پارتی: چاوەڕوانیمان لە خەڵک ئەوەیە پشتیوانیمان بکات

هاوڵاتی هەسەدە لە راگەیەندراوێکدا ناسنامەی ٦ شەڕڤانی ئاشکرا کرد کە دوێنێ لە هێرشەکانی سوپای تورکیادا شەهید کراون و ناسنامەی دوو شەڕڤانی دیکە کە شەهید بوون، هێشتا ئاشکرا نەکراون. ناوەندی راگەیاندنی ئەنجومەنی سەربازی منبج کە سەر بە هێزەکانی سوریای دیموکراتییە، راگەیەندراوێکی لەبارەی هێرشەکانی سوپای تورکیا بۆ سەر شاروچکەی منبج و هەرێمی شەهبا بڵاوکردەوە. لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، " ئۆتۆمبێڵێکی شەڕڤانان لە هەرێمی شەهبا لە نزیک کەمپی ئاوارەکان لەلایەن درۆنێکی تورکیاوە بۆردومان کراوە و بەو هۆیەوە سێ شەڕڤان شەهید بوون" ناوەندی راگەیاندنی ئەنجومەنی سەربازی منبج، دەشڵێت، درۆنێکی دیکەی تورکیا ژمارەیەک هاوڵاتی مەدەنی کە لەنێو زەویە کشتوکاڵیەکانیاندا بوون، لە نزیک منبج کردە ئامانج و بەو هۆیەوە دوو منداڵ بریندار بوون. هەروەها باسی ئەوەی کرد کە کاتێک شەڕڤانان هەوڵیانداوە دوو منداڵەکە رزگار بکەن، رووبەرووی هێرشی درۆنەکانی تورکیا بوونەتەوە و بەو هۆیەوە، پێنج شەڕڤانی دیکە شەهید بوون. ناوەندی راگەیاندنی ئەنجومەنی سەربازی منبج، ناسنامەی ٦ شەهیدی بڵاوکردووەتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا ناسنامەی دوو شەهیدەکەی دیکە بڵاونەکراوەتەوە.

هاوڵاتی لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا حەوت چالاكوانی باكوری كوردستان و ئەندامی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان تیرۆركراون، تەنها بكوژی یەكێكیان دەستگیركراوە دەزگای ئاسایشی هەرێم دەڵێت لێكۆڵینەوە لەبكەرەكانیان بەردەوامە. تیرۆری سیاسیی پەلیهاویشتووە  بۆ بەردەم دەرگای ماڵەكان و شوێنی كارو قەرەباڵغترین شەقامەكان، سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم و دامەزراوە ئەمنییەكانی ئەنجومەنی ئاسایش، پۆلیس و دەزگاكانی ئاسایش، لەوبارەیەوە كەمترین روونكردنەوەی فەرمییان هەبووە، تیرۆركردنی حسێن ئاراسان ئەندامی رێكخراوی كرێكارانی میزۆپۆتامیا لەبەردەم نوسینگەی رێكخراوەكەدا لەسلێمانی، نوێترین تیرۆری سیاسیی بوو لەهەرێمی كوردستان. لە ١٧ـی ئەیلولی ٢٠٢١، یاسین بولوت ناسراو بە شوكری سەرحەد لەگەڕەكی چوارچراو شەوی ١٧ـی ئایاری ٢٠٢٢، محەمەد زەكی چەلەبی، لەگەڕەكی بەختیاری و لەبەردەم خواردنگەكەی خۆیدا. هەروەها چواری تشرینی یەكەمی ٢٠٢٢ لەگەڕەكی بەختیاری شاری سلێمانی و لەنزیك ماڵەكەی خۆیدا ناگیهان ئاكارسەل، رۆژی ٢٨ـی ئابی ٢٠٢٢، سوهەیل خورشید عەزیز، ناسراو بەمامۆستا شەماڵ، لەبەردەم ماڵەكەی خۆیداو رۆژی ٩ـی حوزەیرانی ٢٠٢٣ حسێن ئاراسان ئەندامی رێكخراوی كرێكارانی میزۆپۆتامیا لەبەردەم نووسینگەی رێكخراوەكەیان، تیرۆركران و پەنجەی تۆمەتیش بۆ ئەو تیرۆركردنانە ئاڕاستەی دەزگای هەواڵگری توركیا دەكرێت. لە ١٦ـی ئەیلولی ٢٠٢١یشدا لەنووسینگەی كارەكەی لەشاری سلێمانی، هەوڵی تیرۆركردنی فەرهاد بارش قۆندوو دراو بەسەختیی برینداركرا، لەشەوی ١٧ـی نیسانی ئەمساڵیش، حسێن تورەلی پەنابەرێكی سیاسیی باكووری كوردستان، لەناو بازاڕی فامیلی مۆڵ لەدهۆك، تیرۆركراو شەهیدبوو. لەهەرێمی كوردستاندا دەزگای سیخوری میت، لەڕێگەی ئەو كەسانەی لەگەڵیاندا كاردەكەن چاودێری وردی ئەو ئەندامانەی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)و چالاكوانانی باكوری كوردستان دەكەن كە وەك پەناگەیەكی ئارام لەهەرێمی كوردستاندا ژیان بەسەردەبەن. تا ئێستا یەک بکوژی ئەو تیرۆرکردنانە دەستگیرکراوە کە ئەویش لە سلێمانییە پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە ماوەی 12 ساڵە نوێنەرایەتی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە  ئەوە دەخەنەڕوو كە لەم دووساڵەدا تیرۆری ئەندامانیان زیادیكردووە. محەمەد عادل، ئەندامی نوێنەرایەتی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا حەوت ئەندامی هەدەپەو چالاكوانی كوردی باكور لەهەرێمی كوردستان تیرۆركراون». هەروەها وتیشی:»لەو كەسانە شەشیان لەسنووری پارێزگای سلێمانی بوون و یەكێكیان لەدهۆك بووەو تەنها بكوژی یەكێكیان دەستگیركراوەو لەلای ئاسایشی سلێمانییە كەئەویش بكوژەكەی ناگیهانە». نوێنەرایەتی هەدەپە زیاتر لە 12 ساڵە لەهەرێمی كوردستان بوونی هەیە، بەوتەی ئەو ئەندامەی نوێنەرایەتیەكەیان لەم دوو ساڵەی دواییدا تیرۆری ئەندامانی ئەو پارتەو چالاكوانانی باكور زیادی كردووە، دەشڵێت:»هەركات دەچینە ئاسایش و لایەنە ئەمنیەكانی هەرێم پێمان دەڵێن هیچ زانیاریەكمان نییە». جگە لەتیرۆركردن، هەڕەشەكردن لەئەندامانیان و سنورداركردنی چالاكیەكانیان بەشێكی دیكە لەو فشارانەی بۆ سەر ئەندامانی هەدەپەو بەرپرسانیان لەهەرێمی كوردستان زیادیكردووە بەتایبەتیش لەسنووری پارێزگای هەولێر، وەك ئەندامەكەی نوێنەرایەتی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان وادەڵێت. نوێنەرایەتی هەدەپە لە هەرێمی کوردستان: لایەنە ئەمنییەکانی هەرێم پێمان دەڵێن هیچ زانیارییەکمان نییە سەرچاوەیەك لەدەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە» ئەو جۆرە تیرۆركردنانە هەموویان بەتاوان لای ئێمە هەژمار دەكرێن و دەزگای ئاسایش هەمیشە بەدوای بكەری ئەو تیرۆرانەوەیەو لێكۆڵینەوەش كراوەو بەردەوامیشە». لەو حەوت چالاكوانەی باكورو ئەندامەی هەدەپە كەتیرۆركراون بكوژی ناگیهان ئاكارسەل لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیركراوە، بەڵام هێشتا دیارنییە چ سزایەك بەسەریدا سەپێندراوە.

