شەنای فاتح تادێت بەكارهێنانی جگەرەی ئەلیكترۆنی (ڤایپ) لەناو گەنجان و هەرزەكاراندا زیاتر دەبێت، بەتایبەت لەناو خوێندكارانی خوێندنگاكاندا بەجۆرێك كار گەیشتووەتە ئەوەی كەبەشێك لەخوێندكاران ئالوودەبن پێوەی، تووێژەرێكی كۆمەڵایەتیش باس لەوەدەكات كەبەكارهێنانی جگەرەی ئەلیكترۆنی بەرەو دیاردەبوون دەچێت. جگەرەی ئەلیكترۆنی یان (ڤایپ، پۆد)یشی پێدەوترێت، ئامێری گەیاندنی ئەلیكترۆنی نیكۆتینە، بارگاوی دەكرێتەوەو چەندین تامی جیاواز لەخۆدەگرێت وەك: سەهۆڵ- ئەناناس- لیمۆ- نەعناو شلیك و چەند تامێكی دیكە. رێباز عەلی، تووێژەری كۆمەڵایەتی لەخوێندنگای سەڵاحەدینی ئەیوبی كوڕان لەشاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «جگەرەی ئەلیكترۆنی گرفتێكی گەورەیە لەناوەندەكانی خوێندنداو بەشێكی زۆری خوێندكاران بەكاریدەهێنن و بەرەو دیاردەبوون دەچێت». ئەو تووێژەرە دەڵێت: خوێندكار هەیە یەكجار بەكاریدەهێنێت وەكو تاقیكردنەوەیەك یان وەك چاولێكەرییەك لەهاوڕێكەی، خوێندكاریش هەیە چەندجارێك دووبارەو چەندبارەی دەكاتەوە یان خوی پێوە گرتووە، خوێندكار هەیە دێت داوای چارەسەری دەروونی دەكات و دەڵێت من ئالوودەی جگەرەی ئەلیكترۆنی بووم». سەبارەت بەهۆكاری زۆربوونی بەكارهێنانی جگەرەی ئەلیكترۆنی ئەو تووێژەرە ئاماژەی بەچەند خاڵیك كرد كەئەوانیش: «بەئاسان دەستكەوتنی لەماركێتەكانداو نەبوونی چاودێری لەسەری و بەكارهێنانی لەلایەن بەشێك لەئەندامانی خێزانەوە كەدەبێتە هاندەرێك بۆ خوێندكاران و تەنانەت كێشانیشی لەلایەن مامۆستایانەوە، هەروەها بەكارهێنان و ریكلامكردنی ئەم كاڵایانە لەلایەن یوتیوبەرو مۆدێلەكانەوە كەئەم كەسایەتیانە لای بەشێك لەخوێندكاران وەك كەسایەتی پێشەنگ دەبینرێن و چاویان لێدەكەن». بەپێی قسەی ئەو تووێژەرە لەئێستادا بەكارهێنەرانی جگەرەی ئەلیكترۆنی تەنها كوڕان نین، بەڵكو لەكچانیشدا بەكارهێنەرانی زیادیكردووە و دەڵێت: «دەستكەوتنی ئاسانە، بەشێكیان لەقوتابخانەدا لێیان دەسەندرێت و بەشێكیشیان خێزانەكانیان ئاگادارن و بەشێكی بەكارهێنەری جگەرەی ئەلیكترۆنی خوێندكارانی پۆلی ١٢ن». حاڵەت هەبووە دایك و باوك خۆیان بازرگانی جگەرەی ئەلیكترۆنی بوون و داوایان لەستافی خوێندنگە كردووە كەئاگایان لەمنداڵەكەیان بێت و تووشی جگەرەی ئەلیكترۆنی و ئەو حاڵەتانە نەبێت و تێكەڵی ئەو هاوڕێیانە نەبێت كەبەكارهێنەری ئەو جۆرە ماددانەن. جەلال كەریم، بەڕێوبەری قوتابخانەی بنەڕەتی ئامێدی لەشاری سلێمانی لەلێدوانێكیدا بە (هاوڵاتی) وت: چەندینجار جگەرەی ئەلیكترۆنی و جگەرەی ئاسایی بەخوێندكار گیراوەو لەئێستادا جگەرەی ئەلیكترۆنی بووەتە دیاردە لەناو گەنجاندا، تەنانەت لەناو كچانیشدا باوەو چەندین جار بەخوێندكاری كچمان گرتووە، بەڵام حاڵەتەكە لەناو كچاندا كەمترە. وتیشی: خوێندكار هەبووە چەندین جار جگەرەی ئەلیكترۆنیمان پێگرتووەو بانگهێشتی كەسوكاریشیمان كردووە بەڵام بەهۆی ئەوەی كە ئالوودەی دوكەڵ كێشان بووە هیچ چارەسەری نەبووە یان چارەسەرەكەی زۆر گرانە، هەروەها بەشێكی خوێندكاران بازرگانی بەجگەرەی ئەلیكترۆنییەوە دەكەن، واتە خۆیان دەیكڕن و دەیهێنن بۆ قوتابخانەو بەشێوەی قیست یان نرخێكی زیاتر دەیفرۆشنە هاوڕێكانیان. ئاڕاستەیەك هەیە لەناو كۆمەڵگادا كەگەنجان و لاوان ئالوودە دەكەن و بەرەو دوكەڵكێشان و كاری ناڕەوایان دەبەن كە لەپشتییەوە ئامانجی دیكە هەیە، یان بەشێك لەبەكارهێنەران بەهۆكاری رەواندنەوەی خەم و خەفەت و بەخشینی ئاسوودەیی دەزانن و بێكاری گەنجانیش هۆكارێكی دیكەیەو خاڵێكی گرنگیش ئەوەیە كەگەنجان لەم وڵاتەدا هیواو ئاواتیان نییەو بێئومێدن و بەشێكی گەنجانیش بەهێمای شارستانیەت و پێشكەوتنی دەزانن. مامۆستا جەلال كەریم وای وت. بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی و پۆلیسی سلێمانیش بەهۆی زۆربوونی بەكارهێنانی جگەرەی ئەلیكترۆنیەوە بڕیاروایە كۆنفڕانسێك لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی سازبكەن، لەو بارەیەوە لەتیف حسێن سەرۆكی لیژنەی پەروەردە بۆ ئەو پرسەو هاوكات بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی شارباژێڕ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: چەندین حاڵەت و دیاردە هەن ناوەندەكانی خوێندن بەدەستییەوە دەناڵێنێت، لەوانە وازهێنان لەخوێندن و ئالودەبوون بەئامێرە ئەلیكترۆنییەكان و خراپ بەكارهێنانیان و زوو هاوسەرگیری كردن و چەندینی دیكە، هەروەها بەكارهێنەرانی جگەرەی ئەلیكترۆنی لەناو خوێندكاران و تەنانەت مامۆستایانیشدا رێژەكەی زۆرە بێگومان كەمامۆستا بەكاریهێنا رێگە خۆشدەكات بۆ ئەوەی خوێندكارانیش بەكاریبهێنن، بەڵام من پێموایە هێشتا نەبووەتە دیاردەیەكی بەربڵاو و بەشێكی زۆری ناوەندەكانی خوێندن رێكاری پێویستی خۆیانیان هەیەو رێگە بەتەشەنەسەندنی نادەن. وتیشی: بێگومان بەبێ هەماهەنگی كەرتی پەروەردەو برایانی پۆلیس و ئاسایش، ناتوانرێت ئاسایشی كۆمەڵایەتی بپارێزرێت، بۆیە لەم سۆنگەیەوە بەردەوام پەروەردە لەگەڵ ئاسایش و پۆلیس هەماهەنگی هەیەو رێگاكان و رێكارەكانی ئەم هەماهەنگییەش ئەوەیە كاتێك حاڵەتێك دێتە پێش، یان كەیسی خوێندكارێك یان مامۆستایەك پێویستی بەوان هەبێت، بەسوپاسەوە بەردەوام لەسەر خەتن لەگەڵمان هاوكارو پشتیوانن. لەتیف حسێن باسی لەوەشكرد كەهۆكارەكانی پشت ئەم حاڵەت و دیاردانەی كەئێستا بەرۆكی كۆمەڵگەی گرتووە زۆرن، كرانەوەی كۆمەڵگەی كوردی و زۆر هەنگاوی بەپەلەو خێراو رواڵەتی بەناوی پێشكەوتن و گۆڕانگاری وایكردووە كێشەو گرفتی گەورە دروستبكات، نەمانی كۆنترۆڵی خێزان و زۆری هۆكارەكانی لەخشتەبردنی نەوجەوان و قۆناغە هەستیارەكانی تەمەن، هۆكارێكی ترن بۆ زیادبوونی حاڵەت و دیاردەكان، بەئاسانی دەستڕاگەیشتن بەهەر شتێك كەمرۆڤ بیخوازێت بەبێ فلتەرو لێپرسینەوە، هۆكارێكی ترە، ئەمە جگە لەوەی نەمانی متمانەو نەبوونی هۆشیاری بەردەوام، وایكردووە بەبەردەوامی رێژەی حاڵەت و دیاردە نامۆو مەترسیدارەكان و تاوان و تاوانكاری و لادانە كۆمەڵایەتیەكانیش زیاتر ببن. بەپێی لێكۆڵینەوە تەندروستییەكانیش جگەرە ئەلیكترۆنییەكان سەرووی حەوت هەزار ماددەی كیمیایی جۆراوجۆرو كارلێكەر لەخۆدەگرن، دوو لەو ماددانەی كە لەنێو جگەرە ئەلیكترۆنییەكاندان بریتین لە (دای ئەسیتیل و ڤیتامین ئی ئەسیتەیت) كە بەڕێژەی بەرچاو هۆكاری برینداركردنی سیستەمی هەناسەدانن لەكاتی چوونە ناوەوەیان بۆ سیستەمی هەناسەو سییەكان دەبنەهۆی برینداركردن.
هاوڵاتی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕۆژی پێنجشەممە لە کۆشكی ئیلیزێ لە پاریس لەگەڵ سەرۆکی فەڕەنسا تاوتوێی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدایان کرد و جەختیان لەسەر چارەسەری کێشەکانیان کردەوە. میدیای سەرۆکی حکومەتی هەرێم بڵاوی کردۆتەوە، کە ڕۆژی پێنجشەممە مەسرور بارزانی لەگەڵ ئیامونێل ماکرۆنی سەرۆکی فەڕەنسا لە کۆشکی ئیلیزێ لە پاریس کۆبوونەوە و تاوتوێی کارەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەت و چارەسەری کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدایان کردووە. ئەم سەردانەی سەرۆکوەزیرانی هەرێم لەکاتێکدایە کە دادگای باڵای فیدراڵی لە ڕۆژی حەوتی ئەم مانگە کەوا بڕیاربوو لەسەر دەستوریبوون یان نەبوونی درێژکردنەوەی پەرلەمانی کوردستان کۆبوونەوەی خۆی ئەنجام بدات وبڕیار لەو باریەوە بدات، بەڵام بەهۆکارێکی نادیار کۆبوونەوەکەی بۆ مانگی داهاتوو دواخست، ئەمەش لە چوارچێوەی ئاڵۆزیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بوو. هەر لەوبارەیەوە، سەرۆکوەزیرانی هەرێم و سەرۆکی فەڕەنسا لە میانی کۆبوونەوەکەیاندا جەختیان لەسەر چارەسەری کێشەکانی نێوان حکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێم کردەوە، هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا تەوەرێکی دیکەی گفتوگۆکانیان پەرەپێدان بە کەرتی ئابوری و هەناردەکردنی بەرووبومی کشتوکاڵی بوو بۆ وڵاتانی ئەوروپا. پاریس و هەولێر دوای واژۆکردنی رێكهوتننامهى دۆستایهتى و هاریكاری نێوان ههردوو شاری پاریس و ههولێر به ئاماده بوونى شاندى ههردوو له لایهن ههریهك له ئان هیدالگۆ شارهدارى پاریس و نهوزاد هادى پارێزگاری ههولێر، بە دەستەخوشکی یەکتر ناودەبرێن و پەیوەندیەکانیان لەو میانەشدا چڕتربۆتەوە ئەوەش بەتایبەتی لە ڕووبەڕوبونەوەی جەنگی دژی داعشدا.
لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەڕێوچو و هێزە ئەمنییەکانیش هەوڵی رێگریی لە ناڕەزایەتییەکان دەدەن. لە چوارچێوەی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی و بەڕێوچونی چلەی لەسێدارەدانی مەهدی کەرەمی و محەمەد حسێنی لە ژمارەیک شاری رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەڕێوچو. گەنجانی شارەکانی سنە و جوانڕۆ و لوڕستان و چەند شارێکی دیکە لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە کردنەوەی ئاگر لە شەقامە سەرەکییەکانی ئەو شارە دروشمیان لە دژی دەسەڵاتی ئێران وتەوە و چەند بنکەیەکی سەر بە سوپای پاسداران سوتێنران. هاوکات لە تاران، کەرەج، مەشهەد، ئەراک، هورموزگان، رەشت و چەند شارێکی دیکە شەوی پێنجشەممە ژمارەیەکی بەرچاو لە گەنجان و خەڵکی ئەو ناوچانە رژانە سەر شەقامەکان و دروشمیان دژی دەسەڵات وتەوە. بە پێی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییانەی لە ناڕەزایەتییەکانی ئەمشەو لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بڵاو کراوەتەوە ژمارەیەکی زۆر لە هێزە ئەمنییەکان لە شارەکان بڵاوەیان پێکراوە و رێگریی دەکەن لە گردبونە و دەربڕینی ناڕەزایەتیی خەڵک. ئەمڕۆ 153 رۆژ بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی و بەردەوامیی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێراندا تێدەپەڕێت و رۆژانە بە شێوازی جیاواز خۆپیشاندان و گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەدەچێت.
.jpg)
هاوڵاتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان سبەینێ دەگاتە ئەڵمانیا و لەگەڵ سەرۆک و سەرکردەی ١٥٠ وڵاتی جیهان بەشدار دەبێت لە پەنجاونۆهەمین کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن، کە تێیدا جەنگی ئۆکرانیا و دۆخی ئێران وگۆڕانەکانی کەشوهەوا تاوتوێ دەکرێن. میدیای فەرمی نزیک لەپارتی ڕایگەیاند، سبەینێ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەنجاونۆهەمین کۆنفرانسی میونشن بۆ دووەم جار لەگەڵ سەرۆک و سەرکردەی ١٥٠ وڵاتی جیهان بەشدار ئەبێت. کۆنفرانسی میونشن ساڵی ڕابردوو لە پەنجاوهەشتەمین کۆبونەوەی خۆیدا بە ئامادەبوونی ١٣٥ سەرکردە و سەرۆک و وەزیری جیهانی بەڕێوەچوو، کە تێیدا پرسی جەنگی ئۆکرانیا یەکێک بوو لە پرسە گرنگەکان، بەڵام جیاواز لە ساڵی ڕابردوو ئەمساڵ داوا لە پوتین و سەرکرەکانی ڕوسیا نەکراوە و بانگهێشت نەکراون، لەکاتێکدا ساڵی ڕابردوو بانگهێشتکرابوون و خۆیان ئامادە نەبوون، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ نوێنەرێکی ئێرانیش بانگهێشت نەکراون. بڕیارە کۆنفرانسەکە سبەینێ هەینی دەستپێبکات و نزیکەی ١٥٠ بەرپرسی وڵاتانی جیاواز تاوتوێی دواین پێشهاتە ئەمنییەکانی جیهان و هەڕەشەکانی سەر ئاشتی نێودەوڵەتی بکەن، بەتایبەت جگە لە کێشەکانی ئۆکرانیا و پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت جەنگی دژی تیرۆریش باس دەکرێت. هەروەها کریستۆف هیوسگن، سەرۆکی کۆنفرانسەکە لەبارەی بانگهێشتنەکردنی نوێنەرانی ئێرانەوە ڕایگەیاند، بەهۆی پێشێلکارییەکانی ڕێژیمی ئێران بۆ مافەکانی مرۆڤ، هیچ بەرپرسێکی ئێرانی بانگهێشتی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن نەکراوە، لەبری ئەوە نوێنەرانی کۆمەڵگەی مەدەنی ئێران بانگهێشت کراون. کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن لە ساڵی ١٩٦٣ لەلایەن ئیڤاڵد هاینریچ ڤۆن کلیست شمێنزین، ئەفسەری پێشووی سوپای ئەڵمانیا و بەشداری لە هەوڵێکی شکستخواردووی تیرۆرکردنی ئەدۆلف هیتلەردا دامەزرا، بە ئامانجی کۆکردنەوەی سەرکردە و پسپۆڕانی دیپلۆماسی بۆ گفتوگۆکردن لەسەر دۆخی ناتۆ و پەیوەندییەکان لە نێوان زلهێزەکانی هەردوو دیوی زەریای ئەتڵەسی.
هاوڵاتی نوێنەری هەدەپە لە باشوری کوردستان باسی لەوەکرد،ئەو هاوکارییانەی کۆدەکرێنەوە و رادەستی حکومەتەکانی تورک و سوریا دەکرێن ناگەنە دەست لێقەوماوانی بومەلەرزە و داوای کرد هەموو کەس هاوکارییەکانیان بگەیەننە دەست نوێنەرایەتیەکەیان بۆ ئەوەی بگەنە دەست لێقەوماوان. لە هەولێر ناهیدە ئەرمیش نوێنەری پارتی دیموکراتیکی گەلان (هەدەپە) لە باشوری کوردستان لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسیدا، باسی لە کەمپینی کۆکردنەوەی هاوکاری لە ناوەندەکەیان کرد و ئاماژەی بەوەکرد لە سلێمانی و هەولێر و هەموو شوێنێک کوردانی خاوەن هەستی نەتەوەیی و نیشمانی دوای کارەساتی بومەلەرزە کەوتنە ئامادەباشییەوە و رایگەیاند، "ئێمە وەک هەدەپە ئامادەباشیمان راگەیاند. ئامانجی ئێمە ئەوەیە کە لە دۆخێکی بەپەلەدا و دەستبەجێ هاوکارییەکان بگەیەنینە دەست لێقەوماوان. نوێنەری هەدەپە وتی کە تائێستا بڕێکی باش هاوکارییان کۆکردووەتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی کارەساتەکە تەنیا شارێک و ناوچەیەکی نەگرتووەتەوە، پێویستە هەموو کەسێک بە هەموو تواناوە پشتیوانی هەڵمەتەکە بکەن. جگە لە پەدەکە زۆر پارت و کەسایەتی باشوری کوردستان پشتیوانیان لە کەمپینەکەیان کردووە. ناهیدە ئەرمیش دەشڵێت کە هاوکارییەکان لە بارەگاو ناوەندی نوێنەرایەتی پارتەکەیان کۆدەکەنەوە و ئەو هاوکارییانەی بە شێوەی کەلوپەل دەچنە تورکیا لە لایەن حکومەتەوە دەستی بەسەردا دەگیرێت، بۆیە بۆ باکوری کوردستان پارە دەنێرن و بۆ رۆژئاوای کوردستانیش کەلوپەل رەوانە دەکەن. نوێنەری هەدەپە لە باشوری کوردستان ئاماژەی بەوەکرد، ئەو هاوکارییانەی کە لەلایەن رێکخراوەکانی باشورەوە کۆدەکرێنەوە و رادەستی دامودەزگاکانی تورکیا دەکرێن، دەیانگەیەننە گروپە چەکدارەکان لە ناوچە داگیرکراوەکانی رۆژئاوا. هەموو کەس ئەوە دەزانێت و رەوانەی ناوچەکانی بومەلەرزەی ناکەن. ئەرمیش لەبارەی کەمپینەکەیان وتی، "سەرەتا بۆ هەفتەیک کەمپینەکەمان دەستپێکردبوو، بەڵام بە هۆی ئەوەی پێویستی زۆرە رەنگە مانگێکیش بەردەوام بێت. داوا لە گەلی باشور دەکەین، زیاتر پشتگیری و هاوکاری بکەن. پێویستی بە هەموو شت هەیە. وەک ئەرکێکی نەتەوەیی، کۆمەڵایەتی، ئایینی و ویژدانی بەو جۆرە مامەڵە بکەن و دەستی هاوکاری درێژ بکەن".
هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، ئەمرۆ لە پێشانگای تەکنۆلۆژی تێکفێست ئاشکرایکرد کە " دووەم قۆناغی بایۆمەتری دابەشکردنی موچەیە بەشێوەی ئۆنلاین" ئەمڕۆ لە پێشانگای تەکنۆلۆژی تێکفێست قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، بایۆمەتری هەوڵێكی سەركەوتو بو بۆ تۆمار كردن و زانینی رێژەی فەرمانبەران و موچەكانیان، قۆناغی دوەمی خۆی دەستیپێكردوە كە یەكێك خاڵە گرنگەكانی دابەشكردنی موچە بە ئۆنلاینە. تۆمارکردنی موچەخۆران وفەرمانبەرانی حوکمەت لەساڵی ٢٠١٧ وە دەستیپێکرد لە سیستەمی ئەلیکترۆنیدا، ئەوەش وەک هەوڵێک بۆ دەستکەوتنی داتای درووست وبناغەیەکی بتەو کە هاوکاری حکومەت بکات لە کۆنتڕۆڵکردن و ڕێکخستنەوەی خەرجی گشتی. هەروەها قوباد تاڵەبانی ڕایگەیاند: " یەكێك لە هەوڵەكانی حكومەت بەئاڕاستەی بە ئەلكترۆنیكردنی حوكمڕانی ئەوەیە سیستمی یەك پەنجەرە لە فەرمانگەكاندا جێبەجێ بكەن، تا هاوڵاتی بەتەنها لە یەك پەنجەرەدا كاروبارەكانی رایی بكرێت و رۆتین كەمبكرێتەوەو هیچ مامەڵەیەك نەبێتە گرفت بۆ ئەو كەسانەی مامەڵەی فەرمانگەكانیان هەیە". هاوکات جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەبارەی بواری تەکنەلۆژیا و بە ئەلیکترۆنیکردنی کاروبارەکانی حکومەتەوە ڕایگەیاند، کە هەمیشە هەوڵی داوە کارەکانی حکومەت بە ئەلیکترۆنی بکات، هەروەها وتیشی" ئەم پیشەنگایە هاندانە بۆ توانای گەنجەكانمان و دەرخستنی وزەو داهێنانەكانیان، بەشێكی گەنجان داینەمۆی داهێنانن لە كوردستان و پشتیان پێدەبەستین، چونكە ئاییندەی كوردستان و بازاڕو حوكمڕانی بەندە بە تەكنەلۆژیاوە". ئەم بریارەی قوباد تاڵەبانی و هەوڵەکانی بۆ بە ئەلیکترۆنیکردنی سیستەمی وەرگرتنی موچە وکارەکانی دیکەی حکومەت، لەکاتێکدایە کە بەردەوام کەسانی بەساڵاچوو لە بانکەکاندا توشی گرفت و قەرەباڵغیەکی زۆر دەبن، هەندێک جاریش دەبێتە هۆی گیان لەدەستدانی کەسانی خانەنشین ئەوەش بەتایبەت لەکاتی وەرزی گەرمادا.
هێمن مەحموود هێزە ئەمنییەكانی عێراق هەڵمەتێكی دەستگیركردنی ئەو كەسانەیان دەستپێكردووە كە لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەواداریان زۆرەو بە(بلۆگەر)یان (فاشنیست) بەناوبانگن و بابەتی نامۆ بەكۆمەڵگا و ئابڕووبەرو ناوەڕۆك ئاست نزم و پووچ بڵاودەكەنەوەو تائێستا زیاتر لە شەش كەسیان لەو كەسانە دەستگیركردووەو سزای بەندكردنی چەند ساڵەشیان بۆ بڕیوونەتەوە كەچەند ژنێكشیان تێدایە، بەقسەی بەرپرسانی وەزارەتی ناوخۆش هەڵمەتەكە بەردەوامی دەبێت، ئەم هەنگاوەی حكومەتی عێراقیش لەلایەك پێشوازی لێكراو لەلایەكی تریشەوە هەندێك لەچالاكوانان نیگەرانی خۆیان دەربڕی كە رەنگە كاریگەری هەبێت بۆ سەر ئازادی بیروڕا. وەزارەتی ناوخۆی عێراق لەمانگی رابووردوودا رایگەیاند كەوا لیژنەیەكیان بۆ دیاریكردنی ئەو بابەتانە درووستكردووە كەوا (ناوەڕۆكێكی پووچ و ئابڕووبەرو دژ بەزەوقی گشتی و پێچەوانەی رەوشت و رەفتارەكانی كۆمەڵگا) هەیەو لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بڵاودەكرێنەوە، هاوكات مینبەرێكیشیان درووستكردووە تابەكارهێنەرانی ئینتەرنێت وەزارەتی ناوخۆ لەو بابەتانە ئاگاداربكەنەوە كەدەڕۆنە ئەو چوارچێوەیەوە بۆ ئەوەی خاوەنەكەی دەستگیربكرێت. تاوەكو ئێستاش چەندین كەس زیندانیكراوان و دادگاییكراون و سزادراون و هەڵمەتەكەش بەردەوام دەبێت. دادگای كەرخ بڕیاری زیندانیكردنی دوو ساڵی بۆ (عەلی حەسەن زەجمە) كەیەكێكە لەچالاكوانانی یوتیوب بڕییەوە، (غوفران مەهدی سەواد)یش كەناسراوە بە (ئوم فەهد) كەچالاكێكی تۆڕی كۆمەڵایەتی تیك تۆكە بڕیاری زیندانیكردنی شەش مانگ زیندانی بۆ بڕاوەتەوە، ئەویش بەتۆمەتی بڵاوكردنەوەی چەندین ڤیدیۆ كەقسەی نەشیاوو ئابڕووبەرو دژ بەئادابی گشتی تیادایە. بەپێی ئەو ڤیدیۆیانەی كە (ئوم فەهد) لەتۆڕی كۆمەڵایەتی تیك تۆك بڵاویكردووەتەوە بەجلی نیمچە رووتەوە دەردەكەوێت و بەردەوام باس لەوەدەكات كەپەیوەندی لەگەڵ تۆڕێكی بەرفراوانی دەسەڵاتدارانی عێراقدا هەیە، ئەمەش لەكاتێكدایە پێشووتریش هێزە ئەمنییەكانی عێراق (عەسەل حسام) كەناسراوە بە(هەنگوینەكەی بەغدا)یان بەهەمان تۆمەت كەئەویش بڵاوكردنەوەی شتی نامۆیە بەكۆمەڵگا دەستگیركرد. لەترسی دەستگیركردن و زیندانیكردنیشیان زۆرێك لەو كەسانەی كەتۆمەتبارن بەبڵاوكردنەی شتی نامۆو ئابڕووبەر لەكۆمەڵگادا كەوتوونەتە سڕینەوەی بابەت و وێنەو ڤیدیۆكانی رابووردوویان و هەندێكی دیكەشیان كەوتوونەتە داخستن یان فرۆشتنی هەژمارەكانیان، هەندێكیشیان چەند ڤیدیۆیەكیان بڵاوكردووەتەوە كەداوای لێبووردن لەوەزارەتی ناوخۆو جەماوەر دەكەن لەو بابەتانەی كەپێشتر بڵاویانكردووەتەوە. دەربارەی هۆكاری دەستگیركردنی ئەو كەسانەش، سەعد مەعن بەڕێوەبەری پەیوەندییەكان و راگەیاندنی وەزارەتی ناوخۆی عێراق دەڵێت هۆكاری دەستگیركردنی ئەو كەسانە بەهۆی ئەو سكاڵایانەوە بووە كە لەلایەن هاووڵاتیان و چالاكوانانی كۆمەڵگەی مەدەنی لەمیبنەری ئەلیكترۆنی (هەواڵبدە) تۆماریان كردووەو تایبەت بەهەواڵدان لەو جۆرە كەسایەتیانەی ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. مەعن ئاماژەشی بۆ ئەوەكردووە كەدەستگیركراوەكان رەوانەی دادگا دەكرێن و بەئامادەبوونی لیژنەیەكی شارەزا تەماشای دۆسیەكانیان دەكرێت، جەختیش لەوەدەكاتەوە كە وەزارەتەكەیان لەدوای ئەو هەڵمەتە تێبینی ئەوەیانكردووە كە لەو جۆرە بڵاوكراوانەی دژ بەكۆمەڵگان و ئابڕووبەرن و بێ ئاست و ناوەڕۆك پووچن كەمیكردووە. بەپێی ئەوەی یاساناسانیش خستوویانەتەڕوو دەستگیركردنەكان بەپێی ماددەی 403ی یاسای سزادانی عێراقی ژمارە 111ی ساڵی 1969 بەڕێوەدەچێت كەسزاكەی دوو ساڵ زیندانی و پێبژاردنی 200 هەزار دینارە. بەڵام وەنەبێت ئەم هەڵمەتەی وەزارەتی ناوخۆی عێراق رووبەڕووی رەخنە نەبووبێتەوە، بەڵكو ژمارەیەك لەچالاكوانانی كۆمەڵگای مەدەنی و ئەوانەی لەبواری مافی مرۆڤدا كاردەكەن رەخنەی خۆیان ئاراستەی وەزارەتەكە كردووەو دەڵێن ئەم رێوشوێنانە چەندین نیشانەی سەرسوڕمان دەخاتەسەر چەمكی دادگەری لەعێراقدا. دكتۆر عەلی بەیاتی شارەزا لەبواری مافی مرۆڤ رایگەیاندووە رێوشوێنەكانی دادگاو حكومەتی عێراق بۆ رێگەگرتن لەبڵاوبوونەوەی بابەت و پەیامی ئاست نزم لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەرچەندە پێویستییەكی گرنگ بێت و بیانوویەك بێت بۆ پارێزگاریكردن لەزەوقی گشتی كۆمەڵگای عێراقی، بەڵام دەستوەردانی راستەوخۆی دەزگا ئەمنییەكان و فەرمانی دەستگیركردن بۆ ئەو كەسانە وەك هەنگاوی یەكەم بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتە كارێكی زۆر بەپەلە بووەو هیچ پێویستی بەوە نەدەكرد یاسا زۆر بەتوندی بەكاربهێنرێت. هەروەها دەشڵێت پێویست بوو سەرەتا پەناببرێتە رێوشوێنە بەدیل و سزا ناڕاستەوخۆكان وەك داخستنی هەژمارەكان و ئاگاداركردنەوەیان و سزادانی ماددییان، پێویستە هەر بەرتەسككردنەوەیەكی ئازادی لەڕێگای یاساوە بێت و ئەم یاسایەش رەچاوی بەهاكانی مافی مرۆڤی تێدا بكرێت لەهەموو روویەكەوە. عەلی تەمیمی شارەزای بواری یاساش بڕوای وەهایە یاسای سزادانی عێراقی زۆر بەڕوونی جیاوازی لەنێوان جنێودان و تەشهیرو سوكایەتی خستووەتەڕوو، ئاماژە بەوەشدەكات دەبێت دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكان بەرپرسیارێتی چاودێریكردنی ئینتەرنێت بگرنە ئەستۆ بەهاوبەشێتی لەگەڵ چەندین شارەزای بواری راگەیاندن و یاساداو ئەوەی دژ بەیاسایە رەوانەی دادگا بكرێت، جەختیش لەوەدەكاتەوە كەپێویستە یاسای رووبەڕووبوونەوەی تاوانە ئەلیكترۆنییەكان دەربكرێت بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە. بەبڕوای بەشێك لەشارەزایانی كۆمەڵناسیش بۆ تێگەیشتن لەناوەڕۆكی بڵاوكراوەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پێویستە لێكۆڵینەوەو پێداچوونەوەی واقیعی كۆمەڵگای عێراقی بكرێت و دەبێت بزانرێت بۆچی زۆرینەی گەنجان و هەرزەكاران تەماشای ئەو ناوەڕۆكانە دەكەن كەهیچ مانایەكیان نیە. ئەو كۆمەڵناسانە بڕوایان وەهایە تێنەگەیشتنێك هەیە بۆ چەمكی ئازادی لەلایەن ئەو كەسانەوە كە ناوەڕوكی ئاست نزم و سەتحی و پووچ بڵاودەكەنەوەو ئامانج لێی سەرقاڵكردنی گەنجانە بەو بابەتانەی كە رێگە لەگەشەكردنی بەهرەو گەشەپێدانی گەنجان دەگرێت. بەپێی ئامارێكی ناوەندی راگەیاندنی ژمارەیش (كە رێكخراوێكی ناحكومییە) بەكارهێنەرانی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بەجۆرە جیاوازەكانییەوە لەساڵی 2022 گەیشتووەتە 28 ملیۆن و 300 هەزار كەس لەعێراقدا، كە رێژەی پیاوان لەسەدا 68 و رێژەی ئافرەتانیش لەسەدا 32، تەمەنی بەكارهێنەرانیش لەنێوان پێنج ساڵ بۆ 34 ساڵدایەو تۆڕی كۆمەڵایەتی تیك تۆك رێژەی بەكارهێنەرانی لەساڵی رابووردوو زیادبووە.
100تەنکەی سوتەمەنی لە ئیدارەی خۆسەری ، گەیەنرایە پارێزگای حەلەب کە لە ژێر کۆنترۆڵی ڕژێمی سوریادایە. بەپێی زانیاری میدیاکان، دوای 7رۆژ لە راگرتنی کاروانی تانکەرەکانی ئیدارەی خۆسەری لە دەروازەی تایھە لە منبج لە نێوان ھەسەدە و حکومەتی سوریا و بە نێوەندگیری چەند لایەنێک کاروانەکە گەیەنرایە حەڵەب کە بەھۆی بومەلەرزەکانەوە زیانی زۆریان بەرکەوتوە. لەم بارەیەوە، سادق خەڵەف ھاوسەرۆکی ئیدارەی گشتی سوتەمەنی رایگەیاندوە، کاروانەکەیان بۆ ھاوکارییکردنی زیانلێکەوتوانی بومەلەرزەکەیە.
سەرچاوەیەكی ئەمنی: ئەمڕۆ پێنجشەممە لەئەنجامی شەڕ و پێكدادانی نێوان هێزە ئەمنیەكان و چەكدارانی داعش لە سنوری قەزای تارمیە 3 كەس لە هێزە ئەمنیەكان كوژراون و پێنج كەسیشی دیكەشیان برینداربون. بەپێی سەرچاوەیەكی ئەمنی، هێزێكی هاوبەش لەگەڵ ژمارەیەك لە چەكدارانی داعش لە ناوچەی گوندی تابی ڕۆژئاوای دارستانەكانی قەزای تارمیە لە باكوری بەغدا روبەڕوی یەكتر بونەتەوە و سێ تیرۆرست كوژران و تیرۆرستیێکی تریش خۆی تەقاندۆتەوە. هەر بەپێی ئەو سەرچاوە، سێ كەس لە هێزە ئەمنیەكان كە لەنێویاندا ئەفسەرێك بەپلەی مقەدەم هەیە كوژراون، پێنج كەسی دیكەش برینداربون. ئاماژەی بەوەشكردوە، هێزێكی زۆری ئەمنی گەیشتونەتە ناوچەکە و شەڕ و پێكدادان بەردەوامە.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و وەزارەتی كارەبای عێراق یاداشتێكی لێكتێگەیشتنی لەگەڵ كۆمپانیای جەنەراڵ ئیلیكتریكی ئەمریكیدا ئیمزا كرد بۆ باشترکردنی دۆخی کارەبای عێراق،. وەزارەتی كارەبای عێراق لەبارەییەوە رایگەیاند، لێکتێگەیشتنەکە چەندین تەوەری گرنگ لەخۆدەگرێت، دەبێتەهۆی پەرەپێدانی سیستەمی كارەبا لەبواری وەبەرهێنانو زیادكردنی تواناو گواستنەوەو نۆژەنكردنەوە. بەپێی ئەو یاداشتە، وەزارەتی كارەبا لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكە توێژینەوە دەكات بۆ سودوەرگرتن لە غازو دروستكردنی چەند وێستگەیەك، هەروەها گرێبەستی درێژخایەن بۆ ماوەی پێنج ساڵ.
هەدەپە لە شاری ئامەد بۆ پشتگیریکردن لە زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، کەمپینی ' ماڵی من ماڵی تۆیە' راگەیاند و داوای کرد، هاوکاریەکان چڕتر بکەنەوە. رێکخستنی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە شاری ئامەد، کەمپینێکی لە ژێر ناوی 'ماڵی من ماڵی تۆیە' راگەیاند. رێکخستنی هەدەپەی ئامەد لەمبارەیەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و وتی، " پێکەوە سەردەکەوین." لە راگەیەندراوەکەی رێکخستنی هەدەپەی ئامەددا هاتوور، " خەڵکی ئامەد دەرگاکانی بە رووی زیانلێکەوتوواندا کردووەتەوە و تۆڕی هاوکاریەکان فراوان دەکات." گوڵستان ئاتاسۆی هاوسەرۆکی رێکخستنی هەدەپەی ئامەدیش تویتێکی بڵاوکردەوە و نووسیویەتی، " لەدژی ئەو کەسانەی دەیانەوێت سوود لە ئازادی گەلەکەمان وەربگرن، پێکەوە خاوەنداکری لە کۆمەڵگاکەمان بکەین." لەلایەکی دیکەوە پارتی دیموکراتی دیموکراتی گەلان، لەبارەی دۆخی شاروچکەی بازارجخی مەرەشەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە. هەدەپە ئاماژەی بەوەکرد کە قایمقامی بازارجخ کە سەر بە ئاکەپەوە، دەستی بەسەر ئەو هاوکاریانەدا گرتووە کە پارتەکە کۆیکردووەتەوە و وتی، بازارجخ ١٠ رۆژە لەدژی ئەم کارەساتە لەسەر پێی خۆی ماوەتەوە. دەسەڵات دەیەوێت، رێگری لە ناوەندی قەیرانەکانی هەدەپە بکات. هەروەها لە گوندی حەسەنکۆجای شارەکە دەست بەسەر هاوکاریەکانی هەدەپەداگیراوە.
وتهبێژی حكومهتی ههرێمی كوردستان له كۆنگرهیهكی رۆژنامهوانیدا رایگهیاند، یهكشهممهی داهاتوو جارێكی دیكه شاندی ههرێمی كوردستان بۆ ئهنجامدانی گفتوگۆ سهردانی بهغدا دهكات. وتهبێژی حكومهتی ههرێمی كوردستان، ئەمڕۆ پێنج شەممە لە لەکۆنگرەیەکی رۆژنامهوانیدا له بارهی سهردانی شاندی ههرێم بۆ بهغدا و گفتوگۆكان و سهردانی مهسرور بارزانی، سهرۆكی حكومهتی ههرێمی كوردستان بۆ ئیمارات و فهرهنسا و راپۆرتی کۆمانیای دیلۆیت و چەند بابەتێکی تر قسەی کرد . له بارهی سهردانهكهی شاندی ههرێم بۆ بهغدا، وتهبێژی حكومهتی ههرێمی كوردستان رایگهیاند: "له میانی سهردانهكهیاندا بۆ بهغدا لهگهڵ وهزارهتهكانی دارایی، نهوت، پلاندانان و چهند وزارهتێكی دیكه كۆبوونهتهوه و یهكشهممهی داهاتوو بۆ درێژپێدان بهو گفتوگۆیانه دووباره شاندی ههرێم سهردانی بهغدا دهكاتهوه". ئاماژەی بەوەدا : "یهكێك له كۆبونهوهكانی شاندی ههرێم لهگهڵ دهستهی بهڕێوهبردنی دهروازه سنورییهكان بووه. له كۆبونهوهكهدا گفتوگۆ لهسهر چۆنیهتی هەمەئاهەنگی و بهڕێوهبردنی دهروازه سنورییهكان كرا". لە کۆنگرەکە باسی ئەوەشی کرد، ههر لهو كۆبونهوهیهدا باس له ههندێك دهروازه كرا، كه له لایهن حكومهتی ههرێمی كوردستانهوه فهرمین، بهڵام له لای حكومهتی عێراق نافهرمین، بۆیه گفتوگۆكرا چۆن ئهو دهروازانه بكرێنه فهرمی و لهوبارهوه ههنگاوی باش نراوه و رێككهوتنی سهرهتایی كراوه. جووتیار عادل ئاماژهی به ئەوهشكرد، رێككهوتنی سهرهتایی له بارهی پڕۆژهیاسای بودجهی 2023ـی عێراق له نێوان حكومهتی ههرێمی كوردستان و عێراق كراوه و ئهركهكانی ههردوولا دیاریكراون، بهڵام ههندێك وردهكاری ماون پێویسته گفتوگۆیان لهسهر بكرێت، بۆ ئهوهی مافهكانی ههرێمی كوردستان پشتگوێ نهخرێن. لهبارهی سهردانهكهی، سهرۆكی حكومهتی ههرێمی كوردستان بۆ ئیمارات بۆ بهشداریكردن له لوتكهی وڵاتانی جیهان، وتهبێژی حكومهتی ههرێمی كوردستان رایگهیاند: " له كۆبونهوهكاندا داوا له وڵاتانی كهنداو كراوه وه بهرهێنان له ههرێمی كوردستان ئهنجامبدهن و سهردانهكه بهشێوهیهكی گشتی بهرههمداربووه"..
رەزا مەنوچەهری قەلەندەرەكان دەتوانن ئەوەندە كاریگەری لەسەر نەیارەكانیان دابنێن، كە ركابەرەكانیشیان رقیان لێیان نەبێت و رێزیان بگرن. لەكۆڕو كۆمەڵدا بەrێزەوە لەكەسایەتیی نزیك ببنەوەو تەنانەت بەشداری لەپرسەو ماتەمەكەیدا بكەن. قەلەندەرەكان ئەم پەرۆشییە دروستدەكەن. جا ئەگەر قەلەندەرێك نەك تەنها بۆ رێگای عیرفان، بەڵكو خۆی بۆ ئازادی و دیموكراسی و دادمەندی تەرخانكردبێت، ئەوە كاریگەرییەكەی زۆر زیاتر دەبێت. بەختیار شێخ عوسمان قەلەندەرو كەسایەتییەكی كوردستانی و ئازادیخواز بوو، كە لەسەر رێگای پیرەمێردی منەوەر قەلەندەرخانەكەی پیرەمێردی لەساڵی ٢٠٠٥دا زیندووكردەوەو پیرەمێردئاسا هەموو هەفتەیەك كۆڕی گفتوگۆی بۆ بابەتە جۆراوجۆرەكان بۆ كەسانی شارەزاو دڵسۆزو بەهەڵوێست رێكدەخست. هەروەك پیرەمێرد پەرۆشی بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیاری تاك بەتاكی هەموو كوردی هەبوو. تامەزرۆی گەیشتنی كورد بەمافەڕەواكانی لەهەموو بەشەكانی كوردستاندا بوو. ئەوەش لەژیان و هەڵوێستەكانیدا رەنگیدابووەوە. قەڵای داكۆكی بوو لەخەڵكانی بەشخوراوو چەوساوە ئەم كەسایەتییە بەهۆی دڵگەورەیی و ئینساندۆستیی و شەیدابوونی بۆ ئازادی ببووە چەتری كۆكەرەوەی مرۆڤە جیاوازەكان، كە هەریەكە دیدو پێگە و دۆخێكی جیاوازیان هەبوو. داكۆكیی لەغەدرلێكراوان دەكردو هەمیشە بەڕوونی و راشكاوانە هەڵوێستەكانی دەردەبڕی و هەرگیز سازش و مساومەی لەسەر بیروباوەڕی خۆی نەدەكرد. شۆڕش ئەمین چالاكوانی مەدەنی و هاوڕێی نزیكی بەختیار شێخ عوسمان و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆڕی قەلەندەرخانەی كورد لەوبارەیەوە وتی، «كاك بەختیار هێندە بەپرەنسیب بوو، كەهەرگیز مساومەی لەسەر بیروباوەڕی خۆی نەدەكردو موجامەلەی كەسی نەدەكرد، بەڵكو بەردەوام تێدەكۆشا و قوربانیی دەدا لەپێناو ئەوەی باوەڕێی پێی بوو. دژی چەوسانەوە قەڵای بەرگری و داكۆكی بوو لەخەڵكانی بەشخوراوو چەوساوەو غەدرلێكراو، ئەگەر بیزانیایە كەسێك زوڵمی لێكراوە راستەوخۆ دەبووە پارێزەرەی كەسەكەو زۆر كاتیش كێشەكەی ئەدا بەكۆڵی خۆیداو خۆی دەبووە خاوەن كێشەكە، چونكە یەكێك لەتایبەتمەندییەكانی كاك بەختیار ئەوەبوو، ئەگەر لەشوێنێك تەنانەت لەبنی دنیا غەدرێك لەكەسێك بكرایە و بەبێ ئەوەی كەسەكە غەدرلێكراوەكە بناسێت پشتیوانیی لێدەكرد». بەئومێدەوە دەیڕوانییە داهاتوویەكی باشتر بۆ هەموان شۆڕش ئەمین وتیشی:»بەردەوام دژایەتیی زوڵم و زۆرو ستەم و ستەمكاریی دەكرد، بەتەنها خۆی مەكۆیەك بوو، كە زۆر شتی لەخۆیدا كۆكردبووەو فریای هەمووشی دەكەوت، لەبەردەوامیی تەلەفونكردن بۆ هاوڕێكانی و دانەبڕان لێیان، بەرگریی لەخەڵكی زوڵملێكراوو دەستگیرۆیی خەڵكانی كەمدەرامەتی دەكرد، داكۆكی لەخەڵكانی چالاك و رۆژنامەنووس دەكرد. پیاوێك لەهەڵوێست و ئازا بوو لەبەگژداچوونەوەی گەندەڵی و نادادی. لەبەرامبەر ئەوەشدا مرۆڤیكی بەخشندە و ژیاندۆست، كە بەئومێدەوە دەیڕوانییە داهاتوویەكی باشتر بۆ هەموان». هەرگیز باسی باشییەكان و خەمەكانی خۆی نەدەكرد شۆڕش ئەمین باس لەتایبەتمەندییەكی تری بەختیار شێخ عوسمان دەكات و دەڵێت، «هەرگیز گوێم لێ نەبوو باسی یەكێك لەباشیەكانی خۆی، لەخەم و دەرد و كێشەی خۆی بكات، هەر دەم كە قسەی دەكرد وات هەستدەكرد هیچ كێشەی نییە، نەك هەر ئەوە بەڵكو، هێندە دڵسۆزو خەمخۆر بوو، كە هەستت دەكرد ئاوێتەی رۆحت دەبێت، بۆیە دەتوانین پێناسەی پراكیتكی هاوڕێیانە لەكاك بەختیارەوە دابڕێژینەوە». تەنها گەندەڵ و خەڵكانی دژ بەئازادیی زوویر دەكرد شۆڕش ئەمین لەبەردەوامیی باسەكەیدا ئەوەشی وت، «لەڕووی مەعنەوی و ورەوە قەڵایەكی گەورە بوو بۆ هاوڕێكانی. بۆ نموونە كاتێك یەكێك لەهاوڕێكانی نەخۆش دەبوو، هەموو هاوڕێیانی ئاگادار دەكردەوە، كە ئەحواڵی بپرسن و سەردانی بكەن، ببووە ناوەندێك بۆ هەموو هاوڕێكانی، كە هەرگیز نەیدەهێشت لەیەكتر داببڕێن، ئەوەندە وزەو تواناو ورەی تیادا بوو، كەهەر حەوت رۆژی هەفتە هاوڕێكانی كۆدەكردەوە، یان سەردانی هاوڕێكانی دەكرد. ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕایەوە، كەمرۆڤێكی بەخشندە بوو، چونكە لەلای ئەو بەخشندەبوون پێویستی بە سامانێكی زۆر نەبوو، بەڵكو پێویست بەدڵێكی گەورە بوو، كەئەو دڵە گەورەیەش لەلای ئەو بوو و تەنها بەهەڵوێست و دڵە گەورەكەی هاوڕێكانی كۆدەكردەوە و كاتێكیش هەر كەسێك لەوتەیەكی زوویر بوایە ئەستەم بوو بێهێشتایە رۆژێك، یان شەوێك بەسەر زوویربوونەكەیدا تێپەڕێت و خێرا ئەو كەسەی بەسەر دەكردەوەو نیگەرانیەكەی دەڕەواندەوە، تەنها گەندەڵ و خەڵكانی دژ بەئازادیی زویر دەكردو ئاشتی نەدەكردنەوە». توندوتیژیی رەتدەكردەوە بەوتەی شۆڕش ئەمین، «یەكێك لەپێشڕەوانی پێشەوەی سەنگەری داكۆكی لەئازادی و دیموكراسی و دادپەروەری لەكوردستاندا لەدەستچووە. چونكە توندوتیژی و چەك و تەقەمەنی رەتدەكردەوە، پێداگریی لەسەر خەباتی مەدەنی و دیموكراسیانە دەكردەوە. ژینگەپارێزێكی گەورە بوو و رقی لەهەموو راوكەرێك بوو. تەنانەت هاوڕێكانی لەسەر هۆڕین لێدان بۆ خواحافیزی سزادەدا بە كڕینی پێداویستییەك بۆ قەلەندەرخانە، یان دابینكردنی هاوكاری بۆ كەسێكی كەمدەرامەت و دەیوت، هۆڕین بۆ ئاگاداركردنەوەیە نەك بۆ خواحافیزی». ئارام جەمال چالاكوانی مەدەنی و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی قەلەندەرخانە لەبارەی چۆنیەتیی دەستپێكردنی چالاكییە مەدەنییەكانی بەختیار شێخ عوسمان دەڵێت: بەختیار ئایكۆنێكی مەدەنی كاراو چالاك بوو. كاك بەختیارو بزووتنەوەی هەتاكەی پانزە ساڵ پێش ئێستاو لەڕۆژگارێكی پڕ لە قەیران و پەنگخواردنەوەدا، من و كاك بەختیار لەناو بزووتنەوەی «هەتاكەی»دا بەیەكتر گەیشتین و یەكترمان ناسی، ئەو بزووتنەوەیەی كە بەدەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستانی دەوت هەتاكەی ناعەدالەتی و گەندەڵی و پاوانكردنی دەسەڵات. ئەم بزووتنەوەیە تێكەڵەیەك بوو لەچەند كەسایەتییەك و ئەندامانی دەستەی گشتی فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی. بەوپێیەی كاك بەختیارمان نەدەناسی و پێشینەیەكی كاركردنمان لەگەڵیدا نەبوو هاوكات باكگراوەندی سیاسی و حزبیشی یەكێتی بوو، سەرەتا جۆرێك لەسڵەمینەوەمان لێی هەبوو، بەڵام لەكورتترین ماوەدا بەهۆی دڵسۆزی و راستگۆیی و بڕوابوونی زۆری كاك بەختیار بە خەباتی مەدەنی لە دژی ستەمكاری ئەو بەدگومانییەمان گۆڕا بۆ خۆشەویستی و متمانەیەكی بێ ئەندازە بە كەسایەتی كاك بەختیارو بزووتنەوەی هەتاكەی بووە هەوێنی خەباتی مەدەنی نەپساوەی هاوبەشمان لە چالاكییەكانی قەلەندەرخانە و خۆپیشاندانەكانی ١٧ی شوبات و پشتگریكردن لەخۆپیشاندەرانی ساحەكانی تەحریر لەبەغداو خۆپیشاندانەكانی دژ بەداگیركردنی عەفرین و پشتگیریكردن لەگیراوانی بادینان و.. ..هتد. نازناوی «بەختیاری قەلەندەرخانە»یە لەناو ئەو هەزاران رێكخراوە ناحكومی و سەندیكاو كۆمەڵەو یەكێتیانەی لەدوای راپەڕینەوە پێكهێنراون و نۆژەنكراونەتەوە، گەواهی ئەوە دەدەم كە «كۆڕی قەلەندەرخانەی كورد» خۆماڵیترین و گەشەسەندووترین مۆدێلی رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنییە، بەبەڵگەی ئەوەی كەقەلەندەرخانە، جیاواز لەهەموو رێكخراوە تۆماركراوەكانی دیكە، سەكۆیەكی خۆڕسكی سەربەخۆی تۆمارنەكراوە و لەنێو هەناوی كۆمەڵگەوە هاتۆتەدەرو تەونێكە لە رایەڵەو پەیوەندی نێوان كەسانی ئازادیخوازو خاوەن روئیای كۆمەڵگەیی.. ئەم ساباتە نە فەندی لەڕێكخراوە بیانی و نێودەوڵەتییەكان وەرگرتووەو نە منەتی هاوكاری ماددیی هیچ حزبێكی سیاسی هەڵگرتووە، بەڵكو لەبنەڕەتدا پشتی بەكۆمەكی دارایی ئەندامەكانی بەستووەو لەسەر پێی خۆی وەستاوە.. لەمێژووی دروستبوونیەوە قەلەندەرخانە هەڵگری وزەیەكی گەورەی پۆزەتیڤە بۆ جوانكردنی ژیان و ژینگەدۆستی و مرۆڤسالاری و فراوانكردنی پانتایی مەدەنی، هاوكات خاوەنی گوتارێكی رەخنەگرانەیە بۆ بەگژداچوونەوەی عەقڵی خێڵەكی و كۆنەپەرستی و حزبسالاری و لەمرۆڤخستن و داگیركاری، هەموو ئەمانەشی لەجووڵە و چالاكییەكانیدا بەرجەستەكردووە، بەڵام ئەوەی كەدەبێت هەرگیز بیرمان نەچێت ئەوەیە: «لەپشت هەموو ئەم هەوڵ و كۆشش و بەرەنگارییە هەڵكێشراوانە لەدیدو جیهانبینی مرۆڤدۆستانە و بارگاوی بەبەها گەردوونییەكان، مرۆڤێكی پڕ لەئیرادەو خاوەن خەونی گەورە دەبینین، كەپێی دەڵێن «بەختیاری قەلەندەرخانە». پشتیوانی خەباتی بەشەكانی تری كوردستان بوو یەكێك لەقۆناغە گرنگەكانی كاری قەلەندەرخانە هاوكات لەگەڵ پشتیوانی لەهەموو جوڵە و چالاكییەكی ئازادیخوازانەو مەدەنیانە، پشتیوانیی بەردەوامی بوو لەشۆڕشی رۆژئاوا و كۆبانێ، شەنگال، باكوری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان. ئەوەش قەلەندەرخانەی كردبووە سەكۆی دەنگی ئازادیخوازان و هاواری نەتەوەكەمان. بەختیار شێخ عوسمان وەك خۆی و هەم بە ناوی قەلەندەرخانەوە بەشداریی لەهەموو چالاكی و گردبوونەوە و رێپێوان و خۆپیشاندانێكدا دەكرێت، كە بۆ پشتگیری لەخەباتی ئازادیخوازانەی كورد لەهەموو بەشەكانی كوردستاندا دەكرا. هاوكارییەكانی سەردەمی كۆرۆنا هاوكات لەگەڵ دروستبوونی قەیرانی دارایی و بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا لەكۆڕی قەلەندەرخانەدا لیژنەیەكی تایبەتی دڵسۆزی بۆ سەرپەرشتیكردنی هاوكاریی كەسانی نیازمەند دروستكردبوو، كە لەو ماوەیەدا خۆنەویستانەو بەگرتنەبەری رێوشوێنی خۆپارێزیی دژ بەكۆرۆنا و مۆڵەتی سەردەمی كەرەنتینە هاوكارییان گەیاندە ژمارەیەكی بەرچاو لە هاووڵاتیانی نیازمەند. قەلەندەرخانە بووە دەنگی دەستگیركراوانی بادینان لەكاتی دەستگیركردنی ناڕەوایانەی رۆژنامەنووسان، چالاكوانان و جیابیرانی بادیناندا، وێڕای ئەوەی قەلەندەرخانە ببوو بەدەنگ و هاواری ئازادیخوازانی بادینان، دەستیشیكرد بەهاوكاریكردنی رۆڵەكانی بادینان و بەشێك لەبنەماڵەكانیان و چەندین وەجبەی شیاوی هاوكاری لەقەلەندرخانەوە گەیشتە بادینان و بەوەش یەكێك لەگەورەترین پلانەكانی ناحەزانی ئازادی شكستیهێنا، چونكە دەیانخواست كەس دەستی بەبادینان نەگات و كەس نەبێتە هاواری بادینان و بادینان لەبێكەسی و بێ پشتیوانیدا بەتەواوی سەركوت بكەن، بەڵام كاك بەختیارو قەلەندەرخانە لەشكاندنی ئەم بەستەڵەكە دەستكردی دەسەڵاتەدا رۆڵێكی بێوێنەیان گێڕا. هەتا ژیا بەخشندە بوو هۆمەر محەمەد تووێژەری بواری ئەنفال و یەكێكی تر لەهاوڕێیانی نزیكی بەختیار شێخ عوسمان لەبارەی كەسایەتییەوە، وتی: «ژیا دەیبەخشی و جوانی كۆدەكردەوە، هەتا ژیا بەخشندەبوو». هۆمەر محەمەد لەبارەی شكڵگرتنی كەسایەتیی بەختیار شێخ عوسمان و هۆكاری بەخشندەبوونەكەی دەڵێت، ساڵی ١٩٦٣و كاتێك بەختیار تەمەنی چوار ساڵ دەبێت باوكی لەحامیەكەی سلێمانی بۆ ماوەی سێ مانگ زیندانیكرا. كاتێكیش بەختیار تەمەنی بوو بە ٢٦ ساڵ، سەرداری برای لەگەڵ دوو هاوڕێیدا بەناوەكانی ئارام و هیوا لەلایەن ئەمنی سلێمانییەوە بەهۆی چالاكییەكانیان لە رێكخستنەكانی كۆمەڵەی رەنجدەراندا دەستگیردەكرێن. هاوكات نەزیرە خانی دایكی سەردارو دایك و بنەماڵەی ئارام و هیواش دەستگیردەكرێن و دوای سێ مانگ دووردەخرێنەوە بۆ زیندانی سەماوە، بەڵام پێش ئەوەی دووربخرێنەوە لە ١٧ی ١٢ی ١٩٨٥دا سەردارو ئارام و هیوای هاوڕێی لەبەردەم ئامادەیی رۆشنبیری كوڕاندا گولـلەبارانكران. بەختیار لەگەڵ سۆرانی شیخ محەمەد غەریبی هاوڕێیدا بەرنامەیەكی وردیان بەنهێنی داڕشت و زۆر ئازایانە نەزیرەخان و خانەوادەی شەهید خەباتی شێخ محەمەد غەریبیان لەسەماوەوە گەیاندەوە سلێمانی. هەر ئەوڕۆژە بۆ ئێوارەكەی بەختیار دایكی گەیاندەوە گوندی ئاوایی لەقەرەداغ و لەوێ هەواڵی گولـلەبارانكردنی (سەرداری كوڕی و هاوڕێكانی بیست)، بەختیار لەوبارەیەوە پێی وتم: دایكم دەگریاو لەخۆی دەدا ئێمەش تەكسیەكمان گرتبوو سایەقەكەی عەرەب بوو و وتی: ئەوەچییە بۆ وادەكات، منیش بۆئەوەی ئاشكرانەبین وتم هیچ نییە ئەوە دەمێكە تێكچووەو شێت بووە. بەعسییەكان هەربەوەندەشەوە نەوەستابوون، كە سەردار گولـلەباران بكەن و دایكیان نەفی بكەن بۆ زیندانێكی سەماوە، بەڵكو ماڵەكەیان تاڵان كردبوون و خانووەكەشیان لەسەركارێز تەخت كردبوون. برینێكی تر ئێوارەی ٢٣ی ئازاری ١٩٩١ هەروا ١٥-١٧ رۆژێك دوای راپەڕین، رێبوار عوسمان، برای بەختیار، كە ئەندازیارێكی هوشیارو زیرەك بوو، بەڵگەنامەیەكی دائیرەی ئەمنی سلێمانی دەكەوێتە دەست كەسیخوڕێك بەناوی ( مەریوان ح. س) وردو درشتی زانیارییەكانی كوشتنی (عەباس)ی داوەتە ئەمنی سلێمانی، عەباس مامۆستایەك بوو لەسانەوی رۆشنبیر سەر بەدەزگای ئەمن بووە. جاسوسەكە (سەردار عوسمان، ئارام محەمەد كەریم و هیوا فایەقی) بەگرتن دابوو، كە لەكەرتێكی رێكخستنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی سەر بەڕێكخراوی سلێمانی رێكخرابوون و بۆخۆشم هەر لەو كەرتەدا بووم، هەربۆیە دوای شەهیدبوونیان كەرتەكەمان ناونرا كەرتی رێكخستنی شەهید ئارام. مەریوان كە زانیبووی فایلی جاسوسییەكەی كەوتووەتە دەست خەڵكی راپەڕیو، لەهەوڵی ئەوەدابوو بەپەلە خۆی رزگاربكات و بچێتە دەرەوەی وڵات، رێبواری برای بەختیاریش سۆراغی مەریوانی كردبوو و چووبووە سەرماڵی مەریوان، بەڵام مەریوان خۆی تەسلیمی رێبوار نەكردبوو، بەپێچەوانەوە تەقەی لەڕێبوار كردبوو و شەهیدی كردبوو، دیسانەوە برینی (سەردار)و شەهیدەكانی بەردەم ئامادەیی رۆشنبیری نوێكردەوەو ماڵی شێخ عوسمان تازییەباربوونەوە. مەریوان دوای ماوەیەكی كورت دەستگیركرا و سزادرا. بەردەوام پشتگیریی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوانی دەكرد من لەساڵی ١٩٩١ دەستبەرداری كاری سیاسی و حزبی بووم و نامەی دەستلەكاركێشانەوەم دایە یەكێتی، بۆیە نازانم بەختیار هەتاكەی لەحزبایەتی بەردەوام بوو، بەڵام لەساڵی ٢٠٠٧ەوە دەیان هەڵوێستی ئازایانەم لە بەختیاری هاوڕێمەوە دیوە، بەتایبەتی لەسەر پشتگیریكردنی كەسوكاری شەهیدان بۆ ئەوەی كەلوپەل و پێداویستیەكانیان بەقست بەرن تووشی كێشە دەبوو، زۆرجار پێم دەگوت باشە تۆ ماندوو نەبووی لەم هەموو كێشەیە ؟ دەیگوت نا تائەو خەڵكە ناچارنەبێت بەقست كەلوپەل نابات و خۆی قەرزداری كۆمپانیا ناكات، زۆر لەو كەسانە نەیاندەتوانی لەكاتی خۆیدا قەرزەكانیان بدەنەوە. كێشەكانیان دەهاتەوە سەر بەختیاری جوانەمەرگ، هەشیان بوو ساختەكاری دەكرد، بیرمە كەسێك پارەیەكی زۆری كۆمپانیاكانی بردبوو، تەنانەت فێڵی لەبراكانی كردبوو، كەچی زۆر بەنەرمی لەگەڵیدا دەجوڵایەوەو هەرهەوڵی چارەسەری بۆ دەدا. كەم رۆژ هەبوو بەختیار كێشەی زیاد لەكەسوكارێكی شەهیدان و ئەنفالكراوانی نەگرتبێتە كۆڵ بەتایبەتیش كاتێك خزمەتگوزارییەكانی خانووبەرەو پێشینەی هاوسەرگیری و خەرجكردنی دەرمان وەستاو دەرماڵەی خوێندكارانی كوڕو كچی شەهیدان كەمكرایەوە، ئیتر بەردەوام تەلەفۆنی دەكرد بۆ ئەو هاوڕێ و دۆستانەی دەوڵەمەندبوون و بەخشندەبوون، ئیتر یەكێك پارەی دەرمانی نەبوو، یەكێك نەشتەرگەری دەكردو یەكێك كرێی خانوی بۆنەدەدراو هتد .. ئەمە جگەلەوەی دەیان كێشەی كارگێڕی كە لەتواناو دەسەڵاتی ئەمدا نەبوون، كە بەڕێوەبەری گشتی بوو و بەتەكلیفیش چارە نەدەكران. كەسوكاری شەهید نابێت دەستی كەس ماچ بكەن جارێكیان لەژوورەكەی دانیشتبووم، پیاوێك هات خاوەن پێداویستی تایبەت بوو، لەبەرئەوەی بەختیار قبوڵی نەدەكرد پرسگەو دەرگاوانی هەبێت، هەمیشە دەرگاكەی كراوە بوو، ئەو پیاوە لەودیو دەرگاكە دەنگی دەهات و جنێوی دەدا، هەرهاتە ژوورەوە بەختیار فریانەكەوت بڵێ فەرموو ئەو كیسەیەك دەرمان و دەرزی بەدەستەوە بوو، بەجنێوێكی قورسەوە زەرفە دەرمانەكەی گرتە بەختیار، كابرا هێشتا جنێوەكانی بەردەوام بوون ئەو لەسەر كورسیەكەی هەستاو دەستیكرد بەكۆكردنەوەی دەرزی و دەرمانەكانی و كابراش هەر جنێوی دەدا، ئینجا وتی : تۆڕاوەستێ بزانم بۆ واتوڕەی، كابرا هەرجنێوی ناشرینی دەدا، بەختیار وتی، دەتەوێ گوێت لێبگرم؟ ئەگەر بۆجنێودان هاتووی گوێ لەجنێو ناگرم؟ ئەگەر ئیشت هەیە فەرموو چونكە خەڵكی تریش وەك تۆ وەستاون و ئیشیان هەیە. ئەمەش چیرۆكێكی درێژە، بەڵام كابرا ئەوەندە هێمن بووەوە ژێوان بووەوەو پەلاماری دەستیدا ماچی بكات، بەختیار وتی نانا واز لەو ئەخلاقە بێنە دەستی كەس ماچ مەكە ... كەسوكاری شەهید نابێت دەستی كەس ماچ بكەن ... ئەمەو دەیان نموونەی ئاوای بەختیارم لایە. نەیدەهێشت ئەوانەی هاوكارییان دەكات بەخۆیاندا بشكێنەوە لەهەمووی جوانتر كاتی موچەوەرگرتن و كڕینی دیاری و بەخشینی هاوكارییەكانی بوو، ئەمە بۆ فلان نەخۆش و ئەوە بۆ فڵان كارگوزارو ئەوە بۆ فیسار دایكی شەهید .. هەموو جارێك كاك سەلامی بانگ دەكرد، كاك سەلام پیاوێكی زەحمەتكێشەو دەستگێڕە لەدەرەوە قوماشی جلی كوردی دەفرۆشێ، جاری وابوو هەتا سەری مانگ چوار قاتی بۆ دۆست و ناسیاوەكانی دەكڕی و هەندێكجار بۆشی بەدورین دەدان.. لەهەمووی جوانتر ئەو نەیدەهێشت ئەوانەی هاوكارییان دەكات بەخۆیاندا بشكێنەوە. دەروێشی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و دادپەروەری و جوانی بوو ئەوە ئازایەتیەكەی شتێك نییە لەكەس شاراوەبێت ئەو كەساڵی ٢٠١٦ تووشی نەخۆشییە پسەكە بوو، هەموومان ترساین بەڵام ئەو بۆی نەلەرزی هەرچەندە زۆر زۆر خۆپارێزی دەكرد بەڵام هەرگیز لێی نەدەترسا، كاتێك دەمانگوت كاكە گیان وەختی فەحسێكت هاتووە، دەیگوت تۆ واز لەوەبێنە ئەم هەفتەیە كێ لەقەلەندەرخانە سیمینارمان بۆبكات ؟ نەیدەهێشت باسكردنی نەخۆشی ئەو ببێتە باسی سەرەكی، بەڵام كە زانیی ئیتر مەرگ نزیكبووەتەوە، كەوتە شەڕێكی دەستەویەخە هەتا ئەوكاتەش كە لەشی دەلەرزی، تارمایی مەرگ نەیترساندو دەستی نەلەرزی، لەوكاتەشدا هێشتا بەردەوام لەگروپی كۆڕی قەلەندەرخانە سەرپەرشتیی داهات و خەرجیی دەكرد، لەوكاتەدا كە لەشی دەلەرزی ئەو نەفسی هەر پڕبوو لەتەماحی كۆكردنەوەی جوانی، پێم شك نایات قەت رۆژێك زەلیلی نەفسی بووبێ، بەڵام ئەو دەروێشی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و دادپەروەری و جوانی بوو.. لەهەر كوێیەك ناشرینی هەبوایە بەگژیدا دەهاتەوە. ماڵی ئازادی بەختیار وێڕای ئەوەی ببووە كوڕە تاقانەكەی ماڵ، بەڵام هەرگیز نەسرەوت و هەموو تەمەنە ٦٤ ساڵیەكەی بۆ ئازادی و ئاشتی و دادپەروەری تەرخانكرد. ئەو رێگاو هەڵوێستانە باجیان قورس بوو و بەختیار باجەكەی دەدا. كاتێك لەساڵی ٢٠١٢دا لەسلێمانی تەقە لەماڵەكەی كراو لەشیوی قازی لەقەراخ ماڵەكەی سوتێنرا، نەك پاشگەزنەبووەوە لەهەڵوێستەكانی، بەڵكو ماڵە سوتاوەكەی شیوی قازیی ناونا ماڵی ئازادی و كردیە شوێنی كۆكردنەوەی ئازادیخوازان و وێنەی شەهیدانی قەڵەم سەردەشت عوسمان، سۆرانی مامە حەمە، كاوە گەرمیانی و ویدات حسێنی تیاداهەڵواسی و لەسەری نووسی «تا ستەم بمێنێت ئەم ماڵە چاك ناكرێتەوە»، بۆیە لەخۆڕا نەبوو خۆی و قەلەندەرخانەكەی و ماڵی ئازادیی بۆ ئازادیخوازان تەرخان كردبوو، چونكە ئەو قەلەندەری ئازادی بوو. لەمردن ناترسم قەلەندەرەكان هەرگیز ناترسن، نە لەنەیارەكانیان و نە لەمەرگ. بەختیار شێخ عوسمان لەم چەند مانگەی كۆتایی تەمەنیداو پێش ئەوەی شەممە ١١ی ٢ی ٢٠٢٣ دوا ماڵئاوایمان لێبكات، گوێی لەوەسیەتەكەی پیرەمێرد دەگرت و ئێمەش بەدەم رێزەوە گوێمان لێدەگرت، كە لەسەرەتایدا دەیوت، ئەمجارە دەمرم، لەمردن ناترسم، ژیانێكی باش و عومرێكی درێژم رابوورد... هتد. هەروەها ئەم بەیتەی پیرەمێردی لەگەڵ وێنەیەكی پیرەمێرددا لەچوارچێوەیەكی جواندا لەناو كتێبخانەكەی قەلەندەرخانەدا دانابوو. رەنجەڕۆیی من ببینن، خانوم لە رەهەنی پارەی كاغەزو حروفاتی مەتبەعەدایە، بەرگیشم كۆنەپۆشیی خێرەومەندانە، لەناو جەرگیشم بنێرن بووە بەخومخانە
