کەشناسى:  باران لە زۆربەی ناوچەکان دەبارێت

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر لەبارەی گیانلەدەستدانی هاوڵاتییەک  بەناوی زیرەک عەلی راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بەپێی راپۆرتی دادپزیشکی هیچ ئاسەوارێکی لێدان و ئەشکەنجەدان بەسەر جەستەیەوە نییە و بەهۆی وەستانی دڵەوە گیانی لەدەستداوە."  دوێنێ  سێشەممە هاوڵاتییەک کە لەدایکبوی ساڵی 1983یە و خێزاندارە و خاوەنی کوڕێک و کچێکە لەلایەن هێزەکانی ئاسایشی هەولێرەوە دەستگیرکراوە، دوای چەند کاتژمێرێکدا کەسوکارەکەی ئاگادار دەکرێنەوە کە کوڕەکەیان لە پەیمانگەی پزیشکی دادوەریە و گیانی لەدەستداوە. شەوی رابردو کەسوکارەکەی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند،  کوڕەکەیان لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە دەستگیرکراوە و "دواتر ئاگادارکراینەوە کە براکەتان لە پەیمانگەی پزیشکی دادوەریە، کە چوین مەفرەزەیەکی ئاسایش بردویانەتە پزیشکی دادوەری". لەبارەی هۆکاری دەستگیرکردنەکەی، ئەو هاوڵاتییە وتی، "براکەم دەمەقاڵێیەکی کردوە، تاوەکو ئێستا دیارنیە و نازانین لەگەڵ کێدا دەمەقاڵێی بوە، تەنانەت ئەگەر دەمەقاڵێی بوبێت کاری پۆلیسە و کاری ئاسایش نیە، کوڕەکەمان هیچ کێشەیەکی نیە و ئێمە کوڕی کاسبی و ئەهلی بازاڕین". ئاسایشی هەولێر ئەمڕۆ چوارشەممە لەسەر ڕوداوەکە ئەم ڕاگەیاندنەی بڵاوکردۆتەوە: دەقی راگەیێندراوی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر  دوای ئەوەی لە ڕۆژی ٥ی ٦یی ٢٠٢٣ ئاگادار کراینەوە کە هاووڵاتییەك بە ناوی (زیرەک عەلی محەمەد)، نیشتەجێی گەڕەكی (سێتاقان)، هێرشی كردۆتە سەر كۆمپانیایەك و ویستوویەتی بەزۆر پارە لەو كۆمپانیایە وەربگرێت، بۆیە بە پێویستمان زانیوە لە لامان ئامادە بكرێت. لەم چوارچێوەیەدا، لە یەكێك لە بنكەكانی ئاسایشی ناوشار كە سەر بە بەڕێوەبەرایەتییەكەمانە، بە شێوەیەكی مەدەنییانە و بەبێ بەكارهێنانی هیچ توندوتیژییەك، لە ڕۆژی ٦ی ٦ی ٢٠٢٣ كەسی ناوبراو ئامادە کراوە، دوای لێكۆڵینەوەیەكی سەرەتایی، دەرفەتی ئەوەی پێ دراوە كە پەیوەندیی بە كەسوكاریەوە بكات تاوەكوو شوێنی زانراوبێت. دواتر لە  بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی ناوشارباشور،  هاووڵاتی (زیرەک عەلی) باری تەندروستیی تێک چووە، دەست بەجێ لە لایەن تیمەکانمانەوە بەپەلە گواستراوەتەوە بۆ نەخۆشخانە، بەڵام گیانی لەدەست داوە، لە هەمان كاتدا خانەوادە بەڕێزەكەیان لە گیان لەدەستدانی كوڕەكەیان ئاگادار كراونەتەوە. تەرمەکەی ڕەوانەی پزیشکی دادی هەولێر کراوە، دواتر لەسەر داوای خانەوادەی کۆچکردوو، تێمێکی پزیشکی دادی لە شاری سلێمانییەوە هاتن و بەشداربوون لە  توێکاری و هۆکاری گیان لەدەستدانەکەی. لەدەرئەنجامی ڕاپۆرتی پزیشکی دادی، دەرکەوت کە هاووڵاتی (زیرەک عەلی) بە هۆکاری (وەستانی دڵ/ الجلطة القلبية) گیانی لەدەست داوە و هیچ ئاسەوارێکی لێدان و ئەشکنجەدان بەسەر لاشەکەیەوە نیە. وێڕای ئەوەی ئێمە وەک بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر، ئامادەین هاوکاریی تەواوی خانەوادەی کۆچکرد و هەر لایەنێک و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی بکەین، ئەگەر بیانەوێت بەشداریی پرۆسەی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان بکەن، لە چۆنیەتیی گیان لەدەستدانی