هاوڵاتی دوای هێرشەکەی بەردەم ئاسایشی گشتی تورکیاو نزیک لەپەرلەمانی وڵاتەکە، تورکیا دەستیکردووە بەئۆپەراسیۆنیکی چڕ لەناوخۆی وڵاتەکەو فڕۆکە جەنگییەکانیشی زیاتر دەست واڵا کردووە لەئەنجامدانی بۆردومان بۆ سەر ناوچەکانی هەرێم. جگە لەمانەش ئەنقەرە زەنگی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێکی تری لێدا لەهەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا دەڵێت، سنورەکانی باشوری وڵاتەکەیان دەپارێزێن و هەنگاوی نوێیان بۆ ئەوە هەیە. ئۆپەراسیۆنی تورکیا لەپارێزگا کوردییەکان و پارێزگاکانی تری وڵاتەکە كاتژمێر 9:30 خولەکی بەیانیی رۆژی یەكشەممە، یەكـی تشرینی یەكەمی 2023 هێرش كرایەسەر بارەگای بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئاسایشی توركیا، حكومەتی توركیا دەڵێت دوو پۆلیس برینداربوون بەڵام پەكەكە دوای ئەوەی بەرپرسیارێتی هێرشەكەی گرتە ئەستۆ رایگەیاند زیانەكان زۆر لەوە زیاترن و تورکیا دەیشارێتەوە. پەکەکە دەڵێت دوو کەس لەگروپی «تابوری نەمران» هێرشەکەیان ئەنجامداوە. هەر دوای ئەم هێرشە وەزارەتی ناوخۆی تورکیا دەستیکرد بەئۆپەراسیۆەیکی چڕو نزیکەی هەزار کەسی لە ١٦ پارێزگای وڵاتەکە دەستگیرکردووە. عه‌لی یه‌رلیكایا، وەزیری ناوخۆی تورکیا سەبارەت بە ئۆپەراسیۆنەکە رایگەیاند کە تائێستا 55 کەسیان لە 16 پارێزگای تورکیا دەستگیرکردووەو لەئۆپەراسیۆنێکی جیادا لەپێنج پارێزگای تر 12 کەسیان دەستگیرکردووە. بەپێی قسەی وەزیری ناوخۆی تورکیا ئەو 55 کەسەی دەستگیرکراون بەشێکن لە «پێکهاتەی هەواڵگری» پەکەکە لەئورفە، ماردین، ئامەد، شرناخ، باتمان و چەند پارێزگایەکی تری تورکیا. عەلی یەرلیکایا دەشڵێت، 13 هەزارو 400 پۆلیس، جەندرمەو میت بەشداریان لەئۆپەراسیۆنەکەدا کردووە. هەر دوای ئەم راگەیاندراوە، وەزیری ناوخۆی تورکیا باسی لەوەکرد کە لەئۆپەراسیۆنەکەدا ٩٨٠ کەسی تریان بەتۆمەتی «هەڵگرتنی چەکی بێ مۆڵەت» و «قاچاغی کردن بەچەکەوە» دەستگیرکردووەو دەستیشیان گرتووە بەسەر ٨٤٠ چەکدا. گومان دەکرێت کەدوای هیرشەکە حکومەتی تورکیا رەشبگیری دەستپێکردبێت چونکە وەزیری ناوخۆی وڵاتەکە لەدەستگیرکردنی نزیکەی هەزار کەسدا باسی لەوە نەکردووە ئاخۆ ئەوانەی دەستگیرکراون پەیوەندی راستەوخۆیان بەهێرشەکەوە هەبێت. زەنگی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی نوێ دوا هێرشە خۆکوژییەکە لەنزیک ناوچەی وەزارەتەکانی تورکیا، وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند لەهێرشێکی ئاسمانیدا 20 ئامانج و ئەشکەوت و پەناگەو کۆگای پەکەکەیان لەهەرێمەکانی مەتیناو خواکوڕک و قەندیل و گارا لەهەرێمی کوردستان کردووەتە ئامانج. لەدوایین پێشهاتیشدا شەوی رابردوو تورکیا بۆردوومانی قەزای ماوەت لەشارباژێڕو چەند گوندێکی بناری قەندیلی کرد. ئێوارەی ئەمڕۆش وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند 22 پێگەی پەکەکەیان لە سنوری گارە و خواکورك و مەتینا و ئاسۆس و قەندیل بەئامانج گرتووە. هێرشەکەی ئەنقەرە لەکاتێکدا ئەنجامدرا کەبڕیاربوو رەجەب تەیەب ئەردۆغان لەپەرلەمانی وڵاتەکە وتارێک پیشکەش بکات دوای کۆتاییهاتنی پشووی فەرمی پەرلەمان. سەرباری تەقینەوەکە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لەکۆبونەوەی پەرلەماندا لەهەمان رۆژ وتارەکەی پێشکەشکردو وتی، «ئەو خراپەکارانەی ئاسایش و ئارامی هاووڵاتیانمان دەکەنە ئامانج، هەرگیز ئامانجەکەیان بەدی نایەت و ناگەنە مەبەست». بابەتی هێرشەکە لەپەرلەماندا بووە یەکەم بابەتی قسە کردن و لەدرێژەی وتارەکەیدا سەرۆککۆماری تورکیا بەناڕاستەوخۆ هەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێکی نوێی لەهەرێمی کوردستان کردو وتی، «ستراتیجیەتمان هەیە بۆ پاراستنی سنوری باشوری وڵات لەڕێی پشتێنەیەک بەقوڵایی 30 کیلۆمەترو بەردەوام دەبین لەچاودێریکردنی جموجوڵەکانی ئەوێ، هەنگاوی نوێیان تەنها پەیوەستە بەکاتەوە». تورکیا لەساڵی 2015ەوە چەندین ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی پەکەکە لەهەرێمی کوردستان ئەنجامداوە، بەبێ رەچاوکردنی ناوچەی مەدەنی هێرش دەکاتەسەر ناوچەکانی هەرێمی کوردستان کە تائێستا سەدەها قوربانی لێکەوتووەتەوە. بەپێی ئامارێکی رێکخراوی CPT ئەمریکی لەساڵی 2023دا نۆ کەسی سڤیل لەهەرێمی کوردستان بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە گیانیان لەدەستداوە. رێکخراوەکە دەڵێت لەساڵی 2015 بۆ 2022، 98 خەڵکی سڤیل بەهێرشەکانی تورکیا گیانیان لەدەستداوە. بەرپرسانی تورکیا هەر ئەمرۆ چوارشەممەش 4ی تشرینی یەکەمی 2023 هەڕەشەی ئۆپەراسیۆنی سەربازییان کرد بۆ سەر رۆژاڤا. هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، هەرچی پێگەی پەکەکە و یەپەگە هەیە لە سوریا و عێراق ئامانجی تورکیایە بۆ هێرش و نابێت هیچ لایەنێک دەستوەردان لەو دۆخەدا بکەن و ئەو دوو کەسەی تەقینەوەکەیان لە نەقەرە ئەنجامدا لە سوریاوە هاتبوون. دواتریش یەشار گولەر، وەزیری بەرگری تورکیا وتارێکی پیشکەش کرد و رایگەیاند، "به‌و ئه‌نجامه گەیشتووین ئەو دوو چه‌كداره‌ی ته‌قینه‌وه‌كه‌ی به‌رده‌م وه‌زاره‌تی ناوخۆیان له ئه‌نقه‌ره ئه‌نجامدا، له سووریاوه هاتوون، سه‌رجه‌م ناوه‌ند و چالاكییه‌كانی یەپەگە و پەکەکە له سووریا و عێراق ئامانجمان دەبێت، تا ئه‌و كاته‌ی ئەوان لەو جوگرافیایه له‌ناو ده‌چن و ده‌ڕۆن." بەڵام مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ئەم وتانەی بەرپرسانی تورکیا رەتدەکاتەوە و رایگەیاند، هێرشکەرەکانی ئەنقەرە لە هەرێمەکەی ئەوانەوە نەچوونەتە تورکیا و حکومەتی تورکیا بۆ بەهانە دەگەڕێت تا رەوایەتی بە هێرشەکانی ئێستای بدات و "ئۆپەراسیۆنێکی نوێ دژی ئێمە" ئەنجام بدات. حوکمەتی هەرێم لەسەر هێرشەکەی ناوخۆی تورکیا هاتە دەنگ بەڵام بۆ بۆردومانەکانی تورکیا لەهەرێم بێدەنگە هەرێمی كوردستان لەئاست هێرشەكانی توركیا بۆ سەر خەڵكی مەدەنی هەرێم بێدەنگە، بەڵام فیشەكێك لەتوركیا بتەقێت یەكەم كەس ئیدانەی دەكات. ئەوەی جێگەی سەرنجە، پێش عێراق و تەنانەت دۆستەكانی توركیا، حكومەتی هەرێمی كوردستان راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو ئیدانەی هێرشەكەی رۆژی یەکشەممەی کرد بۆ سەر بارەگا حکومییەکانی تورکیا. لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە «حکومەتی هەرێمی کوردستان هەڵوێستی نەگۆڕی خۆی دژی هەر کارێکی تیرۆریستی و تووندڕەویی دووپاتدەکاتەوە». تەنانەت سەرۆکایەتی هەرێمیش ئیدانەی هێرشەکەی کردو وتی: جه‌خت له‌كاری پێكه‌وه‌یی و پێویستیی بره‌ودان به‌هاریكاریی هاوبه‌ش ده‌كه‌ینه‌وه بۆ رێگریكردن له‌تیرۆرو سه‌رچاوه‌كانی له‌ناوچه‌كه. ئەمە لەكاتێكدایە لەئاست هێرشەكانی توركیا بۆ سەر خەڵكی مەدەنی و ناوچە سنوریەكان دەزگا فەرمییەکانی هەرێمی کوردستان بێدەنگی دەنوێنن و هیچ كاردانەوەیەك نیشان نادەن. هەر دوای بەیاننامەكەی حكومەتی هەرێم و سەرۆکایەتی هەرێم بۆ ئیدانەكردنی كردەوەكەی ئەنقەرە، توركیا لە 10 شوێنی جیاوازی هەرێم هێرشی ئەنجامدا بەڵام لەسەر ئەو هێرشانە حکومەتی هەرێم بێدەنگی هەڵبژارد. تەنانەت دژە تیرۆری کوردستان کە پارتی دیموکراتی کوردستان ئاراستەی دەکات لەزۆر هێرشی درۆنی تورکیا دەڵێت قوربانییەکان «چەکداری پەکەکە»ن. دواترین هێرش کە تێیدا دەرکەوت ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە خەڵکی مەدەنی بوون هێرشە درۆنییەکانی تورکیا بوو بۆ سەر دوو ئۆتۆمبێل لەدوکان و دواتریش لەپێنجوێن. هەردوو هیرشەکە لە رۆژی ٩ و ١١ی مانگی ئابی ئەمساڵ ئەنجامدرا کە تێیدا چوار هاوڵاتی هەرێمی کوردستان گیانیان لەدەستدا بەبێ ئەوەی پەیوەندیان بە پەکەکەوە هەبێت. رۆژانە هێرشەكانی توركیا بۆ سەر خاكی هەرێمی كوردستان بەردەوامە و لەدیارترین هێرشدا ئێوارەی رۆژی ١٨ی ئەیلولی ٢٠٢٣ لەڕێگەی درۆنەوە هێرشی كردەسەر فڕۆكەخانەی كشتوكاڵیی عەربەت و لەئەنجامدا سێ پێشمەرگەی دژەتیرۆر شەهیدبوون و سێ پێشمەرگەی دیكەش برینداربوون، بەڵام وەك چاوەڕوان دەكرا حكومەتی هەرێم و دەزگا فەرمیەكانی لەئاستی هێرشەكەدا بێدەنگبوون، لەكاتێكدا عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش هێرشەكەیان ئیدانەكرد.
وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند 22 پێگەی پەکەکەیان لە چەند ناوچەیەکی هەرێمی کوردستان بە ئامانج گرتووە و یەشار گولەر، وەزیری بەرگری وڵاتەکەش دەڵێت لەمەودوا سەرجەم پێگەکانی یەپەگە و پەکەکە لە سوریا و عێراق ئامانجیان دەبێت. ئەمڕۆ چوارشەممە 4ی تشرینی یەکەمی 2023، وەزارەتی بەرگری تورکیا لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند، "لە کاتژمێر 7:00ی ئێوارەی ئەمڕۆ ئۆپەراسیۆنی ئاسمانیمان بۆ سەر 22 پێگەی پەکەکە لە هەرێمەکانی مەتینا، خواکوڕک، گارە، قەندیل و ئاسۆس ئەنجامداوە و چەندین چەکداری پەکەکە کوژراون." وەزارەتی بەرگری تورکیا ئاماژەی بە ژمارەی قوربانییەکان نەداوە و دەڵێت، 22 ئەشکەوت، کۆگا، حەشارگە و ژێرزەمینیان بە ئامانج گرتووە. تا ئێستا هەپەگە ئەم هێرشانەی تورکیای پشتڕاستنەکردووەتەوە کە ماوەی دوو رۆژە بەردەوامە. پێشتر کامەران حەسەن، قایمقامی قەزای ماوەت رایگەیاند ئێوارەی ئەمڕۆ فڕۆکەی جەنگی چوار جار سنوری ماوەتیان بۆردومان کردووە لە گوندی گەڵاڵە لە سێ شوێن بۆردومان بووە، هاوکات لە سنوری گوندی شینکێ و باساوێش بۆردومانێکی تر کراوە. هاوکات لەسەر هیرشەکەی یەکی ئەم مانگە بۆ سەر ئاسایشی گشتی ئەنقەرە، یەشار گولەر، وەزیری بەرگری تورکیا وتارێکی پیشکەش کرد و رایگەیاند، "به‌و ئه‌نجامه گەیشتووین ئەو دوو چه‌كداره‌ی ته‌قینه‌وه‌كه‌ی به‌رده‌م وه‌زاره‌تی ناوخۆیان له ئه‌نقه‌ره ئه‌نجامدا، له سووریاوه هاتوون، سه‌رجه‌م ناوه‌ند و چالاكییه‌كانی یەپەگە و پەکەکە له سووریا و عێراق ئامانجمان دەبێت، تا ئه‌و كاته‌ی ئەوان لەو جوگرافیایه له‌ناو ده‌چن و ده‌ڕۆن." بەڵام مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ئەم وتانەی بەرپرسانی تورکیا رەتدەکاتەوە و رایگەیاندووە، هێرشکەرەکانی ئەنقەرە لە هەرێمەکەی ئەوانەوە نەچوونەتە تورکیا و حکومەتی تورکیا بۆ بەهانە دەگەڕێت تا رەوایەتی بە هێرشەکانی ئێستای بدات و "ئۆپەراسیۆنێکی نوێ دژی ئێمە" ئەنجام بدات.
هاوڵاتی بۆ جاری دووەم لەماوەی 24 کاتژمیردا سنوری قەزای ماوەت لە پارێزگای سلێمانی بۆردومانکرا. کامەران حەسەن، قایمقامی قەزای ماوەت رایگەیاند ئێوارەی ئەمڕۆ فڕۆکەی جەنگی چوار جار سنوری ماوەتیان بۆردومان کردووە لە گوندی گەڵاڵە لە سێ شوێن بۆردومان بووە، هاوکات لە سنوری گوندی شینکێ و باساوێش بۆردومانێکی تر کراوە. بەپێی وتەی کامەران حەسەن بۆردومانەکان هیچ زیانێکی گیانیان نەبووە. ئەمە لەکاتێکدایە کە شەوی رابردوو لە دەوروبەری هەمان کاتدا تورکیا بە فڕۆکەی جەنگی سنوری گوندی گەڵاڵە و سەفرەی بۆردومان کرد و بەرپرسیاریەتی هێرشەکەی لەئەستۆ گرت. لەدوای تەقینەوەکەی ئەنقەرە لە یەکی ئەم مانگەدا لە بەردەم ئاسایشی گشتی تورکیا، حکومەتی وڵاتەکە هێرشەکانی بۆ سەر پێگەکانی پەکەکە لە هەرێمی کوردستان زیادکردووە.
هاوڵاتی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) وەڵامی وتەکانی وەزیری دەرەوەی تورکیای دایەوە و دەڵێت، هێرشکەرەکانی ئەنقەرە لە هەرێمەکەی ئەوانەوە نەچوونەتە تورکیا و حکومەتی تورکیا بۆ بەهانە دەگەڕێت تا رەوایەتی بە هێرشەکانی بدات و "ئۆپەراسیۆنێکی نوێ دژی ئێمە" ئەنجام بدات. ئەمڕۆ هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، هەرچی پێگەی پەکەکە و یەپەگە هەیە لە سوریا و عێراق ئامانجی تورکیایە بۆ هێرش و نابێت هیچ لایەنێک دەستوەردان لەو دۆخەدا بکەن و ئەو دوو کەسەی تەقینەوەکەیان لە نەقەرە ئەنجامدا لە سوریاوە هاتبوون. لەسەر وتەکانی هاکان فیدان، مەزڵوم عەبدی لە هەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس دەڵێت، "ئەنجامدەرانی هێرشەکەی ئەنقەرە لە هەرێمەکەی ئێمەوە تێنەپەڕیون وەک ئەوەی بەرپرسانی تورکیا دەڵێن و ئێمە بەشێک نین لە ململانێ ناوخۆییەکانی تورکیا و هانی توندوتیژیش نادەین." فەرماندەی گشتی هەسەدە دەشلێت، "تورکیا بۆ بەهانە دەگەڕێت تا ڕەوایەتی بدات بە هێرشەکانی ئێستای بۆ سەر هەرێمەکەمان و نیگەرانین لەوەی کە دەیەوێت ئۆپەراسیۆنی نوێ ئەنجام بدات." لە قسەکانیدا هاکان فیدان باسی لەوە کرد، هەموو دامەزراوەیەکی وزە و ژێرخانی ئابوری کە لەژێر دەستی پەکەکە و یەپەگەن ئامانجی سەربازی ئەوانە، بەڵام مەزڵوم عەبدی دەڵێت، "هەڕەشە بۆ سەر ژێرخان، سەرچاوە ئابورییەکان و شارە پڕ دانیشتووانەکان تاوانی جەنگە و شتێکە کە پێشتر بینومانە." فەرماندەی گشتی هەسەدە لە کۆتایی قسەکانیدا داوا لە لایەنی گەرەنتیکەری رێککەوتنەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات "هەڵوێستی گونجاو بنوێنن سەبارەت بەم هەڕەشە دوبارەبوانە و زامنی ئاشتی و سەقامگیری لە هەرێمەکەدا بکەن." لە رۆژی 1ی تشرینی یەکەمی 2023، تەقینەوەیەک لەبەردەم ئاسایشی گشتی تورکیا و نزیک لە پەرلەمان ئەنجامدرا کە دواتر پەکەکە بەرپرسیاڕییەتی هێرشەکەی لە ئەستۆ گرت. لەدوای ئەم هێرشەوە تورکیا ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوانی دەستپێکردووە و تا ئێستا نزیکەی هەزار کەس لە ناوخۆی وڵاتەکە دەستگیرکراون.
هاوڵاتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم کاتی دابەشکردنی نەوتی سپی ئاشکرا کرد و رایگەیاند پرۆسەکە لە ناوچە شاخاوییەکان دەستپێکردووە و هەر خیزانێک 200 لیتری بە 100 هەزار دینار پیدەدرێت. ئەمڕۆ چوارشەممە 4ی تشرینی یەکەمی 2023 وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمرایگەیاند، "پرۆسەی دابەشکردنی نەوتی ماڵان لە ناوچە شاخاوییەکان دەستیپێکردووە و هەر خێزانێک 200 لیتر نەوتی بە 100 هەزار دینار پێدەدرێت." وەزارەتی سامانە سروشتییەکان باسی لەوە نەکردووە کە کەی پرۆسەکە لە ناوەندی شارەکان دەست پێدەکات. ساڵانە نەوتی سپی لەکاتی خۆیدا دابەش ناکرێت و هاوڵاتیان ناچارن بە نرخێکی گرانتر بیکڕن. چەندین ساڵە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان تووشی ئەم کێشەیە دەبنەوە و هێشتا چارەسەر نەکراوە.
سەركۆ جەمال لەسەر داوا و پێشنیاری دەستەی داكۆكی لەمامۆستایان و فەرمانبەران، یوسف كیلابی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، پرۆژە یاسایەك بۆ گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ عێراق ئامادە دەكات، ئەندامێكی لیژنەی دارایی دەڵێت هەوڵێكی لەوشێوەیە ئەستەمە، پەرلەمانتارێكی پارتیش دەڵێت ئەوە هەوڵێكە دژی هەرێمی كوردستان. هەرێمی كەمال ئاغا سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی و جەمال كۆچەر سەرۆكی لیستی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان و سروە عەبدولواحید سەرۆكی لیستی نەوەی نوێ و سۆران عومەر، سەرۆكی لیستی كۆمەڵی دادگەری وژۆیان لەسەر پرۆژە یاساكە كردووەو بڕیارە واژۆی پەرلەمانتارانیشی بۆ كۆبكرێتەوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، سەرۆكی فراكسیۆنەكانی یەكێتی و نەوەی نوێ و كۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی لەپەرلەمانی عێراق داوایان كردووە كە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان تێكەڵی كێشەی سیاسیی نێوان هەرێم و بەغدا نەكرێت، لەكۆبوونەوەیان لەگەڵ لایەنە شیعەكان وتوویانە «چونكە فەرمانبەر ئیشی خۆیان دەكەن و مافی خۆیانە سەری مانگ مووچە وەربگرن هاوشێوەی ناوچەكانی تری عێراق». شیعەكان بەڵێنیان بەنوێنەری مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم داوە مامۆستا هاوڕێ قادر، ئەندامی ئەنجومەنی مامۆستایانی ناڕازی، كە یەكێك بووە لەئەندامانی ئەو وەفدەی فەرمانبەرانی هەرێم سەردانی بەغدای كردووە، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:»لەسەردانەكەدا چەند پەرلەمانتارێكی شیعەكانمان بینی لەوانەش یوسف كیلابی، بەڵێنی ئەوەیان پێداین لەپەرلەمانی عێراق كار لەسەر ئەو 60 هەزار واژۆیە بكەن كە فەرمانبەرانی ناڕازیی پێشكەشیان كردووەو دەیانەوێت مووچەكانیان بچێتە سەر بەغدا». وتیشی:»شیعەكان تووشی سەرسوڕمان بوون كە باسمان لەپاشەكەوتی مووچەو لێبڕینی مووچەی فەرمانبەران كردووە، هاوكات دوو رێگەچارەشیان خستەڕوو، وتیان ئەگەر حكومەتی هەرێم لیستێكی پاكی موچەخۆران نەنێرێت یاخود كێشەكان لەگەڵ بەغدا چارەسەر نەكات ئەوا لەپەرلەمان دەستكاری ئەو بڕگەیە دەكەن كە پەیوەستە بەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان تاڕاستەوخۆ هاوشێوەی فەرمانبەرانی حكومەتی فیدراڵ، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش بنێردرێت». بەوتەی ئەندامێكی لیژنەی دارایی ئەگەر لەپەرلەمانیش تێپەڕێ مەرج نییە حكومەت جێبەجێی بكات لەوبارەیەوە جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەمە هەوڵێكە واژۆ كۆكراوەتەوە بۆ پەرلەمان هیوادارین وەڵامێكی ئەرێنی هەبێت، رێكارەكان وایە دەتوانن بیكەن بەبڕیار و دانیشتنێكی پەنجا كۆ یەكی هەبێت دەبێتە پرۆژە و رەوانەی حكومەتی بكەن و بڵێن ئەوە رای پەرلەمانە». وتیشی:»لەحاڵەتێكیشدا لەپەرلەمان تێپەڕێت مەرج نییە حكومەتی عێراق جێبەجێی بكات، ئەمە زیاتر فشارێكە ئومێد دەكەین ئەنجامێكی هەبێت چونكە سێ مانگە فەرمانبەرانی هەرێم مووچەیان وەرنەگرتووە ئەمەش لایەنێكی مرۆییە». ئەندامێكی دیكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق هەوڵەكە بەئەستەم دەزانێت هەر لەبارەی ئەو هەوڵەوە، نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەم بابەتە بەڕاستی هەروا سادە نییە كە واژۆی بۆ كۆبكرێتەوە، لەڕووی كردارییەوە ئاسان نیە، رەنگە بۆ مووچەی خانەنشینان و چاودێری كۆمەڵایەتی ئاسان بێت، چونكە ئەو بڕە پارەیەی دابەش دەكرێت یەكلابووەتەوەو جێگیرەو دەكرێت حكومەتی عێراق لەڕێگەی هەژماری بانكییەوە پارەكە بخاتە سەر هەژماری ئەو مووچەخۆرانە». وتیشی:» بەڵام بۆ فەرمانبەران كرداری نیە چونكە بەردەوام گۆڕانكاری بەسەردادێت لەڕووی دەرماڵە و پلە بەرزكردنەوەو هەندێك رێكاری تر، كە تەنها فەرمانگەكە دەتوانێت ئەو كارانە بكات، مانگانە پێویستی بەلیستی نوێیە، هەموو فراكسیۆنەكان لەخەمی ئەوەداین چارەسەرێكی ریشەیی بۆ پرسی موچە بدۆزرێتەوە بەڵام بەبۆچوونی من رێكارێكی سەركەوتوو نابێت». «لەڕووی كردارییەوە ئەو هەوڵە ئاسان نییە، گرنگترین شت ئەوەیە ئەم پرسە ئەگەر بێتو فراكسیۆنەكانی دیكەی پەرلەمانی عێراق لەگەڵیدا بن ئەوە دەستكەوتە سەرەكییەكەیە ئەوكات دەتوانین ئەو خواستەی هەیە بەشێوازی دیكەش بیخەینەڕوو بۆ چارەسەری پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی هەوڵەكە رەنگە چەند ساڵێك بخایەنێت». نەرمین مەعروف وای وت. پارتی بەهەوڵێك دژ بە هەرێمی كوردستانی لەقەڵەمدەدات فراكسیۆنی پارتی تەنیا فراكسیۆنە لەفراكسیۆنە كوردییەكان واژۆی بۆ دانیشتنی لەوشێوەیە لەپەرلەمانی عێراق نەكردووە، لەوبارەیەوە شوان محەمەد پەرلەمانتاری پارتی لەپەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:»ئەو هەوڵە بەموزایەدە دەزانین و پێمان وانییە هیچ ئەنجامێكی هەبێت، جگە لەوەی بەهەوڵێكی دەزانین دژ بەحكومەتی هەرێمی كوردستان». وتیشی:»ئەو هەوڵە پێچەوانەی دەستوورەو لەبەر ئەو هۆكارانەی باسیشم كرد ئێمە واژۆمان نەكردووە». یەكەمجار نییە هەوڵی گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا دەدرێت، لەساڵی 2020 یش زیاتر لە 100 واژۆی پەرلەمانتاران لەپەرلەمانی عێراق كۆكرایەوە، بەڵام هەوڵەكان سەریان نەگرت. فازیل فەتلاوی، پەرلەمانتاری خوولی پێشووی پەرلەمانی عێراق لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ئاژانسی (المعلومە) رایگەیاندووە: “پشكی دارایی بۆ هەرێمی كوردستان بابەتێكە، كە زۆر بەدەستیەوە دەناڵێنین، بەتایبەتی پرسی مووچەی فەرمانبەران، بەهۆی نەبوونی شەفافیەت و دیدگایەكی روون بۆ ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم”. وتیشی: “باشتر بوو حكومەتی بەغداو هەولێر لەسەر یەكلاكردنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان لەبانكە حكومییەكان رێكبكەون، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی هاووڵاتیانی كورد، عێراقیین و دەبێت لەكاتی خۆیدا مافی دارایی خۆیان وەربگرن”. سەرەڕای پەسەند كردنی یاسای بودجە، بەڵام هێشتا بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن عێراقەوە بەتەواوی رەوانە نەكراوەو هەریەكە لەهەولێر و بەغدا یەكتری تۆمەتبار دەكەن بە پابەندنەبوون بەجێبەجێ كردنی بڕگەكانی یاساكەو لەو نێوەندەشدا فەرمانبەرانی هەرێم گیرۆدە بوون، بەشێوەیەك سەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی 2023یەو هێشتا حكومەتی هەرێم لەدابەشكردنی مووچەی مانگی تەمموزدایە، دوای ئەوەی حكومەتی هەرێم لەمانگی ئاداری رابردووەوە بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوتەكەی لەلایەن دادگای ناوبژیوانی پاریس رایگەیاند كە چیتر توانای دابەشكردنی مووچەی نەماوەو پێویستە بەغدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت، دوای چەند مانگێكیش لەگفتوگۆو دانوستان و پەسەندكردنی بودجە، حكومەتی عێراق بەشێوەی قەرز زیاتر لەترلیۆنێك دیناری رەوانەی هەرێم كردووە، 10 رۆژ لەمەوبەریش حكومەتی عێراق بڕیاریدا سێ گوژمەی 700 ملیار دیناری بەقەرز بنێرێت. هەرچەندە تائێستا فەرمانبەرانی هەرێم مووچەی مانگەكانی (8 و 9)یان وەرنەگرتووەو لەوەرگرتنی مووچەی مانگی (7)دان، بەڵام نە حكومەتی هەرێم ئامادەیە لەداهاتی ناوخۆی ئەو سێ مانگە مووچەكانی دیكە دابەشبكات یان میلاكی فەرمانبەران بەتەواوی رادەستی بەغدا بكات، نە بەغداش گەرموگوڕە لەناردنی پارەو وەرگرتنی دۆسیەی فەرمانبەران و بەستنەوەی راستەوخۆ بە وەزارەتی داراییەوە تاوەكو لەگەڵ فەرمانبەرانی شارەكانی دیكەی عێراق مووچەی هەرێمیش بدات، هەرچەندە چەند جارێك باسی ئەو پرسە كراوە. ئەوەش لەكاتێكدایە، حەیدەر عەبادی، سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق رایگەیاندووە، حكومەتی هەرێم ئامادەنەبووە فەرمانبەرانی بەحكومەتی فیدراڵییەوە ببەسترێنەوەو لەلایەن حكومەتی عێراقەوە مووچەیان پێدەدرێت. پێشتریش، جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاندبوو، كە لەكۆبوونەوەی لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران باسی پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی راستەوخۆ لەلایەن بەغداوە كردووەو لەبەرامبەردا سودانی پێی وتووە، كە حكومەتی هەرێم بەوە رازی نەبووە، ئەگینا لەگەڵ فەرمانبەرانی عێراق راستەوخۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابەش دەكەین. مەسعود حەیدەر بریكاری وەزارەتی دارایی عێراق لەڕوونكردنەوەیەكدا لەبارەی ئەو هەوڵە رایگەیاند: بەپێی دەستووری عێراق؛ حكومەتی عێراق ناتوانێت راستەوخۆ مووچە یان هەر خەرجیەكی تر بۆ هەرێم خەرجبكات. وتیشی: هەموو مامەڵەیەكی نێوان هەرێم‌و بەغدا دەبێ لەڕێگەی دامودەزگا فەرمیەكانی هەردوولاوە بێت كە حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵییە. بریكاری وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بەوەشكردوە، بەپێی یاسای بودجەی ساڵی 2023 دەبێت حكومەتی فیدراڵی مانگانە 775 ملیار دینار مووچە بۆ هەرێم خەرج بكات لەڕێگەی وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە. مەسعود حەیدەر نوسیوویەتی: هەر بابەتێك لەدەرەوەی ئەو چوارچێوەیە، یاریكردنە بەهەست‌و سۆزی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق ناتوانێت جێبەجێی بكات، چونكە پێچەوانەی ماددەی 117و 121ی دەستووری عێراقە. بەڵام د. یوسف محەمەد سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان و پەرلەمانتاری پێشوی عێراق دەڵێت: ناردنی راستەوخۆی موچە بۆ موچەخۆرانی هەرێم لەلایەن بەغداوە دەستورییە، هیچ رێگرییەكی یاسایی و دەستوری نیە، بۆ ئەوەی بەغداد راستەوخۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم بدات. وتیشی: رەسمكردنی سیاسەتی دارایی كە پرسی موچەش دەگرێتەوە بە پێی مادەی (١١٠/ سێیەم)ی دەستور لە سەڵاحیاتە حەسرییەكانی دەسەڵاتە ئیتیحادییەكانە، لەبەر ئەوە رێگری دەستوری نیە، تەنانەت یاسای بودجەی گشتیی عێراق ژمارە (١٣)ی ساڵی ٢٠٢٣ لە مادەی (١٣/ ھەشتەم/ أ و ب) رێی بە حكومەتی فیدڕاڵ داوە راستەوخۆ ئەركی پارەداركردنی موچەی فەرمانبەران و موچەخۆران لە ئەستۆ بگرێ.
هاوڵاتی هاوڵاتییەك لە سنوری ئاكرێ بەهۆی لێدانی هەورە بروسکەوە گیانی لەدەستدا کە پیاوێکی تەمەن 56 ساڵە. هاوڵاتییەکە ناوی میکائیل کەریف فارسە و دانیشتووی گوندی نیاوکی سەر بە قەزای ئاکرێیە. لەبارەی گیانی لەدەستدانی نێچیرڤان فەخری، بەرپرسی ڕاگەیاندنی تەندروستی ئاکرێ بە هاوڵاتی راگەیاند، "ئێوارەی ئەمرۆ هەورە بروسکەیەک لەدەوروبەری گوندی نیاوکی سەر بەناحیەی گردەسێن دەدات، بەوهۆیەوە هاوڵاتییەکی تەمەن 56 ساڵ گیانی لەدەستدا." نێچیرڤان فەخری وتیشی، "ئەو هاوڵاتییە خەریكی كاری ئاژەڵداری بووە کە لەو كاتەدا هەورەبروسكە لێیداوە و گیانی لەدەستداوە." وێنەی ئەو هاوڵاتییەی کە گیانی لەدەستدا:
هاوڵاتی هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا، رایگەیاند هەرچی پێگەی پەکەکە و یەپەگە هەیە لە سوریا و عێراق ئامانجی تورکیایە بۆ هێرش و نابێت هیچ لایەنێک دەستوەردان لەو دۆخەدا بکەن، دەشڵێت، ئەو دوو کەسەی تەقینەوەکەیان لە نەقەرە ئەنجامدا لە سوریاوە هاتبوون. لە رۆژی 1ی تشرینی یەکەمی 2023، تەقینەوەیەک لەبەردەم ئاسایشی گشتی تورکیا و نزیک لە پەرلەمان ئەنجامدرا کە دواتر پەکەکە بەرپرسیاڕییەتی هێرشەکەی لە ئەستۆ گرت. لەدوای ئەم هێرشەوە تورکیا ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوانی دەستپێکردووە و تا ئێستا نزیکەی هەزار کەس لە ناوخۆی وڵاتەکە دەستگیرکراون. تورکیا دوای هێرشەکە چەندین هێرشی ئاسمانیشی لە هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. لەبارەی ئەو دوو کەسەی کە هێرشەکەیان لە ئەنقەرە ئەنجامدا، هاکان فیدان وتی هەردووکیان لە سوریاوە هاتوون. وەزیری دەرەوەی تورکیا باسی لەوەشکرد، هەموو دامەزراوەیەکی وزە و ژێرخانی ئابوری کە لەژێر دەستی پەکەکە و یەپەگەن ئامانجی سەربازی ئەوانە. هاکان فیدان دەشڵێت، "داوا دەکەیەن لایەنی سێیەم دوورکەونەوە لەو دامەزراوانەی کە لەژێر دەستی یەپەگە و پەکەکەدان، وەڵامی هێزە سەربازییەکانمان زۆر ورد دەبن." ئەو وتانەی هاکان فیدان وەک ئاماژەیەکە بۆ ئەمریکا کە هاوپەیمانی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)یە لە شەڕی داعش لە سوریا و هەماهەنگی لەنێوانیان هەیە. هەسەدە لەلایەن باڵی سەربازی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)ەوە بەڕێوە دەبرێت کە تورکیا بە بەشێک لە پەکەکەی دەبینێت و دەڵێت رێکخراوێکی "تیرۆرستییە"، بەڵام ئەمریکا هەسەدە بە رێکخراوێکی "تیرۆرستی" ناونابات هەرچەندە پەکەکەی خستووەتە لیستی تیرۆرەوە. وتەکانی هاکان فیدان هۆشدارییەکەیشە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق کە ئەنقەرە دەیەوێت هێرش بکات و لە چەند رۆژی رابردووشدا چەندین هێرشی بۆ سەر ناوچەکانی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. تەنانەت ئەگەری ئۆپەراسیۆنێکی نوێی سەربازی بوونی هەیە لەلایەن تورکیاوە لە هەرێمی کوردستان.
هاوڵاتی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان پیرۆزبایی لە بافڵ تاڵەبانی وەک سەرۆکی یەکێتی کرد و رایگەیاند، ھیوادارین ئاکام و بڕیارەکانی کۆنگرەکەتان خاڵی وەچەرخان بێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکان." ئەمڕۆ چوارشەممە 4ی تشرینی یەکەمی 2023، مەکتەب سیاسی پارتی بروسکەیەکی پیرۆزبایی ئاراستەی بافڵ تاڵەبانی کرد و دەڵێت، "بەبۆنەی کۆتایی ھاتنی کۆنگرەی پێنجەمی حزبتان و ھەڵبژاردنی بەڕێزتان بە سەرۆک و ھەڵبژاردنی ئەندامانی سەرکردایەتی پیرۆزباییتان لێ دەکەین." مەکتەب سیاسی پارتی دەشڵێت، "ھیوادارین ئاکام و بڕیارەکانی کۆنگرەکەتان خاڵی وەچەرخان بێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکان و خزمەتی بەرژەوەندییە باڵاکانی نەتەوە و نیشتیمان." کۆنگرەی یەکێتی لە 27ی مانگی رابردوو دەستی پێکرد و ماوەی پێنج رۆژی خایاند کە تێیدا بافڵ تاڵەبانی وەک سەرۆک هەڵبژێردرایەوە و پەیڕەوی ناوخۆی حزبەکە هەموار کرایەوە، ئەندامانی سەرکردایەتی کەمکرانەوە بۆ 60 ئەندام و بڕیارە لە یەکەم کۆبونەوەی سەرکردایەتیش 10 کەس بۆ ئەندامی مەکتەب سیاسی حزبەکە هەڵبژیردرێن.