هاوڵاتی شاندی عێراق و ئەمریکا لە واشنتۆن کۆبوونەوە و کۆبوونەوەکە بە سەرکردایەتی وەزیری دەرەوەی هەردوو وڵات بەڕێوەچووە، لە کۆبوونەوەکەدا سێ پرسی سەرەکی تاوتوێکراون کە بریتریبوون لە نرخی دینار بەرامبەر دۆلار و سیستەمی دارایی، وزە، ژینگە. لیژنەی باڵای هەماهەنگی ئەمریکا و عێراق ئەمڕۆ پێنجشەممە، دوای کۆبوونەوەی شاندی عێراق و ئەمریکا کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا کە لە واشنتۆن ئەنجامدرا راگەیەندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە،هەردوو شاندەکە قوڵکردنەوەی پەیوەندی ستراتیژی نێوان بەغدا و واشنتۆن لە تەواوی پرسەکانی نێوان هەردوو لایەندا دوپاتکردەوە. بە گوێرەی ڕاگەیەندراوە هاوبەشەکەی نێوان ئەمریکا و عێراق ، هەردوولا باسیان لە ئاستەنگەکانی بەردەم ئابوری عێراق کردووە، لەوانەش نرخی ئاڵوگۆڕی دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر بە دینار و ئەمریکا پێشوازی لە هەوڵەکانی حکومەتی عێراق کردووە بۆ دەرکردنی چاکسازی ئابووری لە بواری سیاسەتی دراو و مۆدێرنکردنی کەرتی بانکی و دارایی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و رێگریکردن لە دەستکاریکردنی سیستەمی دارایی. هەروەها ئەمریکا چاکسازییەکانی حکومەتی عێراقی بۆ پرەودان بە ئابووری عێراق لە بەهێزکردنی بازاڕە دارایی و ئاڵوگۆڕەکان بە گرنگ ناوبردووە و شاندی ئەمریکی پشتیوانی خۆی بۆ هەوڵە بەردەوامەکانی عێراق بۆ بنیاتنانی توانای تەکنیکی و جێبەجێکردنی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان بۆ پاراستنی سیستەمی بانکی لە تاوانە داراییەکان و سپیکردنەوەی پارە و پارەدارکردنی تیرۆریستی نوێکردەوە. پرسی وزە یەکێک بوو لەو پرسانەی، هاوشانی دارایی بابەرتی سەرەکی بوو لە دانیشتنەکەندا و هەردوولا بڕیاریاندا هەوڵەکان زیاتر بکەن بۆ مۆدێرنکردنی ژێرخانی وزە و پەیوەندی ناوچەیی بە تۆڕی کارەبای عێراق و گەڕان بەدوای دەرفەتەکانی وزەی نوێبووەوە. هاوکات، شاندی ئەمریکا ستایشی پابەندبوونی عێراقی کرد بە پڕۆژەکانی پەیوەندیی کارەبایی ناوچەیی لەگەڵ ئوردن و سعودیە و دەسەڵاتی پەیوەندییەکانی GCC. سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا و چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی ، شاندی عێراق ڕایانگەیاندووە کە عێراق بەم نزیکانە ستراتیژییەکی گشتگیری حکومەت بۆ رووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا بڵاودەکاتەوە. لە راگەیەندراوە هاوەبەشەکەدا باس لە هاوکارییەکانی ئەمریکا دەکات بۆ عێراق و تیایدا هاتووە واشنتۆن لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا زیاتر لە یەک ملیار و ٢٠٠ ملیۆن دۆلاری وەک هاوکاری پەرەپێدان پێشکەش بە عێراق کردووە و ئەمریکا نیازی خۆی دەربڕی بۆ بەردەوامبوون لە هاوکارییە تەکنیکییەکانی بۆ باشترکردنی شێوازەکانی بەڕێوەبردنی ئاویش لە عێراقدا. راگەیەندراوە هاوبەشەکە ئەوەشی تێدا باسکراوە، ئەمریکا پێشوازی لە پێشهاتە ئەرێنییەکانی پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر و دانوستانە بەردەوامەکانی سەبارەت بە پرسی بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و یاسای هایدرۆکاربۆنەکان کردووە. ئەم ڕاگەیەندراوە دوای سەردانەکەی شاندێکی عێراقی بۆ ئەمریکا بە سەرکردایەتیی فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق کە هاوکات جێگری سەرۆکوەزیرانیشەدێت. شاندەکەی عێراق بۆ ئەمریکا لە نوێنەرایەتیی بانکی ناوەندی، وەزارەتی دەرەوە، وەزارەتی نەوت، وەزارەتی پلاندانان، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی کارەبا و ئۆفیسی سەرۆکوەزیران و نوێنەرایەتیی گۆڕانی کەشوهەواو هەروەها نوێنەرایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهاتبوون. هاوکات شاندە عێراقییەکە لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا؛ جەیک سوڵیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی؛ جۆن کێری، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ گۆڕانی کەشوهەوا؛ ئادیمۆ، جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا؛ هۆشستین، نێردەی تایبەتی سەرۆکایەتیی ئەمریکا بۆ هاوئاهەنگیی وزەی جیهانی و ژێرخان لەگەڵ برێت مەکگۆرک، هاوئاهەنگکاری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چەند بەرپرسێکی باڵا لە وەزارەتی دەرەوە و گەنجینە و وزە و ژووری بازرگانی پێکهاتبوون.
هاوڵاتی بەشێک لەو باڵەخانانەی کە لە شاری نورحەقی دیلۆکی باکوری کوردستان لە بومەلەرزەکەدا رووخاون، لەلایەن بەرپرسێکی ئاکەپەوە دروست کراون. کەناڵی خەڵک (هالک تی ڤی)، راپۆرتێکی لەبارەی ئەو باڵەخانانە بڵاوکردەوە کە لە شاری نورحەقی سەر بە پارێزگای دیلۆکی باکوری کوردستان، بەهۆی بومەلەرزەکەی ٦ی شوباتدا رووخاون. بەگوێرەی راپۆرتەکە، بەشێک لەو باڵەخانانەی کە لە بومەلەرزەکەدا رووخاون لەلایەن یونس کایا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاکە کە سەر بە پارتی داد و گەشەپێکدانە (ئاکەپە) دروست کراون. لە راپۆرتەکەدا، لێدوانی هاوڵاتیەک بەناوی ئونال یڵدرم وەرگیراوە کە کوڕەکە، براکەی و ژمارەیەک خزم و کەسوکاری لە بومەلەرزەکەدا گیانیان لەدەستداوە. ئونال یڵدرم دەڵێت، " ئەو باڵەخانەیەی کە کوڕەکەم و خزمەکانمی تێدا بوو، پرۆژەی یونس کایا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دیۆلۆکە کە لە هەمانکاتدا، بەرپرسێکی پارتی داد و گەشەپێدانە. ئونال یڵدرم دەڵێت، " کوڕەکەم لە بانکی شارەکە کاری دەکرد. یونس کایا بە کوڕەکەمی وتبوو، ' شوقەی باشمان هەیە پێتی دەفرۆشم'. هات بە منی وت. ئاگادارم کردەوە کە پرۆژەکانی یونس کایا کوالیتیان باش نییە. لە ساڵی ٢٠٢٠دا شۆقەیەکی لێکڕی. دواتر ئاشکرا بوو، لە بناغەی باڵەخانەکاندا ئاو هەیە. پێم راگەیاندن کە سکاڵا تۆمار بکەن. وەک روباری ئاو لەژێر باڵەخانەکاندا هەڵدەقۆلا. بەڵام بە گوێیان نەکردم. باڵەخانەکەیان رووخا و کوڕەکەم، براکەم و زۆر لە کەسوکارم گیانیان لەدەستدا." لە راپۆرتەکەی کەناڵی خەڵک (هالک تی ڤی)دا هاتووە کە بە تەلەفون پەیوەندیان بە حەنەفی باشیبویوک سەرۆک شارەوانی شاری نورحەقەوە کراوە، بەڵام کە زانیویەتی بۆ کاری رۆژنامەنووسیە و راپۆرتەکە لەبارەی یونس کایا بەرپرسەکەی ئاکەپەوەیە، تەلەفونەکەی داخستووە و ئامادە نەبووە هیچ لێدوانێک بدات. لەلایەکی دیکەوە بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا، تاوەکو ئێستا ١٢٤ وەبەرهێنەر دەستگیرکراون کە پرۆژە نیشتەجێبوونەکانیان لە بومەلەرزەکەدا رووخاون و خەڵکێکی زۆر تاوەکو ئێستاش لەژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندایە. ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، دەسەڵاتی ئاکەپە بەوە تۆمەتبار دەکات کە بۆ کۆکردنەوەی دەنگ، لە ساڵی ٢٠١٧دا، یاسای لێبۆردنی وەبەرهێنانی دەرکردووە و رێگەی بە وەبەرهێنەرەکان داوە کە باڵەخانە و پرۆژەی نیشتەجێبوونی ناکوالیتی دروست بکەن، بۆ ئەوەی لەسەر دەسەلات بمێنێتەوە. بەرپرسانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان لەم رۆژانەی دواییدا زۆر جار باسی ئەم پرسەیان کردووە. یەکێک لەو کەسانەی کە بە وردی تیشکی خستەسەر دەستگیرکردنی وەبەرهێنەران و پرسی وەبەرهێنان لە تورکیا، سەلاحەدین دمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە بوو. دەمیرتاش لە تویتێکدا رایگەیاندبوو، دەسەڵات بە دەستگیرکردنی وەبەرهێنەرەکان، تاوانەکانی خۆی پەردەپۆش بکات، لە کاتێکدا کە بەرپرسیاری سەرەکی بەرپرسانی باڵای دەسەڵاتن.
.jpg)
.jpg)
