سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

سوپای ئیسرائیل داوا لە دانیشتووانی شاری غەززە دەکات، بەر لە هێرشە فراوانەکەیان بۆ سەر شارەکە، بەپەلە ماڵەکانیان بۆ ئەو ناوچانەی بۆیان دیاریکردوون بەجێبهێڵن. ئەمڕۆ شەممە (6ی ئەیلولی 2025) ئەفیخای ئەدرەعی، گوتەبێژی سوپای سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، ئۆپراسیۆنە زەمینییەکانیان لە شاری غەززە فراوان دەکەن، تاوەکو بە تەواوەی بزووتنەوەی حەماس لەناوبەرن، هەر بۆیە ناوچەییەکی مرۆییان بۆ پاراستنی خەڵکی سڤیل دیاریکردووە. بەگوێرەی ئەو راگەیەندراوەی بڵاوکراوەتەوە، ناوچەی مەواسی سەرجەم ژێرخانە مرۆییەکەی بۆ دابینکراوە، وەک نەخۆشخانە، تۆڕی ئاو، دابینکردنی ئاوی خواردنەوە و چادر و پێداویستییە تەندروستییەکانیش هەروەها بەگوێرەی میکانیزمەکانی حکومەت بۆ دانیشتووانی ناوچەکە سەرجەم ئەم پێداویستییانە دابین دەکرێت. ئەو بەرپرسەی ئیسرائیل دڵنیایشیدا لەوەی سەرجەم هاریکارییەکان کە گونجاون بۆ ژێرخانی ناوچەکە بە هاریکاریی ئەمریکا و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەگەیەنرێت بە دانیشتووانی کەرتی غەززە. نەتەوەیەکگرتووەکانیش پێشتر دانیشتووانی شاری غەززەی بە ملیۆنێک خەمڵاندبوو، راشیگەیاندبوو کە لە ئەگەری ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی فراوانی ئیسرائیل کارەسات لەو شارە روودەدات.

وەزارەتی ناوخۆی عێراق لەڕێگه‌ی بەیاننامەیەکەوە دەرکردنی 245 سزای لەسێدارەدانی بۆ بازرگانانی نێودەوڵەتی مادەی هۆشبەر ڕاگەیاند، ئەمەش له‌مێژوی عێراقدا به‌بەرزترین ڕێژە داده‌نرێت. وەزارەتەکە لەبەیاننامەکەیدا جه‌ختیكردوه‌ته‌وه‌، ئەو ڕێوشوێنانە لەچوارچێوەی هەڵمەتێکی فراوانە بۆ بەرەنگاربونەوەی مادە هۆشبەرەکان‌و پاراستنی کۆمەڵگە. حسێن تەمیمی وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کاروباری مادە هۆشبەرەکانی وەزارەته‌كه‌ ڕایگەیاندوه‌، "جگە لەو سزای لەسێدارەدانەکان، دادگای تایبەتمەند 955 سزای هەتاهەتاییان بەسەر بازرگانانی ناوخۆییدا دەرکردوە، ئەمەش بەپشتبەستن بەلێکۆڵینەوەی ورد کە لەلایەن تیمەکانی وەزارەتەوە ئەنجامدراوە به‌گوێره‌ى مادەی 27ی یاسای مادە هۆشبەرەکان". تەمیمی ئاماژەی بەوەشکردوه‌، "لەماوەی ساڵانی 2023-2025 بەڕێوەبەرایەتییەکە توانیویه‌تى دەستبەسەر 12 تۆن‌و 700 کیلۆگرام مادەی هۆشبەری جۆراوجۆردا بگرێت، کە ئه‌وه‌ش ژمارەیەکی بێوێنەیە بەراورد بەساڵانی ڕابردوو". ڕونیشیکردوه‌تەوە، "ئەم دەستکەوتانە تەنها لەماوەی دوو ساڵ‌و نیودا زیاترن لەوەی لەساڵی 2003وە لەبەرەنگاربونەوەی مادە هۆشبەرەکاندا بەدەستهاتون". هەروەک دەڵێت، "بەڕێوەبەرایەتییەکە ئۆپەراسیۆنی چۆنایەتیی‌و هەواڵگریی ئەنجامداوە کە لەئەنجامدا تۆڕە ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتییە مەترسیدارەکانی هەڵوەشاندوه‌تەوە کە مەترسی ڕاستەوخۆیان لەسەر ئاسایشی کۆمەڵگەی عێراق دروستکردوە".

جێگری هاوسەرۆكی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر، سەردانی باڵاترین دەسەڵاتی دروز لە لوبنان دەکات و دووپاتی دەکاتەوە: لامەرکەزیەت چارەسەرە. لە چوارچێوەی سەردانەکەیدا بۆ لوبنان بەدران چیا کورد جێگری هاوسەرۆكی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر ، ڕۆژی هەینی لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی لە شارۆچکەی شارۆن لە لوبنان سەردانی باڵاترین دەسەڵاتی دروزەکان، شێخ ئەبو یوسف ئەمین ئەلسەیغ، سەرۆکی ئەنجومەنی ڕۆحانی کۆمەڵگەی تاکخودای دروزەکانی لە لوبنان کرد. بەرپرسانی کورد و دروز کە زۆرجار لەم دواییانەدا ناویان پێکەوە لە سوریا دەهێنرێت، لەم سەردانەدا پتەوکردنی پەیوەندییەکانی کورد و دروزەکانیان دوپاتکردوەتەوە. بەدران چیا کورد بۆ شێخى دروزەکان جەختی لەسەر ڕەسەنایەتی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو گەل کردەوە، وتیشى: پێویستە پەیوەندی و هەماهەنگی نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی سوریا و لوبنان لەم کاتەدا بەردەوامبێت، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو گۆڕانکارییە خێرایانەی کە چەند مانگێکە لەسوریا ڕوودەدەن و کاردانەوەکانیان لەسەر ناوخۆی لوبنان.  سەرۆکی ئەنجومەنی ڕۆحی دروزەکانی لوبنان سوپاسی کوردەکانی کرد بۆ هەڵوێستی کورد لە دژی کۆمەڵکوژی سوەیدا. هاوکات دەستخۆشى لە ئیدارەی خۆسەر و هێزەکانی سوریای دیموکرات کردو ئەزموون و فرەییەکەی بەرز نرخاند، لەوانەش بەشداری پێکهاتە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان. ئاماژەی بەوەشکرد، دەتوانێت ببێتە مۆدێلێک بۆ ناوچە جۆربەجۆرەکانی سوریا، لەنێویاندا سوەیدا ئەمەش دەبێتە هۆی پاراستنی سەقامگیری سوریا، کە بە وتەی ناوبراو بۆ ئاسایش و سەقامگیری لوبنان زۆر گرنگە. بەرپرسەکەى ئیدارەى خۆسەر دڵتەنگى خۆی لە ڕووداوە خوێناوییەکانی ئەم دواییەی پارێزگای سوەیدا دەربڕی و جەختی لەسەر هاوسۆزی خۆی لەگەڵ خەڵکی پارێزگاکە کە کەوتنە قوربانی هێرشە سەربازییەکانی دەسەڵاتی ئینتقالی سوریا. ناوبراو جەختی لە پێویستی یەکخستنی ڕیزەکانی سوریا بە گشتی و دروزەکان بە تایبەتی کردەوە، پێیوابوو هیچ چارەسەرێک بۆ قەیرانی سوریا نییە جگە لە ڕێگەی سیستەمێکی حکومەتی لامەرکەزی و فرەیی کە هەموو پێکهاتەکان لە باوەش بگرێت و ڕێز لە تایبەتمەندی هەموو گروپە ئایینی و نەتەوەیی و تائیفیەکان بگرێت.

ئەمریكا پێشنیازێكی نوێی بۆ چارەسەریی كێشەكانی نێوان هەسەدە و حكومەتی نوێی سووریا لە دیمەشق گەڵاڵە كردووە؛ بەشێك لە هێزە كوردییەكان تێكەڵ بە سوپای سووریا بكرێن و بەشێكی دیكەش لەژێر فەرماندەیی ڕاستەوخۆی مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی هەسەدە بمێننەوە. بەپێی ڕاپۆرتێكی ڕۆژنامەی زە نەشناڵ، واشنتن هەوڵە دیپلۆماسییەكانی بۆ ڕێگریكردن لە هەڵكشانی گرژییەكان لە سووریا چڕكردووەتەوە، بەتایبەت دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی زیادبوونی گرژی و ناكۆكییەكان و لێدوانی دژ بە یەكی هەسەدە و دیمەشق لە ماوەی 72 كاتژمێری ڕابردوودا. ئەمریكا بۆچوونی وایە، سەرجەم هێزە چەكدارەكانی نێو هەسەدە نەچنە نێو سوپای سووریا و، بەشێكی ئەو هێزانە هەر لە ژێر فەرماندەیی مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی سووریای دیموكرات بمێننەوە، ئەوەش دوای دژایەتیی ئاشكرای دیمەشق بۆ لامەركەزیەتی ڕۆژئاوای كوردستان. ئەمریكا لەسەر داوای كشانەوەی هێزە كوردییەكان لە ناوچە عەرەب نشینەكانی ڕۆژهەڵاتی سووریا و ڕادەستكردنەوەی بە سیستمی بەرگریی حكومەتی سووریا، ڕژدە. هەروەها داواش دەكات وەبەرهێنان لە كێڵگە نەوتییەكانی ئەو ناوچانە ڕابگرێت. بە وتەی دیپلۆماتكارە ئەمریكییەكان، تەنانەت ئەگەر ئەحمەد شەرع بەرامبەر داخوازیی كورد بۆ لامەركەزیەت، نەرمیش بنوێنێت، توركیا بەهیچ جۆرێك ڕازی نابێت و وەكو هەڕەشەیەكی ئەمنی، لە هەسەدە دەڕوانێت. حكومەتی ناوەندیی سووریا باس لەوە دەكات، ڕێگری لە چوونی بڕێكی زۆر مووشەكهاوێژ و چەكی مامناوەند كردووە كە بڕیاربووە بۆ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە بگوازرێتەوە، هاوكات ئەوەشی باسكردووە كە هەوڵێكی هێزە كوردییەكانی شكست پێهێناوە كە ویستوویانە سەنگەریی بەرگری لە دێرەزوور ببەزێنن، هەسەدەش ئەو هەواڵانە ڕەت دەكاتەوە و بە پڕوپاگەندە وەسفی دەكات.

دوای ئەوەی كەسێك بەناوی نوێنەری ڕەوەندی عێراقی لە ڕوسیا ڕایگەیاند، پێنج هەزار عیراقی لەنێو ریزەكانی هەردو سوپای روسیا و ئۆكرانیا لەدژی یەكدی دەجەنگن. باڵیۆزخانەی عێراق لە مۆسکۆ دەڵێت، "ئەوە بانگەشەیەکی ناراستە و هیچ بنەمایەکی نییە. هەروەها هیچ نوێنەرێکی فەرمی دەسەڵاتدار بۆ ڕەوەندی عێراقی لە ڕوسیا نیە". باڵیۆزخانەی عێراق لە مۆسکۆ ڕایگەیاند، کەسێک لە سۆشیال میدیا بانگەشەی نوێنەرایەتیکردنی کۆمەڵگەی عێراقی دەکات لە شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیا، ئەمە "درۆیە و هیچ بنەمایەکی ڕاستی نییە." باڵیۆزخانەی عێراق لە مۆسکۆ ڕاگەیندراوێکی بڵاوکردەوە تێێدا هاتووە، "هیچ ڤیزایەکی هاتنە ژوورەوەی ڕووسیا نادات، کە ئەوکەسە لەو بانگەشە چەواشەکارانە ڕایگەیاندووە"، ئاماژەی بەوەش کرد "تاکە لایەنی ڕێگەپێدراو بۆ پێدانی ڤیزای چوونە ناو خاکی ڕووسیا، باڵیۆزخانەی ڕووسیایە لە بەغدا و کونسوڵخانەکانیەتی لە هەولێر و بەسرە." باڵیۆزخانەکە هەڵوێستی عێراقی لە بێلایەنی سەبارەت بە قەیرانی ڕووسیا و ئۆکرانیا دووپاتکردەوە، هەروەها داوای چارەسەری ئاشتیانە و کۆتاییهێنان بە ململانێکان لە ڕێگەی دیالۆگەوە دەکات. لەو چوارچێوەیەدا باڵیۆزخانە ئەندامانی خەڵکی عێراق ئاگادار دەکاتەوە، کە لە ڕووسیادا هیچ نوێنەرێکی فەرمی ێگەپێدراوی پێکهاتەی عێراقی نییە، نە لە لایەنی عێراقییەوە و نە لە لایەنی ڕووسییەوە، هۆشداریشی دەدات، لە فریودان یان تێوەگلانیان لەو جۆرە تۆمەتانە. هەر لە ڕاگەیەندراوەکەی باڵیۆزخانەی عێراق لە مۆسکۆ هاتووە، هۆشداری دەدەینە خەڵکی عێراق ئەوانەی نیشتەجێی ڕووسیا یان دەرەوەی وڵاتن لەوەی بە بیانووی جۆراوجۆر بە بەشداریی لەو شەڕەدا نەکەن، داواشی کرد، وریا بن و خۆیان لە نێچیری ئەم تاکتیکە چەواشەکارانە بەدوور بگرن.

وەزارەتی ناوخۆی عیراق لە سەرەتای ساڵی نوێوە سیستمێكی نوێ بۆ دەرهێنانی كارتی نیشتمانی بۆ هاووڵاتییان دەخاتەكار، كە تێیدا دەتوانرێت منداڵ دەستبەجێ دوای لەدایكبوونی كارتی نیشتمانی بۆ دروستبكرێت. ئەحمەد حەدید، بەڕێوەبەری رەگەزنامە و زانیاریی شارستانیی عیراق رایگەیاند، لە سەرەتای ساڵی داهاتووەوە سیستمێكی نوێ بۆ دروستكردنی كارتی نیشتمانی كاریپێدەكرێت و تێیدا بەشی وردبینی ناوەندی كارا دەكرێت، كە توانای وردبینكردنی مامەڵەی سەرجەم فەرمانگەكانی كارتی نیشتمانی هەیە كە ژمارەیان 328 فەرمانگەیە، لەگەڵ 21 بەشی تۆماركردنی ناوەندی و هەشت نووسینگە لە باڵیۆزخانەی عیراق ئەوەشی خستەڕو، لە سیستمە نوێیەكەدا خزمەتگوزاری و ئاسانكاری زیاتر بۆ هاوڵاتییان دەستبەردەكرێت، هەروەها تێیدا منداڵ لەدوای لەدایكبوونی دەستبەجێ دەتوانرێت كارتی نیشتمانی بۆ دروستبكرێت، پێچەوانەی سیستمی ئێستا، كە ناتوانرێت كارتی نیشتمانی بۆ منداڵانی خوار 12 ساڵ دەربهێنرێت. وتیشی، بەپێی دوایین ئامار، تاكو رۆژی 1ی ئەیلول 46 ملیۆن و 241 هەزار و 111 هاوڵاتی كارتی نیشتمانییان بۆ دروستكراوە.

ئامەد شاهۆ ئەندامی مەجلیسی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان(پەژاک) لەبەرنامەی هێڵ سێی ئاریەن تیڤی هەڵسەنگاندن لەسەر دۆخی دوایی ئێران دەکات و ئاماژە بەوە دەدات کە: "لەو قۆناخەی شەڕدا لاوازییەکانی رژێم ئاشکرا بوو. تایبەت لە ناوخۆ و لە دەرەوە هێزە سێبەرەکانی یەك لە دوای یەك وەك پوڵی دۆمینە كەوتنە زەوی. بۆیە كەوتنی هەر هێزێكی پڕوکسی سەر بە رژێم؛ هەژمونی دەسەڵاتی لە دەرەوەی سنورەكانی بەرتەسكتر كرد". ئامەد شاهۆ تیشک دەخاتە سەر رێکارەکانی چارەسەری پرسەکانی ئێران و دەڵێت: "تەنیا چارەسەریەك كە دەتوانێت دۆخی ناوخۆی ئێران هێور و ئارام بكات، پێویستە ئێران روو لە دیموكراسی بكات. چون ئێران رووی لە رۆژئاوا کرد، میكانیزمی ماشەی لێ سەوز بوو. ئەگەر روو لە چین، مۆسكۆ و رۆژهەڵاتیش بكات، دەرئەنجامەکانی سوریا، عێراق، لوبنان و فەلەستین بەڕۆکی دەگرێت. ". ئەندامی مەجلیسی پەژاک تیشک دەخاتە سەر پێگەی گەلان و رۆڵیان لەچارەسەری کێشەکانی ناوخۆدا و دەڵێت: "گەلانی ئێران فاكتۆری هەرە بەهێزی گۆڕانكاری ناوخۆی ئێرانن. بەشێك لە بەرپرسان جەخت لە یەكگرتنی نەتەوەیی و نیشتمانی یا گەلان دەكەن، لەکاتێکدا ئەوە تەنیا دروشمێكە. چون گەلانی ئێران و لەناودا گەلی کورد بۆ خۆی داهێنەر و بونیادنەری دیموكراسییە. گەلان نوێنەرایەتی هێڵی سێهەم دەكەن. نابنە لایەنگری شەڕی سەپێنراو، یان مۆرەی بەکارهێنەر لەلایەن هیچ هێزێکەوە". ئامەد شاهۆ لەکۆتاییدا ئاماژە بە پڕۆژەی چارەسەری رێبەر ئاپۆ دەدات و دەڵێت: "پێویستە لەسەر بنەمای پرۆژەی ئاشتی و كۆمەڵگەی دیموكراتیك كە ئەمڕۆ رێبەر ئاپۆ لە ئیمڕاڵییەوە تێكۆشانی نەبەزانەی بۆ دەکات، گەلی کورد و بە گشتی گەلانی ئێرانیش خاوەندارێتی لەو پڕۆژەیە بکەن و بە سەرکەوتنی ئەو پڕۆژەیە كۆتایی بە زیهنیەتی فاشیزم و سیاسەتی لە سێدارەدان و ئاڵۆزی و شەڕانگێزی ناوخۆی ئێران بهێنن. واتا بەجێگەی میكانیزمی ماشە و میكانیزمی لەسێدارەدان، میكانیزمی یەكگرتن و یەکڕیزی گەلی كورد و گەلانی ئێران، ژیانێكی ئازاد و داهاتوویەكی روون و بەختەوەر گەرەنتی بکەن". دەقی چاوپێکەوتنەکە: ئامانجی دەستێوەردانەکان، تەسلیم گرتنی ئێرانە * لە ماوەی رابردودا و بەتایبەت لە دوومانگی رابردودا دەستێوەردانی دەرەكی لە ناوخۆی ئێران درووستبوو، دوای ئەوەی ئەو دەستێوەردانە دروست بوو ئێستا دۆخی ناوخۆی ئێران چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ - یەكەم ئامانجی ئەو دەستێوەردانە ئەوەبوو كە ئێران تەسلیم وەربگیردرێت. بۆیە بژاردەی یەكەم هەوڵدرا بە رێگەی دیبلۆماسی ئەو مەرجانەی كە لە دەرەوە دەیانەوێت بەسەریدا بیسەپێنن بە رواڵەت ملی بۆ ئەو مەرجانە شل نەکرد، ئەوەیش بووە هۆكاری ئەوە تا لە دەرەوە بەڕێی سەربازی؛ ئیسرائیل – ئەمریكا هێرشی بکەنە سەر. واتا بە ئامانجگرتنی بەرپرسە سەرەكییەكانی سوپای پاسداران و ناوەندە سەربازی و زانا ئەتۆمی و ناوەندە ناوەکییەکان ویستیان رژێم لاواز بكەن، تا ئەو شەرت و مەرجانەی كە دەیانەوێت؛ بەسەریدا بسەپێنن. دواتر ویستیان بەڕێی سەرهەڵدانەوەی گەل و پەلكێشكردنی گەل بۆ سەر شەقام، زەخت و گوشارەكان لەسەر ئێران زیاتر بكەن تا بەو شێوەیە تەسلیمی وەربگرن. بەڵام لە ماوەی ئەو دوانزە رۆژەی شەڕدا ئەو پلانەی كە ئامانج كرابوو، دەستەبەر نەکرا، بۆیە ئیسرائیل – ئەمریكا بە خێرایی بابەتی ئاگربەست یان لەگەڵ ئێران راگەیاند. بەڵام لەو قۆناخەی شەڕدا ئێرانیش گەورەترین زەبری كوشندەی وەبەركەوت و بەشێوازێكی خافڵگیرانە هێرشكرایە سەری و لەیەکەمین گورزدا بەرپرسە یەكەمەكانی سوپای پاسداران و زانا ئەتۆمییەکان كوژران. دواتر ناوەندە ئەتۆمییەكانی رژێم کە تا ئێستا شانازی پێ دەکرد و بە سوپای پاسداران كە لەناوخۆ و دەرەوە شەڵاتی پێدەكرد گورزێكی كوشندەیان وەبەركەوت، ئەوەش هێز و تواناکانی ئێرانی بۆ رای گشتی ئاشکرا کرد. واتە سەلمێندرا كە سیستەمی ولایەتی موتلەقەی فەقی لە هەموو بوارەكانی ئایدۆلۆژی، كۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی، تەندروستی و دیبلۆماسی لەداڕماندایە و رژێم رەوایەتی نێو کۆمەڵگەدا نەماوە و ئیدی گەل و کۆمەڵگە دەسەڵاتداری ئەو رژێمە قبووڵ ناكەن. بۆیە لەو قۆناخەی شەردا لاوازییەکانی رژێم ئاشکرا بوو و تایبەت لە ناوخۆ و لە دەرەوە هێزە سێبەرەکانی یەك لە دوای یەك وەك پوڵی دۆمینە كەوتنە زەوی. بۆیە كەوتنی هەر هێزێكی نیابەتی سەر بە رژێم؛ هەژمونی دەسەڵاتی لە دەرەوەی سنورەكانی بەرتەسكتر كرد. چون ئەو هێزانە دەمامكێك بۆ پەردەپۆش کردنی پیلانەکانی رژێم بووە و بەو رێگەیە شەڕ و ئاژاوەگێڕییەكانی لە سنوورەكانی خۆی دوور خستوەتەوە. ئامرازێك لە دەرەوەی سنوورەكان و تەنانەت ناوخۆی ئێران لە دەستی نەماوە و پێش رای گشتی جیهان رووت و قووت کراوە. ئیدی راستی رژێم بۆ گەلانی ئێران روون بووەتەوە. بۆیە هەركەس بۆ دەستەبەر کردنی ماف و حقوقە سەرەتاییەكانی نێو خەبات و تێكۆشاندایە. دەوڵەتی ئێران بەرەو هەڵدێرێکی ترسناک دەچێت * هەفتەی رابردوو هەر سێ دەوڵەتی ئەوروپی فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا باسیان لە چالاككردنەوەی میكانیزمی ماشە بەرامبەر بە ئێران كرد، هۆكاری چی بوو كە چونە بڕیارێكی بەو شێوازە؟ هەڵبەتە ئێستا مانگێك دەرفەتیان داوە بە ئێران، بەڵام بۆچی دیسان باس لە چالاكردنی میكانیزمی ماشە دەكرێت؟ - دیارە تەوەرەی دیبلۆماسی رێكارێكە بۆ تەسلیم وەرگرتنی رژێم. بەم رێگەیەوە شەرت و مەرجەکانی ئەمریكا – ئەوروپا – ئیسرائیل بە سەر ئێراندا دەسەپێنن. رێكەوتننامەی بەرجام لەساڵی 1394 (2015) لەنێوان ئێران و 5+1 پێكهات. ئێران ئەوەی بە نەرمشێكی قارەمانانە و دەستكەوتێكی مێژوویی بەناو كرد. بەڵام سێ ساڵ دوای ئەوە لە 1397 (2018) ئەمریكا لەو رێكەوتننامەیە كشایەوە و گەماڕۆ ئابوورییەكان بۆ سەر ئێران گەڕایەوە. تەنانەت گەیشتە ئاستێك كە رژێمی رووبەڕووی قەیرانی ئابووری، سیاسی و دیپلوماسی کردەوە. دە ساڵەی بەرجام ئیدی تا مانگی رەزبەر كۆتایی پێدێت و بەو رێكەوتننامەیە دەیانەوێت رژێم تەسلیم وەربگرن. ئێران بەوە تۆمەتبار دەكرێت كە پابەندی رێكەوتننامەی بەرجام و خاڵەکانی نەبووە. هاوکات لەبەر زیادبوونی رێژەی پیتاندنی یورانیۆم نیگەرانییەکانی ئەو هێزانەی زیاتر کردووە کە ئێران لەگەیشتن بە بۆمبی ئەتۆم نزیک بووەتەوە. لەهەمان کاتدا کردەوەکانی ئێران لە ناوچەكە مەترسی بۆ بەرژەوەندی ئەو هێزانە درووست کردووە. واتە رژێم دەستی لە نائارامی، پشێوی، پەرەپێدانی تیرۆر و تیرۆریزم لە ناوچەكەدا هەیە. بۆیە لەم قۆناخەدا زەختێكی جددی لەسەر بەڕێوە برا. هەر چۆن بینیان بەڕێگەی دیبلۆماسی ئەنجام دەستەبەر ناکەن، بژاردەی دەستێوەردانی سەربازی کارا کرا. ئەوەش وشیاری جددی بۆ ئێران بووە كە ئەگەر پابەندی شەرت و مەرجی هێزە نێودەوڵەتییەکان نەبێت و لەرەفتارەکانی پاشگەز نەبێتەوە، گەماڕۆکان لەسەری زیاتر بكرێت. بابەتێکی دیکە کە دوای شەڕی ئیسرائیل – ئێران رویدا، ئەوەبوو کە لە پەڕلەمان بڕیاری وەدەرنانی پشكێنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی لە ناوخۆی ئێران درا. ئەوەش بە واتای هاوكاری نەکردن لەگەڵ ئەو ناوەندەیە. بۆیە ئێران بەرەو رێگەیەكی مەترسیدارتر و هەڵدێرێکی ترسناک دەچێت و ئەوەش هەڕەشەیەکە بۆ هەموو لایەک. ئەمانە هەموویان دەستیان داوەتە لای یەك تا کاراکردنی میكانیزمی ماشە ببێتە رۆژەڤ و دەرەوەی تەسلیمیەت بژاردەیەک بۆ ئێران نەمێنێت. رژێم لەدژی هاوڵاتیان میکانیزمی لەسێدارەدان و قڕکردن بەڕێوە دەبات * بەرپرسانی ئێران باس لەوە دەكەن كە ئامادەن بچنە سەر مێزی گفتوگۆ و دانوستان، تەنانەت لەگەڵ ئەمریكایشدا رازین بەوەی كەوا رێژەی ٣.٦٧ یۆرانیۆم بپیتێنن، بەڵام ئەگەر ئێران ئێستا بچێتە دانوستانەوە چی هەیە كە لەسەر مێزی گفتوگۆ باسی بكات؟ ئێستا ئێران چی رێگایەكی لەبەردەمدایە کە رووی لێ بكات؟ - ئێران دەیەوێت لەڕێگەی دانوستانەوە ئامانجەکانی دەستەبەر بکات، بەڵام ئەگەر لە پیلان و مەرامەكانی پاشگەز نەبێتەوە؛ هیچ دەستکەوتێک دەستەبەر ناكات. چونكە پێشتر پێنج خولی دانوستان نێوان ئەمریكا و ئێران بەڕێوەچوو. بەڵام لە خولی شەشەمدا هێرشی سەربازی کرایە سەر. دیار بوو ئێران دەیویست كات قازانج بكات و رای گشتی نێودەوڵەتی فریو بدات و شەرت و مەرجی خۆشی بەسەر ئەو هێزانەدا بسەپێنێت. داخۆ ئەو شەرت و مەرجانە چین كە ئێران دەبێت قەبووڵی بكات؟ سەرەتا پێویستە کۆتایی بە هاوکاری هێزە پروکسییەکان بێنێت. داخۆ ئێران ئامادەیە ئەو مەرجە قبووڵ بكات یان نا؟ هاوکات ئێران هەڕەشەی كشانەوە لە رێكەوتننامەی قەدەغەکاری پەرەپێدانی چەکی ناوەکی (NPT) دەكات. کشانەوە لەو رێکەوتننامە چی پەیامێك دەدات؟ بەو واتایەیە كە ئێران دەیەوێت بۆمبی ئەتۆمی دەستەبەر بكات. ئەمەش بابەتێکە لەلایەن هێزە نێودەوڵەتییەکانەوە رێگەپێدراو نییە. هاوکات ئێران بەربەستێکی گەورەیە لە بەرامبەر دیزاینی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. لەناوخۆشدا ئێران بەرەو دیكتاتۆریەت و فاشیزم دەچێت. بۆیە بەرژەوەندی ئەمریكا – ئیسرائیل و ئەوروپا دەخاتە مەترسیەوە و هەڕەشەیەكی جددیە لەسەریان. دیارە ئەو سیاسەتانەی رژێم لەلایەن هێزی نێودەوڵەتیەکانەوە قەبووڵ ناكرێت. لە قۆناخێكدا ئێران باسی دانوستان دەكات دەبینین كە ترافیكێكی چڕی دیبلۆماسی لەگەڵ وڵاتانی ئاسیا و رۆژهەڵات دەستپێكردوە. لە روسیاوە بگرە تا چین، پاكستان، تورکیا و ... هتد ناو دانوستاندایە. ئەوە چی واتای هەیە؟ دیارە ئێران خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو زەخت و گوشار و سیاسەتانەی لە سەری بەڕێوە دەچێت ئامادە دەكات. بەڕوانگەی ئێمە تەنیا چارەسەریەك كە دەتوانێت دۆخی ناوخۆی ئێران هێور و ئارام بكات، پێویستە ئێران روو لە دیموكراسی بكات. چون ئێران رووی لە رۆژئاوا کرد، میكانیزمی ماشەی لێ سەوز بوو. ئەگەر روو لە چین، مۆسكۆ و رۆژهەڵاتیش (شرق) بكات، دەرئەنجامەکانی سوریا، عێراق، لوبنان و فەلەستین بەڕۆکی دەگرێت. لەو کات و ساتەدا پێویستە دەسەڵات لەیەکەمین هەنگاودا دانوستان لەگەڵ هێزەكانی ناوخۆ و دژبەران و نەتەوەكان دەست پێ بكات و هەوڵی چارەسەری پرسەكانی ناوخۆی ئێران لەگەڵ موخاتەبی خۆیدا بکات. كردەوەكانی ئێران لە دەرەوەی سنوورەکانی چەندە مەترسیدارن لەنێوخۆشدا دە ئەوەندە مەترسیدارن. واتا رژێم لەدژی هاوڵاتیانی خۆی میكانیزمی سێدارە، برسێتی، بێكاری، قڕكردن، توانەوە و میلیتاریزە کردن سەر گەل و كۆمەڵگە پەیڕەو دەكات. پێگەی ئێران لە ناوخۆ و لەدەرەوە ئەوەندە لاوازە کە سیاسەتەکانی لەبەرامبەر گەل و هێزی نێودەوڵەتی قەبووڵ ناكرێت. بۆیە ئەو رێگەیانەی كە لەبەردەم ئێران دانراون یا ئەوەیە تەسلیم ببێت یا جارێكی دیكە شەڕێكی ماڵوێرانكەر بەڕۆكی دەگرێت، یا هەوڵی چارەسەری پرس و کێشەکانی ناوخۆی ئێران بە رێبازی دیموکراتیک لەگەڵ گەلان بدات. دیارە ئێران بۆ رێگەی سێهەم ئامادە نییە. بەس داخۆ ئێران ئامادەیە تەسلیم ببێت، یان ئامادەیە شەڕ بکات، یان ئامادەیە پڕۆسەی چارەسەری ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک لەگەڵ گەلان دەستپێ بکات؟ ئێران چەندێك بتوانێت لەبەرامبەر ئەم بژاردانە بەرخۆدان بكات، داهاتودا باشتر بۆمان رووندەکاتەوە. شانسی زێڕینی ئێران بەندە بە بەجێهێنانی ویست و داخوازی رەوای گەلان * سەرەڕای ئەوەی كە دەوڵەتی ئێران هەم لە رۆژهەڵات و هەم لە رۆژئاوا رووبەڕوی شكست دەبێتەوە، كاریگەریەكانی ئەو سزایانەی كەوا بڕیارە لەسەر ئێران بەڕێوەبچێت چی كاریگەریەكی لەسەر گەلانی ئێران دەبێت؟ - بە تایبەت دوای ئەوەی لە ٢٨ی ئاب میكانیزمی ماشە كارا كراوە و مانگێك مۆڵەت دراوە تا؛ یەکەم؛ ئێران دانوستانی خۆی بەبێ شەرت و مەرج لەگەڵ ئەمریكا دەستپێ بكاتەوە. دووەم؛ گەرەنتی گەڕانەوەی پشكێنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی بدات تا پشکنین بۆ ئەو ناوەندانە بکەن کە گومانی دروستكردنی چەكی ناوەكی لەسەرە. سێیەم؛ پشتگیریەكانی خۆی بۆ هێزە پڕوکسییەکان و نائارامیەكان لە ناوچەكە كۆتایی پێ بهێنێت. گەڕانەوەی ئەو گەمارۆیانە دوای مانگێک یەکەم؛ كاریگەری راستەوخۆی لەسەر ئابوری نیشتمانی ئێران دەبێت، واتا ئیدی رژێم ناتوانێت نەوت بە دەرەوە بفرۆشێت، چون ئەمریكا سزای قورس بەسەر ئەو لایەنانەدا دەسەپێنێت. دووەم؛ كاریگەری لەسەر ئاڵوگۆڕی بازرگانی و خەباتی بانكی دەبێت. واتا ئیتر ئێران ئاڵوگۆڕەكانی بانكی لەئاستی نێودەوڵەتیدا زۆر سنوردار دەبێت، ئەمە بۆخۆی كاریگەری راستەوخۆی لەسەر گەل و ئابوری كۆمەڵگە دەبێت. سێیەم؛ هەڵاوسان لەم قۆناخەدا بەرز دەبێتەوە. لەو لاشەوە هێزی كڕینی پێداویستیەکان لەلای خەڵکەوە نامێنێ. چون نرخی كەل و پەلەكان زیاتر دەبێ. لە كەل و پەلی خواردەمەنی بگرە هەتا تەندروستی و پزیشكی و خانووبەرە لەهەموو بوارێكەوە تەنگەتاوی دروست دەبێت. چوارەم؛ دەبێتە هۆكاری بەرز بوونەوەی شاڵاوی بێكاری و لەباربردنی هەلی كار. ئەگەر دۆخی ئابوری نائارام و ناسەقامگیر بێت، هیچ سەرمایەدارێک ئامادەی سەرمایەگوزاری لەناوخۆی ئێران نابێ. لەو لاشەوە هەڵهاتنی مێشکەکان لەناوخۆی ئێراندا روو لە هەڵكشان دەكات. هەلی کار بە یەکجارەکی لەبار دەبرێت. گرانی بەڕۆکی کۆمەڵگە دەگرێت. هەلی کاریش نەبێ، دەرفەتی كڕینی پێداویستییەکانی ژیان نامێنێ. ئەوانەش دەبنە هۆی سەرهەڵدانەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری. واتا سەرهەڵدان و ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان جارێكی دیكە كارا دەبنەوە. بەتایبەت سەپاندنی گەماڕۆکان كاتەكەی جیاواز لەهەر سەردەمێکە. واتە هاوکاتە لەگەڵ ساڵرۆژی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی. ئەو کات زەحمەتە کە رژێم لەو دۆخەی تێیدایە بە ئاسانی لێ قوتار بێت. لە ئەگەری هەڵبژاردنی هەر بژاردەیەک لەلایەن ئێرانەوە گەل و كۆمەڵگە تەنگەتاو دەبێت. ئەوەش لەلایەن گەلانەوە مایەی قەبووڵ کردن نابێت و دەبێتە هۆکاری سەرهەڵدانەوەی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان. ئەگەر رژێم گوێ لە ویست و داخوازی رەوای كۆمەڵگە نەگرێت، شانسی زێڕینی خۆی بە یەکجارەکی لەدەست دەدات. چارەسەری و مێزی دانوستانی گەلان لەسەر نرخ و بەهاکانی شۆڕشی ژن ژیان ئازادییە * دەتوانین ئەم قۆناخە بە قۆناخی فیناڵ هەم بۆ گەلان هەم بۆ وڵاتانی ئەوروپا و هەم بۆ ئێرانیش بە ناو بکەین؟ - ئەم مانگە هەم بۆ گەلانی ئێران هەم بۆ دەوڵەت و هەمیش هێزە نێودەوڵەتییەکان مانگێكی چارەنوسسازە. چونکە ئێرانیش رازی بێت ویست و داخوازی هێزە نێودەوڵەتییەکان قەبووڵ بکات، دەرفەتێکی ٦ مانگەی بۆ درێژ بکرێتەوە. داخۆ لەو شەش مانگەدا هەر شتێک وەک خۆی دەمێنێ؟ بێگومان ئاڵۆزییەکان زیاتر ببن. لەبەر ئەوەی ئێران وەك رابردوو بەهێز نییە و هەژمونی نەماوە. تەنانەت رەوایەتی لە هیچ بوارێكەوە لەنێو گەل و كۆمەڵگە نەماوە. بۆیە ناتوانێت سەروەری خۆی بە سەر گەل و كۆمەڵگەدا بسەپێنێت. چون گەل و كۆمەڵگە دەیەوێت داهاتووی روون و درەوشاوەی هەبێت و چارەنوسی خۆی دیار بکات. بۆیە ئەم مانگە بۆ گەلانی ئێران مانگێكە كە دەتوانێت ببێتە مانگی فیناڵ. چون شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئیتر خاوەن بەرهەم دەبێت. گەلان داهاتووی خۆیان لەو شۆڕشەدا دەبیننەوە. پارادیگما و سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیكی خۆیان تێدا دەبینن. لەبەر ئەوەیە بە گەرم و گوڕی و جەسارەتەوە ئامێز بۆ شۆڕشی خۆی دەكاتەوە. دیارە گەل خاوەنداری لە میراسی خۆی دەکات. چون رژێم لەبەرامبەر ویست و داخوازییەکانی گەل رێزدار نەبووە و گوێی بەو داخوازییانەی نەداوە.

ڕۆژ بەڕۆژ تۆمەتەکان لەسەر تورکیا زیاد دەبن کە پابەندنەبوون بە بەڵێنەکانی بەردانەوەى ئاوەوەو ڕێگرى دەکات لەگەیشتنى ئاوى پێویست بۆ ناو خاکى عێراق. شارەزایان جەخت لەوە دەکەنەوە کە عێراق ساڵانە پێویستی بە ٦٠ ملیار مەتر سێجا هەیە، لە کاتێکدا پشکی نێودەوڵەتی ٧٠ ملیار مەتر سێجایە. بەڵام تەنها ٢٠ ملیار مەتر سێجا وەردەگرێت سەرەڕای ئەوەی ئەنقەرە خاوەنی زیاتر لە ٥٢٠ بەنداوی پڕ لە ئاوە. حاتەم حەمدانی، سەرۆکی دامەزراوەی گەشەپێدانی کشتوکاڵی ئاوی ڕەوافد، لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ماڵپەرى ئەلعالەم جدید جەختی لەوە کردەوە  یەدەگی ئاوی عێراق گەیشتووەتە نزمترین ئاستی خۆی، کە ئێستا مەترسی لەسەر ئاوی خواردنەوە هەیە. ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، "عێراق پێویستی بە 60 ملیار مەتر سێجا ئاو هەیە، بەڵام پشکی نێودەوڵەتی 70 ملیار مەتر سێجایە، لەکاتێکدا تەنها 20 ملیار مەتر سێجا ئاو وەردەگرێت"، ڕەخنەی لە "لاوازی دانوستانکاری عێراقی لە بەدەستهێنانی پشکی دادپەروەرانەی وڵات" گرت. حاتەم حەمدانى، وتیشى: واقیعی ڕاستەقینەی تورکیا دیارەو بەردانەوەى ئاوو لەوە کەمترە کە باسی لێوە دەکرێت و سەردانە دووبارەکانی سەرکردە عێراقییەکان بۆ تورکیە تەنیا بۆ میدیایە. جەختى کردەوە، تورکیا بەڵێنەکانی جێبەجێ ناکات و ئەو دەنگۆیانەی باس لە قەیرانی ئاو لەوێ دەکەن درۆیە، ئاماژەی بەوەشکرد کە "520 بەنداوی پڕ لە ئاوی هەیە. ڕژانی ئاوی ڕووبارەکانی دیجلە و فورات کە لە تورکیا سەرچاوە دەگرن، لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا بە ڕێژەی ٨٠% کەمی کردووە، لە کاتێکدا ئێران زۆربەی ئەو چەم و ڕووبارانەی بڕیوە کە بە خاکەکەیدا تێدەپەڕن. ڕۆژی ٢٥ی ئاب، فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی ڕێکخراوی هاوکاری ئیسلامی لە شاری جددەی پایتەختی سعودیە، لەگەڵ هاکان فیدان، هاوتا تورکەکەی، پرسی نەوت و ئاوی تاوتوێ کرد. لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردووەوە عێراق نەیتوانیوە ڕێگەچارەی یەکلاکەرەوە بۆ دووبارەبوونەوەی قەیرانی ئاوی بدۆزێتەوە. بۆتە موزایەدەیەک بۆ وڵاتانی سەرەوە، بەتایبەتی تورکیە بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی و ئابووری لەڕێگەی کۆنترۆڵکردنی ڕۆیشتنی ئاو بۆ ناو وڵات. ڕۆژی 7ی ئاب، ڕوقەیا ئەلنووری، ئەندامی پەرلەمانی نوێنەرایەتی بلۆکی ئێستای فورات ئاشکرایکرد، بەهۆی وشکەساڵی و گۆڕانی کەشوهەوا، 24 هەزار و 500 خێزان لە ناوخۆی عێراق ئاوارەبوون. ئاماژەی بەوەشکردووە، حکومەت شەش ڕێوشوێنی بۆ کەمکردنەوەی شەپۆلی ئاوارەبوون لە باشوور داناوە. ناوچەکانی باشوور و ناوەڕاستی فورات زۆرترین کاریگەرییان لەسەرە، کە کاریگەرییەکانی وشکەساڵی لە ئێستاوە بە ڕوونی دیارە لە ڕێگەی کۆچی زۆرەملێی دانیشتووان و کەمبوونەوەی بەرهەمی کشتوکاڵی و مەترسی لەسەر سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوە. لە سەرەتای مانگی ئابدا، بەسرە دەیان حاڵەتی پەڵەی پێستی لە پارێزگاکە تۆمارکرد بەهۆی بەرزی چڕیی خوێ لە ئاوەکەدا. هاوکات حکومەتی خۆجێی پەنا بۆ سیستەمی "مارەشنا" دەبات، کە چارەسەرێکی پەچەیە کە بە وتەی پسپۆڕان چارەسەری ڕەگ و ڕیشەی کێشەکە ناکات.

ئەندامێکی کۆنسەی بەڕێوەبردنی کەجەکە رایگەیاند، مامەڵەی ئاکەپە-مەهەپە و بەڕێوەچوونی ئێستای کۆمیسیۆن بە گوێرەی پرۆسەکە نییە و وتی: "بەبێ ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک ئێنتگراسیۆن ناکرێت، ئێنتگراسیۆنی بەو شێوە درێژەپێدانی ئاسمیلەکردن و کۆمەڵکوژییە." مستەفا کاراسوو ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە، کۆبوونەوەکەی ٢٨ی ئابی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ بە 'کۆبوونەوەیەک کە زۆر دواخرا' وەسف کرد و وتی: "لەم پرۆسەیەدا کە بۆ دیموکراتیزەکردنی تورکیا و چارەسەرکردنی پرسی کورد گرنگیەکی خۆی هەیە، دەبێت بە شێوەیەکی دروست لە ڕۆڵی سەرەکیی دانوستانکاری ڕێبەر ئاپۆ تێبگەن. قەرەسوو ئاماژەی بەوەکرد کە دواخستنی پرۆسەکە جێگەی قبوڵکردن نییە و ڕایگەیاند کە ڕەخساندنی هەلومەرجی ئازاد و چالاک بۆ ڕێبەر ئاپۆ بۆ ئەوەیە بتوانێ کار بۆ بەرەو پێش چوونی چارەسەری بکات و وتی: "هەر هەنگاوێک کە دوابخرێت مەترسیە" و ئاماژەی بەوەدا کە بۆ دیموکراتیزەکردنی تورکیا و چارەسەری پرسی کورد دەبێت چاوپێکەوەتنەکان بەپەلە ئەنجامبدرێن و ڕێبەر ئاپۆ بتوانێت بە تەواوی ڕۆڵی خۆی جێبەجێ بکات. مستەفا قەرەسو ئەندامی کۆنسەی بەڕیوەبەری کەجەکە سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک و سیاسەتەکانی دەوڵەتی تورکیا سەبارەت بە سووریا، وەڵامی پرسیارەکانی تەلەفزیۆنی مەدیا هەبەری وەڵامى دایەوە. پاش مانگێک لە ٢٨ی ئاب، شاندی ئیمراڵی دەم پارتی سەردانی ڕێبەر ئاپۆی کرد. ئێوە چۆن هەڵسەنگاندن بۆ ئەنجامدانی ئەم کۆبوونەوەیە دەکەن؟ پێش ئەوەی باس لە سەر ئەم بابەتە بکەم، سەرەتا بەڕێزدارییەوە هەڤاڵان کەمال، خەیری، عاکیف و عەلی کە لە ڕۆژووی مەردندا ساڵی ١٩٨٢شەهید بوون، بەبیر دێنمەوە. بە دڵنیاییەوە خەون و هیواکانیان بە بەردەوامیدانی تێکۆشانی ئێمە بەدی دێت. شەهید بوونی ئەو هەڤاڵانە هەم بەهای مێژوویی بەرخۆدانی زیندانە، هەم ڕۆحی بەرخۆدانی زیندانە و بنەرەتی سەرهەڵدانی بەرخۆدانی زیندانە، هەروەها کاتێک بزووتنەوەکەمان کشایەوە، بوو بە پردێکی گرنگ لە تێکۆشانماندا و لە بابەتی یەکگرتنەوە و پەرەپێدانی تێکۆشانماندا ڕۆڵێکی گەورەی بینی. بەم شێوەیە هەمیشە لە تێکۆشانی ئازادی کوردستاندا یادیان بەرز ڕادەگیردرێت. هەروەها بێریتان ئامەد کە لەم مانگەدا شەهید بوو بە ڕێزدارییەوە بەبیر دێنمەوە. دەیان ساڵ لە تێکۆشانی ئێمەدا ڕەوڵێکی گەورەی بوو، فەرماندەیی کرد، لەسەر هێڵی ئازادی ژن تێکۆشا، هەڤاڵێکی زۆر بەنرخی ئێمە بوو. بەهۆی کێشەی تەندروستیەوە شەهید بوو. دیسان سەرەخۆشی خۆم ئاراستەی بنەماڵەی بەڕێزی و سەرجەم گەلی کوردستان دەکەم. هەروەها یەکێک لە پێشەنگەکانی بزووتنەوەی گەنجان بە ناوی چیا ڕزگار بە هۆی نەخۆشیەوە شەهید بوو. لە ناو تێکۆشانی ئێمەدا جێگەیەکی زۆر گرنگی هەبوو. به خرۆش و پێشەنگایەتی خۆیەوە، به شداریەکی گرنگی هەم له بزووتنەوەی گەنجان و هەم له تێکۆشانی ئێمەدا بە گشتی نواند. بە حورمەت و ڕێزدارییەوە بەبیری دەێنمەوە. هەروەک ئێوەش ئاماژەتان پێدا، ئەو دیدارەی کە ٢٨ـی ئاب ئەنجامدرا، دیدارێکی زۆر درەنگکەوتوو بوو. درەنگکەوتنی دیدارەکە بەم شێوەیە، بێگومان مامەڵەی دەسەڵاتی ئاکەپە نیشان دەدات. لە بابەتی لەو شێوەیە گرنگدا؛ ڕێبەرێتی بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکی کرد، لە بابەتی دیموکراتیزەکردنی تورکیا و چارەسەریی پرسی کورددا هەنگاوی زۆر گرنگی نا، ئەو هەنگاوانەی نران کەس چاوەڕێی نەدەکرد و بۆ دیموکراتیزەکردن و چارەسەریی پرسی کورد لە تورکیا هیوایەکی ئافراند. لە ژینگەیەکی لەم شێوەیەدا درەنگکەوتنی دیدارەکان بەم شێوەیە بێگومان جێگەی قبووڵکردن نییە. لەبەرئەوەی ڕێبەر ئاپۆ دانوستانکاری سەرەکییە، ڕێبەری گەلی کوردە، نوێنەری پرسی کوردە، نوێنەری دیموکراتیزەکردن تورکیایە. لەبەرئەوەی دیموکراتیزەکردن، بەهۆی چارەسەرنەکردنی پرسی کوردەوە ڕوویداوە. هەربۆیە بابەتی دیموکراتیزەکردن تورکیاش بە نوێنەرایەتیی ڕێبەر ئاپۆ، بە تێکۆشانی ئەو، بە دانوستانەکانی ئەو لەگەڵ دەوڵەتدا دەتوانێت بێتە دی. بێگومان تێکۆشانی دیموکراتیک دەیان ساڵە درێژەی پێ دەدرێت، ئەزموونێکی هەیە. تێکۆشانی ئازادیی گەلی کورد ١٠٠ساڵە درێژەی هەیە، ئەزموونێکی هەیە. ڕێبەر ئاپۆ لەسەر بنەمای هەموو ئەم ئەزموونانە دەیەوێت تورکیا دیموکراتیک بکات و پرسی کورد چارەسەر بکات. لە بابەتێکی هێندە گرنگدا، لە بابەتی پرسە بنەڕەتییەکانی تورکیادا کارەکتەرێکی سەرەکی، دانوستانکارێکی سەرەکیە، لێرەدا ڕاستینەیەکی ڕێبەر ئاپۆ هەیە، کە دەتوانێت ڕۆڵێکی گەورە ببینێت. لە بارودۆخێکی لەم شێوەیەدا دواخستنی دیدارەکە، نیشانەیەکی ئەوەیە کە مامەڵەیەکی جددی لەگەڵ پرۆسەکە ناکرێت. ئێمە بەم شێوەیە لەوە تێدەگەین. هەڵبەتە لە چارەسەریی پرسی کورددا هەڵوێستی ڕێبەر ئاپۆ، لە بابەتی دیموکراتیزەکردنی تورکیادا هەڵوێستی ڕێبەر ئاپۆ، لە بابەتی پرسەکانی تری تورکیادا هەڵوێستی ڕێبەر ئاپۆ و قسەکانی زۆر گرنگن. هەربۆیە پێویستە مانگێک، ١٥ ڕۆژ ڕێبەر ئاپۆ بتوانێت بەردەوام دیدار لەگەڵ لایەنە جیاوازەکاندا بکات، دیدار لەگەڵ لایەنە دیموکراتیکەکاندا بکات، لەگەڵ ڕۆشنبیر، ڕۆژنامەوانان بتوانێت دیدار بکات، پێویستە بتوانێت لەگەڵ سیاسەتمەداران دیدار بکات. لەڕێی ئەم دیدارانەوە بۆ دیموکراتیزەکردنی تورکیا ڕاستترین ڕێگا، ئەو هەنگاوانە بخرێنە ڕوو کە پێویستە بنرێن. لەبەرئەوەی گفتوگۆ و دیدار، ڕێ و ڕێبازەکان بۆ سەرکەوتن دیاریدەکەن. ئەمەش پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بەرەو پێش دەبات. ئەگەر بەڕاستی دەوڵەت، دەسەڵاتی ئاکەپە-مەهەپە دەیەوێت پرسی کورد چارەسەر بێت، ئەوا پێویستە ئەم دیدارانە هێندە دوانەخەن. دواخستنی بە مانای مامەڵەی ناجددی دێت لەگەڵ پرۆسەکە. لە بارودۆخێکی وادا، کە ئەو هەموو کێشەیە لە تورکیا بوونیان هەیە، کێشەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو شێوەیە قووڵبوونەتەوە، لە کات و ساتی لەم شێوەیەدا پێویستە دەستوبرد بکرێت و پلان هەبێت. پێویستە لە کاتی خۆیدا هەنگاوی بەپەلە بنرێن. ئەگەر بەو شێوەیە نەکرێت، ئەوکات ڕووندەبێتەوە کە تێگەیشتنێکی دروست بۆ پرۆسەکە نییە، مامەڵەیەکی دروستی لەگەڵ ئەنجام نادرێت. یاخود هەوڵدەدرێت کە سەرقاڵی دروستبکرێت. واتا کاتەکەی درێژی بکەنەوە. ئاشکرایە، کە کاتی هەر شتێک درێژبکرێتەوە، مەترسیدار دەبێت. دیار نییە کە کات چی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. ئەگەر کێشە لە کاتی خۆیدا چارەسەر نەکرێت، ئەو کێشەیە لەوانەیە دوایی پێ بێت، بڕزێت، لەوانەیە بچێتە قۆناغی جیاوازەوە. لەبەرئەوە چارەسەرکردنی کێشەکان لە کاتی خۆیدا، بەم مەبەستەش پەلەکردن لە دیدارەکان، بە تایبەت ڕێدان بە ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ زۆر زۆر گرنگە. لەمەوبەدوا مامەڵەکردن لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ دەبێتە پێوەری مامەڵەکردن لەگەڵ پرۆسەکە. بەوەوە دەبەسترێتەوە، ئاخۆ دیدارەکان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا زیاددەکەن یان نا. هەروەها گرنگترین شتیش ئەوەیە، کە هەلومەرجەکانی کارکردنی ڕێبەر ئاپۆ هەمواربکرێنەوە و هەنگاوی ڕوون و ئاشکرا بۆ ئازادیی ئەو بنرێت. هەربۆیە لە نزیکەوە چاودێریی پرۆسەکە دەکەین. 

شێخ حیکمەت هیجری، رێبەری رۆحی دروزەکانی سوریا، لە پارێزگای سوەیدا، داوای هەرێمێکى سەربەخۆی کرد و جەختی لەسەر پێویستی ڕێزگرتن لە مافی چارەی خۆنووسین کردەوە. هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە کۆمەڵگەی دروزەکان لە داواکارییەکەی پاشەکشە ناکەن، گرنگ نییە قوربانیدانەکان چەندە. هەروەها رێبەری رۆحی دروزەکان سوپاسی هەردوو سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ و بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلی کرد بۆ پشتگیریکردنیان و داوای کرد کە دەروازەکانی پەڕینەوە بۆ ناو سوەیدا بکرێتەوە. لەوتارێکدا کە لە میانی پێشوازیکردنی لە سەرکردەی نوێی "بزووتنەوەی پیاوانی کەرامەت"، مەزید خەداج پێشکەشی کرد، داوای لە "خەڵکی بەشەرەفی جیهان و گەلانی ئازاد کرد کە لەگەڵ کۆمەڵگەی دروزدا بوەستن بۆ ئەوەی بۆ هەمیشە هەرێمێکی جیا ڕابگەیەنن". هەروەها پێیوابوو کە "پاسەوانی نیشتمانی" کە بەم دواییە لە گروپە چەکدارەکانی دروز پێکهاتووە، "بە گەرەنتی وڵاتانی پەیوەندیدار بەم بابەتە بەرگری لە خاکەکە دەکەن"، وەک خۆی دەڵێت. شێخ حیکمەت هیجری داوای گەڕاندنەوەی ئەو گوند و زەوییە دزراوانەشی بۆ دانیشتوانی ڕەسەنی خۆیان و ئازادکردنی دەستبەجێ و بێ مەرجی سەرجەم ڕفێنراوەکان کرد. نزیکەی دە ڕۆژ لەمەوبەر ناوبراو داوای پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ پێکهێنانی هەرێمێکی جیاواز کرد. پارێزگای سوەیدا لە 13ی تەمموزی رابردوودا بۆ ماوەی هەفتەیەک پێکدادانی قورسی لەنێوان چەکدارانی دروز و عەشایەری ناوچەکەدا بەخۆیەوە بینی و دواتر هێزە ئەمنییەکانی حکومەت دەستوەردانیان کرد. بەپێی خەمڵاندنەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەهۆی ئەو ناکۆکییەوە نزیکەی 200هەزار کەس ئاوارە بوون. لە 19ی تەمموزەوە ئاگربەست لە پارێزگاکەدا راگەیەندراوە. ئەم داواکارییە دروزەکان لەکاتێکدایە  هەفتەی رابردوو ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، جەختی لەسەر یەکپارچەیی خاکی سوریا کردەوە و ئاماژەی بەوەدا کە "هەندێک لایەن پشتیان بە ئیسرائیل بەستووە، بەڵام ناتوانن ئامانجەکانیان بەدیبهێنن"، کە ئاماژەیەک بوو بۆ هەندێک لەو بانگەوازانەی لەلایەن سەرکردە دروزییەکانی سوەیداوە دەکران بۆ سەربەخۆی.

ساڵح موسلیم، ئەندامی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە) ڕایدەگەیەنێت هێشتا نازانین ئەحمەد شەرع ئامادەیە چی ببەخشێتە کورد، ئەو هێشتا سەری لێ شێواوە نازانێت چی بکات، لە لایەک فەرمان لە تورکیا وەردەگرێت، لە لایەکی ترەوە ئەوەی گەلی سوریا لێی دەوێت هێواش هێواش دێتە دی. لەچاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا ساڵح موسلیم، باس لەچەند پرسێکى جیاواز دەکات، لەبەشێکیدا دەڵێت: سەرۆکى حکومەتى سوریا ئەگەر ڕاست بێت لەگەڵ قسەکانیدا، کاتێک هاتە سەر دەسەڵات، خۆی وتی کە دەیەوێت سوریا یەک بێت، هەموو سوریاییەکان پێکەوە بن، بەڵام ئەو پرسی دیموکراسی نەهێنایە ئاراوە. سەبارەت بەوەى تێڕوانینی لایەنە سیاسییەکانی ڕۆژئاوای کوردستان وەک یەکن،  ئەندامی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتی دیموکرات جەختى کردەوە بەڵێ وەک یەکن، وتیشى:  بەکورتی ئێمە سەر بەم وڵاتەین، سەر بە سوریاین، پڕۆژەکەمان سوریا دابەش ناکات، دەمانەوێت چارەسەرەکە لە چوارچێوەی سوریادا بێت. ناوبراو ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات،  ئێمەی کورد هاوبەشین لەم وڵاتەدا، جا لە ئیدارەی خۆسەر بێت یان بە شێوەیەکی تر، ئێمە هاوبەشین لەم وڵاتە، نابێت هیچ شتێک بەبێ ئێمە بکرێت. وتیشى: کەواتە، ئێوە هەڵبژاردن بکەن، ئێمەش تێیداین، ئێوە دەستورێک دادەنێن، حکومەت پێکدەهێنن، ئێمەش تێیداین و  لە هەموو شتێکدا هاوبەشین لەم وڵاتەدا. ئێمە ئەمەمان دەوێت، بۆ ئەوەی بتوانین باس لەوە بکەین کە فۆڕمی ئەو هاوبەشییە چۆن دەبێت. ئێمە پێی دەڵێین ئۆتۆنۆمی دیموکراتیک. ئۆتۆنۆمی دیموکراتیک لە شتی بچووکەوە دەست پێدەکات و دەگاتە فیدرالیزم. لەبەشێکى دیکەى چاوپێکەوتنەکەیدا باس لەپەیوەندى نێوان ئەمریکاو ڕۆژئاواى کوردستان دەکات، ساڵح موسلیم وتى: لە ساڵی ٢٠١٥ەوە پەیوەندیمان لەگەڵ ئەمریکا هەیە، فەڕەنساش لە سەردەمی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە لەگەڵماندایە. بەڵام فەرەنسا لە ئێمە نزیکترە.

سەرۆك وەزیرانی عێراق، وەزارەتی دارایی راسپارد، رۆژی سبەی هەینی و دووسبەی شەممە، فەرمانبەرەكانیان دەوام بكەن بۆ تەواوكردنی رێكارەكانی دابەشكردنی مووچەی خانەنشینان. ئەمڕۆ پێنجشەممە ٤ـی ئەیلولی ٢٠٢٥، ئاژانسی رەسمی هەواڵی عێراق، لە زاری سەرچاوەكی حكومەتەوە بڵاویكردەوە، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، فەرمانبەرانی وەزارەتی دارایی و بانكە حكومییە پەیوەندیدارەكانی راسپاردووە كە سبەی هەینی و دووسبەی شەممە، دەوام بكەن بۆ تەواوكردنی رێكارەكانی دابەشكردنی مووچەی خانەنشینان. دابەشكردنی مووچەی خانەنشینان لە عێراق چەند رۆژێكە دواكەوتووە و ئەمڕۆش وەزارەتی دارایی لە روونكردنەوەیەكدا رەتیكردەوە دواكەوتنی بەهۆی نەبوونی سیولەوە بێت و وتی، دواكەوتنی دابەشكردنی مووچەی خانەنشینان، پەیوەندی بە هۆكاری تەكنیكی و سیستمی خەرجكردن و حەواڵە بانكییەكانەوە هەیەو هیچ پەیوەندییەكی بە سیولەوە نییە. وەزارەتی دارایی دڵنیایی داوە، پارەی پێویست بۆ مووچە دەستەبەر کراوە و لە چوارچێوەی بوودجەی گشتیدا، تیمە هونەرییەکان بە هەماهەنگی لەگەڵ بانکەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بە درێژایی کات لەکاردان بۆ دەستپێکردنی خەرجکردنی مووچە لەماوەی نزیکی داهاتوودا. لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە؛ پارەی پێویست لە خەزێنەی گشتی حکومەت دەستبەرکراوە، ئەوەش کە رویداوە دواکەوتنێکە پەیوەندی بە پڕۆسەی ئاڵوگۆڕی نێوان بانکەکان و سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنییەوە هەیە و بووەتە هۆی دواکەوتنی خەرجکردنەکە. وەزارەتی دارایی پابەندیی تەواوەتی بە خەرجکردنی مووچە بەشێوەیەکی رێکوپێک لە مانگەکانی داهاتوو دووپات دەکاتەوە لە رێگەی  سیستمی پارەدان و هەمانگی لەگەڵ دامەزراوە داراییە پەوەندیدارەکان. هەموو هەوڵەکانیش رەتدەکاتەوە، کە بابەتی دواکەوتنی خەرجکردنی مووچە بۆ بانگەشەی سیاسی و وەک بەشێک لە بانگەشەی پێشوەختەی هەڵبژاردن بەکاربهێنرێت و رایدەگەیەنێت: کاری وەزارەتی دارایی، کارگێڕیی و پیشەییە بەپێی بودجە و یاسا بەرکارەکان، بەبێ رەچاوکردنی لایەنی سیاسی.  ئەو راگەیەندراوە لە کاتێکدایە، مووچەی خانەنشینانی عێراق بۆ مانگی ئەیلول تەنها چوار رۆژ دواکەوتووە، بەپێی رێکارەکانی حکومەتی فیدراڵی سەرجەم خانەنیشنانی سەربازی و شارستانی سەرەتای هەموو مانگێک مووچەکانیان لە رێگەی سیستمی بانکییەوە وەردەگرن و پێشوەختە دەچێتە سەر ئەژمارەکانیان.

وەزارەتی بەرگری تورکیا ڕۆژی پێنجشەممە هۆشدارییەکى دایە هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)و داوای لێکردوون بچنە ناو سوپای نوێى سوریا و دەستبەرداری هەر ڕەفتارێک بن کە هەڕەشە لە یەکڕیزی وڵاتەکە بکات. لەبەشێکى بەیاننامەکەى وەزارەتى بەرگرى توركیا ئەوەخراوەتەڕوو بەردەوام دەبین لە چاودێری ئاستی پابەندبوونی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) بە بەڵێنەكانییەوە، لەكاتی پێویستدا هەموو شێوەیەكی پاڵپشتی پێشكەشی سوریا دەكەین، لەپێناو ئاسایش و سەقامگیریی ئەو وڵاتەدا.  هەروەها دەشلێن: پێویستە (هەسەدە) تێكەڵ بە سوپای سوریا ببێت و دەست لە هەر كارو كردەوەیەك هەڵگرێت كە یەكێتیی سوریا تێكبدات، پابەندنەبوونی (هەسەدە) بە چەكدانان و تێكەڵبوونی بە دەوڵەتی سوریا، هەڕەشەیە بۆسەر یەكێتیی سوریاو ئاسایشی نەتەوەیی توركیا. وەزارەتی بەرگریی تورکیا ئاشکرای کرد، سوپای تورکیا لە ئۆپەراسیۆنەکانیدا لە تل ڕەفەعت و منبج لە باکووری سووریا، 580 کیلۆمەتر تۆنێلی هێزەکانی سووریای دیموکرات(هەسەدە)ـی وێران کردووە کە بۆ چالاکیی خۆیان بەکاریان هێناوە. لە 10ی ئازارى ئەمساڵدا، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا و مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ڕێککەوتنێکیان واژۆکرد بۆ یەکخستنی دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بۆ ئیدارەی دەوڵەت، لەوانە دەروازە سنوورییەکان و فڕۆکەخانە و کێڵگە نەوتی و گازییەکان. ڕێککەوتنەکە یەکپارچەیی خاکی وڵاتەکەی دووپات کردەوە و دابەشکردنی ڕەتکردەوە.

کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە فراکسیۆنی یەکێتی لە لێدوانێکدا رایگەیاند، تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق لە کۆتا کۆبوونەوەدا بە راشکاوی وتوویەتی "من مووچە بە گۆترە نانێرم، هەموو شتێک بە نوسراوی ئەنجوومەنی وەزیران دەوێت،چونکە نامەوێت لە داهاتوودا توشی بەرپرسیارێتی یاسایی ببمەوە". ئاماژەی بەوەکردووە، "مووچەی مانگی 10 و 11 و 12 دەکەوێتە دوای هەڵبژاردن، کە ئەگەری هەیە مووچەی ئەو سێ مانگە بکەوێتە مەترسییەوە و رەنگە بکەوێتە ساڵی داهاتوو، عێراق خۆی کێشەی دارایی هەیە و ناتوانێت لە ماوەی چوار مانگدا مووچەی شەش مانگ بنێرێت" سەبارەت بە مووچەی مانگی حەوت کاروان یاروەیس دەڵێت "ئەگەر رێککەوتن نەکرێت مووچەی مانگی حەوتیش  نایەت، سودانی وتوویەتی مووچەی مانگی شەش ئاخر مووچەیە، بەبێ رێککەوتنیش یەک مووچەی تر نانێرم ئەگەر رێکنەکەوتین ئەوا دەدرێتە دادگای فیدراڵی و ئەو یەکلایی دەکاتەوە". لەلایەکى دیکەوە، ئەمڕۆ پێنج شەممە کۆبوونەوەی شاندی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ شاندی وەزارەتی دارایی فیدراڵ بەڕێوەچوو کۆبوونەوەکە لە میوانخانەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بووەو گفتوگۆ لەسەر بابەتی داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان کراوە، بەڵام تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق لە کۆبوونەوەکەدا بەشدار نەبووە. شاندەکەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە هەر یەک لە ئومێد سەباح، سەرۆکی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیران و ئامانج ڕەحیم سکرتیری ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، کۆڤان تەحسین، بەڕێوەبەری گشتیی ژمێرکاری و سێ بەڕێوەبەری گشتیی دیکەی وەزارەتی دارایی هەرێم پێکهاتبوون. ئێوارەی دوێنێ چوارشەممە، تیمی تەکنیکی هەرێمی کوردستان بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی داهاتی نانەوتی و مووچەی مانگی حەوتی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان چوونەوە بەغدا. ئەمە لەکاتێکدایە ڕۆژی دووشەممە، 1ـی ئەیلوولی 2025، مووچەی مانگی حوزەیران 'شەش'ـی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەلایەن بەغداوە ڕەوانەی سەر هەژماری وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان کرا، هاوکات لە هەمان ڕۆژدا، لیستی مووچە لەلایەن وەزارەتی دارایی بڵاوکرایەوە و مووچەی مووچەخۆران لە ڕێگەی هەژماری منەوە دابەشکرا.

وێنەکانی ئەم دواییەی مانگی دەستکردەکان ئاشکرای دەکەن کە ئێران لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا زۆربەی کەرەستەی ساردکەرەوەی لە دوو بینای هەواگۆڕکێ و تەندروستی لە دامەزراوەی پیتاندنی سووتەمەنی ئەتۆمی نەتەنز لابردووەو گواستویەتیەوە بۆ شوێنێکى دیکە. دەیڤید ئۆلبرایت، سەرۆکی پەیمانگای زانست و ئاسایشی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند، ئامانجی ئەم هەنگاوە کەمکردنەوەی مەترسی لەناوبردنی ئەو ئامێرە گرنگانە لە ئەگەری هێرشی ئاسمانی زیاتردا، بەتایبەتی کە لە ئێستادا بەهۆی پچڕانی کارەبا و خراپی کارکردنی دامەزراوەی سەنتەرفیوجەوە، کە بەهۆی هێرشەکانی سەردەمی بەناو "جەنگی 12 ڕۆژە" دژی ئیسرائیل و ئەمەریکا دروستبووە. ئۆلبرایت کە وەک یەکێک لە شارەزایانی پێشەنگ لە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران دادەنرێت، وتی پێدەچێت تاران داخستنی کاتی ئەو دامەزراوەیە بقۆزێتەوە بۆ ئەوەی کەرەستەی گرنگ لە هێرشە ئاسمانییەکانی داهاتوو بپارێزێت، ئەمەش هەنگاوێکە کە ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ ئامادەکارییەکان بۆ هێرشێکی نوێی ئیسرائیل، بەپێی وتەی دەیڤید ئۆلبرایت، شارەزای ئەتۆمی ئەمریکی، سەرۆکی ئینستیتیوتی زانست و ئاسایشی نێودەوڵەتی. دامەزراوەی نەتەنز - یەکێک لە شوێنە سەرەکییەکانی پیتاندنی ئێران - پێشتر لە مانگی حوزەیران لە هێرشێکی هاوبەشی ئیسرائیل و ئەمریکادا کرایە ئامانج کە زیانێکی بەرچاوی لێکەوتەوە. شرۆڤەکاران هۆشداری دەدەن کە دوایین پێشهاتەکان ڕەنگدانەوەی هەوڵەکانی تارانە بۆ پاراستنی ژێرخانی ئەتۆمی وڵاتەکەی لە بەرامبەر هێرشە نوێبووەکان. لەم چوارچێوەیەدا، ڕافائیل گرۆسی، بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی دووپاتی کردەوە کە ئێران هێشتا خاوەنی توانای بەرهەمهێنانی سەنتەرفیوجی سەرەکییە کە لە پرۆسەی پیتاندنی ماددە تیشکدەرەکاندا بەکاردەهێنرێت. گرۆسی دەڵێت: هەمووان هاوڕان لەسەر ئەوەی توانای بەرهەمهێنانی سەنتەرفیوجی زیاتر تاڕادەیەکی زۆر لەوێیە، گرۆسی جەختی لەسەر پێویستی پشتڕاستکردنەوەی بوونی مادەی پیتێنراو لە ئێران کردەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، پێموایە ڕێککەوتنی گشتی هەیە لەسەر ئەوەی کە کەرەستەکان هێشتا لە ئێرانن، بەڵام بێگومان بوونی ئەوان پێویستی بە پشتڕاستکردنەوە هەیە، ڕەنگە هەندێکیان ون بووبن، ڕێگەی تەکنیکیش هەیە بۆ دیاریکردنی ئەوە، بۆیە ئەوە ئەوەیە کە چاوەڕێی دەکەین. دانوستانە ئەتۆمییەکانی نێوان تاران و واشنتۆن لە ناوەڕاستی مانگی حوزەیران وەستان، ئەوەش دوای هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، کە ئەمریکا بەشداریی کرد لە ئەنجامدانی هێرشەکان بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران.