هاتوچۆى لە دەروازەى کێلێ ڕاگیراوە 30 سانتیم بەفرباریوە

شەنای فاتح   لە چەند رۆژی رابردوودا بڵاوبوونەوەی هەواڵی كەیسێكی تری منداڵانی ونبووی هەڵەبجە بەناوی (هاوڕێ‌) زۆرترین دەنگدانەوەی لەناو رایشگتی دروستكرد، لە كوردستاندا تائێستا ناوەندێكی زانستی پێشكەوتوو نیە بۆ چارەسەركردنی ئەم  كەیسانەو زۆربەی كەیسەكان دەبرێتە تاقیگەكانی دەرەوەی وڵات، وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەڵێت: بۆردێكیان دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە، و لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجەش ئاماژە بۆ ئەوە دەكات: كە ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات، هاوكات پسپۆڕێكی بواری (دی ئێن ئەی) بە هاوڵاتی وت: ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری كەیسی منداڵە ونبووەكان بكات. عادل مەلاساڵح وتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: « وەزارەتی كاروباری شەهیدان بۆردێكی دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە كەئامانج لێی ئەوەیە ئەم بابەتانە بە هەڵپەسێردراوی نەمێنەوە و بەدڵنیایەوە وەزیرو وەزارەت و ئەندامانی بۆردەكە و لایەنی پەیوەندیدار لەهەوڵی بەردەوامدان بۆ ئەم جۆرە كەیسانە چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ بدۆزرێتەوە هەم لەروی یاسای و هەر لە رووی زانستیشەوە». وتیشی:»بەداخەوە سۆشیاڵ میدیا و هەندێك لایەنی ناپەیوەندیدار پێش وەزارەتەكەی ئێمەو بۆردەكەی  ئێمە تەداخولی ئەم بابەتەیان كردووە كە ئەم بابەتە بابەتێكی زانستیی و یاساییە». سەبارەت بە كەیسی (هاوڕێ) كە كەیسێكی نوێی منداڵە ونبوەكانی هەڵەبجەیەو لەچەند رۆژی رابردوودا لەناو رایگشتیدا زۆرترین دەنگدانەوەی هەبوو، وەتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان وتی: «چەندین منداڵ وەك منداڵی ونبووی هەڵەبجە لەساڵانی رابردوودا دۆزراونەتەوە و پشكنینیان بۆ ئەنجامدراوە، هەندێكیان گیروگرفتیشیان بەدوادا هاتووە، بەڵام یەكەم حاڵەتە كە منداڵیك بدۆزرێتەوە كە بە (دئ ئێن ئەی) بسەلمێنرێت منداڵی خانەوادەیەكە و خانەوادەكە نكۆڵی لە راستی و دروستی پشكنینەكە بكات». تا ئێستا كەیسی منداڵانی ونبووی كیمیابارنی ساڵی 1988ی هەڵەبجە بابەتێكی كراوەیەو هەندێك لە كەیسیش بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوەو یەكلایی نەكراونەتەوە. لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە ڕوونكردنەوەیەكمان داوە لەسەر ئەو كەیسی (هاوڕێ‌) و هیچ شتێك ناوترێت و ئەو كەیسە كۆتایی پێنایەت تا ئەو پشكنینە دووبارە بێتەوە كەپێویستە ئەوە لایەنی ئیداری و حكومی پێی هەستێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «ئەم كەیسانە بەو شێوەیە ناگەن بە چارەسەری كۆتایی، ئەو پڕۆژە یاسایەی لە پەرلەمانە بە هەر وەسیلەیەك هەیە بكرێت بە یاسا بۆ ئەوەی هەم میكانیزمەكە دیاریبكرێت هەم ئەو هەڵەو كەم و كورتیانەی پێشتر كراوە بەپێی ئەو یاسایە چارەسەربكرێت». «ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات»، لوقمان عەبدولقادر وای وت. هەر سەبارەت بەكێشەی منداڵانی ونبووی هەڵەبجە لوقمان عەبدولقادر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد:» كەیسەكەی مریەمیش كێشەی بۆ دروست بوو، پشكنینەكە دووبارە كرایەوە بەو دووبارە كردنەوەیە ئەو ناسنامەیەی پێشتر پێی درابوو لێی سەندرایەوە، هەروەها كەیسەكەی ئەعزەمیش بەهەمان شێوە لەكێشەدایەو لە ئێستادا  لە دادگادایە و بڕیاری كۆتایی وەرنرگرتووە كەپێشتر پشكنینی بۆ كرابوو و كەسوكارەكەی داوای دووبارەكردنەوەی پشكنینەكە دەكەن، و هەروەها ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیان داوامان وایە حكومەت هەرچۆنێك بێت خۆی خاوەندارێتی ئەم كەیسە بكات، بەهەمان شێوەش ئەو هەڵە و كەموكورتیانەی پێشتر كراوە ببنە بنەمایەك كە دووبارە نەبنەوە». هاوكات لەبارەی راگەیاندنی ئەنجامی پشكنینەكانی هاوڕێ ئەنوەر ( كوردەوان) مشتومڕ لەنێوان هاوڕێ ئەنوەر و مەحمود فەتاحدا روویداو بەو هۆیەوە كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لە راگەیەندراوێكدا دەڵێت: «پرسی نێوان بە ڕێز كاك محمود فتاح و كاك هاوڕێ ئەنوەر بابەتێكی تەواو زانستییەو لێكدانەوەی سۆزداریانەو لابەلا هەڵناگرێت و ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە، هەردوو لایان وەك یەك دەبینین و بۆ نێوەندگیری و چارەسەركردنی كێشەكەیان پەنابرن بۆ پشكنینێكی نوێی DNA  لە ناوەندێكی تاقیگەیی ئەوروپا بەباشترین چارەسەر دەبینین،و لەو ڕووەوە هاوكاردەبین لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست تا دەگەینە ئەنجام، و هەر كاتێكیش دۆسێكە گەیشتە ئەنجام و سەلمێنرا كە كاك (هاوڕێ) كوڕی كاك (محمود فتاح)ە یان بەپێچەوانەوە، ئەوا ئێمە بە هەموو شێوەیەك هاوكارو پشتیوان  دەبین دۆسێكە ڕێڕەوی یاسایی خۆی وەربگرێت». چالاك شێخ محێدین خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە دی ئێن ئەی پرۆفلینگ (DNAProfiling) لە بەریتانیا بە هاوڵاتی راگەیاند: «ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری ئەو كەیسانە بكات، چونكە هەبوونی سەنتەرێكی لەوشێوەیە تێچوویەكی زۆری هەیە و حكومەت ئەوە بەبارگرانییەك دەزانێت كە كار لەسەر ئەوە بكات یان هەست بە بەرپرسیارێتی ناكات و لەگەورەیی ئەو كەیسانە تێنەگات كە كوردستان رووبەرووی بووەتەوە». وتیشی: حكومەت ناوەندێكی هەیە وەك سەنتەرەكانی بەڵگە و تاوان كە لەهەولێر هەیە و ساڵی ٢٠١٠ ئەمریكییەكان دایانمەزراندوە، بەڵام لەقەیرانی داراییەوە كەیسێكی وا بەڕێنەكراوە چونكە ئامێرەكان خزمەتیان پێویستە و كۆنبوون و نوێنەكراونەتەوە و ئەو سەنتەرانەشی كە لە هەرێمی كوردستاندا هەن ئەهلین و بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان نین و چاودێریان لەسەر نییە». «وەزارەتەكانی ناوخۆ و داد و شەهیدان پێویستە دانیشتن بكەن و بڕیارێك بدەن كە ناوەندێكی لەو شێوەیە دروستبكەن كەچیدی ئەم بابەتانە نەبنە بابەتی میدیایی و كارێكی زانستیبن و دانانی سەنتەرێكی هاوشێوە پێویستە بەپرۆسەی دڵنیایی جۆریدا بڕوات و دڵنیابن لەئامێر و ئەو كەرەستانەی كە لەو سەنتەرەدا بەكاردەهێنرێن. «هەروەها پێویستە سامپڵی كەسە نزیكەكانی ونبووەكان وەربگیرێت پێش ئەوەی كۆچی دوایی بكەن نەك هەر ونبوویەك بدۆزرێتەوە داوا بكرێت سامپڵ بدرێت چونكە دواتر كارەكە قورس و ئاڵۆز دەبێت بۆ یەكلایكردنەوەی هەر یەكێك لەو كەیسانەی روویان داوە». د.چالاك وای وت. رۆژی ١٥ی شوباتی ٢٠٢٣، دادگای باری كەسێتیی هەڵەبجە لەبارەی كەیسی هاوڕێ ئەنوەر كۆبوویەوە و لەدانیشتنەكەدا بەڵگەی پشكنینی (دی ئێن ئەی) بەغداد پێشكەش بەدادگا كرا كە بەپێی ئەو پشكنینە كە ١٠٠٪ دەریدەخات كوڕی مەحموود فەتاحە، بەڵام دادگە بڕیاری كۆتایی لەوبارەیەوە نەدا. هاوڕێ ئەنوەر یان كوردەوان دەڵێت: ٪١٠٠ من كوڕی كاك مەحموودم، لەبەرامبەردا مەحموود فەتاح ئەو قسەیە رەتیدەكاتەوە و دەڵێت ١٠٠٪ كوڕی من نییەو تانە لە بڕیارەكەی دادگا دەدەم.      

بانکی ناوەندیی عێراق، وەکو بەشێک لە هەوڵەکانی بۆ جێگیرکردنی بەهای دینار بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریکی، ئەمڕۆ چوارشەممە 22ـی 2ـی 2023 ژمارەیەکی رێکاری نوێی راگەیاند.  لەو رێکارانەی بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاندوون، رێکخستنی پارەدارکردنی بازرگانیی دەرەکی لەگەڵ چین بەشێوەیەکی راستەوخۆ، بە بەکارهێنانی دراوی یوانی چینی. ئاماژەی بەوەش کردووە کە دواتر ئاسانکاریی دیکە بۆ ناردنی پارە بۆ ئەمریکا و ئەوروپا بەهەمان میکانیزم دەخرێتەڕوو.  لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، ئەو بەڵگەنامانەی داوا دەکرێن بۆ حەواڵەکردنی پارە بۆ دەرەوە برییتی دەبن لە لیستی بازرگانی (پسوولە)، یان بەڵگەنامەی بانکی، بەو مەرجەی بریکارەکە دواتر بەڵگەنامەی پێویست پێشکێش بە بانک بکات کە کاڵاکەی هێناوەتە نێو عێراق. هەروەها ئاسانکاری بۆ بریکارەکانی کۆمپانیاکانی ناردنی پارە دەکرێت وەکو (وێستێرن یونیون و مۆنیگرام)، لە یەکێک لە بانکەکانی عێراق.  خاڵێکی دیکەی رێکارەکان، رێگەدانە بەهەر هاووڵاتییەکی عێراقی لە مانگێکدا بڕی 7500 دۆلار وەکو زۆرترین بڕ لە رێگەی کۆمپانیاکانی حەواڵەکردنەوە، حەواڵە بکات، ئەوەش بە نرخی 1320 دینار بۆ هەر دۆلارێک. بانکی ناوەندی لای خۆیەوە دۆلار بەو نرخە بەو کۆمپانیایانە دەفرۆشێت. بۆ ئەو مەبەستەش بانکی ناوەندی لیستی بریکارە باوەڕپێکراوەکان بڵاودەکاتەوە. لە کۆتاییشدا دەڵێت، کە شوێنەکانی فرۆشتنی دۆلار لە شارەکاندا زیاد دەکەن و هەوڵ دەدەن لە زۆرترین شارەکاندا هەبێت.