کۆچکردوو. بەڵام بەداخەوە چەند کەناڵێكی ڕاگەیاندن و لایەنێک، دەیانەوێت کەیسی گیان لەدەستدانی ئەم هاووڵاتییە بۆ مەرامی تایبەتیی خۆیان بەكار بهێنن و تۆمەتی بێ بنەما و دوور لە ڕاستی بڵاو دەکەنەوە، بەبێ ئەوەی ڕاستی و درووستیی ڕووداوەکان وەک خۆی بزانن. لێرەوە داوا لە سەرجەم حزب و لایەنە سیاسییەکان دەكەین، بەبێ بوونی زانیاری هیچ زانیاریەکی نادروست لەپێناو بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی بلاو نەکەنەوە و پێش پرۆسەی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان نەکەون و هەرداواکاری یەکیان هەیە بەرێگای داداگاوە ئەتوانن پێشکەشی بکەن و بەرگری نەکەن لە ئەندامەکانیان  کە کارێکی نایاسایی ئەنجام دەدەن، چونکە ئارامی و ئاسایشی شاری هەولێر ئەرکی سەرشانی هەموو لایەکمانە، بە پێچەوانەوە هەر کەسێک کارێکی نایاسایی ئەنجام بدات، بە ئەرکی سەرشانی خۆمانی دەزانین ڕووبەڕووی یاسای بکەینەوە. بۆیە ئێمە لە بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر، دووپاتی دەکەینەوە كە هیچ جۆرە شێوازیک لەم تۆمەتە بێ بنەمایانەی کە بۆ مەرامی تایبەت ئاراستەمان دەكرێن، لە ئەرکی خۆمان ساردمان ناکاتەوە، بەڵكوو بە پێچەوانەوە مكوڕترمان دەکات لە جێبەجێ کردنی ئەرکەکانمان، چونکە پارێزگاریكردن لە سەروماڵی هاووڵاتیان و دانیشتوانی بەڕێزی شاری هەولێر و دەوروبەری، بە ئەركی سەرشانی خۆمان دەزانین، لەم پێناوەشدا بەبێ هیچ جیاوازییەك یاسا لەسەر هەموو تاکێکی كۆمەڵگەدا جێبەجێ دەكرێت و هیچ کەسێکیش لە سەرووی یاساوە نییە.   بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر

هاوڵاتی لەهەرێمی كوردستان 110 منداڵ بەهۆی نەخۆشی هەوكردنی پەردەی مێشك لەنەخۆشخانە هێڵدراونەتەوە. بەپێی ئەو ئامارانەی لەتەندروستی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان دەستی هاوڵاتی كەوتووە، لە پارێزگای هەڵەبجە 40 نەخۆشی هەوكردنی پەردەی مێشك لەنەخۆشخانە خەوێندراون و لەگەرمیانیش 20 نەخۆش لەنەخۆشخانە خەوێندراون. هاوكات لە سلێمانی بەپێی ئامارێكی نەخۆشخانەی منداڵان نزیكەی 50 نەخۆش لەو نەخۆشخانەیە بەهۆی هەوكردنی پەردەی مێشك خەوێندراون، ڕۆژانەش بەشێك لەو منداڵانەی ڕەوانەی نەخۆشخانەكە دەكرێن بەهۆی سكچوون و ڕشانەوە پشكنینیان بۆ دەكرێت و بەشێكیان كە دۆخیان باشە چارەسەر وەردەگرن و ڕەوانەی ماڵەوە دەكرێنەوە. نیشانە دیارەکانی نەخۆشیی هەوکردنی پەردەی مێشک لە منداڵی خوار تەمەنی 3 مانگ بریتین لە - کەمبوونەوەی شیرخواردن  - رشانەوە  - نیگەرانی و بێزاری و گریانی زۆر  - تای بەرز  - دابەزینی پلەی گەرمیی لەش و بێهێزبوون  - هاتنە دەرەوەی مەڵاشو    ئەو نیشانانە لە منداڵی گەورەتر بریتین لە - رشانەوە و دڵ تێکهەڵاتن  - سەرئێشە  - نیگەرانبوون بە رووناکی  - نیگەرانی و بێزاری  - تای بەرز کە رەنگە ببێتە هۆی گەشکە  - رەقبوونی مل   

هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی دارایی دەڵێت بەمنزیكانە ئەنجومەنی وەزیران كاتی دابەشكردنی مووچە ئاشكرادەكات. هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا هیچ كاتێك دیارینەكراوە بۆ دابەشكردنی مووچەی مانگی ئایار». وتیشی:»تائێستا حكومەتی عێراق هیچ پارەیەكی بۆ هەرێم نەناردووە، هەركات پارەی نارد ئەنجومەنی وەزیران كۆدەبێتەوەو كاتی دابەشكردنی مووچە ئاشكرادەكات».