میدیای فەرمی ئێران بڵاوی کردوەتەوە ژمارەیەک بەرپرسی شاری مەریوان بە تۆمەتی گەندەڵیی دەستگیرکراون و ژمارەیەکی دیکەش رەوانەی زیندان کراون. داواکاری گشتیی پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ هەشت کەس لە بەڕێوبەران و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانیی مەریوان بە تۆمەتی گەندەڵیی دەستگیر کراون و 10 کەسی دیکەشیان فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرچوە. داواکاری گشتی ئاماژەی بەوە کردوە؛ سەرپەرشتی ئێستای شارەوانی مەریوان و براکەی و سێ ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانیی و سێ کەسی دیکە بە تۆمەتی گەندەلێ و بەکارهێنانی خراپی موڵک و داهاتی گشتیی دەستگیرکراون. حسێن حسێنی، سەرۆکی داواکاری گشتیی سنە بە میدیاکانی راگەیاندوە؛ جگە لە دەستگیرکردنی ئەو بەرپرس و بەڕێوبەرانە لە مەریوان 10 کەسی دیکە لە چوارچێوەی هەمان دۆسیەدا فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرچوە. لە ماوەی رابردودا زیاتر لە 50 بەرپرس و بەڕێوبەری شارەکانی پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە تۆمەتی داگیرکردنی موڵکی گشتی و گەندەڵی لە بەکار‌هێنانی داهات و سامانی ئەو بەشە لە کوردستان دەستگیر کراون. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە؛ ژمارەیەک لە سەرۆکی شارەوانییەکان و بەڕێوبەرایەتییەکانی شار و شارۆچکەکانی پارێزگای سنە لە دۆسیەکانی داگیرکردنی زەوی  و موڵک ، ئەنجامدانی کاری نایاسایی و بەرتیل وەرگرتن تێوەگلاون.  

هاوڵاتی شەوی رابردوو رووداوێكی هاتوچۆ لە شۆردنگەیەكی ئۆتۆمبێل لە ناحیەی كەسنەزان روویدا و وتەبێژی هاتوچۆی هەولێر بە "تۆقێنەر" ناویدەبات. فازڵ حاجی، وتەبێژی هاتوچۆی هەولێر رایگەیاند، شاگردێکی شۆردنگەكە، ئۆتۆمبێلێکی تایبەت بەرەو شوێنی شۆردن دەجوڵێنێت، بەڵام لەوکاتەدا لەبەرئەوەی "پۆتینێک"ی تەڕی گەورەی لەپێدا بووە، قاچی لە پایدەری بەنزین گیربووە و بەهۆیەوە ئۆتۆمبێلەکە بەخێراییەکی زۆر بەرەو دیواری شۆردنگەكە رۆیشتووە. لەو کاتەشدا شاگردێکی دیكە لە بەردەمیدا وەستاوە تا رێڕەوی پێ نیشانبدات، ئۆتۆمبێلەکە خۆی پیاداکێشا و، لەگەڵ دیوارەکە پێکیدادان، وەك ئەوەی فازڵ حاجی ئاماژەی پێداوە و وتی، لە دەرەنجامی رووداوەکەدا شاگردەکە زۆر بە سەختی برینداربووە. ڤیدیۆی ڕوداوەکە:  

هاوڵاتی «پێنج خولەك پێش لەدایكبوونی،  منداڵەكە لێدانی دڵی ئاسایی بوو، براژنم زۆر پاڕایەوە لەپزیشكەكان نەشتەرگەری بۆ ئەنجامبدەن پزیشك و پەرستارەكان نەهاتن بەلایداو بەو هۆیەوە مناڵەكەی مرد»، حەلیمە ئەحمەد پووری منداڵەكەی وای وت. ساكار محەمەد، خانمێكی تەمەن ٢٩ ساڵەو دانیشتووی شارۆچكەی قەڵادزێیە سەر بەئیدارەی راپەڕین، لەنۆی ئەم مانگە سەردانی نەخۆشخانەی قەڵادزێی كردووە بەمەبەستی لەدایكبوونی منداڵەكەی، بەڵام منداڵەكەی گیانی لەدەستداو خانەوادەكەی كارمەندان و پزیشكانی نەخۆشخانەكە بەهۆكار دەزانن. نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوون یەكێكە لەنەخۆشخانە گرنگەكان، بەڵام نەبوونی لەبەشێك لەشارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستاندا بووەتە گرفت و خانمان رۆژانە رووبەڕووی كێشە دەبنەوە. حەلیمە ئەحمەد خوشكی هاوسەری (ساكار محەمەد) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» كاتژمێر دووی شەو براژنمان بردە نەخۆشخانەو تا دووی نیوەڕۆ ماینەوە، كەچووین پەرستاری لێبوو، بەڵام پزیشكی ئێشكگرو پزیشكی بەنجمان نەبینی، دوانزەو نیوی نیوەڕۆ پزیشك هات بەلامانداو خەریكی بەكارهێنانی مۆبایل بوون و زۆر كەمتەرخەم بوون».  هەروەها ئاماژەی بەوەكرد كەپێنج خولەك پێش لەدایكبوونی،  منداڵەكە لێدانی دڵی ئاسایی بووەو براژنی زۆر پاڕاوەتەوە لەپزیشكەكان نەشتەرگەری بۆ ئەنجامبدەن لەبەرئەوەی بارودۆخی خراپ بووە، منداڵەكەی لەدایك نەدەبوو و بۆ ماوەیەكی زۆر ژانی پێوە بووە. حەلیمە دەشڵێت: «براژنم ئێستا تەندروستی خراپەو پاش لەدایكبوونی منداڵەكە خوێنی زۆری لێ رۆیشتووەو پزیشك و پەرستار پاش بیست خولەك هاتن بەلایدا، تووشی نەخۆشی دەروونی بووەو خەوی نەماوە». پووری منداڵەكە پزیشك و كارمەندانی نەخۆشخانەی قەڵادزێ بەسەرەكیترین هۆكاری گیانلەدەستدانی برازاكەی دەزانێت. بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی قەڵادزێ ئاماژە بەوەدەدات كەبڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لەدەستی پزیشك و لیژنەی پسپۆڕدایە نەك دایك و كەسوكاری منداڵ. دكتۆر ئازاد ئەحمەد بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی قەڵادزی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو ژنە نزیكەی كاتژمێر دووی شەو هاتووەتە نەخۆشخانەو  كارمەندان و پزیشكان چەند جارێك بینیویانە و پشكنینیان بۆ ئەنجامداوە، داوای ئەوەی كردووە كەمنداڵەكەی بەشێوەی نەشتەرگەری لەدایك ببێت و نەیویستووە ژانی مناڵبوونی بۆ بێت». هەروەها پێشیوابوو لەڕووی زانستیشەوە پێویستی بەنەشتەرگەری نەبووەو چانسی منداڵبوونی سروشتی هەبووەو نزیكەی كاتژمێر دووی نیوەڕۆ منداڵەكەی بەمردووی لەدایكبووە. « بڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لەدەستی پزیشك و لیژنەی پسپۆڕدایە نەك دایك و كەسوكاری منداڵ، ئەو خاتوونە نزیكەی 10 كاتژمێر لەهۆڵی لەدایكبوون بووە ئینجا منداڵەكەی بەمردوویی لەدایكبووە». ئازاد ئەحمەد وای وت. سەبارەت بەنەبوونی نەخۆشخانەی ژنان و لەدایكبوون لەقەڵادزێ، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەكە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەزیاتر لەسێ ساڵە داوای كردنەوەی نەخۆشخانەی ژنان و لەدایكبوون لەقەڵادزێ دەكەن، بەڵام تائێستا رەزامەندییەكەیان لەئەنجومەنی وەزیرانەوە نەگەڕاوەتەوە بەهۆی زۆری بودجەكەیەوە. بەڕێوبەری نەخۆشخانەی قەڵادزێ: بڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لە دەستی پزیشک و لیژنەی پسپۆڕدایە نەک دایک و کەسوکاری منداڵ  دكتۆر هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەدا هەموو ساڵێك داوای دروستكردنی نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوونیان كردووە لەزۆربەی قەزاكان بەتایبەتی لەسەیدسادق. جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی وتیشی:» لەقەزاكاندا لەڕانیەو چەمچەماڵ نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوون هەیە، بەڵام لەقەزاكانی دیكەدا نەخۆشخانەی تایبەت بەژنان و مناڵبوون نییە، تەنها بەشی لەدایكبوون وەك بەشێك لەنەخۆشخانكە گشتییەكاندا هەیە».

بەڕێوبەڕێکی تەندروستی پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ دانیشتوانی ئەو پارێزگایە زۆرترین خوێنیان بەخشیوە و لە ریزبەندنی دووەمی خوێن بەخشیندان. لەیلا عاسم ئابادی، بەڕێوبەری گشتی گواستنەوەی خوێن لە پارێزگای ئیلام لە مەراسیمی رێزلێنان لەو کەسانەی خوێنیان بەخشیوە ئاشکرای کرد؛ لە ساڵێکدا زیاتر لە 21 هەزار کەس سەردانی بانکەکانی خوێن بەخشینیان کردوە. ئەو وتویەتی: لە ساڵێکدا 18 هەزار و 171 کەس کە جەستە و تەندروستیان گونجاو بوە لە پارێزگاکە خوێنیان بەخشیوە و بەوەش لە روی خوێن بەخشینەوە ئیلام کەوتوەتە ریزبەندی دووەم پارێزگا لە ئێران کە زیاترین خوێنی بەخشیبێت. رونی کردوەتەوە جگە لە پیاوان خانمانی ئیلام زۆرترین خوێنیان بەخشیوە و لە ریزبەندی دووەمی خانمانی دانیشتوی ئێراندا بون کە زۆرترین خوێنیان بەخشیوە. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەگاتە زیاتر لە 608 هەزار کەس و رێژەی خوێنبەخشینی لەو پارێزگایەدا بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانی زۆر بوە.  

هاوڵاتی بەغدا و ئەنقەرە رێککەوتوون بۆ تاوتوێکردنی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان هەفتەی داهاتوو کۆببنەوە. باسم محەممەد عەبادی، بریکاری وەزیری نەوتی عێراق بۆ کاروباری دەرهێنان بە رۆژنامەی سەباحی حکومی راگەیاندووە، "رێککەوتن لەگەڵ تورکیا کراوە رۆژی 19ـی ئەم مانگە لە بەغدا کۆببنەوە بۆ تاوتوێکردنی هەناردەکردنەوەی نەوتی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهانی تورکی." عەبادی ئاماژەی بەوە کردووە، "لە ماوەکانی رابردوودا هەردوولا پەیامیان بۆ یەکدی ناردووە لەسەر ئەوەی پێویستە پابەندبن لە زووترین کاتدا هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستپێبکاتەوە." راشیگەیاند، ئەنقەرە ئاماژەی بەوەکردووە دواکەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بۆریی گواستنەوەی نەوت کاری چاککردنەوە و پشکنی تێدا دەکرێت. لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، باسم محەممەد عەبادی ئەوەی خستووەتەڕوو، تێکڕای هەناردەکردنی نەوتی رۆژانە لە سێ ملیۆن و 300 هەزار بەرمیل لە رێگەی بەندەری بەسرە جێگیرە، عێراق پابەندە بەو بڕەی کە ئۆپێک پڵەس دیارییکردووە بۆ پشتیوانی لە هاوسەنگیی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا. هاوکات ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز هەفتەی  لە زاری دوو سەرچاوەوە بڵاویکردەوە کە  بڕیارە عێراق و تورکیا لە سەرەتای هەفتەی داهاتوودا دەست بە گفتوگۆی تەکنیکی بکەن سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان. ڕاشیگەیاند، ماوەی 80 ڕۆژە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە تورکیا ڕاگیراوە و زیانەکەشی گەیشتوەتە دوو ملیار دۆلاری ئەمەریکی.  

هاوڵاتی بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی رایگەیاند، پارێزگای سلێمانی تاکە پارێزگایە حاڵەتی تای خوێنبەربوون تێدا تۆمارنەکراوە. د. سەباح هەورامی، بەڕێوەبەری تەندروستیی پارێزگای سلێمانی ئەمڕۆ (چوارشەممە، 14-06-2023) لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، سلێمانی تاکە پارێزگای عێراقە کە تای خوێنبەربوونی تێدا تۆمارنەکراوە، ئەنجامی پشکنینەکانی ئەو حاڵەتە گوماناوییە لە بەغدا گەڕاوەتەوە و دەرکەوتووە تای خوێنبەربوونی نییە. سەباح هەورامی داوا لە هاوڵاتیان دەکات رێکاری پێویست بگرنەبەر بۆ ئەوەی تای خوێنبەربوون بڵاونەبێتەوە و دەڵێت، ڤایرۆسەکە بەهۆی گەنەوە بڵاودەبێتەوە و زیاتر لەنێو ئەو کەسانەدا مەترسیدارە، کە مامەڵە لەگەڵ ئاژەڵدا دەکەن " وتیشی، "داوا دەکەم لە جەژنی قورباندا ئاژەڵ لە سەربڕخانەکان سەرببڕن و رێکارە زانستییەکان بگرنەبەر، چونکە نەخۆشییەکە زۆر مەترسیدارە، داوا لە مامۆستایانی ئایینی و میدیا دەکەم هاووڵاتیان هۆشیار بکەنەوە و هێزە ئەمنییەکانیش نەهێڵن کەس لە دەرەوەی سەربڕخانەکان ئاژەڵ سەرببڕن، ئێمە ناڵێین قوربانی مەکەن و ئاژەڵ سەرمەبڕن، بەڵام با بەگوێرەی رێکارەکان بێت، چونکە لەکاتی سەربڕیندا، ئەگەری بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە زۆر زیاترە". لەبارەی هەوکردنی پەردەی مێشکەوە، بەڕێوەبەری تەندروستیی پارێزگای سلێمانی گوتی "هەوکردنی پەردەی مێشکی منداڵان، دەرکەوتووە کە بەهۆی ڤایرۆسەوەیە و گومان دەکرێت سەرچاوەی ئاوی خواردنەوە بێت، بۆیە ئێمە گومان لە سەرچاوەکانی ئاو دەکەین، بەڵام بەو مانایە نا کە سەرچاوەکانی ئاو پیس بن، رەنگە ئەو تانکەرانەی ئاو دەگوازنەوە رەچاوی رێنماییەکان نەکەن یان هۆکاری دیکە هەبن". بەگوتەی د. سەباح هەورامی، دوای کۆتاییهاتنی خوێندنی ئەمساڵ، ژمارەی تووشبوون بە هەوکردنی پەردەی مێشک کەمبووەتەوە، "بۆیە گومان لە خواردن و خواردنەوەی قوتابخانەکانیش دەکەین". تای خوێنبه‌ربوون چییه‌؟ یه‌كێكه‌ له‌ نه‌خۆشییه‌ ڤایرۆسییه‌ گوازراوه‌كان، كه‌ ده‌بێته‌ هۆی تێكچوونی ته‌ندروستی مرۆڤ و دیواری ده‌مار و موولووله‌ی خوێن له‌ناو ده‌بات، كاریگه‌رییه‌ لاوه‌كییه‌كانی ئه‌و نه‌خۆشییه‌ له‌ ماوه‌ی دوو هه‌فته‌دا ده‌رده‌كه‌ون، له‌ هه‌فته‌ی یه‌كه‌م كه‌سی تووشبوو هه‌ست به‌ نیشانه‌كانی ئه‌نفلۆنزا ده‌كات، كه‌ تووشی تایه‌كی توند، ژانه‌سه‌ر، رشانه‌وه‌،  سكچوون، ژانی ماسولكه‌كان و ئێسك و جومگه‌كان ده‌بێت. له‌ هه‌فته‌ی دووه‌م زیاتر مه‌ترسیداره‌، كه‌ تووشبووه‌كه‌ له‌ زۆربه‌ی شوێنه‌كانی جه‌سته‌ی تووشی خوێنه‌به‌ربوون ده‌بێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش تووشی سكچوونی خوێناوی ده‌بێت، ئه‌مه‌ تا 10 رۆژ به‌رده‌وام ده‌بێت و به‌ مردن كۆتایی دێت. نەخۆشیەکە له‌ ساڵی 1944 له‌ جه‌نگی جیهانی دووه‌مدا سه‌ریهه‌ڵداوه‌ و به‌ گشتی له‌ ئاژه‌ڵه‌وه‌ بۆ مرۆڤ ده‌گوازرێته‌وه‌.  