پۆلیسی سلێمانی،مەفرەزەكانی بنكەی پۆلیسی شارەزووری سەربەبەشی پۆلیسی شارەزوور دوو تۆمەتباریان دەستگیركرد كە ئاژەڵ و پەلەوەریان لەماڵان دزیبوو. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی ،ئەمڕۆ چوارشەممە، لە بڵاوکراوەیەکدا، ڕایگەیاند، دوای ئەوەی چەند هاوڵاتییەكی سنوری قەزای شارەزوور  سكاڵایان لەبنكەی پۆلیسی شارەزوور تۆماركرد كە ئاژەڵ و پەلەوەریان لێدزراوە، هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكانیان دەستپێكردوو دوای لێكۆڵنەوەكان و وەرگرتنی بڕیاری بەڕێز دادوەر توانرا تۆمەتباران بدۆزرێنەوەو دەستگیربكرێن. پۆلیس ئاماژەی بەوەداوە، لەئێستادا هەردوو تۆمەتبار : س،ج،م لەدایكبووی 1985 كە پێشینەی تاوانی هەیە و ر،م،ع لەدایكبووی 2002 بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو بەپێی ماددەی 443 لەیاسای سزادانی عیراقی ڕاگیراون و لەكاتی دەستگیركردنیشیاندا دەستگیراوە بەسەر ژمارەیەک ئاژەڵ و پەلەوەری دزراودا كە تۆمەتباران دزیبوویان.

سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە بەرەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە سزای سێدارەی سەرکەوت ئەحمەدی ناسراو بە (ئارش) جێبەجێ کردوە. سەرکەوت ئەحەمەدی تەمەنی 29 ساڵ و خەڵکی شاری روانسەر لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە پێشتر پێشمەرگەی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی ئێران  بوە و بە تۆمەتی کوشتنی ئەفسەرێکی پۆلیس لە ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنرا. ئەحمەدی کە لە تەموزی ساڵی 2021 لە سنوری ورمێ لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستگیر کرابو لە زیندانی (دیزڵ ئاباد) لە شاری کرماشان بە بێ ئاگارکردنەوەی پێشوەختی کەسوکارەکەی لەسێدارە دراوە.   وێنەی سەرکەوت ئەحەمەدی لە تەمەنی 29 ساڵ لە زیندانێکی شاری کرماشان لەسێدارەدرا  

هاوڵاتی لە پارێزگاکانی ئامەد و مەرەشی باکوری کوردستان دوو بومەلەرزەی دیکە بە پلەی ٤ و ٤.١ بە پێوەری ریختەر روویاندا. دەزگای کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد) رایگەیاند، ئەمڕۆ ٢٢ی شوباتی ٢٠٢٣، کاتژمیر ٠٦:٠٤، بومەلەرزەیەک بە گوڕی ٤ پلەی ریختەر ناوچەی دیجلە سەر بە پارێزگای ئامەدی هەژاندووە. بەگوێرەی ئافاد، بومەلەرزەکە لە قۆڵی ٧ کیلۆمەتر روویداوە. ناوچەی دیجلە ٦٧ کیلۆمەتر لە ناوەندی ئامەدەوە دوورە. ئافاد هەروەها رایگەیاند، ئەمڕۆ کاتژمێر ٧:٤٠ بومەلەرزەیەکی دیکە بە پلەی ٤.١ پلەی ریختەر پارێزگای مەرەشی باکوری کوردستان هەژاندووە. باسی ئەوەشی کرد کە ناوەندی بومەلەرزەکە ناوچەی گۆکسونی مەرەش بووە و لە قۆڵات ٧ کیلۆمەتر روویداوە. دوای بومەلەرزەکانی ٦ی شوبات، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ٧ هەزار پاشلەرزەی دیکە لە باکوری کوردستان و تورکیا روویانداوە. بەگوێرەی نوێترین ئامار، لە بومەلەرزەکانی باکوری کوردستان و تورکیادا، ٤٢ هەزار و ٣١٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و بومەلەرزەکە کاریگەری لەسەر نزیکەی ١٤ ملیۆن کەس دروست کردووە.

هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان - ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت: ئەم هەفتەیە یاخود هەفتەی داهاتوو كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكرێت‌و سەبارەت بەهەموو ئەو كێشەو گرفتانەی لەنێوان ئێمەو یەكێتیدا هەیە گفتوگۆ دەكرێت. وتیشی: لەبەرنامەدا هەیەو لەبەینی هەردوولاش باس كراوەو قسەش كراوە كەكۆبوونەوە بكرێت. ئاراس حەسۆ میرخان لەلێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی، سەبارەت بەگرفتی بەردەم كۆبوونەوەی یەكێتی‌و پارتی، رایگەیاند: بەقەناعەتی من گرێی گەورە ئەوەیە لەگەڵ یەك كۆنابینەوە ئەگەر كۆببینەوە ئەگەین بەچارەسەر. هەروەها لەبارەی نیگەرانییەكانی یەكێتی كەپێیانوایە پارتی لەیەكلاییكردنەوەی كێشەی هاوسەرۆكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا دەستوەردانی كردووەو ئەمەش وەكو گرفتی بەردەم كۆبوونەوەكانی هەردوولا لێكدەدرێتەوە، ئاراس حەسۆ میرخان، وتی: «لەسەر ئەو بابەتە ئێمە بەڕەسمی بەیەكێتیمان وتووە كەهیچ تەداخولێكی ئێمەی تێدا نەبووە، نەتەداخولمان كردووەو نەبەشداربووین‌و نەڕای ئێمەشی لەسەر بووە». لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كەیەكێتی لەبەغداد داوای كردبێت لەپرۆژە یاسای  بودجەی ئەمساڵی عێراقدا پشكی سلێمانی جیا بكرێتەوە، ئەو ئەندامەی كۆمیتەی ناوەندی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگەیاند: «من نەمزانیوەو باوەڕیش ناكەم بەڕەسمی هیچ شتێكی وا كرابێت، بەغداد هیچ بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت تا بودجەی سلێمانی لەهەولێر جیابكاتەوە». هاوكات سەبارەت بەوەی لەمساڵدا هەڵبژاردنی پەرلەمان لەهەرێمی كوردستان  دەكرێت یاخود نا؟ وتی: «بێگومان دەبێت بكرێت‌و لەم یەك دوو رۆژەشدا باسكراوەو ئێستا هەوڵی ئەوە هەیە كۆبوونەوەیەكی هەموو لایەنەكان رێكبخرێت‌و رەنگە لەو ماوەیەشدا سەرۆكی هەرێم كۆبوونەوەیەك لەگەڵ لایەنەكان رێكبخات‌و هیوادارین لەوێ بگەنە رێككەوتنێك‌و رۆژی هەڵبژاردن دیاری بكەن، ئێمە وەكو پارتی بڕوامان وایە دەبێت هەڵبژاردن بكرێت‌و هەموو دەستپێشخەرییەكیشمان كردووە، پێشمان وایە ئەم هەڵبژاردنە دەكرێت‌و دەبێت لەمساڵیشدا بكرێت». لەبارەی گرفتی گەورەی لەبەردەم ئەنجامدانی هەڵبژاردنیش، رایگەیاند: «گرفت زۆرە، بەڵام بەشێكی زۆریان چارەسەربوون‌و ئەم كۆبوونەوەیەی بڕیارە لەم هەفتەیەی داهاتوودا بكرێت دەبێت دیاری بكرێت چ خاڵێكی كێشە لەسەر دەمێنێت یان نامێنێت، پێشتر كێشە لەسەر ئەوەبوو كە بەیەك بازنە بێت یان چوار بازنە بێت لەسەر ئەمەش رێككەوتووین». وتیشی: ئێمە نامانەوێت كەس تۆمەتبار بكەین كەكێ‌ لەگەڵ هەڵبژاردندایە یان كێ‌ لەگەڵیدا نییە، بەڵام هەموو لایەنەكان دەزانن كە كێ كێشە دروست دەكات، بەڵام ئەو بابەتانە وای لێبێت لایەنێك یان دوو لایەن حەز نەكەن، نابێت بەحەزی ئەوان هەڵبژاردن دوابخرێت. هەر لەو لێدوانەیدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی ئاراس حەسۆ میرخان، لەبارەی بڵاوكردنەوەی راپۆرتێك لەڕۆژنامەی سەباحی نیمچە فەرمیی حكومەتی عێراق سەبارەت بەپرسی قەوارەی هەرێمی كوردستان، وتی: رای ئێمە وازحەو ئێمە پێمان وایە ئەو راپرسییە هیچ بنەمایەكی زانستی نییەو دیار نییە كەی كراوەو چۆن كراوەو ئیعتیراف بەو راپرسیانە ناكەین‌و پێمان وایە گەلی كوردستان زۆرجار لەڕاپرسی ئاشكرادا رای خۆی داوە سەبارەت بەهەرێمی كوردستان،  هەرێمی كوردستان قەوارەیەكی سیاسی یاساییەو نە بەخەڵكێكی دژ بەكوردستان دروستبووەو نە بە قسەی ئەوانیش لەناو دەچێت». راشیگەیاند: »ئێمە ئەو بابەتە بەڕای حكومەتی عێراق وەرناگرین‌و سەرنووسەرەكەش لەسەر ئەو بابەتە بەڕەسمی داوای لێبووردنی كردووە، بۆیە باوەڕناكەم ئەمە هیچ گرفتێك بۆ ئێمەو بەغداد دروستبكات».  

