دوو لیوای رژێمی بەعس لەسەر جینۆسایدکردنی بارزانییەکان دادگایی دەکرێن

هەدەپە لە شاری ئامەد بۆ پشتگیریکردن لە زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، کەمپینی ' ماڵی من ماڵی تۆیە' راگەیاند و  داوای کرد، هاوکاریەکان چڕتر بکەنەوە. رێکخستنی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە شاری ئامەد، کەمپینێکی لە ژێر ناوی 'ماڵی من ماڵی تۆیە' راگەیاند. رێکخستنی هەدەپەی ئامەد لەمبارەیەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و وتی، " پێکەوە سەردەکەوین." لە راگەیەندراوەکەی رێکخستنی هەدەپەی ئامەددا هاتوور، " خەڵکی ئامەد دەرگاکانی بە رووی زیانلێکەوتوواندا کردووەتەوە و تۆڕی هاوکاریەکان فراوان دەکات." گوڵستان ئاتاسۆی هاوسەرۆکی رێکخستنی هەدەپەی ئامەدیش تویتێکی بڵاوکردەوە و نووسیویەتی، " لەدژی ئەو کەسانەی دەیانەوێت سوود لە ئازادی گەلەکەمان وەربگرن، پێکەوە خاوەنداکری لە کۆمەڵگاکەمان بکەین." لەلایەکی دیکەوە پارتی دیموکراتی دیموکراتی گەلان، لەبارەی دۆخی شاروچکەی بازارجخی مەرەشەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە. هەدەپە ئاماژەی بەوەکرد کە قایمقامی بازارجخ کە سەر بە ئاکەپەوە، دەستی بەسەر ئەو هاوکاریانەدا گرتووە کە پارتەکە کۆیکردووەتەوە و وتی،  بازارجخ ١٠ رۆژە لەدژی ئەم کارەساتە لەسەر پێی خۆی ماوەتەوە. دەسەڵات دەیەوێت، رێگری لە ناوەندی قەیرانەکانی هەدەپە بکات. هەروەها لە گوندی حەسەنکۆجای شارەکە دەست بەسەر هاوکاریەکانی هەدەپەداگیراوە.

وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند، یه‌كشه‌ممه‌ی داهاتوو جارێكی دیكه‌ شاندی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئه‌نجامدانی گفتوگۆ سه‌ردانی به‌غدا ده‌كات.  وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، ئەمڕۆ پێنج شەممە لە لەکۆنگرەیەکی رۆژنامه‌وانیدا له‌ باره‌ی سه‌ردانی شاندی هه‌رێم بۆ به‌غدا و گفتوگۆكان و سه‌ردانی مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئیمارات و فه‌ره‌نسا و راپۆرتی کۆمانیای دیلۆیت و چەند بابەتێکی تر قسەی کرد . له‌ باره‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی شاندی هه‌رێم بۆ به‌غدا، وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند: "له‌ میانی سه‌ردانه‌كه‌یاندا بۆ به‌غدا له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ته‌كانی دارایی، نه‌وت، پلاندانان و چه‌ند وزاره‌تێكی دیكه‌ كۆبوونه‌ته‌وه‌ و یه‌كشه‌ممه‌ی داهاتوو بۆ درێژپێدان به‌و گفتوگۆیانه‌ دووباره‌ شاندی هه‌رێم