هاوڵاتی لەسەر سکاڵای هاوڵاتیان و بەهۆی زیاد وەرگرتن و بەکرێدانی شەقامی گشتی، لیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانی هەرسێ پارکی ئۆتۆمبێلەکانی پرۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند دادەخات. رائیدی هاتوچۆ دانا عوسمان سەرۆکی لیژنەی هاتوچۆ لە لیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانی رایگەیاند، "لەسەر سکاڵای هاوڵاتیان کە لە قائیمقامیەتی سلێمانی تۆمارکراوە، لەرۆژی جیهانی مناڵاندا، پڕۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند نرخی وەستانی ئۆتۆمبێلی بەرزکردوەتەوە بۆ سەرو دو هەزار دینار، بۆیە لەلایەن لیژنەی هاتوچۆی سەر بەلیژنە هاوبەشەکانی قائیمقامیەتی سلێمانییەوە پسوڵەی سەرپێچی بۆکراوە. وتیشی، "لەکاتی سەردانی لیژنەکە بۆ  پارکەکانی چاڤیلاند، دەرکەوتوە کە شەقامە گشتییەکانی چواردەوری پڕۆژەکەی وەک پارکی وەستانی ئوتومبێل بەکارهێنراوە و کرێییەکی زۆریش لە شۆفێران وەرگیراوە". هەروەها، یەکێکی دیکە لە سەرپێچییەکانی پارکەکانی چاڤیلاند، هەبونی بڕێکی زۆری قەرزەی قائیمقامیەتی سلێمانییە کە بەهۆی تۆمارکردنی سەرپێچییەکی زۆری ساڵانی پێشوە کەپابەندی مەرجەکانی کارکردن نەبوە و غرامەی بۆ نوسراوە. رائیدی هاتوچۆ دانا عوسمان، سەرۆکی لیژنەی هاتوچۆ ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، ئەمڕۆ چوارشەممە، بەفەرمانی قائیمقامی سلێمانی هەرسێ پارکی وەستانی ئوتومبێلەکانی پڕۆژەی گەشتیاری چاڤیلاند دادەخرێت و روبەڕوی رێکارە یاساییەکانیش دەکرێنەوە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کۆ دەبێتەوە و گفتوگۆ لەبارەی پڕۆژەیاسای بودجەی عێراق و ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان و چەند تەوەرێکی تر دەکات. فەرمانگەی میدیا و زانیاریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، ئەمڕۆ چوارشەممە، ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٣، ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کۆ دەبێتەوە لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ خستنەڕووی دواپێشھاتەکانی پڕۆژەیاسای بودجەی عێراقی فیدراڵ بۆ ساڵانی ٢٠٢٣ - ٢٠٢٥، بابەتی ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان. لە کۆبوونەوەکەدا چوار تەوەر تاوتوێ دەکرێن:  تەوەری یەکەم، تایبەت دەبێت بە دوایین پێشهاتەکانی تایبەت بە پڕۆژەیاسای بودجەی فیدراڵیی عێراق و پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بۆ دەرەوە.  تاوتوێکردنی ئەم بابەتە لە کاتێکدایە، کاتی کۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاساکە دیاریکراوە کە سبەی پێنجشەممەیە، بەڵام هێشتا کۆی پڕۆژەیاساکە لە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر نەدراوە.  هەروەها  ئەنجوومەنی وەزیران داڕشتنی کۆدی بیناسازی لە هەرێمی کوردستان و رێنمایی نوێی شارەوانی بۆ پلانسازی و تۆمارکردنی ئەلیکترۆنی موڵک و ماڵی دەوڵەت لە هەرێمی کوردستان تاوتوێدەکەن. ھەر لە کۆبوونەوەکەدا باس لە جێبەجێکردنی بڕیاری پێشووی ئەنجومەنی وەزیران لەبارەی دیاردەکانی سیمکارتی بێخاوەن، ئۆتۆمبیلی تۆمارنەکراو و چەکی بێمۆڵەت، ھەروەھا بابەتی دەستنیشانکردنی قەدەغەکراویی رێگە گشتییەکان لە دەرەوەی شارەکان و بەرگرتن و لابردنی زێدەڕۆییەکان دەخرێتەڕوو.