سەلاحەدین دەمیرتاش، بانگەوازی لە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان کرد و وتی، " هاوپەیمانی رەنج و ئازادی، هاوپەیمانی هێزە سۆسیالیستەکان، هاوپەیمانی گەل، بەرێز کەمال، با پێکەوە کار بکەین." سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە شەش ساڵ و نیوە لە زینداندایە، تویتێکی بڵاوکردەوە. داوای لە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان و هاوپەیمانێتیەکان کرد کە پێکەوە کار بکەن و وتی، " یەکبگرین، ئاشت بینەوە و ئەم وڵاتە وێرانەیە پێکەوە ئاوەدان بکەینەوە. چارەسەریەکی دیکەمان نییە، سەردەکەوین." دەمیرتاش ئاماژەی بەوەکرد، لە کاتێکدا کە بەهۆی بومەلەرزەوە یەکدەنگیەک هەیە، بەڵام دەسەڵات لە خەمی کورسیەکەیدایە و ئاماژەی بەوەکرد، " پێویستە بۆ هەموو خانەوادەیەک کۆنتەینەر، خواردن و کەلوپەلی پاککردنەوە ، دەستاو و سەرشور دابین بکرێت. هەروەها لە زوترین کاتدا، هەڵبژاردن بکرێت و لەم چەتانە رزگارمان ببێت." دەمیرتاش دەشڵێت، " گەل لەنێو ئازار، ترس و بێچارەسەریدایە. داهاتووی کەس ئاشکرا نییە. دەسەڵات لە خەمی کورسیەکەیدایە. هاوپەیمانی رەنج و ئازادی، هاوپەیمانی هێزە سۆسیالیستەکان، هاوپەیمانی گەل، بەرێز کەمال، با پێکەوە کار بکەین." https://twitter.com/hdpdemirtas/status/1628065421667586048?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1628065421667586048%7Ctwgr%5E90631776daa05a01c5098049208ac1c3d5f09a26%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fartigercek.com%2Fpolitika%2Fdemirtas-ittifaklara-cagrida-bulundu-yan-yana-yuruyun-birlestirin-baristirin-240044h

ڕێککەوتننامەیەکی نوێ لەنێوان شاری پزیشکی فاروق و هاوپەیمانی جیهانی Global alliance  CaReMe ڕاگەیەندرا هاوڵاتی ئەمڕۆ لە شاری پزیشکیی فاروق، بە ئامادەبوونی (فاروق موستەفا رەسوڵ) دامەزرێنەر و سەرۆكی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی گروپی فاروق بۆ وەبەرهێنان ‌و شاری پزیشكیی فاروق، ڕێکەوتننامەیەکی هاوبەشی لە نێوان شاری پزیشکی فاروق و هاوپەیمانی جیهانی Global alliance  CaReMe ڕاگەیەندرا، بە پاڵپشتی کۆمپانیای AstraZeneca International.  شاری پزیشکیی فاروق کە یەکەم نەخۆشخانەیە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، ئەمڕۆ بەشداری ئەم هاوبەشییە جیهانییە کرد وەك دەستپێشخەرییەك دەبێتە هۆی دەستنیشانکردنی پێشوەختە و چاودێریکردنی فرە پسپۆڕیی بۆ ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە و لە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و گورچیلەدا دەژین لەگەڵ... بە ئامانجی باشترکردنی دەرئەنجامە تەندروستییەکان. بەپێی ڕێککەوتننامەکە ئامانج لەم هاوبەشییە دابینکردنی شێوازی گونجاوە لە خزمەتگوزارییەکانی چاودێری تەندروستیدا، لە هەمان کاتدا ڕێزگرتن لە پێداویستییەکانی نەخۆش، هەروەها بەکارهێنانی چارەسەری نوێی زانستی و تەکنەلۆژی و زیرەک بۆ چارەسەری خێراتر و کاراتر بۆ بەدەستهێنانی ئەنجامی باشتر. شاری پزیشکی فاروق ئاواتەخوازە بەم پڕۆژەیە،  گۆڕانکاری لە کارکردنی سیستەمی تەندروستی ئێستا و لە ژیانی نەخۆشەکاندا دروست بکەن، بۆ ئەوەی دەرئەنجام و ئەزموونی باشتر و دەستڕاگەیشتن بە تەندروستییەکی باشیان هەبێت لە ڕێگەی ڕێبازێکی کاراترەوە.   هاوبەشییەکە لەلایەن کۆمپانیای پێشەنگی جیهانی دەرمانسازی ئاسترازینێکاوە ڕێکخرا  کە پشتگیری لەم جۆرە دەستپێشخەری و هاوپەیمانیانە دەکات بۆ گرنگی دان بە چارەخوازان و زووتر گەیشتنیان بە  چاودێری تەندروستی باشتر.

تەلەڤیزیۆنێکی ئەمریکی لە رێگەی مانگی دەستکرد و چاوپێکەوتن لەگەڵ دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکان، ژمارەیەک ناوەندی نهێنی ئەشکەنجەدان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاشکرا دەکات. تەلەڤیزیۆنی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریکا لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردەوە ؛ دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لە 40 ناوەندی لە ژێر زەوی بینای ژمارەیەک مزگەوت و شوێنی تایبەت حکومەت دروست کردوە کە زۆربەیان دەکەونە تاران-ی پایتەخت و شاری سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان و شاری زاهیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان. سی ئێن ئێن بۆ ئاشکراکردنی ئەو ناوەندانە پشتی بەستوە بە وێنەکانی مانگی دەستکرد و وەرگرتنی زانیاریی لە ژمارەیەک دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کە دوای ئازار و ئەشکەنجە ئازاد کراون. بە پێی زانیارییەکانی ئەو تەلەڤیزیۆنەی ئەمریکا، لە تاران هەشت ناوەندی نهێنیی ئەشکەنجەدان هەیە و شەش ناوەند و شوێنی نهینی دیکەش لە سنە دروست کراون و پێنج ناوەندی ئەشکەنجەش دەکەوێتە شاری زاهیدان. جگە لەو سێ شارە کە زیاترین شوێنی ئەشکەنجەدانیان تێدایە، لە شارەکانی کرماشان، سەقز ، شاری شنۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستان و کەرەج، تەبرێز، مەشهەد، ئامۆل ناوەندی نهێنیی تایبەت بە ئەشکەنجەدان هەیە. سی ئێن ئێن ئاماژەی بەوە کردوە؛ جگە لەو ناوەندە نهێنییانە بۆ ئەشکەنجەدان دەیان شوێنی دیکە لە لایەن هێزە ئەمنییەکان و هێزەکانی سەر بە دەزگای هەواڵگریی ئێران (ئیتلاعات) وەک شوێنی ئەشکەنجەدان بەکار دەهێنرێن و بە بێ ئەوەی دامودەزگاکانی فەرمیی حکومەت وەک شوێنێکی فەرمیی ناوی بهێنن یان ئاگاداری بونی ئەو شوێن و ناوەندانە بن. ئاشکرا بوە مەهدی کەرەمی خەڵکی بیجار لە رۆژهەڵاتی کوردستان و محەمەد حسێنی پێش ئەوەی لەسێدارە بدرێن لە ناوەندە نهێنی و نافەرمییانەدا ئەشکەنجەدراون. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ بڵاویان کردوەتەوە تەنها لە رۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر لە هەشت کەس لە دەستگیرکراونی ناڕەزایەتییەکان بە ئەشکەنجەدان لە ناوەندە ئەمنی و هەواڵگرییەکانی دەسەڵاتی ئێران گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی زەکی دیشکایا سەرۆکی کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی سەمسور رایگەیاند، لە بومەلەرزەکەی ٦ی شوباتدا کە وێرانەیەکی زۆری بەدوای خۆیدا بەجێهێشت، ١١ رۆژنامەنووسی شارەکەیان گیانیان لەدەستداوە. زەکی دیشکایا کە ناوی هەموو رۆژنامەنووسانی بڵاوکردەوە وتی، " هەڤاڵانمان بە خاکپسارد، سەرەخۆشی لە خانەوادەکەیان دکەم. رۆژنامەنووسەکانی دیکەشمان، هەر یەکەو بەلایەکدا چووە." سەرۆکی کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی سەمسور بۆ ئاژانسی ئانادۆلۆ باسی ئەوەشی کرد، لە سەمسووری دەنگی میدیا کپ بووە، میدیای هەرێمی بێدەنگ بووە. ئەو هەڤاڵانەمان کە گیانیان لەدەستداوە هەریەکەیان یادەوەریەکی خۆشیان لەگەڵ ئێمەدا هەیە." پارێزگای سەمسور یەکێک بووە لەو پارێزگایانەی باکوری کوردستان کە بەوهۆی بومەلەرزەکەی ٦ی شوباتدا، بە هەزاران هاوڵاتیی گیانیان لەدەستداوە. هەروەها تاوەکو ئێستا بە هەزاران پاشەلەرزەی دیکە لەو پارێزگایە روویانداوە. دانیشتووانی سەمسور کوردانی عەلەوین کە لە ئێستادا لەژێر چادرەکاندا دەژین و بەشێکیشیان بۆ شارەکانی دیکەی تورکیا کۆچیان کردووە.

سێ کەس دیکە لە زیندانی ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارە دەدرێن و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ئاشکرای دەکەن لە 20 رۆژدا شەش کەس لەو زیندانە لەسێدارەدراون. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردەوە بەربەیانی رۆژی سێشەممە سێ زیندانیی کورد لە زیندانی ورمێ لە سێدارە دراون و بەوەش تەنها لە 20 رۆژدا شەش کەس لەو زیندانە لەسێدارە دراون. رێکخراوەکان ئاماژەیان بەوە کردوە کە زۆربەی ئەو کەسانەی لەسێدارەدراون تۆمەتی کوشتنی بە ئەنقەست و بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکانیان روبەڕو کراوەتەوە. بە پێی ئامارەکان لە 50 رۆژی سەرەتای ئەمساڵدا  24 زیندانیی کورد لە زیندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لەسێدارە دراوەن. تا ئێستا دوای زیاتر لە پێنج مانگ لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران محەمەد مەهدی کەرەمی، خەڵکی بیجار لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارە دراوە و 18 کەسی دیکەش لە گەنجانی کورد بە تۆمەتی بەشداریی لەو ناڕەزایەتییانە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. لە ئامارەکانی ساڵی 2022 دەرکەوتو 52 کەسی کورد بە تۆمەتی سیاسی و بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکان و کوشتنی بە ئەنقەست لە زیندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لەسێدارەدراون.

هاوڵاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی هەرێمی کوردستان چەند بڕیارێک بۆ ئەو ئەو خوێندکاران دەردەکات کە لە وڵاتی تورکیا دەخوێنن و دەڵێت: ئەو خوێندکارانەی کە دەستیان بە خوێندن کردووە لە زانکۆکانى وڵاتى تورکیا ماوەى خوێندنیان بە ئۆنلاین لە نێوان 6-2-2023 تاوەکو 1-4-2023 بە ماوەى مانەوە بۆیان هەژمار دەکرێت.   دەقی ڕاگەیاندراوەکەی وەزارەتی خوێندنی باڵا: وەزارەتى خوێندنى باڵا چەند بڕیارێک بۆ خوێندکارانى هەرێمى کوردستان لە وڵاتى تورکیا دەردەکات وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى تایبەت بە ڕەوشى خوێندن و ماوەى مانەوەى ئەو خوێندکار و قوتابیانەى هەرێمى کوردستان کە لە وڵاتى تورکیا دەخوێنن، وەزارەتى چەند بڕیارێکى گرنگى دەرکردوە. ئەمرۆ سێشەمە ڕێکەوتى (2023/2/21) بە نوسراوى ژمارە (3423) کە بە ئیمزاى د. ئارام محمد قادر، وەزیرى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى دەرچوە، سەبارەت بە ڕودانى کارەساتى سروشتى (بومەلەرزە) لە وڵاتى تورکیا، لەبەر رۆشنایى بریارى ئەنجومەنى خوێندنى باڵاى ئەم وڵاتە کە بەشێک لە خوێندنى وەرزى بەهارەى بۆ ساڵى ئەکادیمى (2022-2023) کردوە بە ئۆنڵاین، وەزارەتى خوێندنى باڵا چەند بڕیارێکى دەرکرد: ١/ ئەو بەڕێزانەى کە دەستیان بە خوێندن کردوە لە زانکۆکانى وڵاتى تورکیا ماوەى خوێندنیان بە ئۆنڵاین لە نێوان ڕێکەوتى (2023/2/6) تاکو (2023/4/1) بە ماوەى مانەوە بۆیان هەژمار دەکرێت. ٢/ ئەو بەڕێزانەى کە دەستیان بە خوێندن نەکردوە، ئەگەر لە زانکۆکەیان خوێندن بوە بە ئۆنڵاین دەبێت خوێندنەکەیان دوا بخەن بۆ سیمستەرى داهاتوو. ٣/ هەر زانکۆیەک بەدەر لەو بڕیارەى ئەنجومەنى ناوبراو هەر سیستمێکى تر (دواخستن بۆ سیمستەرى داهاتو) پیادە بکات، بەپێى ناوەرۆکى بڕیارى زانکۆکان مامەڵەى لەگەڵ دەکرێت. ٤/ بەڵام سەبارەت بە بەشە پزیشکییەکان ئەو بەشانەى کە لایەنى پراکتیکیان هەیە تاکو ئێستا ئەنجومەنى ناوبراو هیچ بڕیارێکى دەرنەکردوە، لەکاتى دەرکردنى هەر بڕیارێک وەزارەتەکەمان پەیوەست دەبێت بە لەبەر چاوگرتنى پاراستن و تەندروستى قوتابى و خوێندکارەکانى هەرێمى کوردستان لە وڵاتى تورکیا. ٥/ هەر بڕیارێک لەلایەن ئەنجومەنى خوێندنى باڵاى تورکیا (YOK) دەربچێت لە داهاتودا سەبارەت بەم بابەتە ئێمە مامەڵەى لەگەڵ دەکەین.  

هاوڵاتی وه‌زیری ئاوادانكردنه‌وه‌ و نیشته‌جێكردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌میانی به‌ڕێوه‌چوونی وۆركشۆپی "پاراستنی هەرێمی کوردستان لە بوومەلەرزە" ئەمڕۆ سێشەممە ڕایگەیاند،هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌وێته‌ زۆنی مامناوه‌ندی بوومه‌له‌رزه‌ و ئه‌گه‌ر به‌هێزی بوومه‌له‌رزه‌ بگاته‌ 5 پله‌ی رێخته‌ریش "زیانی گیانی و ماددی زۆری نابێت." به‌ڵام بوومه‌له‌رزه‌كه‌ ئه‌گه‌ر بچێته‌ پله‌ی شه‌شه‌م و به‌سه‌ره‌وه‌ "زیانه‌كانی ده‌هێنده‌ زۆرتر ده‌بن." دانا عه‌بدولكه‌ریم، وه‌زیری ئاوادانكردنه‌وه‌ و نیشته‌جێكردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌میانی به‌ڕێوه‌چوونی وۆركشۆپی "پاراستنی هەرێمی کوردستان لە بوومەلەرزە"، به‌ ئاماده‌بوونی مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ هه‌ولێرئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ وتی، "حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ به‌ ئه‌ركی خۆیان زانی پێداچوونه‌وه‌یه‌ك به‌ شێوازی دیزایینكردن و جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستاندا بكات". ئەم وۆرکشۆپە دوای ڕوداوی بومەلەرزەکەی ٦ی ئەم مانگە کە تورکیا و سوریای کردەوەو تیایدا نزیکەی 40 هەزار کەس گیانیان لەدەستدا ئەنجامدرا کە تیایدا ژمارەیەکی زۆری قوربانییەکانیش کەوتبونە ژێر داروبەردی باڵەخانە ڕوخاوەکان کە لە دوایدا ژمارەیەکی زۆری ئەو بەڵێندەرانەی باڵەخانەکانیان دروست کردبوو دەستگیرکران چونکە بە شێوەیەکی سەلامەت و بە ڕەچاوکردنی مەرجەکانی سەلامەتی لە کارەساتە سروشتییەکانی وەک بومەلەرزە دروست نەکرابوون. وه‌زیری ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ ده‌ڵێت، ‌به‌ پێویستیان زانی وۆركشۆپه‌كه‌‌ ئه‌نجامبده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن بكرێت ئه‌و بینا و باڵه‌خانانه‌ی له‌ هه‌رێمی كوردستان بونیاتنراون و "ئه‌گه‌ر كه‌موكورتییان تێدا بوو، ده‌ستنیشان بكرێن و چاره‌سه‌ری پێویستیان بۆ بدۆزرێته‌وه‌ و كۆد و ستانده‌ردێكی هاوبه‌ش دیاریبكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی له‌ داهاتوودا ئه‌ندازیاران و دیزاینه‌رانی هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایانه‌ باڵه‌خانه‌كان دروست بكه‌ن" ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌وێته‌ زۆنی مامناوه‌ندی بوومه‌له‌رزه‌، واتا ئه‌گه‌ر بوومه‌له‌رزه‌یه‌ك به‌گوڕی 5 پله‌ی رێخته‌ریش رووبدات، "زیانی گیانی و ماددی زۆری نابێت" به‌مه‌رجێك "به‌پێی ئه‌و كۆد و رێنماییانه‌ی كه‌ پێشتر په‌سه‌ندكراون بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌و پڕۆژانه‌"، به‌ڵام بوومه‌له‌رزه‌كه‌ ئه‌گه‌ر بچێته‌ پله‌ی شه‌شه‌م و به‌سه‌ره‌وه‌ "زیانه‌كانی ده‌هێنده‌ زۆرتر ده‌بن."  

