پارتی: چاوەڕوانیمان لە خەڵک ئەوەیە پشتیوانیمان بکات

شەنای فاتیح ساڵانە پاش ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی وەزارەتی پەروەردە سەرجەم، وەڵامی پرسیارەكان بڵاودەكاتەوە، بەوتەی تووێژەرێكی دەروونیی خوێندكار هەبووە باری دەروونی خراپ بووەو پێویستی بەچارەسەری پزیشكی و دەروونی هەبووە. تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی خوێندكاران گرنگییەكی تایبەتی هەیەو تاڕادەیەك بەقۆناغێكی چارەنووسساز دادەنرێت، خوێندكار لەم قۆناغەی ژیانیدا دڵەڕاوكێیەكی زۆری لەسەر دەبێت و بەوتەی تووێژەرێكی دەروونی، خوێندكار هەبووە باری دەروونی خراپ بووەو پێویستی بەچارەسەری پزیشكی و دەروونی هەبووە. بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٢-٢٠٢٣ لەهەرێمی كوردستاندا ١١٧ هەزارو ٣٦٤ خوێندكاری قۆناغی ئامادەیی و پیشەیی بەشداری ئەزموونەكانی پۆلی ١٢ دەكەن. نەهرۆ حسێن تەمەن ١٨ساڵ خوێندكارێكی پۆلی ١٢ی زانستییەو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «تاقیكردنەوەم هەبووە پاش سەیركردنی وەڵامەكان باش نەبووم بەوهۆیەوە بۆ كۆششی وانەی داهاتوو ساردبوومەتەوە». یادگار ئیسماعیل تووێژەری دەروونی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بڵاوكردنەوەی وەڵامی پرسیارەكان دەكرێت لایەنی ئەرێنی و نەرێنی هەبێت، بەڵام زۆرجار كەخوێندكار دەبینێت وەڵامەكانی هەڵەن و پێنج نمرە یان 10 نمرەی لەدەستدەدات دوودڵی لا دروست دەبێت و حەزی كۆششی لانامێنێت و فشاری دەروونی لەسەر زیاد دەبێت». «ئەگەر بێت و دوودڵیەكان زیادبوون و زیاتر لەدوو هەفتەی خایاند، خەوو خۆراكی خوێندكار تێكچوو  ئەوا بەنەخۆشی هەژماردەكرێت و پێویستە چارەسەر وەربگرێت»، یادگار ئیسماعیل وای وت. شارەزایەكی پەروەردەیی پێیوابوو بڵاوكردنەوەی وەڵامی پرسیارەكان رێكارێكی نەرێنی نییە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە. بەڕێز عەباس، شارەزای بواری پەروەردەیی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بڵاوكردنەوەی وەڵامی پرسیارەكان لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە هیچ لایەنێكی سلبی نییە، چونكە پاش تەواوبوونی تاقیكردنەوەكان خوێندكار خۆی بەدوای وەڵامەكاندا دەچێت، بەوهۆیەوە كاتێكی زۆری پێدەچێت، بۆیە باشترە وەزارەت خۆی وەڵامەكان بڵاوبكاتەوە». وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەخوێندكاران لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا تووشی دڵەڕاوكێ دەبن و پەیوەندی بەبڵاوكردنەوەی وەڵامی تاقیكردنەوەكانەوە نییە. سامان سیوەیلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەشێوەیەكی گشتی خوێندكارانی پۆلی 12 لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا تووشی دڵەڕاوكێ دەبن یان لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا وەڵام بڵاودەكرێتەوە،  بۆ ئەوەی كۆتایی بەو حاڵەتە بهێندرێت وەزارەت وەڵامە دروستەكە بڵاودەكاتەوە».

ئاگرێکی فراوان ناوچە گەشتیارییەکانی نێوان پاوە و جوانڕۆ دەگرێتەوە و بەرپرسێکی ژینگەش رایدەگەیەنێت ئاگرەکە دوای 24 کاتژمێر کۆنتڕۆڵ کراوە و زیانی زۆر بە ناوچەکە گەیشتوە. ئەحەد جەلیلیان بەڕێوەبەری گشتی ژینگەی پاوە لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ بەهۆی ئاگرەوە زیاتر لە 60 دۆنم لە دارستان و پوش و پاوانی ناوچەی (بۆزین و مەرەخێڵ) کە ناوچەیەکی پارێزراوی گەشتییارییە سوتاوە. ئاماژەی بەوە کردوە ئاگری ئەو ناوچەیە دوای 24 کاتژمێر بە هەوڵی دانیشتوانی ناوچەکە و چالاکوانان و دەزگا پەیوەندیدارەکان کۆنتڕۆڵ کراوە و تا ئێستا زیانەکان بە تەواویی رون نەبوەتەوە. ناوچەی بۆزین و مەرەخێڵ دەکەوێتە نێوان پاوە و جوانڕۆ لە پارێزگای کرماشان کە 92 هەزار دۆنم دارستانی درەختی بەڕو لە خۆی دەگرێت و ژینگەیەکی سەرەکی ئاژەڵ و گیاندراە دەگمەنەکانە لە رۆژهەڵاتی کوردستان و لە ساڵی 1999 راوکردن لەو ناوچەیە قەدەغە کراوە.

هاوڵاتی وەزیرانی دەرەوەی تورکیا و سوید لەبارەی پرسی ئەندامێتی سوید لە ناتۆدا بە تەلەفون قسەیان کرد و بڕیارە ئەندامێکی پەکەکە رادەستی تورکیا بکرێتەوە. وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد کە هاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا و توبیاس بیلسترۆن وەزیری دەرەوەی ورکیا لە رێگەی تەلەفونەوە قسەیان لەسەر پرسی ئەندامێتی سوید لە ناتۆدا کردووە. وەزارەتی دەرەوەی تورکیا دەڵێت، لە پەیوەندییە تەلەفونیەکەدا هاکان فیدان ئاماژەی بەوە کردووە کە پێویستە سوید هەگاوی پێویست بنێت. توبیاس بیلسترۆنیش پیرۆزبایی لە هاکان فیداکان کردووە کە ئەرکی نوێی وەرگرتووە و رایگەیاندووە کە پەیوەندیەکانیان بەردەوام دەبێت. لەلایەکی دیکەوە دادگای باڵات سوید بڕیاریدا کە کوردێکی باکوری کوردستان رادەستی تورکیا بکاتەوە. رۆژنامەی ئافتونبلادتی سویدی لەم بارەیەوە رایگەیاند، دادگا بڕیاری کۆتایی لەبارەی رادەستکردنی هاوڵاتیەکی باکوری کوردستان بە تورکیا دەکردووە، بەڵام حکومەتی ئەو وڵاتە بڕیاری کۆتایی لەبارەی رادەستکردنەوەی دەدات. رۆژنامەکە دەڵێت، ئەو کەسە تەمەنی ٣٥ ساڵە و ساڵی ٢٠١٤ لە تورکیا هەڵهاتووە و لە سوید نیشتەجێ بووە. هەرچەندە دەگوترێت، هۆکاری سزادانی ئەو کەسە لەلایەن تورکیاوە بۆ مادەی هۆشبەر دەگەڕێتەوە، بەڵام رۆژنامەکە ئەو هەواڵانەی بە درۆ خستەوە و وتی، داواکراوەکە بەهۆی ئەندامێتی هەدەپە و پشتگیریکردن لە پەکەکەوە رووبەرووی مەترسی گرتن بووەتەوە.

داواکاری گشتیی پارێزگای سنە رایگەیاند ژمارەیەک بەرێوەبەڕ و بەرپرسی باڵای پارێزگاکە دەستیان هەبوە لە گەندەڵی و دزینی سەروەت و سامانی گشتیی و بەو هۆکارانە دادگایی دەکرێن. سەرۆکی داواکاری گشتیی پارێزگای کوردستان(سنە) رایگەیاندوە؛ تا ئێستا تۆمەتی 30 بەرپرس و بەڕێوبەری شار و شارۆچکەکانی سەر بە پارێزگای سنە ساخ بوەتەوە و ژمارەیەکیان دادگایی دەکرێن و ژمارەیەکیشیان سزا دراون. ئاماژە بەوە کراوە ئەو بەرپرس و بەڕێوەبەرانە دەستیان هەبوە لە ساختەکاریی بەڵگە فەرمییەکان و مامەڵەی خراپ بە داهاتی گشتیی و حکومیی و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتەکانیان بە مەبەستی دزینی سەروەت و سامانی گشتیی. سەرۆکی داواکاری گشتیی سنە رونی کردوەتەوە زۆربەی ئەو کەسانە لە پۆستی سەرۆکی شارەوانی و جێگر و راوێژکار بون کە ژمارەیەکیان سزای زیندانی و ماددیان بەسەردا سەپێنراوە. لە ماوەی رابردودا ژمارەیەک ئەندامی ئەنجومی شارەوانییەکانی بانە و مەریوان و سنە  بە تۆمەتی داگیرکردنی موڵک و زەوی و بەرتیل وەرگرتن دەستگیرکران.  

سەركۆ جەمال بەڕێوەبەری گشتی هاتوچۆی هەرێم دەڵێت كامێراكانی خاڵ بۆ خاڵ لەپێناو سەلامەتی گیانی هاووڵاتیان و شۆفێرانە، شارەزایەكی هاتوچۆش دەڵێت:» لەهەموو دنیا لەو شوێنانە دادەنرێت كەزۆرترین رووداوی هاتوچۆی تێدایە». دانانی كامێرای خاڵ بۆ خاڵ گرێبەستەكەی لەلایەن وەزارەتی ناوخۆ لەگەڵ دوو كۆمپانیا كراوەو لەهەولێرو رێگای سلێمانی – دوكان بەشێكی چووەتە بواری جێبەجێكردنەوەو ئەوەش ناڕەزایەتی شۆفێران و هاووڵاتیانی لێكەوتووەتەوە كە»جگە لەگیرفان بڕین» هیچی دیكە نییە. لیوا عەبدولقادر بەڕێوەبەری گشتی هاتوچۆی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا ژمارەی كامێراكان دیار نییە تەنها لەسلێمانی 225 كامێرایەو لەهەولێر دیار نییە، لەدهۆكیش دانەنراوەو كامێراكان لەڕێگەی خێراش دادەنرێت و ئێستا لەهەولێر لە 120 دانراوە بەكەڵكی ناوشار نایەت، هەركەس لەخۆیەوە قسەی لەبارەوە دەكات». وتیشی:»لەسەر گرێبەستەكە هیچ زانیاریم نییەو بۆ سەلامەتی خەڵك دانراوە، بەڵام میدیاكان و چەند كەسێك بەلاڕێیاندا بردووە، خەڵكی تێنەگەیشتوو ئەو قسانە دەكات لەبارەی كامێراكانەوە».   بەوتەی پەرلەمانتارێك بەنیازن دۆسیەكە ببەنە دادگای فیدراڵی عێراق عەلی حەمەساڵح پەرلەمانتاری دەستلەكاركێشاوەی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕاستیدا كامێرای خاڵ بۆ خاڵ بەڕێككەوتنی هەریەك لەمەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم كراوەو كۆمپانیاكە خاوەنداریەتی بۆ هەردووكیان دەگەڕێتەوە، بۆیە گوێ لەكەس ناگیرێ نە وەزارەتی ناوخۆ نە هیچ لایەنێكی دیكە». وتیشی:»لەلێكۆڵینەوەداین تا بتوانین بەچی رێگایەك كاركردنی ئەو كامێرا خاڵ بۆ خاڵانە رابگرین كە نایاساییە، دەمانەوێت بیبەینە دادگای فیدراڵی، بەڵام جارێ دەبێت بزانین ئایا لەپسپۆڕی ئەوانەو دۆسیەكە وەردەگرن یاخود نا».   ناڕەزایی هاووڵاتیان تادێت زیاتر دەبێت تاڵب محەمەد یەكێك لەڕێكخەرانی خۆپیشاندانەكەی پیرەمەگرون، كە دژ بەدانانی كامێرای خاڵ بۆ خاڵ بەڕێوەچوو، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تا ئەم خولەكە هیچ كەس وەڵامی داواكاری ئێمەی نەدایەوە كەگۆڕینی میكانیزمی كامێراكان بوو، نەك ئەوە بەڵكو بەنیازیشن هەموو كوردستان بكەن بەو كامێرایە». هەروەها وتیشی:»لەلایەنی تیژڕەوییەوە كاریگەری هەبووە، بەڵام سزاكەی زۆرەو داواشمان كرد هەندێك لەجێگاكان تابلۆی باشتر دابنرێت و خێراییەكانیش گۆڕانكاری تێدابكرێت، جگە لەوەی لەڕێگەی كۆمپانیاوە باجەكە وەردەگیرێت و داهاتەكەشی بۆ ئەوانە». فیدراسیۆنی رێكخراوەكان هاتووەتە سەرخەت و بەنیازن كەیسەكە بگوازنەوە بۆ دادگا، قۆناغی باشی بڕیوەو  هەنگاوی داهاتووشیان ئەوەیە پشتیوانی هەموو ئەو هەوڵانە دەكەن كە بۆ دادپەروەری لەدانانی كامێراكانی خاڵ بۆ خاڵ دەبێت.   هاتوچۆی سلێمانی دەڵێت ئەو شوێنانەی كامێراكانی تێدایە هێمای لێ دانراوە سەبارەت بەگلەیی هاووڵاتیان لەبارەی نەبوونی هێما لەسەر شەقامی – تاسڵوجە – دووكان بەهمەن عەبدوڵا، وتەبێژی هاتوچۆی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»خێرایی تاسڵوجە لەنێوان 80 كیلۆمەتر بۆ 100 كیلۆمەترەو سزاكانیشی لە 70 هەزار دینارەوە دەستپێدەكات تا 250 هەزار دینارو هەموو شوێنەكانیش هێمای تێدا دانراوە». بەڵام وتەبێژی هاتوچۆی سلێمانی ئامادەنەبوو هیچ ئامارێك بەفەرمی بداتە هاوڵاتی كە لەڕۆژێكدا 24 كامێراكەی خاڵ بۆ خاڵ لەڕێگەی تاسڵوجە – دووكان چەند سەرپێچی تۆماردەكەن، هەرچەندە هاوڵاتی لەسەرچاوەیەكی هاتوچۆی سلێمانییەوە ئەوەی بۆ ئاشكرابووە كەهیچ رۆژێك لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كامێراكانی خاڵ بۆ خاڵ لەسلێمانی لەڕۆژی 29 ی مانگی ئایاری 2023 ەوە رۆژانە زیاتر لە 300 سەرپێچی تۆماركراوە.   شارەزایەكی هاتوچۆ دەڵێت ئەگەر بۆ كەمكردنەوەی رووداوەكان بێت دەبوو لەڕێگەی كەلار-سلێمانی دابنرێت دیلمان حەمەنادر سەرۆكی رێكخراوی ترافیك بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە ئەو كامێرایە واتە خاڵ بۆ خاڵ، سەرەتا لەئوستورالیاوە سەریهەڵداو تائێستا كامێراكە لەهەر شوێنێك دانرابێت لەپڕ نەبووەو لەشوێنی زۆر دانەنراوە، بەڵكو لەوڵاتان لەو رێگایانە دانراوە كە مەترسی رووداوی هاتوچۆی زۆربووەو قەرەباڵغ بووە. هەروەها وتیشی:»ئەوەی لەكوردستان بەدیدەكرێت نیشانەی پرسیارەو بێگومان بازرگانی گەورە لەپشتیەوەیەتی، 60 ملیار دینار لەمانگێكدا داهاتی كۆمپانیاكەیە لەسلێمانی». دیلمان حەمەنادر دەشڵێت:»مانگانە ئەگەر شۆفێریش نەچێت سەرپێچییەكە بدات حكومەت دەبێت ئەو قەرزە بدات بەكۆمپانیاكە كەئەمە دیارە بازرگانی گەورە لەپشتیەوەیەتی، لەهیچ وڵاتێكی دنیا شتی لەو شێوەیە نییە». «لەناو گرێبەستەكەدا وردەكاری هەیەو تەنانەت باسی شەقامی 100 مەتری و 60 مەتریش هاتووە كەهاتوچۆ دەڵێت لەناو شار دانانرێت، بەڵام مادام لەگرێبەستەكەدا هاتووە لەناوشاریش خاڵ بۆ خاڵ دادەنرێت، ئەگەر ئامانج سەلامەتی شۆفێرو هاوڵاتی بوایە دەبوو سەرەتا لەڕێگەی كەلار- سلێمانی دایانبنایە «. سەرۆكی رێكخراوی ترافیك وادەڵێت. دیلمان حەمەنادر پێشیوابوو ئەگەر ئامانجیان سەلامەتی هاووڵاتیانە رێگای دیكە هەیە، بۆ نموونە لەهەندێك وڵات پێنج پۆینت لەسەر مۆڵەتی شۆفێریت بێت ئەوا لێت دەسەنرێتەوە یاخود لەهەندێك وڵات سێ پۆینتە كەئەمە جیاوازی نێوان هەژارو دەوڵەمەندیشی نەهێشتووە. هاوڵاتی سەبارەت بەوردەكاری گرێبەستەكە پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی هاتوچۆی هەرێم و وەزارەتی ناوخۆشەوە كرد، بەڵام نە ئامادەبوون وەڵامی پرسیارەكان لەبارەی وردەكاری گرێبەستەكەو ئاماری رۆژانەی سەرپێچی تۆماركراو بدەنەوەو خۆشیان بوارد لەوەڵامی ئەو پرسیارەی سەبارەت بەژمارەی كامێراكان لەسەرتاسەری هەرێم و گوژمەی گرێبەستەكە بەگشتی ئاڕاستەیان كران. بەڵام بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی كە لەچەند سەرچاوەیەك وەریگرتوون، لەهەر چوار پارێزگاكەی هەرێم نزیكەی 900 كامێرای خاڵ بۆ خاڵ جێگیر دەكرێن، هاوكات سەدان ئۆتۆمبێل وەك خەڵات پێشكەش بەوەزارەتی ناوخۆ كراوە وەك شیرینی گرێبەستەكەی نێوان كۆمپانیای ئێرلی فیوچەر و وەزارەتی ناوخۆی هەرێم. رۆژی یەكشەممە 5-5-2023 رێبەر ئەحمەد، لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا سەبارەت بەڕەخنەكان لە خاڵ بۆ خاڵ، رایگەیاند: « مەبەست لەدانانی كامێرای خاڵ بۆ خاڵ بۆ ئەوەیە كەپاراستنی سەلامەتی رێگاكان و هاووڵاتیانە ئەوەش بەكۆنتڕۆڵكردنی تیژڕەویە لەڕێگەی كامێراوە، ئەو كامێرایانەی پێشتر هەبوون كۆن بوون و لەگەڵ سەردەم نەدەگونجان». وتیشی «لەسەر بنەمای زۆری ژمارەی گیانلەدەستدان و برینداران و كەمئەندامانی رووداوەكانی هاتوچۆ، بڕیارماندا بەدانانی سیستمی كامێرای خاڵ بۆ خاڵ». «ئەو پۆپۆلیستانەی كە وادەڵێن خەڵك زەرەرمەند دەبێت بیر لەسەلامەتی هاووڵاتیان لەسەر شەقامەكان ناكەنەوە، بۆیە حەق وایە ئەو كارە بۆ خەڵكی پسپۆڕ لێبگەڕێن و هەموو سیاسی و پەرلەمانتارو خەڵكی دوور لەواقعی هاتوچۆ باسی دەكەن، حكومەتی هەرێم پلانی ئەوەیە رووداوەكان كەمببنەوە بۆ گەیشتن بەو ئامانجە جێبەجێی دەكەین». وەزیری ناوخۆی هەرێم وای وت. سەرەڕای رەخنە و كاردانەوەی زۆر لەسەر دانانی كامێراكانی خاڵ بۆ خاڵ كە لەسەرەتای ساڵی رابردوەوە (11-4-2021)  گرێبەستەكەی ئەنجامدراوە لەنێوان وەزارەتی ناوخۆو كۆمپانیای ئێرلی فیوچەر، رۆژی دووشەممە 29ی ئایاری 2023، كامێراكانی خاڵ بۆ خاڵ لەڕێگای دوكان_تاسڵوجە لەپارێزگای سلێمانی كەوتنە كارو لەناوەڕاستی مانگی شوباتی ئەمساڵیش لەسەر شەقامی 120 مەتری هەولێر كامێراكان كەوتنەكار. بەپێی گرێبەستەكە تەنها لەپارێزگای سلێمانی و ئیدارە سەربەخۆكانی لەگەڵ پارێزگای هەڵەبجە 53 ملیارو 590 ملیۆن دیناری تێدەچێت و ماوەی پرۆژەكەش 500 رۆژە، گرێبەستەكەش بەپێی پاشكۆی (ه)ی رێنمایی ژمارە دووی گرێبەستە حكومیەكان كراوە كەساڵی 2016 دەرچووە، هەر بەپێی گرێبەستەكەش تا تەواوبوونی تێچووی پرۆژەكە 70٪ی داهاتی كامێراكان بەكاش دەدرێتە كۆمپانیاو گرێبەستەكەش بۆ 15 ساڵە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی ئۆپراسیۆنەکانی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند لەسەر سنوری هەرێمی کوردستان ، هەوڵێکی کۆچی نایاساییان پوچەڵ کردووەتەوە. لەڕاگەیەندراوێکی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستاندا هاتووە:دوای بەدەستهێنانی زانیاری وورد لەسەر هەوڵێکی کۆچی نایاسایی و بەزاندنی سنوری هەرێمی کوردستان ، بەفەرمانی دادوەری دادگای لێکۆڵینەوە ، ڕۆژی ٢٠٢٣/٦/٢ لەسەر سنورەکانی هەرێمی کوردستان ، لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی ئۆپراسیۆنەکانی دەزگای ئاسایشەوە ، توانرا ١٨ کەسی بیانی دەستگیربکەن ، لەگەڵ ڕێبەرەکانیان و ئەو دوو ئۆتۆمبێلەی دەیانگواستنەوە ، کە بەنیاز بوون بەشێوەیەکی نایاسایی بێنەناو خاکی هەرێمی کوردستانەوە . لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەرکەوت ، گەورە تیرۆریستێک بەناوی ( م ، ط ، ع ) لە نێویاندا هەیە . تۆمەتباران بەپێ ی ماددەی ( ٣٩ )ی یاسای ژمارە ( ٧٦ )ی ساڵی ٢٠١٧ ی تایبەت بە بیانیەکان ، وە تیرۆریستەکەش بەماددەی ( ٢ ) ی یاسای تیرۆر ڕاگیراون و لێکۆڵینەوە لە دۆسیەکانیان بەردەوامە .

هاوڵاتی رێككەوتنێك بۆ هەڵوەشاندنەوەی چەند بڕگەیەكی ماددەی 14ی پڕۆژەیاسای بودجە كراوە كەجێگەی مشتومڕ بووە لەنێوان یەكێتی و پارتی، بۆیە پارتی هەنگاوەكانی لەڕێگەی فوئاد حوسێن نوێنەری پارتی و وەزیری دەرەوەی عێراق ئەنجامداوەو رێككەوتنی لەگەڵ شیعەكان ئەنجامداوە بۆ دەستكاری كردنی چەند بڕگەیەك لەماددەی 13 و 14دا. فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی عێراق دوو بڕگەی لەماددەی 14 پڕۆژەی بودجە جێگیركردووە كەئەولەویەت بدرێت بەدابەشكردنی مووچەو 10%ی مووچە پاشەكەوتكراوەكان مانگانە بگەڕێتەوە بۆ فەرمانبەران و پارێزگای ناڕازی ئەو مافەی هەبێت حكومەتی عێراق راستەوخۆ بودجەی بۆ رەوانە بكات. پشكی كورد لەپڕۆژە بودجەی عێراق جێگیركراوەو لەماددەكانی (١٤،١٣،١٢) ئاماژە بەشایستەو پابەندبوونەكانی حكومەتی هەرێم كراوە، بەڵام پارتی ناڕازی بووە. زیاتر لەدوو هەفتەیە بەهۆی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتی لەبارەی پڕۆژە بودجەی عێراقەوە گفتوگۆی ناڕاستەوخۆ و راستەوخۆ لەنێوان لایەنەكانی شیعەو سوننەو كورددا هەبووە، بەڵام پارتی و یەكێتی هیچ گفتوگۆیەكی راستەوخۆیان نەبووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی لەبەغدادو هەولێرو سلێمانی لەڕێگەی تەلەفونەوە چەند پەیوەندییەك ئەنجامدراون بۆ گەیشتن بە رێكەوتن لەبارەی پڕۆژەی بودجەوە، بۆ ئەو مەبەستەش بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لێدوانی لەبارەی پڕۆژە بودجەی عێراق لەسەركردایەتی و كادرانی حزبەكەی قەدەغەكرد لەپێناو گەیشتن بە رێككەوتن لەگەڵ پارتی كە بەقازانجی خەڵكی هەرێمی كوردستان بێتەوە.  هەروەها مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان نووسراوی دەركردووە بۆ ئەوەی هیچ قسەیەكی لەبارەوە نەكرێت، بەڵام دۆسیەی هاوكارجاف كە لەلایەن دادگایەكی هەولێرەوە بڕیاری حكومدان بۆ وەهاب هەڵەبجەیی، بەرپرسی دژەتیرۆر دەركرا كە»حوكمی لەسێدارەدان» بوو، ئەو گفتوگۆ كەمەی هەبوو ئەوەشی نەهێشت. گفتوگۆی نهێنی و ناڕاستەوخۆلە ڕێگەی تەلەفونەوە لەنێوان پارتی و یەکێتی هەبووە، بەڵام بڕیاری دادگای هەولێر تایبەت بە" حکومدان" لەسەر کەیسەکەی هاوکار جاف گفتوگۆکانی ڕاگرت لەئێستادا پارتی بەسەرۆكایەتی فوئاد حوسێن لەبەغدادو یەكێتی بەجیا لەڕێگەی خالید شوانی وەزیری دادو نوێنەری یەكێتی لەسەر هێڵن لەبارەی پڕۆژەكەوە كە هەر لایەنێكیان بەجیا گفتوگۆ لەگەڵ شیعەكان دەكەن. حكومەتی محەمەد شیاع سودانی دوایین هۆشداری گەیاندە سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەڕێگەی قەیس خەزعەلی، سەرۆكی كوتلەی عەسایبی ئەهلی حەق  كە ناكرێت دەنگدان لەسەر پڕۆژەی بودجە لەوە زیاتر دوابخرێت، بەڵام دەوڵەتی یاسا بەسەرۆكایەتی نوری مالكی  لەگەڵ هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح گفتوگۆیان كردووەو هادی عامری راسپێردرا كە بەشێك لەو بڕگانەی كە لەماددەی (١٤،١٣،١٢)ی پڕۆژە بودجەدا هاتووەو پارتی ناڕازییە چارەسەر بكات. رۆژی سێشەممە  محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەنووسراوێكدا بانگهێشتی ئەندامانی كردووە بۆ ئامادەبوونیان لەڕۆژی پێنجشەممە 8ی حوزەیران كاتژمێر 1ی دوانیوەڕۆ، تایبەت بەدەنگدان لەسەر پڕۆژە بودجەی (2023، 2024، 2025) و لەدوای راگەیاندنی دەنگدان بۆ پڕۆژەكە، پارتی رێككەوتنی لەسەر هەمواری چەند بڕگەیەك ئەنجامداوە كەدەستكاری بكرێن. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، كە لەبەغدادەوە دەست رۆژنامەكە كەوتووە، فواد حسێن، وەزیری دەرەوە، بەنوێنەرایەتی پارتی سەرپەرشتی دانوستانێكی یەكلاكەرەوەی لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگیدا كردووە، ئەمەش لەكاتێكدایە رێككەوتنی چوارچێوەكە بۆ هەڵوەشاندنەوەی سێ بڕگەی هەمواركردنەوەی لیژنەی داراییە. هەروەها رێككەوتنەكە لەنێوان فوئاد حسێن لەلایەك و هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح، لەلایەكی ترەوە كراوە، ئاماژە بەئەوەش كراوە كە «ڕێككەوتن لەسەر هەمواركردنی ئەو بڕگەیە كراوە كەدەسەڵات بەوەزیری دارایی لەحكومەتی فیدراڵی دراوە كە بۆ وەرگرتنی پارە دەسەڵات بداتە سەرۆكی حكومەتی هەرێم،  دەگۆڕێت بۆ سەرۆك وەزیرانی فیدراڵی دەسەڵات دەداتە سەرۆكی حكومەتی هەرێم». سەرچاوەكان ئاماژەیان بەوە كردووە كە «هەروەها رێككەوتن لەسەر هەڵوەشاندنەوەی بڕگەیەكی پەیوەست بەوەستاندنی پشكی هەرێم لەماوەی ١٥ رۆژدا ئەگەر ناكۆكی لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێم لەسەر داهاتەكان روویدا كراوە». سەرچاوەكان ئاماژەیان بەوەشكردووە، «پێشبینی دەكرێت لەچەند كاتژمێری داهاتوودا سەرجەم خاڵە ناكۆكییەكان سەبارەت بەپشكی هەرێم یەكلایی بكرێتەوە». پارتی نایەوێت بڕگەی ٪١٠ ی پاشەکەووتی موچە بمێنێتەوە کە یەکێتی جێگیری کردووە، یەکێتیش پێداگیری لەسەر دەکات هادی عامری، سەرۆكی هاوپەیمانیی فەتح دەستپێشخەریی چارەسەری ناكۆكیی نێوان هەرێمی كوردستان و چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان دەكات لەبارەی پڕۆژەیاسای بودجەی گشتی كە دوو خاڵی ناكۆك ماون و تایبەتن بەپاشەكەوتی مووچەو بڕیاری دادگای فیدراڵی. رۆژی 25ی ئایاری 2023، لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق گۆڕانكاری لەماددەكانی 13 و 14ـی پڕۆژەیاسای بودجەی گشتی كرد، كە تایبەتن بەپشكی هەرێمی كوردستان، بەشێوەیەك كەپابەندبوونی زیاتر لەسەر هەرێمی كوردستان دانراوە لەبارەی رادەستكردنی نەوت و چۆنیەتیی مامەڵەكردن بەداهاتەكەی و پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەران.  دوو خاڵ تائێستا جێگەی ناكۆكین و رێككەوتنی كۆتایی لەسەری نەكراوە، كە پاشكەوتی مووچەو ناوهێنانی بڕیارەكانی دادگەی باڵای فیدراڵییە لەیەكلاكردنەوەی ناكۆكیی نێوان هەولێرو بەغدا لەبارەی بودجەوە. بەپێی لیژنەی دارایی، پێویستە مانگانە حكومەتی هەرێمی كوردستان 10%ـی پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەران بداتەوەو ئەگەر كێشە لەپابەندبوونی نێوان هەولێرو بەغدا بەیاساكە روویدا، بڕیارەكانی دادگەی باڵای فیدراڵی یەكلاكەرەوە دەبن. پڕۆژەیاسای بودجەی گشتیی عێراق، كە بۆ سێ ساڵە؛ قەبارەكەی زیاتر لە 199 ترلیۆن دینارە، لەو بڕە بەكاش 15 ترلیۆن و 200 ملیار دیناری پشكی هەرێمی كوردستانە. بۆ پەسندكردنی پڕۆژەیاساكە پێویستە ناكۆكییەكان لەبارەی ماددەكانیەوە یەكلابكرێتەوە تا لیژنەی دارایی رەوانەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان بكات، چونكە ئەمڕۆ چوارشەممە لیژنەی دارایی دوا كۆبوونەوەی خۆی لەسەر پڕۆژەیاساكە دەكات و رەوانەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراقی دەكات. حكومەتی هەرێمی كوردستان بێجگە لەو بودجەیەی كە لەعێراقەوە بۆی رەوانە دەكرێت كە مانگانە ترلیۆنێك و 250 ملیار دینار زیاترە، هاوكات داهاتی نانەوتی بێجگە گومرگ كە 50% بۆ عێراقە، تەنها لەباج و زەریبە مانگانە  200 ملیار دیناری دەستدەكەوێت و لانی كەم مانگانە 50 ملیار دینار زیاتری لەداهاتی گومرگ بۆ دەمێنێتەوە كە نیوەەی دەدرێتە بەغداد، بەو پێیە حكومەتی هەرێم پارەی كاشی بەردەستی مانگانە ترلیۆنێك و 500 ملیار دینار دەكات. حكومەتی هەرێم مانگانە 910 ملیار دینار بۆ مووچەو 91 ملیار دینار 10% پاشەكەوتی مووچە بداتەوە ئەوا مانگانە 509 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە كە زۆر بەئاسانی دەتوانێت بەو بڕە پارەیە هاوشێوەی ساڵەكانی (٢٠١٠،٢٠١١، ٢٠١٢) پڕۆژەكان دەستپێبكاتەوەو  بەشێك لەو پارەیەش بۆ دانانەوەی قەرزەكانی بێت.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر لەبارەی گیانلەدەستدانی هاوڵاتییەک  بەناوی زیرەک عەلی راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بەپێی راپۆرتی دادپزیشکی هیچ ئاسەوارێکی لێدان و ئەشکەنجەدان بەسەر جەستەیەوە نییە و بەهۆی وەستانی دڵەوە گیانی لەدەستداوە."  دوێنێ  سێشەممە هاوڵاتییەک کە لەدایکبوی ساڵی 1983یە و خێزاندارە و خاوەنی کوڕێک و کچێکە لەلایەن هێزەکانی ئاسایشی هەولێرەوە دەستگیرکراوە، دوای چەند کاتژمێرێکدا کەسوکارەکەی ئاگادار دەکرێنەوە کە کوڕەکەیان لە پەیمانگەی پزیشکی دادوەریە و گیانی لەدەستداوە. شەوی رابردو کەسوکارەکەی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند،  کوڕەکەیان لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە دەستگیرکراوە و "دواتر ئاگادارکراینەوە کە براکەتان لە پەیمانگەی پزیشکی دادوەریە، کە چوین مەفرەزەیەکی ئاسایش بردویانەتە پزیشکی دادوەری". لەبارەی هۆکاری دەستگیرکردنەکەی، ئەو هاوڵاتییە وتی، "براکەم دەمەقاڵێیەکی کردوە، تاوەکو ئێستا دیارنیە و نازانین لەگەڵ کێدا دەمەقاڵێی بوە، تەنانەت ئەگەر دەمەقاڵێی بوبێت کاری پۆلیسە و کاری ئاسایش نیە، کوڕەکەمان هیچ کێشەیەکی نیە و ئێمە کوڕی کاسبی و ئەهلی بازاڕین". ئاسایشی هەولێر ئەمڕۆ چوارشەممە لەسەر ڕوداوەکە ئەم ڕاگەیاندنەی بڵاوکردۆتەوە: دەقی راگەیێندراوی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر  دوای ئەوەی لە ڕۆژی ٥ی ٦یی ٢٠٢٣ ئاگادار کراینەوە کە هاووڵاتییەك بە ناوی (زیرەک عەلی محەمەد)، نیشتەجێی گەڕەكی (سێتاقان)، هێرشی كردۆتە سەر كۆمپانیایەك و ویستوویەتی بەزۆر پارە لەو كۆمپانیایە وەربگرێت، بۆیە بە پێویستمان زانیوە لە لامان ئامادە بكرێت. لەم چوارچێوەیەدا، لە یەكێك لە بنكەكانی ئاسایشی ناوشار كە سەر بە بەڕێوەبەرایەتییەكەمانە، بە شێوەیەكی مەدەنییانە و بەبێ بەكارهێنانی هیچ توندوتیژییەك، لە ڕۆژی ٦ی ٦ی ٢٠٢٣ كەسی ناوبراو ئامادە کراوە، دوای لێكۆڵینەوەیەكی سەرەتایی، دەرفەتی ئەوەی پێ دراوە كە پەیوەندیی بە كەسوكاریەوە بكات تاوەكوو شوێنی زانراوبێت. دواتر لە  بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی ناوشارباشور،  هاووڵاتی (زیرەک عەلی) باری تەندروستیی تێک چووە، دەست بەجێ لە لایەن تیمەکانمانەوە بەپەلە گواستراوەتەوە بۆ نەخۆشخانە، بەڵام گیانی لەدەست داوە، لە هەمان كاتدا خانەوادە بەڕێزەكەیان لە گیان لەدەستدانی كوڕەكەیان ئاگادار كراونەتەوە. تەرمەکەی ڕەوانەی پزیشکی دادی هەولێر کراوە، دواتر لەسەر داوای خانەوادەی کۆچکردوو، تێمێکی پزیشکی دادی لە شاری سلێمانییەوە هاتن و بەشداربوون لە  توێکاری و هۆکاری گیان لەدەستدانەکەی. لەدەرئەنجامی ڕاپۆرتی پزیشکی دادی، دەرکەوت کە هاووڵاتی (زیرەک عەلی) بە هۆکاری (وەستانی دڵ/ الجلطة القلبية) گیانی لەدەست داوە و هیچ ئاسەوارێکی لێدان و ئەشکنجەدان بەسەر لاشەکەیەوە نیە. وێڕای ئەوەی ئێمە وەک بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر، ئامادەین هاوکاریی تەواوی خانەوادەی کۆچکرد و هەر لایەنێک و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی بکەین، ئەگەر بیانەوێت بەشداریی پرۆسەی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان بکەن، لە چۆنیەتیی گیان لەدەستدانی کۆچکردوو. بەڵام بەداخەوە چەند کەناڵێكی ڕاگەیاندن و لایەنێک، دەیانەوێت کەیسی گیان لەدەستدانی ئەم هاووڵاتییە بۆ مەرامی تایبەتیی خۆیان بەكار بهێنن و تۆمەتی بێ بنەما و دوور لە ڕاستی بڵاو دەکەنەوە، بەبێ ئەوەی ڕاستی و درووستیی ڕووداوەکان وەک خۆی بزانن. لێرەوە داوا لە سەرجەم حزب و لایەنە سیاسییەکان دەكەین، بەبێ بوونی زانیاری هیچ زانیاریەکی نادروست لەپێناو بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی بلاو نەکەنەوە و پێش پرۆسەی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان نەکەون و هەرداواکاری یەکیان هەیە بەرێگای داداگاوە ئەتوانن پێشکەشی بکەن و بەرگری نەکەن لە ئەندامەکانیان  کە کارێکی نایاسایی ئەنجام دەدەن، چونکە ئارامی و ئاسایشی شاری هەولێر ئەرکی سەرشانی هەموو لایەکمانە، بە پێچەوانەوە هەر کەسێک کارێکی نایاسایی ئەنجام بدات، بە ئەرکی سەرشانی خۆمانی دەزانین ڕووبەڕووی یاسای بکەینەوە. بۆیە ئێمە لە بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر، دووپاتی دەکەینەوە كە هیچ جۆرە شێوازیک لەم تۆمەتە بێ بنەمایانەی کە بۆ مەرامی تایبەت ئاراستەمان دەكرێن، لە ئەرکی خۆمان ساردمان ناکاتەوە، بەڵكوو بە پێچەوانەوە مكوڕترمان دەکات لە جێبەجێ کردنی ئەرکەکانمان، چونکە پارێزگاریكردن لە سەروماڵی هاووڵاتیان و دانیشتوانی بەڕێزی شاری هەولێر و دەوروبەری، بە ئەركی سەرشانی خۆمان دەزانین، لەم پێناوەشدا بەبێ هیچ جیاوازییەك یاسا لەسەر هەموو تاکێکی كۆمەڵگەدا جێبەجێ دەكرێت و هیچ کەسێکیش لە سەرووی یاساوە نییە.   بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر

هاوڵاتی لەهەرێمی كوردستان 110 منداڵ بەهۆی نەخۆشی هەوكردنی پەردەی مێشك لەنەخۆشخانە هێڵدراونەتەوە. بەپێی ئەو ئامارانەی لەتەندروستی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان دەستی هاوڵاتی كەوتووە، لە پارێزگای هەڵەبجە 40 نەخۆشی هەوكردنی پەردەی مێشك لەنەخۆشخانە خەوێندراون و لەگەرمیانیش 20 نەخۆش لەنەخۆشخانە خەوێندراون. هاوكات لە سلێمانی بەپێی ئامارێكی نەخۆشخانەی منداڵان نزیكەی 50 نەخۆش لەو نەخۆشخانەیە بەهۆی هەوكردنی پەردەی مێشك خەوێندراون، ڕۆژانەش بەشێك لەو منداڵانەی ڕەوانەی نەخۆشخانەكە دەكرێن بەهۆی سكچوون و ڕشانەوە پشكنینیان بۆ دەكرێت و بەشێكیان كە دۆخیان باشە چارەسەر وەردەگرن و ڕەوانەی ماڵەوە دەكرێنەوە. نیشانە دیارەکانی نەخۆشیی هەوکردنی پەردەی مێشک لە منداڵی خوار تەمەنی 3 مانگ بریتین لە - کەمبوونەوەی شیرخواردن  - رشانەوە  - نیگەرانی و بێزاری و گریانی زۆر  - تای بەرز  - دابەزینی پلەی گەرمیی لەش و بێهێزبوون  - هاتنە دەرەوەی مەڵاشو    ئەو نیشانانە لە منداڵی گەورەتر بریتین لە - رشانەوە و دڵ تێکهەڵاتن  - سەرئێشە  - نیگەرانبوون بە رووناکی  - نیگەرانی و بێزاری  - تای بەرز کە رەنگە ببێتە هۆی گەشکە  - رەقبوونی مل   

هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی دارایی دەڵێت بەمنزیكانە ئەنجومەنی وەزیران كاتی دابەشكردنی مووچە ئاشكرادەكات. هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا هیچ كاتێك دیارینەكراوە بۆ دابەشكردنی مووچەی مانگی ئایار». وتیشی:»تائێستا حكومەتی عێراق هیچ پارەیەكی بۆ هەرێم نەناردووە، هەركات پارەی نارد ئەنجومەنی وەزیران كۆدەبێتەوەو كاتی دابەشكردنی مووچە ئاشكرادەكات».

هاوڵاتی لەسەر سکاڵای هاوڵاتیان و بەهۆی زیاد وەرگرتن و بەکرێدانی شەقامی گشتی، لیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانی هەرسێ پارکی ئۆتۆمبێلەکانی پرۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند دادەخات. رائیدی هاتوچۆ دانا عوسمان سەرۆکی لیژنەی هاتوچۆ لە لیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانی رایگەیاند، "لەسەر سکاڵای هاوڵاتیان کە لە قائیمقامیەتی سلێمانی تۆمارکراوە، لەرۆژی جیهانی مناڵاندا، پڕۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند نرخی وەستانی ئۆتۆمبێلی بەرزکردوەتەوە بۆ سەرو دو هەزار دینار، بۆیە لەلایەن لیژنەی هاتوچۆی سەر بەلیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانییەوە پسوڵەی سەرپێچی بۆکراوە. وتیشی، "لەکاتی سەردانی لیژنەکە بۆ  پارکەکانی چاڤیلاند، دەرکەوتوە کە شەقامە گشتییەکانی چواردەوری پڕۆژەکەی وەک پارکی وەستانی ئوتومبێل بەکارهێنراوە و کرێییەکی زۆریش لە شۆفێران وەرگیراوە". هەروەها، یەکێکی دیکە لە سەرپێچییەکانی پارکەکانی چاڤیلاند، هەبونی بڕێکی زۆری قەرزەی قائیمقامیەتی سلێمانییە کە بەهۆی تۆمارکردنی سەرپێچییەکی زۆری ساڵانی پێشوە کەپابەندی مەرجەکانی کارکردن نەبوە و غرامەی بۆ نوسراوە. رائیدی هاتوچۆ دانا عوسمان، سەرۆکی لیژنەی هاتوچۆ ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، ئەمڕۆ چوارشەممە، بەفەرمانی قائیمقامی سلێمانی هەرسێ پارکی وەستانی ئوتومبێلەکانی پڕۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند دادەخرێت و روبەڕوی رێکارە یاساییەکانیش دەکرێنەوە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کۆ دەبێتەوە و گفتوگۆ لەبارەی پڕۆژەیاسای بودجەی عێراق و ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان و چەند تەوەرێکی تر دەکات. فەرمانگەی میدیا و زانیاریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەمڕۆ چوارشەممە، ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٣، ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کۆ دەبێتەوە لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ خستنەڕووی دواپێشھاتەکانی پڕۆژەیاسای بودجەی عێراقی فیدراڵ بۆ ساڵانی ٢٠٢٣ - ٢٠٢٥، بابەتی ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان. لە کۆبوونەوەکەدا چوار تەوەر تاوتوێ دەکرێن:  تەوەری یەکەم، تایبەت دەبێت بە دوایین پێشهاتەکانی تایبەت بە پڕۆژەیاسای بودجەی فیدراڵیی عێراق و پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بۆ دەرەوە.  تاوتوێکردنی ئەم بابەتە لە کاتێکدایە، کاتی کۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاساکە دیاریکراوە کە سبەی پێنجشەممەیە، بەڵام هێشتا کۆی پڕۆژەیاساکە لە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر نەدراوە.  هەروەها  ئەنجوومەنی وەزیران داڕشتنی کۆدی بیناسازی لە هەرێمی کوردستان و رێنمایی نوێی شارەوانی بۆ پلانسازی و تۆمارکردنی ئەلیکترۆنی موڵک و ماڵی دەوڵەت لە هەرێمی کوردستان تاوتوێدەکەن. ھەر لە کۆبوونەوەکەدا باس لە جێبەجێکردنی بڕیاری پێشووی ئەنجومەنی وەزیران لەبارەی دیاردەکانی سیمکارتی بێخاوەن، ئۆتۆمبیلی تۆمارنەکراو و چەکی بێمۆڵەت، ھەروەھا بابەتی دەستنیشانکردنی قەدەغەکراویی رێگە گشتییەکان لە دەرەوەی شارەکان و بەرگرتن و لابردنی زێدەڕۆییەکان دەخرێتەڕوو.

هاوڵاتی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا هەولێر و بەغدا لیژنەیەکی هاوبەش پێکبهێنن لەبارەی رێکارەکانی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل. باسم عەوادی، گوتەبێژی حکومەتی عێراق لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی بڕیارەکانی کۆبوونەوەی رۆژی سێشەممەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، "بە ئامانجی جێبەجێکردنی بڕیاری 215ی ساڵی 2009 کە پەیوەستە بە رێکاری هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل، ئەنجوومەنی وەزیران بڕیاریدا لیژنەیەک پێکبهێنێت لە فەرمانگەکانی هاتووچۆی گشتی و گومرگ و هاوتاکانیان لە هەرێمی کوردستانی عێراق." لەبارەی ئامانجی لیژنە هاوبەشەکە، گوتەبێژی حکومەتی عێراق گوتی "لیژنەکە پڕۆژەبڕیارێک ئامادەدەکات لەبارەی رێکار و رێنوێنییەکانی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل کە ناوەند و هەرێمی کوردستان رێککەوتنی لەسەر بکەن بۆ گەرەنتی جێبەجێکردنی بڕیارەکە."   ئەوەشخراوەتەڕوو، ئەنجومەنی وەزیران پێشنیازی ئەنجومەنی وەزاری بۆ وزە پەسەندکردووە، کە تایبەتە بە بەکارھێنانی غاز وەک سوتەمەنی بۆ ئۆتۆمبێل، بە ئامانجی گێڕانەوەی ھاوسەنگی بۆ نرخی سوتەمەنی لە عێراق. رۆژی پێنجشەممە، 5-1-2023، وەزارەتی پلاندانانی عێراق دوایین ئاماری لەبارەی ژمارەی ئۆتۆمبێلەوە لە عێراق راگەیاند، بەپێی ئامارەکە، لە کۆتایی ساڵی 2022دا حەوت ملیۆن و 460 هەزار ئۆتۆمبێل لە عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمارکراون، لەکاتێکدا ژمارەی ئۆتۆمبێل لە ساڵی 2021دا حەوت ملیۆن و 27 هەزار ئۆتۆمبێل بووە، واتە بەڕێژەی 6٪ زیادیکردووە. بەپێی وەزارەتەکە، بۆ هەر هەزار کەس، 128 ئۆتۆمبێل هەیە و هەر کیلۆمەترێک رێگەی قیرکراویش 127 ئۆتۆمبێلی بەردەکەوێت.

شەنای فاتیح تای خوێنبەربوون لەهەرێم و عێراق بڵاوبووتەوەو دوو كەسییش لەهەولێرو دهۆك گیانیان لەدەستداوە و كۆی گشتی چوار حاڵەتی توشبوون بەتای خوێنبەربوون لەهەرێم بوونی هەیە، بەڵام لەسلێمانی هێشتا هیچ حاڵەتێك تۆمارنەكراوە. تای خوێنبەربوونی ڤایرۆسی (VHF) كۆمەڵێك نەخۆشییە كە بەهۆی چەند ئەندامێكی سەر بەیەك خێزانی ڤایرۆسەوە دروستدەبێت. زاراوەی «تای خوێنبەربوونی ڤایرۆسی» ئاماژەیە بۆ حاڵەتێك كەكاریگەری لەسەر زۆرێك لەسیستەمی ئەندامەكانی جەستە دەبێت و زیان بەكۆی سیستەمی دڵ و خوێنبەرەكان دەگەیەنێت و توانای كاركردنی جەستە لەسەر خۆی كەمدەكاتەوە. نیشانەكانی ئەم جۆرە حاڵەتە دەتوانن جیاواز بن، بەڵام زۆرجار بریتین لەخوێنبەربوون یان خوێن تێزان. بەپێ راپۆرتی رێكخراوی تەندروستی جیهانی سەرەتای ساڵی ٢٠٢٢ لەعێراق لەكۆی ١١٥ گومانلێكراو ٩٧ نەخۆش پشتڕاستبووەوە كەهەلگری ڤایرۆسەكەن و لەكۆی ٩٧ نەخۆشەكەش ٢٧ كەسیان گیانیان لەدەستدا. سەگڤان دۆسكی، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی ئازادی لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» گەنجێكی تەمەن ٢٧ ساڵ كەپیشەی شوان بووە لەگوندێكی بەعشیقەی سەر بەشاری موسڵ، ماوەی سێ رۆژە بەگومانی پەتای خوێنبەربوون لەنەخۆشخانەی دهۆك چارەسەری وەرگرتووە، بەڵام لەنەخۆشخانەی ئازادی گیانی لەدەستدا». هاوكات سامان لەتیف وتەبێژی تەندروستی سلێمانی بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە تائێستا هیچ حاڵەتێكی گیانلەدەستدان و تووشبوون بە تای خوێنبەربوون لەسلێمانی تۆمارنەكراوە. وەزارەتی تەندروستی و كشتوكاڵی هەرێم چەند رێكارێكیان بۆ بەرگریكردن لەبڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە گرتووەتەبەرو وەزارەتی تەندروستی لەئاستی باڵا ژووری عەمەلیاتی پێكهێناوەو رێنماییی بۆ هاووڵاتیان بڵاوكردووەتەوە  بۆ خۆپاراستن لەنەخۆشییەكە. هەروەها لەپارێزگای كەركوك تائێستا دوو حاڵەت پشتڕاستكراوەتەوەو تەندروستی شارەكە هۆشداری و رێنمایی بڵاوكردووەتەوە.. دكتۆر سۆما محەمەد، پزیشكی هەناوی بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە تای خوێنبەربوون نەخۆشییەكی ڤایرۆسی گوازراوەیە، كاتێك تووشی مرۆڤ دەبێت دەبێتەهۆی دەركەوتنی چەندین نیشانەو نەخۆشی تر، ئەو ڤایرۆسە زۆربەی كات بەهۆی مێشوولە (گەنە)ی تووشبووەوە دەگوازرێتەوە لەئاژەڵەوە (مانگا، بزن، مەڕو مەیموون، هتد) بۆ مرۆڤ. ‏‎بەوتەی ئەو پزیشكە نیشانەكانی تای خوێنبەربوون بریتین لە:(تاو بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش، سەرئێشە، ملهێشەو مل رەقبوون، قوڕگ هێشە، سوربوونەوەو خوێن تێزان لەسپێنەی چاو، زەردبوونی پێست یان سپێنەی چاو (زەردوویی)، پشت هێشە، لەش داهێزران و بێتاقەتی،  سەرگێژخواردن، خاوبوونەوە یان خێرابوونی لێدانەكانی دڵ، ئازاری ماسولكەو جومگەو ئێسكەكان، رشانەوەو هەندێك كاتیش سكچوون، خوێنبەربوون لەدەم و لوت و گوێ). ‏‎‏‎ بەوتەی ئەو پزیشكە ئەم نەخۆشییەی كەئێستا لەكوردستان و عێراق باوە بەهۆی ڤایرۆسی Crimean-Congo fever لە خێزانی Bunyaviridae لەڕەگەزی Nairovirus‎. ‏‎لەكاتی سەربڕین و بەركەوتن و خواردنی ئاژەڵێكی هەڵگری ڤایرۆسەكەو بەریەككەوتن لەگەڵ جرج و مشك و گواستنەوە لەمرۆڤەوە بۆ مرۆڤ هەیەو لەڕێگەی بەركەوتن بەخوێن و لیك و شلەی كەسی بەركەوتوو. ‏‎لەبارەی ئەوەی چەند رۆژ دوای بەركەوتن نیشانەكان دەردەكەون، ئەو پزیشكەی هەناوی باسی لەوەشكرد كەڤایرۆسەكە زیان بەدیواری موولوولەكانی خوێن دەگەیەنێت و لەهەمانكاتدا دەبێتەهۆی كەموبونەوەی خوێن مەینی سروشتی مرۆڤ، لەئەنجامدا تووشی خوێنبەربوونیان دەكات، دەكرێ زیان بەژیانی كەسەكە بگەیەنێت یان بیكوژێ بەهۆی خوێنبەربوون لەئەندامەكانی ناوەوەی جەستە، یان لاوازبوون و وەستانی گورچیلە، یان جگەرو سییەكان. دەربارەی چۆنیەتی دەستنیشانكردنی نەخۆشیەكە، دكتۆر سۆما ئەوەشی روونكردەوە كەدەستنیشانكردنی ئەو نەخۆشیە بەشێوەیەكی سەرەكی بەهۆی دەركەوتنی نیشانەكانەوەیە، كۆمەڵێ پشكنینی تاقیگەیش هەن كەدەتوانن دەستنیشانی ڤایرۆسەكە بكەن لەڕێگەی هەندێك پشكنینی تاقیگەیی زنجیرەیی پۆلیمەرەیز (PCR) ، یان (antigen detection)یان (serum neutralization)یان (ELISA) دەتوانن لەهەبوونی ئەم ڤایرۆسە دڵنیاببنەوە ئەویش بەوەی ئەگەر ئەنجامی پشكنینەكان ئەرێنی دەرچوون ئەوا پێیان دەڵێت كەسەكە تووشی ڤایرۆسەكە بووە. ‏‎سەبارەت بەچارەسەری نەخۆشیەكەش وتی:» هیچ دەرمانێك نییە كەبتوانێت ڤایرۆسەكە لەناوببات، بۆیە چارەسەركردن بریتییە لەچارەسەركردنی نیشانەكانی نەخۆشیەكە، لەگەڵ ئەوەی دەرمانێكی تایبەت نیە دژی ئەو ڤایرۆسانە، بەڵام دەرمانی ریباڤرین (Ribavirin) وەكو چارەسەر تائێستا سوودی لێبینراوە». پزیشكانی پسپۆڕ دەڵێن ئەو كەسانەی ئاژەڵدارن و بەركەوتنیان لەگەڵ ئاژەڵ هەیە، یاخود ئەو كەسانەی لەكوشتارگەی تایبەت بەسەربڕینی ئاژەڵ كاردەكەن مەترسی تووشبوونیان بەم نەخۆشییە هەیە، چونكە لەكاتی سەربڕینی ئەو ئاژەڵانەی كەهەڵگری ڤایرۆسەكەن رەنگە خوێنی ئاژەڵەكە یان پاشماوەكانی ئاژەڵە تووشبوەكە بەر پێستی كەسەكە بكەوێت و لەوێوە ڤایرۆسەكەی بۆ دەگوازرێتەوە. مێژووی دۆزینەوەی ئەو ڤایرۆسە لەمێژینەیەو بۆ یەكەمین جار لەساڵی ١٩٤٤ لەنیمچە دوورگەی كریمییا لەڕۆژهەڵاتی ئەورووپا سەریهەڵداو بە (Crimean hemorrhagic fever) ناسرا، دواتر لەساڵی ١٩٦٩ دووبارە لەكۆنگۆ دەستنیشانكرایەوە بۆیە بە  Crimean-Congo- Hemorrhagic fever ناسرا. گەورەترین سەرهەڵدانەوە تائێستا بووبێت لەوڵاتانی كۆنگۆی دیموكرات، ئۆگەندا، سودان و ئەنگۆلا بووە.  

هاوڵاتی بەرەبەیانیی ئەمڕۆ چوارشەممە 7-6-2023، لە گەڕەكی شەهیدانی سەرچناری سلێمانی، ‏كەسێكی تەمەن 41 ساڵ لە ماڵەكەی خۆیدا کوژرا. پۆلیسی ‏سلێمانی دەڵێت، "لێكۆڵینەوە دەستیپێكردووە، بەڵام بكوژەكە دەستگیر ‏نەكراوە."  بەرەبەیانی ئەمڕۆ کاتژمێر 2:30 خولەک هێزە ئەمنیەکان و تیمەکانی تەندروستی سلێمانی ئاگادارکرانەوە لەبونی تەرمی هاوڵاتییەک لە ماڵەکەی خۆیدا لە گەڕەکی سەرچناری شاری سلێمانی کە ئاسەواری گوللـە بەجەستەیەوە بوە. بە گوێرەی زانیارییەکان ئەو پیاوەی کوژراوە ناوی ( سەمەد عارف تەمەن ٤١ ساڵ ) لە ماڵەکەی خۆیدا بە سێ فیشەک کوژرا، کە فیشەکەکان بەر دەست و سەری و سنگی کەوتووە. هەروەها   باوکی سێ منداڵی کوڕە و کاری فرۆشتنی ئاژەڵی دەکرد، دوای ڕوداوەکەش تەرمەکەی گواستراوەتەوە بۆ پزیشکی دادی سلێمانی و تاوەکو ئێستا تەرمەکەی لەوێیە و لێکۆڵینەوە دەستی پێکردووە.