هاوڵاتی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا هەولێر و بەغدا لیژنەیەکی هاوبەش پێکبهێنن لەبارەی رێکارەکانی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل. باسم عەوادی، گوتەبێژی حکومەتی عێراق لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی بڕیارەکانی کۆبوونەوەی رۆژی سێشەممەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، "بە ئامانجی جێبەجێکردنی بڕیاری 215ی ساڵی 2009 کە پەیوەستە بە رێکاری هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل، ئەنجوومەنی وەزیران بڕیاریدا لیژنەیەک پێکبهێنێت لە فەرمانگەکانی هاتووچۆی گشتی و گومرگ و هاوتاکانیان لە هەرێمی کوردستانی عێراق." لەبارەی ئامانجی لیژنە هاوبەشەکە، گوتەبێژی حکومەتی عێراق گوتی "لیژنەکە پڕۆژەبڕیارێک ئامادەدەکات لەبارەی رێکار و رێنوێنییەکانی هاوردەکردنی ئۆتۆمبێل کە ناوەند و هەرێمی کوردستان رێککەوتنی لەسەر بکەن بۆ گەرەنتی جێبەجێکردنی بڕیارەکە."   ئەوەشخراوەتەڕوو، ئەنجومەنی وەزیران پێشنیازی ئەنجومەنی وەزاری بۆ وزە پەسەندکردووە، کە تایبەتە بە بەکارھێنانی غاز وەک سوتەمەنی بۆ ئۆتۆمبێل، بە ئامانجی گێڕانەوەی ھاوسەنگی بۆ نرخی سوتەمەنی لە عێراق. رۆژی پێنجشەممە، 5-1-2023، وەزارەتی پلاندانانی عێراق دوایین ئاماری لەبارەی ژمارەی ئۆتۆمبێلەوە لە عێراق راگەیاند، بەپێی ئامارەکە، لە کۆتایی ساڵی 2022دا حەوت ملیۆن و 460 هەزار ئۆتۆمبێل لە عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمارکراون، لەکاتێکدا ژمارەی ئۆتۆمبێل لە ساڵی 2021دا حەوت ملیۆن و 27 هەزار ئۆتۆمبێل بووە، واتە بەڕێژەی 6٪ زیادیکردووە. بەپێی وەزارەتەکە، بۆ هەر هەزار کەس، 128 ئۆتۆمبێل هەیە و هەر کیلۆمەترێک رێگەی قیرکراویش 127 ئۆتۆمبێلی بەردەکەوێت.

شەنای فاتیح تای خوێنبەربوون لەهەرێم و عێراق بڵاوبووتەوەو دوو كەسییش لەهەولێرو دهۆك گیانیان لەدەستداوە و كۆی گشتی چوار حاڵەتی توشبوون بەتای خوێنبەربوون لەهەرێم بوونی هەیە، بەڵام لەسلێمانی هێشتا هیچ حاڵەتێك تۆمارنەكراوە. تای خوێنبەربوونی ڤایرۆسی (VHF) كۆمەڵێك نەخۆشییە كە بەهۆی چەند ئەندامێكی سەر بەیەك خێزانی ڤایرۆسەوە دروستدەبێت. زاراوەی «تای خوێنبەربوونی ڤایرۆسی» ئاماژەیە بۆ حاڵەتێك كەكاریگەری لەسەر زۆرێك لەسیستەمی ئەندامەكانی جەستە دەبێت و زیان بەكۆی سیستەمی دڵ و خوێنبەرەكان دەگەیەنێت و توانای كاركردنی جەستە لەسەر خۆی كەمدەكاتەوە. نیشانەكانی ئەم جۆرە حاڵەتە دەتوانن جیاواز بن، بەڵام زۆرجار بریتین لەخوێنبەربوون یان خوێن تێزان. بەپێ راپۆرتی رێكخراوی تەندروستی جیهانی سەرەتای ساڵی ٢٠٢٢ لەعێراق لەكۆی ١١٥ گومانلێكراو ٩٧ نەخۆش پشتڕاستبووەوە كەهەلگری ڤایرۆسەكەن و لەكۆی ٩٧ نەخۆشەكەش ٢٧ كەسیان گیانیان لەدەستدا. سەگڤان دۆسكی، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی ئازادی لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» گەنجێكی تەمەن ٢٧ ساڵ كەپیشەی شوان بووە لەگوندێكی بەعشیقەی سەر بەشاری موسڵ، ماوەی سێ رۆژە بەگومانی پەتای خوێنبەربوون لەنەخۆشخانەی دهۆك چارەسەری وەرگرتووە، بەڵام لەنەخۆشخانەی ئازادی گیانی لەدەستدا». هاوكات سامان لەتیف وتەبێژی تەندروستی سلێمانی بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە تائێستا هیچ حاڵەتێكی گیانلەدەستدان و تووشبوون بە تای خوێنبەربوون لەسلێمانی تۆمارنەكراوە. وەزارەتی تەندروستی و كشتوكاڵی هەرێم چەند رێكارێكیان بۆ بەرگریكردن لەبڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە گرتووەتەبەرو وەزارەتی تەندروستی لەئاستی باڵا ژووری عەمەلیاتی پێكهێناوەو رێنماییی بۆ هاووڵاتیان بڵاوكردووەتەوە  بۆ خۆپاراستن لەنەخۆشییەكە. هەروەها لەپارێزگای كەركوك تائێستا دوو حاڵەت پشتڕاستكراوەتەوەو تەندروستی شارەكە هۆشداری و رێنمایی بڵاوكردووەتەوە.. دكتۆر سۆما محەمەد، پزیشكی هەناوی بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە تای خوێنبەربوون نەخۆشییەكی ڤایرۆسی گوازراوەیە، كاتێك تووشی مرۆڤ دەبێت دەبێتەهۆی دەركەوتنی چەندین نیشانەو نەخۆشی تر، ئەو ڤایرۆسە زۆربەی كات بەهۆی مێشوولە (گەنە)ی تووشبووەوە دەگوازرێتەوە لەئاژەڵەوە (مانگا، بزن، مەڕو مەیموون، هتد) بۆ مرۆڤ. ‏‎بەوتەی ئەو پزیشكە نیشانەكانی تای خوێنبەربوون بریتین لە:(تاو بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لەش، سەرئێشە، ملهێشەو مل رەقبوون، قوڕگ هێشە، سوربوونەوەو خوێن تێزان لەسپێنەی چاو، زەردبوونی پێست یان سپێنەی چاو (زەردوویی)، پشت هێشە، لەش داهێزران و بێتاقەتی،  سەرگێژخواردن، خاوبوونەوە یان خێرابوونی لێدانەكانی دڵ، ئازاری ماسولكەو جومگەو ئێسكەكان، رشانەوەو هەندێك كاتیش سكچوون، خوێنبەربوون لەدەم و لوت و گوێ). ‏‎‏‎ بەوتەی ئەو پزیشكە ئەم نەخۆشییەی كەئێستا لەكوردستان و عێراق باوە بەهۆی ڤایرۆسی Crimean-Congo fever لە خێزانی Bunyaviridae لەڕەگەزی Nairovirus‎. ‏‎لەكاتی سەربڕین و بەركەوتن و خواردنی ئاژەڵێكی هەڵگری ڤایرۆسەكەو بەریەككەوتن لەگەڵ جرج و مشك و گواستنەوە لەمرۆڤەوە بۆ مرۆڤ هەیەو لەڕێگەی بەركەوتن بەخوێن و لیك و شلەی كەسی بەركەوتوو. ‏‎لەبارەی ئەوەی چەند رۆژ دوای بەركەوتن نیشانەكان دەردەكەون، ئەو پزیشكەی هەناوی باسی لەوەشكرد كەڤایرۆسەكە زیان بەدیواری موولوولەكانی خوێن دەگەیەنێت و لەهەمانكاتدا دەبێتەهۆی كەموبونەوەی خوێن مەینی سروشتی مرۆڤ، لەئەنجامدا تووشی خوێنبەربوونیان دەكات، دەكرێ زیان بەژیانی كەسەكە بگەیەنێت یان بیكوژێ بەهۆی خوێنبەربوون لەئەندامەكانی ناوەوەی جەستە، یان لاوازبوون و وەستانی گورچیلە، یان جگەرو سییەكان. دەربارەی چۆنیەتی دەستنیشانكردنی نەخۆشیەكە، دكتۆر سۆما ئەوەشی روونكردەوە كەدەستنیشانكردنی ئەو نەخۆشیە بەشێوەیەكی سەرەكی بەهۆی دەركەوتنی نیشانەكانەوەیە، كۆمەڵێ پشكنینی تاقیگەیش هەن كەدەتوانن دەستنیشانی ڤایرۆسەكە بكەن لەڕێگەی هەندێك پشكنینی تاقیگەیی زنجیرەیی پۆلیمەرەیز (PCR) ، یان (antigen detection)یان (serum neutralization)یان (ELISA) دەتوانن لەهەبوونی ئەم ڤایرۆسە دڵنیاببنەوە ئەویش بەوەی ئەگەر ئەنجامی پشكنینەكان ئەرێنی دەرچوون ئەوا پێیان دەڵێت كەسەكە تووشی ڤایرۆسەكە بووە. ‏‎سەبارەت بەچارەسەری نەخۆشیەكەش وتی:» هیچ دەرمانێك نییە كەبتوانێت ڤایرۆسەكە لەناوببات، بۆیە چارەسەركردن بریتییە لەچارەسەركردنی نیشانەكانی نەخۆشیەكە، لەگەڵ ئەوەی دەرمانێكی تایبەت نیە دژی ئەو ڤایرۆسانە، بەڵام دەرمانی ریباڤرین (Ribavirin) وەكو چارەسەر تائێستا سوودی لێبینراوە». پزیشكانی پسپۆڕ دەڵێن ئەو كەسانەی ئاژەڵدارن و بەركەوتنیان لەگەڵ ئاژەڵ هەیە، یاخود ئەو كەسانەی لەكوشتارگەی تایبەت بەسەربڕینی ئاژەڵ كاردەكەن مەترسی تووشبوونیان بەم نەخۆشییە هەیە، چونكە لەكاتی سەربڕینی ئەو ئاژەڵانەی كەهەڵگری ڤایرۆسەكەن رەنگە خوێنی ئاژەڵەكە یان پاشماوەكانی ئاژەڵە تووشبوەكە بەر پێستی كەسەكە بكەوێت و لەوێوە ڤایرۆسەكەی بۆ دەگوازرێتەوە. مێژووی دۆزینەوەی ئەو ڤایرۆسە لەمێژینەیەو بۆ یەكەمین جار لەساڵی ١٩٤٤ لەنیمچە دوورگەی كریمییا لەڕۆژهەڵاتی ئەورووپا سەریهەڵداو بە (Crimean hemorrhagic fever) ناسرا، دواتر لەساڵی ١٩٦٩ دووبارە لەكۆنگۆ دەستنیشانكرایەوە بۆیە بە  Crimean-Congo- Hemorrhagic fever ناسرا. گەورەترین سەرهەڵدانەوە تائێستا بووبێت لەوڵاتانی كۆنگۆی دیموكرات، ئۆگەندا، سودان و ئەنگۆلا بووە.  

هاوڵاتی بەرەبەیانیی ئەمڕۆ چوارشەممە 7-6-2023، لە گەڕەكی شەهیدانی سەرچناری سلێمانی، ‏كەسێكی تەمەن 41 ساڵ لە ماڵەكەی خۆیدا کوژرا. پۆلیسی ‏سلێمانی دەڵێت، "لێكۆڵینەوە دەستیپێكردووە، بەڵام بكوژەكە دەستگیر ‏نەكراوە."  بەرەبەیانی ئەمڕۆ کاتژمێر 2:30 خولەک هێزە ئەمنیەکان و تیمەکانی تەندروستی سلێمانی ئاگادارکرانەوە لەبونی تەرمی هاوڵاتییەک لە ماڵەکەی خۆیدا لە گەڕەکی سەرچناری شاری سلێمانی کە ئاسەواری گوللـە بەجەستەیەوە بوە. بە گوێرەی زانیارییەکان ئەو پیاوەی کوژراوە ناوی ( سەمەد عارف تەمەن ٤١ ساڵ ) لە ماڵەکەی خۆیدا بە سێ فیشەک کوژرا، کە فیشەکەکان بەر دەست و سەری و سنگی کەوتووە. هەروەها   باوکی سێ منداڵی کوڕە و کاری فرۆشتنی ئاژەڵی دەکرد، دوای ڕوداوەکەش تەرمەکەی گواستراوەتەوە بۆ پزیشکی دادی سلێمانی و تاوەکو ئێستا تەرمەکەی لەوێیە و لێکۆڵینەوە دەستی پێکردووە.    

بەرپرسێک هۆشداریی دەدات لە ئاستی هەژاریی دانیشتوانی کرماشان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و دەڵێت: فرۆشتنی گورچیلە بۆ کڕینی ئۆتۆمبێل و دابینکردنی پێشەکی خانوی کرێ بوەتە دیاردە. حسێن بیگلەری، سەرۆکی ئەنجومەنی پشتیوانی لە نەخۆشەکانی گورچیلە لە شاری کرماشان رایگەیاند لە ئێستادا بە شێوەیەکی نایاسایی یەک گورچیلە بە 200 بۆ 250 ملیۆن تمەن کە دەکاتە نزیکەی 400 بۆ 500 دۆلار لەو شارە دەفرۆشرێت. بە وتەی بیگلەری، فرۆشتنی گورچیکە بۆ کڕینی ئۆتۆمبێل و دابینکردنی پێشەکیی خانوی کرێ لە کرماشان بوەتە دیاردە و ئەو کەسانەی کە مەبەستیانە گورچیلەیەکیان فرۆشن پێشتر لە دەرەوەی یاسا و رێوشوێنەکانی بەخشینی ئەندامانی جەستە لەگەڵ کڕیارەکان یان وەرگری ئەو ئەندامەی جەستە رێککەوتن دەکەن. سەرۆکی ئەنجومەنی پشتیوانی لە نەخۆشەکانی گورچیلە ئاماژەی بەوە کردوە ژمارەیەکی بەرچاو لە گەنجان بە مەبەستی فرۆشتنی گورچیلە دەچنە وڵاتانی وەک عێراق و ئیمارات و تورکیا. پێشتر رۆژنامەی (جیهانی سەنعەت) لە ئێران ئاشکرای کردبوە کە بەهۆی هەژارییەوە فرۆشتنی گورچیلە لە وڵاتەکە زۆر بوە بەهای یەک گورچیلە گەیشتوەتە 500 ملیۆن بۆ یەک ملیارد دۆلار کە دەکاتە 10 هەزار بۆ 20 هەزار دۆلار. بە پێی یاساکانی ئێران فرۆشتنی گورچیلە رێگەپێدراو نییە بەڵام بە ناوی بەخشینی ئەندامانی جەستە لە دەرەوەی نەخۆشخانەکان رێککەوتن لە نێوان فرۆشیار و کڕیاری گورچیلە یان ئەندامانی دیکەی جەستەدا دەکرێت.

هاوڵاتی وتەبێژی بەرگری شارستانی ئاکرێ رایدەگەیەنێت؛ دو جوتیاری سنورەکە لەنێو خۆیاندا دەمەقاڵێ و شەڕیان کردوە و دواتر ئاگریان لە دەغڵ و دانی یەکتری بەرداوە و زیانی (30) ملیۆن دیناریان بەرکەوتوە. عەقید ئیبراهیم فەریق، وتەبێژی بەرگری شارستانی ئاکرێ بە هاوڵاتی رایگەیاند؛ دو جوتیاری قەزای ئاکرێ کە رووبەرێکی زۆر گەنمیان چاندوە لە سنوورەکە، بەهۆی کێشەی نێوانیانەوە ئاگریان لە گەنم و زەوی یەکتری بەرداوە. ئاماژەی بەوەشکرد، بەهۆی ئاگرەکەوە زیانی زۆر بەر زەوی هەردو جوتیارەکە کەوتوە و زیانەکەش بە (30) ملیۆن دینار مەزەندە دەکرێت.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، ئەو هەواڵانە رەتدەکەنەوە ، کە بانگەشەی ئەوە دەکرێت وەزیری دارایی لە رەشنوسی بودجەی گشتی ساڵی 2023دا گۆڕانکاری کردوە لە رێگەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراقەوە. وەزارەتی دارایی عێراق ئەمشەو لە رونکردنەوەیەکدا بڵاویکردەوە، ئەو زانیاریانە ڕەتدەکەنەوە کە لە رێگەی سۆشیال میدیا و ئاژانسەکانی هەواڵەوە دەسوڕێنەوە، کە بانگەشەی ئەوە دەکات (وەزیری دارایی لە ڕەشنوسی بودجەی گشتی ساڵی 2023دا گواستنەوەی کردوە)، کە لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران ئەنجامی دەدات. ئەوەش خراوەتەڕو، تەیف سامی جەختی لەوەکردوەتەوە، ئەوەی حکومەت لە پڕۆژەکەدا جێگیری کردوە بەپێی لێکۆڵینەوە و پێویستی وەزارەت و پارێزگاکان بوە، هەروەها بۆ جێبەجێکردنی سەرجەم مەرجەکان بەپێی دیدگای حکومەت لە بەرنامەی حکومەتەکەیدا، هەر گۆڕانکارییەک دەبێتە رێگر لەبەردەم ئەو کارانەی خەرجکردن کە لەلایەن حکومەتەوە داڕێژراون بۆ دابینکردنی هەمو پێداویستییەکان. ئەمڕۆ سێشەممە 6ـی حوزەیرانی 2023، فەرمانگەی راگەیاندنی پەرلەمانی عێراق کارنامەی دانیشتنی رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو، 8ـی حوەزەیرانی 2023 پەرلەمان بڵاوکردەوە. بە گوێرەی کارنامەکە؛ دانیشتنەکەی پەرلەمان تایبەت دەبێت بە دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵانی 2023، 2024 و 2025ـی عێراق و کاتژمێر 01:00 بەڕێوەدەچێت.

هاوڵاتی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا رایگەیاند تورکیا لە پرۆسەی دادگاییکردنی دەمیرتاش و هاوڕێکانیدا یاساکانی پێشێل کردووە و تورکیای ئیدانە کرد. سەلاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ هاوسەرۆکانی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە حەوت ساڵە لە زینداندان، سکاڵایەکیان لەدژی دادوەری تورکیا تۆمار کرد کە لە پرۆسەی دادگاییکردندا مافەکانیان پێشێل کراوە و هاوکاری یاساییان وەرنەگرتووە. دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بڕیاری کۆتایی خۆی لەبارەی سکاڵاکەی دەمیرتاش و یوکسەکداغ ئاشکرا کرد. دادگاکە رایگەیاند کە لە پرۆسەی دادگاییکردندا بەگوێرەی یاسا ناوخۆییەکانی تورکیا، مافی دەمیرتاش و یوکسەکداغ پێشێلکراوە و وتی، مافی تانە و سکاڵا بە هەردوو کەسایەتیەکە نەدراوە. پارێزەرنی دەمیرتاشیش رایانگەیاندبوو کە بەرپرسانی زندان چاودێری وردی چاوپێکەوتنی پارێزەران لەگەڵ دەمیرتاش و یوکسەکداغ دەکەن و دەست بەسەر بەڵگەی پارێزەراندا دەگرن. 'پێویستە دەمیرتاش و یوکسەکداغ ئازاد بکرێن' مەراڵ دانش بەشتاش پەرلەمانتاری پارتی چەپی سەوز لەم بارەیەوە تویتێکی بڵاوکردەوە و وتی، جارێکی دیکە دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بڕیاریدا کە تورکیا مافی یوکسەکداغ و دەمیرتاشی پێشێلکردووە. چونکە تورکیا بە بارمتە هێشتنەوەی یوکسەکداغ و دەمیرتاش لە زینداندا، بە بەردەوامی یاساکان پێشێل دەکات. بەشتاش باسی ئەوەی کرد کە داواکاری ئازادکردنیان بە بەردەوامی پشتگوێ دەخرێت. بڕیارەکەی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا، زەنگی ئاگادارکردنەوەیە بۆ جێبەجێکردنی دەستبەجێی یاساکە. هێشتنەوەی دەمیرتاش و یوکسەکداغ لە زینداندا کە ئیرادەی ملیۆنان هاوڵاتین، رەتکردنەوەی ئیرادەی ئەو هاوڵاتیانەیە. پیویستە بۆ ساتێکیش لەبیر نەکرێت، سەلاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ بە تەنیا نین.

هاوڵاتی فارس عیسا سەرۆکی نوێنەرایەتی ھەرێمی کوردستان لە بەغداد رایگەیاند، حکومەتی ھەرێم داوای لە حکومەتی فیدڕاڵی کردووە، ئەم مانگەش بۆ مووچەی مانگی پێنج بڕێک پارەی بۆ رەوانە بکات. فارس عیسا لەبارەی ناردنی ٤٠٠ ملیار دینارەکە بە میدیای یەکێتی راگەیاندوە، بە بڕیاری محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، تاکو پەسەندکردنی بودجە پارە بۆ ھەرێم رەوانە دەکرێت. وتیشی، داوایان لە حکومەتی فیدڕاڵی کردووە، بۆ مووچەی مانگی پێنج بڕێک پارە بۆ ھەرێمی کوردستان رەوانە بکات و رەنگە ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیار لە ناردنی ئەو پارەیە دەدات.

لە ورمێ وەرزی چنینەوە توی سپی دەستی پێکرد و بەڕێوبەری کشتوکاڵی ئەو پارێزگایەش رایدەگەیەنێت ورمێ خاوەنی زیاتر لە 112 دۆنم باخی توە. سەرپەرشتیاری باخەکان لە بەڕێوبەرایەتی کشتوکاڵی پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان رایگەیاند؛ لە ئەمڕۆوە چینینەوە بەرهەمی توی سپی لە باخەکانی ورمێ دەست پێدەکات کە بەرهەمەکەی دەگاتە زیاتر لە 175 تۆن. بە وتەی ئەو تەنها لە گوندەکانی سەر بە شاری ورمێ زیاتر لە 72 دۆنم باخی تو هەیە و 24 دۆنم باخی توی پارێزگاکەش دەکەوێتە شاری گوندەکانی شاری خۆی و بەوەش ئەو دوو شارە زیاترین بەرهەمی تویان هەیە. ئاماژەی بەوەش کرد بەهۆی پڕۆژەی شوێنێ نیشتەجێبون زیان بە ژمارەیەکی زۆری باخی تو لە نزیک شاری ورمێ گەیشتوە و ئەوەش بوەتە مەترسیی بۆ سەر درەختەکانی تو. ورمێ یەکێکە لە پارێزگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کە زیاترین توی سپی هەیە و بەشێکی زۆری ئەو توە دوای وشک کردن رەوانەی دەرەوە دەکرێت.  

هاوڵاتی یەرەکە باڵی سەربازی پژاک باسی ئەوەی کرد کە لە هێرشەکەی ٤ی ئەم مانگەدا بۆ سەر ئاسۆس لەلایەن درۆنەکێکی تورکیاوە، گەریلایەکیان شەهید بووە. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی یەکینەکانی پاراستنی رۆژهەڵاتی کوردستان (یەرەکە) باڵی سەربازی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پژاک) لەبارەی هێرشی درۆنێکی تورکیا بۆ سەر هێزەکانیان لە چیای ئاسۆس لە ٤ی ئەم مانگەدا راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە. لە راگەیەندراوەکەی یەرەکەدا هاتووە، " شەوی ٣ لەسەر ٤ی حوزەیران چیای ئاسۆس لەلایەن درۆنێکی دەوڵەتی تورکیاوە بۆردومان کرا. درۆنەکە کاتژمێر ٨ی ئێوارە لە نزیک گوندی گەڵالە هێرشەکەی ئەنجامداوە." یەرەکە دەڵێت، لە هێرشەکەدا گەریلایەک شەهید بوو و ناسنامەکەی لە چەند رۆژی داهاتووەدا بۆ رای گشتی بڵاو دەکەنەوە.