هاوڵاتی دوای بومەلەرزەکەی دوێنێ شەوی پارێزگای هاتای کە بە گوڕی ٦.٤ بە پلەی رێختەر روویدا، ٧٣ پاشەلەرزەی دیکە لە روویانداوە. دەزگای کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد) رایگەیاند، دوای بومەلەرزەکەی دوێنێ شەو کە لە پارێزگای هاتای باکوری کوردستان کە بە گوڕی ٦.٤ بە پلەی رێختەر روویدا، ٧٣ پاشەلەرزەی دیکە لە روویانداوە. دەزگاکە باسی ئەوەی کرد کە لەو ٧٣ پاشەلەرزەیە، خەڵکی ناوچەکە هەستی بە ٤٥ پاشەلەرزە کردووە و ترسێکی زۆری لەنێو هاوڵاتیاندا دروست کردووە. کاتژمێر هەشت و چوار خولەکی شەوی رابردوو، بومەلەرزەیەکی دیکە بە گوڕی ٦.٤ بە پلەی رێختەر لە ناوچەی دەفنەی پارێزگای هاتای باکوری کوردستان روویدا. فەخرەدین کۆجا وەزیری تەندروستی تورکیا رایگەیاند، لە بومەلەرزەکەی هاتایدا، شەش کەس گیانیان لەدەستداوە و ٢٩٤ هاوڵاتی بریندار بوون. جگە لە چەندین شاری باکوری کوردستان و تورکیا، لە وڵاتانی سوریا، ئوردن، فەڵەستین، ئیسرائیل، میسر و لە هەرێمی کوردستانیش هەست بە بومەلەرزەکە کراوە. هەروەها لە هاتای، مێرسین و ئەنتاڵیا کە دەکەونە سەر دەریای ئیجە، ئاستی ئاوی دەریاکە بەرز بووەوە و کاربەدەستانی تورکیا، هاوڵاتیانیان لە روودانی تسونامی ئاگادار کردەوە. لە شەشی شوباتدا، سێ بومەلەرزەی بەهێز لە پارێزگاکانی مەرەش، سەمسور و دیلۆکی باکوری کوردستان روویاندا. تاوەکو تەنیا لە تورکیا تەرمی نزیکەی ٤٢ هەزار کەس لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەکاندا دەرهێنراون و زیاتر لە ٨١ هەزار کەسیش بریندار بوون. بومەلەرزەکانی ئەم دواییە، کاریگەری لەسەر نزیکەی ١٥ ملیۆن کەس دروست کردووە و خەڵکێکی زۆر لە ئێستادا لەژێر چادر و لەنێو کۆنتەینەرەکاندا دەژین.

هاوڵاتی وه‌زیری ناوخۆی توركیا رایدەگەیەنێت، بەهۆی بوومەلەرزەکەی شەوی رابردوو سێ کەس گیانیان له‌ده‌ستداوه‌ و زیاتر لە 200 کەسی دیکەش رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون. دوای ئەوەی ئێوارەی رۆژی دووشەممە زنجیرەیەک بوومەلەرزە لە پارێزگای هاتای و چەند پارێزگایەکی دیکە روویاندا، کە دووانیان 6.4 و 5.8 پلە بوون، سولەیمان سۆیڵو، وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند: "لە بوومەلەرزەکانی هاتای سێ کەس لە شارۆچکەکانی ئەنتاکیا، دەفنە و سامانداخ گیانیان لەدەستدا. هەروەها 213 کەسیش بریندارن و گەیێنراونەتە نەخۆشخانە." سولەیمان سۆیڵو هەروەها ئاماژەی بەوەدا 42 جار پەیوەندی بە فریاکەوتنی تیمەکانیان کراوە کە لە 39 شوێنیاندا رووداوێکی ئەوتۆ لە ئارادا نەبووە. بەڵام لە هەریەک لە سێ شوێنەکەی دیکەدا گیان لەدەستدان هەبووە. هاوکات بوومەلەرزەکە لە چەند ناوچەیەکی سووریا زیانی گیانی لێکەوتووەتەوە، بەگوێرەی ئاماری بەرگری شارستانی حکومەتی سووریا، بەهۆی بوومەلەرزەکەی شەوی رابردوو 130 کەس برینداربوونە. ئەم بوومەلەرزە لە کاتێکدا هێشتا گەڕان و رزگارکردن بەردەوامە بۆ قوربانیانی بوومەلەرزەکەی پێشتر کە لە رۆژی (6ـی شوبات/فێبرایه‌ری 2023) بە گوڕی 7.4 به‌ پلەی رێختەر چه‌ند ناوچه‌یه‌كی توركیا و سووریای هەژاند. بوومه‌له‌رزه‌كه‌ لە باشووری کوردستان و وڵاتانی سووریا، میسر، یونان، ئێران و چه‌ند وڵاتی دیكه‌ی ناوچه‌كه‌ هه‌ستی پێكرا. بە گوێرەی ئاماری دەزگای كاره‌سات و دۆخه‌ له‌ناكاوه‌كان له‌ توركیا (ئافاد) زیاتر لە 40 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە.