سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕۆژی چوارشەممە داوای لە گرووپی فەلەستینی حەماس کرد دەستبەجێ ئەو بارمتە ئازاد بکات کە لە غەززە دەستبەسەر کراون و هۆشداریشی دا کە "شتەکان بە خێرایی دەگۆڕدرێن". لەپەرەى تایبەتى خۆى لەتۆڕى کۆمەڵایەتى تروس دۆناڵد ترامپ سەرۆکى ئەمریکا نووسیویەتی: "بە حەماس بڵێن یەکسەر هەر ٢٠ بارمتکراوەکە ئازادبکات و بیدانداتەوە بە ئیسرائیل (نەک ٢ یان ٥ یان ٧!)، شتەکان بە خێرایی دەگۆڕدرێن، ئەگەر بارمتەکان ئازادبکرێن بەیەکجار شەڕ کۆتایی دێت!. ساڵێک و 11 مانگ بەسەر دەستپێکی جەنگی غەززە تێپەڕیوە، دوای هێرشەکەی حەماس لە 7ـی ئۆکتۆبەری 2023، ئێستا بەشێکی زۆری ئەو ناوچەیەی فەلەستین بووەتە داروپەردوو و زۆربەی دانیشتووانەکەشی چەند جارێک ئاوارەبوون. سەرۆکى ئەمریکا وردەکاری زیاتری نەخستەڕوو کە ئەگەر بارمتەکان ئازاد بکرێن چ ڕێوشوێنێک دەگرێتەبەر، ئەمەش لەکاتێکدایە سوپای ئیسرائیل داوای لە سەربازە یەدەگەکانی کرد، وەڵامی فەرمانەکان بۆ چوونە ریزی سوپا بدەنەوە و خۆیان بۆ چوونە بەرەکانی جەنگ ئامادە بکەن، ئەوەش پێش هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر شاری غەززە دێت.   سەرەڕای گوشاری نێوخۆیی و نێودەوڵەتی لەسەر ئیسرائیل بۆئەوەی کۆتایی بە جەنگی غەززە بهێنێت، سوپای ئیسرائیل ئامادەکاری بۆ کۆنترۆڵکردنی شاری غەززە دەکات. دوای هێرشی سنووربەزاندنی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣، نزیکەی ٢٥٠ بارمتە بردرانە غەززە. تەلئەبیب مەزەندە دەکات کە ٤٨ بارمتەی ئیسرائیلی هێشتا لە غەززە هەن کە ٢٠ کەسیان لە ژیاندا ماون. لەلایەکی دیکەوە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن زیاتر لە ١٠ هەزار و ٨٠٠ فەلەستینی لە زیندانەکانی ئیسرائیل لە ژێر ئەشکەنجە و برسێتی و پشتگوێخستنی پزیشکی ڕاگیراون. ئیسرائیل لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣ەوە نزیکەی ٦٤ هەزار فەلەستینی لە غەززە کوشتووە، ئەو هەڵمەتە سەربازییە ئەو ناوچەیەی وێران کردووە کە ڕووبەڕووی برسێتی بووەتەوە. مانگی نۆڤەمبەری ساڵی ڕابردوو، دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان، فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و یۆئاڤ گالانت، وەزیری بەرگری پێشووی ئیسرائیل، بە تاوانی تاوانەکانی جەنگ و تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی لە غەززە دەرکرد. هەروەها ئیسرائیل لە دادگای نێودەوڵەتی ڕووبەڕووی دۆسیەی جینۆساید دەبێتەوە بەهۆی شەڕی دژی ئەو ناوچەیە. هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ ئاگربەست لە دوای ئەوەی ئیسرائیل ئاگربەستی لە مانگی ئازاردا شکاند، تا ئێستا شکستی هێناوە.

دەسەڵاتی پەخشی ئیسرائیل ڕایگەیاندووە، ئۆپەراسیۆنە سەربازییە چاوەڕوانکراوەکەی ئیسرائیل بۆ داگیرکردنی شاری غەززە دەتوانێت لە نێوان ٢٠ بۆ ٢٥ ملیار شیکڵ (٥.٩-٧.٣ ملیار دۆلار) تێبچێت. ئاژانسەکە ڕۆژی چوارشەممە ئاماژەی بەوەشکردووە، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی و وەزارەتی دارایی تاوتوێی پێویستی زیادکردنی بودجەی بەرگرییان لەژێر ڕۆشنایی ئۆپەراسیۆنەکەدا کردووە، ئەوەش لەکاتێکدایە کە چاوەڕوانی ئەوە دەکرێت حکومەت هەموارکردنەکان پەسەند بکات کە بڕینی بودجە بۆ وەزارەتەکانی دیکە لەخۆبگرێت لە بەرژەوەندی وەزارەتی بەرگری. ئەو ڕوونیکردەوە کە سوپای ئیسرائیل گەورەترین وەجبەی سەربازانی یەدەگی لە سەرەتای جەنگەوە کۆکردۆتەوە کە ٣٥ هەزاریان تێپەڕاندووە، ئەمەش وەک ئامادەکارییەک بۆ ئۆپەراسیۆنی "ئۆتۆمبێلی زرێپۆشی گیدۆن ٢". پێشبینی دەکرا لە هەفتەکانی داهاتوودا نزیکەی ٢٥ هەزار سەربازی دیکە پەیوەندییان پێوە بکەن و کۆی ژمارەی سەربازانی یەدەگ بگاتە ٦٠ هەزار سەرباز. خەمڵاندنەکان باس لەوە دەکەن کە سوپای ئیسرائیل لە ماوەی نزیکەی سێ هەفتەدا ئامادە دەبێت بۆ دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنەکە، ئەمەش دوای ماوەیەکی کورتی مەشقکردن بۆ هێزە یەدەگەکان و ماوەی پشوودان بۆ یەکە ئاساییەکان.  ئۆپەراسیۆنەکە بە گەمارۆدانی قۆناغ بە قۆناغی شارەکە دەستپێدەکات، دواتر مانۆڕی شەڕ لەناو شارەکەدا دەکرێت، کە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل- کە لەلایەن دادپەروەری نێودەوڵەتییەوە دەخوازرێت- وەک دوا قەڵای بزووتنەوەی خۆڕاگری ئیسلامی ( حەماس ) وەسفی کردووە. دەسەڵاتەکە پشتڕاستی کردەوە کە کاتی هێرشە زەمینییەکە پەیوەندی بە چۆڵکردنی بەرفراوانی دانیشتوانی غەززەوە هەیە کە ژمارەیان نزیکەی ٨٠٠ هەزار کەسە، کە تا ئێستا تەنها ١٠ هەزار کەسیان جێهێشتووە. لە زاری بەرپرسانی ئەمنییەوە ئاماژەیان بەوە کردووە، چۆڵکردنی بەرفراوان دەست پێناکات تا ئەو کاتەی شارەکە گەمارۆ نەدرێت و هێرشەکان چڕتر بکرێنەوە و بارهەڵگرەکانی فریاگوزاری سنووردار نەکرێن بۆ چوونە ژوورەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، بڕیاری وەرگرتنی هێزە یەدەگەکان لەکاتێکدایە کە ناکۆکی نێوان سەرکردایەتی سیاسی و سەرکردەکانی دامەزراوە ئەمنییەکان بووە، کە هەندێکیان لەگەڵ گرێبەستی ئاڵوگۆڕی زیندانییەکاندان نەک ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی بەرفراوان. بەگوێرەی کۆمسیۆنەکە، سوپای داگیرکەر بەنیازە زۆربەی لیواکانی لە ئۆپەراسیۆنەکەدا بەشدار بکات، جگە لە لیوای پەرەشوتوان کە لە کەرتی ڕۆژئاوا دەمێنێتەوە ، هاوکات سەربازە یەدەگەکان کۆنتڕۆڵی سنوورەکانی لەگەڵ کەرتی غەززە دەگرنە ئەستۆ. لە 18ی ئابدا، حەماس ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر پێشنیارێکی نێوەندگران بۆ ئاگربەستی بەشەکی و ئاڵوگۆڕی زیندانییەکان، بەڵام ئیسرائیل بە فەرمی وەڵامی نەدایەوە، سەرەڕای ئەوەی هاوشێوەی پێشنیارێکی پێشوو بوو کە لەلایەن تەلئەبیبەوە پەسەندکرابوو . بەڵکو ناتانیاهۆ بە بیانووی ئازادکردنی دیلەکان و تێکشکاندنی بزووتنەوەکە پاڵ بە لەشکرکێشی غەززە دەنێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە نەیاران و بەرپرسانی پێشوو و تەنانەت سەربازیش گومانیان هەیە، کە ئەو ئۆپەراسیۆنە بە مەترسی بۆ سەر ژیانی زیندانییەکان دەزانن.

پەروین  بوڵدان، ئەندامی شاندی ئیمراڵی و پارتی دیموکراتی گەلان - دەم پارتی رایگەیاند، عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە لە کۆبوونەوەیەکدا پێی گوتوون، "رۆژئاوا بۆ من هێڵی سوورە و ئەوێ بۆ من جیاوازە." جەختی لەوەش کردەوە، ئۆجەلان جگە لەمە، هیچ هەڵسەنگاندنێکی دیکەی لەبارەی رۆژئاوای کوردستان و سووریا لەگەڵ ئەوان نەکردووە، ئەم بابەتەی لەگەڵ شاندی دەوڵەتدا گفتوگۆ کردووە. ئەندامی شاندی ئیمڕاڵی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) پەروین بوڵدان لە بەشداری بەرنامەیەکی (ژن تیڤی)یدا هەڵسەنگاندنی لەبارەی پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک و دوایین دیداری لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کرد. پەروین بوڵدان بە یادکردنەوەی ئەندامی شاندی ئیمرالی سری سورەییا ئۆندەر دەستی بە قسەکانی کرد و وتی: "خەباتێکی زۆری بۆ ئاشتی لە تورکیا کرد و ئەو خەباتەی لەبیر ناکرێت." پەروین بوڵدان ڕایگەیاند، جیاوازییەکی بەرچاو هەیە لە نێوان پڕۆسەی ساڵی ٢٠١٥ و ئەو دۆخەی ئێستا هەیە، ئاماژەی بەوەدا، پشتگیری سەرۆکی گشتی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی بۆ پڕۆسەکە پێشکەوتنێکی گرنگە و وتیشی: "باخچەلی کە لە ڕابردوو دژی پڕۆسەکە وەستابوو، ئەمڕۆ بووەتە یەکێک لەو کەسانەی کە ڕێگای بۆ پرۆسەکە خۆشکردووە." پەروین بوڵدان ئاماژەی بەوەدا کە پێش بانگەوازەکەی باخچەلی هیچ پەیوەندییەک لە نێوان دەوڵەت و ڕێبەر ئاپۆدا نەبووە و بەردەوام بوو: "دوای ئەوەی باخچەلی لە یەکی تشرینی یەکەمدا هاتە لای دەم پارتی و تەوقەیان کرد و هەروەها لێدوانەکانی دوای ئەوە، ئاماژەن بۆ  پڕۆسەیەکی نوێ لەسەر ڕێگای ئاشتی." پەروین بوڵدان وتیشی، ڕێبەر ئاپۆ هەڵوێستی باخچەلی بە "عەقڵی دەوڵەت کەوتە کار" ناوبرد و ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر تورکیا ئاشتی ناوخۆیی بەدەست بهێنێت، دەتوانێت ببێتە وڵاتێکی نموونەیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. لەبارەی هەڵوێست و بۆچوونی ئۆجەلان لەسەر رۆژئاڤای کوردستان، بوڵدان گوتی، "لەگەڵ ئێمەدا، واتە لەگەڵ شاندی دەم پارتی، تەنیا باسی سیاسەتی تورکیای کرد، بەڵام چەند جارێک گوتوویەتی: 'سووریا و رۆژئاوا هێڵی سووری منن. بۆ من ئەوێ جیاوازە.' واتە چەند جارێک لەسەر سووریا ئەمەی خستووەتەڕوو؛ بەڵام جگە لەوە، لەبارەی سووریا و رۆژئاوا هیچ هەڵسەنگاندنێکی دیکەی لەگەڵ ئێمە نەکردووە. ئەو ئاماژەی بەوە کرد، بە گشتی ئەمەی لەگەڵ شاندی دەوڵەتدا تاوتوێ کردووە و کێشەکەی لەوێ گفتوگۆ کردووە و گوتوویەتی ئەگەر دەرفەت دروست ببێت زەمینە بڕەخسێنرێت، دانوستاندن لەو بارەیەوە بە گرنگ دەزانێت."   ئەو ئەندامەی شاندی دەم پارتی ئاماژەی بەوە دا، ئۆجەلان چەند جارێک جەختی کردووەتەوە کە دانوستاندن لەگەڵ رۆژئاوا گرنگە و گوتی، "ئەو ئاماژەی بەوە کرد، دەیەوێت لەگەڵیان گفتوگۆ بکات کە لەم بابەتەدا چ ڕێگەیەک پێویستە بگیرێتەبەر و چ بڕیارێک پێویستە بدرێت. ئەمە هێشتا بەدی نەهاتووە، بەڵام ئێمە پێشبینی دەکەین ئەگەر لە پرۆسەکەدا پێشکەوتن دروست ببێت و دەرفەت فەراهەم بکرێن و لەگەڵ بەرپرسانی رۆژئاوا پەیوەندی و کۆبوونەوە دروست ببن، من پێموایە ئەم بابەتە بە ئاسانی چارەسەر دەکرێت." سێ چەمکی سەرەکی لە دوایین دیداردا پەروین بوڵدان ئاماژەی بەوەدا کە ڕێبەر ئاپۆ لە دوایین کۆبوونەوەدا لەسەر سێ چەمکی سەرەکی وەستاوە و وتویەتی: "بۆ نموونە، ئێمە دەتوانین کێشەکانی کۆمەڵگەی دیموکراتیک، ئاشتی و ئەنتیگراسیۆن وەک پاکێجێک ببینین. ئەگەر مرۆڤ دابەشیان بکات بۆ چەند بەشێک و بە جیا مامەڵەیان لەگەڵ بکات، ئەوا هەڵە و نادروست دەبێت، لەسەر گرنگی هەنگاوە خێراکان وەستاوە کە بەیەکەوە ئەنتیگراسیۆن بەدەست دەهێنن، من ئەمە بەم شێوەیە ڕوون دەکەمەوە، ئێستا کۆمیسیۆنێک پێکهێنراوە، ئەم کۆمیسیۆنە دەستی بە کارەکانی کردووە و ئامانجی ئەوە بووە کە دەستبەجێ یاسا دەربکات، چونکە ئەنتیگراسیۆن شتێک نییە کە بەبێ یاسا بەدی بێت، ئێمە دەتوانین باسی ئاشتی بکەین، باسی دیموکراسی بکەین، بێگومان دەتوانین باسی نادادپەروەری و نایاسایی لە تورکیا بکەین و یاسای گونجاو لەگەڵ ئەوەدا دەربکەین، ئەم بابەتانە تاوتوێ بکەین و باسیان بکەین، بەڵام ئەنتیگراسیۆن شتێکی تەواو جیاوازە، چونکە ئەمڕۆ لە چیاکاندا هەزاران کەس هەن کە چەکیان پێیە، ڕێوڕەسمێکی سیمبولی لەناوبردنی چەکەکان بەڕێوەچوو، پەکەکە خۆی هەڵوەشاندەوە، بەڵام هێشتا ئەوانەی چەکیان پێیە ماون، ئێستا پێویستە ئەو ڕێگرییەی لەبەردەم ئەوانەی چەکەکانیان پێیە نەهێڵدرێت بۆ ئەوەی بتوانن بگەڕێنەوە تورکیا و بتوانن بەشداری سیاسەتی دیموکراتیک بکەن، ئەمەش بە یاسا کە لە لایەن کۆمسیۆنەکە پەسەند دەکرێت ئەنجام دەدرێت." زۆر گرنگە کۆمیسیۆنەکە لەگەڵ ئۆجالاندا کۆبێتەوە پەروین بوڵدان ئاماژەی بەوەدا کە زۆر گرنگە کۆمیسیۆنەکەی پەرلەمان چاوپێکەوتن لەگەڵ ئۆجەلاندا بکات و وتی: "ئێمە ناڵێین هەموو کۆمیسیۆنەکە بچێت، ناڵێین هەموو ئەندامان بە یەکەوە بڕۆن، بەڕێز ئۆجالان داوای ئەوەی نەکردووە، وا بیر دەکەینەوە کە نوێنەرێک لە هەر گروپێکیش بچێت بەسە، کەسێک لە  ئاکەپە، کەسێک لە مەهەپە، کەسێک لە جەهەپە، کەسێک لە یەنی یۆڵ، کەسێک لە دەم پارتی، شاندێکی نوێنەرایەتی بۆ نموونە لە ٥-٦ کەس یان ٦-٧ کەس پێکبێن بچنە ئیمڕاڵی و وەک شاندی کۆمیسیۆنەکە چاوپێکەوتنی لەگەڵدا بکەن، ئەمە پڕۆسەکە خێراتر دەکات و بەشدارییەکی ئەرێنی دەکات و زەمینە بۆ پێشخستنی پڕۆسەکە ئامادە دەکات، لە ڕاستیدا ئیرادە بە گشتی لە دەوڵەتدا هەیە، هەوڵەکانی بەڕێز نوعمان کورتولموش زۆر بەنرخن، لێدوان و هەڵسەنگاندنەکانی بەشدارییەکانی لە لێژنەکەدا، جگە لە ڕێگری لە زمانی کوردی گرنگن، ڕێگری لە زمانی کوردی شتێکی جیاوازە، خۆزگە وانەبوایە، دەبوو ڕێگە بدرایە دایکێکمان لەوێ بە کوردی قسە بکات، دەتوانرا وەرگێڕێک لەوێ هەبێت، هاوڕێیانمان دەیانتوانی لەوێ وەرگێڕی بکەن، ڕێگە نەدان بەمە بە بڕوای من بۆ کۆمیسیۆنەکە بوو بە عەیبە، شتێکی ڕاست نەبوو." پەروین بوڵدان ڕێگری کۆمیسیۆنەکەی پەرلەمانی لە زمانی کوردی هەڵسەنگاند و وتی: "ڕاستییەکەی ئەوەیە کە گەل کاردانەوەی لێژنەکەی بۆ پرسی کورد، نزیکبوونەوەیان لە زمانی دایک زۆر بە فراوانی پێشوازیی لێکرد و کاردانەوەیان نیشاندا، دەتوانرا لە ڕێگەی وەرگێڕێک ڕێگە بە دایکانمان بدرێت بە کوردی قسە بکەن، تەنانەت مەرال دانش بەشتاشیش وتبووی من دەتوانم وەرگێڕی بکەم، ڕێگەیان بەمەش نەدا، بەڕێز ئۆجالان سەرنجی نەخستە سەر ئەم بابەتە بەڵام بە گشتی دیدارێکی زۆر درێژمان سەبارەت بە ئەرک و قورسی کارکردنی کۆمیسیۆنەکە لە بابەتی دەرچواندنی یاسادا ئەنجامدا، بەڵام چاوەڕوانییەکی گەورە هەیە لە لایەن  گەلی کوردەوە، هەموو کەس چاوەڕوانیی هەیە، گەلەکەمان دەتوانێت بڵێت کە سەبارەت بە کورد، ناسنامەمان، کەلتوورمان، بابەتی سەرەکی چارەسەرکردنی پرسی کورد چی دەبێت، زمانی گەلی کورد، ناسنامەی گەلی کورد، کەلتووری گەلی کورد، سەبارەت بە هەموو ئەم بابەتانە، کۆمیسیۆنەکە ئەو کارانە بکات کە دەکەوێتە سەر شانی، بەڵام کۆمیسیۆنەکە ئەرکێکی جیاوازی هەیە، من هەوڵمدا باسی ئەمە بکەم، هەندێک جار بە تەواوی لە کارەکانی کۆمیسیۆنەکە تێناگەین، ئێستا ئەم کۆمیسیۆنە کۆمیسیۆنی چارەسەرکردنی پرسی کورد نیە، بۆ نموونە یاسا دیموکراتیکەکان سەیر بکەن، کاتێک دەوترێت یاسا دیموکراتیکەکان بەڕێز ئۆجەلان ئەمە وەک چارەسەری پرسی کورد نابینێت، بۆ نموونە ئێمە دەڵێین کۆمەڵگای دیموکراتیک، یاساکانی کۆمەڵگای دیموکراتیک، دەبێت ئەمە بگۆڕێت بۆ زەمینەیەک کە ڕێکخراوی کۆمەڵگای مەدەنی لە زەمینەیەکی یاساییدا کاربکات و لەم زەمینە یاساییەدا بتوانین لە ساڵانی داهاتوودا گفتوگۆ بکەین، یاسا نوێکان دەرچوێنین. بابەتی دیموکراتیکبوونی تورکیا  چووەتە قۆناغێکی نوێ کە ئێمە پێی دەڵێین کۆمەڵگەی دیموکراتیکی و ئەم کۆمەڵگەیە لە زەمینەیەکی یاساییدا جێگیر دەکرێت و لەناو ئەمەشدا پێناسەیەک بۆ ئەرکەکان دەکرێت و هەنگاو دەنرێت، ئێستا هەنگاو بە هەنگاو دەچێتە پێشەوە، بەڕێز ئۆجالان باسی لەوەکرد یەکتر بینین کۆتایی دێت،  تەکتیکی یه‌که‌م کۆتایی هات، ئێستا کاتی تەکتیکی دووەمە، تەکتیکی یه‌که‌م چەکدانانی پەکەکە، خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە، پێکهێنانی کۆمیسیۆنەکە و هتد بوو، ئێستا قۆناغی دووەم، تەکتیکی دووەمە. ئەمە چییە؟ یاساکان دەردەچن، ئەنتیگراسیۆن دەست پێدەکات، یاسای دیموکراتیکبوون و یاسای ئازادییەکان دەردەچوێنرێن، بێگومان بەمەش گفتوگۆی نوێ درووست دەبێت، بۆیە ناکرێت مرۆڤ هەمووی پێکەوە ئەنجام بدات، هەمووی لە یەک جاردا چارەسەر بکات". ئەندامی شاندی ئیمرالی دەم پارتی  پەروین بوڵدان باسی دیداری خۆی لەگەڵ دەوڵەت باخچەلی کرد کە دوای ڕێوڕەسمی لەناوبردنی چەکەکان ئەنجامیداوە، پەروین بوڵدان ڕایگەیاند کە باخچەلی ڕێوڕەسمەکەی بە "شکۆدار و ڕێکوپێک" بینی، و نیگەرانی خۆشی دەربڕی کە ئەوانەی چەکەکانیان دانا نەیانتوانی لە هەمان ڕۆژدا بگەرێنەوە تورکیا. بوڵدان ئەم دۆخەی بە "نەبوونی بنەمایەکی یاسایی و دادپەروەری" بەستەوە و وتی: "ئەگەر زەمینەیەک ئامادەکرایە ئەوا ئەمە دەکرا، بەڵام لە وڵاتێکدا کە هیچ گەرەنتییەک نییە، بەرەوپێشچونێکی وا ڕووی نەدا، ئەگەر چاکسازی یاسایی بکرێت، دەتوانرێت بنەمایەک بۆ بەشداریکردن لە سیاسەتی دیموکراتیک ئامادە بکرێت." بوڵدان وتیشی، کە پێشکەوتنی پڕۆسەکە پەیوەستە بەو یاسا و بڕیاڕانەی کە لە کۆمیسیۆنەکەوە دەردەکرێت. پەروین بوڵدان ڕایگەیاند کە دەبێت ناو و کاری کۆمیسیۆنەکەی پەرلەمان بە جیا گفتوگۆی لەسەر بکرێت و وتی: "تێکەڵییەک هەیە، هەندێک کەس وا بیر دەکەنەوە کە ئەم کۆمیسیۆنە کێشەی کورد چارەسەر دەکات یان ئەم کۆمیسیۆنە هەموو یاساکان دەردەکات، ئەمە ڕاست نییە، ئێستا ئەم کۆمیسیۆنە بۆ مەبەستێکی تایبەت دامەزراوە، بۆچی دامەزراوە؟ پەیوەندیدار بە چارەسەری کێشەی کورد دەبێت پەکەکە خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، چەکەکانی دابنێت و بۆ بابەتی ئەنتیگراسیۆن پێویستە هەندێک یاسا دەربکرێن و هەمواربکرێنەوە، کۆمیسیۆنەکە بۆ ئەم مەبەستە دامەزراوە، من پێم وایە زۆر بە بەهایە، چونکە لە مێژووی تورکیادا بۆ یەکەمجارە کۆمیسیۆنێک  پەیوەندیدار بە کێشەی کورد دادەمەزرێت، بەڵام سەیری بکەن من ناڵێم پەیوەندیدار بە چارەسەری کێشەی کورد، دەڵێم پەیوەندیدار بە  کێشەی کورد  کۆمیسیۆنێک پێکهێنرا. ئەو کۆمیسیۆنەی  کە لە ساڵی ٢٠١٥ دامەزرا، جەهەپە و مەهەپە و زۆر پارتی تر ئەندامیان نەبوو، بەڵام ئێستا لەم کۆمیسیۆنەدا نوێنەرایەتی هەموو پارتەکان، هەموو فراکسیۆنەکان هەیە، لەم ڕووەوە زۆر بە بەهایە، تەنانەت پارتە سیاسییە بێ فراکسیۆنەکانیش نوێنەرایەتییان هەیە، بەڵام کۆمیسیۆنەکە کەمێک بە قورسی کار دەکات، بە بڕوای من کارەکانی خاون، زیاتر بۆتە کۆمیسیۆنێک کە کاتەکانی زیاتر بۆ گوێگرتن بەسەر دەبات، ئەمە شتێکی ڕاست نییە، بە بڕوای من ئەمە هەڵەیە، دەبێت بە خێرایی گوێگرتن کۆتایی پێبێت، بێگومان گوێگرتنەکان بە نرخ بوون، بۆ نموونە شەهید، کەمئەندامانی جەنگ، دایکانی شەممە، دایکانی ئاشتی و ئەو کەسانەی کە ساڵانێکی زۆرە لە تورکیادا ئازاریان چەشتووە، ئەوانەی ستەمیان لێکراوە و داوای دادپەروەری و ڕاستی دەکەن و پارێزەرانیش گوێیان لێگیرا، ئەمە گرنگە بەڵام گۆڕینی کۆمیسیۆنەکە کە بە هەفتە و مانگ گوێ دەگرێت کۆمیسیۆنەکە سەرقاڵ و گیرۆدە دەکات". ڕێبەر ئاپۆ: زۆر شت هەیە کە بە کۆمیسیۆنەکەی بڵێم ئەندامی شاندی ئیمرالی پەروین بوڵدان ئاماژەی بەوەدا کە پێویستە کۆمیسیۆنەکەی پەرلەمان چاوپێکەوتن لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا بکات و سەبارەت بە گفتوگۆکانی ئەم بابەتە لە دوایین دیداردا وتی: "ئێستا گرنگە کۆمیسیۆنەکە بچێتە ئیمڕاڵی، چونکە دەبێت چاوپێکەوتن لەگەڵ دانوستانکاری سەرەکی بکات، لە هەردوو لایەنیشدا دانوستانکار هەن، بەڕێز ئۆجالان هەیە کە پەکەکە دەڵێت دانوستانکاری سەرەکی ئێمەیە، بەردەنگی ئەم کارە بەڕێز ئۆجالانە، لە لایەکی ترەوە بەڕێز سەرۆک کۆمار هەیە، کە لەوانەیە هەوڵ بدەن ئەم کارە بە ئیرادەی خۆیان بەرەو پێش ببەن، بەڕێز دەوڵەت باخچەلی هەیە، پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان هەن، بە تایبەت ئۆزگور ئۆزەل هەیە، دەم پارتی هەیە ، هاوسەرۆکان هەن، لەو باوەڕەدام کە باشترە هەموو ئەمانە گفتووگۆیان لەگەڵدا بکرێت. بۆیە ئێستا چاوپێکەوتن لەگەڵ کارەکتەرەکانی لایەنێک بکرێت و چاوپێکەوتن لەگەڵ کارەکتەری لایەنەکەی تر نەکرێت و بۆچوونەکانی وەرنەگیرێت، وەک بەردەنگی پرسەکە نەبینرێت، هەڵەیەکی گەورەیە، ئەگەر بەڕێز ئۆجالان بانگەوازی نەکردایە، ئەگەر بە پەکەکەی نەگوتایە کۆنگرەی خۆتان ببەستن، خۆتان هەڵبوەشێننەوە، ئایا پەکەکە کۆنگرەی خۆی دەبەست و خۆی هەڵدەوشاندەوە؟ ئایا دەگەیشتینە ئەو قۆناغەی ئێستا تێیداین؟ نەخێر، نەدەگەیشتین، ئەمانە بە بانگەوازەکەی بەڕێز ئۆجالان دروست بوون و لە لایەکی ترەوە ڕێکخستنێک هەیە کە گوێڕایەڵی دەکەن، بۆیە نەچوونی کۆمیسیۆنەکە، و نەبینینی بەڕێز ئۆجالان وەک بەردەنگ و گوێنەدان پێی هەڵەیەکی گەورەیە، ئێستا بەڕێز ئۆجالان دەڵێت، چەندین شت هەیە کە من بە کۆمیسیۆنەکەی بڵێم، بەڵێ زۆر شت هەیە".

بەرپرسێکی بەرگری ئەمریکا دەڵێت: سوپای وڵاتەكەی لە عێراق ناکشێتەوە، هێزەکانی ئەمریکا بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی عێراق و ئەندامانی هاوپەیمانی دژە داعش جێگیر دەبن. لێدوانی ئەو بەرپرسە، كە قسەی بۆ كەناڵی "الحدث" كردووە، دوای ئەو هەواڵانە دێت کە باس لە کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە هەندێک لە سەربازگەو بارەگا سەربازییەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێراق دەکەن. ئەو بەرپرسە ئەمریكییە ئاماژەی بەوەشکردووە: وڵاتەکەی پابەندە بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ هاوبەشە عێراقییەکان، لە چوارچێوەی هاوکاری بەردەوام لەسەر ئاستی ئەمنی و سەربازی. جەختیشكردووە: لەسەر داوای حکومەتی عێراق هێزەکانمان لە عێراق دەهێڵینەوەو، هێزەکانی ئەمریکا بە هەماهەنگی و راوێژ لەگەڵ حکومەتی عێراق و ئەندامانی دیکەی هاوپەیمانی دژە داعش بڵاوەپێدەکەن. ئەو بەرپرسە ئاماژەی بەوەدا کە دووبارە بڵاوکردنەوەی هێزەکان لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندنی بارودۆخی سەر زەوی و پێویستیەکانی جێگیرکردن و هەڵسەنگاندنی مەترسی دەبێت. هەروەها ڕوون بوو کە ئەمریکییەکان نەیانویستووە هیچ ئاماژەیەک بدەن کە واز لە بەرژەوەندییە گرنگەکانی ئەمریکا دەهێنن، هەروەها شەڕی داعش وەک ئامانجێکی گرنگ بۆ ئەمریکییەکان دەمێنێتەوە. هەروەها دروستکردنی هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی عێراق و هێزەکانی سەر بە حکومەتی عێراق گرنگییەکی سەرەکیی هەیە بۆ ئەمریکییەکان، کە دەیانەوێت لە مانگ و ساڵانی داهاتوودا بەردەوام بن لە کارکردن لەسەر ئەم هاوبەشییە. ئەمریکا بە گرنگترین هاوبەشی سەربازیی هێزە عێراقییەکان دادەنرێت و پەیوەندیی مەشق و ڕاهێنان و چەکداریی نێوان بەغدا و واشنتۆن گەورەترین پەیوەندی دوو قۆڵییە بە بەراورد بە پەیوەندییە سەربازی و ئەمنییەکانی نێوان بەغدا و هەر حکومەتێکی دیکە. ژمارەی ئەو سەربازە ئەمریکییانەی کە لە سەرانسەری عێراق بەرەو هەرێمى کوردستان (باکوور) دەچن، وەک یەک نابێت. ئەمریکییەکان هەمیشە ڕایانگەیاندووە کە دوو هەزار سەربازی ئەمریکییان لە عێراق هەیە، بەڵام ژمارەی ئەو سەربازانەی بەرەو هەولێر دەچن دوو هەزار سەرباز نابێت، و پێدەچێت لەوەش کەمتر بێت. چەندین پێشنیار لەسەر مێزی نێوان حکومەتی عێراق و ئیدارەی ئەمریکا بۆ مانەوەی بەشێک لە هێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکانی نزیک لە سوریا، کە دەتوانرێت لە ئۆپەراسیۆنەکانی دژی داعشدا بەکاربهێنرێن. بەڵام پێناچێت ئەم پێشنیازانە لەلای هیچ لایەک کێشیان پەیدا کردبێت، یەکەمیان لەبەرئەوەی پێویستیەکی دەستبەجێیان بۆ ناکات، دووەمیش لەبەرئەوەی ئەمریکییەکان پلانیان هەیە لەکوردستانی عێراق و باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا و ئەلتەنفەوە لەدژی داعش ئۆپەراسیۆن بکەن. بۆیە پێویست ناکات لە ئێستادا پێشنیازەکە بە جددی وەربگیرێت، بەتایبەتی کە پلانەکە پێشتر بوونی هەیە، جێبەجێ دەکرێت، و لەلایەن هەردوو لایەنەوە لەبەرچاو دەگیرێت کاتێک کۆبوونەوەی تەکنیکی لەسەر ئەو بابەتە ئەنجام دەدەن.

قاسم ئەعرەجی، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق ئاشکرایدەكات: راوێژکارێتیيەكەیان پێشنیازی دواخستنی دەنگدانی یاسای هێزەكانی حەشدی شەعبی کرد بۆ دوای هەڵبژاردنەکانی داهاتووی پەرلەمانی عێراق. ئەعرەجی، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا وتی: داوامان کرد یاساکە دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردن و هۆكارەكەیم لێ مەپرسن. ئاماژەی بەوەشکرد: رەنگە یاساکە پێش ئەوەی بچێتە دەنگدان، پێویستی بە خستنەڕووی بێت لە ناوخۆ و دەرەوە. ئەو بەرپرسە عێراقییە جەختی لەوە شکردەوە: حکومەت رێگە بە هیچ لایەنێک نادات، دۆست بێت یان نا، بیرۆکەی هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی پێشنیاز بکات، راشیگەیاند: حەشد نوێنەرایەتی بەشێکی بنەڕەتی دەزگای ئاسایشی عێراق دەکات. دوای چڕبوونەوەی هەڕەشە و هۆشدارییەکانی ئەمەریکا، سەرەڕای دابەشبوونیان بەسەر دوو ئاراستە، دواجار لایەن شیعەکانی عێراق، لە کۆتاییەکانی مانگی ڕابردوو، بڕیاریاندا پرۆژە یاسای پەیکەربەندی حەشدی شەعبی لە سەرۆکایەتیی پەرلەمانی عێراق وەربگرنەوە و دەنگدان و تێپەڕاندنی پرۆژە بخەنە خولی داهاتووی پەرلەمان. لەمبارەوە عارف حەمامی، پەرلەمانتاری حزبی دەعوەی ئیسلامی بە ماڵپەڕی کوردستان24ـی ڕاگەیاند، هۆکاری کشاندنەوەی پڕۆژە یاسای حەشدی شەعبی تەنیا بەهۆی نەگونجانی کاتە و پەیوەندیی بە هیچ هەڵوێست و گوشارێکەوە نییە. حەمامی گوتیشی: کاتی پێشکەشکردنی پرۆژە یاسای حەشدی شەعبی لە کۆتایی خولی پێنجەمی پەرلەمان بوو، بۆیە پرۆژەکە بە ڕەزامەندی هەموو لایەنەکان کشاندراوەتەوە و تاوەکوو دەستبەکاربوونی خولی نوێی پەرلەمانی عێراق ناخرێتەوە کارنامەی کۆبوونەوەی پەرلەمان. پێشتر لە 23ـی تەممووزی ئەمساڵدا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاشکرای کرد، مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوە لەسەر کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی هەژموونی ئێران لەسەر عێراق بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق کردووە. ڕوبیۆ نیگەرانی وڵاتەکەی لە بارەی تێپەڕاندنی پرۆژە یاسای حەشدی شەعبی بە سوودانی ڕاگەیاندووە و هۆشداری پێداوە، تێپەڕاندنی پرۆژە یاسای حەشدی شەعبی لە پەرلەمان، دەبێتە مایەی زیادبوونی هەژموونی ئێران و گرووپە چەکدارەکان لەسەر سەروەریی عێراق، هەربۆیە ئەمەریکا قبووڵی ناکات

سەرۆک کۆماری تورکیا دەڵێت کەس ناتوانێت کورد و تورک لە یەکدی جیابکاتەوە، هەروەک چۆن ئێسک و گۆشت لە یەکدی جیاناکرێنەوە، هاوکات  هۆشداری دەداتە یەپەگە و دەڵێت، هەر کەسێک هەوڵی تێکدانی ئەم پرۆسەیە بدات، باجەکەی دەدات.  ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا دوای سەردانەکەی بۆ چین، لە ڕێگەی گەڕانەوەی بۆ تورکیا لە نێو فڕۆکە لێدوانی بۆ ڕۆژنامەنووساندا و گوتی: هەر کەسێک هەوڵی تێکدانی پرۆسەی ئاشتی بدات، دەبێت خۆی بۆ باجەکەشی ئامادە بکات، گوتیشی "کورد برای ئێمەیە، لە هەر کوێیەکدا بژین، کەس ناتوانێت لە یەکترمان جیا بکاتەوە". سەبارەت بە پەیوەندیی لەگەڵ کورد، ئەردۆغان ئاماژەیدا، کورد برای ئێمەیە، گرنگ نییە لە کوێدا دەژین، کەس ناتوانێت لە یەکتر جیامان بکاتەوە، وەک چۆن گۆشت لە ئێسک جیا ناکرێتەوە، ئێمە خاوەنی مۆڕاڵین و کەس ناتوانێت بۆسە بۆ تێکدانی ئەم برایەتییەمان دابنێتەوە، هەربۆیە ئەگەر بە وردی و عەقڵییەتیكی ژیرانە مامەڵە بکەین، هەموو کێشەیەک چارە دەبێت، بەڵام بەبێ بوونی ئیرادەیەکی باش، تەنانەت سادەترین کێشەش دەگاتە بنبەست. ئەردۆغان جەختی کردەوە، کە کۆمیسیۆنی پشتیوانیی نیشتمانی و برایەتی و دیموکراسی کە لە پەرلەمانی تورکیا پێکهێنراوە، بە بەرفراوانیەوە بەردەوامە لە کارەکانی، بۆیە بڕوام وایە، دواجار کێشەیەکی 40 ساڵە لە تورکیا کۆتایی پێدێت. گوتیشی: لە بارەی پرۆسەی ئاشتی و داهاتووی تورکیا، باشتر وایە گوێ بە دەنگۆکان نەدرێت، بەڵکو سەرنج بخرێتە سەر ئەو لێدوانە جددیانەی دەوڵەت دەیدات، ئێمە بە ڕوونی هەم نەخشە ڕێگاکەمان و هەم ئامانجمان دیاری کردووە؛ ئێستاش ئەو خەرجی و سەرچاوانەی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر تەرخان دەکران، لە بواری گەشەپێدان و بەرهەمهێنان و وەبەرهێنان و دامەزراندن بەکار دەهێنرێن.  سەرۆککۆماری تورکیا گوتی: "هەر کەسێک هەوڵی تێکدانی ئەم پرۆسەیە بدات، باجەکەی دەدات. کورد لە هەر کوێیەک بژین، برای ئێمەن. هیچ کەسێک ناتوانێت ئێمە لە یەکدی جیابکاتەوە. هیچ کەسێک ناتوانێت بۆسە بۆ برایەتیی هەمیشەیی ئێمە دابنێت. چۆن گۆشت لە ئێسک جیا نابێتەوە، ئاواش ئەم برایەتییەی ئێمە لە یەکدی جیا نابێتەوە." سەبارەت بە کارەکانی ئەو لیژنەیەی لە پەرلەمانی تورکیا بۆ پرۆسەی چارەسەری پێکهێنراوە گوتی: "بە تەلەفۆن قسەم لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمان کرد، بە شێوەیەکی دڵسۆزانە ئەم گەڕانەمان گەیاندووەتە خاڵێکی دیاریکراو. ئەوان پرۆسەی داهاتووش بە هەمان سووربوونەوە بەڕێوەدەبەن. باوەڕم وایە لە کۆتاییدا تورکیا کێشەیەکی 40 ساڵە لەناودەبات و وەکو یەک و یەکگرتوو هەنگاو بەرەو داهاتوو دەنێت." سەرۆککۆماری تورکیا گوتیشی: "ئەو سەرچاوانەی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر تەرخانکراون، لەمەودوا بۆ گەشەپێدان، بەرهەمهێنان، وەبەرهێنان و هەلی کار خەرج دەکرێن. براوەی تورکیای بێ تیرۆر هەموو تورکیایە، براوەی ناوچەی بێ تیرۆریش هەموو گەلانی برای ناوچەکەمان دەبن."

سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران ڕایدەگەیەنێت هەوڵی دۆزینەوەی چارەسەری دەستوری و یاسایی گونجاوی داوە، بۆ پرسی شایستە داراییەکان و کەمکردنەوەی بارگرانی لەسەر هاوڵاتیانى هەرێم. ئەمڕۆ سێشەممە، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بەڕێز محەمەد شەیاع سودانی، پێشوازی کرد لە سەرۆکی کۆمەڵەی دادگەری کوردستان عەلی باپیر. لە میانی دیدارەکەدا هەردوولا پێداچوونەوەیان بە دۆسییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق کرد، لەوانە ڕێککەوتنەکانی پەیوەست بە شایستە داراییەکان و ڕەنگدانەوەی پابەندبوون بە جێبەجێکردنیان لەسەر هاوڵاتیانی هەرێم، جگە لە تاوتوێ کردنی پێشهاتە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان. ئاماژەی بەوەدا کە حکومەت لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتی خۆی بەرامبەر بە هاووڵاتیانی لە سەرتاسەری عێراق، هەوڵی دۆزینەوەی چارەسەری دەستوری و یاسایی گونجاوی داوە، بۆ پرسی شایستە داراییەکان و کەمکردنەوەی بارگرانی لەسەر هاوڵاتیان لە هەرێم و جەختیشی لەوە کردەوە کە نابێت ڕێگە بدرێت ناکۆکییەکان ببنە بارگرانی بەسەر هاووڵاتیانەوە، چ لە هەرێم بێت یان لە پارێزگاکانی تر. لەلای خۆیەوە عەلی باپیر سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ڕۆڵی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران دەربڕی، لە دەستەبەرکردنی مافەکانی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان عێراق و پابەندبوونی بە پاراستنی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی لە سەرتاسەری وڵات.

سەرۆکى هەرێمى کوردستان و به‌ڕێوه‌به‌رى گشتيى كاروبارى عێراق و ئێران له‌ وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى توركيا دۆخى ئه‌منيى ناوچه‌كه‌ و دوايين پێشهاته‌كانى سووريا و ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و كاريگه‌رى و لێكه‌وته‌كانى تاوتوێ دەکەن. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى، به‌يانيى ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 2025/9/2 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازيى له‌ باڵيۆز عه‌لى ڕزا گوينه‌ى، به‌ڕێوه‌به‌رى گشتيى كاروبارى عێراق و ئێران له‌ وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى توركيا و شاندێكى ياوه‌رى كرد. له‌ ديدارێكدا په‌يوه‌ندييه‌كانى توركيا له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستان، دۆخى ناوخۆى عێراق و هه‌رێمى كوردستان، په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا و هه‌ڵبژاردنه‌كانى داهاتووى عێراقيان تاوتوێ كرد. هه‌ردوولا ستايشى ئاستى په‌يوه‌ندييه‌كانى نێوانيان كرد و جه‌ختيان له‌ بره‌ودان به‌ فراوانكردنى هاريكاريى هاوبه‌شيان له‌ بواره‌ جياكاندا، كرده‌وه‌. دۆخى ئه‌منيى ناوچه‌كه‌ و دوايين پێشهاته‌كانى سووريا و ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و كاريگه‌رى و لێكه‌وته‌كانى، له‌گه‌ڵ چه‌ند پرسێكى جێى بايه‌خى هاوبه‌ش، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى ديداره‌كه‌ بوو كه‌ به‌ڕێز كونسوڵى گشتيى توركيا له‌ هه‌ولێر، ئاماده‌ى بوو.

ڕۆژنامەی الشرق الاوسط لەژمارەى ئەمڕۆیدا بڵاویکردەوە سەرچاوەکان لە دیمەشق ڕایانگەیاند، دانوستانەکانی نێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و حکومەتی سوریا لەسەر ئاستی سەرکردایەتی دووەم دەستپێدەکاتەوە، سەرەڕای پەرەسەندنی لێدوانەکانی بەرپرسانی کورد کە پابەندبوونیان بە لامەرکەزی دووپات دەکەنەوە. پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە) جەختدەكاتەوە: رێگاکەیان دیالۆگ و دانوستانە لەگەڵ دیمەشق و چارەسەرێکی سیاسی دادپەروەرانەیە، ئەوەش بەگوێرەی بەیاننامەیەک کە لە رۆژی جیهانی ئاشتیدا بڵاویكردووەتەوە. ئەو لێدوانانە لە کاتێکدایە، چاوەڕوانی دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی نێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و حکومەت دەکرێت لە دیمەشق لەسەر ئاستی بازنەی دووەمی سەرکردایەتی، سەرەڕای هەڵكشانی لێدوانی بەرپرسانی کورد کە پابەندبونی خۆیان بە نا ناوەندێتی دووپات کردەووتەوەو، دیمەشقیان بە کشانەوە لە رێککەوتنی ١٠ی ئازار تۆمەتبار كردووە. ساڵح موسلیم، ئەندامی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە) دوێنێ ڕایگەیاند، ئیدارەی خۆسەری گەڕانەوە بۆ ناوەندگەرایی لە سوریا قبوڵ ناکات و داوای چارەسەری دادپەروەرانەی نێودەوڵەتی بۆ پرسی کورد دەکات. ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەگەر دیمەشق لامەرکەزی ڕەت بکاتەوە، ئێمە داوای سەربەخۆیی دەکەین". لەلایەکی دیکەوە، سەرچاوەکان لە دیمەشق جەخیتان كردووەتەوە، دانوستانەکانی نێوان حكومەتی سوریاو هێزەکانی سوریای دیموکرات بەرەو باسکردنی پرسە زۆر گرنگەکان هەنگاو دەنێت. بەگوێرەی زانیارییە دزەپێكراوەكان، ئیلهام ئەحمەد لە دیمەشقەو گفتوگۆ لەسەر دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان دەكرێت کە ماوەی دوو مانگە وەستاون، ئەوەش دووەمین سەردانی ئەو بەرپرسە کوردەیە لە ماوەی کەمتر لە دوو هەفتەدا بۆ پایتەخت.  سەرچاوەکان لە دیمەشق باسیان لە فشاری ئەمریکا و فەرەنسا کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان، هەرچەندە کۆبونەوەکانی ئەو بەرپرسە کوردە لە دیمەشق هیچ پێشکەوتنێکی بەدەست نەهێناوە، بەڵام هەردوولادا خواستیان خۆیان دووپاتکردووەتەوە بۆ گرنگی بەردەوامبونی دانوستانەکان، لەپێناو گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی، دوور لە فشاری دەرەکی ناوچەیی و نێودەوڵەتی. هەڵوێستەکانی کورد لە لێدوانەکانی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیادا لە کۆبوونەوەی لوتکەی شەنگەهای لە چین دووپاتی کردەوە کە تورکیا دژی هەر هەوڵێک دەبێت بۆ هەڕەشەکردن لە یەکڕیزی سوریا، هەروەها پشتیوانیکردن لە پێشکەوتن و یەکڕیزی سیاسی سوریا "لە بەرژەوەندی هەموو ناوچەکەماندایە". لە پەراوێزی لوتکەکەدا ئەردۆغان باسی لە هێرشەکانی ئیسرائیل و پەرەپێدانی سوریا و پاراستنی یەکێتی سیاسی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا کردووە، بەپێی ڕاگەیەندراوی سەرۆکایەتی تورکیا.

دوای ساڵانێک لەڕاگرتنی هەناردەی نەوت، ئەمڕۆ سوریا دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی ڕاگەیاندەوەو بەیاننامەیەکی ڕۆژنامەوانی وەزارەتی وزەی سوریاش ده‌ڵێت:"بارەکە بە 600 هەزار بەرمیل نەوتی قورس مەزەندە دەکرێت"، ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت، "لەبەندەری ته‌رتوس لەباکوری ڕۆژئاوای وڵاتەوە بەکەشتی تانکەری (نیسوس کریستیانا) بۆ کۆمپانیای (پی سێرڤ ئینێرجی) نێردراوە". به‌گوێره‌ى ڕاگه‌یه‌نراوه‌كه‌ى وه‌زاره‌تى وزه‌ى سوریا، "ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی بەهێزبونی سوریا لەبازاڕەکانی نەوتی دەرەوە". ئاماژەی بەوەشکردوە، هەنگاوێکی گرنگە بۆ بوژاندنەوەی کەرتی نەوت‌و فراوانکردنی هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان. دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی سوریا دوای زیاتر لە 10 ساڵ لەوێرانکارییەکانی بەهۆی شەڕەوە دوای ئەوەدێت، ئەمریکا کۆتایی بەباری نائاسایی بۆ سوریا هێناو سزاکانی لابرد. لەمانگی تەمموزی ڕابردودا، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا سزای دەیان ساڵەی سەر سوریای هەڵگرت کە لەساڵانی 2004و 2011  سزاکان توندترکرایەوە، هاوکات یەکێتیی ئەوروپا لەمانگی ئایاردا سزا ئابورییەکانی سەر دیمەشق کە مابوو هەڵیگرت. پێش دەستپێکردنی شەڕ لەسوریا لەساڵی 2011 سوریا ڕۆژانە سەدان هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمدەهێنا. هەناردەی نەوتی خاو لەسوریاوە لەساڵی 2002دا گەیشتە لوتکەو نزیکەی 380 هەزار بەرمیل لەڕۆژێکدا بوو، بەڵام بەرهەمهێنان دابەزیی‌و نزیکەی وەستان بوەوە، بەهۆی شەڕو ئاڵۆزیە بەردەوامەکانی ئەو وڵاتە.

محەممەد باقڕ قالیباف، سەرۆکی پەرلەمانی ئێران، ڕایگەیاند، سێ وڵاتە ئەورووپییەکە، فەرەنسا، ئەڵمانیا و بەریتانیا، مافی کاراکردنەوەی میکانیزمی سەپاندنەوەی سزاکانیان نییە. سێشەممە، 2ـی ئەیلوول 2025،  سەرۆکی پەرلەمانی ئێران، لە وتاری دەستپێکی کۆبوونەوەی پەرلەماندا گوتی: بڕیاری سێ وڵاتە ئەورووپییەکە بۆ کاراکردنەوەی میکانیزمی سەپاندنەوەی سزاکان، هەندێک نیگەرانیی بۆ هاووڵاتیان و بازاڕی وڵات دروست کردووە، بەڵام ئەوە ئاشکرایە کە  ئەو سێ وڵاتە، بەهۆی پابەند نەبوونیان بە بەڵێنەکانیان لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی، مافی چالاککردنی میکانیزمی بڕگەی 37ـی ڕێککەوتنی ئەتۆمییان نییە و لەبەر ئەم هۆیەش، بە شێوەیەکی نایاسایی پرۆسەی گەڕاندنەوەی بڕیارنامەکانیان دەست پێ کردووە، لەسەر ئەم بنەمایەش پێویستە ئێران هەنگاوێکی گونجاو بۆ ڕێگریی لەم کارە نایاساییەی لایەنە ئەوروپییەکان بنێت، تاوەکو ناچاریان بکات لە بڕیارەکەیان پاشگەز ببنەوە. ڕاگەیاندنی بڕیاری یەکگرتوو بەرانبەر سەپاندنەوەی سزاکان قالیباف، ڕایگەیاند "هەڵوێستی ڕوون و دیاریکراوی کۆماری ئیسلامیی ئێران لەبارەی کاراکردنەوەی میکانیزمی سزاکان، بەم زووانە ڕادەگەیەنرێت و جێبەجێ دەکرێت." سەرۆکی پەرلەمانی ئێران گوتی: ئەوەی ئەمڕۆ زۆر گرنگە، ڕوونکردنەوەی ئەم خاڵەیە کە بە پێچەوانەی ئەو هەوڵە زۆرانەی دوژمن دەیاندات، بڕیارنامەی کاراکردنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، کاریگەرییەکی ئەوتۆیان لەسەر ئابووریی ئێران نابێت.  قالیباف، هەروا گوتی: سزا ئابوورییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، تەنیا پەیوەندییان بە چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێرانەوە هەیە. پێشتر ئەمەریکا زۆر سزای ئابووری بەسەر ئێراندا سەپاندووە،  بەڵام کاریگەریی ئەوتۆیان لەسەر ئابووریی ئێمە نەبووە. بە واتایەکی تر، ئەو بڕیارەی سێ وڵاتە ئەورووپییەکە، هیچ سزایەکی ئابووریی نوێ بۆ سەر ئێران زیاد ناکات. سەرۆکی پەرلەمانی ئێران ڕاشیگەیاند "سەرباریی سزا ئابوورییەکانی ئەمەریکا، بەڵام هێشتا نەیتوانیوە ڕێگریی لە فرۆشتنی نەوتی ئێران بکات و بازرگانی دەرەوەی ئێمە سەرەڕای ئاستەنگ و کێشەکان، بە شێوەیەکی گونجاو بەردەوامە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە بەراورد بە سزا تاکلایەنەکانی ئەمەریکا، گەورە نین و چاودێریی و کۆنترۆڵی ورد ناکرێت." قالیباف گوتیشی: ڕەنگە هەندێک کەس و لایەن، سەپاندنەوەی سزاکان بە بەشێک لە ژێرخانی یاسایی نێودەوڵەتی بۆ پشتیوانیی سزاکانی ئەمەریکا بزانن و بانگەشەی ئەوە بکەن ئەم ژێرخانە یاساییە دەبێتە هۆی ئەوەی سزاکانی ئەمەریکا کاریگەرتر لە جاران جێبەجێ بکرێن؛ بەڵام دەبێت ئەوە ڕوون بکرێتەوە کە لە ڕووی یاساییەوە، سزا ئابوورییەکانی ئەورووپا هێندە کاریگەر نین و هەناردەکردنی نەوتی ئێران ناگرنەوە. پاراستنی یەکڕیزیی نیشتمانی و زیادکردنی توانای سەربازیی ئێران  سەرۆکی پەرلەمانی ئێران گوتیشی: ئەوەی بۆ ڕێگریی لە هێرشی دوژمن گرنگە، پاراستنی یەکڕیزیی نیشتمانی و زیادکردنی توانای سەربازیی ئێرانە. توانای بەرگریی ئێمە لە دۆخێکی باشدایە، لەبەر ئەوەش پاراستنی یەکڕیزی نیشتمانی لە بەرانبەر دوژمن و دروستکردنی کەشێکی دەروونیی ئارام بۆ خەڵک، لەلایەن هەموو بەرپرسان و چالاکوانانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەوە بایەخێکی زۆری هەیە و لەم بوارەشدا ڕوونکردنەوەی ڕادەی کاریگەریی ڕاستەقینەی سەپاندنەوەی سزاکان، یەکجار گرنگە. قالیباف لە کۆتایی قسەکانیدا گوتی: لەم چوارچێوەیەدا، پێویستە هەموو بەرپرسانی وڵات، بە تایبەتی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی، وەزارەتە جیاوازەکانی حکوومەت، شیکەرەوە و شارەزایانی بواری نێودەوڵەتی و ئابووری، بە وردی و شارەزایانە، ئەوە بۆ خەڵک ڕوون بکەنەوە کە سەپاندنەوەی سزاکان، کاریگەریی ئەوتۆی نابێت؛ بەم جۆرە دەتوانین ڕێگریی لە هەوڵەکانی دوژمن بۆ شڵەژانی باری دەروونی دروستکردنی نائارامیی لە کۆمەڵگەدا بکەین و بارودۆخەکە بە سوودی خۆمان کۆنترۆڵ بکەین.

ئیسرائیل لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ەوە شەڕێکی سیستماتیکی دژ بە ڕۆژنامەنووسان لە غەززە بەڕێوە دەبات لە چوارچێوەی ئەو کۆمەڵکوژییەی کە سوپای  ئەنجامی دەدات. تا ئێستا ٢٤٧ ڕۆژنامەنووس کوژراون. دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل هەوڵدەدەن گەمارۆی میدیایی بسەپێنن و کۆمەڵکوژییە بەردەوامەکانی ناوچەی فەلەستینی لێدراو تەمومژاوی بکەن. زیاتر لە 250 دەزگای ڕاگەیاندن لە زیاتر لە 70 وڵاتەوە، ڕۆژی دووشەممە لاپەڕەی یەکەم و ماڵپەڕەکانیان ڕەشکردەوە و پەخشەکانیان پچڕاند بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە کوشتنی ڕۆژنامەنووسان لە کەرتی غەززە. پەیامنێرانی بێسنوور کە ئەو ناڕەزایەتییەیان ڕێکخستووە، ڕایگەیاندووە کە سوپای ئیسرائیل لە ماوەی کەمتر لە دوو ساڵدا ٢٥٠ ڕۆژنامەنووسی لە کەرتی غەززە کوشتووە. سوپای ئیسرائیل ڕاستەوخۆ پەیامنێرانی ئەلجەزیرەیان کردوەت ئامانج. یازدە پەیامنێر و کامێرامان لە کەرتی غەززە لە هێرشە ئاسمانییە ڕاستەوخۆکانی ئیسرائیلدا کوژران، لەکاتێکدا بەردەوام بوون لە ئەنجامدانی ئەرکە ڕۆژنامەوانییەکانیان سەرەڕای جینۆساید و برسێتی و ئاوارەبوون. هەندێکی دیکەش بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی ئیسرائیلەوە بە سەختی بریندار بوون. ئەو ڕۆژنامەنوسانەى کەناڵی جەزیرە لە نێو ڕۆژنامەنووساندا بریتین لە: ئەنەس ئەلشەریف، محەمەد قریقە، محەمەد نوفال، ئیبراهیم ئەلزاهر، حوسام شەبات، ئەحمەد ئەللوح، ئیسماعیل ئەلغول، ڕامی ئەلریفی، مستەفا توریا، حەمزە ئەلدەهدوح، و سامر ئەبودەقە. لە هەڵمەتەکانی سوپای ئیسرائیل، وایل ئەلدەهدوح، بەرپرسی نووسینگەی غەززەی ئەلجەزیرە، ئیسماعیل ئەبو عومەر، ڕۆژنامەنووس، ئەحمەد مەتار فۆتۆگرافەر و فادی ئەلواحیدی کامێرامان بریندار بوون. بەگوێرەی کەمپینێکی نێودەوڵەتی کە ڕۆژی دووشەممە دەستیپێکردووە، "بەم ڕێژەیە لە کوشتنی ڕۆژنامەنووسان لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە، بەم نزیکانە کەس نامێنێت کە ڕووماڵی هەواڵەکانی غەززە بکات و ئاگادارمان بکاتەوە لەوەی لەوێ ڕوودەدات،ئەمە تەنها شەڕێک نییە دژی غەززە، شەڕێکە دژی ڕۆژنامەگەری". ئەنەس شەریف ئێوارەی 10ی ئابی 2017، دوای هێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل کە خێمەیەکی ڕۆژنامەنووسانی لە نزیک نەخۆشخانەی شیفا لە شاری غەززە کردە ئامانج، کوژرا. لە وەسیەتنامەکەیدا باسی لەوە کردووە کە هەموو شتێکی لە توانای خۆیدا کردووە بۆ ئەوەی ڕاستییەکان بڵێت. سامر ئەبودەقە، فۆتۆگرافەرو ڕۆژنامەنووس و مۆنتاژکاری ڤیدیۆ لە کەناڵی جەزیرە، کە لە ساڵی ٢٠٠٤ پەیوەندی بە کەناڵی جەزیرەوە کرد، لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ لە کاتی ڕووماڵکردنی بۆردومانێکی ئیسرائیلدا شەهید بوو کە قوتابخانەی فەرهانە لە خان یونس کرایە ئامانج. دوابەدوای کوژرانی پێنج ڕۆژنامەنووس لە هێرشەکەی هەفتەی ڕابردوودا، عیال زەمیر، سەرۆکی ئەرکانی ئیسرائیل، پەشیمانی خۆی دەربڕی بەرامبەر بەو زیانە گیانیانەی خەڵکی سڤیل. سوپای ئیسرائیل بەردەوام بانگەشەی ئەوە دەکات کە هێرشەکانی تەنها بزووتنەوەی حەماسی فەلەستینی و گروپە چەکدارەکانی دیکە دەکاتە ئامانج و هەوڵدەدات زیان بە خەڵکی مەدەنی نەگەیەنێت.

لە چەند هەفتەی ڕابردوودا، تورکیا سێ ڕێوشوێنی کردەیی گرتەبەر بۆ ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئیسرائیل، هەروەک لە ڕاپۆرتێکی هەواڵگری تورکیا هۆشداریی داوە. ئەم ڕێوشوێنانە بریتین لە پەرەپێدانی سیستەمی بەرگری ئاسمانی، بەهێزکردنی بەرەی ناوخۆ و دروستکردنی پەناگەی پێشکەوتوو بۆ پاراستن لە هەڕەشە ئەتۆمییەکان. ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا ڕایگەیاند، سوپای تورکیا سیستەمی " Steel Dome "ی وەرگرتووە، کە لە 47 ئۆتۆمبێلی بەرگری ئاسمانی پێکهاتووە و بەهای نزیکەی نیو ملیار دۆلارە. لە میانی مەراسیمی گەیاندنی سیستمەکەدا، کە لە بارەگای کۆمپانیای تورکی ئاسێلسان لە ئەنقەرە بەڕێوەچوو، ئەردۆغان جەختی لەوە کردەوە کە ئەو ململانێ گەرمانەی لە ساڵانی ڕابردوودا لە دەوروبەری تورکیا ڕوویانداوە ، گرنگیی سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ڕاداریان نیشانداوە. ئەم پڕۆژەیە حەوت ساڵ لەمەوبەر دەستیپێکردووە و لەلایەن کۆمپانیای ئەسەلسانەوە پەرەی پێدراوە، دەبێتە هۆی بەرزکردنەوەی سیستەمی بەرگری ئاسمانی تورکیا. سیستەمی بەرگری ئاسمانی فرە چین لەخۆدەگرێت کە لەڕێگەی تۆڕی یەکگرتووی سیستەمەکانی وەک سیستەمی ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە و کۆنترۆڵکردنی کۆرکوت و سیستەمی بەرگری ئاسمانی مەودای مامناوەندی هیسار و سیستەمی بەرگری ئاسمانی سابر و سیستەمی جەنگی ئەلیکترۆنی پێشکەوتوو دروستکراوە، بەپێی ماڵپەڕی بەرگری تورکیا ساونماتەر و ماڵپەڕی بەرهەمهێنەرەکە. کاتی هەستیار کەمتر لە مانگێک دوای بڵاوبوونەوەی ڕاپۆرتێکی ئەکادیمیای هەواڵگری تورکیا، کە لێکۆڵینەوەی لە شەڕی ١٢ ڕۆژەی نێوان ئیسرائیل و ئێران کرد و پێشنیاری ڕێوشوێنی بەپەلەی کرد بۆ ئامادەکاری بۆ هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەکی سەربازی ئەگەری لەگەڵ تەلئەبیب. لە نێو ئەو ڕاسپاردانەدا پێویستی دروستکردنی سیستەمێکی بەرگری ئاسمانی فرە چین بوو. هەرچەندە پڕۆژەی "قوبە ئاسنین" لە ساڵی ٢٠١٨ دەستی بە پەرەپێدانی کردووە، بەڵام ڕاگەیاندنی لەم کاتەدا پەیامێکی ڕوونە بۆ تەلئەبیب کە حکومەتی تورکیا و هێزە چەکدارەکان لە هەڵە و لاوازییەکانی هەردوولا فێربوون و کاردەکەن بۆ چارەسەرکردنی هەر کەموکوڕییەک و بەهێزکردنی لایەنە ئەرێنییەکان. هەروەها سیستەمی هێرشبەریش بە شێوەیەکی بەرچاو لە پلانەکانی تورکیادا دیارە. ڕۆکێتسان مووشەکی هایپەرسۆنیکی تایفون بلۆکی ٤ی درێژی ١٠ مەتر و ٧٢٠٠ کیلۆگرامی ڕاگەیاند، کە موراد ئاکینجی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیاکە بە ڕێگرییەکی سەرەکی لە شەڕدا وەسفی کرد. پەناگە ئەتۆمییەکان یەکێک لە ڕاسپاردە سەرەکییەکانی ڕاپۆرتی ئەکادیمیای هەواڵگری، کە لە ئێستادا حکومەتی تورکیا وەریدەگێڕێتە سەر هەنگاوی کردەیی، ڕاسپاردەی دروستکردنی پەناگەی پێشکەوتوو و بەباشی تەیار بۆ شەڕە نوێیەکان و پاراستن بوو لە هەڕەشە ئەتۆمییەکان. لە میانی کۆبوونەوەی حکومەتی تورکیا هەفتەی ڕابردوو، حکومەت بڕیاریدا کۆمپانیای تۆکی کە کۆمپانیایەکی دەوڵەتییە و سەر بە وەزارەتی ژینگە و گەشەپێدانی شارەکانە، ڕاسپێرێت بۆ دروستکردنی ئەو پەناگانە. تۆکی ئەزموونێکی سەرکەوتووی هەیە لە جێبەجێکردنی بینا بەرگەگرەکانی بوومەلەرزە، کوالیتی خۆی نیشان دەدات لە کاتی ئەو بوومەلەرزانەی لە چەند ساڵی ڕابردوودا وڵاتەکەی گرتەوە، دیارترینیان بوومەلەرزە بەناوبانگەکەی بوو کە لە ساڵی ٢٠٢٣دا ویلایەتەکانی باشووری گرتەوە. ئەم پەناگانە لە ٨١ ویلایەتدا بە قۆناغ دروست دەکرێن و لە شارە گەورەکانەوە دەست پێدەکات و دواتر فراوانتر دەبن بۆ ویلایەتی دیکە. هەروەها ئەگەری بەکارهێنانی وێستگەکانی میترۆ و نۆژەنکردنەوەی پەناگە کۆنەکان لەخۆدەگرن. بەهێزکردنی بەرەی ناوخۆ ئۆپەراسیۆنەکانی دامەزراندنی ئیسرائیل لە ناوخۆی ئێران و چۆن ئەم ئۆپەراسیۆنانە ئاسانکارییان بۆ ئەرکەکانی کرد بۆ لەناوبردنی ئامانجە گرنگەکان و چاودێریکردن و تیرۆرکردنی کەسایەتییە سەرەکییەکانی ئێران، تەرکیزێکی سەرەکی کردەوەکانی حکومەتی تورکیا بوو. لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا حکومەت سەرکەوتوو بوو لە چەکداماڵینی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لەسەر بانگهێشتی عەبدوڵا ئۆجەلان ڕێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان و بەو هۆیەوە یەکێک لە کێشە درێژخایەنەکانی ناو دەوڵەتی تورکیا چارەسەر بوو. لە گەڕانەوە بۆ ڕاپۆرتی هەواڵگری، کە جەختی لەسەر گرنگی بەهێزی بەرەی ناوخۆ و هەر هۆکارێک کردەوە کە کاریگەری لەسەر ئاسایشی ناوخۆ هەبێت، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لە میانی وتارێکیدا بۆ ساڵیادی دامەزراندنی پارتی داد و گەشەپێدان لە ئەنقەرەی پایتەخت، جەختی لەوە کردەوە کە حکومەت ڕێگە نادات دەرفەتی مێژوویی "تورکیایەکی دوور لە تیرۆر" بە فیڕۆ بچێت، و بۆ ئەوەی بە تەواوی ئەو دەرفەتە نەهێڵێت هەڕەشەی "تیرۆریستی" و هەر ئەگەرێکی سەرهەڵدانی. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو مەترسییەی کە بزووتنەوەی فەتحوڵڵا گولەن لەسەر ئەنقەرە دروستی کردووە، کە حکومەت تۆمەتباری دەکات بە ڕێکخستنی کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦، لێکۆڵینەوەکان بووە هۆی دەستگیرکردنی ئیمین ئۆنەر، خاوەنی کۆمپانیای ئاسانی پیشەسازی بەرگری و گورکان ئۆکوموش، بەڕێوەبەری گشتی ئەو کۆمپانیایە، بە تۆمەتی سیخوڕی سەربازی و پەیوەستبوون بە بزووتنەوەی قەدەغەکراوی گولەن. بەگوێرەی بەیاننامەیەکی داواکاری گشتیی ئەستەنبوڵ، کە ئاژانسی ئانادۆڵو بڵاویکردۆتەوە، لێکۆڵینەوەکان لە دۆسیەی "سیخوڕی سەربازی" کە بەشێوەیەکی گشتی ناسراوە، دەرکەوتووە کە خاوەن و بەڕێوەبەری گشتی گروپەکە بە تۆمەتی "ئەندامبوون لە ڕێکخراوێکی تیرۆریستی چەکدار" و "سیخوڕی سەربازی" دەستگیرکراون، بە لەبەرچاوگرتنی گرنگی بواری کارکردنی گومانلێکراوان. هەروەها لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، سندوقی بیمەی پارەی پاشەکەوتکراو بیمەی 10 کۆمپانیای کردووە کە لە ژێر دەستی گروپی ئاسان کاردەکەن. تورکیا هەوڵ دەدات ئامادەیی جیهانی خۆی بەهێز بکات و خۆی وەک یاریزانێکی سەرەکی لە هەر گۆڕانکارییەک لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و لە هاوسەنگی هێزدا جێگیر بکات. ئەمەش بە بەرزکردنەوەی توانا سەربازییەکانی و پەرەپێدانی پیشەسازییە بەرگرییەکانی و پاراستنی ئامادەیییەکی چالاکانەی دیپلۆماسی لەسەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و کارکردنی بەردەوام بۆ زیادکردنی توانا ئابوورییەکانی بەدەست دێت. بەرهەمی ناوخۆیی 1.3 تریلیۆن دۆلاری تێپەڕاندووە، ئامانجیشی داناوە بۆ ئەوەی بچێتە لیستی 10 ئابوورییە سەرەکییەکانی جیهانەوە.

رۆژنامەی "الشرق الاوسط": سیپان حەمۆ، فەرماندە هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)، پێشنیازی پێکهێنانی ئەنجومەنێکی سەربازی هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی راگوزەر سوریا دەكات وەك هەنگاوی یەکەم بۆ بونیادنانەوەی سوپایەکی نیشتمانی نوێ، کە هەموو سورییەکان لە باوەش بگرێت و لەسەر بنەمای پڕۆژەیەکی گشتگیری دیموکراسی.  حەمۆ رایگەیاندووە: تێكەڵاوبون لە سوپای سوریادا ناكرێت بە شێوەیەکی نەریتی یان ناوەندگەرایی ئەنجام بدرێت، بەڵکو دەبێت لە رێگەی پرۆسەیەکەوە بێت کە لەسەر بنەمای دیموکراسی و نا ناوەندی و ئازادی ژنان بێت. ئاماژەی بەوەشداوە، هێزەکانی سوریای دیموكرات چوونە ناو سەپای سوریا رەتناكاتەوە، بەڵكو دەیەوێت لەسەر بنەمایەكی سیاسی و روون بێت و زامنی مافی تەواوی سورییەكان بكات. ئەو سەرکردە سەربازییە باسی لەوەشكردووە: هەسەدە خاوەنی ئەزمونێكی گەورەی سەربازی و سیاسیە كە لە ماوەی ساڵانی شەڕی داعشدا بەدەستهێناوە، ئەوەش وایکردووە ببێتە یاریزانێکی سەرەکی کە دەتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت لە بونیادنانەوەی سوپای نیشتمانی، وتوشەیەتی: ئەو هێزانە توانای خۆیان لە بەڕێوەبردنی شەڕە ستراتیژییەکان و پاراستنی ناوچەیەكی بەرفراوانی سوریا سەلماندووە.

هاوسەرۆکی گشتیی دەم پارتی تولای حاتەم ئۆغۆللاری لە گردبوونەوەی ١ـی ئەیلول، ڕۆژی جیهانیی ئاشتی، وتی: ئاشتی لە تورکیا، دەرفەتێکی مێژووییە. بوێر و جددیی بن و هەنگاوبنێن. هەر لەو وتارەیدا ئەوەشدەخاتەڕوو ئەم پرۆسەیە بۆ ئێمە دەرفەتێکی مێژووییە بۆ ئاشتی لە تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێویست ناکات بترسن، دوودڵ بن، یان تەنها دوای بەرژەوەندییەکانی  لایەنەکانتان بکەون، بۆیە جارێکی تر دەڵێین، بوێر بن، ڕاستگۆ بن و هەنگاو بنێن. گردبوونەوەی ١ـی ئەیلول لە ئیستەنبوڵ بە بەشداریی هەزاران کەس بەڕێوەچوو. گردبوونەوەکە بە پێشەنگایەتی هێزەکانی ڕەنج و ئاشتی و دیموکراسیی ئیستەنبوڵ لە گۆڕەپانی ڕیتم لە کادکۆی ئیستەنبوڵ بە درووشمی "دیموکراسی و ئاشتی لە بەرانبەر شەڕ و داگیرکارییدا، سەردەکەون"، ئەنجامدرا. چەندین نوێنەری پارتی سیاسی و ڕێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێکخراوەکانی ژنان و پارێزەرانی مافەکانی مرۆڤ و ڕێکخراوەکانی گەنجان و سەندیکاکان و کەسانی تر بەشداربوون. درووشمی 'ژن، ژیان، ئازادی' لە گۆڕەپانەکەدا دەنگی دایەوە گۆڕەپانەکە بە جۆشێکی مەزنەوە پڕبوو لە جەماوەر، درووشمی "نا بۆ شەڕ، ئاشتی لە ئێستەدا" بەرزکرایەوە و پێداگریی لەسەر ئاشتی نیشاندرا. پۆستەری گەورەی ڕێبەر ئاپۆ هەڵگیرا و وێنەی ساکینە جانسز و جیهان بیلگین و چەندین ژن کە لە تێکۆشانی ئازادیدا شەهیدبوون، بەرزکرایەوە. ژنان بە جلوبەرگی نەتەوەییەوە بەشداریی گردبوونەوەکەیان کرد، درووشمی "ژن، ژیان، ئازادی" لە سەرانسەری کادکۆ دەنگی دایەوە. جۆشوخرۆش و هەڵپەڕکێی ژنان و گەنجان تەواوی گۆڕەپانەکەی گرتەوە.   گردبوونەوەکە بە خولەکێک ڕێزگرتن دەستی پێ کرد، ڕاگەیاندراوی هاوبەشی هێزەکانی ڕەنج و ئاشتی و دیموکراسی بە زمانی کوردی لەلایەن زەینەب یەڵدرم و بە زمانی تورکی لەلایەن نەبیل ساریکایا خوێنرایەوە. 'تاکە ڕێگە تێکۆشانە' زەینەب یڵدرم ئاماژەی بەوەدا کە ناکۆکی و شەڕ دەبنە هۆی هەژاری، چەوسانەوە و کۆچبەری، وتیشی ئەوان دژی هەموو ئەمانە دەجەنگن بۆ ئەوەی هەمووان بە شێوەیەکی یەکسان و دیموکراسی بژین.  زەینەب یڵدرم ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد: "نوێترین نموونەی وێرانییەک کە بەهۆی شەڕەوە دروست دەبێت لە فەلەستین ڕوودەدات، جینۆساید لەبەرچاوی جیهان بە ئاشکرا ئەنجام دەدرێت، دامەزراوە نێونەتەوەییەکان هەڵوێستێکی کاریگەر بۆ ڕێگریکردن لە کۆمەڵکوژی نیشان نادەن، هەروەها لە دراوسێی ئێمە کە سووریایە، حکومەتی کاتی لە هێرش و هەوڵەکانی کۆمەڵکوژی دژی درووز و عەلەوییەکان خۆی دەدزێتەوە، تاکە ڕێگە بۆ ڕاگرتنی کۆمەڵکوژییەکان لە ناوچەکەمان، تێکۆشانی گەلانە بۆ جیهانێکی یەکسان، دادپەروەر و ئاشتییانە." بوێر و ڕاستگۆ بن، هەنگاو بنێن هاوسەرۆکی گشتی دەم پارتی تولای حاتەم ئۆغۆللاری ڕایگەیاند: "یەکێک لە گرنگترین بابەتەکان کە دەبێت کۆمیسیۆن چارەسەری بکات، کۆبوونەوەی دەستبەجێیە لەگەڵ بەڕێز عەبدوڵا ئۆجالان، پێویستە بەپەلە ژینگەیەک دروست بکرێت کە بەڕێز ئۆجالان بتوانێت بە ئازادی خەبات بکات و بژی، وە بتوانێت لەگەڵ کۆمەڵگە کۆبێتەوە، ئێمە هەموو هەوڵ و خەباتی خۆمان لەم بارەیەوە درێژە پێدەدەین، نەک تەنها کۆمیسیۆن، بەڵکو حکومەت، دەوڵەت و ئۆپۆزیسیۆنیش دەبێت زۆر باش لەمە تێبگەن و جێبەجێی بکەن. ئەم پرۆسەیە بۆ ئێمە دەرفەتێکی مێژووییە بۆ ئاشتی لە تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێویست ناکات بترسن، دوودڵ بن، یان تەنها دوای بەرژەوەندییەکانی  لایەنەکانتان بکەون، بۆیە جارێکی تر دەڵێین، بوێر بن، ڕاستگۆ بن و هەنگاو بنێن. "دانانی قەیوم قبوڵ ناکەین" شاندی ئێمە پێنجشەممەی ڕابردوو لەگەڵ بەڕێز ئۆجالان کۆبووەوە، سڵاو و خۆشەویستی بەڕێز ئۆجالان لێرەوە بە ئێوە ڕادەگەیەنم. ئێمە دانانی قەیوم قبوڵ ناکەین، گەورەترین ئەرکی ئێمە ئەوەیە کە دیموکراسی لەم وڵاتەدا بنیاد بنێین، دەزانین کە ئاشتی بێ دیموکراسی نابێت، و دیموکراسی بێ ئاشتی نابێت، وەرن جارێکی تر بەڵێن بدەین بە هەموو ئەو کەسانەی کە قوربانییان داوە و بە هەموو دایکان، کە ئێمە ئاشتی پێکەوە، شان بە شانی یەکتر دروست بکەین." 'دەمانەوێت هەموو قەدەغەکردن و ئازارێک کۆتایی بێت' دوای ئەم قسانە، ئەندامی دەستپێشخەری دایکانی ئاشتی بەدیعە گۆکیوز ئاماژەی بەوەدا، دایکان شەڕیان ناوێت و وتی: "ساڵانێکە شەڕ هەیە، بەڵام هیچ لایەنێک لەم شەڕەدا سەرنەکەوتووە، ئەمڕۆ ڕۆژی ئاشتییە. نامانەوێت منداڵەکانمان بمرن، ئاشتییەکی شکۆمەندمان دەوێت، وەک دایکانی ئاشتی تا کۆتا دڵۆپی خوێنمان چاوەڕێی ئاشتی دەبین، دەمەوێت ئەمە دووپات بکەمەوە: زمانی ئێمە قەدەغەیە، زمانی خۆمان دەوێت".