عەممار عەزیز «دایكم بەو تەمەنەوە سێجار لەئاكرێوە هاتە بەر دەرگای دادگای هەولێر، هەموو جارێك بەدڵێكی پر هیوا دەهات تاوەكو گۆهدار لەگەڵ خۆی بباتەوە ماڵ، بەردەوام لەپێش دادگا نزای لەخوا دەكرد بەڵام بەدەستبەتاڵی و خەمێكی قووڵەوە گەڕایەوە ئاكرێ «، ئەمە قسەی زێدان زێباری، برای گۆهدار زێبارییە كەزیاتر لەدوو ساڵە چاوەڕێی ئازادكردنی گۆهدار دەكەن. رۆژی 2ی تشرینی یەكەمی 2023 بەهۆی تاپرێكی سەردەمی ئینگلیز سزای شەش مانگ زیندانی بەسەر رۆژنامەنوس گۆهدار زێباری سەپێنرا. گۆهدار زێباری لە 22ی مانگی تشرینی یەکەمی 2020 لەگەڵ چەند کەسێک کەدواتر بەزیندانیانی بادینان ناویان برا، بەتۆمەتی تێکدانی «ئاسایشی گشتی» دەستگیرکران و هەریەکەیان بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزادران. لەمانگی شوباتی 2022 بەفەرمانێکی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، سزاکەی گۆهدارو هاوڕێکانی بەڕێژەی 60٪ کەمکرایەوە جگە لەشێروان شێروانی کەسزاکەی بەڕێژەی 50% کەمکرایەوە. بەپێی بڕیارەکەی سەرۆکایەتی هەرێم، وابڕیاربوو 16ی ئازاری 2023 گۆهدار زێباری ئازاد بکرێت، بەڵام دواتر لەلایەن دادگای کەتنی هەولێرەوە بەحەوت مانگی تر زیندانی سزادرا بەتۆمەتی «گۆڕینی لۆگۆی ئۆتۆمبێلەکەی» پێش دەستگیرکردنی. دوای ئەو حەوت مانگە بڕیاربوو لەمانگی ئابی ئەمساڵ گۆهدار ئازاد بکرێت، بەڵام بەهۆی تۆمەتی «هەڵگرتنی چەکی بێ مۆڵەت» جارێکی تر شەش مانگی تر سزای زیندانی بەسەردا سەپێنرا. لەسەر دووبارە سزادانی زێدان زێباری، برای گۆهدار زێباری بەهاوڵاتی راگەیاند، «جارێكی تر براكەم بەناحەق سزادرا ، شەش مانگ زیندانی بەسەردا سەپێنرا ، ئەوەش بەهۆی ئەو تاپڕەی كە لەكاتی دەستگیركردنی لەلایەن دەزگا ئەمنییەكان دۆزراوەتەوە ، دەیانجار وتوومانە ئەو تاپڕە هی گۆهدار نیە، ئەوەندە كۆنە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئینگلیز ئێستا هەر تەقە ناكات بەڵام بێسوود بووە دادوەر بەو شێوەیە بڕیاری داوە كەئەو چەكە هی گۆهدارە بەڵام ئەمە زۆر دوورە لەڕاستی .» «دایكم سێجار لەگەڵ باوكم دەهاتە پێش دەرگای دادگای هەولێر، هەموو جارێك كە دەهات بەیانییەكەی زوو لەخەو هەڵدەساو بەدڵێكی پر هیواوە دەهات، ئاواتی ئەوە بوو گۆهدار لەگەڵ خۆی بباتەوە ماڵ، بەڵام بۆ دواجار جارێكی تر سزای تازەی بەسەردا سەپێنرا، بەخەمێكی قووڵەوە گەڕایەوە بۆ ماڵ، ئەوەی دادوەر كردوویەتی ناحەقیەكی زۆر گەورەیە، ئەوە دەسەلمێنێت كە بەهیچ شێوەیەك دادگاكانمان سەربەخۆ نین»، زێدان زێباری وای وت. بەپێی ماددەی 15ی یاسای چەك، هەر كەسێك بەبێ موڵەت چەكێكی ئاگرین یان تفاق هەڵبگرێت، بیفرۆشێت، چاكی بكاتەوە ، یان دەستاودەستی پێبكات، ئەوا بەبەندكردن بۆماوەیەك سزا دەدرێت كە لەیەك ساڵ كەمتر نەبێت و لەسێ ساڵ زیاتر نەبێت ، لەگەڵ ئەوەشدا بەپێ بژاردنێك سزادەدرێت كە لەدوو ملیون كەمتر نەبێت و لەپێنج ملیون دینار زیاتر نەبێت. رێڤینك یاسین، پارێزەری تیمی بەرگری لەڕۆژنامەنووسان و چالاكی بادینان بەهاوڵاتی وت، «بەڵگەی تەواو و دروست نەبووە كە بیسەلمێنێت گۆهدار تاپڕی هەڵگرتووە یان موڵكی ئەو بووە، بڕیارێكی نادادوەرانە بوو، كەیسێك دروستكراوەو لەپێش دادوەر دانراوە تا بڕیاری لەسەر بدات، دادوەر خۆیشی بڕوای بەبڕیارەكەی خۆی نییە». « ئەو ماددەیەی گۆهداری پێ سزادراوە ، ماددەی 15ی یاسای چەكە، بڕیاری سزادانی شەش مانگە، بەڵام لەبەرئەوەی گۆهدار بۆ ماوەی مانگێك و چواردە رۆژ لەئاسایش راگیراوە، ئەو ماوەیە بۆی حساب دەكرێت، واتە چوار مانگ و 14 رۆژی تر ئازاد دەكرێت»، ریڤینك یاسین وای وت. سەندیکای رۆژنامەنوسانی هەرێمی کوردستان دەڵێت هیچ رۆژنامەنوسێک پێشتر لەسەر چەک سزا نەدراوە. ئازاد حەمە ئەمین ، نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنوسان لەهەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند، «هیچ زانیارییەكمان نیە كە رۆژنامەنوسێك لەسەر چەك سزادرابێت، هەر كەیسێك ئەگەر نەگاتە دەستمان یان سكاڵا بەفەرمی لای ئێمە تۆمار نەكات ئێمە دەستتێوەردان ناكەین «.
هاوڵاتی لە قەزای بەردەڕەش سەر بە سنوری پارێزگای دهۆک مامۆستایانی 10 خوێندنگە کە ژمارەیان زیاترە لە 100 مامۆستا بایکۆتیان راگەیاند بەهۆی دانەمەزراندنیانەوە. ئەمڕۆ چوارشەممە 4ی تشرینی یەکەمی 2023، 104 مامۆستای وانەبێژ لە 10 خوێندنگەی سنوری بەردەڕەش واژۆیان کۆکردووتەوە بۆ بایکۆتکردنی دەوام، ئەمەش بەهۆی ئەوەی کە دامەزراندنی هەمیشەییان بۆ ناکرێت. لەو بارەیەوە کاروخ عەبدوڵلا، نوێنەری وانەبێژان لە هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی وت، "ئەمرۆ وانەبێژانی 10 خوێندنگا لەسنوری پەروەردەی بەردەڕەش لەسنوری پارێزگای دهۆک بایکۆتی دەوامیان کردووە، هاوکات لە پەروەردەی ئاکرێ و چۆماننیش بەهەمانشێوە بایکۆت کراوە، کۆی گشتی ئەو هەرسێ پەروەردەکە دەگاتە 20 خوێندنگە." لەساڵی 2022 وەزارەتی دارایی وئابوری کۆنوسێکی تایبەت بە دامەزراندنی وانەبێژان بەشێوەی گرێبەست پێشکەش بە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کردووە بەڵام تا ئێستا جێبەجێ نەکراوە. کۆی گشتی ژمارەی وانەبێژانی هەرێم 36 هەزار وانەبێژە. کاروخ عەبدوڵلا دەڵێت بەردەوام دەبن لە بایکۆت هەتا ئەوکاتەی ئەو کۆنوسە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە جێبەجێ دەکرێت، دەشڵێت، "ئێستا مووچەی وانەبێژان دەگاتە 13 ملیار و 500 ملیۆن دینار، ئەگەر بکرێنە گرێبەست تەنها پێویستی بەچوار ملیاری تر هەیە، تاکە داواکاریمان ئەوەیە هەموو وانەبێژان بکرێنە هەمیشەیی." ئەمە لەکاتێکدایە کە چەندین ساڵە وانەبێژانی سەرجەم پارێزگاکان داوای دامەزراندنی هەمیشەیی دەکەن. مامۆستایانی سنوری پارێزگای سلێمانیش لە سەرەتای دەستپێکی ساڵی نوێی خوێندنەوە بەهۆی دواکەوتنی موچە بایکۆتیان راگەیاندووە.
دلێر عەبدوڵڵا پاش ململانێیەكی سەختی نێوانیان، دواجار كێشەو ناكۆكی نێوان هەردوو رابەرەكەی بزووتنەوەی ئیسلامی بەجیابوونەوەی یەكێكیان كۆتایی هات و حزبێكی نوێ لەهەناوی بزووتنەوەی ئیسلامی راگەیەنراو هەمان ئەو ناوەیان بەكارهێنا كە لەسەرەتای دامەزراندنی بزووتنەوەی ئیسلامییەوە پێی ناسرابوو. بەرپرسێكی حزبە نوێیەكەی بزووتنەوە ئاماژە بەوە دەكات كە ئەسڵی بزووتنەوە ئەوانن بۆیە ئەو ناوەیان بەكارهێناوەتەوە. لەگەڵ ئەوەی بڕیاربوو دوێنێ سێشەممە كۆنگرەی دامەزراندنی بزووتنەوەی ئیسلامی لەنێوان هەردوو باڵە ناكۆكەکە ئەنجامبدرێت، بەڵام بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراوو پێش ئەنجامدانی كۆنگرەكە، باڵی كامیلی حاجی عەلی بایكۆتی كۆنگرەیان كردو لەكۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا جیابوونەوەی خۆیان راگەیاندو بڵاویانكردەوە كە لەژێر ناوی حزبێكی تردا درێژە بەكاری سیاسی خۆیان دەدەن. لەكۆنگرە رۆژنامەوانیەكەدا باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی بڵاویانكردەوە كە بەهۆی پێشێلكاری و لادان لەبنەماو پڕەنسیبەكانی حزب، بڕیاری ئەوەیاندا نەچنە كۆنگرەو بایكۆتی بكەن، هەروەها بڕیاری ئەوەیاندا كەحزبێكی نوێ دروستبكەن و بەناوی بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامییەوە درێژە بەخەباتی سیاسی خۆیان بدەن. لەوبارەوە دكتۆر محەمەد بازیانی سەركردەی حزبە نوێیەكە بەهاوڵاتی وت «گەیشتینە ئەو ئەنجامەی كە كاركردن لەگەڵ ئەو برایانە گونجاو نییەو باشترین رێگا جیابوونەوەیە لێیان.» بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی، كە ناوە نوێیەكەی باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی-یە. مێژوویەكی كۆنی هەیەو هەمان ئەو ناوەیە كە لەسەرەتای دامەزراندنی رێكخستنی كاری ئیسلامی لەكوردستانی باشوور بەكارهاتووە. ئەو حزبە لەساڵی 1978 لەسەر دەستی شێخ صدیق سەرگەتی و شێخ محەمەد بەرزنجی و عەبدولڕەحمان نەورەسی و محەمەدی رازی و چەندین سەركردەی تری ئەوسای رێكخستنی كاری ئیسلامی دامەزرا، كەدواترو پاش نۆ ساڵ لەخەباتی نهێنی و چەكداری، بڕیاری گۆڕینی ئەو ناوە دەدرێت و لەساڵی 1987و پاش پەیوەندیكردنی شێخ عوسمان عەبدولعەزیزو كۆمەڵێك سەركردەی تری برایانی موسڵمان (اخوان المسلمین) بزووتنەوەی پەیوەندی هەڵدەوەشێتەوەو لەجێیدا بزووتنەوەی ئیسلامی راگەیەنرا. بزووتنەوەی ئیسلامی لەماوەی تەمەنی خۆیدا دوانزە كۆنگرەی ئەنجامداوەو چەندین كێشەو گرفتی ناوخۆیی بەرۆكی ئەو حزبەی گرتووە. كە سەرجەمیان ناكۆكی بووە لەسەر رابەری و پۆستی یەكەمی حزبەكە. هەربۆیە لەساڵی 2001 كۆمەڵی ئیسلامی راگەیەنراو دواتریش لەكۆنگرەی نۆهەمدا مەلا محەمەد عومەری ئامۆزای عیرفان عەبدولعەزیز لەڕابەری كشایەوەو بەهۆی ناكۆكی لەسەر ئەو پۆستە لەبزووتنەوە دووركەوتەوە، هەروەها لەكۆنگرەی دەهەمیشدا بەهەمان هۆكار شێخ صدیق عەبدولعەزیز كشایەوەو نەیتوانی ركابەری عیرفانی برازای بكات. كێشەو گرفتەكانی نێوان كامیلی حاجی عەلی و عیرفانی مەلا عەلی، ماوەی دوو ساڵە درێژەی هەیەو هەریەكەیان دەیەوێت خۆی ببێتە رابەرو كەسی یەكەمی حزب. بۆ ئەوەش چەندین كەسایەتی و مامۆستای ئاینی هەوڵی پێكهێنانەوەی داون، لەوانە ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، لەوبارەوە عوسمان كاروانی ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ماوەی سێ مانگە جەنابی ئەمیندار لەسەر هێڵە بۆ یەكخستنەوەی هەردوو باڵ، ئەمەش لەسۆنگەی بەپرسیارێتی و خەمخۆری جەنابیان بۆ رابوونی ئیسلامی كوردستان، بەڵام دیارە ئەو برایانە نایانەوێت و وەك پێویست بەدەم هەوڵەكانی ئێمەوە نەهاتن.» بڕیارەكەی كامیلی حاجی عەلی بەدووركەوتنەوە لەبزووتنەوەو راگەیاندنی حزبێكی نوێ، كۆتایی بەململانێ تولانییەكەی نێوان هەردوو رابەرە ناكۆكەکە هێنا، بەوەش عیرفانی مەلا عەلی توانی جارێكی تر دەست بەسەر بزووتنەوەی ئیسلامیدا بگرێتەوەو پاش دوورخستنەوەی هەریەكە لە مەلا محەمەد عومەری ئامۆزای و شێخ صدیق عەبدولعەزیزی مامی، كامیلی حاجی عەلی-شی خستە دەرەوەی هاوكێشەی بزووتنەوەی ئیسلامییەوە. هەڵبژاردنی ناوی بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی لەلایەن باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی-یەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەوان پێیان وایە بنچینەو دامەزرێنەری بزووتنەوەن و خاوەندارێتی ئەو حزبە بۆ ئەوان دەگەڕێتەوە نەك باڵەكەی عیرفانی مەلا عەلی، لەوبارەوە دكتۆر محەمەد بازیانی بەهاوڵاتی وت «حاجی كامیل یەكێكە لەدامەزرێنەرانی بزووتنەوەی پەیوەندی لەساڵی 1978 كە لەگەڵ چەند زانایەكی تردا ئەو حزبەیان راگەیاند، بۆیە ئەسڵی بزووتنەوە ئێمەین و خاوەندارێتی ئەو حزبە بۆ ئێمە دەگەڕێتەوە.» لەبەرامبەردا باڵەكەی بزووتنەوەی ئیسلامی بەشداری كۆنگرەی دامەزراندنیان كردو بەئامادەبوونی 1000 ئەندام و نوێنەری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كارەكانی كۆنگرەیان بەڕێوەبرد، لەوبارەوە عەبدوڵا وەرتێ وتەبێژووی بزووتنەوەی ئیسلامی بەهاوڵاتی وت «بەپێی رێنمایی و مەرجەكانی كۆمسیۆنی باڵاو بەسەرپەرشتی راستەوخۆی نوێنەرەكانیان، كۆنگرەمان ئەنجامداو سوپاس بۆ خوا سەركەوتووبوو، لەگەڵ ئەوەی ئێمە چاوەڕێی ئەو برایانەمان دەكرد بەشداری بكەن، بەڵام بەداخەوە كەوتنە هەڵەیەكی سیاسی گەورەوەو مێژووی خۆیان خستە ژێر پرسیارەوەو بوونە هۆی دروستبوونی تەفرەقە لەڕیزی موسڵماناندا.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، كۆنگرەكەی بزووتنەوەی ئیسلامی بەئامادەبوونی 1000 ئەندام بەڕێوەچوو، دوو كاندید دیاریكران بۆ وەرگرتنی پۆستی رابەری، ئەوانیش هەریەكە لە عیرفان عەلی عەبدولعەزیزو كامیل حاجی عەلی بوون، بەزۆرینەی دەنگی ئەندامانی كۆنگرە، عیرفان عەلی عەبدولعەزیز توانی 986 دەنگ بەدەستبهێنێت و بۆ سێهەمین جار وەك رابەر دیاریكرا. سەرەڕای ئامادەنەبوون و نەكشانەوەی كامیلی حاجی عەلی، بەڵام ناوبراو نۆ دەنگی بەدەستهێنا. هەروەها پەیڕەوی ناوخۆی حزبەكە دەنگی لەسەر دراو هەڵبژاردنیش بۆ ئەندامانی ئەنجومەنی شورا ئەنجامدراو 23 كەس وەك ئەندامی شورای حزبەكە دەنگیان پێدرا. بزووتنەوەی ئیسلامی لەساڵی 1987 دامەزراوەو تائێستا پێنج كەس بوونەتە رابەری ئەو حزبە، كە سێ كەسیان برابوون بەناوەكانی (شێخ عوسمان عەبدولعەزیزو شێخ عەلی عەبدولعەزیزو شێخ صدیق عەبدولعەزیز) هەروەها مەلا محەمەد عومەر برازای هەرسێ ناوبراو ماوەیەك رابەری ئەو حزبە بووەو عیرفانی مەلا عەلی-ش كە كوڕی رابەری دووەمی بزووتنەوەیە، سێ خولە رابەرایەتی ئەو حزبە دەكات و رێگربوو لەوەی رابەرایەتیكردنی حزبەكەی بدرێتە دەست كامیلی حاجی عەلی.
سەركۆ جەمال كۆنگرەی پێنجی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەراورد بەكۆنگرەی چواری ئەو حزبە زۆر گۆڕانكاری تێدا كرا، جگە لەگۆڕینی سیستەمی بەڕێوەبردنی حزب، ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی و بەشێك لەئۆرگانەكانیش كەمكرانەوە، سەرچاوەیەكیش بۆ هاوڵاتی ناوی كاندیدان بۆ مەكتەبی سیاسی ئاشكرادەكات. كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی رۆژی 27ـی ئەیلوولی 2023 دەستیپێكرد لەیەكەم رۆژی كۆنگرەكەدا بافڵ جەلال تاڵەبانی بەسەرۆكی حزبەكە هەڵبژێردرا، لەدوایین رۆژی كۆنگرەكەش، دەنگ لەسەر پەیڕەوی ناوخۆی حزب دراو بەپێی پەیڕەوەكەش 60 ئەندامی كۆنگرەكە وەكو ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتی هەڵبژێردران. لەم كۆنگرەیەی یەكێتیدا یەك لیستی سەركردایەتی هەبوو و دەنگیان لەسەردرا. بافڵ تاڵەبانی لەبارەی ئەو لیستە بەڕۆژنامەوانانی وت: «شتێكی ئاساییەو لەهەموو دنیا هەیە». هاوكات دوای تەواوبوونی كۆنگرە، قوباد تاڵەبانی كەئەندامی سەركردایەتیی حزبەكەیە لەپەیامێكدا رایگەیاند: كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی سەركەوتوو بوو و یەكێتییە دڵسۆزەكان پەراوێز ناخرێن». وتیشی: ئێستا هەمووان چاودێریی هەنگاوەكانی یەكێتی دوای كۆنگرەی پێنج دەكەن، بۆیە بەرپرسیارێتیی سەركردایەتیی نوێی یەكێتی لەهەموو كات قورسترەو دەبێت لەئاستی چاوەڕوانی خەڵكدا بن. هاوڵاتی كاندیدانی بەهێز بۆ مەكتەبی سیاسی ئاشكرادەكات سەرچاوەیەكی ئاگادار لەیەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»10 كەس لەم ناوانە دەبنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی و كاندیدی بەهێزن ئەوانیش ( رەفعەت عەبدوڵا ، ئاسۆ مامەند، ستران عەبدوڵا، شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ، عیماد ئەحمەد، خەسرەو گوڵ محەمەد، جوان ئیحسان، قوباد تاڵەبانی، هاوڕێ دارۆی شێخ نوری، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ، ئەمین بابەشێخ). سەرچاوەكە وتیشی:»ئەو كەسانە راستەوخۆ لەلایەن بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە دیاری دەكرێن و دەبێت لەدوو هەفتەی داهاتووشدا كۆبوونەوەی سەركردایەتی هەڵبژێردراوی كۆنگرەی پێنجی یەكێتی ئەنجامبدرێت». ستران عەبدوڵا، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هێشتا كۆبوونەوەی سەركردایەتی یەكێتی نەكراوە هەركات كۆبوونەوە بكرێت ئەوكاتە بڕیار لەسەر ئەندامانی مەكتەبی سیاسی دەدرێت». هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتیەوە كرد، بەڵام رەتیانكردەوە لەوبارەیەوە لێدوان بدەن، هەرچەندە ئەو ناوانەیان رەتنەكردەوە كە سەرچاوەكە بۆ هاوڵاتی ئاشكرایكرد، وەك یەكێك لەسەركردایەتیەكانی یەكێتی كە نەیویست ناوی ئاشكرابكرێت بەهاوڵاتی وت:»كۆنگرە تەواو بووەو ئێمە هاتووینەتە ماڵەوە جارێ ئاگاداری هیچ شتێك نین». رێژەی بەشداری ژنان لەم كۆنگرەیەدا زیادكرا لەبارەی رێژەی ژنان لەكۆنگرەی پێنجی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، كە لەكۆی ٦٠ ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی، تەنها نۆ ژن هەڵبژێردراون، كەدەكاتە ١٥٪ی ئەنجوومەن، لەكاتێكدا بەپێی رێژەی كۆتای ٢٥٪ ە، تەلار لەتیف ئەندام و وتەبێژی كۆنگرەی پێنجی یەكێتی بەهاوڵاتی وت:» لەكۆی هەرسێ ئەنجومەنەكە نابێت رێژەی ژنان لە 25٪ كەمتر بێت بەڵام بۆ هەر ئەنجومەنێك مەرج نییە رێك 25٪ بێت، چونكە رێژەكە لەكۆی گشتی هەرسێ ئەنجومەن دیاریكراوەو بەدڵنیایی دوای هەڵبژاردنی دوو ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندیەكان و ئەنجومەنی پشتیوانی رێژەی ژنان لەهەرسێ ئەنجومەنەكە ئەگەر لە 25٪ زیاتر نەبێت كەمتر نابێت». لەكۆنگرەی ئەمجارە ژمارەیەك لەسەركردە دێرینەكان دەرنەچوون و ژمارەیەك دەموچاوی نوێش دەركەوتن هەروەها بەشێك لەو سەركردەو بەرپرسە دیارانەی یەكێتی لەكۆنگرەدا بەشداربوون بەڵام ناویان لەلیستی سەركردایەتیدا نەبوو، هەریەك لە (قادر عەزیز، رزگار عەلی، فەرید ئەسەسەرد، مستەفا چاوڕەش، جوتیار نوری، بێستون سابوراوایی، سیروان كوێخا نەجم، حەمەی حەمەسەعید، ئاوات محەمەدو رابەر سەید ئیبراهیم) هاوڵاتی پەیوەندی بەبەشێكیانەوە كرد بەڵام ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە قسە بكەن. هاوكات، هەریەك لەم ناوانە یەكەمجارە دەبنە ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی، ئەوانیش ( سالار مەحمود، عەباس فەتاح ، جەلال شێخ كەریم ، سەركەوت حەسەن ، لوقمان وەردی ، زیاد جەبار، شێخ جەمال تاڵەبانی، وەهاب هەڵەبجەیی، هاوڕی دارۆ شێخ نوری، رێباز بێركۆتی، یوسف گۆران)ن. مستەفا چاوڕەش، ئەندامی كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی بوو، لەچوار كۆنگرەی رابردوودا بە ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردرابوو، لەبارەی نەبوونەوەی بەئەندامی سەركردایەتی رایگەیاند:»هەڵنەبژاردنەوەم بەئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتی ئارەزوومەندانە بووەو من خۆم بڕیارمداوە خۆم كاندید نەكەم، چونكە ئێستا من بەرپرسی یەكەكانی 70ی پێشمەرگەم». وتیشی: «من یەكێتیم و یەكێتیش دەمێنمەوە، دوای ماوەیەكی دیكە پۆستێكی باڵاتر لەئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتی وەردەگرم». بافڵ تاڵەبانی لەدوای كۆنگرە لەپەیامێكدا رایگەیاند: لەئەمڕۆوە هەموومان بە رۆحێكی یەكێتییانەوە، بەسوودوەرگرتن لەئەزموونی چەندساڵەی تێكۆشەرە دێرینەكانمان، بەوزەی گەنجە داهێنەرو خوێنگەرمەكانمانەوە كەگەورەترین سەرمایەی نیشتمانین و داهاتووی وڵاتەكەمانن، بەشارەزایی و ئەزموونی ژنە لێهاتووەكانمانەوە، قۆناغێكی نوێی كاری حزبی و رێكخراویی دەستپێدەكەین و بەنوێگەری لەكارو كۆدەنگی لەبڕیارەكانماندا، یەكێتی بەهێزتر دەكەین و لەپێناو خزمەتی خاك و خەڵكەكەمان تێدەكۆشین. جیاوازی كۆنگرەی چوارو پێنجی یەكێتی چی بوو؟ لەكۆنگرەی چواری یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، بۆ یەكەمجار 121 ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردران و ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندیەكانی یەكێتیش دامەزرا، جگە لەوەی سیستەمی سەرۆكایەتی یەكێتی گۆڕدرا بۆ هاوسەرۆك، بەڵام لەكۆنگرەی پێنجی یەكێتی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی بۆ نیوە كەمكرایەوەو لەبری ئەوە دوو ئەنجومەنی تر بۆ یەكێتی زیادكران و پەیڕەوی ناوخۆی حزبەكەش گۆڕدراو سیستەمی سەرۆكایەتی بەبێ جێگر بووە جێگرەوەی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی. ئەوەی لەكۆنگرەی چوار جیاوازبوو لەكۆنگرەی پێنجی یەكێتی ژمارەی ئەندامیەتی كۆنگرەبوو، لەكۆنگرەی چوار زیاتر لەهەزار ئەندام بەشدارییان كرد، بەڵام لەكۆنگرەی پێنج كەمبووەوە بۆ 600 كەس، هەروەها رێگەش بە ئەو سەركردایەتیانەی یەكێتی و خودی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی پێشووی یەكێتی نەدرا بەشداری كۆنگرە بكەن، رۆژێك پێش كۆنگرەكەش لاهور شێخ جەنگی لەپەیامێكدا جیابوونەوەی خۆی لەیەكێتی راگەیاندو ئاماژەی بەوەشدا بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لیستی دەبێت