سه‌ردانی به‌غدا ده‌كاته‌وه". ئاماژەی بەوەدا : "یه‌كێك له‌ كۆبونه‌وه‌كانی شاندی هه‌رێم له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌روازه‌ سنورییه‌كان بووه‌. له‌ كۆبونه‌وه‌كه‌دا گفتوگۆ له‌سه‌ر چۆنیه‌تی هەمەئاهەنگی و به‌ڕێوه‌بردنی ده‌روازه‌ سنورییه‌كان كرا". لە کۆنگرەکە باسی ئەوەشی کرد، هه‌ر له‌و كۆبونه‌وه‌یه‌دا باس له‌ هه‌ندێك ده‌روازه‌ كرا، كه‌ له ‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ فه‌رمین، به‌ڵام له ‌لای حكومه‌تی عێراق نافه‌رمین، بۆیه‌ گفتوگۆكرا چۆن ئه‌و ده‌روازانه‌ بكرێنه‌ فه‌رمی و له‌وباره‌وه‌ هه‌نگاوی باش نراوه‌ و رێككه‌وتنی سه‌ره‌تایی كراوه‌. جووتیار عادل ئاماژه‌ی به‌ ئەوه‌شكرد، رێككه‌وتنی سه‌ره‌تایی له ‌باره‌ی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی 2023ـی عێراق له ‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و عێراق كراوه‌ و ئه‌ركه‌كانی هه‌ردوولا دیاریكراون، به‌ڵام هه‌ندێك ورده‌كاری ماون پێویسته‌ گفتوگۆیان له‌سه‌ر بكرێت، بۆ ئه‌وه‌ی مافه‌كانی هه‌رێمی كوردستان پشتگوێ نه‌خرێن. له‌باره‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئیمارات بۆ به‌شداریكردن له‌ لوتكه‌ی وڵاتانی جیهان، وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند: " له‌ كۆبونه‌وه‌كاندا داوا له‌ وڵاتانی كه‌نداو كراوه‌ وه ‌به‌رهێنان له‌ هه‌رێمی كوردستان ئه‌نجامبده‌ن و سه‌ردانه‌كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی گشتی به‌رهه‌مداربووه‌"..

رەزا مەنوچەهری قەلەندەرەكان دەتوانن ئەوەندە كاریگەری لەسەر نەیارەكانیان دابنێن، كە ركابەرەكانیشیان رقیان لێیان نەبێت و رێزیان بگرن. لەكۆڕو كۆمەڵدا بەrێزەوە لەكەسایەتیی نزیك ببنەوەو تەنانەت بەشداری لەپرسەو ماتەمەكەیدا بكەن. قەلەندەرەكان ئەم پەرۆشییە دروستدەكەن. جا ئەگەر قەلەندەرێك نەك تەنها بۆ رێگای عیرفان، بەڵكو خۆی بۆ ئازادی و دیموكراسی و دادمەندی تەرخانكردبێت، ئەوە كاریگەرییەكەی زۆر زیاتر دەبێت. بەختیار شێخ عوسمان قەلەندەرو كەسایەتییەكی كوردستانی و ئازادیخواز بوو، كە لەسەر رێگای پیرەمێردی منەوەر قەلەندەرخانەكەی پیرەمێردی لەساڵی ٢٠٠٥دا زیندووكردەوەو پیرەمێردئاسا هەموو هەفتەیەك كۆڕی گفتوگۆی بۆ بابەتە جۆراوجۆرەكان بۆ كەسانی شارەزاو دڵسۆزو بەهەڵوێست رێكدەخست. هەروەك پیرەمێرد پەرۆشی بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیاری تاك بەتاكی هەموو كوردی هەبوو. تامەزرۆی گەیشتنی كورد بەمافەڕەواكانی لەهەموو بەشەكانی كوردستاندا بوو. ئەوەش لەژیان و هەڵوێستەكانیدا رەنگیدابووەوە.   قەڵای داكۆكی بوو لەخەڵكانی بەشخوراوو چەوساوە ئەم كەسایەتییە بەهۆی دڵگەورەیی و ئینساندۆستیی و شەیدابوونی بۆ ئازادی ببووە چەتری كۆكەرەوەی مرۆڤە جیاوازەكان، كە هەریەكە دیدو پێگە و دۆخێكی  جیاوازیان هەبوو. داكۆكیی لەغەدرلێكراوان دەكردو هەمیشە بەڕوونی و راشكاوانە هەڵوێستەكانی دەردەبڕی و هەرگیز سازش و مساومەی لەسەر بیروباوەڕی خۆی نەدەكرد. شۆڕش ئەمین چالاكوانی مەدەنی و هاوڕێی نزیكی بەختیار شێخ عوسمان و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆڕی قەلەندەرخانەی كورد لەوبارەیەوە وتی، «كاك بەختیار هێندە بەپرەنسیب بوو، كەهەرگیز مساومەی لەسەر بیروباوەڕی خۆی نەدەكردو موجامەلەی كەسی نەدەكرد، بەڵكو بەردەوام تێدەكۆشا و قوربانیی دەدا لەپێناو ئەوەی باوەڕێی پێی بوو. دژی چەوسانەوە قەڵای بەرگری و داكۆكی بوو لەخەڵكانی بەشخوراوو چەوساوەو غەدرلێكراو، ئەگەر بیزانیایە كەسێك زوڵمی لێكراوە راستەوخۆ دەبووە پارێزەرەی كەسەكەو زۆر كاتیش كێشەكەی ئەدا بەكۆڵی خۆیداو خۆی دەبووە خاوەن كێشەكە، چونكە یەكێك لەتایبەتمەندییەكانی كاك بەختیار ئەوەبوو، ئەگەر لەشوێنێك تەنانەت لەبنی دنیا غەدرێك لەكەسێك بكرایە و بەبێ ئەوەی كەسەكە غەدرلێكراوەكە بناسێت پشتیوانیی لێدەكرد».   بەئومێدەوە دەیڕوانییە داهاتوویەكی باشتر بۆ هەموان شۆڕش ئەمین وتیشی:»بەردەوام دژایەتیی زوڵم و زۆرو ستەم و ستەمكاریی دەكرد، بەتەنها خۆی مەكۆیەك بوو، كە زۆر شتی لەخۆیدا كۆكردبووەو فریای هەمووشی دەكەوت، لەبەردەوامیی تەلەفونكردن بۆ هاوڕێكانی و دانەبڕان لێیان، بەرگریی لەخەڵكی زوڵملێكراوو دەستگیرۆیی خەڵكانی كەمدەرامەتی دەكرد، داكۆكی لەخەڵكانی چالاك و رۆژنامەنووس دەكرد. پیاوێك لەهەڵوێست و ئازا بوو لەبەگژداچوونەوەی گەندەڵی و نادادی. لەبەرامبەر ئەوەشدا مرۆڤیكی بەخشندە و ژیاندۆست، كە بەئومێدەوە دەیڕوانییە داهاتوویەكی باشتر بۆ هەموان».   هەرگیز باسی باشییەكان و خەمەكانی خۆی نەدەكرد شۆڕش ئەمین باس لەتایبەتمەندییەكی تری بەختیار شێخ عوسمان دەكات و دەڵێت، «هەرگیز گوێم لێ نەبوو باسی یەكێك لەباشیەكانی خۆی، لەخەم و دەرد و كێشەی خۆی بكات، هەر دەم كە قسەی دەكرد وات هەستدەكرد هیچ كێشەی نییە، نەك هەر ئەوە بەڵكو، هێندە دڵسۆزو خەمخۆر بوو، كە هەستت دەكرد ئاوێتەی رۆحت دەبێت، بۆیە دەتوانین پێناسەی پراكیتكی هاوڕێیانە لەكاك بەختیارەوە دابڕێژینەوە».   تەنها گەندەڵ و خەڵكانی دژ بەئازادیی زوویر دەكرد شۆڕش ئەمین لەبەردەوامیی باسەكەیدا ئەوەشی وت، «لەڕووی مەعنەوی و ورەوە قەڵایەكی گەورە بوو بۆ هاوڕێكانی. بۆ نموونە كاتێك یەكێك لەهاوڕێكانی نەخۆش دەبوو، هەموو هاوڕێیانی ئاگادار دەكردەوە، كە ئەحواڵی بپرسن و سەردانی بكەن، ببووە ناوەندێك بۆ هەموو هاوڕێكانی، كە هەرگیز نەیدەهێشت لەیەكتر داببڕێن، ئەوەندە وزەو تواناو ورەی تیادا بوو، كەهەر حەوت رۆژی هەفتە هاوڕێكانی كۆدەكردەوە، یان سەردانی هاوڕێكانی دەكرد. ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕایەوە، كەمرۆڤێكی بەخشندە بوو، چونكە لەلای ئەو بەخشندەبوون پێویستی بە سامانێكی زۆر نەبوو، بەڵكو پێویست بەدڵێكی گەورە بوو، كەئەو دڵە گەورەیەش لەلای ئەو بوو و تەنها بەهەڵوێست و دڵە گەورەكەی هاوڕێكانی كۆدەكردەوە و كاتێكیش هەر كەسێك لەوتەیەكی زوویر بوایە ئەستەم بوو بێهێشتایە رۆژێك، یان شەوێك بەسەر زوویربوونەكەیدا تێپەڕێت و خێرا ئەو كەسەی بەسەر دەكردەوەو نیگەرانیەكەی دەڕەواندەوە، تەنها گەندەڵ و خەڵكانی دژ بەئازادیی زویر دەكردو ئاشتی نەدەكردنەوە».   توندوتیژیی رەتدەكردەوە بەوتەی شۆڕش ئەمین، «یەكێك لەپێشڕەوانی پێشەوەی سەنگەری داكۆكی لەئازادی و دیموكراسی و دادپەروەری لەكوردستاندا لەدەستچووە. چونكە  توندوتیژی و چەك و تەقەمەنی رەتدەكردەوە، پێداگریی لەسەر خەباتی مەدەنی و دیموكراسیانە دەكردەوە. ژینگەپارێزێكی گەورە بوو و رقی لەهەموو راوكەرێك بوو. تەنانەت هاوڕێكانی لەسەر هۆڕین لێدان بۆ خواحافیزی سزادەدا بە كڕینی پێداویستییەك بۆ قەلەندەرخانە، یان دابینكردنی هاوكاری بۆ كەسێكی كەمدەرامەت و دەیوت، هۆڕین بۆ ئاگاداركردنەوەیە نەك بۆ خواحافیزی». ئارام جەمال چالاكوانی مەدەنی  و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی قەلەندەرخانە لەبارەی چۆنیەتیی دەستپێكردنی چالاكییە مەدەنییەكانی بەختیار شێخ عوسمان دەڵێت: بەختیار ئایكۆنێكی مەدەنی كاراو چالاك بوو.   كاك بەختیارو بزووتنەوەی هەتاكەی پانزە ساڵ پێش ئێستاو لەڕۆژگارێكی پڕ لە قەیران و پەنگخواردنەوەدا، من و كاك بەختیار لەناو بزووتنەوەی «هەتاكەی»دا بەیەكتر گەیشتین و یەكترمان ناسی، ئەو بزووتنەوەیەی كە بەدەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستانی دەوت هەتاكەی ناعەدالەتی و گەندەڵی و پاوانكردنی دەسەڵات. ئەم بزووتنەوەیە تێكەڵەیەك بوو لەچەند كەسایەتییەك و ئەندامانی دەستەی گشتی فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی. بەوپێیەی كاك بەختیارمان نەدەناسی و پێشینەیەكی كاركردنمان لەگەڵیدا نەبوو هاوكات باكگراوەندی سیاسی و حزبیشی یەكێتی بوو، سەرەتا جۆرێك لەسڵەمینەوەمان لێی هەبوو، بەڵام لەكورتترین ماوەدا بەهۆی دڵسۆزی و راستگۆیی و بڕوابوونی زۆری كاك بەختیار بە خەباتی مەدەنی لە دژی ستەمكاری ئەو بەدگومانییەمان گۆڕا بۆ خۆشەویستی و متمانەیەكی بێ ئەندازە بە كەسایەتی كاك بەختیارو بزووتنەوەی هەتاكەی بووە هەوێنی خەباتی مەدەنی نەپساوەی هاوبەشمان لە چالاكییەكانی قەلەندەرخانە و خۆپیشاندانەكانی ١٧ی شوبات و پشتگریكردن لەخۆپیشاندەرانی ساحەكانی تەحریر لەبەغداو خۆپیشاندانەكانی دژ بەداگیركردنی عەفرین و پشتگیریكردن لەگیراوانی بادینان و.. ..هتد. نازناوی «بەختیاری قەلەندەرخانە»یە لەناو ئەو هەزاران رێكخراوە ناحكومی و سەندیكاو كۆمەڵەو یەكێتیانەی لەدوای راپەڕینەوە پێكهێنراون و نۆژەنكراونەتەوە، گەواهی ئەوە دەدەم كە «كۆڕی قەلەندەرخانەی كورد» خۆماڵیترین و گەشەسەندووترین مۆدێلی رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنییە، بەبەڵگەی ئەوەی كەقەلەندەرخانە، جیاواز لەهەموو رێكخراوە تۆماركراوەكانی دیكە، سەكۆیەكی خۆڕسكی سەربەخۆی تۆمارنەكراوە و لەنێو هەناوی كۆمەڵگەوە هاتۆتەدەرو تەونێكە لە رایەڵەو پەیوەندی نێوان كەسانی ئازادیخوازو خاوەن روئیای كۆمەڵگەیی.. ئەم ساباتە نە فەندی لەڕێكخراوە بیانی و نێودەوڵەتییەكان وەرگرتووەو نە منەتی هاوكاری ماددیی هیچ حزبێكی سیاسی هەڵگرتووە، بەڵكو لەبنەڕەتدا پشتی بەكۆمەكی دارایی ئەندامەكانی بەستووەو لەسەر پێی خۆی وەستاوە.. لەمێژووی دروستبوونیەوە قەلەندەرخانە هەڵگری وزەیەكی گەورەی پۆزەتیڤە بۆ جوانكردنی ژیان و ژینگەدۆستی و مرۆڤسالاری و فراوانكردنی پانتایی مەدەنی، هاوكات خاوەنی گوتارێكی رەخنەگرانەیە بۆ بەگژداچوونەوەی عەقڵی خێڵەكی و كۆنەپەرستی و حزبسالاری و لەمرۆڤخستن و داگیركاری، هەموو ئەمانەشی لەجووڵە و چالاكییەكانیدا بەرجەستەكردووە، بەڵام ئەوەی كەدەبێت هەرگیز بیرمان نەچێت ئەوەیە: «لەپشت هەموو ئەم هەوڵ و كۆشش و بەرەنگارییە هەڵكێشراوانە لەدیدو جیهانبینی مرۆڤدۆستانە و بارگاوی بەبەها گەردوونییەكان، مرۆڤێكی پڕ لەئیرادەو خاوەن خەونی گەورە دەبینین، كەپێی دەڵێن «بەختیاری قەلەندەرخانە».   پشتیوانی خەباتی بەشەكانی تری كوردستان بوو یەكێك لەقۆناغە گرنگەكانی كاری قەلەندەرخانە هاوكات لەگەڵ پشتیوانی لەهەموو جوڵە و چالاكییەكی ئازادیخوازانەو مەدەنیانە، پشتیوانیی بەردەوامی بوو لەشۆڕشی رۆژئاوا و كۆبانێ، شەنگال، باكوری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان. ئەوەش قەلەندەرخانەی كردبووە سەكۆی دەنگی ئازادیخوازان و هاواری نەتەوەكەمان. بەختیار شێخ عوسمان وەك خۆی و هەم  بە ناوی قەلەندەرخانەوە بەشداریی لەهەموو چالاكی و گردبوونەوە و رێپێوان و خۆپیشاندانێكدا دەكرێت، كە بۆ پشتگیری لەخەباتی ئازادیخوازانەی كورد لەهەموو بەشەكانی كوردستاندا دەكرا.   