هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ فرۆکەی بێ فرۆکەوان کەمپی مەخموری کردە ئامانج و هێشتا زیانەکان زانراو نین. ئێوارەی ئەمڕۆ شەممە کاتژمیر 7:00 کەمپی مەخمور لەلایەن فڕۆکەی بی فڕۆکەوانە بۆردومانکرا و هێشتا دیار نییە زیانەکان چین. کەمپی مەخمور زۆربەی پەنابەرانی کوردستانی باکوری تێدا نیشتەجێیە کە دوای بۆردومانەکانی تورکیا لە ساڵی 1990 ناوچەکانی خۆیان بەجێهێشتووە. هێشتا بەرپرسانی کەمپەکە هیچ لێدوانێکیان لەبارەی هێرشەکەوە نەداوە، بەڵام گومان دەکرێت لەلایەن تورکیاوە ئەنجام درابێت بەهۆی ئەوەی ماوەی سێ رۆژە دەستیکردووە بە ئۆپەراسیۆنێک بۆ بۆردومانکرنی ناوچە رۆژئاوا و هەرێمی کوردستان.
هاوڵاتی لە یەکەمین ساڵیادی گیان لەدەستدانی عەقید هاوکار جاف، ئەفسەری پێشووی دژەتیرۆری یەکێتی، لاهور شێخ جەنگی پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "دەبێت پیلانداڕێژەر و بکەرانی ئەم کارە تیرۆریستییە دەستگیر بکرێن و بە سزای یاسایی خۆیان بگەن." لە رۆژی هەیینی 7ی تشرینی یەکەمی 2022، تەقینەوەیەک لە گەڕەکی سەربەستی شاری هەولێر رویدا کە دواتر دەرکەوت دوو بۆمب بە ئۆتۆمبێلەکەی هاوکار جافدا تەقیوەتەوە و گیانی لەدەستداوە. ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان چەند کەسێکی لەسەر روداوەکە دەستگیرکرد کە سەر بە دژەتیرۆری یەکێتی بوون و رایگەیاند، کردەوەکە بە فەرمانی راستەوخۆی وەهاب هەڵەبجەیی، بەرپرسی گشتی دژەتیرۆری یەکێتی ئەنجامدراوە. دوای چەند مانگێک داواکاری گشتی هەرێمی کوردستان داوای رادەستکردنی وەهاب هەڵەبجەیی لە بەرپرسانی سلێمانی کرد و ئەم کێشەیەش تا ئێستا بابەتێکی سەرەکی ناکۆکی نێوان یەکێتی و پارتییە. هاوکار جاف بە کەسێکی نزیکی لاهور شیخ جەنگی لە قەڵەم دەدرا و لە ساڵیادی گیانی لەدەستدانیدا لاهور شێخ جەنگی پەیامیکی لە هەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بڵاوکردەوە و نوسیویەتی: لە ساڵیادی تیرۆرکردنی شەهید (عەقید هاوکار جاف)، سەری ڕێز و نەوازش بۆ ئەو شەهیدە قارەمانە دادەنەوێنم، شەهید هاوکار ئەفسەرێکی لێهاتوو بوو، نموونەی ئازایەتی و دڵسۆزیی و خزمەتکردن بوو لە کارەکەیدا. لاهور شیخ جەنگی دەشڵێت، "بە داخەوە ساڵێک لەمەوبەر لەلایەن چەند کەسێکی نامەردەوە زۆر بێویژدان و بێڕەحمانە بە بەرچاوی ژن و منداڵەکانییەوە شەهید کرا، بۆ ئاسوودەکردنی ڕۆحی شەهید هاوکار ئەرکی لایەنە پەیوەندیدارەکانە کە دەبێت پیلانداڕێژەر و بکەرانی ئەم کارە تیرۆریستییە دەستگیر بکرێن و بە سزای یاسایی خۆیان بگەن."
هاوڵاتی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، تا ئێستا تورکیا 45 ناوەندی ستراتیجی و ژیرخانی لە رۆژئاوا بۆردومان کردووە، بەشێکیشیان ناوەندی مەدەنین و گرنگن بۆ دانیشتوانی ناوچەکە. روانگەی سوری دەڵێت لە سێ رۆژی هێرشی درۆنی و فڕۆکەی جەنگی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی ژێردەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە سوریا، تا ئێستا 45 پێگە و ناوەندنی گرنگ و ستراتیجی بۆردومان کردووە. بەپێی روانگەکە، ئەو پێگانەی بۆردومان کراون وێستگەی کارەبا و کێڵگەی نەوت و وێستگەی ئاو و چەندین ناوەندی ئابوری ترن. روانەگی سوری دەشڵێت، لەو ناوەندانەی هێرشیکراوەتەسەر، پێنج پێگەیان پێگەی سڤیل بوون کە چەند جارێک بۆردومان کراون، لەوانە: نەخۆشخانە، بنکەی تەندروستی و سایلۆی گەنم. بەرپرسانی رۆژائوا دەڵێن هیرشەکانی تورکیا بەهانەیە و بۆ ئەوەیە ئۆپەراسیۆنی تر دژیان دەستپێ بکات و هێرشەکەی ئەنقەرە وەک پاساو بۆ ئەو هێرشانە بەکاردەهێنن.
.jpg)
هاوڵاتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەسەرۆكایەتی ئەمریكا، لەسەر هێرشە ئاسمانییەكانی سەر رۆژئاوای كوردستان هۆشداریی دەداتە توركیا و دەڵێت: مافی خۆمانە بەرگریی بکەین، ئەمەریکاش دەڵێت: دەبێت چالاکییەکان لە ململانێ دووربخەینەوە. لە راگەیێندراوێکدا کە ئەمڕۆ هەینی بڵاویکردەوە، هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش دەڵێت، "لە ماوەی 24 کاتژمێری رابردوودا ژمارەیەک هێرشی ئاسمانیی ناهاوئاهەنگ لە نزیک هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا ئەنجامدراون،" ئەوەش وەک ئاماژەیەک بۆ هێرشەکانی تورکیا لە رۆژئاوای کوردستان. هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دەڵێت، "دژی ئەو كارانەین كە دەبنە هەڕەشە بۆ سەر سەقامگیری و ئاسایشی ناوچەكەو سەلامەتی هێزەكانمان و هێزە هاوبەشەكانمان و خەڵكی مەدەنییش دەخەنە مەترسییەوە، كە سەرەنجام دەبنە هۆی پەرتەوازەبوونی پابەندبوونی هاوبەشمان بۆ لەناوبردنی تیرۆریستانی داعش". لە بەشێكی دیكەی راگەیەندراوەكەدا، هێزەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەسەرۆكایەتی ئەمریكا، بەناڕاستەوخۆ هەڕەشەی لە توركیا كردووە، كە هەر كاتێك رووبەڕووی هەڕەشە ببنەوە و هێزكانیان بكەوێتە مەترسییەوە، مافی ئەوەیان هەیە بەرگری لەخۆیان بكەن و وەڵامی هێرشەكان بدەنەوە. لەماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا سوپای توركیا بە 30 فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان، هێرشێكی فراوانی ئاسمانی كردە سەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان و چەندین پێگەی بۆردومانكرد، لەوانە وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا، بەپێی ئامارەكانی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەئەنجامی ئەو هێرشانەدا، 15 كەس گیانیان لەدەستداوە، كە هەشت كەسیان هاووڵاتی مەدەنی بوون.