كەبڕیارە ساڵی داهاتوو ئەنجامبدرێت. دەسەڵاتەكانی سەرۆكی یەكێتی لەدەسەڵاتەكانی سەردەمی مام جەلال زیاترن لەیەكەم رۆژی كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بافڵ تاڵەبانی بەسەرۆكی یەكێتی هەڵبژێردرا، واتا لە رۆژی 27ی تەمموزەوە یەكێتی كۆتاییهێنا بەسیستەمی هاوسەرۆكی و ناوی هاوسەرۆكی و تەنانەت ناوی سكرتێری گشتی یەكێتیش، كە جەلال تاڵەبانی لە (1976 - 2017) واتا بۆ ماوەی (41) ساڵ سكرتێری یەكێتی بوو. بەپێی رەشنوسی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، دەسەڵاتێكی زۆر دراوە بەسەرۆكی یەكێتی، سەرۆكی ئەنجومەنەكانی یەكێتی و دیاریكردنی ئەندامانیان و تەواوی دەسەڵاتەكانی دارایی و سیاسی و رێكخستن و بەرپرسەكان دراوە بەسەرۆكی یەكێتی. بەپێی رەشنووسی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی (59) جار ناوی سەرۆكی یەكێتی هێندراوەو دەسەڵاتەكانی لەماددە جیاوازەكاندا خراوەتەڕوو. بەپێی ماددەی (26)ی پەیڕەوی ناوخۆ، سەرۆكی یەكێتی راگری یەكدەنگی و یەكڕیزی یەكێتیەو كاردەكات بۆ پاراستن و جێبەجێكردنی پەیڕەوی ناوخۆو یەكڕیزی و یەكگوتاری و یەكهەڵوێستی سەرجەم ئۆرگانەكان و نوێنەرایەتی (ی.ن.ك) دەكات لەناوەوەو دەرەوەو لەبەردەم دامودەزگا حكومی و یاساییەكاندا، سیمبولی یەكڕیزی و یەكگوتاری یەكێتیە لەناوخۆو دەرەوە، سەرۆكی یەكێتیەو سەرۆكی ئەنجومەنی گشتی یەكێتیە. لەماددەی 21 ئەنجومەنی سەركردایەتی بەسەرۆكەوە (61) ئەندامە دوای كۆنگرە سەرۆكی یەكێتی بانگهێشتیان دەكات بۆ كۆبوونەوەو سەرپەرشتیان دەكات، لەكاتی بەتاڵبونی ئەندامێكی سەركردایەتی سەرۆكی یەكێتی دەتوانێت شوێنەكەی پڕبكاتەوە، بەڕەزامەندی سەرۆكی یەكێتی (5) كورسی سەركردایەتی بۆ كەسایەتیە سیاسی و حكومییەكان و (5) كورسی بۆ ئەو كەسانەی دێنە ناو یەكێتیەوە دیاری دەكات. بەپێی مادەی (30) لەپەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیش دەزگای دارایی، مەڵبەندی دیراساتی گشتی، ناوەندی كاروباری یاسایی، لەگەڵ سەرجەم پەیوەندییەكانی بەغداد و عێراق بەگشتی و هەر پەیوەندییەكی تری كاریگەر هەبێت راستەوخۆ بەسەرۆكەوە دەبەسترێتەوە. لەماددەی (33)شدا هاتووە: ئەندامانی مەكتەبی سیاسی (12 - 14) ئەندامی سەركردایەتی دەبێت و لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە پێشنیاز دەكرێت. هەروەها لەماددەی (37) هاتووە: لێپرسراوی مەكتەبەكان و بەرپرسی بۆردو بەشە سەرەكییەكان كەئەندامی سەركردایەتین هەروەها بەرپرسی مەڵبەندەكان لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێن. جگە لەوەش لەماددەی (46) هاتووە: دەزگای دارایی یەكێتی سەرپەرشتی خەرجی و داهاتی یەكێتی دەكات و راستەوخۆ بەسەرۆكی یەكێتیەوە دەبەسترێتەوە، بۆردی داهات لەلایەن ئەنجومەنێكەوە بەڕێوەدەبرێت كەسەرۆكی یەكێتی پەسەندی دەكات. هەروەها ناوەندی كاروباری یاسایی بەپێی ماددەی (50) بەرپرسێكی دەبێت و لەلایەن سەرۆكی یەكێتی دیاری دەكرێت. بەپێی ماددەی (53)ش مەڵبەندی دیراساتی گشتی یەكێتی لێپرسراوێكی دەبێت و لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێت. لەماددەی (55)یشدا هاتووە: ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی لە (9 -15) ئەندام پێكدێت و سەرۆكی یەكێتی ئەندام و سكرتێرو جێگرەكانیان دیاری دەكات، جگە لەوەش ماددەی (57) باس لەوەدەكات ئەنجومەنی پشتیوانی لە (100) ئەندام پێكدێت، ئەندامەكانی و جێگرو سكرتێری ئەنجومەنەكە لەلایەن سەرۆكی یەكێتیەوە دیاری دەكرێن یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ١-٦-١٩٧٥ دامەزراوە، تائێستا پێنج كۆنگرەی ئەنجامداوە.
هاوڵاتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان، وەڵامی داواكارییەكەی وەزارەتی پەروەردەی دایەوەو رەتیدەكەنەوە دەست بەدەوام بكەنەوە. بەرهەم مستەفا، ئەندامی سكرتارییەتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان، رایگەیاند:بایكۆت بەردەوام دەبێت تاسەرجەم كێشەكانی مامۆستایان چارەسەر دەكرێت، وتیشی چاوەڕێمان دەكرد، وەزارەت هاوهەڵوێست بن لەگەڵمان و داكۆكی لەمافە زەوتكراوەكانمان بكات. زیاتر لەهەفتەیەكە مامۆستایانی ناڕازی و وانەبێژ، دژی دواكەوتنی مووچەكانیان و داخستنی دەرگای دامەزراندن، بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندنیان دەستپێكردووە، بەڵام وەزارەتی پەرەوردەی هەرێم لەڕاگەیەنراوێكدا داوا لەسەرجەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی پەروەردە دەکات کە بەزووترین کات دەستبکرێتەوە بەدەوامکردنی ناوەندەکانی خوێندن.
هاوڵاتی به گوێره‌ی راپۆرتی رێكخراوێكی مافی مرۆڤ، رۆژی سێشه‌ممه، كچێكی ئێرانی ته‌مه‌ن شانزه ساڵ، دوای ئه‌وه‌ی له یه‌كێك له وێستگه‌كانی میترۆی تاران (ده‌ستدرێژی) ده‌كرێته‌سه‌ر، له‌هۆش خۆی ده‌چێت و ده‌كه‌وێته دۆخی (كۆما)وه. رێكخراوی هه‌نگاو بۆ مافه‌كانی مرۆڤ ده‌ڵێت: "ئارمیتا كراوه‌ند كچێكی ته‌مه‌ن 16 ساڵه و خەڵکی کرماشان و دانیشتووی تارانە، له رۆژی یه‌كشه‌ممه‌وه، به‌هۆی ده‌ستدرێژییه‌كی تونده‌وه له‌لایه‌ن چه‌ند ئه‌ندامێكی (ئافره‌ت) له پۆلیسی ئه‌خلاق، له وێستگه‌یه‌كی میترۆی ئێران، كه‌وتووه‌ته دۆخی كۆماوه". رێكخراوه‌كه روونیكردووه‌ته‌وه ده‌ستدرێژییه‌كه به‌هۆی، "ئه‌وه‌وه روویداوه كه پۆلیسی ئه‌خلاق، پێیانوایه ئارمیتا پابه‌ند نه‌بووه به حیجابی زۆره‌ملێوه". سەرچاوەیەکی ئاگادار لەمبارەوە بەو ڕێکخراوەی ڕاگەیاندووە ، کە لە ئێستادا هێزێکی زۆری ئەمنی لە نەخۆشخانەی فەجر جێگیرکراون و ڕێگە بە هیچ جۆرە سەردانیکردنێک تەنانەت لەلایەن بنەماڵەکەشییەوە بۆ لای ئەم کچە مێرمنداڵە نادرێت. رۆژی دوو شه‌ممه‌ش، رۆژنامه‌ی "شرق"ی ئێرانی، رایگه‌یاند: مریه‌م لوتفی په‌یامنێری رۆژنامه‌كه‌یان، كاتێك بۆ روماڵكردنی كێشه‌كه‌ی ماریتا، سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌ی فه‌جری كردووه، ده‌ستبه‌سه‌ركراوه و دواتر ئازادیان كردووه. هاوکات سەبارەت بە ڕوداوەکە مه‌سعود دروستی، به‌ڕێوه‌به‌ری میترۆكان له تاران، ره‌تیده‌كاته‌وه، "هیچ پێكدادانێكی زاره‌كی یان جه‌سته‌یی" له نێوان "ئارمیتای خوێندكار" و سه‌رنشینه‌كان یان به‌رپرسانی میترۆكه روویدابێت و له‌مباره‌یه‌وه به ئاژانستی هه‌واڵی "ئێرانا"ی راگه‌یاندووه: "هه‌ندێك پڕوپاگه‌نده سه‌باره‌ت به رووبه‌ڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی میترۆكه... راست نییه و گرته ڤیدیۆییه‌كانی كامێرای چاودێری وێستگه‌كه، ده‌ریده‌خات وا نییه". ئه‌م رووداوه، له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، یادی مردنی كچه كورده ئێرانییه‌كه "ژینا ئه‌مینی" بیرهێنایه‌وه كه له 16 ئه‌یلولی 2022 چووه دۆخی كۆماوه، ئه‌مه دوای ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن پۆلیسی ئه‌خلاقه‌وه، به تۆمه‌تی پابه‌ند نه‌بوون به بنه‌ما تونده‌كانی پۆشینی جلوبه‌رگه‌وه، ده‌ستگیركرا. له‌و كاته‌دا چالاكوانان و رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤ، پۆلیسیان تۆمه‌تبار كرد به‌وه‌ی ئه‌شكه‌نجه‌ی ژینا ئه‌مینی-یان داوه. له به‌رامبه‌ردا ده‌سه‌ڵاتداران جه‌ختیان له‌وه كرده‌وه مردنه‌كه‌ی به‌هۆی ئه‌وه‌وه بووه پێشتر باری ته‌ندروستی جێگیر نه‌بووه.