هاوكارییەكانی سەردەمی كۆرۆنا هاوكات لەگەڵ دروستبوونی قەیرانی دارایی و بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا لەكۆڕی قەلەندەرخانەدا لیژنەیەكی تایبەتی دڵسۆزی بۆ سەرپەرشتیكردنی هاوكاریی  كەسانی نیازمەند دروستكردبوو، كە لەو ماوەیەدا خۆنەویستانەو بەگرتنەبەری رێوشوێنی خۆپارێزیی دژ بەكۆرۆنا و مۆڵەتی سەردەمی كەرەنتینە هاوكارییان گەیاندە ژمارەیەكی بەرچاو لە هاووڵاتیانی نیازمەند.   قەلەندەرخانە بووە دەنگی دەستگیركراوانی بادینان  لەكاتی دەستگیركردنی ناڕەوایانەی رۆژنامەنووسان، چالاكوانان و جیابیرانی بادیناندا، وێڕای ئەوەی قەلەندەرخانە ببوو بەدەنگ و هاواری ئازادیخوازانی بادینان، دەستیشیكرد بەهاوكاریكردنی رۆڵەكانی بادینان و بەشێك لەبنەماڵەكانیان و چەندین وەجبەی شیاوی هاوكاری لەقەلەندرخانەوە گەیشتە بادینان و بەوەش یەكێك لەگەورەترین پلانەكانی ناحەزانی ئازادی شكستیهێنا، چونكە دەیانخواست كەس دەستی بەبادینان نەگات و كەس نەبێتە هاواری بادینان و بادینان لەبێكەسی و بێ پشتیوانیدا بەتەواوی سەركوت بكەن، بەڵام كاك بەختیارو قەلەندەرخانە لەشكاندنی ئەم بەستەڵەكە دەستكردی دەسەڵاتەدا رۆڵێكی بێوێنەیان گێڕا.   هەتا ژیا بەخشندە بوو هۆمەر محەمەد تووێژەری بواری ئەنفال و یەكێكی تر لەهاوڕێیانی نزیكی بەختیار شێخ عوسمان لەبارەی كەسایەتییەوە، وتی: «ژیا دەیبەخشی و جوانی كۆدەكردەوە، هەتا ژیا بەخشندەبوو». هۆمەر محەمەد لەبارەی شكڵگرتنی كەسایەتیی بەختیار شێخ عوسمان و هۆكاری بەخشندەبوونەكەی دەڵێت، ساڵی ١٩٦٣و كاتێك بەختیار تەمەنی چوار ساڵ دەبێت باوكی لەحامیەكەی سلێمانی بۆ ماوەی سێ مانگ زیندانیكرا. كاتێكیش بەختیار تەمەنی بوو بە ٢٦ ساڵ، سەرداری برای لەگەڵ دوو هاوڕێیدا بەناوەكانی ئارام و هیوا لەلایەن ئەمنی سلێمانییەوە بەهۆی چالاكییەكانیان لە رێكخستنەكانی كۆمەڵەی رەنجدەراندا دەستگیردەكرێن. هاوكات نەزیرە خانی دایكی سەردارو دایك و بنەماڵەی ئارام و هیواش دەستگیردەكرێن و دوای سێ مانگ دووردەخرێنەوە بۆ زیندانی سەماوە، بەڵام پێش ئەوەی دووربخرێنەوە لە ١٧ی ١٢ی ١٩٨٥دا سەردارو ئارام و هیوای هاوڕێی لەبەردەم ئامادەیی رۆشنبیری كوڕاندا گولـلەبارانكران. بەختیار لەگەڵ سۆرانی شیخ محەمەد غەریبی هاوڕێیدا بەرنامەیەكی وردیان بەنهێنی داڕشت و زۆر ئازایانە نەزیرەخان و خانەوادەی شەهید خەباتی شێخ محەمەد غەریبیان لەسەماوەوە گەیاندەوە سلێمانی. هەر ئەوڕۆژە بۆ ئێوارەكەی بەختیار دایكی گەیاندەوە گوندی ئاوایی لەقەرەداغ و لەوێ هەواڵی