پارتی: چاوەڕوانیمان لە خەڵک ئەوەیە پشتیوانیمان بکات

هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ حسێن ئاراسان دوای 17 کاتژمێر مانەوەی لە نەخۆشخانەی شار لە سلێمانی گیانی لەدەستدا، کە دوێنێ لە روداوێکدا تەقەی لێکرا و بە سەختی برینداربو. بەگوێرەی زانیاریەکان، بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە حسێن ئاراسان، ئەندامی رێکخراوی کرێکارانی میزۆپۆتامیا لە نەخۆشخانەی شار گیانی لەدەستداوە و لەئێستادا تەرمەکەی براوەتە پەیمانگەی پزیشکی دادوەری سلێمانی و بڕیارە سبەینێ مەراسیمێک لەلایەن هاوڕێ و کەسوکاریەوە بەڕێوەبچێت و دواتر تەرمەکەی بەخاک دەسپێردرێت. پێشنیوەڕۆی دوێنێ هەینی لەبەردەم بارەگای میزۆپۆتامیا تەقە لە ئەندامێکی رێکخراوەکە بەناوی (حسێن ئاراسان) کراوە و بەهۆیەوە بەسەختی برینداربوە، دوای روداوەکەش هاوڕێکانی گەیاندویانەتە نەخۆشخانەی شار لە سلێمانی. ئەو ئەندامەی میزۆپۆتامیا کە تەقەی لێکرا، پەنابەری سیاسیی باکووری کوردستان بوو، ساڵانێکە لە شاری سلێمانی دەژی، ناوی تەواوی حسێن ئاراسان’ـە و لە ساڵی ١٩٧٨ لە ئیزمیر لە دایک بووە و خەڵکی شاری ماردین بووە . ئاسایش و دەزگا ئەمنییەکانی شاری سلێمانیش تا ئێستا هیچ زانیارییەکیان لەبارەی دەستگیرکردنی بکوژەکەیەوە نەدرکاندووە. هاوکات ساڵی رابردووش، زەکی چەلەبی، سەرۆکی رێکخراوەکە کە رێستۆرانتی هەبوو، لە شەقامی بەختیاریی سلێمانی تەقەی لێکرا و دوای گواستنەوەی بۆ نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا.

ژمارەیەک لە کەسوکاری کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیر دەکرێن و سەرچاوەکانی هەواڵیش ئاماژە بە دەستگیرکردنی چوار منداڵ دەکەن. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ دوێنێ هەینی زیاتر لە 40 کەس لە ئەندامانی خێزانی شەهیدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات لە رێگای نێوان سەقز و بۆکان لە ناو دوو پاسدا بون دەستگیر کراون. ئاماژە بەوە کراوە؛ دایکانی شەهیدانی رۆژهەڵات و کەسوکاری کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی ئەو بەشە لە کوردستان بەشدارییان لە رێوڕەسمی یادی کوژراوانی ناڕەزایەتییەکان لە شارەکانی سەقز و بۆکان کردوە و دواتر لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیر کراون. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاندوە؛ زیاتر لە 30 ئەندامی خانەوادەی کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی شارەکانی سنە و دیواندەرە و دێولان دەستگیر کراون و لە ناو دەستگیرکراوندا چوار منداڵ هەیە. لە ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی لانیکەم 140 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون و رۆژانە لە بۆنە و رێوڕەسمەکاندا خەڵک سەردانی گڵکۆی ئەو کوژراونە دەکەن و هێزە ئەمنییەکانی ئێرانیش هەوڵی رێگریی لە بەڕێوچونی رێوڕسمەکان دەدەن.  

هاوڵاتی  ماوەی مانگێكە كۆماری ئیسلامی ئێران بەشێوەیەكی بەرچاو چەك و كەرەستەی سەبازیی قورس رەوانەی شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات و هەندێك سەرچاوەش باس لەجێگیركردنی سەكۆی موشەكیی لەو بەشەی كوردستان دەكەن كەئامانجی هێرشكردنە سەر پارتەكانی رۆژهەڵاتە لەهەرێم. لەگەڵ گواستنەوەی چەكی قورس و هێزی چەكداریی بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان سوپای پاسداران پەیامێكی بڵاكردەوەو لەپایەمەكەدا هاتووە وەك بەڵێنیان داوە نەیارانی كۆماری ئیسلامی لەهەر شوێنێك بن دەكرێنە ئامانج كەئەوەش كاردانەوەی چالاكوانی سیاسیی و مەدەنی كوردی لێكەوتەوە. ئەوەی جێگەی سەرنجە سوپای پاسداران زۆرترین چەكی قورسی بۆ زۆربەی ئەو شارانەی رۆژهەڵاتی كوردستان گواستووەتەوە كە سنووری نزیكیان لەگەڵ خاكی هەرێمی كوردستان هەیە، بۆ نموونە بانە، پیرانشار، سەردەشت، جوانڕۆ، پاوەو چەند ناوچەیەكی دیكەی هاوسنور. میدیای زمانحاڵی سوپای پاسداران لەزاری بەرپرسێكی ئاسایشی عێراق بڵاویكردووەتەوە كە قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق لەكۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی لەگەڵ عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی و بەرپرسانی ئێران بەڵێنی داوە بەجێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەمنیی نێوان بەغدادو تاران بۆ دوورخستنەوەی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم. سێ سەرچاوە لەپارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان زانیارییەكانیان بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی پشتڕاست كردووەتەوەو ناوەندی هاوكاریی ئەو پارتانە رایگەیاندووە؛ كۆماری ئیسلامی دەیەوێت بەپەلاماردان و چاوسوركردنەوە، ترس بڵاوبكاتەوەو هاوكات فشار لەهەرێم و عێراق دەكات بۆ ئەوەی ئامانجەكانی لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئەمنیی نێوان بەغدادو تاران بۆ چەككردن و دوورخستنەوەی پارتە كوردییەكان بەدیبهێنێت. پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان داوایان لەدانیشتوانی هەرێم و رۆژهەڵات كردووە وەك هەمیشە پشتیوانیی لەتێكۆشەرانی خۆیان بكەن و رێگەنەدەن سوپای پاسداران و كۆماری ئیسلامی ئامانجی لەو لەشكركێشی و جێگیركردنی چەكی قورس بەدیبهێنێت. ئێران كە لەئێستادا گیرۆدەی گرژییەكانی سنوری رۆژهەڵاتی وڵاتەكەیەتی لەگەڵ تاڵیبان، هاوكات لەشێوەی جاردانی شەڕ چەكی قورس بەنهێنی و ئاشكرا بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان دەگوازێتەوە و جموجۆڵە نائاساییەكانی سوپای پاسداران لەسنورەكانی هەرێم زیادیكردووە.   ناڕەزایەتییەكان لەناوخۆی رۆژهەڵاتە و گەڕ بەهەرێم دەكرێت ئەوەی ئێستا لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەبینرێت چالاكی مەدەنی و ناڕەزایەتیی پەنگوخواردووی خەڵكە دژی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بەتایبەت كە لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی لانیكەم 140 كەس لەناڕەزایەتییەكانی ئەو بەشە لەكوردستان كوژراون و دانیشتوان و چالاكوانانیش بەڕێوڕەسمی جەماوەریی و سەردانی گڵكۆكانیان رۆژانە یادی شەهیدەكانیان دەكەنەوەو ئەگەرچی خۆپیشاندانی بەرفراون لەئێستادا نەماوە، بەڵام ناڕەزایەتییەكان زۆرتربوون و لەبەرامبەریشدا سەركوت و دەستگیركردنی چالاكوانان لەلایەن دەزگا ئەمنی و سەربازییەكانی كۆماری ئیسلامی زیادیكردووە. وەك دەوترێت خوێنی شەهیدانی رۆژهەڵات سارد نەبووەتەوەو تەنانەت بەهەموو شێوازێك بێڕێزیی بەگڵكۆكانی كوژراوانی رۆژهەڵات دەكرێت و زۆرجار كێل و بەردی سەر ئەو گڵكۆیانە دەشكێنرێت، بەڵام خەڵك و چالاكوانان بەبەردەوامیی و لەبۆنە جیاوازەكاندا یادی گیانبەختكردوانی ناڕەزایەتییەكان دەكەنەوەو سەردانی گڵكۆكانیان دەكەن كەهەر ئەوەش ئاماژەی بۆ دەنگێكی ناڕازیی كە لەئان و ساتدایە بۆ خۆپیشاندان و كاردانەوە بەرامبەر دەسەڵات لە رۆژهەڵات و ئێران. چالاكوانانی سیاسیی رۆژهەڵات رایانگەیاندووە؛ كۆماری ئیسلامی ئێران دەیەوێت لەڕێگەی ترس و تۆقاندنەوە بەتەواوەتی سەركوتی ناڕەزایەتییەكانی ئەو بەشە لەكوردستان بكات  و ئەو ئامانجەی بە لەسێدارەدان و زیندانیكردنی گەنجان و لاوانی كورد بۆ بەدی نەهاتوە بۆیە بیر لەوەدەكاتەوە ئامانجەكەی بەبانگەشەی بەرەنگاروبونەوە نەیارانی لەدەرەوەی سنورەكان و دژی پارتە نەیارەكانی بەدیبهێنێت. لەماوەی ساڵانی رابردوودا پێشمەرگەكانی پارتەكانی رۆژهەڵات بەشێوازی جیاواز چالاكییان لەناوخۆی ئەو بەشە لەكوردستان هەبووەو بەپێی ئەو وێنانەشی كە لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكراونەتەوە  بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی پشتڕاست بووەتەوە ئەمساڵیش چەند تیمێك لەو پێشمەرگانە بەبێ ئامانجی پێكدادان لەناوخۆی رۆژهەڵات بەدیكراون و لەلایەن جەماوەرو خەڵكی ناوچەكانیشەوە بەگەرمیی پێشوازییان لێكراوە، بەڵام بەرپرسانی ئەو پارتانە رایانگەیاندوە هیچ كاتێك ئامانجی ئەو پێشمەرگانە پێكدادنی سەربازیی نەبووەو تەنها لەشێوەی چالاكیی سیاسیدا هەنگاویان ناوەو رێكخستنی ئەو هێزانە لە ناوخۆی رۆژهەڵاتە. بەرپرسانی سەرجەم پارتەكانی رۆژهەڵات جەختیان لەوە كردووەتەوە خوازیاری ئەوە نین ببنە بیانوی هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان، بەڵام ئەو دەسەڵاتە هەر كاتێك رووبەڕووی شكست لەناوخۆی وڵاتەكە دەبێتەوە پەنا بۆ هێرشی سەربازیی دەبات و دوور نییە جموجۆڵەكانی ئەم ماوەیەشی هەر لەو چوارچێوەیەدا بێت. سەرچاوەیەك لەناوەندنی هاوكاری پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند؛ كە لەیەك مانگی رابردوودا زۆرترین چەكی قورس و تۆپ و تانك بەئاشكرا لەشارەكانی ئێرانەوە بەرەو پارێزگاكانی كرماشان و سنەو ورمێ گوازراونەتەوە و بەپێی ئەو زانیاریانەشی دەست ئەوان كەوتووە سەكۆیەكی موشەكی لەشاری بانەو سەكۆیەكی موشەكی لەنزیك شاری جوانڕۆ جێگیر كراوەو بەنهێنی و لەڕێگەی هێلیكۆپتەرەوە هێزو كەرەستەی سەربازیی دیكە بۆ ئەو سەكۆ موشەكییانە گوازراوەتەوە. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوە كردووە تۆپ و تانك بۆ زۆربەی شارەكانی رۆژهەڵات وەك بۆكان و سنەو پاوەو پیرانشارو شاری شنۆ گوازراوەتەوەو بەگشتی دۆخی سێ پارێزگای ورمێ و سنەو كرماشان نائاساییەو جموجۆڵی سوپای پاسداران بەتەواوەتیی بەدیدەكرێت. بەوتەی ئەو سەرچاوەیە كە نەیویستوە ناوی بڵاوبكرێتەوە؛ سوپای پاسداران فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەجۆری خۆكوژی لەزۆربەی ئەو شارانەی رۆژهەڵات كە سنوریان بەهەرێمی كوردستانەوە نزیكە جێگیر كردووەو پێدەچێت مەبەستی بێت هاوشێوەی رابردوو هێرشی دیكە بكاتەسەر بنكەو بارەگاكانی پارتەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان. لەدوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، سوپای پاسداران لانیكەم چوار جار بەدرۆنی خۆكوژو موشەك و تۆپخانەكانی بنكەكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی لەهەڵگوردو برادۆست تادەگاتە بارەگاكانی ئەو پارتانە لەكۆیەو زڕگوێز كردووەتە ئامانج و بەهۆیەوە 21 كەس كوژران و نزیكەی 90 كەسیش برینداربوون. بەوتەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی، ئێران بەپشتبەستن بەماددەی 51ی جاڕنامەی نەتەوەیەكگرتووەكان هێرشەكانی ئەنجامدەدات و بەپێی ئەو ماددەیە هەر حكومەتێك مافی وەڵامدانەوەی هەیە كەهێرشی سەربازیی بكرێتەسەر لەكاتێكدا پارتەكانی رۆژهەڵات هێچ هێرشێكی سەربازییان لەهەرێمی كوردستانەوە دژی سەروەریی خاكی ئێران ئەنجامنەداوە.   سوپای پاسداران هەڕەشە دەكات سوپای پاسداران هەڕەشەی ئەوە دەكات كەئەگەر حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان رێككەوتنی ئەمنیی نێوانیان بۆ چەككردن و دوورخستنەوەی پارتەكانی رۆژهەڵات نەخەنە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەوا خۆیان ئەو هەنگاوە دەنێن و ئەو پارتانە لەهەر شوێنێك بن هێرش دەكەنەسەریان و ئەندامان و پێشمەرگەكانیشیان دەكرێنە ئامانج. لەهەفتەی رابردوودا ئەژمارەكانی سەر بەسوپای پاسداران لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی وەك تویتەرو تێلیگرام هۆشداریی ئەوەیان داوە كەبەمزووانە هێرش دەكرێتەسەر پارتەكانی نەیاری كۆماری ئیسلامی و تەنانەت لەشكركێشیی سەربازیی بۆ سەر هەرێم ئەنجامدەدرێت كەئەوەش كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوەو بەوتەی چالاكوانانی رۆژهەڵاتی كوردستان كۆماری ئیسلامی لەلاوازیدا بەو شێوەیە لەڕێگەی سوپای پاسدارانەوە هەڕەشە دەكات. عەلی ئەكبەر ئەحمەدیان، ئەمینداری نوێی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی ئێران لەگەڵ دەستبەكاربوونی رایگەیاند:» دەبێت عێراق بەزووترین كات دەبێت ئاسایشی سنورەكانی دابین بكات و پابەندنی رێككەوتنی ئەمنیی نێوان تاران و بەغداد بێت. ئەحمەدیان كەیەكێكە لەفەرماندە سەربازییەكانی سوپای پاسداران لەكۆبوونەوەی كۆتایی مانگی رابردوو لەگەڵ قاسم ئەعرەجی، راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق كە بەسەردانێكی فەرمی لەتاران بوو، جەختی لەوە كردبوەوە كەدەبێت بەغداد بەشێوەیەكی خێرا رێككەوتنە ئاسایشییەكەی نێوانیان جێبەجێ بكات. بەپێی چەند خاڵێك لەڕێككەوتنە دەبێت پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان دووربخرێنەوەو بارەگاكانیان لەژێر چاودێریی نەتەوەیەكگرتووەكاندا بێت و سەرجەم پێشمەرگەو هێزە سەربازییەكانیان چەك بكرێن و كۆماری ئیسلامی لەدوای ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵات پێداگریی لەو خاڵانەی نێو رێككەوتنی عێراق و ئێرانی كردووە. مانگی ئازاری ساڵی رابردوو كۆماری ئیسلامی ئێران و حكومەتی عێراق لەبەیاننامەیەكدا واژۆكردنی رێككەوتنی ئەمنیی نێوان بەغدادو تارانیان راگەیاندو دواتر دەركەوت بەشێكی سەرەكیی خاڵەكانی نێو رێككەوتنەكە بۆ چەككردن و دورخستنەوە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم بووە. كۆماری ئیسلامی لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا داوای دوورخستنەوەو چەككردنی ئەو پارتانەی كردبوو تەنانەت پێشنیاركرابوو كەكامپی تایبەت بەئاوارەكانیان لەموسڵ بۆ بكرێتەوە، بەڵام ئەو پارتانە رەتیان كردووەتەوە پابەندی داواكارییەكانی كۆماری ئیسلامی بن. پێشتر محەمەد باقری سەرۆك ئەركانی هێزە چەكدارەكانی كۆماری ئیسلامی و یەكێك لەفەرماندە باڵاكانی سوپای پاسداران رایگەیاندبوو كەدوای موشەكبارانی بنكەو بارەگاكانی پارتە نەیارەكان لەهەرێمی كوردستان حكومەتی عێراق بەڵێنی داوە بەچەككردن و دوورخستنەوەیان لەخاكی ئەو وڵاتە. باقری چەندجارێك پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانی بەتیرۆریست ناوهێناوەو وتوویەتی: «كۆماری ئیسلامی قبوڵی ناكات سێ هەزار تیرۆریست لەهەرێمی كوردستان جێگیربن» هاوكات هەڕەشەی ئەوەشی كردووە كەئەگەر بەرپرسانی هەرێم و عێراق ئەو پارتانەی رۆژهەڵات دوورنەخەنەوە ئەوا هێرشەكانی سوپای پاسداران دەستپێدەكاتەوە خۆیان دووریان دەخەنەوە. باقری گلەیی لەهەرێمی كوردستان كردووەو وتوویەتی» ناكرێت كەكۆماری ئیسلامی خزمەتی ئەوانی كردووە ئەوان لەبەرامبەردا رێگەبدەن پارتە نەیارەكان بنكەو بارەگایان لەسنوری هەرێمدا هەبێت».   ئێران لەزەوی و توركیا لەئاسمانەوە جموجۆڵەكانیان زیاد دەكەن لەگەڵ جموجۆڵەكانی سوپای پاسداران لەشێوەی لەشكركێشیی بۆ رۆژهەڵات و هەرێم، جوڵەی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان و فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا لەسنورەكانی نێوان رۆژهەڵات و هەرێمی كوردستان زۆر بووەو سەرچاوەیەك لەپارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند لەماوەی رابردوودا بەهەر هێرشێكی موشەكی و تۆپخانەكانی سوپای پاسداران لەسەر هەرێم، توركیا هێرشەكانی دژی گەریلای یەكینەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان (یەرەكە) زیاتر دەبێت. ئەو سەرچاوەیە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند؛ جموجۆڵی سوپای پاسداران ئاشكرایەو لەناوچەكانی شاهۆ لەنزیك شاری كامیاران لەڕۆژهەڵات چەند شوێنێكی تۆپباران كردووە، بەڵام پژاك هەمیشە هەوڵی خۆپاراستن و یەكڕیزیی كورد دەدات بەرامبەر ئەو پیلان و هێرشانەی كەكۆماری ئیسلامی دژی كوردو پارتەكانی ئەنجامی دەدات. پژاك دەڵێت؛ كۆماری ئیسلامی ئەزموونی شكستی گەورەی هەیە لەسەر دەستی گەریلاكان لەقەندیل و ئەگەر بێت و نیازی هێرشی بەرفراوانی هەبێت ئەوا ئەزموونی ئەو شكستە دووبارە دەكاتەوە، بۆیە گەریلا شارەزایی جەنگی هەیە لەگەڵ ئەو دوژمنەو دەزانێت چۆن بەرەنگاری ببێتەوە.   پارتەكانی رۆژهەڵات هۆشداریی دەدەن ناوەندی هاوكاریی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەبەیاننامەیەكدا هۆشدارییان داوە كەكۆماری ئیسلامی بەگواستنەوەی چەك بۆ ئەو بەشە لەكوردستان و هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرش دژی هەرێم و ئەو پارتانە بەبڕوای ئەوان شۆڕشی ژینا كۆماری ئیسلامی بەچۆكدا هێناوەو دەیەوێت بەكۆمەڵكوژكردنی كوردانی رۆژهەڵات لەهەرێم قەرەبووی شكستەكانی بكاتەوە. پارتەكانی رۆژهەڵات لەو بەیاننامەیەدا داوایان لەڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و ناوەندە نێودەوڵەتییەكان و ناوچەییەكان و زلهێزەكانی ناوچەكە كردووە كە لەئاست جموجۆڵ و ئەگەری هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران بێدەنگ نەبن و هەوڵبدەن بۆ رێگریی لەكۆمەڵكوژكردن و كوشتنی كورد لەهەرێمی كوردستان. هەر لەو بەیاننامەیەدا داوا لەدانیشتوانی رۆژهەڵاتی كوردستان و خەڵكی ئێران كراوە لەئەگەری هێرشی سوپای پاسداران بەناڕەزایەتیی جەماوەری هەڵویستی خۆیان دەربڕن و رێگەنەدەن پیلانەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران قوربانی لێبكەوێتەوە.

هاوڵاتی دوای راگرتنی كۆبونەوەكە بۆ نزیكەی كاتژمێرێك، لەئێستادا كۆبونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەمەبەستی دەنگدان لەسەر بودجەی ساڵانی 2023 و 2024 و 2025 دەستیپێكردەوە. بە گوێرەی زانیارییەکان  كۆبونەوەی پەرلەمان بەئامادەبونی 259 پەرلەمانتار بۆ پەسەندكردنی بڕگە و ماددەكانی پرۆژەیاسای بودجە دەستیپێكردۆتەوە. لە دانیشتنی شەوی رابردوی پەرلەمانی عێراق، دەنگ بە ماددەکانی 1، 3، 5، 6، 7 و 8 درا و ماددەی 2 هەڵگیرا، بەهۆى ئەوەى لە رووی زمانەوانییەوە کێشەی هەبوو، سەرۆکی پەرلەمان بڕیاری دا کە پێداچوونەوە بۆ داڕشتنەوە زمانەوانیی ئەو ماددەیە بکرێت، هەروەها ماددەی چواریش لابراوە. هاوکات تاوەكو ئێستا رێكەوتنی كۆتایی لەنێوان لایەنە سیاسییەكان و بەتایبەتیش یەكێتی  و پارتی لەسەر تێپەڕاندنی ئەو بڕگە و ماددانەی پەیوەستن بە هەرێمی كوردستان نەكراوە.  

ئیمان زەندی ساڵانە نزیكەی شەش هەزارو 650 تۆن قارچك لەكارگەكانی هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێنرێت و بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم دەڵێت:»پێنج ساڵە قارچك هاوردە نەكراوە، بەرهەمەكەی گەیشتووەتە خۆبژێوی». قارچك، بەهای خۆراكی بەرزەو رێژەیەكی زۆر پڕۆتینی تێدایەو هەندێ كەس وەك جێگرەوەی گۆشتی سوور بۆ خواردن بەكاریدەهێنن. وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم نزیكەی 10 مۆڵەتی داوە بۆ بەرهەمهێنانی قارچك، كارگەكان چواریان لەهەولێرەو سیانیان لەسلێمانی و یەكێك لەدهۆك و یەكێكیش لەگەرمیانن. شەیما عەبدوڵا، رابەری كشتوكاڵیەو خاوەنی كارگەی قارچكە لەقەزای بازیانی سەر بەپارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «خوێندكاری پەیمانگای كشتوكاڵی بووم بیرم كردەوە لەدامەزراندنی پڕۆژەی قارچكی سروشتی و بۆم دەركەوت پڕۆژەیەكی بەرهەمدارو ئابوریەكی باشە، هەربۆیە لەساڵی 2019 بڕیارمدا بەتەواوی بیكەمە پڕۆژەیەكی كشتوكاڵی و ئەوە چوار ساڵە بەردەوامم». شەیما ئاماژەی بەوەكرد كە تۆوی قارچك لەهەولێرو رانیەو كۆیە و هەندێ جار لەئێران دەكڕێت و داهاتی مانگانەی پڕۆژەكە بەردەوام لەگۆڕاندایە، بەهۆی بڕی بەرهەمهێنان بۆ مانگ و ساڵ دەگۆڕێت.  «لەكارگەكەمان قارچكی فرێش، وشككراو، سپۆنی قارچك و كیسەی ئامادەكراو بۆ پڕۆژە بەرهەمدەهێنن، قارچك بۆ ناوخۆو ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەنێرین، بەرهەمەكانمان دوورن لەپەین و خۆڵ‌ لەگەڵ دەرمانی كیمیایی و ساڵانە نزیكەی ٥٠٠ تۆن لەهەموو جۆرەكان بەتایبەت قارچكی فرێش بەرهەمدەهێنین و هەلی كارمان بۆ حەوت كەس رەخساندووە «. شەیما وای وت. بەرهەمهێنانی قارچك نزیكەی مانگێكی پێدەچێت بۆ پێگەیشتن، چونكە ناتوانێت لەژینگەی كراوە بگونجێت، بەڵكو پێویستی بەژینگەیەكی كۆنتڕۆڵكراوە كە لەهۆڵێكدا ئەو ژینگەو كەشوهەوایە دابینبكرێت. لەهەموو وەرزێكی ساڵ دەتوانرێت قارچك بەرهەمبهێنرێت، كارگەكان قارچكی دوگمەیی و سەدەفی (كەمەرەی)ییەو رەنگی سپی و پەمەیی و قاوەییە، و قارچكی پرچی شێریش بۆ مەبەستی پزیشكی بەرهەمدەهێنرێت. سەحەر حسێن، پسپۆڕی كشتوكاڵی لەكۆلێژی زانستیە پڕاكتیكیەكان و سەرۆكی بەشی پڕۆژە كشتوكاڵیەكان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو جۆرەكانی قارچك لەكوردستاندا زۆرن  و بەردەوام جۆرەكانیان دەدۆزرێنەوەو دەناسێنرێن، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی ١٠٠ بۆ ١٥٠ جۆرن، لەم بڕەش نزیكەی ٦٠ جۆریان گونجاوە بۆ خواردن و ئەوانەی تریش بۆ مەبەستی دەرمانسازی بەكاردێت. سەحەر حسێن، پێشیوابوو بەشێوەیەكی گشتی لەكارگەكانی كوردستان جۆرەكانی ئاگاری كۆس واتە قارچكی دوگمەیی و جۆری قلۆرۆتۆسیش بەرهەمدێت، وتیشی:»باشترین جۆری قارچك دومەڵانەو لەكوردستانیشدا هەیە». لەبارەی ناسینەوەی قارچكی ژەهراوی، ناوبراو روونیكردەوە: «تاكە رێگای زانستی بۆ ناسینەوەی قارچكی ژەهراوی تاقیگەكانن، هەندێكیش بەپێی ئەزموون دەتوانێت بیانناسێتەوە، زۆر هۆكار هەیە بۆ ژەهراویبوونی قارچك ئەویش ژینگەو كەشوهەواو سروشتی قارچكە، چونكە بەهۆی ماددەی زیانبەخش قارچك تووشی هەستیاری دەبێت یاخود بەهۆی ئەفلاتۆكسینەوەیە». بەپێی ئامارێكی فەرمی لەبەڕێوەبەرایەتی باخداری وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، ساڵانە نزیكەی شەش هەزارو ٦٥٠ تۆن قارچك لەكارگەكانی هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێنرێت، لەڕێگەی 10 كارگەوە، سەرەڕای زیادبوونی بەرهەمی ناوخۆ بەڕێژەیەكی بەرچاو، بەڵام هێشتا رێستۆرانت و چێشتخانەكان پشت بەقارچكی هاوردە دەبەستن. شیرین نەجیب، بەڕێوەبەری باخداری لەوەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، هێمای بۆ ئەوەكرد لەساڵی ٢٠١٨ پڕۆژەیەكی ستراتیژی دامەزرا كەبڕی زەویەكەی ٤٥ دۆنمەو لە ٤٣ ژوور پێكهاتووە، كارگەكە لەقوشتەپەی سەر بەپارێزگای هەولێرە، بەرهەمی ساڵانەی ٧٠٠ تۆنە، ئەم كارگەیە تاقیگەی هەیەو هەر لەوێش ماددەی سەرەتایی خۆڵی پیتمۆس و كۆمپۆست بەرهەمدەهێنێت. بەڕێوەبەری باخداری لەوەزارەتی كشتوكاڵ دەشڵێت: «یەك پڕۆژەی ئاسایی دوو ملیۆن دۆلاری تێدەچێت، بەڵام ئێمە سەقافەی قارچك خواردنمان نیە، ئەو قارچكانەی لەسەر عەرەبانەكان دەفرۆشرێن ئێرانین و بەسەرچوون خەڵك ئەوە دەخوات، بۆیە داوا دەكەم كەناڵە میدیاییەكان دوو خولەك بدەن بەڕیكلامی كشتوكاڵی وەكو هۆشیارییەك». بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی كە لەوەزارەتی كشتوكاڵ دەستیكەوتووە، بۆ پاراستنی بەرهەمی پرۆژەكان هاوردەی قارچكی فرێشیان بەیەكجاری قەدەغە كردووەو هەر كاتێك توانای پرۆژەكان بگاتە ئەوەی بەرهەمەكان لەقوتوو بنێن و پێویستی بازاڕ پڕبكەنەوە، هاوردەکردنی قارچكی لە قوتوونراویش قەدەغە دەكەن. پسپۆڕی بایەلۆجی لەبارەی بەرهەمی قارچكەوە زانیاری گرنگ دەخاتەڕوو كەپێویستە هاووڵاتیان رەچاوی بكەن. د. كارزان عەبدوڵا، پسپۆڕی بایەلۆجی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی دەڵێت: «قارچك وەكو هەموو خواردنێكی تر هاوردە دەكرێت لەتوركیاو ئێرانەوە، دەبێت لەبەڕاددا بێت، چونكە رەنگە لەو سنورانە هاوردەبكرێت و لەبەڕادیشدا نیەو نابێت زۆریش لەسەلاجەدا دابنرێت، هەر بۆیە كاتێك دەدورێتەوە دەبێت كاتەكەی لەنێوان ١٢ بۆ ٢٤ كاتژمێر تێپەڕنەكات». هەروەها باسی لەوەشكرد قارچك هاوردە دەكرێت، ئەگەر لەسنورە سەرەكیەكانیش رێگری لێبكرێت لەسنورە لاوەكییەكان دێن جگە لەڕێگا قاچاخیەكانی تر، بەڵام ئایا قارچك ئەو زەحمەتیەی دەوێت لەئێرانەوە بەقاچاخ بهێنرێت، ئایا بۆی ساغدەكرێتەوە لەبازاڕ!». لەبەرامبەردا بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم سەر بەوەزارەتی دارایی و ئابووری ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەپێنج ساڵە قارچك هاوردەی هەرێم نەكراوەو بەشی خۆبژێوی لەناوخۆدا بەرهەمدەهێندرێت. بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم وتیشی:» قارچك تائێستا هەناردە نەكراوە، ئەگەر داواكاریش پێشكەش بكرێت ئێمە لاریمان نیە،  قارچك داهات نیە، چونكە ناچێتە دەرەوە تەنها سودمەندە بۆ ئەو برا بەڕێزانەی كەبەرهەمی دەهێنن». قارچك یەكێكە لەخواردنە بەسودەكان و بەگروپی گۆشت ناسراوە، هەروەها وەرزی قارچكی سروشتی لەسەرەتای بارانی پایزەوە دەستپێدەكات تاكۆتایی باران بڕان و گەشەی سەرەتاییان لەپلەی گەرمی نێوان ١٨ بۆ ٢٠ و ٢٥ بۆ٣٠ پلەدا هەڵدەتۆقێت. قارچكی سروشتی زیاتر لەناوچە شاخاوییە بەرزەكانی وەكو هەورامان و دهۆك و پێنجوێندا هەیە، نرخەكانیشیان كیلۆی لەنێوان 10 بۆ 70 هەزار دیناردایە، هەرچی قارچكی كارگەكانیشە جۆرە دوگمەییەكەی نرخەكەی سێ بۆ پێنج هەزارەو جۆرە سەدەفەكەشی لەنێوان پێنج بۆ 10 هەزار دیناردایە.

هاوڵاتی مەفرەزەکانی بنکەی پۆلیسی زەڕایەنی سەر بەبەشی پۆلیسی شارەزوور تۆمەتبارێکیان دەستگیرکرد کە ھەڕەشەی بڵاوکردنەوەی وێنەو ڤیدیۆی تایبەتی لەکچێک کردبوو. پۆلیسی سلێمانی بڵاویکردەوە: دوای تۆمارکردنی سکاڵای یاسایی لەسەر تۆمەتبارێک کە ھەڕەشەی بڵاوکردنەوەی وێنەو ڤیدیۆ تایبەتییەکانی لەکچێک کردبوو، ھەروەھا بڕی ھەشت ھەزار دۆلار (٨٠ وەرەقە)و بڕێک ئاڵتونی لەکچەکە سەندبوو، دەستبەجێ ھێزەکانی پۆلیس لێکۆڵینەوەو بەدواداچونیان بۆ دۆزینەوەو دەستگیرکردنی تۆمەتبار دەستپێکرد. پۆلیسی سلێمانی دەشڵێت: دوای وەرگرتنی بڕیاری دادوەر، توانرا لەماوەیەکی کەمدا تۆمەتبار بدۆزرێتەوەو لەلایەن مەفرەزەکانی بنکەی پۆلیسی زەڕایەنی سەر بەبەشی پۆلیسی شارەزوورەوە دەستگیربکرێت. بەوتەی پۆلیسی سلێمانی تۆمەتبار دانی بەتاوانەکەیدا ناوەو پێشینەی تاوانی دیکەی ھەیە، ھەروەھا دانی بەوەدا ناوە کە لەژێر ھەڕەشەی بڵاوکردنەوەی وێنەو ڤیدیی تایبەتیدا، پارەو ئاڵتونی لەچەند کچێکی تر سەندووە. پۆلیسی سلێمانی لەکۆتایی ڕاگەیەندراوەکەیدا دەڵێت: لەئێستادا تۆمەتبار (ھ، س، م) بەبڕیاری دادوەرو بەپێی ماددەی٢ لەیاسای خراپ بەکارھێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن ڕاگیراوەو لێکۆڵینەوەکان بەردەوامە.

سەركۆ جەمال بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستان لەماوەی رابردوودا تووشی لێكترازان بوو، ئێستا هەردوو باڵەكەی خۆیان بەخاوەن شەرعیەت دەزانن و دان بەوەی دیكەدا نانێن، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراقیش داوای لێكردوون كۆنگرە ئەنجامبدەنەوە. مانگی شوباتی 2022 كۆنگرەی 12ـیەمی بزوتنەوەی ئیسلامیی كوردستان لەهۆڵی سەعد عەبدوڵا لەهەولێر بەڕێوەچوو، كامیل حاجی عەلی 264 دەنگی بەدەستهێناو 276 دەنگیش سپی بوون، بەو پێیەش تاكە كاندیدی رابەری گشتی نەیتوانی زۆرینەی سادەی دەنگەكان بەدەستبهێنێت. دوای ئەوەی كامیل حاجی عەلی، كاندیدی رابەرایەتی بزوتنەوە نەیتوانی دەنگی 50+1ـی كۆنگرەی حزبەكە بەدەستبهێنێت، بەپێی پەیڕەوی حزبەكە عیرفان عەلی عەبدولعەزیز وەكو رابەری بزوتنەوە لەپۆستەكەی بەردەوامبوو، سەرەڕای ئەوەی لەماوەی رابردووشدا هەردوو باڵەكە چەند هەنگاوێكیان دژی یەكتر ناوەو كێشە نێوخۆییەكانی حزبەكە بەردەوامە. كۆمسیۆن نێوبژیوانی هەردوو باڵەكەی بزوتنەوە دەكات عەتا شێخ لەتیف ئەندامی سەركردایەتی بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستان سەر بەباڵی عیرفان عەبدولعەزیز، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»مەسەلەی سكاڵاكەی كۆمسیۆن هێشتا یەكلایی نەبووەتەوەو كاتیان بۆ دیارینەكردووین تاكۆنگرە پێكەوە ئەنجامبدەین، بەڵام داوایان لێكردووین كەپێویستە پێكەوە كۆنگرە ئەنجامبدەین». ناوبراو، ئاماژەی بەوەشكرد واژۆی زیاتر لەهەزارو 700 ئەندامی بزوتنەوە كە لەكۆنگرەی 2018 بەشدارییان كردبوو رەوانەی كۆمسیۆن كردووەو تەنها واژۆی نزیكەی 150 كەس ماوە، بەڵام ئەو كەسانە بەشێكیان لەدەرەوەی وڵاتن و بەشێكیشیان گیانیان لەدەستداوە جگە لەوەی واژۆی حەوت ئەندامی دامەزرێنەری بزوتنەوەكە پێویست بوو كەشەشیان واژۆیان ناردووە تەنها كامیلی حاجی عەلی كە لەدامەزرێنەرانە واژۆی نییە. ئەو ئەندامەی سەركردایەتی بزوتنەوە دەشڵێت:»محەمەد بازیانی زیاتر لە 12 ساڵە لەناو بزوتنەوە نەماوەو ئەوانی دیكەش كە بەنیازبوون كۆنگرە بكەن زۆرینەیان مافیان نییە بەشداری كۆنگرە بكەن، چونكە لەكۆنگرەی پێشوو نەبوون». محەمەد بازیانی وتەبێژی پێشووی بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان كەئێستا لەباڵی كامیلی حاجی عەلییە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵی رابردوو كۆنگرەی 12 كرا، لای هەموان ئاشكرایە لەكۆنگرەی 11 پەیڕەوو پڕۆگرام گۆڕانكاری تێداكراو دەڵێت رابەر لەدوو خول زیاتر بۆی نیە خۆی هەڵبژێرێتەوە بۆیە تەنها كاندید كامیلی حاجی عەلی بوو». هەروەها ئەوەی خستەڕوو كە لەناو كۆنگرەی 12 كۆمەڵێك پێشێلكاری كرا، ئەوەبوو حاجی عیرفان وتی:»رابەری بزوتنەوەیە»، بۆیە لەكۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان فەرمانگەیەك بۆ حزبە سیاسییەكان و رێكخراوەكان هەیە، ئەوان ئاماژەیان بەوەدا كۆنگرەی 12 یاسایی نییەو پێویستە كۆنگرەیەكی دیكەی دامەزراندن بكرێتەوە. محەمەد بازیانی دەشڵێت:»جارێكی دیكە داوای كۆنگرەمان كردووە، ئەوەبوو 11-5-2023 رەزامەندیمان لەكۆمسیۆن وەرگرت ئەو كۆنگرەیە بكەین، بەڵام دەستتێوەردان كراو كۆنگرەكەیان دواخست و دواتر كاتێكی دیكە دانرا كە لە 22-5-2023 كۆنگرەیەكی دیكە بكرێت». «ئەوان هۆڵیان گرت و ئێمەش هۆڵمان گرت، بەڵام كۆمسیۆن وتیان دەبێت لەیەك هۆڵ بكرێت، تا ئەو كۆنگرەیە ئەنجامدەدرێت و ئێستا كاتیان داوە بەهەردوولا تا بگەنە رێككەوتن ئەگەر لەسەر كاتێكیش بۆ كۆنگرە پێكەوە رێكنەكەوین ئەوا كۆمسیۆن رێكار دژی بزووتنەوەی ئیسلامی دەگرێتەبەر»، محەمەد بازیانی وای وت.   هەردوو باڵە ناكۆكەكە جارێك كۆبوونەوەیان كردووە بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی باڵی جیابووەوەی بزوتنەوە بەهۆی ئەوەی هەڕەشەی لە كامیلی حاجی عەلی كردووە، سكاڵایان لەسەر عیرفان عەلی عەبدولعەزیز تۆماركردووە، گوایە لەكاتی كۆبوونەوەیەكی ناوبژیوانیدا دوو هەفتە لەمەوبەر هەڕەشەی لێكردووە، بەڵام سەرچاوەیەكی نزیك لەعیرفان عەلی عەبدولعەزیز رەتیدەكاتەوەو دەڵێت لایەنی بەرامبەر هیچ بەڵگەیەكیان نییەو سكاڵاكە ئەنجامی نابێت. بزوتنەوەی ئیسلامی لەكوردستان لەساڵی 1987 لەلایەن شێخ عوسمان عەبدولعەزیزو كۆمەڵێك كەسایەتی ئیسلامی دامەزرێندراو رێكخراوێكی سیاسی پەروەردەیی ئیسلامییەو لەسەر پەیڕەوی ئەهلی سوننەت دامەزراوەو یەكەمین گروپی چەكداری جیهادی كوردی بوو لەباشووری كوردستان. بزوتنەوە لەساڵی 2000 بووە یەكبوونی ئیسلامی و دواتر لەساڵی 2001، عەلی باپیر، كۆمەڵی ئیسلامی راگەیاند كە لەسەدا 80%ی بزونتنەوەی لەگەڵدا بوو.

هاوڵاتی سەرچاوەیەکی ئەمنی لە پارێزگای سلێمانی رایگەیاند، پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ دەستڕێژی گوللە لە ئەندامێکی کرێکارانی میزۆپۆتامیا کرا و بریندارکراوە، کە خەڵکی باکوری کوردستانە و لە ئێستادا گەیەندراوەتە نەخۆشخانە و چارەسەری بۆ دەکرێت. بەگوێرەی زانیاریەکانی هاوڵاتی کە لە سەرچاوەیەکی ئەمنییەوە دەستی کەوتوە، "دەوروبەری کاتژمێر 11:00ی پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ لەبەردەم بارەگای میزۆپۆتامیا تەقە لە ئەندامێکی رێکخراوەکە بەناوی (هەڤاڵ حوسێن ئاراسان) کراوە و بەهۆیەوە بەسەختی برینداربوە، دوای روداوەکەش هاوڕێکانی گەیاندویانەتە نەخۆشخانەی شار لە سلێمانی". ئەو ئەندامەی میزۆپۆتامیا کە تەقەی لێکراوە پەنابەری سیاسیی باکوری کوردستانەو ساڵانێکە لە شاری سلێمانی دەژی. ئەو هاوڵاتییە ناوی تەواوی حوسێن ئاراسانە و لە ساڵی ١٩٧٨ لە ئیزمیر لەدایکبووە و خەڵکی شاری ماردین بووە. هاوکات ساڵی رابردووش، زەکی چەلەبی، سەرۆکی رێکخراوەکە کە رێستۆرانتی هەبوو، لە شەقامی بەختیاریی سلێمانی تەقەی لێکرا و دوای گواستنەوەی بۆ نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا.

هاوڵاتی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لەبارەی ئەو هێرشانەی کە دەکرێنە سەر خاکی هەرێمی کوردستان، رایگەیاند، چەندین جار نیگەرانیی دەربڕدراوە و هۆشدارییش دراون بە تورکیا و بە ئێرانیش لەسەر ئەو هێرشانە بۆ سەر هەرێمی کوردستان. دوێنێ ئالینا رۆمانەوسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لەگەڵ ژمارەیەک لە رۆژنامەنوسان لە شاری سلێمانی کۆبوەوە. ئالینا رۆمانەوسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لەمیانی دیداری لەگەڵ رۆژنامەنوسان لەوەڵامی پرسیارێک، پەیوەست بە هێرشەکانی تورکیا و ئێران لەنێو خاکی هەرێم، رایگەیاند، نیگەرانییەکان لەسەر هێرشەکانی تورکیا هەر تەنها لەبەر ئەو هێرشانە نییە کە دەیانکاتە سەر هەرێمی کوردستان بەڵکو بەهۆی ئەو هێرشانەشەوەن کە دەکرێنە سەر ناوچەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و دەڵێت، "ئێمە هاوپەیمانێتییەکی نێودەوڵەتی دژە داعشمان هەیە و هێرشکردنە سەر هاوپەیمانەکانمان قەبوڵکراو نییە". وتیشی، چەندین جار نیگەرانیی دەربڕدراوە و هۆشدارییش دراون بە تورکیا و بە ئێرانیش لەسەر ئەو هێرشانە بۆ سەر هەرێمی کوردستان. ئالینا رۆمانەوسکی  لەبارەی  کێشەی دابەشکردن لە داهات و لە بودجە،  راگەیاند، "ئەو بابەتە پەیوەستە بە کەسانی سیاسی و پارتەکانیانەوە و پێویست دەکات گفتوگۆ و دایالۆگ هەبێت لەنێوانیاندا بۆ ئەوەی ئەم باس و خواسانە بکەن و ئێستا گفتوگۆ لەم روانگەیەوە هەیە لەسەر مەسەلەی بودجە". ئاماژەی بەوەشکرد، "هیوادارم لایەنە پەیوەندیدارەکان لەبارەی یاسای بودجە بگەنە رێککەوتن بەشێوەیەکی دادپەروەرانە لەسەر بودجە و پشکی هەمو بەشەکانی عێراق کە پێویستیان پێیەتی بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکانیان بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانییەکان بۆ خەڵک". 

هاوڵاتی پەرلەمانی عێراق لە دانیشتنی ئەمشەویدا شەش ماددەی لە پڕۆژەیاسای بودجە پەسند کرد و دانیشتنەکەی بۆ نیوەڕۆی ئەمڕۆ هەینی هەڵگرت. ئەکۆبونەوەکەی ئەمشەوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا هەریەک لە ماددەکانی (یەک، سێ، پێنج، شەش، حەوت، هەشت) پەسەندکران، دەنگدان لەسەر ماددەی دو بۆ کاتێکی دیکە دواخرا، هەروەها ماددەی چوارەمیش لەناو پرۆژەیاساکە لابرا و سڕدرایەوە". ئەو ماددانەى پڕۆژەیاساى بودجەى گشتى کە پەسەند کران: ماددەى یەک: تایبەتە بە بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بە دۆلار و دیاریکردنى نرخى نەوت بە 70 دۆلار و پێشبینى بڕى نەوتى هەناردەکراو.  ماددەى دوو: دواخرا کە تایبەت بوو بە خەرجییەکان  ماددەى سێ: تایبەتە بە پاڵپشیى دارایی کەرتى کشتوکاڵ و پیشەسازى و دەسەڵاتى وەزیرى دارایی بۆ ئەو کارە و پەسند کرا. ماددەى چوار: لادرا کە تایبەتە بە دەسەڵاتى ئەنجوومەنى وەزیران بۆ گواستنەوە لە پارەى تەرخانکراو لە قەرزەکان و گۆڕینى ئەو لایەنەى کە سوودمەند دەبێت لە قەرزەکان. ماددەى پێنج: تایبەتە بە دەسەڵاتى راستەوخۆى خەرجکردنى و رێگرى لە تێپەڕاندنى بڕى تەرخانکراو و، پەسند کرا. ماددەى شەش: تایبەتە بە دەسەڵاتى گواستنەوەى بودجە و پەسند کرا. ماددەى حەوت: تایبەتە بە دەسەڵاتى بەکارهێنانى یەدەگى بارى لەناکاو و پەسند کرا. ماددەى هەشت: تایبەتە بە سنووردارکردنى داهات بۆ یەک ساڵ و تاوەکو کۆتایی 2023، پەسند کرا.  کۆبونەوەکە بۆ کاتژمێر 1:00ی پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ هەینی هەڵگیراوە و بڕیارە بەردەوامی بەکۆبونەوەکە بدرێت بۆ پەسەندکردنی تەواوی بڕگە و ماددەکانی پرۆژەیاساکە.

هاوڵاتی دانیشتنی پەرلەمانی عێراق بۆدەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بودجەی عێراق جارێکی دیکە دواخرا. محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق 24 کاتژمێر مۆڵەتی دایە کوتلەکانی پەرلەمانی عێراق تا لەبارەی وردەکاریەکانی پڕۆژەیاسای بودجە ڕێکبکەون، هاوکات لیژنەی داراییشی ڕاسپاردووە لەو ماوەیەدا گۆڕانکاریەکانی پڕۆژەیاسای بودجە تەواو بکەن. دواخستنی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی عێراق لەکاتێکدایە کورد لەناوخۆیدا لەسەر چەند ماددە و بڕگەیەکی بودجە ناکۆکن بەهەمانشێوە شیعەکانیش لەسەر بەشێک لەبڕگەومادەکانی پڕۆژەی بودجە ناکۆکن. بەم پێیە کۆبوونەوەی پەرلەمان بۆ دەنگدان لە سەر پڕۆژە یاسای بودجە سبەینێش ئەنجام نادرێت و بە ئەگەری زۆر کۆبوونەوەی پەرلەمان بۆ رۆژی شەممە دوادەخرێت.

سازدانی: هاوڵاتی سیامەند عەلی بەرپرسی راگەیاندنی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی باس لەدۆخی رۆژئاڤای كوردستان و باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەكات، ئاماژە بەبەردەوامی هەڕەشەی داعش و توركیا بۆ سەر ئەو بەشەی كوردستان دەكات. هەروەها جەخت لەهاوكاری هاوپەیمانان بۆ هێزەكانی هەسەدە و یەپەگە دەكاتەوەو دەڵێت:» بەردەوامەو لەگەڵ دژەتیرۆری سلێمانی (یەكێتی)یش هەماهەنگی و كاری پێكەوەییان بەردەوامیی هەیە». هاوڵاتی: ئایا مەترسییەكانی داعش لەسەر رۆژئاڤای كوردستان ئێستا لەچی ئاستێكدایە؟ بەتایبەت كەزۆرێك لەوڵاتانی رۆژئاوا ئامادەنەبوون چەكدارانی داعش وەربگرنەوە، تائێستا چەند پاشماوەی داعش رادەستی وڵاتان و بەتایبەتیش عێراق كراوەتەوە؟ سیامەند عەلی: تێكۆشان و شەڕی ئێمە لەبەرامبەر چەكدارانی داعش و لایەنگرانیان چەندین ساڵ بەسەریدا تێپەڕیووە، بەتایبەتیش پاش شكستی ئەوان لەناوچەی باغۆز ئیتر رەوشی شەڕ چووە قۆناغێكی نوێوە. داعش ستراتیژیەتی خۆی گۆڕی بۆ شەڕی بچووك و زیاتر شێوازی تەقینەوەیان گرتەبەرو تائێستاش بەردەوامن و ئێمەش وەك هێزەكانی یەپەگە و هەسەدە و یەپەژە لەشەڕی داعش و هاوبیرەكانیان بەردەوامین و تائێستاش مەترسییەكی گەورەن لەسەر ناوچەكانمان. هاوڵاتی: چەكدارانی داعش لەچەند كەمپی رۆژئاوای كوردستان جێگیركراون؟ هاوكاری وڵاتان لەچی ئاستێكدایە بۆ پاراستنی ئاسایشی كەمپەكان؟ سیامەند عەلی: تائێستا زۆربەی دۆسیەكانی داعش چارەسەر نەكراوە، بەتایبەتیش پرسی زیندانیەكانی داعش و خێزانەكانیان كە لەكەمپەكاندان ئەمەش بووەتە هێزو مۆراڵ بۆ چەكدارانی داعش كە لەدەرەوەن و بەو هۆیەوە هێرشەكانیان بۆ سەر ئێمە چڕتركردووەتەوە. هەروەها دەستیان لەگەڵ توركیاو ژمارەیەك گروپی چەكداری ئۆپۆزسیۆنی سوریا تێكەڵ كردووە وەك سوپای نیشتیمانی سوریا، بەتایبەت لەناوچەكانی سەرێكانی و عەفرین و جەرابلوس و چەند ناوچەیەكی دیكە كە لەژێر دەسەڵاتیاندایەو بووەتە پەناگەیەك بۆ ئەو توندڕەوانە. ئەمانەش دەبنە مەترسییەكی گەورە كەداعش بەزیندوویی بمێنێتەوە، هێرشی توركیاش لەسەر ناوچەكە كاریگەری خراپ دەكاتەسەر شەڕی داعش، چونكە ئێمە لەسەر هێڵی تەماس سەرقاڵ دەكات و بەوهۆیەوە چەكدارانی داعش سوودی لێدەبینن و خۆیان رێكدەخەنەوە. لەسەر زەوی باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دوو كەمپی سەرەكی هەن كەپاشماوەی چەكدارانی داعشی تێدان ئەوانیش كەمپی رۆژو كەمپی هۆلن، بەتایبەت ئەو پاشماوانەی داعش كە لەشەڕی باغۆز خۆیان رادەستی شەڕڤانان كرد لەناویشیاندا هاووڵاتیانی نزیكەی 150 وڵاتی جیهانی تێدایە، بەتایبەتیش عێراق، تائێستا بەپێی رێكەوتنێكی هەسەدەو هاوپەیمانان و هێزەكانی عێراق ژمارەیەكی زۆر عێراقی رادەستی عێراق كراونەتەوە، بەڵام رێكکەوتنەكە بەسستی جێبەجێ دەكرێت ئەو كەسانەی تائێستا رادەست كراونەتەوە كەمترە لەهەزار كەس، لەسەر ئاستی باكورو رۆژهەڵاتی سوریاش 27 زیندان چەكدارانی داعشی تێدایە. هاوڵاتی: بەدەرچوونەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ سەرۆك كۆماری توركیا مەترسی هێرشی دیكە بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان هەیە؟ سیامەند عەلی: دەوڵەتی داگیركەری توركیا لەماوەی چەندساڵی رابردوودا بەتایبەت لەكاتی داگیركردنی عەفرین و تائێستا لەڕێگەی بەرپرسان و سەرۆكی توركیاوە هەمووكات رێبازی هەڕەشە بەرامبەر رۆژئاوای كوردستان بەكاردەهێنێت و دەیانەوێت داگیری بكەن. ئەوەش مەترسیەكی گەورە لەسەر هەبوونی گەلی كوردو پێكهاتەكانی دیكەش دروستكردووە بەعەرەب و ئەرمەن و كریستیانەكانەوە، جگە لەوەی وەك وتم هەڕەشەی گەورەشی لەسەر شەڕی ئێمە دژ بەداعش دروستكردووە. رۆژانە لەڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و تۆپهاوێژو تانكەكان و چەكدارەكانی هاوپەیمانی لەسوریا هێرش دەكاتەسەر كۆبانی و قامیشلۆو دێرك و زەرگان و تەلتەمرو عەین عیساو هێڵی ئێم فۆڕ و تەنانەت بۆ یەك رۆژیش ئەو هێرشانە رانەوەستاون، سەرەڕای ئەوەی رێككەوتن هەیە لەنێوان روسیا و توركیا لەگەڵ ئەمریكاو هاوپەیمانان و هێزەكانی هەسەدە كەئەو شەڕە رابگیرێت. ڕۆژانە لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و تۆپهاوێژ و تانکەکانی هاوپەیمانەکانی تورکیا هێرش دەکرێتە سەرمان و بۆ یەک ڕۆژیژ نەوەستاوە هاوڵاتی: ئەو هێزانەی دەوترێت روسیا لەچەند ناوچەیەكی سوریا كشاندویەتیەوە چی هێزێك چوونەتە جێگەیان؟ سیامەند عەلی: لەناوچەی شەهبا گەمارۆیەكی گەورە لەسەر گەلی ئێمە هەیە، چونكە بەشێكی زۆریان ئەو كەسانەن كە لەعەفرین ئاوارەی ئەو ناوچەیە بوون، لەوێ جگە لەهێزی سوریا، هێزی توركیا، هێزی روسیاو ئێرانیش هەیە، ئەمەش بووەتە زەحمەتییەكی زۆر بۆ ئەوان، لەو ناوچەیە زیاتر هێزی روسیا باڵادەستە بەپێی بەدواداچوونی ئێمە تائێستا هێزەكانی روسیا لەجێگەی خۆیانن. هاوڵاتی: تائێستا ئەمریكاو وڵاتانی هاوپەیمان پشتیوانی هێزەكانی سوریای دیموكرات و یەپەگە دەكەن؟ سیامەند عەلی: وەكو یەكەم هێز لەبەرامبەر داعش بەرخۆدانمان دەستپێكرد لەناوەڕاستی رۆژهەڵات بەگشتی و لەڕۆژئاڤای كوردستان بەتایبەتیش كۆبانی، لەو رۆژەوەی شەڕی كۆبانی دروستبوو هاوپەیمانی ئێمە لەگەڵ ئەمریكاو هاوپەیمانان بەردەوامەو پێكەوە هەماهەنگیمان هەیە تا نەهێڵین داعش بەهێز ببێتەوە، بەڵام تائێستا فشاری ئابوری و سیاسی لەسەر رۆژئاڤای كوردستان بەردەوامە بەتایبەت فشاری گرتنی دەروازە سنوریەكان و رێگریكردن لەماددەی بنەڕەتی ژیان بۆ رۆژئاڤای كوردستان. هەروەها پێویستە چەندین دۆسیەی دادگایی چەكدارانی داعش یەكلایی بكرێنەوەو هاوپەیمانان تیایدا هاوكاری زیاترمان بكەن و هەنگاوی جددیتر بنێن ئەوەش وەك ئەركێك لەسەرشانی ئەوان دەبینین. هاوڵاتی: ئایا حكومەتی سوریا هەوڵیداوە هیچ ناوچەیەكی رۆژئاڤای كوردستان داگیربكات؟ یاخود هیچ گفتوگۆیەك لەسەر ئەو ناوچانە كراوە كە لەلایەن هەسەدەوە بەڕێوەدەبرێن؟ سیامەند عەلی: هەموان دەزانن بیركردنەوەی رژێمی سوریا دەیەوێت رەوشەكە بگەڕێتەوە بەر لە 2011، بەڵام گەلانی سوریا ئەوە قبوڵ ناكەن، چونكە داوای دیموكراسی دەكەین، پرۆژەی بەڕێوەبەری خۆسەر پرۆژەیەكە بۆ چارەسەری لەسوریا.  تائێستا رژێمی سوریا خۆی لەهەموو گفتوگۆیەك بەدوور دەگرێت و ئەو گفتوگۆیانەش كە بەڕێوەچوون لێی كشاوەتەوە، دەیەوێت بەفشارو شەڕو دان نەنان بەمافی كورد بگاتە چارەسەرو دەیەوێت مافێكی كەم بەگەلی كورد بدات، بەڵام بڕیاری ئێمە پاراستنی گەلەكەمان و مافەكانیەتی و تاڕژێمی سوریا لەو بیركردنەوەیە خۆی رزگار نەكات ئێمە بەهیچ شێوەیەك داواكاری ئەوان قبوڵ ناكەین. هاوڵاتی: لەبەرامبەر نزیكبوونەوەی وڵاتانی عەرەبی و سوریا هاوكات نزیكبوونەوەی روسیاو توركیا لەگەڵ سوریا ئێوە راتان چییە؟ مەترسی دروست دەبێت؟ سیامەند عەلی: لەماوەی رابردوودا نزیكبوونەوەی وڵاتانی عەرەب و سوریا دروستبوو، هاوكات لەنێوان روسیاو توركیا لەگەڵ سوریا دروستبوو، بەڵام هیچ مانایەكیان نابێت ئەگەر بوونی ئێمە قبوڵ نەكات لەسەر ئاستی پراكتیكی جێناگرێت. هەر رێككەوتنێك ئێمە لەخۆنەگرێت و چارەسەری پێنەبێت ئەوا قبوڵی ناكەین و بەرگری لەخۆمان دەكەین، ئەگەر چارەسەریشی پێبێت بۆ كێشەكانی سوریا ئامادەین گفتوگۆ بكەین بەڵام هەندێك هێڵی سوری ئێمە هەیە كە لێی نایەینە خوارەوەو مافی گەلی كوردەو بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادەین وەك دەزانن ئەزموونی 12 ساڵ شەڕی قورسمان هەیە لەگەڵ چەكدارانی توندڕەوی داعش و توركیاو سوریا  كە ئەمەش وادەكات بەرامبەر هەموو هێرشێك ئامادەبین و خاوەن هێزی گەلی خۆمانین. هەر ڕێکەوتنێک مافی کوردی تێدا نەبێت قبوڵی ناکەین و هێزو ئەزمونی پێویستمان هەیە تا بەرگری لە مانەوەمان بکەین هاوڵاتی: ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتن یاخود یەپەگەن رووبەرەكەیان چەندە لەسەر ئاستی سوریا؟ سیامەند عەلی: پاش تێكۆشانی گەورە لەدژی داعش و هێزەكانی توركیاو نزیكەكانی بەشێكی زۆر لەخاكی سوریا لەژێر دەسەڵاتی ئێمەدایە، بە رێژە دەگاتە نزیكەی 35%ی خاكی سوریا كەشوێنی ستراتیژی و گرنگن كەزۆرینەی پێكهاتەكانی گەلی سوریا تێیدا دەژین، لەبەر ئەوەش ئەو شوێنانە خاوەن كاریگەری و هێزی گەورەن. هاوڵاتی: هێزەكانی هەسەدەو یەپەگە چەكی پێویستیان لەبەردەستدایە بۆ بەرگریكردن لەناوچەكانیان؟ سیامەند عەلی: شەڕی ئێمە لەدژی داعش بەهاوكاری هاوپەیمانان و هێزی دژەتیرۆری یەكێتی هەماهەنگی بەردەواممان هەیەو بەیەك دەست شەڕی تیرۆر دەكەین، ئەوەش مایەی سەربڵندییە، بەنیازیشین هەماهەنگی لەگەڵ هەموو هێزە كوردستانیەكان زیاتر بكەین، تاپشتیوانی باشتری رۆژئاڤای كوردستان بكەن و چیتر ئەو فشارانەی هەن نەمێنن وەك گرتنی دەروازەی سنوری.

هاوڵاتی چوارچێوەی ھەماھەنگی دووپاتیکردەوە، لایەنەکان سورن لەسەر ئەوەی لە دانیشتنی ئەمشەوی ئەنجومەنی نوێنەران دەنگ لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە بدەن. مەھدی تەقی پەرلەمانتاری چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، گفتوگۆی نێوان لایەنە سیاسییەکان لەپێناو تێپەڕاندنی پڕۆژەیاسای بودجە لە دانیشتنی ئەمشەوی ئەنجومەنی نوێنەران بەردەوامە، سەرجەم لایەنەکانیش سورن لەسەر ئەوەی ئەمشەو دەنگی لەسەربدرێت و دوانەخرێت. وتیشی، کەشی گفتوگۆکان ئەرێنییە و گفتوگۆکان بەردەوام دەبن تا ئەوکاتەی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت. جەختیشیکردەوە، لێکتێگەیشتنی باش لەنێوان لایەنەکاندا ھەیە و کۆدەنگی و رێککەوتنی سیاسی لە ئارادایە بۆ تێپەڕاندنی بودجە بەزووترین کات. هاوکات، لە ئێستادا سەرۆکی فراکسیۆنە کوردستانییەکانی پەرلەمانی عێراق (جگە لە فراکسیۆنی نەوەی نوێ) لە باڵەخانەی پەرلەمان لە کۆبوونەوەدان بۆ یەکخستنی هەڵوێستەکان لەبارەی رەشنووسی بودجەی عێراق و مادەکانی 13 و 14.  فراکسیۆنی نەوەی نوێش دەنگ بە رەشنووسەکە نادات ئەگەر گێڕانەوەی رێژەی 10٪ـی پاشەکەوتی مووچەی تێدا نەبێت. بەگوێرەى پەیڕەوى ناوخۆى پەرلەمانى عێراق؛ لەدواى دەنگدان بە پڕۆژەیاساى بودجە، ئاراستەى سەرۆکایەتیى پەرلەمان دەکرێت بۆ ئەوەى بخرێتە دەنگدانەوە.  پڕۆژەیاساى بودجەى گشتیى عێراق کە بۆ سێ ساڵە، قەبارەکەى نزیکەى 199 تریلیۆن دینارە و زیاتر لە 16 تریلیۆن دینارى پشکى هەرێمى کوردستانە.

رۆژنامەیەکی ئێران ئاشکرای دەکات تەنها لە ماوەی پێنج رۆژدا ژمارەیەک ژن لەو وڵاتە و رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون کە بە زۆر و لە تەمەنی کەمدا هاوسەرگیرییان کردوە. رۆژنامەی (ئیعتیماد) لە ژمارەی ئەمڕۆ پێنجشەممەدا بڵاوی کردەوە؛ لە سەرەتای مانگی بەهاری ئەمساڵەوە تا ئێستا 10 ژن لە ئیران کوژراون و لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش تەنها لە پێنج رۆژدا چوار ژن کورژراون کە لە تەمەنی کەمدا ناچار کراون بە هاوسەرگیریی. بە پێی زانیارییەکانی ئەو رۆژنامەیە زیاترین ژن کە لە تەمەنی کەمدا ناچار بە هاوسەرگیریی کراون لە پاڕێزگاکانی ورمێ و سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون. رۆژنامەکە ئاماژەی بەوە کردوە؛ لە ماوەی پێنج رۆژی هەفتەی رابردو تا سێی ئەم مانگە چوار ژن لە گوندەکانی سنە و ورمێ لە ژێر ناوی پاراستنی شەرەف لە لایەن ئەندامانی خێزانەکانیان وەک باوک و برا کوژراون.  ئیعتیماد رونی کردوەتەوە زۆربەی ئەو ژنانە لە تەمەنی کەمتر لە 15 ساڵ ناچار بە هاوسەرگیریی کراون و بونەتە قوربانیی هاوسەرگریی زۆرە ملێ لە تەمنی کەمدا. پێشتر ئەو رۆژنامەیە ئاشکرای کردبو کە لە ماەی نۆ مانگدا لانیکەم 27 هەزار و 448 کچ لە ناوچە جیاوازەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان هاوسەرگیرییان کردوە کە تەمەنیان لە 15 ساڵ کەمتر بوە.

هاوڵاتی وتەبێژی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، شاندێکی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان بۆ پرسی هەڵبژاردن سەردانی بەغدای کردووە بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان، دەشڵێت کۆمیسیۆن ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ هەموو هاوکارییەک. دڵشاد شەهاب، وتەبێژی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی سەردانەکەیان بۆ بەغدا باسی لەوە کرد، سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان سوور دەبێت لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن و لە گفتوگۆ بەردەوام دەبێت لەگەڵ کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق بۆ ئەوەی رۆژێک بۆ دیاریکردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دیاری بکەن. دڵشاد شەهاب دەڵێت: ئەگەر ئەنجامدانی رۆژی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە عێراق جێگیر بکرێت، ئەوە ئاسان نییە ئەو کۆمیسیۆنە بتوانێت هەردوو هەڵبژاردنە لە یەک کاتدا بەڕێوەببات، بۆیە پێدەچێت رۆژی دیکە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەستنیشان بکرێت، بەڵام داواشیان کردووە کە ئەگەر کۆمیسیۆنی عێراق بتوانێت، هەردوو هەڵبژاردنەکە بەیەکەوە بکات.