سەركۆ جەمال بڵاوبوونەوەی رێنماییەكانی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی كاری میدیایی، كاردانەوەی لێكەوتووەتەوە، سەندیكای رۆژنامەنووسان دەڵێت  لایەندار نین تێیداو پاش كۆبوونەوەی فراوان رای خۆیان لەبارەیەوە دەڵێن، وەزارەتی رۆشنبیریش چاوەڕێی كاردانەوەكان دەكات. رێنمایی ژمارە یەكی‌ ساڵی‌ 2023 لەبارەی ‌كاری‌ میدیایی لەهەرێمی‌ كوردستان (تایبەت بەڕێكخستنی فریكوێنسی رادیۆو تەلەڤزیۆن) كە لەڕۆژی‌ 22ی‌ 5ی‌ 2023 لەلایەن وەزارەتی رۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەرچووە، چەندین رێنمایی بڵاوكراونەتەوە كە لە 17 ماددە پێكهاتووەو لەڕۆژنامەی وەقایعی كوردستانیش بڵاوكراوەتەوە. لەڕێنماییەكاندا دەسەڵاتێكی رەها بەحكومەت دراوە، لەناویاندا وەزارەتی رۆشنیبری لەپێدانی مۆڵەتدا ئەوەش دوای بەدەستهێنانی رەزامەندی هەردوو وەزارەتی ناوخۆو ژینگە، بەپێی رێنماییە نوێیەكە ئاماژە بەوەكراوە كەئەگەر لەماوەی 90 رۆژدا وەڵامیان نەبوو، ئەوە داواكە بەپەسەندكراو دادەنرێت. وەزارەتی رۆشنبیری مەرجی بۆ كوالێتی ناوەڕۆكی بابەتە رۆژنامەوانییەكان داناوەو لەبەشێكیدا هاتووە «پابەندبوون بەپێوەرەكانی ناوەڕۆكی میدیایی كە لەلایەن فەرمانگەی میدیاو زانیاریی دەردەچێت»، لەكاتێكدا ئەو فەرمانگەیە سەر بەئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمەو هێشتا روون نییە كەی و چۆن ئەو پێوەرانە دەنووسێت. هەروەها لەبەشێكی تردا هاتووە: «دووركەوتنەوە لەو كارە میدیایانەی كە دەبنەهۆی قەیرانی ئابوری و شڵەژانی بازاڕە ناوخۆییەكان»، بەبێ ئەوەی روونكردنەوەی تیابێت. رێنماییەكان كۆت و بەندی زۆری بۆ كاری میدیایی لەهەرێمی كوردستان تێدایە، كە بووەتە هۆی ناڕەزایی رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن. رۆژنامەنووس شوان محەمەد پێی وایە دەبێت ئەم یاسایە رابگیرێت یان هەڵبوەشێنرێتەوە، لەبەرئەوەی سنوری یاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007ی پێشێل كردووەو ناوەڕۆكەكەی نەهێشتووەتەوە. ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»یاسای ژمارە 35 میدیا داناخات بەڵكو سزاكەی داراییە، بەڵام ئەم رێنماییانە میدیا دادەخات و ئەگەر سەرپێچی بەردەوام بوو لیستی رەشی بۆ دەكاتەوەو داوا لەحكومەتیش دەكات مامەڵەی لەگەڵ نەكات». هەروەها باسی لەوەشكرد كە بەپێی یاسای ژمارە 35 مۆڵەت وەرگرتن نییە تەنها ئاگاداكردنەوەیە لەڕێگەی سەندیكاوە، بەڵام لەم رێنماییە نوێیەدا كۆمەڵێك شوێنی زیادكردووە وەك وەزارەتی ناوخۆ، جگە لەوەی لەكاتی پەخشدا كۆمەڵێك كەناڵی داناوە بۆ مۆنیتەرینگ كە یەكێك لەوانە فەرمانگەی میدیاو زانیارییە. نەقیبی سەندیکای ڕۆژنامەنووسان: لایەندار نین تێیداو لەگەڵ ئەوەدان کاری میدیایی ڕێکبخرێتەوە «لەسەرەتادا رێنماییەكە وادەریدەخات تەنها بۆ كاری میدیاییە، بەڵام دواتر سۆشیال میدیاشی بۆ زیاد دەكات و دەشڵێت دواتر رێنمایی نوێ دەردەچێت لەفەرمانگەی میدیاو زانیارییەوە، ساڵی 2014 رێنماییەك هەبووە كەئەویش پێشێلكاری تیایە، بەڵام زیاتر تەكنیكییە، ئەمە 17 ماددەو بەهەموو پێوەرەكان دەبێت وەزارەتی رۆشنبیری یاسای ژمارە 35 جێبەجێ بكات و ئەم بیدعەیەمان لەكۆڵ بكاتەوە». شوان محەمەد وادەڵێت. شوان محەمەد وتیشی «وەزارەتی رۆشنبیری بووەتە شوێنی كادرەكانی حزب و بووەتە چەكوش بەسەر ئازادی میدیاو رۆژنامەوانییەوە، ناتوانن كۆت و بەند بۆ میدیای پارتی و یەكێتی دابنێن، چونكە ئەمە تەنها بۆ ئەو میدیایانەیە كە پاڵپشتی بەهێزیان نییە». سەرنووسەری دەزگای میدیایی «كەركوك ناو» باس لەوەدەكات لەگەڵ ئەو رێنماییە نوێیانەدا هەست بەئارامی ناكەن. شۆڕش خالید، سەرنووسەری دەزگای میدیایی كەركوك ناو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» نائارامییەكە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە لەكاتێكدا یاسای كاری رۆژنامەوانیمان هەیە كەدەتوانین بڵێین یاسایەكی تاڕادەیەك باشە، بەڵام هاتوون رێنمایی نوێتر دەردەكەن، ئەمە جێی گومانە». وتیشی:» لەڕابردودا دەسەڵاتی دادوەری لەهەرێم لەدەرەوەی كاركردن بەیاساكە هاتووە رۆژنامەنووسانی بەیاسای تر دادگایی كردووە، لەوانەش یاسای سزادانی عێراقی و تەنانەت یاسای توندتر، ئەی ئەگەر دادگاكان كار بەم رێنماییانە بكەن، حەتمەن ئەركەكە بۆ ئێمە زۆر قورستر دەبێت». «هەستدەكەین بیانەوێت زیاتر كۆت و بەندمان بكەن و بمانترسێنن، بەتایبەت بەشێك لەڕێنماییەكان زۆر لاستیكی و روونكردنەوەی تیا نییە، بۆ نموونە لەبابەتە قەدەغەكراوەكانی رێنماییەكانی وەزارەت داوا دەكات دووربكەوینەوە لەو كارە میدیایانەی «دەبنەهۆی قەیرانی ئابوری و شڵەژانی بازاڕە ناوخۆییەكان، نازانین مەبەستیان لەمە چییە» شۆڕش خالید وادەڵێت. سەرنووسەری كەركوك ناو دەشڵێت :»هەر بابەتێك ناوزڕاندنی كەس و سیمبولی نیشتیمانی لێبكەوێتەوە، قەدەغەیە، وای لێتێدەگەم ئەگەر سبەی من بەبەڵگەوە سەلماندم كەگریمان سەرۆكی حكومەت یان هەر بەرپرسیكی باڵا گەندەڵی كردووە، دوایی دەمدەنە دادگا و دەڵێن تۆ ناوت زڕاندووین». شۆڕش خالید ئەوەی دووپاتكردەوە كە رۆژنامەنوسان بێدەنگ نەبوون و رۆژانە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان لەو پرسە ئاگاداردەكەنەوە، داواشدەكەن كۆدەنگی زیاتر دروستبێت بۆ راگرتنی، چونكە لەهەرێم دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ نییە. سەنتەری میترۆو سەندیكای رۆژنامەنووسان كەوەك رێبەری داكۆكیكردن لەكاری رۆژنامەنووسی ناودەبرێن بۆچوونیان لەبارەی رێنماییەكانەوە جیاوازە. رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» رێنماییەكان گوزارشتە لەسیاسەتی فەرمیی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرامبەر بەئازادیی كاری رۆژنامەگەری و رادەربڕین، كە بەمەش ناوەڕۆكی یاسای رۆژنامەگەری بەتاڵ دەكاتەوە.» وتیشی:»لەیاسای رۆژنامەگەریدا (35ی ساڵی 2007)دا رۆژنامە قەدەغەناكرێت و دەستی بەسەردا ناگیرێت، بەڵام لەم رێنماییەدا، وەزارەت ماف بەخۆی دەدات هەر لەڕاگرتنی كاتییەوە و لەكاتی دووبارەبوونەوەی سەرپێچی، مافی درێژكردنەوەی راگرتنیش دەدات بەخۆی تادەگات بەلیستی رەش». ڕەحمان غەریب، بەڕێوبەری سەنتەری میترۆ: ڕێنماییەکان ناوەڕۆکی یاسای ڕۆژنامەگەری بەتاڵ دەکاتەوە لەبەرامبەردا ئازاد حەمەئەمین نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا ئێمە بەتەواوی دەقی رێنماییەكانمان نەخوێندووەتەوەو لەڕاستیشدا ئێمە تەرەف نین تێیدا، هەرچەندە پێشتر بۆ ئێمەیان ناردبوو، بەڵام دوای كۆبوونەوەیەكی فراوان رای خۆمان بەفەرمی دەڵێین، بەڵام بەگشتی لەگەڵ ئەوەداین كاری میدیایی رێكبخرێتەوە». لای خۆیەوە، نامیق هەورامی وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»دوای ئەوەی لەوەقایعی كوردستان بڵاوكراوەتەوەو جێبەجێدەكرێت دواتر لەبارەیەوە قسە دەكەین، چونكە لەكاتی جێبەجێكردندا دەردەكەوێت باشە یان خراپ». وتیشی:»بۆیە ئێستا هیچ لێدوانێكمان نییە لەسەری و بەپێی یاساش دەبێت چاوەڕێ بكەین تادەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە».

سوپای پاسداران رایگەیاند؛ ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی بە ئامانجی پاکسازیی ناوچە شاخاوییەکانی سنوری نێوان رۆژهەڵات و هەرێم دەست پێکردوە و سەرچاوەکانی هەواڵیش ئاشکرای دەکەن چوار ئەندامی ئەو سوپایە بریندار بون. سوپای پاسدارانی ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند؛ لە چەند رۆژی رابردوەوە دەستی کردوە بە ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوان لە ناوچەکانی کۆساڵان و شاهۆ لە سنە و کرماشان و بە وتەی فەرماندەیەکی ئەو سوپایە ئۆپەراسیۆنەکە تا پاکسازیی ناوچەکە لە نەیارانی کۆماری ئیسلامی بەردەوام دەبێت. فەرماندەکە ئاماژەی بەوە کردوە کە ناوچەی کۆساڵان شوێنێکی ستراتیژی و گەشتیارییە بۆیە لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی (موحەڕەم) هەوڵی پاکسازیی ناوچەکە دەدرێت. لە لایەکی دیکەوە سەرچاوەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان رایانگەیاندوە؛ دوێنێ سێشەممە ئەندامێکی سوپای پاسدران بەهۆی پێکدادان لەگەڵ گەریلاکانی یەکینەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان (یەرەکە) کوژراون و هاوکات چوار ئەندامی برینداری ئەو سوپایەش رەوانەی نەخۆشخانەیەکی شاری سنە کراون. پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پەژاک) رایگەیاندوە؛ لە پێکدادانێکی نێوان گەریلاکانی یەرەکە لەگەڵ چەکدارانی سوپای پاسدراندا ئەندامێکی سوپای پاسداران کوژراوە. لای خۆیەوە سوپای پاسدارن رەتی کردوەتەوە هیچ ئەندامێکیان لەو ئۆپەراسیۆنە یان پێکدادانانەکانیان لەگەڵ گەریلاکانی پەژاک کوژرابێت بەڵام سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵات جەختیان لەوە کردوەتەوە کە سەرەڕای کوژراوێک چوار ئەندامی سوپای پاسداران پاسداران بە برینداریی رەوانەی نەخۆشخانەیەکی شاری سنە کراون.

هاوڵاتی هەپەگە رایگەیاند، لە چوار مانگی رابردوودا کە بەهۆی بومەلەرزەکەی شەشی شوبات و هەڵبژاردنەکانەوە، بێچالاکیان راگەیاندبوو، ٣٢ گەریلایان لەلایەن سوپای تورکیاوە شەهید کراون. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) ئاماری چوار مانگی رابردووی هێرشەکانی سوپای تورکیای بۆ سەر گەریلاکانیی بڵاوکردەوە کە لە ماوەی چوار مانگی رابردوودا، کەجەکە بێچالاکی راگەیاندبوو و گەریلاکانیش هێرشیان نەدەکردە سەر سوپای تورکیا. هەپەگە دەڵێت، لەو ماوەیەدا، سوپای تورکیا لەو ماوەیەدا چوار هەزار و ٨٤٨ جار بارەگاکانی ئەوانی بۆردومان و تۆپباران کردووە. هەروەها ٢٢٤ جار بە چەکی فسفۆڕ، جۆمبی قەدەغەکرا و چەکی کیمیایی هێرش کراوەتە سەریان. لە ئامارەکەدا هاتووە، لە ماوەی چوار مانگی رابردوودا، 32 گەریلا شەهید بوون، ٨٤ سەربازی تورکیا کوژراون و سێ سەرباز بریندار بوون.

شەنای فاتیح پشكی حاجیانی هەرێم وەك پشكی بودجە كەمكرایەوەو 13%ی سەرجەم حاجیانی عێراق پێكدەهێنن كە لەكۆی  ٣٧ هەزار حاجی تەنها چوار هەزارو ٦٨٤ حاجیان بەر هەرێم كەوتووە. زیاتر لەدوو ملیۆن موسوڵمان بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج روویان لەوڵاتی سعودییە كردووە، لەو ژمارەیەش نزیكەی پێنج هەزاریان حاجیانی هەرێمی كوردستانن، وەزارەتی ئەوقاف ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە بۆ ساڵی ئایندە ناونووسین دەبێتە ئۆنلاین. نەبەز ئیسماعیل، وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: ئەمساڵ حاجیانی عێراق ٣٧ هەزار حاجین و لەو ژمارەیەش چوار هەزارو ٦٨٤ حاجیانی هەرێمی كوردستانن. هەروەها ئاماژەی بەوەكرد كە ناونووسین بۆ حەج ساڵی ٢٠١٧ ئەنجامدراو ٨٦ هەزارو ٨٦٧ كەس ناویان نووسی و تیروپشكیان بۆ كرا، كەمەرجی سەرەكی بۆ ئەو كەسەی ناوی دەنووسی نەدەبوو تەمەنی لە ١٨ ساڵ كەمتربێت،    ساڵەكانی ٢٠١٧و ٢٠١٨و ٢٠١٩ نزیكەی ١٨ هەزار حاجی لەو ژمارەیە گەشتیان كردووە. وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف باسی لەوەشكرد كە ساڵی ٢٠٢٠و ٢٠٢١ بەهۆی كۆرۆناوە حەج بۆ هەموو جیهان راگیراو  ساڵی ٢٠٢٢ دووبارە ئەو ناوانەی لەساڵی ٢٠١٧ تیروپشكیان بۆ كرابوو راكێشرایەوە، ئەوانەی تەمەنیان لە ٦٥ساڵ زیاتر بوو سعودیە رێگای نەدا بچنە خاكی سعودیەوە، بەڵام ئەمساڵ مەرجی تەمەن هەڵگیراوە. زیاتر لە دوو ملیۆن مسوڵمان بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج ڕوویان لە وڵاتی سعودیە کردووە، لە ژمارەیەش نزیکەی پێنج هەزاریان حاجیانی هەرێمی کوردستانن سەبارەت بەشێوازی گەشتی حاجیانی هەرێمی كوردستان بۆ سعودیە نەبەز ئیسماعیل هێمای بۆ ئەوەشكرد كەحاجیانی هەرێمی كوردستان بەدوو شێواز گەشت دەكەن، شێوازی یەكەمیان رێگای وشكانییە كەژمارەیان ٦٩٠ حاجییە،  شێوازی دووەمیان رێگای ئاسمانییەو لە 11 بۆ 18ی حوزەیران بەهەشت كاروان دەگەنە سعودیە. سەبارەت بەپشكی پارێزگاكان لەمساڵدا، وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف ئەوەی خستەڕوو كە حاجیانی هەولێر زیاتر لەهەزارو ٥٠٠ حاجی و سلێمانی نزیكەی هەزارو ٦٠٠ حاجی و دهۆك نزیكەی هەزار حاجی و هەڵەبجەش زیاتر لە ٨٠ حاجین. «ساڵی ئایندە بۆ ناونووسینی حەج میكانیزمێكی نوێ بەكاردێت و لەڕێگەی ئەپڵیكەیشنی ئۆنلاین لەڕێگای بەڕێوبەرایەتی گشتی حەج و عومرەوە دەبێت، تێچووی حەج گرانتر بووە ئەویش بەهۆكاری جیاواز، لەسعودیەش شوێنی حەوانەوەو رێكارەكان گرانتر بووەو داخوازی حەج لەسەرانسەری جیهان زۆربووە» نەبەز ئیسماعیل وای وت. بەوتەی وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف ژمارەی حاجیان گۆڕانكاری ئەوتۆیان بەسەردا نەهاتووە، تەنها ساڵی 2019 نەبێت كە دوو هەزار حاجی بۆ هەرێمی كوردستان زیادیكردووە. حاجیانی هەرێمی كوردستان تەمەنی جیاواز لەخۆدەگرن و بەشێوەیەكی گشتی تەمەنیان سەروو ٦٥ ساڵە، بەهۆی ئەوەی كەئەمساڵ مەرجی تەمەن هەڵگیراوە، بەتەمەنترین حاجی هەرێمی كوردستان خانمێكی ناوچەی گەرمیانە، تەمەنی زیاتر لە ١٠٠ ساڵە، بچووكترین حاجیش گەنجێكی تەمەن ٢٢ساڵی شاری هەولێرە. محەمەد یەحیا گەنجێكی شاری هەولێرەو لە ١\٧\٢٠٠١ لەدایكبووەو دەرچووی بەشی شەریعەی كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سەڵاحەدینە، نازناوی بچووكترین حاجی هەرێمی كوردستانی وەرگرتووە، ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵی ٢٠١٧ ناوەكان نووسران و من ئەوكات تەمەنم ١٦ ساڵ بوو،  نەمدەتوانی ناو بنووسم تەنها ناوی خانەوادەكەم هاتەوە. هەروەها وتیشی:» ئەم حەجەی من بەشی باوكمەو ئەو پێشتر حەجی كردبوو، بۆیە  تەنازولی بۆ من كرد كەگەشتەكە ئەنجامبدەم، بەڕاستی هەستێكی تایبەت و خۆشەو وەسف ناكرێت كەبەم تەمەنەوە ئەم فەریزەیە ئەنجامبدەم». فەریزەی حەج یەكێكە لەڕوكنەكانی ئیسلام، یەكجار لەژیاندا لەسەر هەر موسوڵمانێك ئەركە، بەچەند مەرجێك ئەوانیش: پێگەیشتن، واتە لەسەر منداڵ ئەرك نییە- ئاقڵ- ئازادبێت- توانای جەستەیی و ماددی هەبێت، هەرچەند بەشێك لەموسوڵمانان چەندجارێك لەژیانیاندا حەج ئەمجامدەدەن بەڵام تەنها یەكجار ئەركە.

هاوڵاتی بەپێی یاسای بودجەی عێراق، حكومەتی هەرێمی كوردستان ساڵانە 18 ترلیۆن و 310 ملیار دیناری بۆ رەوانە دەكرێت لەبەرامبەر ناردنی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەو 50% داهاتە فیدڕاڵییەكان كە مانگانە ترلیۆنێك و 525 ملیار دینار دەكات. بودجەی عێراق دوای گفتوگۆیەكی چڕ لەلیژنەی دارایی و پێنج رۆژی كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق پەسەندكراو رەوانەی سەرۆك كۆمار دەكرێت و كەبڕیارە دوای گەڕانەوەی دكتۆر لەتیف رەشید لەئیتاڵیا لەگەڵ راوێژكارە ئابورییەكانی كۆببێتەوەو لەناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو پەسەندی بكات،  دواتر لە رۆژنامەی فەرمی وەقایعی عێراق بڵاودەكرێتەوەو دەست بەجێبەجێكردنی دەكرێت. لەماددەی 12ی یاساكەدا پشكی هەرێمی كوردستان بە 12.67 جێگیركراوەو هەرێم لەساڵێكدا 18 ترلیۆن دینارو 310 ملیار دیناری بۆ رەوانە دەكرێت و مانگانە ترلیۆنێك و 525 ملیار دینار دەكات وەك دكتۆر ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم باسی كردووە. هەرێمی كوردستان پێویستە رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت بداتە بەغدادو 50% داهاتە فیدراڵییەكان و قەرزی بانكی بازرگانی بداتەوە. هەرێم پابەند كراوە پارەی بانكی بازرگانی عێراقی بداتەوە كە سێ ترلیۆن و 900 ملیار دینارە، كە لەماوەی حەوت ساڵدا بیداتەوە كە بە 84 مانگ دەدرێتەوەو مانگانە دەكاتە 46 ملیارو 428 ملیۆن دینار. لەماددەی 13ی یاسای بودجەی عێراق، هەرێم پابەندكراوە كە 50%ی داهاتە فیدراڵییەكان بدات كە بە 780 ملیار دینار بۆ ساڵێك خەمڵێندراوە كە مانگانە 65 ملیار دینار دەكات بیداتە بەغداد. واتا هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2023دا دەبێت بڕی ترلیۆنێك و 337 ملیار دینار پارەی 50%ی داهاتە فیدراڵییەكان و قەرزی بانكی بازرگانی عێراقی بداتەوە. واتا هاوكێشەكە دوای دەركردنی قەرزی بانی بازرگانی عێراق و داهاتە فیدراڵییەكان لەساڵێكدا دەكات  هەرێم لە ساڵێكدا 16 ترلیۆن و 973 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە كەمانگانە ترلیۆنێك و 414 ملیار دینار دەكات. هەرێمی كوردستان مانگانە 912 ملیار دینار دەداتە مووچەو 75 ملیار دینار بۆ وەزارەتەكانی خەرج دەكات كە 987 ملیار دەكات، واتا مانگانە دوای دەركردنی مووچە 427 ملیار دیناری بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزارییەكان بۆ دەمێنێتەوە. هەرێمی كوردستان مانگانە لەنێوان 200 بۆ 250 داهاتی نانەوتی هەیە، ئەگەر تەنها 150 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ ئاماژە پێبكەین، ئەوا هەرێمی كوردستان مانگانە بەزیادەی پارەكەی بەغداد دوای دەركردنی مووچە، مانگانە بەكۆی گشتی هەرێمی كوردستان مانگانە 577 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی هاوڵاتی كە لەحكومەتی هەرێم دەستیكەوتووە، رێكخستنەوەی دارایی هەرێم كە لەنێوان سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەیدا رێككەوتن كراوە ئاماژە بەوە كراوە كە 50%ی ئەو پارەیەی دەمێنێتەوە بدرێتەوە بە قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم كە زیاتر لە 30 ملیار دۆلار قەرزارن. هەروەها 50%كەی دیكەی كەمانگانە دەكاتە 268 ملیارو 500 ملیۆن دینار بۆ پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان بەشێوەیەكی دادپەروەر بەسەر پارێزگاكاندا دابەش بكرێت بەڕەچاوكردنی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان كەنزیكەی 226 ملیار دینارە لەپشكی بودجەی هەرێم. لەماددەی 13ی یاسای بودجە ئەوە جێگیركراوە كە حكومەتی هەرێم پابەند دەبێت بە رادەستكردنی نەوت بە كۆمپانیای سۆمۆ بە مەرجێك رۆژانە 400 هەزار بەرمیل كەمتر نەبێت و  ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردە بكرێت بەهەر هۆكارێك ئەوا وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ ناوخۆ بەمەبەستی پاڵاوتن بۆ سوتەمەنی ( بەنزین، گازوایل، نەوتی سپی) بەكاریدەهێنێت. هاوكات وەزارەتی دارایی عێراق تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم قەرەبوو دەكاتەوە بەشێوەیەك تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە یەكسان بێت لەگەڵ تێكڕای تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەعێراق كە بەغدا بۆ هەر بەرمیلێك چوار تا شەش دۆلار دەدات، بەڵام هەرێمی كوردستان لەسەدا 51ی داهاتی نەوتی بۆ كۆمپانیا نەوتییەكان رۆشتووە، بۆیە بەشێك لەو پارەیە بۆ خەرجی دەرهێنانی نەوت دەڕوات. یاسای بودجەی عێراق كە 198 ترلیۆن و 900 ملیار دینارەو 64 ترلیۆن و 357 ملیار دینار كورتهێنانی هەیەو پشكی هەرێم دوای خەرجی سیادی و حاكیمە بە 12.67% پەسەند كراوە. لەبودجەی عێراق نرخی نەوت بە 70 دۆلار دانراوەو عێراق رۆژانە سێ ملیۆن و 100 هەزار بەرمیل و هەرێمی كوردستان 400 هەزار بەرمیل بەرهەمیان دەبێت، هەروەها یەك دۆلار بە هەزارو 300 دینار دانراوە. لە پاکتاوی حساباتی شەش مانگی ئەمساڵدا پێویستە بەغداد ترلیۆنێک و ٦٠٠ ملیار دیناری دیکە بداتە هەرێمی کوردستان دكتۆرە نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: »پارەی كاش كە بگاتە دەست حكومەتی هەرێم مانگانە ترلیۆنێك و 500 ملیار دینار دەبێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد، بودجەی حاكیمە بەشێوەی كاش نییەو لەرێگەی بایەعی و دەرمان و شتی دیكەوە بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە دەكرێت، وتیشی:» هەردوولا پابەندی یاسای بودجەی عێراق بن، هەرێمی كوردستان دۆخی دارایی زۆر باش دەبێت». ئەندامێكی دیکەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەپشكی هەرێمی كورردستان ساڵانە 12 ملیارو 615 ملیۆن دۆلاری پێدەگات كەمانگانە یەك ملیارو 51 ملیۆن دۆلارە. جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو بەشە بودجەیەی بۆ ساڵێك دەنێردرێتە هەرێم 16 ترلیۆن و زیاترلە 400 ملیار دینارەو مانگانە نزیكەی یەك ترلیۆن و 367 ملیار دینار دەكات». هەروەها وتیشی:»ئەگەر رێككەوتنی هەرێم و بەغدا وەك خۆی جێبەجێ بكرێت هەم بەشی مووچەی فەرمانبەران و هەم پرۆژەكانیش دەكات، دەتوانین بڵێین ئەوكات دۆخەكە دەگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2014و هیچ كێشەیەكی مووچەو پرۆژە لەهەرێمی كوردستان نامێنێت». جەمال کۆچەر: لانی کەم ئەو بەشە بودجەیەی بۆ ساڵێک دەنێردرێتە هەرێم زیاتر لە ١٦ ترلیۆن دینارە دوای ئەوەی یاسای بودجە لەڕۆژنامەی وەقایعی عێراقی بڵاودەكرێتەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەست بەجێبەجێكردنی دەكات كە چاوەڕواندەكرێت لەسەرەتای مانگی تەمموز بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە. لە 25ی ئازاری ئەمساڵ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیرا بەبڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس كە بەغداد زیاتر لە ملیارێك و 400 ملیۆن دۆلاری شایستەی قەرەبووكردنەوەیە كەتوركیا بیدات. بە پێی یاسای بودجە پێویستە عێراق و هەرێمی كوردستان لە 1/1/2023 تا یەكی تەمموز پاكتاوی حسابات بكەن كەهەرێم تا 25ی ئازار نەوتی هەناردە كردووە، دوای ئەو بەروارە  هەناردەكردنی راگیراوە. هەرێمی كوردستان لەشەش مانگی رابردوودا بەبەهای پێنج ترلیۆن دینار داهاتی نەوت و نانەوتی هەبووەو بڕی ترلیۆنێك و 600 ملیار دیناریشی بەقەرز بۆ هاتووە. لەبەرامبەردا پشكی هەرێم بەلایەنی كەمەوە كە جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی بۆ هاوڵاتی خستووەتەڕوو، كە پشكی هەرێم مانگانە ترلیۆنێك و 367 ملیار دینارە، كەواتە بۆ شەش مانگ هەشت ترلیۆن و200 ملیار دەكات، واتا دەبێت بەغداد زیاتر لەترلیۆنێك و 600 ملیار دیناری دیكە  بداتە هەرێمی كوردستان.     ماددەكانی یاسای بودجەی عێراق تایبەت بەشایستەو پابەنـــــدییەكانی هەرێمی كوردستان ماددەی 12 -پشكی هەرێم 12.67%   مادەی 13 -ساڵانە 18 ترلیۆن و 310 ملیار دینار بۆ هەرێم دیاریكراوە -نۆ ترلیۆن و 300 ملیار دینار بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم تەرخانكراوە -ساڵانە دوو ترلیۆن و 873 ملیار دینار بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لەهەرێم تەرخانكراوە -بڕی 276 ملیارو 550 ملیۆن دیناریش وەك پشكی هەرێم لەخەرجیی پەرەپێدانی پارێزگاكان جێگیركراوە -داهاتی دەروازە سنورییەكانی هەرێم بۆ ساڵێك بە ترلیۆنێك و 560 ملیار دینار خەمڵێندراوە -لەو بڕە 780 ملیار دینار لەداهاتی دەروازە سنوورییەكان بۆ هەرێم دەمێنێتەوە -بڕی  228 ملیارو 304 ملیۆن دینار لەبودجەی وەزارەتی بەرگری بۆ موچەی پێشمەرگە تەرخانكراوە   مادەی 14 -شایستە داراییەكانی نێوان عێراق و هەرێم لە 2004 تا 2022 یەكلایی دەكرێنەوە -وردبینیكردن لەلایەن هەردوو دیوانی چاودێریی دارایی حكومەتی عێراق و هەرێم - حكومەتی هەرێم پابەند دەبێت بە رادەستكردنی نەوت بەكۆمپانیای سۆمۆ  بەمەرجێك رۆژانە 400 هەزار بەرمیل كەمتر نەبێت - ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردە بكرێت بەهەر هۆكارێك وەزارەتی نەوتی عێراق لەناوخۆ بەكاریدەهێنێت - عێراق تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم قەرەبوو دەكاتەوە بەشێوەیەك تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە یەكسان بێت لەگەڵ تێكڕای تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەعێراق -حكومەتی هەرێم پابەندبێت بە رادەستكردنی داهاتە نانەوتییەكان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی كە بەمەستی 50%ی داهاتە فیدراڵییەكانە - قەرزەكانی بانكی عێراقی بازرگانی و بانكە ئەهلییەكان مانگانە بەقیست لەپشكی هەرێم دەبڕدرێت - پێدانەوەی ئەو قەرزانە لە 2023ەوە دەستپێدەكات و لەماوەی حەوت ساڵدا دەدرێنەوە.  

هاوڵاتی هەسەدە رایگەیاند، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ بەهۆی بۆردومانی درۆنێکی سوپای تورکیادا، ٤ شەڕڤانیان شەهید بوون. هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و وتی، " سەرلەبەیانی ئەمڕۆ، سوپای تورکیا و چەکدارەکانی گوندی دەندەنیێ منبجیان تۆپباران کردووە و لە بۆردومانەکەدا دوو منداڵ بریندار بوون." هەسەدە باسی ئەوە دەکات کە گروپێک لە شەڕڤانانی ئەنجومەنی سەربازی منبج هەوڵیانداوە، منداڵەکان بگوازنەوە بۆ نەخۆشخانە و رزگاریان بکەن، بەڵام درۆنێکی دەوڵەتی تورکیا هێرشی کردووەتە سەریان. هەسەدە دەڵێت، لە هێرشەکەدا ٤ شەڕڤانیان شەهید بوون و ٢ شەڕڤانیش بریندار بوون. بەگوێرەی راگەیەندراوەکەی هەسەدە، لە گوندی عەرەب حەسەنی منبجیش بەهۆی بۆردومانی درۆنێکی تورکیاوە هاوڵاتیەکی مەدەنی شەهید بووە. ئاژانسی هاوار نیوزیش ئەمڕۆ هەواڵێکی لەبارەی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیاوە لە ماوەی 24 کاتژمێری رابردوو بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئاماری ئاژانسەکە دوێنێ و شەوی رابردوو ٢ شەڕڤان شەهید بوون و ٤ سەربازی سوریا کوژراون و ٨ سەربازیش بریندار بوون.

هاوڵاتی سەرئەنجام دوای ساڵێك دكتۆر كازم فاروق سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان قسەیكردو رایگەیاند پاش ئەوەی نەشتەرگەری بۆكراو تەندروستی باش بوو هەموو شتێك لەبارەی ژەهرخواركردنەكەی ئاشكرادەكات، بەناڕاستەوخۆش پەنجەی تۆمەتی ئاڕاستەی لایەنێكی سیاسی كردووە. د.كازم فاروق پێش ماوەیەك لەنەخۆشكەوتنی دەستی لەسەرۆكایەتی فراكسیۆنی نەوەی نوێ كشاندەوە، جوڵانەوەكەش چەند جارێك بەڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ تۆمەتباریان كرد بەوەی دەوام ناكات و مووچەش وەردەگرێت، ئەمەش پەردەی لەسەر ناكۆكیی نێوان جوڵانەوەكەو د.كازم هەڵدایەوە. دوای نزیكەی ساڵێك لەدیارنەمانی، دكتۆر كازم فاروق سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان رۆژی 12-6-2023 لەگرتەیەكی ڤیدیۆیدا بەجەستەیەكی لاوازو لەنەخۆشخانە دەركەوت و چەند راستییەكی ئاشكراكرد. لەوتەكانیدا د.كازم فاروق وتی:»دوای ئەوەی ماوەیەكە لەخزمەت ئێوەی خۆشەویست دابڕاوم ئێستا پێمخۆشە لەخزمەتانابم، لەدوای زیاتر لەساڵێك لەچارەسەر وەرگرتن پزیشكەكان لەئوردن پێیان راگەیاندم كەمەترسی لەسەر ژیانم نەماوەو لەچەندڕۆژی داهاتوودا ئیزنم دەدەن». هەروەها وتیشی: «ئەوەی دەمێنێتەوە نەشتەرگەرییەكی وردە كە تائێستا بڕیارم نەداوە لەچ نەخۆشخانەیەك و لەچی وڵاتێك بیكەم، هەندێك شتم بیستەوە، بیرم لەوە دەكردەوە ئەوانەی كەكاتی خۆی تیرۆركران و بوونە قوربانی، بەشێكیان لەدوای خۆیان هەندێك درۆو سینارۆشیان بۆ بڵاوكردنەوە, بیرم لەوە دەكردەوە كە چ نهێنی و حەقیقەتێكیان لەگەڵ خۆیاندا بردە ژێرخاك». « دیارە خوای گەورە ئەمجارە نەیهێشت ئەو دەستە رەشەی خۆی وەك فریادڕەسی خەڵك ناساندووە نهێنییەكەی بچێتە ژێر خاكەوە، ئەگەر خوای گەورە دەرفەت بدات پاش نەشتەرگەرییەكەم هەموو بەڵگەو نهێنییەكان بۆ خەڵكی كوردستان و رای گشتی بڵاودەكەمەوە لەسەر هەموو ئەو بابەتانەی دیكە كە بەڕاستی گرنگە خەڵكی كوردستان و رای گشتی بیزانن». دكتۆر كازم فاروق وا دەڵێت. لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا وتیشی:» دوای ئەم قسانەو ئەم ڤیدیۆیەی من هەر كەسێك هەر لایەنێك هەر تەلەڤزیۆن و میدیایەك بەم قسەو نەخۆشیانەی من قەڵس بوو ئەوە بیناسنەوە خۆیەتی، با بمێنێت بۆ پاش نەشتەرگەرییەكەم». هەر لەگرتە ڤیدیۆییەكەدا دایكی د.كازم فاروق وتی:» زۆر شكور بۆ خوای گەورە كە دكتۆر ئێستا تەندروستی بەرەو باشتر دەڕوات، بەڕاستی ئەم دەستە رەشە كەویستی ئەم ناهەقییە بەرامبەر د.كازم بكات، بەڵام نەیپێكا، خوانەخواستە بیپێكایەو ببوایە بەزەرەری رۆحی ئێمەش وەك خانەوادەی د.كازم بۆمان قبوڵ نەدەكرا». قسەکانی سەرۆکی پێشووی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان ئاماژەن بۆ تۆمەتبارکردنی بەرپرسانی لایەنێکی سیاسی بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، دكتۆر كازم فاروق خوێنی جەستەی بە تەواوی بۆ گۆڕدراوەو نەشتەرگەری جگەریشی بۆ ئەنجامدراوە، بەڵام نازانرێت ئەو نەشتەرگەرییەی كە بڕیارە ئەنجامی بدات چییە. هەروەها لەماوەی ئەو ساڵەدا لەژێر چاودێری وردی پزیشكیدا بووەو بەردەوام براكەی و هاوسەرەكەی لەلای بووە. هاوڵاتی پەیوەندی بەكەسوكاری دكتۆر كازم فاروقەوە كرد، بەڵام ئەوەیان دووپاتكردەوە كە هەموو بەڵگەكان بۆ رای گشتی دەخرێنەڕوو. 30  ئۆكتۆبەری 2022 دایكی د.كازم فاروق لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كەكوڕەكەی ژەهرخوارد كراوە، وتیشی:»لەمانگی یەكی 2022 سەرەتای نەخۆشیەكەی دەركەوت و پاشان لەمانگی دوو بەتەواوی بێتاقەت بوو جاروباریش تووشی خوێنبەربوون بوو، لەپڕ بەهیلاك چوو كە گەیاندمانە نەخۆشخانە پزیشكەكان وتیان چی دراوتێ و بۆچی وای لێهاتووە». بەوتەی دایكی د.كازم فاروق، پزیشكەكان وتوویانە دەبێت راپۆرتی پزیشكی بهێنن ئینجا چارەسەری بۆ دەكەن، دواتر كە راپۆرتیان برد دووجار پشكنینیان بۆكرد نەیاندەزانی چی لێبكەن، لەبەرئەوە وتیان» واباشە چاوەڕێی پزیشكێك بكەن لەدەرەوەی وڵاتە ئەویش هاتەوەو پشكنینی بۆ كرد لەنەخۆشخانەی شۆرش وتیان پشكنینەكەی پاك نییە». «بیرمان لەوەكردەوە بیبەین بۆ دەرەوەی وڵات و لەوێ پشكنینیان بۆكرد و وتیان ژەهرخوارد كراوەو دواتر رۆژبەڕۆژ خراپتر دەبوو، هەر رۆژەو شوێنێكی بەرەو خراپ بوون چوو دواتر لەقسەكردن كەوت، كاتێك پرسیارمان لەهاوڕێكانی كرد لەنەوەی نوێ ئەوان شڵەژان و وتیان ساڵ و نیوێكە لەگەڵ ئێمە نەماوە جگە لەوەش رۆژ بەڕۆژ شتی خراپیان لەسەر بڵاودەكردەوە». هاوكات، عەلی حەمەساڵح ئەندامی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی:» شەوێكیان كاتژمێر ١١ بوو ژمارەیەكی بەریتانیا بە واتس ئەپ تەلەفونی كرد، وتی من د.زوهێرم برای د.كازم فاروق، بەناوی خانەوادەكەمان  پەیوەندیت پێوە دەكەین، دەزانین تۆ دۆستایەتیەكی نزیكت لەگەڵ د.كازم نەبووە، بەزۆر كەسمان لەهاوڕێكانی وتووە ئامادەنین  لەسەری هیچ بڵێن، كازم لەدۆخێكی خرپدایە… دكتۆر ٧٢ كاتژمێری بۆ داناوە ئەگەر لەم ٧٢ كاتژمێرەدا نەمرێت… ئەگەری ژیانی بەهێزە». عەلی حەمەساڵح هەروەها نووسیویەتی:» وردەكاری دۆسیەكەیان پێیوتم، لەوە نیگەران بوون وتبوویان كوڕەكەیان رۆشتووەتە ئەوروپاو موچەش وەردەگرێت، قەناعەتیان پێهێنام بۆ نەخۆشیەكەی،  دواتر لەگەڵ دایكی و براكانی د.كازم لەسلێمانی دانیشتین (جارێك بەتەنیاو جارێك  لەگەڵ كاك سۆران عومەر) زۆر بەڵگەو نووسراویان پیشانداین». بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، تائێستا ئەوە پشتڕاستبووەتەوە كە د.كازم فارووق ژەهرخوارد كراوەو كەسوكارەكەشی گومانیان هەیەو بەڵگەشیان لەبەردەستدایە.