هاوڵاتی دوای به‌رزبنه‌وه‌ی به‌رچاوی به‌های دۆلار به‌رامبه‌ر دیناری عێراقی، بانكی ناوه‌ندیی عێراق رایگه‌یاند كه پرۆسه‌ی ره‌وانه‌كردنی دۆلار له بانكی فیدڕاڵیی ئه‌مریكاوه به‌رده‌وامه. بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، گواستنەوەی دۆلار لە بانکی فیدڕاڵی ئەمریکاوە بۆ عێراق بەردەوامە و بەپێی خشتەی کارکردن بەرێوەدەچێت، لە رۆژی رابردوش گفتوگۆ لە بارەی ناردنی گوژمێکی دیکەی دۆلار کراوە. ئاماژە بەوەشکراوە، ئەو هەواڵ و راپۆرتانەی لە بارەی راگرتن و کەمکردنەوەی ناردنی دۆلار لە ئەمریکاوە بۆ عێراق دەکەن دورە لە راستییەوە، داواش لە میدیاکان دەکەن لە بڵاوکردنەوەی زانیاریدا وردبن. ئەو هەواڵەی بانکی ناوەندی دوای ئەوە دێت ئەمڕۆ بەشێوەیەکی کتوپڕ نرخی دۆلار بەرزبوویەوە و هەر 100 دۆلارێک گەیشتە سەرووی 160 هەزار دینار هاوکات بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار دوای ئەوە هات، کە دەنگۆی ئەوە بڵاوکرایەوە بانکی فیدراڵی ئەمریکی پێدانی بڕی دۆلاری دیاریکراوی بەعێراق کەمکردووەتەوە بۆ نیوە.
عەممارعەزیز زیاتر لە 15 ساڵە كێشەی نەبوونی نەخۆشخانەیەكی گشتیمان هەیە، جگە لەمەش ئەو بنكانەی تەندروستی كەهەن پزیشك و دەرمان بەپێی پێویست نیە، بۆ بچووكترین نەخۆشی دەبێت سەردانی ئاكرێ و شارەكانی تر بكەین»، ئەمە قسەی حەلیمە عەبدولڕەحمانە کەدانیشتوویەکی قەزای بەردەڕەشە لەسنوری پارێزگای دهۆک. حەلیمە عەبدولڕەحمان، تەمەنی 49 ساڵەو لەبەردەڕەش دادەنیشێت کەگرفتاری تەواوکردنی نەخۆشخانەیەکی گشتییە. ئەو دەڵێت نەخۆشی شەکرەی هەیەو زۆرجار بۆ دەرمان کڕین سەردانی دەرەوەی بەردەڕەش دەکات چونکە هەندێکجار لەبەردەڕەش «دەرمان نامێنێت یان پزیشکی لێ نییە»و «ئەگەر خوا نەكات تووشی نەخۆشیەكی تر بین دەبێت سەردانی ئاكرێ و دهۆك بكەین، ئاكرێ كەنزیكترین قەزایە بۆ ئێمە بەهەمانشێوەی بەردەڕەش قەزایە بەڵام دوو نەخۆشخانەی هەیە نەشتەرگەری دەكرێت و ئەمانە لەبەردەڕەش نیە». نەخۆشخانەی بەردەڕەش لەساڵی 2012وە بەردی بناغەی بۆ دانراو گوژمەی پرۆژەكە 40 ملیار دینار بوو کەنەخۆشخانەیەکی ١٠٠ قەرەوێڵەییە بەڵام تەنها ماوەیەكی كەم ئیشی لەسەر كرا كەتەنها لەسەدا 10ی پرۆژەكە تەواوكراو زیاتر لە 10 ساڵە ئیشكردن لەپرۆژەكەدا وەستاوە. بەردەڕەش لەساڵی 2007وە بووەتە قەزاو ١٥٠ هەزار دانیشتووی هەیە، لەسێ ناحیەو 106 گۆند پێكهاتووەو تائێستا هیچ نەخۆشخانەیەكی گشتی نییە. ئەوەی هەیە تەنها دوو بنكەی تەندروستییە لەسەنتەری قەزا لەگەڵ 16 بنكەی ناحیەو ناوچەكانی تر. شەهاب ئەحمەد کە هاووڵاتیەكی دیكەی شاری بەردەڕەشە دەڵێت، کاتێک نەخۆشخانەکە بەردی باغەی بۆ دانرا ئەو زۆر دڵخۆش بووە چونکە پێیوابووە رزگاری دەبێت لەکێشە تەندروستییەکان، بەڵام بەوتەی خۆی ئەو دڵخۆشییە بوو «بەخەون و ماوەیەكی كەم ئیش لەسەر پرۆژەكە كراو دواتر وەستا تائێستاش چارەنووسی دیارنیە، نازانین جارێكی تر دەست بەدروستكردنەوەی دەكرێت یان نا». لەدوای دروستبوونی قەیرانی دارایی لەهەرێمی کوردستان بەهۆی شەڕی داعشەوە لەساڵی ٢٠١٤ چەندین پرۆژە لەهەرێمی کوردستان وەستاوەو تائێستا تەواونەکراون، نەخۆشخانەی گشتی بەردەڕەشیش یەکێکە لەو پڕۆژانە. شەهاب ئەحمەد باس لەوە دەکات کە «زۆر پێویستە بەزووترین كات دەست بەدروستكردنەوەی ئەم نەخۆشخانەیە بكرێت تاخەڵك كەمێك پشووبدات، گوناهی ئەو خەڵكە چیە رۆژانە دەبێت سەردانی شارەكانی تر بكەن بۆ لای پزیشك.» سەبارەت بەدەستپێکردنەوەی پرۆژەکەو کارکردن تێیدا ئەفراسیاب موسا، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی دهۆک بەهاوڵاتی راگەیاند، «دوو نەخۆشخانەی گشتی لەسنوری پارێزگای دهۆك هەیە، یەكێكیان نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای بەردەڕەش و ئەوەی تر نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی لەشاری دهۆك زیاتر لە 10 ساڵە ئیشكردن تیادا وەستاوە ، ئەگەر بودجە لەبەغداوە بگات، ئەوا جارێكیتر دەست بەكارەكانی دروستكردنی ئەو دوو نەخۆشخانەیە دەكەینەوە، هیچی نوێ لەسەر دەستپێكردنەوەی ئەو دوو نەخۆشخانەیە نیە، لەبەرنامەماندایە جارێكی تر دەست بەدروستكردنی بكەینەوە بەڵام چاوەڕێی پارە دەكەین». ئەفراسیاب موسا دەشڵێت، «نەخۆشخانەیەكی تر دروستكراوە لەسەنتەری بەردەڕەش وەكو بینایە تەواو بووە بەڵام هێشتا نەكراوەتەوە، لیژنەیەك پێكهێنراوە بۆ دابینكردنی پێداویستیەكانی نەخۆشخانە هەركات تەواوبن بەفەرمی بە رووی هاووڵاتیاندا دەكرێتەوە، هیچ جیاوازی لەنێوان قەزاو شارەكاندا ناكەین بەپێچەوانەوە لای ئێمە هەموویان وەك یەكن، بەپێی ئەو توانایەی لەبەردەستمانە پزیشك و پەرستارو دەرمانی پێویست بۆ بەدەڕەش و دەوروبەریمان دابینكردووە.» بەڵام حەلیمە عەبدولڕەحمان کەچەندین ساڵە دانیشتووی قەزای بەردەڕەشە بێهیوا بووە لەبەڵێنی بەرپرسان و دەڵێت، «ماوە ماوە لەتەلەڤزیۆن و شوێنەكانی تر دەبیستین كەكێشەكان چارەسەر دەكەن بەڵام تەنها قسەیەو كردارمان نەبینیوە».
