێدەدرێت و بووەتە سیاسەتی دەوڵەت و ئەوانەی بەشداری دەوڵەت دەكەن جگە لەمەهەپە چەندین پارتی دیكە هەن كە نەژادپەرستن ئێستا لەسەر ناوی ئاین ئاكپارتیش بووەتە نەتەوەپەرست. دەتوانین بڵێین 60٪ زیاتری پارتەكان نەتەوەپەرستن بەرامبەر كورد، بەڵام مەهەپە پێشڕەوییان دەكات، بۆیە بۆ ئایندەی چارەسەری پرسی كورد كێشەیەكی گەورەن و بۆ دیموكراسیش لەتوركیا كێشەیەكی گەورەن، لەسەر ئاستی دەرەوەش وێنای توركیا ناشرین دەكەن، بەڵام ئێمە سیاسەت بۆ ئەوە دەكەین نەتەوەپەرستی و ئاینپەرستی لەتوركیا نەهێڵین و ئەو دیوارەی دروستیان كردووە كەم بكەینەوە، تێكۆشانی ئێمە بۆ چارەسەری پرسی كورد لەتوركیا بەردەوامی دەبێت و كۆڵ نادەین. : بەشێكی زۆر لەچاودێران دەڵێن بەراورد بەهەڵبژاردنی ڕابردوو دەنگەكانی كوردو هەدەپە كەمیكردووە، ئایا هۆكارەكە جیاواز لەو فشارانەی باست كردن لەگەڵ داخستنی هەدەپە چ هۆكارێكی دیكەی هەیە؟ حەسەن ئوزگونەش: ڕاستی فشارەكان هۆكاری سەرەكی بوون، لەوانەش داخستنی شارەوانیەكانمان و دانانی قەیووم بۆیە ئەوان نەیانتوانی وەك پێویست كاربكەن، جگە لەوەی 10 ساڵە هەدەپە هەیە، بەڵام نەیانهێشت بەو ناوەی ناسراوە بەشداری هەڵبژاردن بكەین، لەكاتی هەڵبژاردنیشدا فێڵ لەبەشێك لەهاووڵاتیانی دەنگدەری ئێمە كراوە بەتایبەت ئەو بەساڵاچوانەی خوێندن و نووسین نازانن پێیان نەوتوون لیستی هەدەپە كامەیە، بەو كاتە كەمەش نەمانتوانیی لیستەكەمان بەگەلی خۆمان بناسێنین و دەنگدەری ئێمە هەبووە دەنگی داوە بەچەند پارتێك لەیەك كاتدا، جگە لەوەی لەدیوی باشوری كوردستانەوە رێگری لەپێنج هەزار دەنگدەری كورد كراوە بگەڕێنەوە، لەفڕۆكەخانەكانی توركیاش بەشێك لەو گەشتانەی بۆ باكوری كوردستان بوون رێگرییان لێكراوە بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە، هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەبووە كە رێگری بكەن لەوەی ئێمە دەنگی پێویست بهێنین، جگە لەوەش هۆكارەكانی كەمبوونەوەی دەنگەكان پێویستی بەلێكۆڵینەوەو بەخۆداچوونەوە هەیە. : هوداپار پارتێكی ئیسلامی نوێ نییە لەتوركیا و باكوری كوردستان، چی بەرژەوەندییەكیان هەیە لەگەڵ ئاكپارتی وا پشتیوانیان دەكەن؟ حەسەن ئوزگونەش: ئەو پارتە لەهێڵی حزبوڵای توركیا و دەستی هەیە لە كوشتاری كوردانی باكور، كاتێك ئێمە مامۆستا بووین لەسەندیكای ئێمە 24 كەس بەدەستی ئەوان كوژرا جگە لەوەش نزیكەی 17 هەزارو 500 كەسی مەدەنی لەباكوری كوردستان لەلایەن ئەو حزبەو حزبوڵا و ژیتەم كوژراون.  دەوڵەت هیچی نەكرد بۆ بەسزاگەیاندنیان ئەوان دژی كوردانی وڵاتپارێز وەستانەوە و بۆ ئەوەش هاوپەیمانییان لەگەڵ ئاكپارتی و مەهەپە كردووەو لەكاتی شەڕی عەفرین و كۆبانێ پشتیوانی نەژادپەرستانیان دەكردو بانگەشەی داعشیان بڵاودەكردەوە. كوردبوونی ئەوان وەكو زەمانی ساڵانی هەشتاكانی باشوری كوردستانە كە مام جەلال وتی ئێمە پێنج هەزار پێشمەرگەمان هەیە، بەڵام زیاتر لە 170 هەزار كوردی جاش هەیە، كوردێك خۆی نەناسێت كەی كوردە با جلوبەرگیشی كوردی بێت یاخود لەكوردستان بێت.  

سازدانی: سەركۆ جەمال سەعید كاكەیی ئەندامی پێشووی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق و شارەزای بواری هەڵبژاردن، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لیستی دەنگدەرانی عێراق لەوەی هەرێم پاكترو دروسترەو دەشڵێت:" دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تەمەنی هەرێم كورتتر دەكاتەوە". سەعید كاكەیی لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:" هەڵبژاردنی هەرێم بەفرەبازنەیی بكرێت باشترە"، دەشڵێت:" بەچەند ڕێگایەك دەتوانرێت رێگری لەساختەكاری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكرێت". هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە "خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان كەمدەبێتەوە و كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان". هاوڵاتی: پێتانوایە لە 18-11-2023 دەتوانرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام بدرێت؟ سەعید كاكەیی: وەكو پێداویستیەكی سەرەكی و هەرە گرنگ پێویستە دەبێت لەو وادەیە تێنەپەڕێت، بەڵام بەپێی چ سیستەم و یاساو رێسایەك جارێ كۆمسیۆن خۆی كارا نەكراوەتەوە، یاساكەش تانەی لێدراوە لەگەڵ تازەكردنەوەی پەرلەمان و حكومەت، بۆیە ئەنجامی تانەكان كات و شێوازی هەڵبژاردنەكە دەستنیشان دەكات، بۆیە ئەستەمە تا تانەكان یەكلایی نەبنەوە بڵێین لەكاتی خۆیدا ئەنجامدەدرێت. هاوڵاتی: پێتوایە پارتی و یەكێتی سازان دەكەن لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن و كۆمسیۆن؟ سەعید كاكەیی: ئەگەر لەحاڵەتێكدا تانەكان لەدادگای فیدراڵی رەتكرایەوە، بەڵێ بێگومان دەبێت لەوكاتەی دیاریكراوە دەبێت هەڵبژاردن ئەنجامبدەن، بەڵام ئەگەر ئەو تانانەی دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و حكومەت و كۆمسیۆن كراون تێپەڕێندرێن ئەگەرێكی زۆرە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی عێراق خۆی سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات. هاوڵاتی: ئایا كۆمسیۆنی بەغدا دەتوانێت بەو ئاسانییە سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بكات؟ سەعید كاكەیی: زۆر بەئاسانی دەتوانن ئەو كارە بكەن، ئەوان لە 16 پارێزگا كادرو پسپۆڕو كەسی هونەرییان هەیە كەدەتوانن پرۆسەی هەڵبژاردن لەهەرێم دەستەبەر بكەن. داوا دەکەم لەگەڵ کارتی نیشتیمانی کارتی بایۆمەتری بەکاربهێنرێت بۆ دەنگدان ئەگەر بێت و كۆمسیۆن و كارمەندانی هەرێم دووربخرێنەوە ئەوان دەتوانن جێگەیان بگرنەوە، لەوانەشە كەسانێك هەبن رەخنە لەم قسەیەم بگرن، بەڵام هەرێمی كوردستان قەوارەیەكە لەچوارچێوەی عێراقدا بۆیە ئەوەی لەسەر هاووڵاتیەكی بەسرە جێبەجێ دەكرێت لەسەر هاووڵاتییەكی دهۆكیش جێبەجێدەكرێت، ئەگەر كۆمسیۆنی بەغدا سەرپەرشتی هەڵبژاردنی هەرێم بكات دەبێت ببێتە وانەیەك بۆ كۆمسیۆنی هەرێم كە بەخۆیاندا بچنەوەو گۆڕانكاری بكەن. هاوڵاتی: پێتوایە لیستی تۆماری دەنگدەرانی عێراق تا چ رادەیەك لەوەی هەرێم پاكترە؟ سەعید كاكەیی: ئەوەی عێراق لەئێستادا پاكترین و دروستترین داتایە، بۆیە خۆشم داكۆكی لەوە دەكەم كەئەوەی عێراق بەكاربهێندرێت نەك لیستی دەنگدەرانی هەرێم، چونكە ئەوەی هەرێم زیادەڕەوی زۆری تێدایەو لەهەمان كاتیشدا داوا دەكەم لەگەڵ كارتی نیشتیمانی كارتی بایۆمەتریش بەكاربهێندرێت بۆ دەنگدان، كارتی نیشتیمانی مەبەست لێی رێگریكردنە لەساختەكاری كەپێشتر رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئاوارەكان دەركراوە، كارتی نیشتیمانی وابەستەیە بەسەرژمێری گشتی،  بەڵام رەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بنەڕەتی نییە. هاوڵاتی: بۆ خەڵك هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەچوار بازنە یاخود یەك بازنە بكرێت باشترە؟ سەعید كاكەیی: پێمباشە هەر بەپێی دەستوری عێراق كە لەماددەی 49 و بڕگەی ئەلف دەستنیشان كراوە بۆهەر 100 هەزار هاووڵاتییەك نوێنەرێك هەبێت و بەپێی دانیشتوانی پارێزگاكان بازنە دەستنیشان بكرێت، واتە لەگەڵ فرە بازنەییدام، ئەگەر فرە بازنەییش نەكرێت، لانیكەم لەگەڵ هەشت بازنەییدام، واتە چوار پارێزگاكەی هەرێم و چوار ئیدارە سەربەخۆكەی هەرێم، واتا هاوشێوەی پارێزگاكانی سلێمانی و هەولێرو دهۆك و هەڵەبجە ( ئیدارەی (گەرمیان، راپەرین، سۆران، زاخۆ) بازنەی تایبەت بەخۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی نوێنەری پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكان بگەنە پەرلەمان و نوێنەرایەتی راستەقینەی ناوچەكانی خۆیان بكەن.  پێشتر ڕەگەزنامەو ناسنامەی باری شارستانی بۆ ئەو ئاوارانەی لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن دەرکراوە هاوڵاتی: بەردەوام لایەنەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتی گلەیی لەئەنجامدانی ساختەكاری هەڵبژاردن دەكەن، پێتانوایە بەچ رێگایەك رێگری لەساختەكاریەكان دەكرێت؟ سەعید كاكەیی: یەكەم رێگا ئەوەیە كەداتاكانی كۆمسیۆنی عێراق بەكاربهێندرێت، دووەم رێگاش ئەوەیە كارتی نیشتیمانی و بایۆمەتری بەكاربهێندرێت، سێیەم رێگا فرەبازنەیی بێت، چوارەمیش پرسی بایكۆت لەمێشكی دەنگدەردا نەمێنێت، چونكە لەعێراق نە یاسایەك نە رێسایەك هەیە رێژەیەك دەستنیشان بكات بۆ بەشەرعیبوونی هەڵبژاردنەكان، واتا ئەگەر بێت و لەسەدا یەكی خەڵكیش بەشداری هەڵبژاردن بكەن لەعێراق بەپێی یاسای هەڵبژاردن ئەو ئەنجامە قبوڵە.  بۆیە باشترین رێگا بەشداری كارای خەڵكە لەهەڵبژاردن، خۆ هەموو حزب و كاندیدەكان گەندەڵ نین و دەتوانرێت ئەگەر حزبەكەشی بەدڵ نەبێت دەنگدەرەكە كاندیدێكی ناوچەكەی خۆی هەڵبژێرێت، بەوەش بەدوو رێگا رێگری لەساختەكاری دەكرێت یەكەم كەلێن دروست ناكەیت تاحزبەكان ساختەكاری بكەن، هەروەها ئەگەر خەڵك كەمتر بچێت بۆ دەنگدان نرخی كورسییەكان كەمدەبێتەوەو كەسی ناشایستە دەگاتە پەرلەمان. هاوڵاتی: یەكێتی دەڵێت سلێمانی و هەڵەبجە بەپێی تۆماری دەنگدەرانی بەغداو بەچوار بازنەیی 45 كورسییان بەردەكەوێت، بەڵام ئەگەر یەك بازنە بێت 38 كورسییان بەردەكەوێت ئەم قسەیە تاچەند دروستە؟ سەعید كاكەیی: بەپێی یاسا بەرقەرارەكان شتی وانییە، هەرێمی كوردستان بریتییە لەچوار پارێزگا كەواتە بەپێی دانیشتوان كورسیەكان بەسەر دەنگدەران و دانیشتواندا دابەشدەكرێت. هاوڵاتی: ئەگەر هەڵبژاردن دواخرا پێتانوایە ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا تێڕوانینیان بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەگۆڕێت؟ سەعید كاكەیی: كەسایەتی مەعنەوی هەرێم لەدەرەوە لێی دراوە، ئەم دەسەڵاتە گەندەڵە پێگەی هەرێمی خستووەتە ژێر گومانەوە، بۆ ئەوەی ئەو كەسایەتی و پێگەیە بگەڕێتەوە ئەركەكە دەكەوێتە سەرشانی دەنگدەران و داكۆكی لەوەبكەن هەڵبژاردن بەزووترین كات بكرێت و بەشداری كارایان تێیدا هەبێت، یەك رۆژ دواخستنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پێگەی ئەم هەرێمە كەمترو تەمەنی كورتتر دەكاتەوە.  

سازدانی: سەركۆ جەمال ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی دەڵێت:» تائێستا سەرۆكی هەرێم هەوڵیداوە كێشەكان  چارەسەر بكات، بەڵام لەڕاستیدا بەتەنیا لەسەرۆكایەتی هەرێم نییە، بەڵكو دەبێت یەكێتی و پارتی خۆیان پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن». ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و لێپرسراوی مەكتەبی راگەیاندنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» رێڕەوی ئەم حكومەتە دەبێت راست بكرێتەوە، ئەو حكومەتەی ئێستا بەو كێشانەوە كەهەیەتی هەمان ئەو حكومەتە نییە كەئێمە لەسەری رێككەوتین». هاوكات، جەختلەوەشدەكاتەوە كە» یەكێتی پێیوایە ئێستاش بۆ چارەسەری كێشەكان پێویستە لەگەڵ پارتیدا كاربكات، بەڵام دەبێت ویستێكی هاوبەش هەبێت».   هاوڵاتی: دۆخی هەرێمی كورستان لەئێستادا چۆن دەبینن بەگشتی؟ ستران عەبدوڵا: دۆخی هەرێمی كوردستان لەكێشەدایە، بەهۆی پەیوەندیەكانمان لەگەڵ بەغدا، تائێستا نەمانتوانیوە رێكیبخەینەوە، نەمانتوانیوە هەم باگراوندێكی دەستوری هەم باگراوندێكی وای بدەینێ كە بۆ مافەكانی گەلی كورد هەموو جارێك ناچار نەبین بچینە ناو دانوستانەوە. لەكوردستان كێشەی هەرە زەق ژیان و گوزەرانی خەڵكە و بابەتی دۆخی سیاسی لەشوێنی خۆیەتی، عادەتەن تەنگژە سیاسییەكان كە لەهەر وڵاتێك دەگەنە بنبەست لەهەر وڵاتێكی ئاسایی چارەسەرەكەی بەهەڵبژاردن دەبێت لەڕێگەی دیموكراسییەوە، بەڵام ئەمە لەكوردستان كێشەی زۆری تێدایە، چونكە یاساكانی هەڵبژاردن و رێوشوێنەكانی وادەكات هەڵبژاردنێكی شەفاف و دیموكراسی لەكوردستان مەیسەر ببێت، بەڵام بابەتی هەڵبژاردن و ئەپدەیتكردنەوەی دیموكراسی لەكوردستان لەجیاتی ئەوەی دەرچە بێت بۆ چارەسەری كێشەكان خۆشی بووەتە بەشێك لەكێشەكان. هاوڵاتی: مەسعود بارزانی پەیامێكی بڵاوكردۆتەوەو داوا دەكات هەڵبژاردن لە 18 ی 11 بەڕێوەبچێت، بەم دۆخەوە یەكێتی ئامادەیە بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە؟ ستران عەبدوڵا: قسە لەسەر قسەی كاك مەسعود ناكەم، ئارەزووی هەموومانە هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت، بەڵام هەڵبژاردن خۆی عادەتەن كەدەكرێت لەكوردستان و عێراق و وڵاتانیش خەرجیی و كەمپینی زۆری دەوێت، ئەم كەمپینە دەبێت جۆرێك لەگۆڕانكاری دروست بكات لەپرۆسەی سیاسی، بەم هەلومەرجەی كەئێستا هەیە من هەموو جارێك دەڵێم ناوبژیوانەكانی هەڵبژاردن كە بریتین لەكۆمسیۆن و یاسای هەڵبژاردنەكان.  هەروەها ئەوەی وادەكات هەڵبژاردنێك شەفاف بێت لەئارادا نییە، لەبەرئەوە قسە لەسەر مەسەلە مەبدەئییەكە نییە كەهەم یەكێتی و هەموو هێزێكی سیاسی دەربەست لەكوردستاندا لەگەڵ ئەوەدایە كەهەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت، خۆزگە ساڵی رابردوو بكرایە كەهەلومەرجی خۆی بوو، بەڵام كە نەكرا دیارە ئەو كێشانە هەر ماونەتەوەو چارەسەر نەكراون. هاوڵاتی: تیمی یەكێتی چەند داواكارییەكیان داوە بەحكومەت، پێتانوایە سەرۆكی حكومەت دەتوانێت جێبەجێی بكات؟ ستران عەبدوڵا: دەبێت لەتیمی حكومەت و پارتی بپرسن، بەڵام یەكێتی و تیمەكەی ناوەڕۆكی ئەو داخوازیانەی هەیانە نە ناكۆكە لەگەڵ بەرنامەی حكومەتی هەرێم كەڕایگەیاندووەو سەرۆكی حكومەتیش لەپەرلەمان باسی كرد، نە ناكۆكە لەگەڵ ئەو رێككەوتنەی لەنێوان یەكێتی و پارتی بۆ هاتنە ناو حكومەت لەكابینەی نۆ واژۆیان كردو لەسەر بنەمای ئەوەش حكومەت پێكهات، هەروەها ناكۆكیش نییە لەگەڵ بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان، لابردنی ئەو گەمارۆ و نادادپەروەریەی لەبەرانبەر سلێمانی هەیە بەشێكە لەداواكاریەكانی خەڵكی كوردستان و خەڵكی سلێمانیش، باوەڕناكەم خەڵكی هەولێرو دهۆك لێیان بپرسی بڵێی حەزدەكەن نادادپەروەری هەبێت لەبەرامبەر سلێمانی بڵێن بەڵێ، ئاشكرایە نادادپەروەرییەكە هۆكارێكی سیاسییە بەداخەوە خراپ ئیدارەدانی حكومەتە. هاوڵاتی: تیمی یەكێتی لەحكومەت ئەگەر داواكارییەكان جێبەجێ نەكرێ چ رێگایەكی دیكە دەگرنەبەر؟ ستران عەبدوڵا: ناتوانم لەبری حكومەت قسە بكەم چونكە كاك قوباد لەمەكتەبی سیاسی نوێنەرایەتی ئێمە دەكات بەهەموو پشتیوانییەك بۆ تیمەكەی، بەڵام وەكو مەسەلەی مەبدەئی ئەو داخوازیانەی تیمی یەكێتی رایگەیاندووە مەكتەبی سیاسی و یەكێتی پشتیوانی دەكات. هاوڵاتی: نیگەرانی یەكێتی بەرامبەر پارتی تەنها ئابڵوقەی داراییە، یان شتی دیكەیە؟ ستران عەبدوڵا: با ئەوە باس بكەم پەیوەست بوون بەدارایی پەیوەست نییە بەدارایی یەكێتییەوە، پەیوەستە بەژیان و گوزەرانی خەڵكەوە، دیوێكی دیكەشیان لەڕاستیدا هەر پەیوەست نییە بەبواری دارایی، بەڵكو ئەمنییشە. یەكێتی ئەو بانگەشە ئەمنیانەی كە باسدەكرێت لەسەر كەیسی شەهید هاوكار جاف و كەیسەكانی دیكە پێیوایە لەگرێكوێرەكەوە  كەیسی هاوكار جاف پێویست دەكات لیژنەیەكی هاوبەشی پارتی و یەكێتی بەئاگاداری هاوپەیمانان ئەو كێشەیە چارەسەر بكەن. ستران عەبدوڵا: "كەیسی هاوكار جاف پێویست دەكات لیژنەیەكی هاوبەشی پارتی و یەكێتی بەئاگاداری هاوپەیمانان ئەو كێشەیە چارەسەر بكەن" پێمانوانیە ئەو داواكارییە پێچەوانەی ویستە ئەمنیەكانی خەڵكی كوردستان بێت یاخود پێچەوانەی یاسا بێت، بەشێكی دیكەی كە باسی نادادپەروەری دەكەیت لەڕووی ئیداری و داراییەوە ئێ خۆ ئەمە سەردەكێشێت بۆ زۆر كێشەی سیاسی و ئەمنیی و ژیانی خەڵكیش، چونكە كەژیانی خەڵك باش نەبێت و نادادپەروەری هەبێت ناكۆكی دروستدەكات وەك ئەوەی مەسەلەن موچەی خانەنشینانی یەكێتی بڕدراوە لەبەرامبەری كەیسێكی دیكە دروستدەكرێت، مانای وایە كێشە كێشە لەگەڵ خۆی دەهێنێت. مەسەلەكە دارایی نییە، خۆ كێشەكانی هەرێمیش لەگەڵ بەغدا باکگراوندێكی دارایی هەیە بەس خۆ كەس نەیوتووە تەنها مەسەلە پارەیە، بەڵكو مەسەلە ئەوەیە كە چارەسەری كێشە داراییەكان رێگا بۆ چارەسەری كێشەكانی دیكەش دەكاتەوە، وەك كوردەواری دەڵێت كاسەی پڕ ئاشتی ماڵە. هاوڵاتی: بڕینی بودجەی دژەتیرۆری یەكێتی لەلایەن پارتی و ئەنجومەنی ئاسایشەوە تا چەند رۆڵی هەبووە لەقوڵبوونەوەی ململانێی پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: دەزگایەكی ئەمنیی كەڕۆڵی هەیە لەپاراستنی ئەمنیەتی كوردستان و رۆڵی هەیە لەبەرەنگاربوونەوەی تیرۆرو بەشێكە لەهاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەیان چالاكی هاوبەشی هەیە لەگەڵ هاوپەیمانان و دژەتیرۆری عێراق، دەیان جاریش بەهانای دژەتیرۆری پارتییەوە چووە لەچارەسەری زۆر كێشەی ئەمنیی، بۆیە ئەم دەزگایە حەق نییە بێ بودجە بكرێت، دەبێت هۆكارێك هەبێت هەر ئەوە نییە پارەیەكەو بڕدراوە بەڵكو دەزگای ئەمنیی كوردستان دەكەیتە دوو كەرتەوە كەئەمەش مەترسییەكی زۆر گەورەیە. هاوڵاتی: پێتانوایە پارتی رۆڵی هەبووە لەداخستنی ئاسمانی توركیا بەڕووی فڕۆكەخانەی سلێمانی؟ ستران عەبدوڵا: تیمی حكومەتی پارتی ئیدارەی ئەو دۆسیەیە بەباشی ناكات، زۆرجاریش ئەوەمان وتووە كە قسە لەسەر ئەوە دەكەین و دەڵێین گروپێك لەپارتی ئەوەدەكات مانای ئەوە نییە، ئێمە بمانەوێت ناكۆكی دروستبكەین، بەپێچەوانەوە باسكردنی ئەوەی كە گروپێكە لەناو پارتی مانای ئەوەیە كە كێشەكە بۆی هەیە چارەسەر ببێت، دەكەوێتە سەرشانی پارتی كەئەم گروپە تێبگەیەنێت كە بەمشێوەیە ئیدارەی پەیوەندیەكی باش لەگەڵ حزبێكی رەسەن و سەرەكی لەحوكمڕانی كوردستان وەكو یەكێتی ناكرێت. هاوڵاتی: كێشەكانی یەكێتی و پارتی چۆن چارەسەر دەكرێت؟ ستران عەبدوڵا: چارەسەر جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنەیە كە لەنێوان یەكێتی و پارتی لەساڵی 2018 كراوە، دوو خاڵی جەوهەری تێدایە زۆر گرنگە، دوو رێككەوتن لەخۆدەگرێت یەكێكیان لەسەر بەشداریكردنی یەكێتییە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان و یەك شتی تیانیە سەروو ئیستحقاقی یەكێتی بێت، مەسەلەن چەندی بەركەوتووە لەبەركەوتەی دامودەزگاكان ئەوەندەی وەرگرتووەو كەسیش منەت بەسەر یەكێتییەوە نەكات، چونكە ئیستحقاقی دەنگەكانی خۆیەتی، بەشی دووەمی رێككەوتنەكەش پەیوەندی بەئیدارەی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیەكانی هەرێم و بەغداوە هەیە. هەروەها پەیوەندی بەناوچە دابڕاوەكانی هەرێمەوە هەیە، مەسەلەن تائێستاش بەداخەوە ئەوە جێبەجێ نەكراوە كەپارێزگارێكی كورد بۆ كەركوك دابنرێت كەئەوەش یەكێك لەمەرجەكانی بەشداریكردنی یەكێتی بووە لەحكومەت، بەڵام پارتی جێبەجێی نەكردووە و تائێستا پارێزگارێكی عەرەب لەكەركوك هەیە كەهەموو رۆژێك چەلەحانێی ئەوەیە كە كێ دۆستیەتی و كێ دووژمنیەتی. مەسەلەكە نە دۆستە و نە دووژمن، ئەگەر رێككەوتنەكە جێبەجێ بكرایە ئێستا پارێزگارێكی كورد لەكەركوك حوكمی دەكرد، رێگاشی بۆ ئەوە خۆشدەكرد كەپرۆسەی سیاسی لەكەركوك ئەپدەیت بكرێتەوە و خەڵك تێبگات كە ئەو شارە شارێكی كوردستانییە. ئەگەر بمانەوێت پەیوەندییەكە رێكبخەینەوە و بچینە سەر ئەو بنەمایەی كە یەكێتی داواكارییەكی زیاتری نیە لەوەی لەسەری رێككەوتنی كردووە، رێككەوتنی 2018 رێككەوتنێكە كە سەركردایەتی یەكێتی پێش كۆنگرە ئەنجامیداوەو لەلایەنی یەكێتی كاك كۆسرەت كە ئەوكات جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی بوو، لەلایەنی پارتیش كاك نێچیرڤان بارزانی بوو كەئێستا سەرۆكی هەرێمی واژۆیان كردووە، دەبێت یان ئەو رێككەوتنە جێبەجێ بكرێت یاخود رێككەوتنێكی دیكەی هاوشێوە بەهەمان ناوەڕۆك جێبەجێبكرێت.  داواكاری یەكێتی ئەوە نییە پەنجا بەپەنجا بێت وەك هەندێك جار بانگەشەی بۆ دەكرێت بەڵكو ئەوەیە كە بابەتی ئیستحقاقی هەڵبژاردن لەشوێنی خۆی، بەڵام بابەتی بەرپرسیارێتی هەڵگرتن و هاوبەشی و بەشداریكردن لەحوكمڕانی دەبێت رەچاو بكرێت هاوڵاتی: سەرۆكی هەرێم دەتوانێت رۆڵی هەبێت لەچارەسەركردنی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: تائێستا سەرۆكی هەرێم هەوڵیداوە كێشەكان چارەسەر بكات، بەڵام كێشەكان لەڕاستیدا بەتەنیا لەسەرۆكایەتی هەرێم نییە، بەڵكو ئەوەیە كەدەبێت یەكێتی و پارتی خۆیان پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن، بەڵام بەداخەوە تائێستا پارتی وەڵامدانەوەی نەبووە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، وەكو سەرۆكی یەكێتی هەڤاڵ بافڵ جەلال تاڵەبانی وتی چەند جارێك یەكێتی هەوڵیداوە كۆبوونەوە ببێت سەیر دەكەیت شتێكی لابەلا پڕۆسەكە پەكدەخات. شەرت نییە هەر مەسەلەی هاوكار جاف بێت هەر رۆژەی بەناوی كێشەیەكەوە ئەو پڕۆسەیە پەكدەخرێت، پێمانوایە ئەگەر پێكەوە بەیەك پاكێج چارەسەریش ناكرێت با شتە زەحمەتەكان دەستپێبكەین بۆ نموونە یەكێتی مەكتەبی هەڵبژاردنی راسپارد كە لەگەڵ برادەرانی پارتی بگەنە رێككەوتن و یەكێتی لەگەڵ یەكگرتوو و كۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕانیش دانیشتن پێكەوەو هەرچوار لامان هەر ئەو داواكاریانەمان هەبووە بۆ پرۆسەی دیموكراسی و هەڵبژاردن، بەڵام پارتی هەموو ئەو پێشنیارانەی پەسەندیش كران لێی پەشیمان بووەتەوە. ئەو پێشنیارانەی نەتەوەیەكگرتووەكانیش كردوویەتی جگە لەپێشنیاری هەر چوار لایەنەكە، كە تەنگەتاو دەبن رازی دەبن لەسەری، بەڵام دواتر خۆیانی لێ دەدزنەوە، پێمانوایە پارتی لەبری ئەوەی لەڕاگەیاندنەكانەوە باسی ئەنجامدانی هەڵبژاردن بكات بێتە سەر ئەوەی رێوشوێنەكانی هەڵبژاردنێكی شەفاف دابین بكرێت. هاوڵاتی: سەرۆكی حكومەت بەمەبەست سزای سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان و راپەڕین دەدات؟ ستران عەبدوڵا: ئیدارەی كابینەی نۆ وەفادار نەبوو بۆ ئەو بەڵێنانەی لەسوێندخواردنەكەیدا پێشكەشی جەماوەری خەڵكی كوردستانی كردووە، خۆشگوزەرانی نەهات، چاكسازی نەكرا. ئیتر حكومەتێك بەكۆمەڵێك ناونیشانەوە دەناسرێتەوە ئەگەر ئەو داواكاریانەی خەڵك هەیەتی جێبەجێی نەكات، ناتوانێت بڵێت سەركەوتوو بووم، ناشتوانێت بیخاتە ئەستۆی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی یان بیخاتە ئەستۆی كێشە ناوخۆییەكانی پارتی. پارتی كۆنگرەی كرد سەرۆكی حكومەت بووەتە جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی پێویست بوو ئەوە پاڵپشتییەكی پتەو بێت بۆ باشتركردنی رۆڵی سەرۆكی حكومەت لەچارەسەركردنی كێشەكان و كابینەی نۆ، لەبەرئەوە مەیخەنە ئەستۆی كێشەكانی یەكێتی بەڵكو بیخەنە ئەستۆی ئەو پاڵپشتیەی كۆنگرەی پارتی كردی بۆ مەسرور بارزانی، بەڵام تائێستا دەرئەنجامێكمان نەبینیوە. هاوڵاتی: رێككەوتنی نێوان عێراق و هەرێم دەبێتە دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی؟ ستران عەبدوڵا: رێككەوتنی نێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان رێگە خۆشدەكات بۆ چارەسەركردنی زۆرێك لەو كێشانەی كە پەیوەندییان بەلایەنی ئابورییەوە هەیە، چونكە زۆرێك لەكێشەكان بەهۆی ئابوری سەربەخۆوە بوون بەبێ ئەوەی ئەو سیاسەتە چوارچێوەیەكی باشی دەستوری هەبێت.  بێگومان ئەم رێككەوتنە كاریگەری دەبێت بۆ چارەسەری كێشەكان، ئەوەی كە روونە پارتییە ئیدارەی دۆسیەی پەیوەندیەكان دەكات لەگەڵ بەغدا كەئەو كێشانەش نەتوانێت چارەسەربكات بەڕاستی لەئەستۆی ئەوانە، چونكە یەكێتی لەو ماوەیەی كەبایكۆتی ئەنجومەنی وەزیرانی كردووە رێككەوتنی نێوان هەرێم و عێراق كرا سەرەڕای ئەوەش دەستخۆشی كردو نەیوت لەبەر ئەوەی یەكێتی تێدا نییە باهەڵبوەشێتەوە. پێمانوایە رێككەوتنەكە داواكارییەكی كۆنی یەكێتییە با لەساتی رێككەوتنەكەشدا یەكێتی بەشدار نەبووبێت گرنگ ئەوەیە كێشەكانی خەڵك چارەسەرببێت و ژیان و گوزەرانی خەڵك باش ببێت. هاوڵاتی: یەكێتی بەشدارە لەحكومەتی سودانی، چ رۆڵێكتان هەبوو لەڕێكەوتنی هەرێم و عێراق كەبەردەوام یەكێتی داوای كردوە، رێكەوتن لەگەڵ بەغدا كێشەكان چارەسەر دەكات؟ ستران عەبدوڵا: داخوازیەكانی یەكێتی دەستوری بوون و  هاندانیشە چونكە بەشێكی سەرەكیین لەحوكمڕانی كوردستان هەموو كات بەو ئاڕاستەیە كارمان كردووە، مەسەلەن كاك قوباد كەسەرۆكی تیمی یەكێتی بووە لەحكومەتی هەرێم چەند جارێك دانوستانی دژوارو بەسەبری لەگەڵ لایەنی عێراقی كردووە، كە باسی رێككەوتنیش دەكەین لەگەڵ بەغدا پێمان وانییە هەموو شتێك لەبەغدا رێكوپێك و ساغە، بەڵام پێمان وایە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی كوردستان ئەوە دەهێنێت كە ماندوو بین پێوەی و دانوستانێكی رێكوپێك بكەین، نەك وەفدێك بڕوات و بەخێرایی بگەڕێتەوە. یەكێتی بەشێكە لەهاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەتی عێراق، وەكو پارتی بەشێكە لەو حكومەتەو بەشی هەیە، لەڕێگەی ئەو هاوپەیمانییەوە كە كۆبوونەوەی خۆی دەكات كێشەكان چارەسەر دەكرێن و هەر لەو هاوپەیمانێتیەشدا باس لەپێویستی رێككەوتنی هەرێم و عێراق كرا. ئەو قسانەشی كەڕەنگە حكومەت نەیگەیەنێتە بەغدا یەكێتی لەڕێگەی ئەو هاوپەیمانێتیەوەو سەرۆك بافڵ جەلاڵ تاڵەبانی بەبەشداریكردن لەكۆبوونەوەكانیان راستەوخۆ دەیگەیەنێت، بۆ ئەوەی ئیدارەیەكی باشتری حوكمڕانی هەبێت لەكوردستان و عێراقیشدا. هاوڵاتی: ئایا فشار هەیە بۆ رێككەوتنتان لەگەڵ پارتی؟ كەداواكاری زۆرێك لەوڵاتانی نێودەوڵەتی و كەسایەتی ناوخۆییە؟ ستران عەبدوڵا: ئێمە ناوی نانێین فشار، بەڵام داخوازی دۆستەكانی كوردستانەو مەنتیقییە كە ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن، بەڵام خۆ چارەسەر ناونیشانەكەی روونە، دەبێت ئەو كێشانە چارەسەر بكرێت كە هەلومەرجی سیاسی ئاڵۆز كردووە، بەجۆرێك نە لەگەڵ بەغدا پەیوەندی خراپ بێت نە لەگەڵ دەوروبەر نە لەگەڵ میللەتەكەی خۆشمان. هاوڵاتی: ئایا پارتی و یەكێتی پێویستیان بەنێوەندگیر هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان؟ ستران عەبدوڵا: ئەگەر پێویست بێت یەكێتی و پارتی خۆیان دەتوانن راستەوخۆ قسە بكەن، بێگومان هەر كەسێك دەستپێشخەری بكات یەكێتی رەتیناكاتەوە، چونكە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەكانە، ئێمە ناوی نانێین كێشەكانی نێوان یەكێتی و پارتی حەزدەكەم تەئكید لەمە بكەمەوە ئێمە ناوی دەنێین ئەو كێشانەی خەڵكی كوردستان لەگەڵ حوكمڕانیدا هەیەتی و ئێمە پشتیوانی دەكەین، چونكە پێمانوایە گرنگترە لەوەی كەچەند وەزارەتمان هەیە لەحوكمڕانیكردندا، زۆر گرنگە خەڵكی كوردستان ئەو كێشانە بەچارەسەركراوی ببینن، بۆیە لەڕاستیدا كێشەی ئێمە نییە بەڵكو كێشەی خەڵكی كوردستانە. باوەڕم وانییە خەڵكی هەولێرو دهۆكیش لەم شێوە حوكمڕانییە رازی بن، راستە فشارە گەورەكە لەسەر ئیدارەی سلێمانییە ئەویش بێگومان مەبەستی سیاسی لەپشتە، بەڵام خەڵكی كوردستان هەمووی باجی ئەو كێشانە دەدات كە هەیە، ئەگەر ناوچە دابڕاوەكانی لێ دەربكەی ئەگەر كێشەكان چارەسەر ببن، لایەنە سیاسیەكان و حكومەتی هەرێمیش دەپەرژنە سەر چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچە دابڕێندراوەكان، بەڵام ئەگەر لێرە دەردو نەخۆشی هەبێت ناتوانین كێشەی ئەو ناوچانەش چارەسەر بكەین. لابردنی ئەو گەمارۆو ناداتپەروەرییەی لە بەرانبەر سلێمانی هەیە بەشێکە لە داواکارییەکانی خەڵکی کوردستان هاوڵاتی: ئەگەر مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی داوای كۆبوونەوەتان لێبكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان یەكێتی ئامادەیە هەنگاو بنێت لەپێناو حەل كردنی كێشەكان؟ ستران عەبدوڵا: كاك بافڵ چەند جارێك خۆی  چووە سەڵاحەدین ویستی پەیوەندییەكی باش رێكبخات بۆ ئەوەی بتوانین كێشەكان چارەسەر بكەین، قەت یەكێتی دەرگای هیچ گفتوگۆیەكی دانەخستووە لەكاك مەسعود. هاوڵاتی: باس لەوەدەكرێت یەكێتی مەسەلەی غازی وەك فشارێك بەكارهێناوە بەرامبەر پارتی ئەمە وایە؟ ستران عەبدوڵا: وەكو سیاسەتی فەرمی یەكێتی داهاتی خەڵكی كوردستان غاز و نەوت و هەمووی شایەنی ئەوەیە ئیدارەیەكی باش بكرێت لەپێناوی بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان و عێراقیشدا، بەڵام وردەكارییەكەی خەڵكانی تایبەتمەند دەیزانن، بەڵام ئیدارەی دۆسیەی نەوت تائێستا بەباشی نەكراوە ئەوەتا خەڵك و میدیاكانیش باسی دەكەن كە بەقەرزەوە لێی دەردەچین، نامانەوێت لەغازەكەشدا هەمان ئەو دەردە تووشی خەڵكی كوردستان ببێت، پرسیارەكە ئەوەیە بۆ رای گشتی و لایەنەكان ئەم تێڕوانینانەی یەكێتی هەڵەیە كەدەڵێت ئەو ئیدارە هەڵەیەی لەبواری دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنیدا كراوە لەدۆسیەی غازدا دووبارە نەبێتەوە؟ ئەمە راستییەكەیەو دەبێت ئیدارەیەكی باشتر بكرێت بەنیسبەت یەكێتییەوە مەسەلەیەكی مەبدەئییە و لەگەڵ دەستوری عێراق یەكدەگرێتەوە، ئێمە نابێت وا سەیری دەستوری عێراق بكەین كە دەستوری عەرەبەكانە یاخود مالیكی و شیعەكانە، كورد بەشداربووە تێیدا دامەزرێنەرەكانی دیموكراسی لەكوردستان و عێراق جەنابی مام جەلال و كاك نەوشیروان و كاك مەسعودو هێزە سیاسییەكانی دیكەش مەسەلەن مامۆستا سەڵاحەدین بەهادین و مامۆستا عەلی باپیرو كاك قادر عەزیز كەئەوكات سەرۆكی حزبی زەحمەتكێشان بوو بەشدارییان كردووە لەدامەزراندنی ئەم دەستورەدا، زۆر ئاسانە بەزمانی كوردی بڵێین ئەوە عێراقە یاخود هێزە سیاسیەكانیەتی دەستوریان جێبەجێ نەكردووە، بەڵام ئەگەر ئەوانیش هەوڵبدەن بیقرتێنن و بەشێكی جێبەجێ نەكەن دەبێت ئێمە هەوڵبدەین نەهێڵین ئەوە بكەن، چونكە كێشەكەمان لەبەغدایە لەگەڵ ئەو هێزە سیاسییانەیە كەپێویست دەكات ئیستیحقاقی خۆمان بۆ دابین بكەن، كەس وانەزانێت یەكێتی پێی وایە كە بەغدا شامی شەریفە ئێستا شامیش شەریف نەماوە، بەڵام پێمان وایە بەغدا سەنگەرێكی پتەوی داكۆكیكردنە لەویستەكانی خەڵكی كوردستان، جاران لەبەرئەوەی بەغدامان لەبەردەم حەرام كرابوو شاخەكانی كوردستان بەدیل بوون، بەڵام ئێستا بەغدا دەڵێن وەرن لەوێ كێشەكان چارەسەر بكەن پێمان وایە ئەوە پێویستترە. هاوڵاتی: پێتانوایە ئێستا مەترسی لەسەر دۆخی هەرێم هەیە بەهۆی ناكۆكییەكانی یەكێتی و پارتییەوە؟ ستران  عەبدوڵا: نابێت وا لەناكۆكی سیاسی بڕوانین كەخەڵكی پێ بترسێنین، پارتی و یەكێتی لەكاتی تەباییدا دەستكەوتی زۆر گرنگیان بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان بەدیهێناوە، وەكو یەكێتی هیچ پەشیمان نین لەو دەستكەوتانە، دروستبوونی ئۆپۆزسیۆن لەسایەی رێككەوتنی یەكێتی و پارتی هاتەكایەوە. ئەو دەستكەوتانەی لەعێراق كورد بەدەستیهێناوە بەرهەمی رێككەوتنی پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی هەرێم بوو، لەوە پەشیمان نین لەسەر ئەوە نرخیشمان داوە، لەوەی كە جەنابی مام جەلال دەچووە هەموو كۆبوونەوەكان لەپێناو دەستكەوتەكانی گەلەكەمان، هەتا ئەوەی یەكێتی لەزۆر ئیستحقاقی خۆی خۆش بووە بۆ ئەوەی ئاشتی لەكوردستان بەرقەرار بێت و پرۆسەی سیاسین ئەو پاشەكشەیەی لەپرۆسەی سیاسی هەرێم و عێراق روویانداوە مەترسیدارەو پێویستە یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش هەڵوێست لەبەرامبەریدا وەربگرن. كەڕەخنە لەم حكومەتە دەگرین بۆ ئەوە نییە بڵێین ئەم حكومەتە رۆڵی تەواو بووەو دەبێت بڕوخێت، بەڵكو پێمان وایە رێڕەوی ئەم حكومەتە دەبێت راست بكرێتەوە، یەكێتی چۆن پەرۆشی رێككەوتنە ئاواش پەرۆشی ئەوەیە لەپێناو خەڵكی كوردستان رەخنە بگرێت و قسەی هەبێت، ئەو حكومەتەی ئێستا بەو كێشانەوە كە هەیەتی هەمان ئەو حكومەتە نییە كە ئێمە لەسەری رێككەوتین، مانای وانییە كابینەكانی پێشووی حكومەت كێشەی نەبووبێت، بەڵام ویستی چارەسەركردن هەبوو پێشتر، ئێستا ویستی چارەسەركردن لەسەرۆكی حكومەتەوە لەئارادا نییە. لە کابینەی پێشوی حکومەت کێشە هەبووە،بەڵام ویستی چارەسەرکردنیش هەبووە یەكێتی پێیوایە ئێستاش بۆ چارەسەری كێشەكان پێویستە لەگەڵ پارتیدا كاربكات، بەڵام دەبێت ویستێكی هاوبەش هەبێت، دیموكراسی هەرێمی كوردستان پێویستی بەچاككردنەوەیە، هەر ئێمە نین رێكخراوەكانی نێودەوڵەتیش وادەڵێن، راپۆرتی وڵاتان وادەڵێن، پێش هەموو شتێك میللەتەكەمان خۆی وادەڵێت، با واز لەوەبێنین راپۆرتەكان بەزمانی دیكە چی دەڵێن بەكوردی دەیڵێین كە كێشەمان هەیە خەڵك لەبادینان دەستگیركراوە، خەڵك لەهەولێر سەری دەتاشرێت ئەمانە كێشەی گەورەن، كە كێشەیەك لەسلێمانی روودەدات گەورەی دەكەن ئەو كێشانە ناشارێتەوە كە لەهەولێرو بادینان هەیە، ئەو كێشانە دەتوانرێت چارەسەربكرێن، مەسەلە ئەوەیە ناكۆكی بەدوو كەس دەكرێت، بەڵام چارەسەر هەموو لایەنەكانی تێدایە.

سازدانی: هاوڵاتی ئەندامێكی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەجەكە ئاماژە بەوە دەدات ئەردۆغان و هاوكارەكانی لەم هەڵبژاردنەدا شكستدەهێنن و دەشڵێت:»(هەدەپە) هاوپەیمانی رەنج و ئازادیی دەتوانێت شكستی گەورە بەپارتی ئەكەپەو ئەردۆغان بهێنێت». هەدەپە بەهۆی ئەوەی ئەگەری داخستنی لەسەر بووە  لەڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە هاوپەیمانێتییەكی بەناوی( رەنج و ئازادی) بۆ بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا پێكهێناوە، بۆیە بەدەستهێنانی كورسیەكی زۆر بۆ كورد بەگرنگ دادەنرێت. رۆنی سەردەم، ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندیەكانی دەرەوەی كەجەكە لەم چاوپێكەوتنەیدا  لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:» ئەردۆغان هەم پۆستی سەرۆكایەتی و هەم زۆرینەی كورسی پەرلەمان لەدەستدەدات». هەروەها دەشڵێت:» بۆ كوردو هێزە دیموكراتەكان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی گرنگترە،  كە بەپێی زانیاریەكانمان لەپەرلەماندا هاوپەیمانی گەل و هاوپەیمانی كۆمار ناتوانن زۆرینەی كورسیەكان بەدەستبهێنن».   هاوڵاتی: هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و سەرۆكایەتی توركیا نزیك دەبنەوە، ئایا پێتانوایە لەم هەڵبژاردنەدا پارتەكەی ئەردۆغان لەبەرامبەر شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆن شكستدەهێنێت؟ رۆنی سەردەم: كۆماری توركیا لەمساڵەوە دەكەوێتە دووەمین سەدەی دامەزراندنیەوە، دەوڵەت سەدەیەكی تێپەڕاند. ئەردۆغان لەدووەمین سەدەی كۆماردا دەیەوێت سیستم و رژێم لەتوركیا بگۆڕێت. بەو هۆیەوەشە لەچارەكی كۆتایی سەدەی رابردووی كۆماردا، هەنگاوی جددی ناوە. ئەردۆغان بەبەردەوامی بەشاراوەیی هەوڵی ئەجێنداكانی خۆیداوە لەسەدەی نوێدا، بەڵام لەم چەند ساڵەی دواییدا، بەئاشكرایی باسی لەئەجنداكەی كردووە. لەم قۆناغەدا لەگەڵ نەتەوەپەرستە توندڕەوەكان هاوپەیمانی دروستكرد. بەهاوكاری لایەنە ئایینیەكان و نەتەوەپەرستەكان دەستی بەبنیاتنانی رژێمەكەی لەسەدەی نوێدا كرد. ئەم دۆخەش نیگەرانی لەلای رژێمی پێشوو و ئەو كەسانە دروستكرد كەگومانیان لەئەردۆغان هەیە. بەتایبەتی كەمالیست و لایەنە سكۆلەرەكان لەبەرامبەر هەنگاوی ئیسلامییەكانی ئەردۆغان نیگەرانی خۆیان بەشێوەیەكی ئاشكرا دەربڕی. لەلایەكی دیكەوە هەندێك لایەنی موحافزكار (بنئاژۆخواز) و نەتەوەپەرستەكانیش لەبەرامبەر ئەم هەنگاوانەی ئەردۆغان كە سیاسەتێكی تاریكی بەڕێوە بردووە، نیگەرانییەكانیان دەربڕی. ئەو لایەنانە ماوەیەكی درێژ لەگەڵ ئەردۆغان سیاسەتیان دەكرد. شەش لایەنەكە بەو هۆیەوەو لەهەندێك لەو لایەنانە پێكهێنرا. بەواتایەكی دیكە ئەو لایەنانەش ئەكتەری سەرەكی دەسەڵاتن لەسەدەی نوێی كۆماردا. سەرەتا دەتوانین بڵێین كە ئەو لایەنانە لەو كەسانە پێكدێت كە لە ٨ ساڵی رابردوودا هاوبەشی سیاسەتی ئەردۆغان بوون. ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیە بێت، باشە ئێستا بۆچی لەدژی دەوەستنەوە؟ ئەمە گرنگترین پرسە كەپێویستە لێی تێبگەین. دەوڵەتی توركیا سەرەتا لەسەر رەتكردنەوەی سێ پێكهاتەو تووێژ دامەزرا. لایەنی یەكەم گەلی كوردە. دووەمیان تووێژی ئیسلامیە دەسەڵاتخوازەكان و سێیەمیش لایەنە چەپ و سۆسیالیستەكان بوو. لەسەدەی یەكەمدا ئەم سێ پێكهاتەو تووێژە بەبەردەوامی لەدژی رژێمی توركیا لەنێو شەڕو تێكۆشاندا بوون. رژێم لەكودەتای ١٢ی ئەیلولی ساڵی ١٩٨٠دا، هەوڵیدا ئیسلامیەكان تێكەڵ بەخۆی بكات. رژێم ئەم هەنگاوەی لەگەڵ ئەربەكان هەڵگرت و لەگەڵ ئەردۆغان گەیاندیە لوتكەو بگرە لەبەرامبەر لەناوبردنی كورد، رژێمی رادەستی ئیسلامیەكان كرد. لەلایەكی دیكەوە تووێژی چەپ و سۆسیالیستی ئیتر هەڕەشە نەبوو بۆ سەر رژێم و لەنیوەی دووەمی نەوەدەكاندا بێكاریگەر كرا، ئەمەش وەك درێژەپێدەری ئەو كودەتا شۆككەرە بەڕێوەبەرا، كە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٨٠ ئەنجامدرا . دوای ئەوە تەنیا تێكۆشانی پەكەكە بەسەرۆكایەتی رێبەر ئاپۆ مایەوە كە رۆژ بەڕۆژ خەباتەكەی گەورەتر دەبێت. لێرەدا ئەردۆغان داوای پاڵپشتی تەواوی دەوڵەتی كردو رەزامەندی هەموو چین و تووێژە سیاسییەكانی توركی بەدەستهێناو بەڵێنیدا كۆتایی بەبەرخۆدانی كورد بهێنێت، كەدەوڵەت و رژێمەكەی سەرەڕای هەموو هەوڵەكانیان نەیانتوانی تێكۆشانی كورد لەناوببەن و پاشەكشێی پێبكەن. ئەو بانگەشەو بەڵێنانەی بۆ لەناوبردنی بەرخۆدانی كوردو قڕكردنی كورد وایكرد كەهەوڵی سوڵتانبوون بدات و رژێمێكی تاكەكەسی خۆی بنیات بنێت. بۆیەش لەچارەكی سەدەی رابردوودا، هەموو كەسێك خۆی رادەستی ئەردۆغان كرد، یاخود لەناوچوو. تاڕادەیەك كەجگە لەبزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردو رێبەر ئاپۆ، هیچ كەسێك نەمایەوە كەبەرخۆدان بكات. كاتێك كەئەردۆغان لەبەڵێنەكانی بۆ تەسفیەكردنی بزوتنەوەی كورد لەسەدەی دووەمی كۆماردا شكستی هێنا، لایەنەكانی دیكە هەرچەندە لاوازیش بوون دەستیان بەكاردانەوە كردو هەوڵیاندا رژێمێكی نوێ بنیات بنێن. بەكورتی ئەو لایەنانە كەگەشەیان كردووە، قەرزاری رێبەر ئاپۆو پەكەكەن. ئەگەر رێبەر ئاپۆو پەكەكە لەبەرامبەر ئەردۆغان شكستیان بهێنایە و لاوازبوونایە، ئەوا ئەردۆغان دەبووە ئەتاتوركی سەدەی دووەم و كەسیش نەیدەتوانی لەدژی بوەستێتەوە. بەرخۆدانی پەكەكە ئەم پلانەی پووچەڵكردەوە و بۆیەش لایەنەكانی دیكە لەدژی ئەردۆغان دەستیان بەجووڵە كردو لەدەوری یەكدی كۆبوونەوە. بەگوێرەی بۆچوونی ئێمە هاوپەیمانی شەش لایەنەكە بەم شێوەیە دروستبوو. واتە ئەوانەی دوێنێ لەگەڵ ئەردۆغان كاریان دەكرد، یاخود بەهەموو شێوەیەك هاوكاریان دەكرد، ئەمڕۆ بەهۆی شكستەكەی لەبەرامبەر بەرخۆدانی گەلی كورد كە لاواز بووە، دەستیان بەدژایەتیكردنی كرد. ئەردۆغان بەم شێوەیە ئیسلامیەكان و نەتەوەپەرستەكانی كۆكردەوە و هاوپەیمانی كۆماری پێكهێناو لەبەرامبەریشدا لایەنی دیكەی سیستمیش هاوپەیمانی گەلیان پێكهێنا، هەرچەندە كێبڕكێی هەڵبژاردن لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا دەبینرێت، بەڵام لایەنی سێیەم هەیە كەدەتوانێت شكست بەئەردۆغان بهێنێت. هاوڵاتی: لایەنی سێیەم كەهاوپەیمانی رەنج و ئازادیە دەتوانێت شكستی گەورە بەپارتی ئەكەپەو ئەردۆغان بهێنێت؟ هاوپەیمانی رەنج و ئازادیی بەرگری لەبەها دیموكراتەكان، كورد، عەلەوی و ئەو ئێتنیك، باوەڕی و لایەنانە دەكات كەسەد ساڵە مافیان رەتدەكرێتەوە و ئەم لایەنەیە كەئەنجامی هەڵبژاردنەكان یەكلایی دەكاتەوە. ئەم بەرەیە كەبەرگری لەمافی ژنان و دیموكراسی و پاراستنی سروشت دەكات، رۆڵی كلیل لەهەڵبژاردنەكاندا دەگێڕێت. لەگەڵ ئەوەی نزیكەی ١٠ هەزار كەس لەئەندامان، پەرلەمانتار، سەرۆك شارەوانی و بەڕێوەبەری ئەم بەرەیە لەزیندانەكاندان، بەڵام خۆی رادەست نەكردو هەدەپەو هاوبەشە چەپ، سۆسیالیست و دیموكراتەكانی تێكۆشانیان كرد. بەگوێرەی بۆچوونی ئێمە، ئەوەی كەئەردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا شكست دەدات، هاوپەیمانی گەل نییە، بەڵكو هاوپەیمانی رەنج و ئازادیە. لەهەمان كاتدا، لەڕێگەی بەدەستهێنانی كورسیەكی زۆری پەرلەمان، لەپێكهێنانی حكومەتدا رۆڵێكی كاریگەر دەگێڕێت. بۆیەش بۆ ئەوەی وەڵامی پرسیارەكەتان بەبەڵێ و نە بدەینەوە، پێویستە بوو بەم شێوەیە شیكردنەوەیەك بۆ دۆخەكە بكەین. وەك ئەوەی وتم، نەك هاوپەیمانی گەل، بەڵكو هاوپەیمانی رەنج و ئازادی دەتوانێت شكست بەئەردۆغان بهێنێت. دوای ئەوەی شكست بەفاشیزمی ئەردۆغان هێنرا، وەك ئەوەی دەبینرێت، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی جارێكی دیكە رۆڵێكی یەكلاییكەرەوە لەپێكهێنانی حكومەتدا دەگێڕێت. بۆیەش دوای هەڵبژاردنەكان ئەوەی لەگەڵ پارتی چەپی سەوز دانوستان بكات دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت. ئێمە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بەم شێوەیە دەبینین. ئەمە یەكلاییبووەتەوە: ئەردۆغان هەم پۆستی سەرۆكایەتی و هەم زۆرینەی كورسی پەرلەمان لەدەستدەدات. ئەمەش یەكلایی بووەتەوە كەئەردۆغان لەمێژووی توركیادا، گەورەترین دوژمنی كوردە و ئەم دوژمنایەتیەی لەلوتكەدا ئەنجامداوە. دوای ئەو هەر لایەن و كەسێك بێتە سەر دەسەڵات بەم ئەندازەیە دوژمنایەتی كورد ناكات و ناتوانێت بەم شێوەیە دوژمنایەتی بەڕێوەببات. لەبەرئەوەی ئەم دوژمنایەتیە لەلوتكەدا تێكشكێندرا. هاوڵاتی: سەرۆكانی گەورە شارەوانییەكانی ئەستەنبوڵ و ئەنقەرەو  لەئاستێكی بەرزدا كوردیش پشتگیری خۆیان بۆ كلچدار ئۆغلۆ ئاشكراكرد. لەم رووەوە بۆچوونی ئێوە چییە؟ رۆنی سەردەم:  بۆ ئێمە گرنگ نییە كێ پشتگیری لەكلچدار ئۆغلۆ دەكات یان پشتگیری ناكات. گرنگ ئەوەیە فاشیزمی ئەردۆغان بڕووخێنرێت. لەبەرئەوەی ئەردۆغان بەڵێنی چارەسەری پرسی كورددیدا و بۆیەش سەركەوت. بەڵام لە ٢١ ساڵی دەسەڵاتیدا دەركەوت كەدەیەوێت سیاسەتی قڕكردنی كورد بگەیەنێتە بەرزترین ئاست. لەدەسەڵاتەكانی دیكەشدا زۆر كەس دوژمنایەتی كوردیان كردووە. ئەوانەی دوژمنایەتی كوردیان كردووە لەڕابردوودا كەم نین. بەڵام هیچ كەسێكیان بەئەندازە و فراوانی ئەردۆغان دوژمنایەتییان نەكرد. بۆیەش پێمانوایە، لەم هەڵبژاردنەدا كوردەكان پشتگیری لەگونجاوترین كاندیدی سەرۆكایەتی لەدژی ئەردۆغان دەكەن. بۆیەش پێویست نییە ئێمە یان كەسێكی دیكە داوا لەگەلی كورد بكات كەدەنگ بەكەسێك بدەن. لەبەرئەوەی تاوەكو سەر مۆخی ئێسقان ئەزموونیان لەگەڵ ئەردۆغان هەیە كەدوژمنایەتی كورد دەكات و بەسیستمە ئایین و نەتەوەپەرستیەكەی دوژمنایەتی ژنان دەكات. نەك تەنیا گەلەكەمان لەباكوری كوردستان، بەڵكو گەلەكەمان لەڕۆژئاوا، باشور، رۆژهەڵات و لەئەوروپاش ئەمەی بینی و تامی كرد.  رژێمی ئەردۆغان تاوەكو چ رادەیەك لەدژی گەلەكەمان دوژمنایەتی كردبێت، بەو ئەندازەیەش گەلەكەمان لەدژی سیاسەتی قڕكردنی ئەردۆغان بەرخۆدانی گشتی ئەنجامدا. بێگومان ئەردۆغان گروپێك هاوكاری لەدەوری خۆی كۆكردەوە. ئەوانەش كەسانێكی جاشن كەهاوكاری ئەردۆغان دەكەن. بەتایبەتی پارتی (پەدەكە) و هاوكارەكانی، لەگەڵ ئەم هەموو فاشیزمەی ئەردۆغان، هاوكاری رژێمەكەی دەكەن. ئێمە ئەو لایەنانە لەدەرەوەی بەرخۆدانی گەلەكەمان دەبینین. بۆیەش گەلەكەمان و لایەنە دیموكراتەكانی توركیا ئاساییە كە لەبەرامبەر فاشیزمی ئەردۆغان، كەمال كلچدار ئۆغلۆ وەك كاندیدێكی گونجاو ببینن. هاوڵاتی: ئایا پێتانوایە كورد دەتوانێت لەهەڵبژاردنەكانی پەرلەماندا ١٠٠ كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت؟ رۆنی سەردەم:  بۆ كوردو هێزە دیموكراتەكان، هەڵبژاردنی پەرلەمانی لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی گرنگترە،  بەگوێرەی زانیاریەكانمان لەپەرلەماندا هاوپەیمانی گەل و هاوپەیمانی كۆمار ناتوانن زۆرینەی كورسیەكان بەدەستبهێنن. پێكهێنانی حكومەتی نوێ پەیوەندی بەهەڵوێستی پارتی چەپی سەوزەوە دەبێت. ئێوە دەزانن هەدەپە بەهۆی ئەوەی ئەگەری داخستنی لەسەرە، لەڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا كرد. بۆیەش بەدەستهێنانی كورسیەك زۆر گرنگە. پارتی چەپی سەوز بەتەنیا لەكورد پێكنایەت. بناغەی سەرەكی پارتەكە كوردە، بەڵام هەموو گەلان، باوەڕیەكان، كەسایەتییەكان و ژێردەستەكان توركیا جێگەی خۆیان تێیدا گرتووە. لەچەپەكان، سۆسیالیستەكان و كەسایەتیەكانی دیموكرات پێكهاتووە. لەبەرئەوە ئەگەر تەنیا باسی كورد بكەین، هەڵە دەبێت. ئەگەر ساختەكاریەكی گەورەو زەق روونەدات، پارتی چەپی سەوز نزیكەی ١٠٠ كورسی بەدەستدەهێنێت. هەموو زانیاریەكانمان ئەم ئەنجامەمان پێدەڵێن. بگرە ئەگەر كورسی زیاتریش بەدەستبهێنێت، سوپرایز نابێت. هاوڵاتی: ئەردۆغان لەهێرشكردنەسەر باشوری كوردستان و بۆردومانكردنی هێزەكانی گەریلا بەردەوامە، یاخود دوای بانگەوازەكەی كەجەكە لەچوارچێوەی بومەلەرزەكەدا هێرشەكانی كەمیكردووە؟ رۆنی سەردەم:  وەك دەزانن لەچوارچێوەی بەرپرسیاری مرۆیی و ئەخلاقیەوە، بەڕێوەبەریەكەمان بۆ ئەوەی گەلەكەمان لەباكوری كوردستان برینی خۆیان ساڕێژبكەن كە بەهۆی بومەلەرزەوە كارەسات دروستبوو، بێچالاكی راگەیاند. دەوڵەتی داگیركەرو قڕكەری تورك، هێشتا بەدەیان هەزار كەس لەگەلەكەمان لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا بوون، كەدەستی بەئۆپراسیۆنی نوێ كرد. بەهۆی ئەوەی سەربازی بۆ رزگاركردنی قوربانیانی بومەلەرزە نەنارد كە سەدان هەزار سەربازی هەیە، رەخنەیەكی زۆری لێگیرا. خولوسی ئاكار وەزیری بەرگری و دوژمنی كورد وتی، ‹ ناتوانین سەرباز بۆ ناوچەی زیانلێكەوتووانی بومەلەرزە بنێرین، لەبەرئەوەی لەسنورەكانمان و لەدەرەوەی سنورەكانمان ئۆپراسیۆن هەیە›. بەم شێوەیە ئاشكرایكرد كەئۆپراسیۆنەكانیان لەدژی كورد راناگرن. لەكاتێكدا كەزیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكە تائێستاش بەهۆی نەبوونی چادرو سوپاو پێداویستی دیكەوە دەناڵێنن و لەدۆخێكی خراپدان، بەڵام لەزاپ و ئاڤاشین و مەتینا گەریلاكانمان دەستیان بەسەر ئەو پێداویستیانەدا گرت كەنەدراون بەزیانلێكەوتووان و لەئۆپراسیۆنەكاندا بۆ سەربازەكانیان بەكاریانهێناون. ئەم دیمەنانە لەماڵپەڕەكانی گەریلا تی ڤی دا دەتوانرێت ببینرێن. شكستی ئەردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا تەنیا بەدادگاییكردن كۆتایی نایەت، بەڵكو پرسی هەبوون و نەبوونە بۆ ئەو. لەبەرئەوەی هەموو دەوڵەمەندی و كایەكانی دەوڵەت لەدەستی ئەردۆغاندان. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نەیتوانی پەكەكە لەناوببات و سەركەوتوو نەبووە. ئەوە سەرنەكەوێت دادگایی دەكرێت، لەوانەشە باجەكەی بەماڵ و گیانی خۆی بدات. ئەردۆغان ئەمە زۆر باش دەزانێت. لەبەرئەوەی لەساڵی ٢٠٠٨دا هەموو فەرماندە سەربازیەكانی دادگایی كرد كەنەیانتوانی لەشەڕی زاپدا سەربكەون، سزای چەندین ساڵ زیندانیان بەسەردا سەپاندو هەندێكیان لەزینداندا مردن. دەزانێت كە لەوە زیاتر بەسەریدا دێت. ئابوری وڵاتی لەشەڕی دژی كورددا تەواو كرد، لەشەڕی دژی كورددا هەموو یاساكانی پێشێل كرد، سیاسەتی دەرەوەی بەهەموو شێوەیەك لەدژی كورد بەكارهێنا، توركیای بەتەنیا هێشتەوە. بەو هۆیەوە ئەگەر دەسەڵاتی ئەردۆغان كۆتایی بێت، بەڵایەكی گەورەی بەسەردا دێت. ئەردۆغان پێشتر بانگەشەی لەناوبردنی پەكەكەی دەكردو بەو هۆیەوە لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوت. بەڵام ئەردۆغان نەیتوانی پەكەكە شكست پێبهێنێت، لەناوببات و سەربكەوێت. ئەردۆغان لەبەرامبەر پەكەكە پێویستی بەسەركەوتنی ‹ساختە›یە. لەبەرئەوەی دەیەوێت بەم سەركەوتنە ساختەیە هەستی نەژادپەرستەكان بجووڵێنێت و لەهەڵبژاردنەكاندا سەربكەویت. بۆیەش بەهیچ شێوەیەك كۆتایی بەئۆپراسیۆن و هێرشەكانی نەهێناو كەمی نەكردەوە. گەریلاكانمان لەچوارچێوەی هەڵوێستی بێچالاكیدا، بەرگری رەوا لەخۆیان دەكەن. ئەردۆغان لەبەرئەوەی لەبەرامبەر گەریلاكان ئەنجامی پێویستی بەدەستنەهێناو بۆ ئەوەی سەركەوتنی ساختە رابگەیەنێت، هێرشی هاوشێوەی، فڕۆكەخانەی سلێمانی بەشێوەیەكی ترسنوكانە ئەنجامدا. ئەگەر لەو هێرشەدا، لەبەرامبەر هەڤاڵ مەزڵوم كۆبانێ ئەنجامی بەدەستبهێنایە، ئەگەری هەبوو دەنگی زۆربەی نەتەوەپەرستەكان بەدەستبهێنێت و جارێكی دیكە سەربكەوێت. بۆیە پێمانوایە، دەكرێت، هێرشی هاوشێوە تاوەكو هەڵبژاردنەكان بەردەوام بن. بەڕێوەبەری ئێمەش، دۆخەكەی بەباشی هەڵسەنگاندو تاوەكو ١٤ی ئایار رۆژی هەڵبژاردنەكان، ئەو بێچالاكیەی كە بەهۆی بومەلەرزەوە رایگەیاندبوو، درێژكردەوە. لەئێستاشدا لەزۆر شوێنی كوردستان ئۆپەراسیۆن و هێرش ئەنجامدەدات. وەك ئاماژەمان پێكرد، ئەردۆغان دوژمنی هەموو كوردو كوردستانە. لەڕۆژئاوا، شەنگال، مەخمورو باشورو لەهەموو شوێنێك كوردێك هەبێت كەخۆی تەسلیم نەكردبێت، هێرش دەكات. ئەمڕۆ هۆكاری قەیرانی ئابوری، سەربازی، سیاسیی و كۆمەڵایەتی لەباشوری كوردستان، ئەردۆغان و هاوكارە كوردەكانیەتی. شكستی ئەردۆغان نەك تەنیا لەتوركیاو باكوری كوردستان، بەڵكو لەباشورو رۆژئاوای كوردستانیش ئارامی و ئاسایشی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. لەڕاستیدا دەبێتە هۆكاری ئاسایش و ئارامی هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هۆكاری نائارامی كوردستان و ناوچەكە ئەردۆغان و ئەو هێزانەن كەهاوكاری دەكەن. بۆیەش شكستی ئەردۆغان لەهەمان كاتدا شكستی ئەو هێزانەیە كەهاوكاری دەكەن. ئەگەر بەئاشكرا قسە بكەین، شكستی ئەردۆغان بەواتای گشتی پارتی (پەدەكە) دێت كە لەهەموو بوارێكدا هاوكاری دەكات. ئەگەر پەدەكە لاواز بكرێت و شكستبهێنێت، متمانەتان هەبێت كەئاشتی و ئارامی لەباشوری كوردستان بەرقەرار دەبێت. لەبەرئەوەی پارتی (پەدەكە) لەماوەی ٨ ساڵی رابردوودا هاوپەیمانییەكی قەدەری لەگەڵ ئەردۆغان بەستووەو لەسیاسەتی باشوری كوردستاندا، لاسایی دەكاتەوە. مەسعود بارزانی هەموو رۆژێك هۆزە جاشەكانی باكوری كوردستان بانگهێشتی هەولێر دەكات و داوایان لێدەكات هاوكاری ئەردۆغان بكەن. بگرە جاشەكانی باكوری كوردستانیش لەدوژمنایەتیكردنی ئەردۆغان بۆ كورد بێزار بوون، بەڵام مەسعود بارزانی دەیەوێت رازییان بكات. ئەمەش پیشانی دەدات كە تاچ رادەیەك لەنێو هاوكارییەكی قوڵدان. لەبەرئەوەش بۆ هەموو كوردەكان گرنگە كە لەهەڵبژاردنەكانی ١٤ی ئایاردا، پارتەكانی باشوری كوردستان، هۆزو خانەوادەو كەسایەتیەكان، لەدژی ئەردۆغان، لەسەر هێڵی وڵاتپارێزی باكوری كوردستان، بۆ هەدەپە – پارتی چەپی سەوز كاربكەن. هەر كوردێك لەهەر جێگەیەك بێت، پێویستە لەدژی ئەردۆغان كەگەورەترین دوژمنی كوردە هەرچیەك لەدەستی بێت، بیكات. لەبەرئەوەی ئەم پرسە تەنیا پەیوەندی بەپارچەیەكی كوردستانەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بەهەموو كوردەوە هەیە. هاوڵاتی: زیاتر لەساڵێك بەسەر ئۆپەراسیۆنی (چنگ – كلیل)ی سوپاكەی ئەردۆغان و باخچەلی تێدەپەڕێت. هیچ ئامارێكی شەڕو پێكدادانەكان لەدەستی ئێوەدا هەیە؟ رۆنی سەردەم:  هەپەگە لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢٣دا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە: لەڕاگەیەندراوەكەدا ئاماری شەڕو پێكدادانەكانی لە ١٣ی نیسانی ٢٠٢٢ تاوەكو ١٤ی نیسانی ٢٠٢٣ لەهەرێمەكانی پاراستنی میدیا ئاشكراكرد كە بەم شێوەیە بوو: ٢٥٩ هەڤاڵی گەریلامان شەهید بوون. دوو هەزارو ٨٣٣ داگیركەر سزادراون ٣٨٧ داگیركەر برینداركراون. سێ هەزار و ٧٣٠ جار چەكی قەدەغەكراوی (فسفۆڕ، تێرموباریك و تاكتیكی ئەتۆمی) لەهێرشەكاندا لەدژی هێزەكانی گەریلا بەكارهێنراون. چوار هەزارو ٢٣٣ جار هێرشی ئاسمانی لەڕێگەی فڕۆكەوە ئەنجامدراوە. پێنج هەزارو ٦٢٨ جار بەهەلیكۆپتەری جەنگی هێرش ئەنجامدراوە. هاوڵاتی: گەلی كورد لەباكوری كوردستان بۆ هەموو گەلانی توركیاو گەلی تورك داوای دیموكراسی دەكات. ئەمەی بەسەدان جار لەپەرلەمان و لەنێو گەلدا دەربڕیوە. ئەم هەڵوێستە لەهەڵبژاردنەكانی توركیادا لەنێو گەلاندا تاوەكو چ رادەیەك جێی خۆی دەگرێت و تاوەكو چ رادەیەك ئەم سیاسەتە كاریگەر دەبێت؟ رۆنی سەردەم:  گەلەكەمان لەباكوری كوردستان باوەڕی بەهێڵی نەتەوەیی دیموكراتی هەیە كە لەلایەن رێبەر ئاپووە خوڵقێنراوەو لەسەر ئەو بنەمایە خەبات بۆ چارەسەری سیاسی دەكات. هەدەپە پارتێكە كەبەم روانگەیەوە دامەزراو سەركەوتنی سیاسی جددی بەدەستهێناوە. لەڕێگەی رێنماییەكانی رێبەر ئاپۆ، گەلان، باوەڕیەكان، دیموكراتەكان، سۆسیالسیت و چەپەكان، ژنان و گەنجان كۆنگرەی دیموكراتی گەلانیان پێكهێنا. لەم رێگەیەوە پێكەوە هەوڵدەدەن سەرەتا ئازادی گەلی كورد بەدەستبهێندرێت و هەموو كێشەكانی گەلان، باوەڕییەكان، ژنان و كۆمەڵگا چارەسەر بكرێت. لەم قۆناغەدا پارادایمی نەتەوەیی دیموكراتی جێبەجێ كرا كەهاوكات بوو لەگەڵ شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان. جێبەجێكردنی ئەم پارادایمە لەڕۆژئاوای كوردستان بەشێوەیەكی سەركەوتووانە بووە هیواو ئۆمێد بۆ هەموو گەلانی توركیا. لەو كاتەدا لەچوارچێوەی كۆنگرەی دیموكراتی گەلاندا، هەدەپە لەسەر هزری رێبەر ئاپۆ وەك پێویستیەك دامەزرێنرا. ئەمە تەنها بۆ داواكردنی دیموكراسی نەبوو، بەڵكو بۆ دەستپێكردنی پرۆسەی بنیاتنانی ئایندەیەكی دیموكراسی بۆ هەموو توركیا بوو. ئەم رێنمایی و پارادایمە وەڵامێكی سیاسی بەهێزی بەخۆیەوە بینی، لەلایەن كۆمەڵگاوە قبوڵكراو ئەمەمان لەهەڵبژاردنەكانی ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٥دا بەئاشكرا بینی. دواتر هەم كوردەكان و هەم لایەنە دیموكراتەكانی كورد زیاتر متمانەیان بەم پارادایم و سیاسەت و رێنماییانە كرد. لەسەر ئەم بناغەیە لەهەشت ساڵی رابردوودا سەرەڕای هەوڵە بەردەوامەكانی دەسەڵاتی فاشیستی ئەردۆغان – باخچەلی بۆ گۆشەگیركردنی كورد، ژمارەیەكی زۆر لەكەسایەتی، رێكخراو و هێزی دیموكراسی توركیا، شانبەشانی كورد بەردەوام بوون لەتێكۆشاندا. لەئێستاشدا زۆر كەس پێشەنگایەتی كورد لەخەباتی دیموكراسیكردنی كورد قبوڵ دەكات و پشتگیری لێدەكات. راستە ئاسان نییە كە بە تەواوەتی بەسەر ئەو هەست و هزرە قووڵە ناسیۆنالیستییەدا زاڵ بین كەكۆماری فاشیستی تورك لەسەر بناغەی رەتكردنەوەی كورد دایمەزراندووە. بەڵام گۆڕانكاری لەبەشێكی بەرچاوی رۆشنبیران و نووسەران و هونەرمەندانی توركیادا بەدیدەكرێت. توێژێك لەتوركیا پەیدا بووە كەباوەڕی بەخەباتی ئازادیخوازی كورد هەیەو پێشەنگایەتی كورد لەخەباتی دیموكراسی توركیادا قبوڵ دەكات. بۆیە دەتوانین بڵێین لێرەدا وەڵامی پرسیارەكەتان بدەمەوەو بڵێین كەبەڵێ پشتگیری لەتێكۆشانی دیموكراسی و ئازادی كورد رۆژ بەڕۆژ زیاد دەبێت.

سازدانی: هاوڵاتی كەسایەتییەكی سیاسی دیاری هەرێمی كوردستان كەمێژوویەكی لەخەباتی شاخ و شاردا هەبووە داوا لەمەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت دەكات بچێتە لای قوباد تاڵەبانی و چایەكی لەگەڵ بخواتەوەو بیباتەوە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران. د.مەحمود عوسمان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» ئومێدەواربووم كاك مەسعود رۆڵی هەبوایە، چونكە ئەو لەهەموویان بەئەزموونترەو كێشەكانی چارەسەربكردایە، دەتوانێت دەوری هەبێت ئەویش نایكات و خۆی دوورخستووەتەوە». هەروەها پێشیوایە كەئەو پەرلەمانەی ئێمە هەمانە «هەبێت و نەبێت وەكو یەكە، چونكە هیچ بەرپرسێكی تێدا نییە». هاوكات، باس لەدۆخی هەرێمی كوردستان و رێككەوتنی هەرێمی كوردستان و عێراق و پەیوەندیەكانی پارتی و یەكێتی و ئایندەی هەرێمی كوردستان لەئاستی نێودەوڵەتیدا دەكات. هاوڵاتی: مامەڵەی ئێستای هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا پاش رێككەوتن لەسەر بودجە چۆن خوێندنەوەی بۆ دەكەن؟ د.مەحمود عوسمان: رێكەوتنێكی باشە بەڕای من و چارەیەكی دیكەشیان نەبوو، دەبوو هەر ئەو رێككەوتنە بكەن، چونكە دادگای باڵای عێراق بڕیاریدا كەدۆسیەی نەوت ناوەندی بێت، بێگومان بۆچوونێك هەبوو كەئەم بڕیارە سیاسییە و ئەو دادگایە دادگایەكی دەستووری نییە كەبڕیار بدات، بەڵام ئێستا كەدادگای نێودەوڵەتی پاریس بڕیاریدا ناتوانرێت هیچ بووترێت و دەبێت ئەمجارە قبوڵ بكرێت، لەبەرئەوەی رێگەی تر نەماوە، پێم خۆشبوو پێش چوار پێنج ساڵ رێككەوتن بكرایە، چونكە روون بوو كە بەو نەوتەی ئێمە لەڕێی توركیاوە دەیفرۆشین بەوە سەربەخۆیی ئابووری ئێمە دروستنابێت، هیچ نەبێت توركیا ناهێڵێت سەربەخۆیی ئابووری بەدەستبهێنین، لەبەرئەوەی سەربەخۆیی ئابووری سەربەخۆی سیاسییەو توركیا دژەو دوژمنە ناهێڵێت ئەو شتانە بكرێت، لەبەرئەوە ئێستا رێككەوتن كراوە من پێم باشەو پێشم خۆشبوو زووتر بكرایە. هاوڵاتی: ئەگەر 10 ساڵ پێش ئێستا ئەم رێككەوتنە بكرایە پێتوایە دۆخی هەرێمی كوردستان باشتر دەبوو؟ د.مەحمود عوسمان: ئەو نەوتەی كەفرۆشراوە بەهەرزان فرۆشراوە، هەروەها ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیاكان كراوە نیواو نیوەو پارەیەكی زۆر خەرجكراوە لەچۆنیەتی دەرهێنان و توركیاش پشكی خۆی بردووەو بەشێكی كەمی ماوەتەوە كە 40%ە، بۆیە ئەمە زووتر بكرایەو كاتی خۆشی رای من وابوو كەنەوتی خۆمان دەرنەهێندرێت و نەفرۆشرێت  17% ی خۆمان لەبەغدا وەربگرین و پێویست بەوە ناكات نەوتی خۆمان بفرۆشین، بۆچوونێك هەبوو كەفرۆشتنی ئەم نەوتە دەبێتەهۆی ئەوەی كەسیاسەتی دەوڵەتەكان بەرامبەرمان بگۆڕێت، بۆچوونم وابوو كەئەمە وانییەو سیاسەتی دەوڵەتەكان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی خۆیان بنیاتنراوەو بەهاتن یان نەهاتنی كۆمپانیایەك ناگۆڕێت بینیشمان كە نەگۆڕا. هاوڵاتی: سەرۆكی هەرێم رۆژی هەڵبژاردنی دیاریكردووە، پێتانوایە بەم دۆخەوە هەڵبژاردن دەكرێت لەكاتێكدا كەفشاری نێودەوڵەتیش بۆ ئەنجامدانی هەیە؟ د.مەحمود عوسمان: رەنگە هەڵبژاردن بكرێت چونكە فشار زۆرە لەسەریان، بەڵام لەسەر هەڵبژاردن لەكوردستاندا لەكۆنەوە بۆچوونێكم هەیە كەئەو پەرلەمانەی ئێمە هەمانە هەبێت و نەبێت وەكو یەكە، چونكە هیچ بەرپرسێكی تێدا نییە هیچ سەرۆك حزبێك ناچێتە پەرلەمان هیچ كاربەدەست و ئەندامی مەكتەب سیاسییەكان و لقەكانیش ناچنە پەرلەمان، لەبەرئەوە هەبێت یان نەبێت جیاوازییەكی وای نییە لەگەڵ رێزم بۆ هەموویان، چونكە ئەوانە كادیری پلە سێ و چوارن و هەر دەبێت مۆبایلەكانیان بەگوێوە بێت و گوێ لەحزبەكانیان بگرن. لەبەرئەوە پەرلەمانی وا گرنگییەكی ئەو تۆی نییەو هەڵبژاردنەكەش گرنگییەكی وای نییە، هەرچەندە پەرلەمانی كوردستان لەسەرەتادا گرنگی خۆی هەبوو، بەڵام وردە وردە هاتە دواوەو ئێستا كەسی تێدا نییە بڕیار بەدەست بێت و گرنگی نییەو پێویستە ئەو سیستەمە بگۆڕدرێت و پێویستە سیستەم پەرلەمانی بێت و سیستەمی پەرلەمانیش دەبێت ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزی تێدا بێت، ئێستا ئۆپۆزسیۆنیشی تێدا نییە نەوەی نوێ هەیە، نەوەی نوێش لەئۆپۆزسیۆن ناچێت دژی هەموو شتێكەو لەگەڵ كەسیش دانانیشێت، لەدنیادا ئۆپۆزسیۆنی وا نەبووە. هاوڵاتی: بەشدارینەكردنی تیمی یەكێتی لەكابینەی نۆیەم مانای پچڕاندنی زۆنی سەوزو زەرد ناگەیەنێت بەتەواوی؟ یان تاكتیكێكە لەپێناو ئەوەی كەهەڵبژاردن نەكرێت یان دۆخی سلێمانی خراپ بكرێت؟ ئایا پارتی لەگەڵ ئەوەدایە كەدۆخی سلێمانی خراپ بێت؟ د.مەحمود عوسمان: پێیان خۆشە یەكتری بشكێنن، یەكێتی پێی خۆشە پارتی بشكێت و پارتیش پێی خۆشە یەكێتی بشكێت ئەمانە بوونەتە دوژمن، زۆر لام سەیرە حزبایەتی تەسك دەكەن و حسابی كوردایەتی و بەرژەوەندی میللەت لایان دەرەجە دووە، هەریەكە دەیەوێت ئەوی تر بشكێت ئەوە سەیرە كە زیاتر لە 15 ساڵە نێوانی یەكێتی و پارتی بەو شێوەیە نەبووە، چونكە مام جەلال هەبوو، مام جەلال و كاك مەسعود پەیوەندییەكی تایبەتیان هەبوو، هەموو جارێك بەتەلەفۆنێك یان دانیشتنێك هەر كێشەیەك هەبووایە چارەسەریان دەكرد، ئێستا ئەوە نەماوە كەبێگومان كاریگەری هەیە. ئێستا بمانەوێت نەمانەوێت دوو زۆن هەیە، زۆنی زەردو زۆنی سەوز كەدوو شتی جیاوازن، دوو یاسای جیاوازن و هەریەكە بەكەیفی خۆی واتە لەدێگەڵە تێدەپەڕی وڵاتێكی ترە لەوبەر شتێكەو لەمبەر شتێكە، بێگومان ئێستا دانانیشن لەئەنجومەنی وەزیران ئەوە خراپتری كردووە، ئومێدەوارم بتوانن دانیشن هیچ نەبێت وەك بڵێیت پەیوەندییەك بمێنێتەوە لەنێوانیان باشترە، چونكە ئەو دوو هێزە ئیدارەی كوردستان دەكەن دەبێت هاوكاربن لەگەڵ یەك. هاوڵاتی: زۆرێك لەسەركردەكانی یەكێتی بەتایبەت قوباد تاڵەبانی دەڵێن سلێمانی سزا دەدرێت، پێت وایە پارتی دەیەوێت سلێمانی سزابدات یان یەكێتی خۆیەتی ئەم قسەیە دەكات بۆ ئەوەی فشار بخاتەسەر پارتی؟ د.مەحمود عوسمان: ئێمە وردەكاری نازانین و نازانین چی لەنێوانیاندایە، بەڵام بەدڵنیاییەوە كێشە هەیە لەنێوان یەكێتی و پارتیداو كێشەی بچووك گەورە دەكەن و زۆر لەگەڵ یەك رێك نین، بۆ نموونە ئێستا قوباد تاڵەبانی و تیمەكەی شەش مانگە نەچوونەتە كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران، كێشە چی دەبێت مەسرور بارزانی بچێتە لای و چایەك بخواتەوە بیباتەوە ئەنجومەنی وەزیران ئەمە عەیبە؟ بەڵام نەیانكردووە، مەعقولە نیوە تۆ بیت و نیوە ئەو بێت ئامادە نەبیت بچیت لەماڵەكەی چایەك بخۆیتەوە كە بەچا خواردنەوەیەك چارەسەر دەبوو. لەئێستادا سلێمانی كێشەی هەیە پارتی پێی خۆشە، پارتی كێشەی هەیە سلێمانی پێی خۆشە كە بەداخەوە ئەو بارودۆخە جێی نیگەرانییە، ئومێدەواربووم كاك مەسعود رۆڵی هەبووایە و ئەو خەڵكە كۆبكاتەوە، چونكە ئەو لەهەموویان بەئەزموونترەو دەتوانێت دەوری هەبێت ئەویش نایكات و خۆی دوورخستووەتەوە. هاوڵاتی: پێتوایە هەرێمی كوردستان ئەو سەنگە نێودەوڵەتییەی جارانی ماوە كەهەیبوو؟ د.مەحمود عوسمان: نەخێر نەیماوە، چونكە یەكگرتوو نین سەنگیان كەمتر بووە هەم هەرێمی كوردستان و هەمیش عێراق، عێراق گرنگی كەمبووەتەوەو هەرێمی كوردستانیش گرنگییەكەی كەمتر بووەتەوەو ئەو گرنگییەش ئێستا دەدرێت لەلایەن وڵاتانەوە لەبەر شەڕی داعشە. هاوڵاتی: پێشتر چەند جارێك ئەمریكا نیگەرانی خۆی گەیاندووەتە هەرێمی كوردستان كەئەم دۆخە وابڕوات پشتیوانیان ناكەن، ئایا ئێستا ئەو مەترسییە هەیە ئەمریكا هەرێمی كوردستان و عێراق هاوشێوەی ئەفغانستان بەتەواوی چۆڵ بكات؟ د.مەحمود عوسمان: لەو باوەڕەدانیم جێی بهێڵن، چونكە بەرژەوەندیان لەوەدایەو ئێران لەوبەرەوەیە، بەڵام ئاگاداریشیان كردوون بۆ نموونە دەیانەوێت یەكخستنی پێشمەرگە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە لەگەڵ چەند كێشەیەكی دیكە لەگەڵ عێراق و لەگەڵ شیعەكان، بەردەوام ئاگاداركردنەوە دەكەن، بەڵام بەجێی ناهێڵن، چونكە وەك دەوڵەت بەرژەوەندیان هەیە كە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بن و نایانەوێت چۆڵی بكەن و روسیاو چین جێگەیان بگرێتەوە.

شەنای فاتیح سەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان دەڵێت: لەسەدا 99ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بە رێكەوتنی هەرێم و بەغدادو بە نسبەت كەرتی تایبەتیشەوە جەژنێكی گەورەیە. مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان – لقی سلێمانی لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان، وتیشی: لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووەو زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەو هۆكارەی تیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغداد چارەسەری كرد. دەقی چاوپێكەوتنی مەلا یاسین- سەرۆكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان - لقی سلێمانی لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی:   هاوڵاتی: وەكو یەكێتی وەبەرهێنەران راتان چیە لەسەر ئەو پێشهاتانەی لەسەر دۆسیەی نەوتی هەرێم هاتووەتەكایەوە؟ مەلا یاسین: بەڕاستی مایەی دڵخۆشییەو ئێمە وەك یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان پێشوازییەكی گەرم دەكەین لەم رێككەوتنەی حكومەتی ناوەند لەگەڵ هەرێمی كوردستان و ئەمە سەرەتایەكی باش دەبێت بۆ بوژانەوەی ئابووری هەرێمی كوردستان بەگشتی و دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بەتایبەتی، ئێمە لەماوەی چەندساڵی رابردوودا بەدیاریكراوی و دوای دەستپێكی قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستان ساڵی ٢٠١٤و دوای شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا زیاتر لەپێنج هەزار پڕۆژەی وەستاومان هەیە، لەهەرێمی كوردستاندا كە نزیكەی هەزارو ٨٠٠ پڕۆژەیان لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەن، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار هەلی كارمان لەپڕۆژەكاندا لەدەستداوەو پاشەكشێی گەورەمان هەیەو ئەم چەند ساڵە هەرچەند بوژانەوەیەكی كەم هەبوو بەتایبەت سلێمانی توانی ساڵی ٢٠٢٢ پلەی یەكەم بەدەستبهێنێت لەوەبەرهێنانداو هەرێمی كوردستانیش تاڕادەیەك پڕۆژەكان تیایدا دەستیان پێكردووەتەوە، بەڵام بیرمان نەچێت ئەم كێشمەكێشەی سیاسیی هەرێم و دووركەوتنەوەمان و رێكنەكەوتنمان لەگەڵ بەغدا كاریگەری نەرێنی راستەوخۆی دروستكردبوو لەسەر پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بۆیە ئەنجامدان و جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستاندایە بەگشتی و بەتایبەت كەرتی وەبەرهێنان. هاوڵاتی: بە رێككەوتنی هەرێم و بەغداد لەسەر دۆسیەی نەوتی كوردستان، بوژانەوەی ئابوری روودەدات لەهەرێم؟ مەلا یاسین: ئێمە لەساڵی ٢٠١٣ لەقیمەی هاتنی میزانیەدا بووین لەعێراق و هەرێمی كوردستان ١٧٪ی بودجە و میزانیەی خۆی وەردەگرت و ئابووری هەرێمی كوردستان بوژانەوەی گەورەی بەخۆیەوە بینیبوو تا ئەو ئاستەی هەرێمی كوردستان بووبووە خاوەنی چەندین پڕۆژەی گەورەو ستراتیژیی، تەنانەت پارێزگای سلێمانی ساڵی ٢٠١٣ بووە خاوەنی ٣٠٪ هەموو پیشەسازی عێراق، ئەوە پەیوەندی بەوەوە هەبوو كەئێمە سەقامگیری سیاسیمان هەبوو و ئەمن و ئاسایش باشبوو و كێشەكان لەگەڵ بەغداد زۆر كەمبوو و هەرێمی كوردستان حكومەتەكەی وەك رەئس مالی نیشان دەدا، دوای ئەوەی ساڵی ٢٠١٤ بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن عێراقەوە بڕدراو هەرێمی كوردستان رووبەڕووی نەمانی نەختینە بووەوەو لەئێستادا زیاتر لەدوو ترلیۆن پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران لای حكومەتەو هەروەها بەهۆی قەیرانەكانی پاش ٢٠١٤وە پاشەكشێی گەورەمان هەبوو لەپڕۆژەكانی وەبەرهێنانداو سەدان پڕۆژەی وەبەرهێنان وەستان كەئەمە وایكرد هەرێمی كوردستان زەربەیەكی گەورە بخوات و لەبەرامبەریشدا چەندین ملیار دۆلار قەرزو قۆڵەی لەسەر خۆی كۆكردەوە كە لەئێستادا قەرزەكانی هەرێمی كوردستان مەزەندە دەكرێن بە ٣٠ ملیار دۆلار، ئەم رێككەوتنە بەدڵنیاییەوە لەئایندەیەكی نزیكدا هەرێمی كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠١٣ واتە رەوشی ئابووری هەرێمی كوردستان بەمەرجێك، ئێمە دەزانین بودجەی هەرێمی كوردستان لەمیزانیەی ئێستای عێراقدا چەندە ئەو میزانیەیە كەئێستا مەزەندە دەكرێت بە نزیكەی زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار و نێردراوە بۆ پەرلەمان پشكی هەرێمی كوردستانی تێدا دیاریكراوە بەنزیكەی ١٠ ملیار دۆلار خۆی بەنزیكەی  ١٤ بۆ ١٦ ترلیۆن دینار بودجەی هەرێمی كوردستانە بەڵام هەر ١٠ ملیار دۆلار حساب بكەین، هەرێمی كوردستان ساڵانە پێویستی بەنزیكەی ١٠ ترلیۆن دینار هەیە بۆ موچەو ئەو سێ چوار ترلیۆنەی دەمێنێتەوە پاش دەركردنی هەندێ خەرجی كەپێویستیە بۆ وەزارەتەكان بەلایەنی كەمەوە ئێمە ساڵانە ملیارێك دۆلارمان دەبێت بۆ پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان وەبەرهێنان بخەینەوەگەڕ لەوەزارەتە پەیوەندیدارەكانی حكومەت و بەمشێوەیە بەدڵناییەوە پڕۆژە وەستاوەكان دەخرێنەوە بواری جێبەجێكردن و ئینجا راكێشانی سەرمایەی دەرەكی بۆ هەرێم دەستپێدەكاتەوە، بۆیە ئەگەر هەرێمی كوردستان ئەم بودجە باشەی بۆ بێت پێویستی بەوە نییە لەڕێی باج و زەریبەوە عەزێتی كەرتی تایبەت بدات، بۆیە پێویستە پێشوازی لەم رێككەوتنە بكەین و خۆمان بەهەندێ بابەتی لاوەكییەوە خەریك نەكەین و هەموو كار بۆ ئەوە بكەین كەهەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی ئەنجامبدات و تیمی یەكێتی بچێتەوە كۆبوونەوەكان و ئەو هۆكارەی كەتیمی یەكێتی كە لەسەری بایكۆتی كۆبوونەوەكانی كردبوو بەغدا چارەسەری كرد. دواكەوتنی موچەی هەرێم راستەوخۆ بازاڕی پەكخستبوو و كۆمپانیاكانیش پەكیان دەكەوت لەبەر ئەوەی ٥٦٪ی موچەی هەرێمی كوردستان دێتە ناو بازاڕەوە و بە دیاریكراوی دێتەوە ئەو كۆمپانیایانەی كەخەڵك شتی لێكڕیوە لەخانوو و بەرهەمی كارەبایی ...هتد، بۆیە ئەم رێككەوتنە بەنسبەت كەرتی تایبەتەوە جەژنێكی گەورەیە. هاوڵاتی: ئایا گریمانەی ئەوە دەكرێت وەبەرهێنەران قەرزەكانیان لەحكومەتی هەرێم وەربگرنەوە؟ مەلا یاسین: حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزاری وەبەرهێنەران و بەڵێندەرانیشە پێموابێت هەموو قەرزی حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی دەبینێتەوە لەیەك ملیار دۆلار كەپێویستە بیگەڕێنێتەوە بۆ كۆمپانیاكانی وەبەرهێنەران یاخود لەبانكەكاندا ئەم پارەیە وجودی هەیە و چەكەو ئەم چەكە خەرجناكرێت، وەبەرهێنەرەكان پارەیان هەیەو لەبەر نەمانی نەختینە بۆیان خەرجناكرێت، ئەگەر ئێمە بارودۆخی ئابووریمان باشبێت جگە لەمیزانیەی نەختی داهاتی ناوخۆیمان هەیەو بەپێی رێككەوتنی حكومەتی عێراق و هەرێم دەتوانێت سودمەند بێت لە نیوەی داهاتی ناوخۆیەكەی و بەكاریبهێنێتەوە. پاش ئەم رێككەوتنە حكومەتی هەرێم قەرزی وەبەرهێنەران و بەڵێندەران نەداتەوە پرسیاری گەورە دروستدەبێت و ئەو كاتە دەبێتە نیشانەیەكی سەرسوڕمانی گەورەو پێویستە حكومەت خۆی بەرنامە بۆ دانەوەی قەرزەكانی دابنێت، نیەتمان باشە سەبارەت بە حكومەتی خۆمان و ئومێدمان هەیە كەقەرزی كۆمپانیاكان بداتەوە، كۆمپانیا هەیە ٥٠٠ ملیۆنی لای حكومەتە و كۆمپانیای واهەیە سێ ملیاری لای حكومەتە باشتر وایەو چاوەڕێدەكەین سەرەتا قەرزی كۆمپانیا بچووكەكان و كۆمپانیا ناوخۆییەكان بداتەوە بۆ ئەوەی جوڵەی بازاڕ دروستبكاتەوە، پاشان لێبڕین و پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پاشان دانەوەی قەرزی كۆمپانیاكانی دیكەو ئومێدەوارین تاساڵی ٢٠٣٠ حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزی لەسەر نەمێنێت. هاوڵاتی: لەماوەی ئەو چەند ساڵەی بودجە لەبەغداوە نەهاتوە، زیانەكانی بۆ كەرتی وەبەرهێنان بە چەند دەخەمڵێنرێت؟ مەلا یاسین: هەرێمی كوردستان لەئێستادا خاوەنی زیاتر لە ٧٠ ملیار دۆلار وەبەرهێنانەو ئەم وەبەرهێنانە لە١٣ سێكتەری جیاوازدا بووەو دابەشبووە بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانداو هەولێر زۆرترین وەبەرهێنانی تێدا كراوە پاشان سلێمانی و دواتر دهۆك و ئیدارە سەربەخۆكان و پارێزگای هەڵەبجەش بەئەندازەیەك وەبەرهێنانی تێداكراوە، بەڵام ئەوەی جێگای داخە بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوە ئێمە لەهەرێمی كوردستاندا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زەرەرو زیانمان بەركەوتووە و قەیرانی دارایی گەورەترین زیانی لەئێمە دا كە پارەی نەختینە نەماو پارەی وەبەرهێنەران كەوتە لای حكومەت و هاووڵاتیان، لەساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار زیان بەر كەرتی وەبەرهێنان كەوتووە. هاوڵاتی: بەشێك لەهێزە سیاسییەكان پێیانوایە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە سنوری سلێمانی سزا دراوەو جیاوازی دەكرێت، ئایا لەحاڵەتی هاتنی بودجە لەبەغداوە پێشبینی دەكرێت ئەو جیاوازییە هەر بمێنێت وەك بەشێك لەهێزە سیاسییەكان باسی دەكەن؟ مەلا یاسین: ئەگەر ئەم رێككەوتنەی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا واژۆكراوە كەهەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردەوە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە حكومەتی هەرێم بەرپرسیار نابێت لەدابەشكردنی موچەو بودجەی پارێزگاكان بەڵكو بەرپرسیاری یەكەم حكومەتی عێراق دەبێت ئەگەر هەرێمی كوردستان رێككەوتنێكی سیاسی ناوخۆیی بكات و حزبە سیاسییەكان رێككەوتن بكەن بەدڵنیاییەوە هیچ جیاوازییەك نامێنێت لەنێوان پارێزگای سلێمانی و پارێزگای دهۆكدا. لەماوەی رابردوودا گوێبیستی هەردوو لایەنی سیاسی پێكهێنەری حكومەت بووین كە یەكێتی و پارتین كە بۆچی لەسلێمانی مووچە نادرێت و بۆچی لەدهۆك دەدرێت ئەمانە لای ئێمە و میدیاكاران و هاووڵاتیانیش خوێندنەوەی جیاوازی هەیە ئەمە كۆتایی هات و چاوەڕیی ئەوەدەكەین ئەو میزانییەی لەعێراقەوە دێت چۆن عێراق ١٢٪ بۆ هەرێم دانا هەرێمیش ئەم رێژەیە بەپێی ژمارەی دانیشتووان دابەشدەكات و خۆشی داهاتی هەیە، هیوادارین مافی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و بەڵێندەران و وەبەرهێنەرانی كوردستان جارێكی تر نەكرێتەوە بەكارتێكی سیاسی و لایەنە سیاسییەكان یاری پێنەكەن چونكە بازاڕ ماندوو و هیلاكە پار ئەم كاتانە بازاڕی ئابووری كوردستان رۆژانە خۆی دەبینییەوە لەزیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلار بەڵام ئێستا جوڵەی ئابووری هەرێم خۆی نابینێ لە ١٠ ملیۆن دۆلار . من ناتوانم وشەی سزا پشتڕاستبكەمەوە چونكە لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت لەناو ئیشەكەدان و ئەوان باشتری لێدەزانن، ٩٩٪ی خەڵكی كوردستان دڵخۆشن بەم رێككەوتنە چونكە خەڵك ماندووەو تەحەمولی ئەم بارودۆخە ناكات رێژەی هەژاری و بێكاری لەهەرێمی كوردستاندا گەیشتووەتە ئاستێكی ترسناك و كەناڵەكانی راگەیاندن رۆژانە خێزان و هاووڵاتی پیشاندەدەن كە لەچ بارودۆخێكدان و نەخۆشخانەی هیوا لەئێستادا كەمپینێكی راگەیاندووە كەدەرمان لەنەخۆشخانەكەدا نەماوەو نەخۆشخانەكانی سلێمانی ٥٠٪ دەرمانیان تیا نەماوە، ئەم رێككەوتنە بۆ هەموو عێراقەو رێككەوتنێكە لەنێوان هەرێمێكی فیدڕاڵی و حكومەتێكی فیدڕاڵی كەواتە بۆ هەموو عێراقە و پێویستە هەموومان پێشوازی لێبكەین.

ڤانە حەمە عەمید سروە ئیسماعیل كەریم فەرماندەی باڵی خولەكان لەفێرگەی مەشقی باكور لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی باس لەقۆناغەكانی ژیانی لەبواری سەربازی و ئەو گرفتانەی روبەڕووی بووەتەوە دەكات. ئەو ئێستا فەرماندەی باڵی خولەكانە ئەركیان وانەوتنەوەو مەشقكردنی سەرجەم ئەو ئەفسەرو كارمەندانەیە كە سەر بەپاسەوانی سنوری عێراقن لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی گومرگ، خولەكانیش بریتیە لەگەشەپێدان و پێشكەوتنی ئەفسەران و پۆلیس لەگەڵ خولی تایبەت بەپلەبەرزكردنەوەی ئەفسەران و كارمەندان. ئەو دەڵێت: ساڵی ٢٠٠١ بۆ یەكەمینجار لەهەموو عێراقدا لەسەر بڕیاری «خوالێخۆشبوو مام جەلال» لەگەڵ ١٠ هاوڕێی دیكەمدا چوومە كۆلێژی سەربازی قەڵاچوالان و تەخەرجومان كرد، بۆ من وەك ژنێك و وەك كوردێك تاڕادەیەك قورس بووە كە لەو بوارەو لەو پێگەیە كاربكەم، وتیشی: كاتێك وەك ژنێك لەساڵی ٢٠٢١ بەپلەی عەمید دەستبەكاربووم هیچ گرنگییەكی ئەوتۆیان پێنەداین، نە لەلایەن حكومەتی هەرێم و نە حكومەتی عێراق. دەقی چاوپێكەوتنی هاوڵاتی لەگەڵ عەمید سروە ئیسماعیل   هاوڵاتی: چۆن ئەم پیشەیەت هەڵبژاردو چوویتە ناو ئەم كارە؟ عەمید سروە: هەموو كەسێك كەپیشەیەك هەڵدەبژێرێت حەتمەن لەبەرئەوەیە كەحەزی لێیەتی، منیش بەخواست و حەزی خۆم هەڵمبژارد، لەساڵی ١٩٩٦ بۆ یەكەمجار كەهێزی پێشمەرگەی ژنان دامەزرا بوومە پێشمەرگە لەوێ و كۆمەڵێك پلەی سەربازی جیاوازم وەرگرت و تادواتر بوومە فەرماندەی فەوجی هێزی پێشمەرگەی ژنان، لەدوای پڕۆسەی رزگاری عێراق و دروستبوونی پاسەوانی سنور لەساڵی ٢٠٠٣ چوومە ناو هێزەكانی پاسەوانی سنور.  بەڵام پێش ئەوە ساڵی ٢٠٠١ بۆ یەكەمینجار لەهەموو عێراقدا لەسەر بڕیاری «خوالێخۆشبوو مام جەلال» لەگەڵ ١٠ هاوڕێی دیكەمدا چوومە كۆلێژی سەربازی قەڵاچوالان و تەخەرجومان كرد. لەدوای ئەو كاتەشەوە، من لەسەرەتاداو بەئێستاشەوە حەزێكی زۆرم بۆ كارەكەم هەیە. هاوڵاتی: كەی  بەپلەی عەمید دەستبەكاربوویت؟ عەمید سروە: هەموو كەسێك كەمەرسومی بۆ دەرئەچێت و دەبێت بە ئەفسەرو بەكالۆریۆس وەردەگرێت لەبواری سەربازیدا، ئیتر بەپێی خزمەتەكەی و ئەو یاسایەی لەوەزارەتی ناوخۆی عێراقیدا هەیە «یاسای پلەبەرزكردنەوە»، من هەموو قۆناغەكان و پلەكانم بڕیوە بۆیە وەك عەمید پلەكەم بەرزكرایەوە، هەروەها دەمەوێت ئەوەش بڵێم من یەكەم ژنیشم كە ئەو پلەیەم هەیە لەوەزارەتی ناوخۆی عێراقدا. هاوڵاتی: لەماوەی پێشوودا چەند كەسێك لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق خەڵاتكران و رێزلێنانیان پێشكەشكرا، بەڕێزتان تاوەكو ئێستا لەلایەن حكومەتی هەرێم یاخود حكومەتی عێراقیەوە تاچەند هەم وەك كوردێك و هەم وەك ژنێك خەڵات و پێزانینتان پێشكەشكراوە؟ عەمید سروە: راستییەكەی من نازانم بۆچی بەمنیان نەوتووە لەبارەی خەڵاتكردنی چەند كەسێكی دیكەوە لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق لەلایەن حكومەتی عێراقیەوە  بابەتێكی لەوجۆرە، جا نازانم  رەنگە بەحوكمی بابەتە نەتەوەییەكە یان هەرشتێكی دیكە بێت؛ ئەمەش لەكاتێكدا كەكەسانێكی وایان خەڵاتكردبوو كەوا پلەكەیان زۆر لەمنیش نزمتر بوو؛ لەگەڵ ئەوەشدا كاتێك وەك ژنێك لەساڵی ٢٠٢١ بەپلەی عەمید دەستبەكاربووم هیچ گرنگییەكی ئەوتۆیان پێنەداین، نە لەلایەن حكومەتی هەرێم و نە حكومەتی عێراق. هاوڵاتی: باست لەوەكرد لەسەرەتای دەستبەكاربوونیشتەوە وەك عەمید، لەلایەن هیچ كام لەحكومەتی هەرێم و حكومەتی ناوەندی گرنگییەكی ئەوتۆتان پێنەدراوە، هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟ عەمید سروە: ئێستا من تەنها لەو پلەیەدا نیم و چەند هەڤاڵی دیكەشمان لەگەڵە لەو پلەیەدا، هەندێكیان لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستاندان، هەندێكیشیان لەناو دامودەزگاكانی ناوخۆی هەریمی كوردستاندان، ئەوانیش وەك من هەمان حاڵیان هەیە، پێم وایە رەنگە ئەمە پەیوەندی بەهۆكارە رەگەزیەكەوە هەبێت كە ژنین، ئەگینا ئەو دەورانەی ئێمە بینیومانن و تەواومان كردوون قۆناغێكی  زۆر قورسبوون لەو سەردەمەدا لە ساڵانی ٢٠٠١ دا، تەنانەت هەر جێگای گاڵتەپێكردن بوون لەوكاتەدا و كەم ژنیش خۆی لەو بوارە داوەو كاری تێداكردووە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا هەروەك ئێستا دەیبینیت ئەو بایەخەی پێنەدراوە. هاوڵاتی: باسی بابەتی رەگەزیت كرد كەجیاكاری دەكرێت، دۆخی ژن چۆن دەبینیت؟ عەمید سرووە: بەڕای من لەڕووی بوونی وەك ژن و لە رووی ئازادییەوە تا رادەیەك قۆناغێكی باشی بڕیوە بەراورد بەساڵانی رابردوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەڕووە كلتوری و كۆمەڵایەتیەكەوە  نەوەڵا هێشتا نەگەیشتووەتە ئاستێكی وا كەپێویستە بەڵام تاڕادەیەك باشترە. هاوڵاتی: لەگەڵ ئەم كارەدا چۆن هاوسەنگیت راگرتووە؟ عەمید سروە، من تائێستا پڕۆسەی هاوسەرگیریم ئەنجامنەداوە، وەك هەر پیشەیەكی تر پیشەكەم كاریگەری كردووەتە سەر ژیانی كۆمەڵایەتیم بەڵام رەنگە زیاتر هۆكارەكە ئەوەبێت كەخۆم بەوجۆرە پێم باشتربووبێت، ئەم پیشەیەی من كەمێك لەچاو پیشەكانی تردا داخراوەو دەكرێت ئەمەش هۆكاربووبێت». هاوڵاتی: ئایا لەلایەن خێزانەكەتەوە تووشی هیچ بەربەست و ئاڵنگاریەك نەبوویتەوە كەچوویتە ناو ئەم كارە؟ عەمید سرووە: من زۆربەی خێزانەكەم لەبواری سەربازیدا كاردەكەن، دوو برام ئەفسەرن و یەكێكیان لەگەڵ خۆم لەهەمان دەزگا كاردەكات، بەڵام خۆم لەهەموویان پلەم بەرزترە، خوشكەكانیشم وەك هەر كەسێكی دیكەی ئاسایی ژیانی هاوسەرگیریان پێكهێناوە و لەناو خێزانی خۆیاندان. هاوڵاتی: چ شتێكی كارەكەت وادەكات بەردەوام بیت وحەزت لەكارەكەت بێت؟ عەمید سروە: بەدڵنیایی ئەو شوێنەی من كاری لێدەكەم، بنكەی مەشقە لەهەموو شوێنەكانی عێراقەو لەهەرێمی كوردستانە، لەهەموو بیروبۆچوون و كلتوری جیاوازەكانەوە خەڵكی هەمەجۆری بۆدێت و پەیوەندی و بەركەوتنم لەگەڵیان هەیە، ئەمەش بۆ من چێژی لێدەبینم. هاوڵاتی: پێت وایە گەیشتوویت بەوەی كەدەتویست بەدەستیبهێنیت؟ عەمید سروە: تاڕادەیەك بەڵێ، بەڵام هێشتا بەوجۆرە نا كەهەموو ئەوەی دەمویست بەدەستیبهێنم، چونكە وەك خۆت دەزانیت دامەزراوەی سەربازی دامەزراوەیەكی ئیلتیزامییەو یاساو رێكخستنی زۆرە، وەك شوێنێكی مەدەنی دیكە نییە، ئەو كەسەی بەڕێوەی دەبات و سەپەرشتی دەكات  یاساكانی ئەو دەزگایە بەو جۆرە رێگەی پێنادات تاڕادەیەك ئاستەنگ دروستدەكات، بتەوێت و نەتەوێت. هاوڵاتی: ئەو كاتەی ئەم پیشەیەت دەستپێكرد، رێگری و زەحمەتییەكانی چیبوون لەبەردەمتدا، وەك خۆت وتت پیشەكە تاڕادەیەك مۆركێكی پیاوانەی پێدراوە؟ عەمید سروە: تاكە رێگر لەبەردەم ئەم كارەدا تەنها مەسەلەی ژنبوونەكەیە، ئەگینا نە پەیوەندی بەتواناو نە پەیوەندی بەئاستی رۆشنبیری و كۆمەڵایەتیەوە هەیە؛ تەنها ئەوەیە وەك خۆت دەزانی ئەم كارەی ئێمە كارێكە لەناو دامودەزگایەكی داخراوەو بابەتی كۆمەڵایەتی و كلتور كاریگەری زۆری هەیە، بەڵام من وەك خۆم هیچ گوێم بەو شتانە نەداوە. هاوڵاتی: چیت هەیە بیڵێیت، من لەپرسیارەكانمدا ئاراستەی تۆم نەكردبێت؟ عەمید سروە، نەخێر، تەنها گلەییم هەیە لەشوێنی كارەكەم و لەوەزارەتی ناوخۆی عێراق، یانی حەق وایە بەچاوێكی یەكسانی سەیری هەموومان بكات لەناو دامودەزگاكاندا، جیاوازی ئێمە و كچێكی عەرەب چیە، جیاوازییەكەمان چییە، هیج جیاوازییەكمان نییە،  بەپێچەوانەوە رەنگە ئێمە دەرچووی شوێنێكی ئەكادیمیش بین، لەوانەیە  كەسی تر هەبێت ئەوەشی نەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا وەك ژنیش جیاكاری دەكرێت، ئەسڵەن زۆرجار كە لیژنە دێت لەبەغداوە پێیان سەیرە كەژنێك دەبینن، هەر نەیان دیووەو نەیانبیستووە نازانن، هەتاوەكو من و هاوڕێكانم نەبینن نازانن كەژنی لێیە. بەڵام لەبارەی بابەتی ژنەوە، بەتایبەت وەك كورد، رەنگە هۆكارەكە ئەوەبێت كەنوێنەرمان كەمە، نوێنەری كورد لەبەغدا.