داواکارییەکانی شاندەکەی پارتی لە بەغدا چییە؟

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمرۆ پێنجشەممە شەر لە نێوان دوو خانەوادەی روفیا دروست بوو تیایدا نزیکەی  پێنج کەس بریندار بوون. شوان بەرزنجی، بەرپرسی ڕاگەیاندنی تەندروستی بەرەدەڕەش بە هاوڵاتی  وت" ئێوارەی ئەمرۆ لەنێوان دوو بنەماڵە لەناحیەی رۆڤیای سەر بە بەردەڕەش شەر دروست دەبێت، دوای گەیاندنی بریندارەکان بۆ بنکەی تەندروستی بەردەڕەش جارێکی تر لەبنکەکە بەشەڕ دێن". وتیشی، "لە ئێستادا هەموو بریندارەکان چارەسەری پێویست یان بۆ دەکرێت بەڵام جارێ نازانین چەند کەس برینداربوون" هاوکات بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە پێنج کەس لەشەڕەکە برینداربوون و ، لەئێستادا پولیس سەرقاڵی لێکوڵینەوەن لەسەر روداوەکە

دلێر عەبدوڵڵا پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەوڵەكانی بۆ كردنەوەی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی لە كەركوك پاشەكشەی كردووە، ئەندامێكی سەركردایەتی ئەو حزبە پێی وایە كە بەشێوەیەكی كاتی بڕیاری ئەوەیانداوە ئەو پرسە دوابخەن و جارێ چاوەڕێی ئارامبوونەوەی دۆخەكەو بڕیاری لیژنەكەن. پاش رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 كە زۆرینەی خاكی كوردستان كەوتەوە دەست هێزە عێراقییەكان، بنكەو بارەگای حزبە كوردستانیەكان لەشاری كەركوك دەستی بەسەردا گیراو هێزە عێراقییەكان تێیدا جێگیركران، لەناویاندا بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە هێزێكی فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی عێراق دەستی بەسەردا گرت. لە 27ی مانگی رابردوو بەشێک لەتورکمان و عەرەبی کەرکوک بەهاوکاری کۆمەڵێک لەهێزەکانی حەشدی شەعبی ماوەی هەفتەیەک خۆپیشاندانیان ئەنجامداو رێگای سەرەکی کەرکوک-هەولێریان گرت بەهۆی بڕیاری محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، بە رادەستکردنەوەی بارەگاکانی کەرکوک بەپارتی کە لەنێویاندا بارەگاکەی هێزە هاوبەشەکانی عێراقی تیدا بوو. دواترو لەڕۆژی دووی ئەم مانگە کوردانی کەرکوک دژی داخستنی رێگاکە خۆپیشاندایان ئەنجامدا کەتێیدا گرژی دروستبوو و هێزە ئەمنییەکانی کەرکوک تەقەیان لەخۆپیشاندەران کردو چوار هاووڵاتی کورد شەهیدبوون و 16 کەسی تریش برینداربوون. لایەنە نەیارەکانی پارتی لەعێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتی ئەوەیان دروستکرد کەخۆپیشاندانەکە پارتی لەپشت بووە بۆ رادەستکردنەوەی بارەگاکان بەحزبەکە. لەسەروبەندی خۆپیشاندانەکان هێزە عێراقییەكان رێوشوێنی ئەمنی توندوتۆڵیان گرتەبەرو هەڵمەتی دەستگیركردنی كوردانی كەركوك دەستیپێكرد. دوای گرژییەکانی کەرکوک بەچەند رۆژێک دادگای فیدڕاڵی دژی بڕیارەکەی محەممەد سودانی بڕیاریداو رادەستکردنی بارەگاکانی بەپارتی، کەژمارەیان 33 بارەگایە، راگرت. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، پارتی پاشەكشەی لەو هەڵوێستەی كردووەو لەئێستادا دۆسیەی كردنەوەی بارەگاكەی لەكەركوك داخستووە، لەوبارەوە دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان، ئەندامی سەرکردایەتی پارتی، بەهاوڵاتی وت، «بەشێوەیەكی كاتی وازمان لەداواكەمان هێناوە، نامانەوێت پشێوی و ئاڵۆزی زیاتر دروست ببێت، ئێمە بەشێوەیەكی مەدەنی داوای خۆمان كردووەو مافێكی ئاسایی خۆمانە وەك حزبێك بارەگامان لەو شارەدا هەبێت». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە لەژێر فشارێكی زۆری ناوخۆیی و دەرەكی، پارتی لەو هەڵوێستەی پاشەكشەی كردووەو ئەو بریارە بەناچاری دراوە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج نوسەرو رۆژنامەنوس بەهاوڵاتی وت، «فشاری عێراق و توركیاو خەڵكی تریش بۆسەر پارتی هەبوو، بۆیە ئەو حزبە بڕیاریدا پاشەكشە بكات، جگەلەوەش كەركوك ئەوە ناخوازێت لەئێستادا پشێوی تیا دروست ببێت، كەركوك پێویستی بەئارامی هەیەو ناكرێت بەو جۆرە كێشەی بۆ دروست بكرێت». لەناوخۆی پارتیشدا، ناڕەزایی هەبووەو بەشێك لەسیاسی و رۆشنبیرەكانی ئەو حزبە پێیان وابووە كە پارتی كەوتۆتە هەڵەوەو داواكاری كردنەوەی بارەگا نیشانەی بچوكبوونەوەی حزبەكەیە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج بەهاوڵاتی وت «جگە لەو فشارانە، لەناو خودی پارتیشدا هەڵوێستەیەك كرا، ئەگەر ئاگاداربن كادری پارتی رەئی وابووە ناكرێت لەداواكاری كەركوك دڵی كوردستانەوە بێیتە سەر ئەوەی داوای بارەگایەك بكەیت. تۆ هەموو كەركوك هی تۆیە نەك تەنها بارەگایەك، رۆژنامەنووسێكی پارتیش بڵاویكردەوە كە هەموو ماڵێكی كەركوك دەكرێت ببێتە بارەگای پارتی نەك تەنها داوای كردنەوەی بارەگایەك بكەیت». لەكاتی پشێوییەكانی كەركوك، بەبڕیاری سەرۆك وەزیرانی عێراق، لیژنەیەك راسپێردرا بۆ بەدواداچوون و چارەسەری كێشەكان، بەڵام تا ئێستا لیژنەكە هیچ بڕیارێكی نەداوەو پارتیش چاوەڕێی ئەوە دەكات، لەوبارەوە سەركردەكەی پارتی بەهاوڵاتی وت «ئێمە چاوەڕێی بڕیاری لیژنەكەین، چونكە وەك چۆن بڕیاری چۆڵكردنی بارەگاكان دراوە، دەبێت بەهەمان شێوەش بڕیاری كردنەوەی بارەگاكەی ئێمەش بدرێت، ئەنجا ئێمە بۆ ئەوەی دۆخەكە زیاتر ئاڵۆز نەبێت، بۆیە ویستومانە بەشێوەیەكی ئاسایی و یاسایی بڕۆینەوە كەركوك. پاش گەڕانەوەمان بۆ كەركوك سەرەتایەكە بۆ ئەوەی ئێمە بەشداری هەڵبژاردن بكەین و كاریگەریمان هەبێ و سەنگی كورد زیاتر بكەین لەشارەكەدا». پاشەكشەی پارتی لەهەڵوێستەكەی، گوڕوتین و پەرۆشی كوردانی شارەكەی خامۆش كرد، كە لەسەرەتای كێشەكانەوەو بەهەڵوێستێكی نیشمانیانەوە لەگەڵ داواكارییەكەی پارتیدا بوون، بەڵام سەركردەیەكی یەكێتی پێی وایە كەئەوەی روویدا سیناریۆ بوو. ئامانج لێی كۆكردنەوەی دەنگی زیاتر بوو بۆ هەڵبژاردنەكان و هاووڵاتیان قوربانیەكەیان دا، دڵپاك تاهیر ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئەوەی روویدا بۆ مەرامێكی سیاسی بوو، هیچ ئامانجێكی نەتەوەیی لەپشت نەبوو، ئێمە دەمانزانی كەهەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی پشێوی شارەكە بشوێنێت، تا بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو سودی لێوەربگرن». پێشتریش راكان جبوری پارێزگاری كەركوك بڵاویكردەوە كە لەناو ئاوەڕۆی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی كەركوك چەندین لاشە دۆزراوەتەوە، كە گومان دەكرێت پاش ئەشكەنجەدان تیرۆركرابن، بەڵام پارتی رەتیدەكاتەوە، دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان بەهاوڵاتی وت «هیچ بنەمایەكی نییەو ئەوەی بڵاوكراوەتەوە بۆ ناشرینكردنی وێنای كورد و پارتییەو دەیانەوێت بەو رێگەیە بەربەست لەبەردەم بڕیاری گەڕانەوەمان دروست بكەن». پاش رووداوەكانی شانزەی ئۆكتۆبەر، پارتی لەكەركوك كشایەوەو بڕیاریدا تا رزگاكردنی یەكجاری شارەكە، نەگەڕێتەوەو هیچ بارەگایەك نەكاتەوە. بەڵام ئەو حزبە لەبڕیارەكەی پاشگەزبووەوەو لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی رابردووەوە داوای گەڕانەوەو وەرگرتنەوەی ئەو بارەگایە دەكات.

هاوڵاتی  سەرۆکایەتی ئەرکان لە وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاندراوێکی بلاوکردەوە و دەڵێت، پێێنج هەزار و 969 پلەدار و پێشمەرگەی وەزارەتی پێشمەرگە پلەیان بەرزکرایەوە. لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە "بەپێی فەرمانی وەزاری ژمارە (19026)، خشتەی ئەیلولی 2023ی پلە بەرزکردنەوەی پلەدار و پێشمەرگەی وەزارەتی پێشمەرگە تەواوکراوە، کە تیایدا پێنج هەزار و 969  پلەدار و پێشمەرگە پلەیان بەرزکراوەتەوە."  ئەم پلەبەرزکردنەوەیە لەکاتێکدایە کە زیاتر لە هەشت ساڵە دامەزراندن و پلە بەرزکردنەوەی مەدەنی لە فەرمانگە حکومەییەکاندا راگیراوە. چەندین جار مامۆستایانی وانەبێژ، کە ژمارەیان نزیک دەبێتەوە لە 20 هەزار، لە خۆپیشاندانەکانیاندا داوایان کردووە کە دابمەزرێن و میلاکیان بۆ بکرێتە هەمیشەیی، بەڵام تا ئیستا وەڵام نەدراونەتەوە. 

هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێم رایگەیاند نرخی یەکەیەکی کارەبا لە 156 دینارەوە کەمکرایەوە بۆ 100 دینار و هەفتەی داهاتوو بڕیارەکە دکەوێتە بوار جێبەجێکردنەوە. ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێم  رایگەیاند، "پاڵپشتی بۆ پریپەیدی یەكەكانی نیشتەجێبوون زیاد دەكرێت، بۆ ئەو مەبەستەش نرخی یەكەیەك كارەبا لە 156 دینارەوە بۆ 100 دینار كەمكرایەوە."  ئومێد ئەحمەد دەشڵێت، "هەفتەى داهاتوو بڕیارەکە دەچێتە بوارى جێبەجێکردنەوە."  وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێم لەسەر سیستەمی پریپەید دەڵێت، "سیستەمەکە بەشێوەیەکی دادپەروەرانە و ڕێکوپێک بۆ کۆنترۆڵکردن و ڕێکخستنی پێدانی کارەبایە."  لەماوەی رابردوودا نارەزایەتییەکەی زۆر لەسەر سیستەمەکە لەنێو هاوڵاتیاندا دروستبوو بەهۆی ئەوەی نرخی یەکە (وەحدە)یەک کارەبا لە 18 دینارەوە زیادکرا بۆ 156 دینار.

هاوڵاتی  وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند پارەی موچەی مانگی هەشت (ئاب)ی لیوا هاوبەشەکانی پیشمەرگە خراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی پیشمەرگە و لە رۆژی یەکشەممە دەست بە دابەشکردنی دەکرێت. وەزارەتی پێشمەرگە راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە لەسەر پێدانی موچەی مانگی هەشت و دەڵێت، "ئەمڕۆ 21ی ئەیلولی 2023، هاوکاری هێزەکانی هاوپەیمان بۆ هێزەکانی پێشمەرگە خراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی پێشمەرگە." لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە بەڕێوەبەرایەتی گشتی بودجە و بەرنامەکان (ژمێریاری سەربازی)، رێکارە دارایی و ژمێرییاریەکانی ئەنجام داون و بانکەکان ئاگادارکراونەتەوە، کە رۆژی یەکشەممە 24ی ئەیلولی 2023، موچەی مانگی 8ی 2023ی لیواکانی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگە دابەش بکرێت. هاوپەیمانی نیودەوڵەتی مانگانە 20 ملیۆن دۆلار بۆ موچەی ئەو هێزە هاوبەشانە دابین دەکات کە خراونەتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە.

هاوڵاتی گۆهدار زێباری جارێکی تر و بەتۆمەتی هەڵگرتنی "چەکی بێ مۆڵەت" لە سەرەتایی ئەم مانگەدا دادگایی دەکرێت. ئەمرۆ پێنجشەممە 21ی ئەیلولی 2023، دادگای هەولێر بڕیاریدا بە دادگایی کردنی گۆهدار زێباری بۆ جاری سێیەم کە بریارە لە 1ی مانگی داهاتوو دادگاییەکەی بەڕێوەبچێت. زێدان زێباری، برای گۆهدار زێباری بە هاوڵاتی راگەیاند، "پارێزەرەکان زۆر هەوڵیاندا تا رۆژی دادگایی کردنەکە بەکەفالەت ئازاد بکرێت بەڵام رازی نەبوون، تەنیا کاتی دادگایی کردنەکەی پێشخرا." دادگایەکەی ئەمجارەی گوهدار زێباری لەسەر ئەو تاپڕەیە کە لەکاتی دەستگیرکردنی لەلایەن هێزە ئەمنییەوەکانەوە لەو شوێنەی کە دەستگیرکراوە بینراوە، هەرچەندە بەپێی وتەی کەسوکارەکەی ئەو تاپڕە هی گوهدار نییە بەڵکو هی باپیریەتی.  رۆژی 16ی شوباتت 2021  گۆهدار زێباری و شیروان شیروانی و چەند چالاکوانێکی تر بە تۆمەتی "تێکدانی ئاسایشی نیشتمانی" بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزادران. مانگی شوباتی 2022، 60%ی سزاکەیان، جگە لە شێروان شێروانی کە 50% بوو، کەمکرایەوە. رۆژی 16ی مانگی ئابی 2023 بڕیاربوو گۆهدار زێباری ئازاد بکرێت، بەڵام لەسەر ئەو تۆمەتە کە "هەڵگرتنی چەکی بێ مۆڵەت"ە، ئازادنەکرا. دوای ئەو بریارە گۆهدار زێباری دوو جار مانی لە خواردن گرتووە و مانگرتنی دووەم جاری تا ئێستاش بەردەوامە کە نزیکەی 15 رۆژە. سەبارەت بە دادگاییکردنی گۆهدار زێباری و مانگرتنی چالاکوانە کۆنسوڵخانەی بەریتانیا لە هەرێمی کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بەریتانیا زۆر نیگەرانە لە مانگرتنی ڕۆژنامەنووس گوهدار زێباری لە خواردن لەناو زینداندا، ئێمە لە نزیکەوە چاودێری ئەم بابەتە دەکەین لەگەڵ ئەو رۆژەی کە دیاریکراوە بۆ دادگاییکردنی."

هاوڵاتی  وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی حکومەتی هەرێم رایگەیاند رۆژی یەکشەممە ئەنجامەکانی زانکۆلاین رادەگەیەنرێت و خوێندکارانی قۆناغی یەکەمی زانکۆش لە سەرەتایی مانگی داهاتوو دەست بە خوێندن دەکەن. لە راگەیاندراوێکدا وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى ئاشکرایکرد، کە رۆژى یەکشەمە رێکەوتى 2023/9/24 لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانیدا ئەنجامەکانى وەرگرتنى دەرچوانى دوانزەى ئامادەیی لە زانکۆ و پەیمانگەکان بۆ ساڵى نوێى خوێندنى 2023-2024 رادەگەیەنرێت. وەزارەتى خوێندنى باڵا وتیشی کە دوای راگەیاندنی ئەنجامەکان قۆناغی خوێندن دەستپیدەکات و لە 2023/10/1 خوێندکارانی قۆناغی یەکەم لە زانکۆکان دەست دەکەن بە پرۆسەی خوێندن.  هەروەها باس لەوەش کردوە کە  "پێویستە لەسەر وەرگیراوان لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامەکان ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە زانکۆکانیان بکەن بۆ ئەم مەبەستەش زانکۆکانى کوردستان ئامادەکارى پێویست دەکەن بۆ پێشوازیکردن لە وەرگیراوان."

هاوڵاتی زانکۆی سلێمانی رایگەیاند، بەپێی پلەبەندییەکی نوێی ساڵی 2023 زانکۆکە پلەی یەکەمی بەدەستهێناوە لە ئاستی زانکۆ حکومەییەکاندا لە هەرێمی کوردستان و لەسەر ئاستی عێراقیش پلەی چوارەمە. سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی رایگەیاند، بەپێی رانکین (پلەبەندی) دامەزراوەی سیماگۆ بۆ ساڵی 2023، زانکۆی سلێمانی پلەی یەکەمی سەر ئاستی زانکۆ حکومییەکانی هەرێم و پلەی چوارەمی سەر ئاستی زانکۆکانی عێراقی بەدەستهێناوە. بەپێی راگەیاندراوەکە، پلەبەندییەکە لەسەر بنەماکانی (توێژینەوە، نوێکاریی و داهێنان، کاری پێکەوەیی) ئەنجامدراوە. لە راگەیاندراوەکەدا ئەوەش هاتووە کە لەسەر ئاستی عێراق چەند بەشێکی زانکۆکە پێشەنگە بەجۆرێک لە بەشەکانی پزیشکی گشتی و ئەندازیاری پلەی یەکەمی هەیە لەسەر ئاستی وڵاتەکە و لە بەشی کیمیا و پزیشکی ددان پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، هاوکات لە بەشی زانستی زانکۆکە پلەی سێیەمی هەیە و لە بەشی ڤێتێرنەری پلەی 12ەهەمینی عێراقی گرتووە.

هاوڵاتی  دادگای فیدڕاڵی عێراق سکاڵایەکی رەتکردەوە کە دژی ناردنی قەرزی 700 ملیار دینارەکەی بەغدا بۆ هەرێم تۆمارکرابوو. ئامانج رەحیم، سکرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم رایگەیاند، دادگای فیدڕاڵی داوایەکی پەرلەمانتار مستەفا سەندی رەتکردەوە کە دژی ناردنی 700 ملیار دینارەکەی بەغدا بۆ هەرێم تۆمارکرابوو. ئامانج رەحیم دەڵێت، "دادگای باڵای فیدراڵیی داواکاری پەرلەمانتار، مستەفا سەنەدی رەتکردەوە بۆ دەرکردنی ئەمری وەلائی بۆ راگرتنی کارکردن بە هەردوو بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵ ژمارە 23500 و 23520 لە ساڵی 2023 تایبەت بە پێدانی قەرزێک بە بڕی 700 ملیار دینار مانگانە بۆ سێ مانگ بە حکومەتی هەرێم." ئەو قەرزەی بەغدا بۆ موچەخۆرانی هەرێمە و بڕەکەی دوو ملیار و 100 ملیۆنە بۆ ماوەی سێ مانگ. هێشتا ئەو بڕە پارەیە نەگەیشتووەتە هەرێم، بەڵام ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند هەرکات پارەکە گەشت دەست دەکرێت بە دابەشکردنی موچە کە تا ئیستا فەرمانبەرانی هەرێم موچەی مانگی تەمووز و ئابیان وەرنەگرتووە. 

سازدانی:  سیروان حەمەڕەشید نووسەرو رۆشنبیر مەریوان وریا قانع، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی، باس لەدۆخی هەرێمی كوردستان دەكات، ئاماژە بەوەدەكات "هۆكاری ژمارە یەكی ئەو دۆخەی دروستبووە گیرخواردنە بەدەست نوخبەیەكی خێزانیی و بنەماڵەیی حوكمڕانەوە كەئامادەن هەموو شتێك بكەن بۆ ئەوەی پێگەی خۆیان بپارێزن." ئەو نووسەرو رووناكبیرە پێی وایە "سیاسەتی كوردیی بووە بەسیاسەتی ریزكردنی هەڵەی ستراتیژیی یەك بەدوای یەكدا، دەشڵێت «دەیان دەنگ دەبیستین باس لەوەدەكات كورد میللەتێكی نەزان و گەمژەیەو شایانی لەوە باشتر نییە، ئەم دیدە خودنەفرەتە، شوێنێكی كەمیش بۆ خودی میللەتەكە ناهێڵێتەوە بیەوێت تیایدا بەسەر كێشەو تەحەدا سەرەكییەكانیدا زاڵببێت." دەقی دیدارەکەی هاوڵاتی لەگەڵ مەریوان وریا قانع: هاوڵاتی: دوای رادەستكردنەوەی مەلەفی نەوتی هەرێم بە بەغداو دەرچوونی یاسای بودجە پێگەی هەرێم چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ مەریوان وریا قانع: هەردوو رووداوەكە نوشستیەكی سیاسیی و ئابوریی گەورەیە بۆ هەرێم وەك یەكەیەكی فیدراڵی سەربەخۆ/نیمچەسەربەخۆ لەناو دەوڵەتی ناوەندی عێراقیدا، بنكۆڵكردنێكی تەواوی لانی هەرە كەمی هەر توانایەكی ئۆتۆنۆمبوونی هەرێمە، لەوڵاتێكدا كەمێژوویەكی درێژی نادادیی و توندوتیژیی گەورەو پەراوێزخستنی بەمەبەست لەسەر بنەمای ئاینی و ئیتنی ئاراستەی كردووە. رادەستكردنەوەی مەلەفی نەوت رادەستكردنەوەی نەوت نییە بەتەنها، بەڵكو رادەستكردنەوەی ئەو بڕە لەدەسەڵاتی سەربەخۆو ئۆتۆنۆمیشە كەوڵاتەكە لەمەترسی دووبارەكردنەوەی بەعسیزم دەپارێزێت، ئەوەی روودەدات گەڕانەوەیە بۆ ئەو مۆدێلە لەدەوڵەت و حوکمڕانی كەهەموو بڕیارە گرنگ و ستراتیژییەكان دەباتەوە ناو پایتەخت و پایتەختیش ویستی خۆی بەسەر سەرجەمی ناوچەكانی تری ئەو وڵاتەدا دەسەپێنێت، لەسەد ساڵی رابردوودا مێژووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست مێژووی گیرخواردن بووە بەدەستی جۆرێك لەجۆرەكانی ئەم «پایتەخت سێنتەریی»ەوە. كۆكردنەوەی هەموو دەسەڵاتەكان لەپایتەختداو بەخشینی ئەو دەسەڵاتەش لەپایتەختدا بەهێزێك لەهێزەكان رەچەتەیەكی ترسناكی بونیادنانی مۆدێلێكی تازەی دەسەڵاتگەرایی و ستەمگەرییی و دیكتاتۆریەتە. كاتێك باس لەهەرێم دەكەم، وەك ناوچەیەكی نیمچەسەربەخۆی ناو سیستمێكی فیدراڵی باس لەهەرێم دەكەم كەبڕیاروایە لەم فیدراڵیەتەدا كۆی بڕیارە سەرەكیی و گرنگەكان لەدەستی پایتەختی وڵاتەكەدا قۆرغ نەكرێت، فیدراڵیزم سیستمێكە دروستنەكراوە بۆ ئەوەی كێشەی ئیداریی و بەڕێوەبردن بەمانا بیرۆكراسییەكەی چارەسەربكات، بەڵكو بۆ ئەوە دروستبووە كێشە سیاسییەكانی وڵاتەكە چارەسەربكات، لەپێش هەمووانیشەوە كێشەی دابینكردنی لانی هەرە كەمی دادپەروەریی بۆ ناوچە جیاوازەكانی وڵاتەكە، لەدۆخی هەرێمدا فیدراڵیەت مانای دەربازبوونی كورد لەوەی «كەمینە»یەكی ئەتنی بێت لەوڵاتەكەداو وەك كەمینەیەكیش مامەڵەبكرێت. وەك وتم لەم ناوچەیەی ئێمەدا نزیكەی سەدەیەكە دۆخی سیاسەتی «پایتەخت سەنتەری»، بەخەستی ئامادەیەو بەبەردەوامی كاردەكات، دەسەڵاتی بەشە جیاوازەكانی ناو وڵاتەكە كورتكراوەتەوە بۆ دەسەڵاتی مەركەزیی پایتەخت، دەرنجامەكەشی ئەو هەموو ئاشوب و كارەساتانە بوو كە لەسەد ساڵی رابردوودا لەم ناوچەیەدا روویاندا. دواهەمین دەرەنجامی ئەم دۆخە لەئێستادا دروستبوونی مۆدێلی «دەوڵەتی فاشیل»ە كەتیایدا دەوڵەت لەوەدەكەوێت دەوڵەت بێت و دەیان هێزی لۆكاڵ و تەریب بەدەوڵەت دروستدەبن كەخاوەنی هێزی سوپایی و میلیشیای تایبەتی خۆیانن و زۆرجار وەك دەوڵەت لەناو دەوڵەتداو لەدەرەوەی پایتەختەكاندا، حوكمڕانن. لەمۆدێلی «پایتەخت سەنتەریی»دا هاوكێشەكە هەر لەبنەڕەتەوە زۆر سادەیە: كێ پایتەختی كۆنترۆڵ كرد، كۆی دەسەڵاتە سەرەكییەكانیشی كۆنترۆڵ كردووە، بەمەش شتێك بۆ ناناوەندێتی و دابەشكردنی دەسەڵات و سەربەخۆبوونی ناوچەیی، نامێنێتەوەو بەشێوەیەكی سیستماتیك پەكدەخرێن. بۆیە رێگرتن لەكۆبوونەوەی هەموو دەسەڵاتەكان و كۆی بڕیارە ستراتیژە گرنگەكان و تەواوی میكانیزمەكانی فشار دروستكردن لەپایتەخت و لەدەستی ئەو گروپانەدا كەپایتەختیان كۆنترۆڵكردووە، ئەركێكی سیاسیی گرنگە. بەنامەركەزیكردنی دەسەڵات هەنگاوی یەكەمی سەركەوتنە بەسەر سیستمی دەسەڵاتگەرو حوكمڕانیی ستەمگەردا. هەرچی حوكمڕانانی هەرێمە، ئەوەیان بابەتێكی دیكەیە، هەرێم وەك هەرێم جیاوازە لەدەسەڵاتدارەكانی هەرێم. بەبۆچوونی من دەسەڵاتدارانی هەرێم شایانی ئەوەن نەك تەنها دەسەڵاتی ئابورییان لێبسەندرێتەوە، بەڵكو كۆی دەسەڵاتەكانی دیكەش، وەك هەنگاوێك بۆ دادگاییكردنیان لەسەر ئەو دۆخەی لەهەرێمەكەدا دروستیانكردووەو لەسەر ئەو فۆرمی پەیوەندییانەی لەگەڵ بەغداو وڵاتە ئیقلیمییەكاندا، دایانڕشتووە. لەهەرێمدا شتێك نەماوە ناوی خواست و قازانجی گشتیی كۆمەڵگا بێت لەناو عەقڵ و خەیاڵی سیاسیەكاندا، ئەسڵەن شتێك نەماوە ناوی «مەسەلەی كورد» بێت، ئەوەی هەیە قازانج و مەسڵەحەتی كۆمەڵێك خێزان و بنەماڵەی سیاسیی و نوخبەیەكی حوكمڕانی بچووكە لەهەرێمەكەدا، ئەوەی روودەدات دەرەنجامی ئەم تەڵاقدانە مەترسیدارەی قازانجی گشتیی و بەتاڵكردنەوەی سیاسەتە لەهەر مانایەك تیایدا چەمكەكانی كۆمەڵگاو نەتەوەو نیشتیمان و ماف ئامادەو سەروەربێت. هاوڵاتی: ئاماژەو هەڵوێستەكانی بەغدادو دەوڵەتانی ناوچەكەو دەرەوە لەسەر ئایندەی هەرێم مەترسیدارن ، ئایا كورد  چۆن دەتوانێت  رووبەڕووی ئەو مەترسییانە ببێتەوە؟ مەریوان وریا قانع: بە بۆچوونی من لەئێستادا ئەوەی لەدەستی كورد خۆیدایە بۆ دەستكاریكردنی هاوكێشە سیاسییەكان، ئەو لانیكەمەش نییە، كەتوانای كەمترین بەرگریكردنی بەرامبەر بەدۆخەكە تێدابێت. هەرێم بەكردەوە تەواو دابەش و پارچە پارچەیە، بكەرە سیاسییەكان كەسانی كەم توانا و كەم خەیاڵ و نابەرپرسیارن. توانای بینینیان لەدووری لوتی خۆیان تێپەڕناكات. ئەوەی دەیانجوڵێنێت و ئەوەی ژێرخانی بیركردنەوەكانیان دەستنیشاندەكات قازانجی شەخسی خۆیان و خێزان و بنەماڵەو كەسە نزیكەكانیانە. سیاسەتی كوردیی بووە بەسیاسەتی ریزكردنی هەڵەی ستراتیژیی یەك بەدوای یەكدا، لەمەشدا حوكمڕانانی هەرێم بەرپرسی ژمارە یەكن. هاوكات نائومێدییەكی سیاسیی گەورە لەوڵاتەكەشدا ئامادەیە. دیاردەی خودنەفرەتیی، واتە رقبوونەی مرۆڤ لەخۆی و لەمیللەتەكەی، لەلوتكەدایە، ئەو رقە سیاسیی و سایكۆلۆژییەی بەرامبەر بەحوكمڕانانی هەرێمەكە دروستبووە، گۆڕاوە بۆ رقبوونەوە لەكوردبوون خۆی. بەمەش نەك رێگا تەنها لەلانی هەرە كەمی كاری پێكەوەیی گیراوە، بەڵكو خودی میللەتەكە خۆیشی بەشایانی شتێكی باشتر لەوەی هەیەو دروستكراوە نازانرێت. ئەمڕۆ دەیان دەنگ دەبیستین باس لەوەدەكات كورد میللەتێكی نەزان و گەمژەو جاهیلەو شایانی لەوە باشتر نییە. ئەم دیدە خودنەفرەتە، شوێنێكی كەمیش بۆ خودی میللەتەكە ناهێڵێتەوە بیەوێت تیایدا بەسەر كێشەو تەحەدا سەرەكییەكانیدا زاڵببێت. ئێمە پێویستە لەهۆكارەكانی لاوازبوونی هەرێم بگەین و سیاسەتی كوردییش بەباشی بناسین، بۆ ئەوەی بزانین چۆن لەو دۆخە خراپە دەربازببین، هۆكاری ژمارە یەكی ئەو دۆخەی دروستبووە، گیرخواردنە بەدەست نوخبەیەكی خێزانیی و بنەماڵەیی حوكمڕانەوە كەئامادەن هەمووشتێك بكەن بۆ ئەوەی پێگەی خۆیان و پێگەی ئەو لەشكرە لەئەمیرو ئەمیرەی منداڵ كە خستونیانەتەوە، بپارێزن. سیاسەتی كوردیی سیاسەتی میللەت و نەتەوەیەك نییە كە كراوە بەكەمینەی ئەتنیی، بەڵكو سیاسەتی قەڵەوكردن و بەستەمگەركردنی كۆمەڵێك بنەماڵەو خێزانی سیاسییە. ئەمە وادەكات هۆكاری هەرە سەرەكی لاوازبوونی هەرێمی كوردستان نە وڵاتانی ئیقلیمین، نە خودی كۆمەڵگاكە خۆی بێت و نە حوكمڕانانی بەغداش بن، نە دوودڵیی دۆستەكانی هەرێمەكەش بن. بەڵكو خەزان و بنەماڵە سیاسییەكانی هەرێم خۆیانن، كەدروستكردن و چەسپاندنی مۆدێلێكی سیاسیی خێزانیی و دەركردنی میللەتەكە بۆ دەرەوەی كاری سیاسیی، كاری ژمارە یەكیان بووە لەهەرێمەكەدا. ئەم مۆدێلە خێزانیەش مۆدێلێكی تەواو ستەمگەرو توندوتیژو گەندەڵ و نابەرپرسە، مۆدێلێكە دابڕاو لەلانی هەرە كەمی دەستەبەركردنی ماف و دابڕاو لەیاساو لەتوانای لێپرسینەوەی سیاسیی و یاسایی، پشت ئەستور بەهێزی سەربازیی تایبەت و بەفۆرمێك لەئابوری رەیعی كە ملیۆنێری گەندەڵی خێزانیی و بنەماڵەیی و حزبیی بەرهەمە هەرە سەرەكییەكەی بووە. لەباتی بیركردنەوەو حیساباتی عەقڵانیش سایكۆلۆژیا و رق و بوغزی ژمارەیەكی كەم لەسیاسیی نارسیست و خۆپەرستی دەسەڵاتدار ئاراستەی كۆی ئەزموونەكەی كردووەو دەكات، مۆدێلێك ئینسانی ئێمەی كردووە بەمرۆڤێكی خودنەفرەت و بەشی گەورەی كۆمەڵگاكەش بەموچەخۆری بێكارو بێبەرهەم. لەسەروو هەموو ئەمانەشەوە نەمانی هیچ حەرامێكی سیاسیی و تەڵاقدانی كۆی ئەو پرنسیپانەی كەدەتوانن رێ لەوە بگرن سیستمی حوكمڕانیی، ببێت بەسیستمێكی مافیایی و خەڵك وەك رەعیەتێكی گەمژەو بێماف و بێڕێز، مامەڵەبكات. لەڕووی تیۆریی و عەقڵانییەوە ئەوەی لەئێستادا لەهەرێمی كوردستانداو لەبەرامبەر بەغدادا پێویستە رووبدات، دروستكردنی «بەرەیەكی نیشتیمانیی»ە، بەڵام لەناو سیاسەتی كوردیی لەهەرێمدا شتێك نییە بەناوی نیشتیمانەوە تا بكرێت بەرەیەكی سیاسیی عەقڵانی لەناویدا دروستبكرێت. هەر كۆمیدیایەكیش دوو هێزە گەورەكە بەم ناوەوە دروستی بكەن، جگە لەدووبارەكردنەوەی كۆی «بەرە»و «رێكەوتنە ستراتیژیی»ە كۆنەكانیان نابێت. ئەو بەرە و رێكەوتن و ستراتیژانە، كە بەڕۆژی ئەمڕۆیان گەیاندین.  هاوڵاتی: زیاد لەسێ دەیەیە كورد لەباشووری كوردستاندا خاوەن قەوارە و دەسەڵاتی خۆیەتی، تاچەند توانیویەتی  لەسەر بنچینەكانی سیستەم و فەلسەفەی سیاسی دەوڵەتداریەكان حوكمڕانی خۆی بونیاد بنێت؟ مەریوان وریا قانع: ئەوەی سیستمی حوكمڕانی هەرێم بەڕێوەدەبات هیچ فەلسەفەیەكی سیاسیی دەوڵەتداریی و حوكمڕانیی نییە، بەڵكو عەقڵ و خەیاڵ و تێگەیشتن و سایكۆلۆژیای چەند كەسایەتییەكی سیاسییە هەیە كەكۆی سیستمی حوكمڕانییەكە ئاراستە دەكات. وڵاتی ئێمە لابۆری تاقیكردنەوەی دیدگاو مۆدێلی جیاوازیی حوكمڕانیی نەبووە، بەڵكو سەرزەمینی ئیشكردنی سایكۆلۆژیای شەخسیی و خێزانیی و بنەماڵەیی كۆمەڵێك سیاسەتمەداری كەم توانا و بێ خەیاڵی خاوەن بڕیار بووە. سەرجەمی دانوستان و گفتوگۆكانیشیان لەكۆبوونەوەی دوو هێزی خاوەن دوو جیهانبینیی و بەرنامەی جیاواز نەچووەو ناچێت، بەڵكو لەكۆبوونەوەی دوو خێڵ چووە لەگەڵ یەكدا كەبیانەوێت لەسەر غەنیمەیەكی تایبەت رێبكەون. ئەم دۆخە تایبەتەی حوكمڕانی هەرێم بگوێزەرەوە بۆ سویسرا، ئەوێش لەماوەی چەند هەفتەیەكدا بەدەردی هەرێمەكەی خۆمان دەبات. كێشەیەكی گەورەی حوكمڕانی هەرێم بریتییە لە لەدەستدانی توانای بینینی كۆمەڵگاكە لەلایەن حوكمڕانەكانەوە، ئەمانە لەكۆشكەكانی خۆیاندا دانیشتوون و هیچ شتێك نایانباتەوە ناو كۆمەڵگاكە، ئەو شارە تایبەتانەی تیایدا دەژین ئەو شوێنانە نییە كەزۆرینەی كۆمەڵایەتی وڵاتەكە تیایدا دەژین، ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەمانە ئەو كۆمەڵگایە نابینن كەحوكمی دەكەن. كوێربوونێكی سیاسیی گەورە لەوڵاتەكەدا ئامادەیە، كوێربوونی دەوڵەت و حوكمڕانیش ترسناكترین شتێكە لەهەر شوێن و بەشێكی جیهاندا رووبدات. بەبۆچوونی من سەرچاوەی سەرەكیی بەشێكی گەورەی كێشەكانی كۆمەڵگای ئێمە ئەم نابیناییە سیاسیەیە، هەر ئەم نابیناییەش سەرچاوەی ژێرخانی ئەو هەموو بێزاریی و ناڕەزایبوون و رقەیە كە لەكۆمەڵگاكەدا بەرامبەر بەحوكمڕانان دروستبووە، خەڵكانێك كە دەبینن و دەزانن دەوڵەت و حوكمڕانەكان نایانبینن تاقەشتێك ئەم حوكمڕانانە دەیانبینن منداڵەكانی خۆیانە كە وەك ئەمیرو ئەمیرە كۆنەكانی ناو چیرۆكە ئەفسانییەكان دەژین، كەخەڵك ئەوە دەبینن دەبن بەدوژمنی ناوەكیی ئەو حوکمڕانانە. گەمژەیی حوكمڕانەكانیش لەوەدایە كە نە دەزانن كۆمەڵگا رقێكی گەورەی لێیانە، نە دەتوانن و نە دەشیانەوێت ئەو رقە ببینن. هاوڵاتی: ئایا لەكوردستاندا نوخبەی سیاسی توانیویەتی عەقڵ شاخی و خێڵ و تەوریسی سیاسی تێپەڕێنێت؟ مەریوان وریا قانع: ئەوەی لەكوردستاندا روویداوەو روودەدات شتێك نییە تایبەت بەكوردستان بەتەنها. هەركەسێك شتێك شارەزایی دەربارەی نووسینەكانی فرانز فانۆن هەبێت دەزانێت شۆڕشگێڕانی دوای سەركەوتنی شۆڕش، بەئاسانی دەگۆڕێن بۆ ستەمگەرو تاوانبارە گەورەكانی دوای شۆڕش. شۆڕشی چەكدار «هێزی چەكداری گەورە» و «سەركردەی تاقانە» و «حزبی پێشڕەو» دروستدەكات، دیدو روانینێك بۆ توندوتیژیی گەشەپێدەدات كەوەك پێداویستییەكی گرنگیی گۆڕانكاریی كۆمەڵایەتیی وێنای دەكات. ئەوەی پێیدەوترێت «توندوتیژیی شۆڕشگێڕانە» ئەو كەلەپورەیە كەزۆربەی شۆڕشەكان دروستیدەكەن و دوای شۆڕشیش دەیپارێزن و بەردەوامی پێدەدەن. لەڕاستییدا دوای سەركەوتن كۆی ئەو میكانیزم و روانینانە كەشۆڕش ئاراستە دەكەن دەبن بەبەشێك لەو واقیعە تازەیەی دوای شۆڕش دروستدەكرێت. ئەمانە هەندێك لەپایە سەرەكییەكانی دەسەڵاتدارێتی و ستەمگەریی دەچەسپێنن و ئەگەری دروستبوونی دۆخی تاك سەركردەیی و تاك حزبیی و تاك خێزانیی و تاك بنەماڵەیی، گەورە دەكەن. دۆخی كوردستان لەم مۆدێلە مێژووییە كە لەزیاد لەبەشێكی جیهاندا هاتەكایەوە، بەدەر نییە. لەدوای راپەڕینەوە ئەو هێزانەی لەهەرێمدا بەگژ ئەم پرۆژە ترسناكەدا چوونەوە هێزی لاوازو پەراوێزیبوون. بریتیبوون لەكۆمەڵێك رۆشنبیریی كەم و لەژمارەیەكی كەمی میدیای ئازادو لەبەشێكی بچووكی ئەو كۆمەڵگا مەدەنییەی كەهێشتا كۆنترۆڵ و دیسپلین نەكرابوون. ئەمانە هێزو نفوزی ئەوەیان نەبوو رێ بەو هێزە رێكخراوو چەكدارو خاوەن نفوزو خاوەن پەیوەندییانە بگرن كەهەرێمەكەیان كەوتە ژێردەست. شەڕی ناوخۆش گەشەدانێكی گەورەی بەهێزە سەربازیی و ئەمنییەكانی هێزە باڵادەستەكان داو خواستی قۆرخكردنی هەموو شتێكی هەرێمەكەشی، چەندانجار گەورەترو فراوانتركرد. هاوكات بڕی كۆنترۆڵكردنیان بۆ كۆمەڵگاكە گەورەترو فروانتربوو، پەیوەندیان لەگەڵ هێزە ئیقلیمییەكاندا چووە قۆناغی گوێڕایەڵی و ئیتاعەتی تەواوەوە. لەدوای كەوتنی رژێمەكەی سەدام حوسەینیشەوە نەوت سیاسەتی كوردیی لەناوەوە وێرانكرد، هەم سیاسییەكانی كوردی لەوەخست سیاسیی بن هەم خودی سیاسەتی كوردیشی گۆڕیی لەسیاسەتی گەڕان بەدوای قازانجی گشتیدا، بۆ پێچەوانەكەی، گەڕان بەدوای قازانجی حزب و بنەماڵە حوكمڕانەكاندا. سیاسییەكانی كورد بوون بەبازرگان و خاوەن كۆمپانیاو بزنسی گەورە. لەمەیشدا، وەك وتم، بیركردنەوە لەسودو قازانجی خۆیان و بنەماڵەو كەسە نزیكەكانیان شوێنی بەهەر شێوەیەكی تری بیركردنەوەی عەقڵانیی و سیاسیی و بەرپرسیارانە، چۆڵكرد. هەموو ئەمانە حزبە كوردییە حوكمڕانەكانیان گۆڕی بۆ دوو شتی جیاواز لەحزب: یەكەم، گۆڕانی حزب بۆ دەزگایەكی زەبەلاح بۆ كۆنترۆڵكردن و چاودێریكردن و قۆرخكردنی هەمووشتێك لەكۆمەڵگاكەدا. دووهەم، گۆڕینی حزب بۆ بكەرێكی ئابوریی گەورە، بۆ گەورەترین گەمەكەری ئابوریی، بۆ خاوەنی دەیەها كۆمپانیا. ئەوەشی هەردوو پرۆسەكەی ئاراستەدەكرد بریتیبوو لە بەخێزانیی و بنەماڵەكردنی حزب و چەسپاندنی تەوریسی سیاسیی وەك دەردێكی سیاسیی تازە لەهەرێمدا. لەهەرێمدا تەوریسی سیاسیی تەنها تەوریسی پێگە سیاسییەكان نییە، بەڵكو تەوریسی كۆی ئەو تۆڕە ئابووریی و سەربازیی و ئەمنییەشە كەدەسەڵاتی سیاسیی دروستیكردوون و دەسەڵاتی سیاسیی دەیانپارێزێت. بەم جۆرە سیاسەت لەهەرێمدا لەوەدەكەوێت ئامرازی دروستكردنی ژیانێكی هاوبەش و دەستەبەركردنی قازانجی گشتیی و بەرهەمهێنەری هەستی بەهاووڵاتیبوون بێت، بەڵكو دەگۆڕێت بۆ ئامرازی سەرەكیی كەڵەكەكردنی دەسەڵات و لەوێشەوە كەڵەكەكردنی سەرمایە لای ئەوانەی لە ریزی یەكەم و لەڕیزەكانی پێشەوەی حزبدا نیشتەجێن. بەتایبەتی ئەو بنەماڵە سیاسییانەی كەحزبەكانیان گۆڕیوە بۆ موڵكی شەخسی خۆیان و موڵكی شەخسی منداڵەكانیان. وەك دەبینیت ئەم دۆخە پەیوەندیی بەگەشەكردنی «عەقڵیەتی شاخ» و چەمكی ئینشایی تری لەو بابەتەوە نییە، بەڵكو پەیوەندیی بەدروستبوونی دەیان دیاردەی تازەو دەیان گۆڕانكاریی ریشەیی نوێوە هەیە، كە لەدونیای دوای راپەڕیدا روویاندا و كۆمەڵگای ئێمەی بەم دۆخەی ئەمڕۆكە گەیاند. پەیوەندیی بەدیدگایەكەوە بۆ حوكمڕانیی و ئابووریی و چۆنیەتی رێكخستنی كۆمەڵگاو چۆنیەتی كەڵەكەكردنی سەرمایەوە هەیە، كەهەموویان بەرهەمی تێكەڵبوونی سیاسەت بەئابوریی و بەژێرخانی رەیعیی حوكمڕانیی و بەخەونی بوون بەسیاسی و بازرگانی میلۆنێرو بەویستی دروستكردنی كۆمەڵگایەكی بێ بەرگرییەوە هەیە. میللەتی ئێمە لەئێستادا گەیشتۆتە قۆناغێك كەناتوانێت چیتر لەم مۆدێلە لەحوكمڕانیی ببورێت. هەموو هیوایەكی بەباشبوون و ریفۆرمكردنی ئەم حومكڕانییەو بنەماڵە سیاسییەكانی لەدەستداوە، ئەمە ئەو هەقیقەتە سیاسیی و كۆمەڵایەتیی و ئەخلاقییەیە كەحوكمڕانانی هەرێمەكە نایانەوێت بیبینن و بیناسن. راستتر بدوێم خاوەنی عەقڵییەت و توانایەك نین بتوانن ئەم شتانە ببینن و پێشبینی مەترسییەكانی بكەن. هاوڵاتی: وەك رۆشنبیرو ئەكادیمستێك لەكوردستان رۆڵ و بونیادی حزب چۆن دەبینیت، بەمانا مۆدێرنەكەی  شتێكمان  هەیە  حزبی سیاسی بێت؟ مەریوان وریا قانع: لەدایكبوونی پارتی سیاسیی دیاردەیەكی تازەی ناو مێژووی سیاسیی مرۆڤایەتییە، سەرەتاكانی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەمی مێژووی خۆرئاوا، بەتایبەتی لەو وڵاتانەدا كەسیستمە سیاسییەكەیان لیبراڵی بوون و خەریكی چەسپاندنی زیاترو زیاتری پایەكانی سیستمی دیموكراسی بوون. پارتی سیاسیی هێما بۆ كۆبوونەوەی خەڵكانێكی هاودیدو هاوفیكر دەكات بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵاتی سیاسیی و پیادەكردنی ئەو دیدو بەرنامەو خەوانەی بەیەكەوە كۆیانكردوونەتەوەو رێكیانخستون. بەزۆر مانا لەدایكبوونی پارتی سیاسیی كۆتایی بەتێگەیشتنی تەقلیدیی بۆ سیاسەت دەهێنێت و مانا مۆدێرنەكانی سیاسەت دەستەبەردەكات. ئەگەر بەر لەسەدەی نۆزدەهەم سیاسەت تەنها كارو مەشغەلەتی كۆمەڵێك كەسی ئەرستۆكرات و ئەمیرو شازادەو كەسانی خاوەن نفوزی ناو كۆمەڵگا بووبێت، ململانێی سیاسیش ململانێی نێوان ئەو تاكەكەسە ئەرستۆكراتانە لەگەڵ یەكتریدا بووبێت، ئەوا لەگەڵ لەدایكبوونی پارتی سیاسیدا، سیاسەت لەوەدەكەوێت تەنها كاری ئەو كۆمەڵە كەسە ئەرستۆكراتە بەژمارە كەمانەبێت و دەگۆڕێت بۆ كاری بەشێكی گەورەی كۆمەڵگا. لەسیاسەتێكی نوخبەوەییەوە دەگۆڕێت بۆ سیاسەتێكی جەماوەریی و لەئیشی چەند كەسێكی كەمەوە دەبێت بەئیشی هەموو كۆمەڵگا. ململانێ سیاسییەكانیش لەوەدەكەون ململانێی شەخسیی نێوان كەسایەتییە ئەرستۆكرات و خاوەن نفوزەكان بێت، بەڵكو دەبن بەململانێی نێوان دیدگاو بەرنامەو خواستی سیاسیی گشتیی جیاواز كەبنەمای كۆمەڵایەتیی جیاوازیان هەیە. سەدەی بیستەم دەشێت وەك سەدەی دروستبوون و بڵاوبوونەوەی پارتی سیاسیی ببینین، سەدەی بیستەم دیاردەی دروستكردنی پارتی سیاسیی بەهەموو جیهاندا بڵاودەكاتەوە. هەم لەو شوێنانەدا كە دیموكراسیەت و سیستمی لیبراڵ لەناویاندا دەستبەكارن، لێرەدا سیستمی فرەحزبیی و ململانێی كراوەو پێكدادانی هێمنانەی جیهانبینییەكان دێتەكایەوە، هەم لەو شوێنانەشدا كە ئەم جۆرە سیستمەیان تێدانەبووە و تێدانییە. لەزۆر شوێنی جیهاندا پارتی نهێنیی و ژێرزەمینیی یاساغ و سیستمی تاكحزبیی دەسەڵاتگەر دروستدەبێت. لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەزموونی شۆڕشی ئۆكتۆبەریشدا مۆدێلی پارتی لینینی، واتە پارتێك خۆی بەپێشڕەو بەهەڵگری ئایدیۆلۆژیایەكی شۆڕشگێرانە بزانێت كەسەرۆكێكی كاریزمی هەمیشەییی و هەمووشتزان و مەكتەبێكی سیاسیی بیركەرەوە، ئاراستەی دەكات، بەدونیادا بڵاودەبێتەوە. ئەزموونی حزب لەدونیای ئێمەدا سەر بەمۆدێلی دووهەمی حزبایەتییە، واتە سەر بەمۆدێلی حزبی نهێنیی و پارتی لینینی خۆ بپێشرەو زانە. لەدونیای ئێمەدا، جگە لەمە، كۆی ئەو یەكە بەر لەمۆدێرنانەی بەر لەسەدەی نۆزدەهەم لەئارادابوون، لەوانەش بۆ نموونە كەسایەتی كوێخاو شێخ و ئاغاو ئەمیرو شازادە، بەناو پارتە سیاسییەكاندا بڵاودەبێتەوە. ئەمانە زۆربەی جار بەهەمان لۆژیكی بەر لەسەدەی نۆزدەهەم  پارتەكە نەك تەنها بەڕێوەدەبەن و خۆیان بەسەركردەی پیرۆزی خاوەن پەیامی مێژوویی دەزانن، بەڵكو خودی پارتەكە خۆیشی بەموڵكی شەخسیی خۆیان و بنەماڵەكەیان دەزانن. بەم مانایە ئەوەی لەدونیای ئێمەدا روودەدات بەفیوداڵكردنێكی ناوەكیی سەرجەمی بونیادەكانی مۆدێلی پارتی لینینیە. ئەم مۆدێلە لەدونیای ئێمەدا وەك مۆدێلێكی سوڵتانیی كاردەكات و لەبەشێكی گەورەی دونیای نالیبراڵ و نادیموكراسیشدا لەم فۆرمە سوڵتانیەدا ئامادەیە. بەسوڵتانیكردنی پارتی سیاسیش مانای بەشەخسیكردنی پارتەكەو تاپۆكردنی سەركردایەتیی و بەڕێوەبردنی لەسەر خێزان و بنەماڵەیەكی سیاسیی. یەكێك لەسەرچاوە سەرەكییەكانی كارەساتەكانی دونیای ئێمە باڵادەستبوونی ئەم مۆدێلە حزبییە. پارتی سیاسیی لەدونیای ئێمەدا سەر بەمۆدێلی «پارتی جەماوەریی»ەو پارتە بەهێزەكانیان خاوەنی سەدان هەزار ئەندامن، بەڵام لەڕاستیدا ئەو پارتانە پارتی خێزانین و بەشی هەرە گەورەی ئەندامەكانیان، نەك هیچ كاریگەرییەكیان لەسەر بڕیاردانی پارتەكە نییە، بەڵكو كورتكراونەتەوە بۆ تەماشاكەرێكی سلبی بێ بڕیارو بێ بۆچوون، هیچ رۆڵێكی لەناو پارتەكەدا نییە، جگە لەڕۆڵی چاودێریكردن و دیسپلینكردنی كۆمەڵگا. لەسەرەتای دروستبوونیی مۆدێلە لینینییەكەی حزبەوە، ژنە ماركسییەكی گرنگیی وەك رۆزا لوكسمبورگ، باوەری وابوو كەئەم مۆدێلە حزبییە جگە لەدیكتاتۆریەت شتێكی تری لێ سەوزنابێت. پێیوابوو لەم مۆدێلەدا حزب دەچێتە شوێنی كۆمەڵگا، مەكتەبی سیاسیی حزب دەچێتە شوێنی حزب، سەرۆكی حزبەكەش دەچێتە شوێنی مەكتەبی سیاسییەكە. بەمەش دیكتاتۆریەت دەبێتە دوا دەرئەنجامی ئەم مۆدێلە. ئەوەی لەناو مۆدێلە كوردییەكەی ئەم جۆرە لەحزبدا روویدا، بڵاوبوونەوەیەكی ترسناكی تەوریسیی سیاسییە، كە حزب بەكردەوە دەكاتە موڵكی خێزان و بنەماڵەی سەركردەی حزبەكە. بەزۆر مانا حزب دیاردەیەكی مۆدێرنی ناو دونیای ئێمەیە، بەڵام ئەو بەشە لەمۆدێرنە كەئەگەری دروستكردنی ستەمگەریی و دیكتاتۆریەت مەیسەردەكات. مۆدێرنە چەندان رووی تاریكیی هەیە، یەكێكیان ئەم مۆدێلە تەوریسییە ستەمگەرە خێزانییەی پارتی سیاسییە. هاوڵاتی: لەسەرهەڵدانی ئەو  تەنگەژەو مەترسیانەی رووبەڕووی هەرێم بووەتەوە،  كام لایەن  بەهۆكار و  بەرپرسیاری سەرەكی دەزانیت؟ مەریوان وریا قانع: بێگومان هەموو بكەرەكانی ناو كایەی سیاسیی و بەشێكی گەورەی بكەرە میدیاییەكان و كۆی دەزگاكانی حوكمڕانیی لەهەرێمدا بەرپرسن لەو دۆخەی دروستبووە. هەر لایەنێكیان بەشێك لەبەرپرسیاریەتی بەردەكەوێت. بەڵام لەناو ئەم گشتە خراپەدا رۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستان و رۆڵی سەركردە دەسەڵاتدارەكانی ئەو حزبە لەهەمووان زیاترە. لەدوای رووخانی رژێمەكەی سەدام حوسەینەوە، بەشی هەرە گەورەی حوكمڕانیكردنی هەرێم بەكردەوە لەژێر دەستی پارتیدایە. ئەو قەیرانە سیاسیی و ئابوریی و  ئەمنیی و ئەخلاقییانەی كەدروستبوون، بەشی شێری بەر ئەم  حزبە سیاسییە دەكەوێت.

هاوڵاتی  منداڵێک لە ناحیەی کەڵەکچی کەوتە ژێر ئۆتۆمبێلی گەڕۆکی فرۆشتنی غاز و گیانی لەدەستدا، خاوەنی ئۆتۆمبێلکەش خۆی رادەستی هێزەکانی پۆلیس کردووە. روداوەکە ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە 20ی ئەیلولی 2023 لە گەڕەکێکی ناحیەی کەلەکچی سەر بەقەزای شێخان رویداوە و سەرچاوەیەکی ئاگادار لە روداوەکە بە هاوڵاتی راگەیاند، "منداڵەکە لە گەڕەکی ئاڤدەلی کەوتە ژیر ئۆتومبێلی غازەکەوە و دەستبەجێ گیانی لەدەستدا." ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشکرد، "خاوەنی ئۆتۆمبیلەکە خۆی رادەستی پۆلیس کردووە و لێکۆلینەوە لە رووداوەکە دەکرێت." منداڵەکە ناوی محەممەد داودە و تەمەنی تەنها چوار ساڵە.

هاوڵاتی  قوباد تاڵەبانی لە کۆبونەوەی لەگەڵ وەفدێکی سەربازی ئەڵمانیا رایگەیاند، کاندیدێکیان بۆ پۆستی وەزیری پێشمەرگە دیاریکردووە و چاوەڕوانن لە زوترین کاتدا دەستبەکار بێت، بەبێ ئەوەی ناوی کاندیدەکە بێنیت. ئەمڕۆ چوارشەممە 20ی ئەیلولی 2023، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم، کۆبونەوەیەکی لەگەڵ وەفدێکی سەربازی ئەڵمانیا بە سەرۆکایەتی کۆلۆنێڵ بۆڵینگەر ئەنجامدا و تێیدا باسی لە چاکسازییەکانی ناو وەزارەتی پێشمەرگە کرد کە بەهۆی نەبوونی وەزیرێکەوە پەکی کەوتووە و رایگەیاند، "ئێمە کاندیدی خۆمان بۆ دانانی وەزیرێک بە وەکالەت دەستنیشان کردوە، هیوادارین بە زووترین کات ڕێوشوێنە یاساییەکانی دەستبەکاربوونی کۆتایی پێ بێت تا جێبەجێکردنی پڕۆسەی چاکسازی بکەوێتەوە سەر رێڕەوی خۆی بە جۆرەی کە پلانی بۆ دانراوە." بەهۆی دەستوەردان لە وەزارەتی پێشمەرگە و ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی، شۆڕش ئیسماعیل لەسەر پشکی یەکێتی، لە مانگی 12ی ساڵی رابردووەوە دەستی لەکارکێشاوەتەوە و ئەو وەزارەتە لەو کاتەوە بێ وەزیرە. لە بەشێکی تری کۆبونەوەکەدا قوباد تاڵەبانی باسی لە هێرشەکەی رۆژی دووشەممەی رابردوو کرد بۆ سەر هێزەکانی دژەتیرۆر لە فرۆکەخانەی عەربەت و وتی،  ئەو هێرشە "هیچ پاساوێک هەڵناگرێت و دەبێت حکومەتی عێراق و هاوپەیمانان هەنگاوی کردەیی و جدی بگرنەبەر بۆ پاراستنی سەرەوەری خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان.

هاوڵاتی  هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) پەیامێکی هاوخەمی سەبارەت بە هێرشەکەی فرۆکەخانەی عەربەت بلاوکردەوە و رایگەیاند، پشتگیری تەواوی خۆیان بۆ هێزی دژەتیرۆری یەکێتی دەردەبڕن. هەسەدە لە پەیمەکەیدا دەڵێت، "بە دڵتەنگییەکی زۆرەوە، هەواڵی شەهیدبوونی کۆمەڵێک پاڵەوانی هێزەکانی دژە تیرۆر (CTG) لە ئەنجامی هێرشێک بۆ سەر فڕۆکەخانەی عەربەتمان پێگەیشت، ئەم پاڵەوانانە بە خوێنی پاکی خۆیان، ڕێگایەکی بەنرخی خەبات و قوربانیدانیان دامەزراندووە و گەل و نەتەوەکەیان پاراستووە." هەسەدە هاوخەمی خۆی بۆ فەرماندە و پێشمەرگەکانی دژە تیرۆر (CTG)  و یەکێتی و بنەماڵەی شەهیدان دەربڕی و پشتگیری خۆیان بۆ هەموو هاوکارییەک دووپاتکردەوە و دەشڵێت، "گەلەکەمان هەمیشە شانازی بە پاڵەوان و دامەزراوە سەربازی و ئەمنییە بەهێزەکانیانەوە دەکات، کە دەتوانن بیانپارێزن و چارەنووسی دوژمنەکان جگە لە شکست هیچی تر نابێت."  لە ئەنجامی هێرشە درۆنییەکەی 18ی مانگ بۆ سەر فرۆکەخانەی عەربەت، سێ ئەندامی دژەتیرۆری یەکێتی شەهیدبوون و سێ ئەندامی تریش برینداربوون. دوای رۆژێک لە هێرشەکە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، دژەتیرۆری یەکێتی لەگەڵ "چەکدارانی پەکەکە و یەپەگە" مەشق و راهێنانیان کردووە، بەڵام قوباد تاڵەبانی ئەمڕۆ لە راگەیاندراوێکدا ئەو روونکردنەوەیەی ئەنقەرەی رەتکردەوە و وتی "جگە لە دژەتیرۆر هیچ هێزێکی تر لە فرۆکەخانەکەدا نەبووە."

هاوڵاتی  قوباد تاڵەبانی، جیگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم، رەتیکردەوە لە کاتی هێرشە درۆنییەکەی سەر فرۆکەخانەی عەربەت جگە لە هێزی دژەتیرۆری یەکێتی هیچ هێزێکی تری لێبووبێت، ئەمەش وەک وەڵامێک بۆ روونکردنەوەکەی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا بوو کە رایگەیاند هێزی پەکەکە و یەپەگە لە فرۆکەخانەکە بوون. قوباد تالەبانی لەگەڵ تۆركیڵد بیگ نوێنەری یەكێتی ئەوروپا لە هەرێمی كوردستان کۆبویەوە و باسیان لە روداوی هێرشکردنەسەر فرۆکەخانەی عەربەت کرد و تێیدا قوباد تاڵەبانی رایگەیاند، "ئەم رووداوە پێشهاتێكی مەترسیدارە و تیایدا هێزێكی فەرمی عیراقی و كوردستانی كراوەتە ئامانج كە هێزی دژەتیرۆری كوردستانە و ئەو هێزە لە سەرەتای دامەزراندنییەوە بە درێژایی دوو دەیە هاوكار و هاوپەیمانی سەرەكی هێزەكانی هاوپەیمانان بووە لە شەڕی دژەتیرۆردا." دوێنێ وەزارەتی دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، "زانیارییەكانیان بەجۆرێك بووە له‌كاتی هێرشه‌كه‌دا ئەندامانی دژە تیرۆری سەر بە یەکێتی له‌گه‌ڵ چەکدارانی یه‌په‌گه‌ و پەکەکە  پێکەوە مەشق و ڕاهێنانیان کردووە." لە روونکردنەوەکەدا تورکیا راستەوخۆ بەرپرسیاریەتی هێرشەکەی لە ئەستۆ نەگرت، بەڵام سوپای عێراق دوای هێرشەکە رایگەیاند کە درۆنی تورکیا هێرشەکەی ئەنجامداوە. هەر دوای هێرشەکە لە 18ی ئەیلول کە تێیدا سێ ئەندامی دژەتیرۆر گیانیان لەدەستدا، وا بڵاوکرایەوە کە هێزەکانی دژەتیرۆری یەکێتی لەگەڵ هێزەکانی دژەتیرۆری رۆژئاوا مەشق و راهێنانیان کردبێت.  قوباد تاڵەبانی وەک وەڵامێک بۆ روونکردنەوەکەی تورکیا رایگەیاند، "شەهیدەكان و بریندارەكانی رووداوەكە هەموویان پێشمەرگەی قارەمانی كوردستان و ئەندامی هێزەكانی دژەتیرۆر بوون و بە هیچ شێوەیەك جگە لە هێزی دژە تیرۆر هیچ هێزێكی دیكە لە فڕۆكەخانە نەبووە." جێگری سەرۆکی حکومەت داوایکرد، "حكومەتی عیراق و هاوپەیمانان و یەكێتی ئەوروپا بۆ پاراستنی سەروەری عیراق و رێگریكردن لە دووبارەبوونەوەی ئەم جۆرە پێشێلكارییانە هەنگاوی كردەیی بنێن و سنوورێك بۆ ئەو هێرشە سەربازییانە دابنێن كە دەكرێنەسەر خاكی هەرێم و عیراق".

هاوڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەنجوومەنی وەزیران کۆبووەوە و تێیدا مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیران وەزارەتی دارایی راسپارد، لەگەڵ گەیشتنی 700 ملیار دینارەکەی حکومەتی عێراق، بەبێ دواکەوتن دەست بە دابەشکردنی مووچە بکەن.  به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان، لە سەرەتای کۆبونەوەی ئه‌مڕۆدا ئەنجومەنی وەزیران سەرکۆنەی هێرشی سەر فڕۆکەخانەی کشتوکاڵیی عەربەتی لە پارێزگای سلێمانی کرد و پرسە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی بنەماڵە و کەسوکاری شەهیدەکان کرد و هیوای زو چاکبونەوەی بۆ برینداران خواست. هاوکات ئاماژە بە ڕێکەوتنی حکومەتی هەرێم و عێراق کراوە بۆ ناردنی ٧٠٠ ملیار دینارەکەو مه‌سرور بارزانی له‌ كۆبونه‌وه‌كه‌دا رایگه‌یاند، "لەپێناو دابینکردنی موچەی موچەخۆران لە ڕێگای شاندێکی باڵای ئەنجومەنی وەزیران و یەک هەڵوێست و پشتبەست بە دەسەڵات و مافە دەستوریەکان و بە داتا و زانیاری وردەوە، رونکردنەوەی پێویست درا بە سەرۆکایەتییەکانی فیدڕاڵیی و هێز ولایەنە سیاسیەکان و بە وردیی پێشنیاری چارەسەری هەنوکەیی و درێژخایەن بۆ دابینکردنی موچە خرایەڕو کە جێگەی ڕەزامەندیی لایەنە عێراقیەکان بو". له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌دا هاتوه‌، سەرۆک وەزیران، وەزارەتی دارایی و ئابوریشی ڕاسپارد کە لەگەڵ گەیشتنی یەکەم کوژمەی پارەکە کە 700 ملیار دینارە، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵەوە، یەکسەر بەبێ دواکەوتن دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی (تەمموز/7)ی موچەخۆرانی هەرێم بکرێت. دەقی راگەیەندراوەکەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە کۆبونەوەکەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیران: ئەمڕۆ سەرپەرشتی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستانمان کرد. لە کۆبوونەوەکەدا کە بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران ئامادەی بوو، ئەنجومەنی وەزیران سەرکۆنەی هێرشی سەر فڕۆکەخانەی کشتوکاڵیی عەربەتی لە پارێزگای سلێمانی کرد و پرسە و سەرەخۆشی ئاراستەی بنەماڵە و کەسوکاری شەهیدەکان کرد و هیوای زوو چاکبوونەوەی بۆ برینداران خواست. لە هەمانکاتدا ئەنجومەنی وەزیران داوای کرد کە ڕێز لە سەروەریی و ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان و عێراق بگیرێت. پاشان پوختەی سەردانی شاندی باڵای حکومەتی هەرێم بۆ بەغدا لە 2023/9/14 بە سەرۆکایەتی سەرۆک وەزیران تایبەت بە مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆبوونەوەکانی شاندەکە لەگەڵ هەرسێ سەرۆکایەتییەکە و هێز و لایەنە سیاسییە عێراقییەکان و فراکسیۆنە کوردستانییەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق خرایەڕوو. ئاماژەمان بەوە دا کە لە پێناو دابینکردنی مووچەی مووچەخۆران لە ڕێگای شاندێکی باڵای ئەنجومەنی وەزیران و یەک هەڵوێست و پشتبەست بە دەسەڵات و مافە دەستووریەکان و بە داتا و زانیاری وردەوە، ڕوونکردنەوەی پێویستمان دا بە سەرۆکایەتییەکانی فیدڕاڵیی و هێز ولایەنە سیاسیەکان و بە وردیی پێشنیاری چارەسەری هەنووکەیی و درێژخایەنمان بۆ دابینکردنی مووچە خستەڕوو کە جێگەی ڕەزامەندیی لایەنە عێراقیەکان بوو. دواتریش لە دواکۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ، پێشنیاری هەنووکەيی بە زیادکردنی بڕی پێدانی قەرز پەسەندکرا. بۆ پێشنیاری درێژخایەنیش داوامان کرد، مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم وەک شایستەیەکی یاسایی مووچەخۆر، جيا بکرێتەوە لە هەر ململانێ و جیاوازیەکی بیروڕا، چونکە پێویستە هاوشێوەی مووچەخۆرانی دیکەی عێراق، مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمیش خەرج بکرێت وەک مافێکی شایستەی خۆیان کە لە ناو خشتەکانی بودجەی فیدڕاڵ هەم ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم و هەم تەرخانکراویی داراییان بۆ دەستنیشان کراوە و نابێت مووچە وابەستەی هیچ بکرێت. هەروەها بە پێزانینێکی زۆرەوە، ئاماژەمان بە خۆڕاگری و پشوودرێژی خەڵکی هەرێمی کوردستان کرد کە بەهۆی نەناردنی مووچە و شایستە داراییەکان لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە، لە بارودۆخێکی سەختدان، سوپاسی فراکسیۆنە کوردستانیەکانیشمان کرد لە ئەنجومەنی نوێنەران کە پێشوازی گەرمیان لە شاندەکە کرد و پشتیوانی خۆیان بۆ هەوڵ و پێشنیارەکانی هەرێم دەربڕی. بە ناوی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، دڵنیاییماندا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان، هەرگیز سازش لە سەر مافە و شایستە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستان ناکات و دەستبەردارییان نابێت و لە هەوڵەکانی بەردەوام دەبێت بۆ چارەسەری بنەڕەتی کێشەکانی پەیوەندیدار بە مووچە و شایستەی مووچەخۆرانی هەرێم، لەو ڕووەشەوە پڕۆژەی پێویستمان پێشکەش بە سەرۆک وەزیرانی فیدڕاڵ کردووە کە چارەسەری هاوسەنگانەی لەخۆ گرتووە و لەمبارەیەوە لێکتێگەیشتنی هاوبەشی باش دروستبووە، لە هەمانکاتدا ئەنجومەنی وەزیران سەرجەم وەزارەتەکانی ڕاسپارد کە بەردەوامبن لە هاوکاریکردنی دیوانی چاودێریی دارایی و سەرجەم ژمارەی مووچەخۆران و بڕی مووچەکانیان بخرێتە بەردەست کە پێشتریش چەندین جار بە فەرمی خراوەتە بەردەستیان. هەروەها وەزارەتی دارایی و ئابوورییشمان ڕاسپارد کە لەگەڵ گەیشتنی یەکەم کوژمەی پارەکە کە 700 ملیار دینارە، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە، یەکسەر بە بێ دواکەوتن دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی تەممووزی مووچەخۆرانی هەرێم بکرێت. پاشان لە بڕگەیەکی دیکەی کۆبونەوەکە، وەزیری تەندروستی بەڕێز سامان بەرزنجی، ڕاپۆرتێکی دەربارەی نەخۆشی سکچوونی توند (کۆلێرا) و پێشنیار و ڕێکارەکانی چارەسەریی و خۆپارێزییەکانی دامەزراوە تەندروستییەکان و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان خستەڕوو، دوای گفتوگۆ، لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە ڕاسپاردە و پێشنیارەکانی وەزارەت پەسەندکرا و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان ڕاسپێردران، ڕێکاریی خۆپارێزیی پێویست لەمبارەیەوە بگرنەبەر.