.jpg)
هاوڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکرات رایگەیاند، دو ئۆپەراسیۆنەیان لە نزیک بنکەی هێزەکانی تورکیا لە پارێزگای تەلتەمەری رۆژئاوای کوردستان ئەنجامداوە، بەهۆیەوە پێنج سەربازی تورکیا کوژراون و دەیانی دیکە برینداربون. ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات 'هەسەدە' بڵاویکردەوە، لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی بەرپەچدانەوەی هێزەکانیان، بەرامبەر بە هێزەکانی تورکیا و ئەو هێزانەی دیکەی لە ناوچەکانی رۆژئاوای سوریا بونیان هەیە، دو ئۆپەراسیۆنی سەربازییان ئەنجامدا. راگەیێندراوەکە ئاماژە بەوە دەکات، ئەو ئۆپەراسیۆنانە رۆژی پینجشەممە ئەنجامدراون و "هەردوو بنکەی داگیرکاری تورک، بابولفەرەج و عەبدولحەی لە ناوچە داگیرکراوەکانی باکووری شارۆچکەی تل تەمر بە ئامانجکراون، کە بووە هۆی کوژرانی 5 سەربازی داگیرکاری تورک و برینداربوونی 10ی دیکە." ئەوەش لە کاتێکدایە، لە رۆژی رابردو، هێزی ئاسمانی تورکیا، لە رێگەی فڕۆکەوە هێرشی کردە سەر ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان، بە وتەی وەزارەتی بەگری ئەو وڵاتە، "30 بنکە و کۆگا و بیرە نەوت بەئامانجگیراون." هاوکات هەر ئەمڕۆ هەینی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا، جارێکیتر وێستگەی کارەبای گەڕەکی مەیسەنونیان لە قامیشلۆ بۆردوومان کرد، بە هۆیەوە ویستگەکە سووتا ودواتر کێڵگەی بەرهەمهێنانی نەوتی نزیک ویستگەی سوێدییەیان لە ناوچەی گرکێ لەگێ بۆردوومان کرد، لە هەمان کاتدا ویستگەی کارەبای ڕۆژهەڵاتی تربەسپییان بۆردوومان کرد، لە ئەنجامدا ئاگری گرت و لە کار کەوت. هەروەها کەمێک لە مەوبەر، گوندی ئوم ئەل کێفیان تۆپباران کرد، لە ڕۆژئاوای ناوچەی تلتەمری سەر بە کانتۆنی حەسەکە.
.png)
هاوڵاتی هێرش و بۆردوومانەکانی تورکیا بۆ سەر ژێرخانی ئابووریی و ناوچە ستراتیژییەکان و سەرچاوەکانی ژیان لە ڕۆژئاوای کوردستان بەردەوامە، لەو چوارچێوەیەشدا، چەندین وێستگەی کارەبا و کێڵگەی نەوتییان بۆردوومان کرد. ئەمڕۆ هەینی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا، جارێکیتر وێستگەی کارەبای گەڕەکی مەیسەنونیان لە قامیشلۆ بۆردوومان کرد، بە هۆیەوە ویستگەکە سووتا ودواتر کێڵگەی بەرهەمهێنانی نەوتی نزیک ویستگەی سوێدییەیان لە ناوچەی گرکێ لەگێ بۆردوومان کرد، لە هەمان کاتدا ویستگەی کارەبای ڕۆژهەڵاتی تربەسپییان بۆردوومان کرد، لە ئەنجامدا ئاگری گرت و لە کار کەوت. هەروەها کەمێک لە مەوبەر، گوندی ئوم ئەل کێفیان تۆپباران کرد، لە ڕۆژئاوای ناوچەی تلتەمری سەر بە کانتۆنی حەسەکە. تا ئێستاش هێرش و بۆردوومان و تۆپبارانەکانی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان بەردەوامە، لە ڕێگای فڕۆکەی جەنگی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە.
هاوڵاتی د. جه‌مال کوچەر، ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی عێراق رایگه‌یاند، له‌باره‌ی كێشه‌ی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمه‌وه حكومه‌تی هه‌رێم و فیدڕاڵی گه‌یشتونه‌ته "بنبه‌ست". د. جه‌مال کوچەر له په‌یامێكی ڤیدیۆیدا له‌باره‌ی دواكه‌وتنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان، رایگه‌یاند، "به‌غدا پاره‌ی سێ مانگی موچه وه‌كو قه‌رز ده‌داته هه‌رێم و پاره‌ی مانگێكی داوه و دو مانگی دیكه ماوه و جارێكی دیكه قه‌یرانی موچه ده‌ستپێده‌كاته‌وه، چونكه ئه‌و قه‌رزه بۆ سێ مانگه و یه‌كێك له مه‌رجه‌كانیش ئه‌وه‌یه ده‌بێت به‌ر له ساڵی كۆتایی هه‌رێم بیگه‌ڕێنێته‌وه، هه‌موشمان ده‌زانین كه له توانای هه‌رێمدا نیه بیگه‌ڕێنێته‌وه". ئه‌و په‌رله‌مانتاره ئاماژه‌ی به‌وه‌كردوه، چوار فراكسیۆنی كوردستانی له به‌غدا كۆبونه‌ته‌وه و له‌باره‌ی ئه‌و بابه‌ته‌وه گفتوگۆیان كردوه، هه‌نگاوێك هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران بگوازرێته‌وه سه‌ر به‌غدا و 63 هه‌زار واژۆش هه‌ن، كه داوا ده‌كه‌ن موچه‌كانیان له به‌غداوه دابه‌شبكرێت. ئەو ئەندامەی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی عێراق دەشڵێت، "پێشنیارمان كردوه به‌غدا راسته‌وخۆ موچه دابه‌شبكات به‌ڵام پێویستی به ره‌زامه‌ندی هه‌ردو حكومه‌ت هه‌یه، هیچ مه‌ترسییه‌كیش بۆ قه‌واره‌ی هه‌رێم نیه وه‌كو هه‌ندێك كه‌س لێی ده‌ترسن". باسی لەوەشکرد" گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەران بۆ سەر بەغدا به رێگه‌ی یاسایی ده‌كرێت و به ره‌زامه‌ندی هه‌ردو حكومه‌ت و له‌وباره‌یه‌وه هاریكاربن، هه‌روه‌ها له رێگه‌ی ئه‌و بانكانه‌وه ده‌درێت كه عێراقین و لقیان له شاره‌كانی هه‌رێم هه‌یه". لەوبارەیەوە جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەمە هەوڵێكە واژۆ كۆكراوەتەوە بۆ پەرلەمان هیوادارین وەڵامێكی ئەرێنی هەبێت، رێكارەكان وایە دەتوانن بیكەن بەبڕیار و دانیشتنێكی پەنجا كۆ یەكی هەبێت دەبێتە پرۆژە و رەوانەی حكومەتی بكەن و بڵێن ئەوە رای پەرلەمانە». وتیشی:»لەحاڵەتێكیشدا لەپەرلەمان تێپەڕێت مەرج نییە حكومەتی عێراق جێبەجێی بكات، ئەمە زیاتر فشارێكە ئومێد دەكەین ئەنجامێكی هەبێت چونكە سێ مانگە فەرمانبەرانی هەرێم مووچەیان وەرنەگرتووە ئەمەش لایەنێكی مرۆییە». جێگەیباسە تائێستا فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان موچه‌ی مانگه‌كانی 8، 9ی ئه‌مساڵیان وه‌رنه‌گرتوه و هێشتاش وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری حكومه‌تی هه‌رێم نه‌یتوانیوه كۆتایی به دابه‌شكردنی موچه‌ی مانگی 7 بهێنێت، ئه‌وه سه‌ره‌ڕای ره‌وانه‌كردنی 700 ملیار دینار له به‌غداوه بۆ سه‌ر هه‌ژماری دارایی هه‌رێمی كوردستان.
هاوڵاتی گروپە چەکدارەکانى تورکیا گوندەکانى سنورى تەل تەمر و شیڕاوا بە چەکى قورس بۆردومان دەکەن و تائێستا زیانەکان نەزانراون. لە بەیانى ئەمڕۆوە، سوپای تورکیا و گروپە چەکدارەکانى سەر بە تورکیا گوندەکانی تەویلە و کۆزلیە لە لادێی ڕۆژئاوای ناوچەی تەل تەمر و گوندی شێخ عەلی لە باکووری ناوچەکە بە تۆپخانە و چەکی قورس تۆپباران دەکەن. هێرشەکان چەند ناوچەیەکی دیکەشی گرتەوە ، گوندەکانی شیراوا بە تۆپباران و چەکی قورس بۆردومان دەکەن کە گوندی زیارە و نزیک گوندی دێر جەمالە. هاوکات هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ لە باکوور و رۆژهەڵاتی سووریا رایدەگەیێنێت، بەهۆی هێرشەکانی دوێنیی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی بەڕێوبەریێتی خۆسەری 11 کەس گیانیان لەدەستدا و 10 کەسی دیکەش بریندار بوون. دەشڵێت ژمارەی ئەو شوێنانەی کراونەتە ئامانج 21 پێگە و شوێن بوون، لەنێویاندا 10یان ژێرخان بوون، هەشتیشیان شوێنی نیشتەجێبوون بوون، سێ شوێنی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆش کراونەتە ئامانج. بەپێی ئامارەکانی ئاسایش لە ئەنجامی ئەو هێرشانەدا 21 شوێن کراونەتە ئامانج، 11 کەس گیانیان لەدەستداوە، کە پێنجیان سڤیل بوونە و شەشیان ئەندامی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆن، هەروەها 10 کەسیش برینداربوون کە 8 یان سڤیل و دوویان ئەندامی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆن. سەبارەت بە هێرشەکانی ئەمڕۆ هەینیش بە گوێرەی میدیاکانی تورکیا بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی، 6ـی تشرینی یەکەمی 2023 فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا، کە لە بنکەی سەربازی ئامەد فڕیون، جارێکی دیکە چەند ناوچەیەکی رۆژئاوای کوردستانیان بۆردومان کردووە و دووکەڵی بۆردوومانەکە لە ئاسمانی پارێزگای مێردینی باکووری کوردستانەوە بینراوە.
هاوڵاتی به‌رپرسێكی ئه‌مریكی ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه ڕایگه‌یاند، سوپای ئه‌مریكا فڕۆكه‌یه‌كی بێفڕۆكه‌وانی توركیای له حه‌سه‌كه له باكوری ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا (رۆژئاوای كوردستان) خستۆته‌خواره‌وه كه زۆر نزیك بوه‌ته‌وه له باره‌گاكانیان. ئه‌و به‌رپرسه ئه‌مریكییه كه نه‌یویستوه ناوی ئاشكرا بكرێت به ئاژانسی ئه‌سۆشێتد پرێسی رایگه‌یاندوه، ئه‌و فڕۆكه‌یه‌ی خراوه‌ته خواره‌وه زۆر نزیك بوه‌ته‌وه له باره‌گای فه‌رمانده‌یی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له حه‌سه‌كه. ئه‌و لێدوانه‌ی ئه‌و به‌رپرسه ئه‌مریكییه دوای ئه‌وه هات كه دوێنێ چوارشه‌ممه هێرشه‌كانی توركیا بۆ سه‌ر عێراق و سوریا چڕكرانه‌وه، به‌ئامانجی هێرشكردنه سه‌ر پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه) له‌ناوچه سنوریه‌كانی عێراق و شه‌ڕڤانانی هه‌سه‌ده له رۆژئاڤای كوردستان. هاوكات هێزه‌كانی سووریای دیموكرات (هه‌سه‌ده) له راگه‌یاندراوێكدا ئاماژه‌ی به‌وه كرد، سه‌رله‌به‌یانی ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه، هێزه‌كانی توركیا ژماره‌یه‌ك هێرشیان بۆ سه‌ر ناوچه‌كانیان له باكووری سووریا ده‌ستپێكردووه. هه‌سه‌ده له راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا باسی له‌وه كردووه، توركیا به زیاتر له 15 فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان ئاسمانی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سووریای به‌زاندووه و ژماره‌یه‌ك بنكه و ژێرخان و دامه‌زراوه‌ی خزمه‌تگوزاری و وێستگه‌كانی نه‌وت و سووته‌مه‌نی به‌ئامانج گرتووه و له ئه‌نجامدا گیانله‌ده‌ستدان و برینداری لێ كه‌وتووه‌ته‌وه، كه به‌شێكیان هاووڵاتین.
شەنای فاتیح پاش زیاتر لە 10 ساڵ واژۆكردنی نووسراوی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەلایەن سەرۆكی ئەوكاتی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، تائێستا بەشێوەیەكی رەسمی هەڵەبجە نەبووەتە چوارەمین پارێزگا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و ١٩هەمین پارێزگای عێراق، جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت «نۆ ساڵ و نیوە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی بۆ دەرچووە تائێستا ئەوەندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ بەدەمەوەهاتنی بۆ نەبووە». بەپێی ئامارێك كە لەپارێزگای هەڵەبجەوە دەست هاوڵاتی كەوتووە ژمارەی دانیشتوانی سنوری پارێزگای هەڵەبجە ١٣٥ هەزارو ٢٥٣ كەسە. جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت نۆ ساڵ و نیوە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی بۆ دەرچووە تائێستا ئەوەندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ بەدەمەوەهاتنی بۆ نەبووە كاوە عەلی، جێگری پارێزگاری هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» دوو هۆكاری سەرەكی هەن كە تائێستا بەفەرمی هەڵەبجەی نەكردووەتە ١٩هەمین پارێزگای عێراق، ئەوانیش ململانێی مەزهەبی و سیاسی نێوان شیعەو سوننەو كەمتەرخەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بەرامبەر بەهەڵەبجە، زیاتر لە 10 ساڵە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی دەرچووەو تائێستا هێندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ كەساڵێكە فەرمانی بۆ دەرچووە بەدەمەوەهاتنی بۆ نەكراوە». وتیشی: «ئەوانەی كابینەی رابردوو ئۆپۆزسیۆن بوون دەوڵەتی یاسا بوو كە لە ٢٠١٣ خۆیان پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجەیان واژۆ كردووە، هاوپەیمانی یەكێتی نیشتیمانیشن دەبوو گرەنتی ئەوە وەرگرن كەئەگەر خرایە دەنگدانەوە دەنگی پێبدەن چونكە هاوپەیمانن». جێگری پارێزگاری هەڵەبجە باسی لەوەشكرد «بوونی هەڵەبجە بەپارێزگا لەڕووی مەعنەوییەوە بۆ خەڵكی شارەكە گرنگە، ناوی دەچێتە سەر پاسپۆرت هەروەها بەشە بودجەی دەرمان و نەوتی سپی زیاتر دەبێت، هەروەها ئەو فەرمانگە فیدراڵیانەی كەهەیە لەوەزارەتی بازرگانی و وەزارەتی ناوخۆ هەموویان دەچەسپن و كارتی نیشتیمانی و رەگەزنامە وەك پارێزگایەك دەردەچێت». «حكومەتی هەرێم كەمتەرخەم بووە لەبەپارێزگابوونی هەڵەبجەداو لە٢٠١٥وە هەنگاوێكی كرداری نەناوە، لەگەڵ ئەوەشدا چەندین جار بڕیار لەئەنجومەنی وەزیرانەوە دەرچووە بۆ نموومە بڕیاری ژمارە ١٠٤ لە ٢٠١٧ دەرچوو كەپێویستە وەزارەتی ناوخۆ سەردانی بەغدا بكات بۆ تەواوكردنی فەرمانگە فیدراڵییەكان و رێكارەكان بەڵام تائێستا ئەو سەردانە نەكراوە، هەروەها لە٢٠١٣وە سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەت سەردانی هەڵەبجەیان نەكردووەو ماوەی زیاتر لەهەشت ساڵیشە وەزیری ناوخۆ سەردانی هەڵەبجەی نەكردووە». كاوە عەلی وای وت. وەك جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت:» وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی عێراق لە نۆی ئەیلولی ٢٠٢٣ راپۆرتێكی بەسەرجەم نەخشەكانەوە ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەران كردووەو ئەنجومەنی نوێنەرانیش وێنەیەكی ناردووە بۆ هەرێم و لەنۆی ئاب وێنەیەكی بۆ پارێزگای هەڵەبجە نێردراوەو ئێمە لە ١٣ی ئاب ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆمان كردووە، وەزارەتی ناوخۆش لە ٣٠ی ئاب ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیرانی كردووەو بەئێمەیان راگەیاند كەئاڕاستەی بەغدا كراوە، پاساوەكە بۆ ئەوە بووە كە تەئجیل بكرێت بۆ ئەوەی كۆدەنگییەك لەنێوان كوتلەكاندا لەسەر ئەو پرسە دروستبكرێت». پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەچوار ماددە پێكهاتووە لەهۆكاری دەركردنی یاساكەش نووسراوە: «بەهۆی بەرژەوەندیی گشتی و لەئەنجامی فراوانبوونی ئاوەدانی و زیادبوونی دانیشتووانی شاری هەڵەبجە، هەروەها بەهۆی ئەو قوربانی و زیانە ماددی، مرۆیی و ژینگەییە گەورەیەی لەهێرشی كیمیایی رژێمی بەعس لەساڵی ١٩٨٨ بۆ سەر شارەكە كەوتووەتەوە، بەپێویست دەزانرێت شارەكە بكرێتە پارێزگا». لە پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجەدا ئەوەش هاتووە:» هەڵەبجە دەبێتە پارێزگای ١٩هەمین پارێزگای عێراق و لەسنووری ئیداری هەرێمی كوردستان دەبێت و قەزای هەڵەبجە دەبێتە ناوەندی پارێزگاكە». لەماددەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا ئاماژە بەوەشكراوە «حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی عێراق، سنووری ئیداری و یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای هەڵەبجە دەستنیشان دەكەن». لەبەرامبەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجەدا كوتلە عێراقییەكان داوای بەپارێزگابوونی قەزاكانی تەلەعفەر كە قەزایەكی شیعە نشینەو فەلوجە دەكەن كەقەزایەكی سوننە نشینە. یادگار مەحمود، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی پارتی و ئەندامی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «سەرجەم فراكسیۆنە كوردستانییەكان كۆكن لەسەر ئەوەی دەنگ بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بدرێت، لەسەر فشاری جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بۆ جاری سێیەم دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای دەنگدان لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە خرایە بەرنامەی كاری دانیشتنی رۆژی شەممە ٣٠ی ئەیلولی ٢٠٢٣، بەڵام بەداخەوە ئەو بڕگەیە لابرا لەسەر بەرنامەی كاری دانیشتنی ئەو رۆژەو ئەو لابردنەش بێگومان بەڕەزامەندی سەرۆكی فراكسیۆنە كوردستانییەكان بووە». وتیشی: «هۆكاری رازیبوونی فراكسیۆنە كوردییەكان ئەوەبوو كەڕێگەبگرین لەشكستهێنانی پڕۆژەیاساكە، ئەگەر بێتو پڕۆژەیاساكە بخرایەتە دەنگدانەوەو دەنگی نەهێنایە ئیتر ئێمە نەماندەتوانی لەم خولەدا داوای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بكەین، ئەمەش بەپێی ماددەی ١٣٠ پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كارێك پڕۆژەیاسایەك دەنگ ناهێنێت بەپێی ئەو ماددەیە پەرلەمان ناتوانێت جارێكی دیكە ئەو پڕۆژەیاسایە بخاتە بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی دەشڵێت:» لایەنە عێراقییەكان باس لەوەدەكەن كەئەوانیش قەزایان هەیە بكرێتە پارێزگا، من پێموایە ئەمە فێڵێكی سیاسییەو لەو رێگەیەوە رێگری لە بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەكرێت، ئێمە وەك فراكسیۆنە كوردییەكان كێشەمان نییە لەگەڵ بەپارێزگابوونی هیچ قەزایەكدا بەمەرجێك كاریگەری نەبێت لەسەر پڕۆسەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە چونكە هەڵەبجە تایبەتمەندی خۆی هەیە». «وادەیەك دانەنراوە كەی دواهەمین قۆناغی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەخرێتە بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە، بەڵام پێدەچێت بەهۆی ئەوەی كەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لەئارادایە ئەمەش وابكات كەكوتلەو لایەنە سیاسییەكان سەرقاڵدەبن بەبانگەشەی هەڵبژاردنەوە دەكرێت ئێمـە چاوەڕوان بین كەبكەوێتە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە». یادگار مەحمود وای وت. چرۆ حەمەشەریف، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكێتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» وەك فراكسۆنە كوردییەكان كۆكین لەسەر دەنگدان بەپاریزگابوونی هەڵەبجە، وەك فراكسیۆنی یەكێتی ئەوكاتەی كەدواخرا كاك بافڵمان ئاگاركردەوە ئەوەش چووە لای هادی عامری و هەموو ئەو كوتلانەی ناڕازی بوون لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە كە مالیكی و هادی عامری و سەرۆكی پەرلەمانن داوای لێكردن كەهاوكار بن بۆ ئەوەی هەڵەبجە ببێتە پارێزگا، وەڵامی لێوەرگرتوون و رەزامەندیان دەربڕیوە كە هەڵەبجە لەداهاتوویەكی نزیكدا دەبێتە پارێزگا». چرۆ حەمەشەریف وتیشی:»لەئێستادا هەڵەبجە لایەنە ئیداری و یاساییەكانی تەواو بووەو هیچ كێشەیەكی نەماوەو لەئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لەسەر دراوە لەپەرلەمانیشدا خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ كراوە، هەروەها سەرۆكی پەرلەمان رایگەیاندووە كە هیچ لارییەكیان نییە لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە، بەڵام لەئێستادا داوای نەخشەیەكی ئێستای پارێزگای هەڵەبجە دەكەن، دواتریش حكومەتی عێراق نووسراوێك دەكات بۆ حكومەتی هەرێم كەسنووری ئێستای پاریزگای هەڵەبجە دیاریدەكرێت و دەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی عێراقی و ئەوكات بڕیاری لەسەردەدرێت». «بەهۆی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقەوە ئەگەر هەیە بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بكەوێتە دوای ساڵی تازەوەو تەنها دوو هەفتەی دیكە جەلسەكانی پەرلەمان هەیە چونكە ئەوان دەچنە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنەكانەوەو پشوو دەستپێدەكات، بەڵام دەمەوێت بڵێم، لەسەدا سەد هەڵەبجە لەم خولەی پەرلەماندا دەبێتە پارێزگا». چرۆ حەمەشەریف وای وت. شاری هەڵەبجە بەدووری (٩٠) كیلۆمەتر دەكەوێتە بەشی رۆژهەڵاتی سلێمانی و لەبەری رۆژهەڵاتیەوە، رووبەرەكەی هەزارو ٥٩٩ كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، دانیشتوانی سنورەكە بەشێوەزاری گۆران (هەورامی) قسەدەكەن و پەیڕەوی ئاینی ئیسلام و كاكەیی (یارسانن). پارێزگای هەڵەبجە چەندین ناوچەی گەشتیاری گرنگی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان عێراق تێدایە كەگرنگترینیان ئەحمەدئاوایە، هەروەها دەشتی شارەزوور كە بەیەكێك لەدەشتە بەپیت و ناودارەكان دەناسرێت، بەشێكی گەورە لەڕووبەری پارێزگای هەڵەبجەی پێكهێناوە. لە ١٦ی ئاداری ١٩٨٨، لەلایەن رژێمی پێشووی عێراقەوە، بەچەكی كیمیایی هێرش كرایەسەر هەڵەبجەو پێنج هەزار هاووڵاتی كوردی مەدەنی بەو هۆیەوە شەهیدبوون و هەزاران كەسی دیكەش بریندارو پەككەوتە بوون و تائێستاش بەشێكیان قەرەبوو نەكراونەتەوە.
.png)
هاوڵاتی ئەهوەن چیاکۆ، ئەندامی مەجلیسی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پژاک)، لەچاوپێکەوتنێکی تایبەتی هاوڵاتیدا تیشک دەخاتەسەر هەڕەشەکانی ئێران لەسەر حزبەکەی و دەڵێت، ئێران دەیەوێت هێزەکانی حەشدی شەعبی لەسنورەکان جێگیر بکات، دەشڵێت، ئەوان «ملکەچ»ی هیچ داخوازییەک نابن وەک حزبەکانی تری رۆژهەڵات لەهەرێمی کوردستان و ئامادەیی هەر رووبەڕووبونەوەیەکن چونکە ئەوان لەژێر دەستی حکومەتی هەرێم «شۆڕش» ناکەن. ئەندامەکەی مەجلیسی پژاک رەخنەش لەهەڵوێستی یەکێتی و پارتی دەگرێت بەرامبەر ئێران و تورکیاو دەڵێت، پارتی بووەتە کەواسوری پێش لەشکری تورکیاو هەڵوێستەکانی یەکێتیش پێویستە لەچوارچێوەی داخوازییەکانی داگیرکەراندا نەبێت. هاوڵاتی : دۆخی سنورەکانی باشورو رۆژهەڵاتی کوردستان چۆنە بەتایبەت ئەو ناوچانەی پژاکی لێیە؟ ئەهوەن چیاکۆ: سنورەکانی رۆژهەڵات و باشوری کوردستان، سنورێک بووە کەداگیرکەرانی کوردستان هەرگیز نەیانتوانیوە بەتەواوی کۆنترۆڵی بکەن چونکە هەمیشە شوێنی شۆڕشگێڕان بووە. ئێستا دەوڵەتی داگیرکەری ئێران بەهەموو شێوازێک دەیەوێت ئەو دەرفەتە لەشۆڕشگێڕانی کوردستان ئاستنەگ بکات، بێگومان لەبەشێکی زۆری ئەو سنورە هێزەکانی ئێمە جێگیرن چونکە پژاک بەهیچ شێوەیەک کەمپ نیشینی قبوڵ نەکردووە و نەچوەتە ژێر رکێفی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوەو ئامانجی بووە لەخەباتدا جێگە بگرێت بۆیە چیاکانی کوردستانی لەسنوری رۆژهەڵات و باشوری کورستانی بۆ خەباتەکەی هەڵبژاردوە کەشوێنێکی گونجاو بووە. بەشێکی زۆری لەهێزی پژاکیش لەناو خودی رۆژهەڵاتی کوردستاندایە. بێگومان بەهۆی ئەو پەیوەندییەی دەوڵەتی ئێران لەگەڵ عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئێران فشاری لەسەر حزبەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان دروستکردو کۆمەڵێک مەرجی بەسەردا سەپاندن و ئەوانیش بەناچاری قبوڵیان کردو ئێستاش دەیەوێت هەمان کار بەرامبەر پژاک ئەنجامبدات، بەڵام بەهۆی شێوازی خەباتەکەیەوە پژاک رێگەی نەداوە هەرکەس ئامانجی بوو بەئاسانی و بەویستی خۆی مامەڵەی پێوە بکات. ئێستاش لەو ناوچانەی پژاکی لێیە، ناو بەناو ئێران هێز کۆدەکاتەوەو هەڕەشەی هێرش دەکات بێگومان ئەگەر هێرش بکات دەبێت بەو ناوچانەدا تێپەڕێت کە پژاکی لێیە، بۆیە ئێران دڵنیایە ئەگەر هێرش بکات مێژووەکەی 2011 دووبارە دەبێتەوەو گەریلاکانی پژاک بەرگری دەکەن بۆیە ئێران زیاتر کاری هەواڵگیری لەناوچەکان دەکات لەم دۆسیە هەواڵگیریەشدا بەشێک لەهێزەکانی باشوری کوردستان هاوکاری دەکەن و دواتریش ئێران زانیارییەکان لەسەر جوڵەکانی پژاک رادەستی دەوڵەتی تورکیا دەکات چونکە ئێران خۆی ناتوانێت فڕۆکە و درۆن لەو ناوچانە بفڕێنێت و توانا سەربازییەکانی سنوردارن بۆیە زانیارییەکان بەتورکیا دەدات و تورکیا هێرش دەکات بەو هۆیەشەوە بەردەوام هێرش لەسەر هێزەکانی ئێمە هەبووە. ئێستا ئێران فشار لەسەر عێراق و هێزەکانی باشوری کوردستان دروستدەکات تا بەناوی هێزی پاسەوانی سنورەوە هێز لەسنورو ناوچەکان جێگیربکەن و هێزەکانی پژاک لەو ناوچانە دەربکەن بەڵام ئێمە ئامادەکارییمان کردووە بۆ هەموو رووبەڕووبوونەوەیەک، ئێران ئامانجشیەتی دوای کۆنترۆڵکردنی سنورەکان و دەرکردنی هێزەکانی ئێمە، هێزەکانی خۆی لەو سنورە جێگیربکات، تەنانەت زانیاری هەیە ئێران کەدەیەوێت هێزەکانی حەشدی شەعبی یان ئەو هێزانەی باشوری کوردستانی تێدا جێگیر بکات کەگوێڕایەڵی ئێرانن، وەک چۆن پارتی چووەتە بەشێک لەو ناوچانەی حزبەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستانی لێیە. ئێمە دڵنیاین لەم پلانی فشار خستەسەر هێزەکانی رۆژهەڵات و بەتایبەت هێزەکانی گەریلا هەماهەنگییەکی چڕوپڕ لەنێوان هێزەکانی باشوری کوردستان بەتایبەت پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق و میتی تورکیاو ئیتڵاعاتی ئێران هەیە. هاوڵاتی: رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران دژی پژاکیشە؟ ئەهوەن چیاکۆ: بێگومان لەو رێککەوتنانەی کە لەنێوان ئێران و عێراق دەکرێت یەکێک لەئامانجەکان پژاکە، بەڵام جیاوازییەکە ئەوەیە ئەوەی دەیانەوێت بەسەر حزبەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستانیدا بسەپێنن بەئاسانی ناتوانن بەسەر پژاکدا بیسەپێنن، بۆیە کە ئێران بەعێراق دەڵێت دەبێت سنورەکانی خۆت کۆنترۆڵ بکەی ئێمە دەزانین تاکە هێزێکی رۆژهەڵاتی کوردستان کە لەسنورەکاندا جێگیرە پژاکە، چونکە ساڵانێکی درێژە هێزەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان ئەو سنورانەیان جێهێشتووە تەنها ئەم ماوەیە هاتنەوە هەندێک خاڵ کەئەوەش جیاوازی هەیە لەگەڵ پژاک کەشوێنێکی گەورەی لەو سنورانە گرتووەتە دەستی خۆی بۆیە پژاک بەرامبەر بەو هەڕەشانە ئامادەیەو توانای لەهێزەکانی دیکە زیاترە تابەرامبەر هەڕەشەکان تەسلیم نەبێت. هاوڵاتی : هیچ جوڵەو فشارێک دژ بەهێزەکانی پژاک کراوە تاسنورەکان چۆڵ بکەن؟ ئەهوەن چیاکۆ : تائێستا هێزی زۆر لەسنور نەجوڵێندراوە تا پژاک ئەو ناوچانە چۆڵ بکات، بەڵام ئەو هەڕەشانە هەر هەن و جار جار هێز بەناوی پاراستنی سنورەوە دێنە ناوچەکان بەڵام پژاک هەوڵدەدات خۆی لەهەندێک جوڵە بپارێزێت کە گرژی دروستبکات لەهەمان کاتیشدا ئیزن نادا کەئەوان هەر شتێکیان پێخۆشە بیسەپێنن بەسەر پژاکدا. بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین، پژاک هەموو هەوڵێک دەدات زۆر بە لەسەرخۆییەوە لە رووداوەکان نزیک بێتەوە، بەڵام بەڕاستی ئامادەیە بۆ ئەوەی رووبەڕووی هەر هەوڵێک ببێتەوە کەهەوڵی لاوازکردنی بدات تا تەسلیمی ئەو دۆخە نەبێت. هاوڵآتی : فشارەکان لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە بووە یان ئێران؟ ئەهوەن چیاکۆ: راستی ئەوان ناتوانن فشارێکی راستەوخۆ لەسەر ئێمە دروست بکەن، بەڵام مەگەر هەڕەشە بکەن و زانیاری بدەنە تورکیا ئەویش بێت هێرش بکاتە سەرمان، ئێمە ئامادەکاری زەمینیمان هەیەو تەنها لەبواری ئاسمانیدا دەتوانرێت هێرش بکرێتەسەرمان کە لەو بوارەشدا حکومەتی هەرێم و دەوڵەتی ئێران ئەو دەرفەتانەیان نیە بەڵام زانیاری دەدەنە تورکیاو ئەو هێرش دەکاتە سەرمان بۆیە مەگەر تەنها ئاوا هێرش بکاتە سەرمان چونکە ئێمە لە ئۆردوگایەکدانین تا ئێران فشار بکاتە سەر حکومەتی هەرێم و حکومەتی هەرێمیش بێت فشار بکاتە سەر ئێمەو بێت و بڵێت ئەو ئۆردوگایە تەرک نەکەن ئێمە هەندێک کارتان بەرامبەر دەکەین، بۆیە هەڕەشەکانی سەر ئێمە لە دوورەوەیەو شێوازی ئێمە ئەوە نیە بتوانرێت راستەوخۆ فشارمان لەسەر دروستبکرێت، جەختیش دەکەینەوە هێرشمان بکرێتەسەر وەک 2011 بەرپەرچی هێرشەکان دەدەینەوەو شوێنەکانی خۆمان دەپارێزین. هاوڵآتی: چۆن لەهەڵوێستی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەڕوانن بۆ پابەندبوون بە رێککەوتنە ئەمنییەکانی ئێران و عێراقەوە؟ ئەهوەن چیاکۆ: مرۆڤ ئەگەر بیەوێت شۆڕش لەڕۆژهەڵاتی کوردستان بەڕێوەببات دەبێت ئامادەکاری بکات، چونکە لەناو کەمپەکانی باشوری کورستان و لەژێر دەستی حکومەتی هەرێمی کورستان زەحمەتە شۆڕش بەڕێوەبچێت، لەباشتر حاڵەتدا دەوڵەتی ئێران فشار لەسەر حکومەتی هەرێم دروستدەکات و ئەویش ناچارە فشار بکاتەسەر ئەو حزبانەو دەکرێت حاڵەتی خراپتریش بکات، چونکە هێزەکانی باشوری کورستان هاوکاری تەواوی کۆماری ئیسلامی دەکەن بۆ بێکاریگەریکردنی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کورستان و ئەم قسەیەشمان لەڕابردووشدا کردووە. لەبواری تێکۆشاندا ئێمە بەدەیان جار وتوومانە، بەو شێوازەی ئەوان بەڕێوەیان دەبرد مومکین نیە مەگەر شۆڕش تەنها بەهێزێکی پرۆفیشناڵی گەریلای بکرێت، لەو سەردەمەدا رەخنە لەئێمە دەگیرا کەئێمە تانەی لێ دەدەین یان پێگەی خۆمان بەڕووی هەندێک لایەنی دیکەدا دەدەین بەڵام ئەمڕۆ دەرکەوت کە وایە. خۆزگە ئەو لایەنانە لەکاتی خۆیدا ئامادەکاری خۆیان بکردایە تائێستا ملکەچی هەموو شت نەبونایە، چونکە بەهۆی ئەو فشارانەی لەسەریان دروستکراوە ناچارکراون بەهەندێک شت رازی بن کەخۆشیان پێی رازی نەبوون بەڵام ناچاربوون، دەبوو ئاوا بەئاسانیش داواکارییەکانیان قبوڵ نەکردایە. ئێمە نمونەی کەمپی مەخمور دەهێنینەوە کەئەو هەموو هێرشەی لەسەرە بەڵام بەرامبەر هەموو هێرشەکان بەرگری دەکات، بۆیە ئەوانیش دەیانتوانی لەکەمپەکانەوە بەرگری بکەن و بەئاسانی تەسلیمی ئەو دۆخە نەبن. بەڕاستی ئێمە بەو دۆخە زۆر دڵتەنیگن، چونکە هەر لایەنێکی رۆژهەڵاتی کورستان ناچار بەشتێک بکرێت، کە زەرەر لەتێکۆشانی رۆژهەڵاتی کوردستان بدات ئێمە وەک پژاک پێی ناڕەحەتین و بەشێوەیەک لەشێوەکانیش لەسەر خۆمانی دەبینین، ئێستا شتێک هەبێت بەو حزبانەی بڵێن ئەوەیە یەکگرتوویی پێشبخەین و شێوازی دروستی تێکۆشان بەرەو پێشەوە ببەین بۆ ئەوەی کۆماری ئیسلامی داخوازییەکانی بە راستەوخۆ یان لەڕێگەی حکومەتی هەرێمەوە نەسەپێنێت، ئێمە ئامادەی هەموو هەماهەنگی و هاوکارییەکین بۆ یەکێتی نەتەوەیی رۆژهەڵاتی کوردستان و بەرەوپێشبردنی خەبات. هاوڵاتی: هەڵوێستی حکومەتی هەرێم چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ ئەهوەن چیاکۆ:شتێک نیە بەناوی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە بڕیاری تەواو لە دەستی ئەودا بێت، بەڵکو زیاتر حزبە دەسەڵاتدارەکانن کە لەگەڵ ئێران لە پەیوەندیدان، بەڕای من هەڵوێستیان نەتەوەیی نیە و لە هەندێک شوێنیش هەڵوێستیان دەچێتە چوارچێوەی هەڵوێستی بە کرێگیراوانە چونکە لە بەرامبەر ئێران و تورکیادا زۆر لەرزۆکن، ئێمە دەزانین پارتی دیموکراتی کوردستان عێراق، لە دۆخی خیانەتکردندایە و بووتە کەواسوری بەر لەشکری دەوڵەتی تورکیا، لەو لاشەوە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان گرێدراوی بە ئێرانەوە هەیە، ئەوەیش لە چوارچێوەی بەرژوەندی خۆیدا و لاوازییەکانی بەرامبەر ئێران ئامادەیە بۆ ئەوەی ڕەوشی رۆژهەڵاتی کوردستان تەنگاو بکرێت کە ئەوەیش هەڵوێستێکی نەتەوەیی نیە و ئەگەر وا بجووڵێتەوە ئەوە بە واتای تەسلیمیەت و خیانەتە و دەبێتە هەڵوێستێک لە چوارچێوەی داخوازیی داگیرکەرانی کوردستان.
هاوڵاتی سه‌رۆكایه‌تی توركیا یاداشتێكی پێشكه‌ش به په‌رله‌مانی توركیا كرد و داوای درێژكردنه‌وه‌ی كاره‌كان و مانه‌وه‌ی سوپای وڵاته‌كه‌ی له هه‌ردو وڵاتی سوریا و عێراق كرد، بۆ ماوه‌ی دو ساڵی دیكه. میدیا جیهانییەکان بڵاویانکردەوە، ئەردۆغان یاداشتێکی ئاڕاستەی پەرلەمان کردوە و تێیدا داوایکردوە ئەرکی سوپای وڵاتەکەی لە سوریا و عێراق بۆ دوو ساڵی دیکە درێژبکرێتەوە. ئاماژە بەوەشکراوە، دوای گەیشتنی یاداشتەکە بە پەرلەمان لە چەند ڕۆژی داهاتودا و بە ئەگەرێکی زۆرەوە لە ڕۆژی سێشممەی داهاتوو تاوتوێدەکرێت و بە گشتی ساڵێك درێژدەکرێتەوە. ئەوەش لەکاتێکدایە، ئەمڕۆ وەزارەتی بەرگری تورکیا ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا وه‌زاره‌تی به‌رگری توركیا ڕایگه‌یاندوه، "بژارده‌ی ئۆپه‌راسیۆنی زه‌مینی سه‌ربازی نوێی توركیا له باكوری عێراق (هه‌رێمی كوردستان) له‌نێو ئه‌و بژاردانه‌یه كه پێشنیاركراون و هه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه تاكه بژارده نییه." بە گوێرەی ئاژانسەکان به‌رپرسانی توركیا ده‌ڵێن "هه‌ر لایه‌نێكی سێیه‌م ده‌بێت دوربكه‌وێته‌وه له شوێنه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه) و یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل (یه‌په‌گه) هه‌مو لایه‌نه سێیه‌مه‌كان ده‌گرێته‌وه و ته‌نها به لایه‌نێكی دیاریكراوه‌وه سنوردار نییه." زانیاری زیاتر لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی وەربگرە:
هاوڵاتی ئاسایشی ئیدارەی خۆبەڕێوبەریی رایگەیاند لە هێرشێکدا لە حەسەکەدا شەش ئەدامیان "شەهید" بوون و سێ هاوڵاتیش برینداربوون. ئەمڕۆ پێنجشەممە 5ی تشرینی یەکەمی 2023 تورکیا چەندین هێرشی بە فڕۆکەی جەنگی و درۆن بۆ سەر قامیشلۆ و حەسەکە دەستپێکردووە و بەپێی راپۆرتی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ئەمڕۆ تا ئێستا 17 جار هێرش کراوە و لە ئەنجامدا هەشت کەس گیانیان لەدەستداوە. هاوکات ئاسایشی ئیدارەی خۆبەڕێوبەریی رایگەیاند لە یەکێک لە هێرشەکاندا لە گوندی تل حەبەش، شەش ئەندامیان "شەهید" بوون و لە گوندی میشێرفی باکووری حەسەکەش سێ هاوڵاتی لە هێرشێکی دیکەدا بریندار بوون. ئەمە لەکاتێکدایە کە دوێنێ چوارشەممە هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا، رایگەیاند، هەموو دامەزراوەیەکی وزە و ژێرخانی ئابوری کە لەژێر دەستی پەکەکە و یەپەگەن ئامانجی سەربازی ئەوانە چونکە ئەو دوو کەسەی تەقینەوەکەی ئەنقەرەیان ئەنجامدا لە رۆژی یەکی ئەم مانگەدا لە سوریاوە هاتوون. دواتر یەشار گولەر، وەزیری بەرگری تورکیا، لە وتارێکدا جەختی لە هەمان هەڕەشە کردەوە. بەڵام مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هەسەدە وەڵامی وتەی بەرپرسانی تورکیای دایەوە و دەڵێت، هێرشکەرەکانی ئەنقەرە لە هەرێمەکەی ئەوانەوە نەچوونەتە تورکیا وەک ئەوەی بەرپرسانی تورکیا دەیڵێن، حکومەتی تورکیا بۆ بەهانە دەگەڕێت تا رەوایەتی بە هێرشەکانی بدات و "ئۆپەراسیۆنێکی نوێ دژی ئێمە" ئەنجام بدات.