گولـلەبارانكردنی (سەرداری كوڕی و هاوڕێكانی بیست)، بەختیار لەوبارەیەوە پێی وتم: دایكم دەگریاو لەخۆی دەدا ئێمەش تەكسیەكمان گرتبوو سایەقەكەی عەرەب بوو و وتی: ئەوەچییە بۆ وادەكات، منیش بۆئەوەی ئاشكرانەبین وتم هیچ نییە ئەوە دەمێكە تێكچووەو شێت بووە. بەعسییەكان هەربەوەندەشەوە نەوەستابوون، كە سەردار گولـلەباران بكەن و دایكیان نەفی بكەن بۆ زیندانێكی سەماوە، بەڵكو ماڵەكەیان تاڵان كردبوون و خانووەكەشیان لەسەركارێز تەخت كردبوون.   برینێكی تر ئێوارەی ٢٣ی ئازاری ١٩٩١ هەروا ١٥-١٧ رۆژێك دوای راپەڕین، رێبوار عوسمان، برای بەختیار، كە ئەندازیارێكی هوشیارو زیرەك بوو، بەڵگەنامەیەكی دائیرەی ئەمنی سلێمانی دەكەوێتە دەست كەسیخوڕێك بەناوی ( مەریوان ح. س) وردو درشتی زانیارییەكانی كوشتنی (عەباس)ی داوەتە ئەمنی سلێمانی، عەباس مامۆستایەك بوو لەسانەوی رۆشنبیر سەر بەدەزگای ئەمن بووە.  جاسوسەكە (سەردار عوسمان، ئارام محەمەد كەریم و هیوا فایەقی) بەگرتن دابوو، كە لەكەرتێكی رێكخستنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی سەر بەڕێكخراوی سلێمانی رێكخرابوون و بۆخۆشم هەر لەو كەرتەدا بووم، هەربۆیە دوای شەهیدبوونیان كەرتەكەمان ناونرا كەرتی رێكخستنی شەهید ئارام. مەریوان كە زانیبووی فایلی جاسوسییەكەی كەوتووەتە دەست خەڵكی راپەڕیو، لەهەوڵی ئەوەدابوو بەپەلە خۆی رزگاربكات و بچێتە دەرەوەی وڵات، رێبواری برای بەختیاریش سۆراغی مەریوانی كردبوو و چووبووە سەرماڵی مەریوان، بەڵام مەریوان خۆی تەسلیمی رێبوار نەكردبوو، بەپێچەوانەوە تەقەی لەڕێبوار كردبوو و شەهیدی كردبوو، دیسانەوە برینی (سەردار)و شەهیدەكانی بەردەم ئامادەیی رۆشنبیری نوێكردەوەو ماڵی شێخ عوسمان تازییەباربوونەوە. مەریوان دوای ماوەیەكی كورت دەستگیركرا و سزادرا.   بەردەوام پشتگیریی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوانی دەكرد من لەساڵی ١٩٩١ دەستبەرداری كاری سیاسی و حزبی بووم و نامەی دەستلەكاركێشانەوەم دایە یەكێتی، بۆیە نازانم بەختیار هەتاكەی لەحزبایەتی بەردەوام بوو، بەڵام لەساڵی ٢٠٠٧ەوە دەیان هەڵوێستی ئازایانەم لە بەختیاری هاوڕێمەوە دیوە، بەتایبەتی لەسەر پشتگیریكردنی كەسوكاری شەهیدان بۆ ئەوەی كەلوپەل و پێداویستیەكانیان بەقست بەرن تووشی كێشە دەبوو، زۆرجار پێم دەگوت باشە تۆ ماندوو نەبووی لەم هەموو كێشەیە ؟ دەیگوت نا تائەو خەڵكە ناچارنەبێت بەقست كەلوپەل نابات و خۆی قەرزداری كۆمپانیا ناكات، زۆر لەو كەسانە نەیاندەتوانی لەكاتی خۆیدا قەرزەكانیان بدەنەوە. كێشەكانیان دەهاتەوە سەر بەختیاری جوانەمەرگ، هەشیان بوو ساختەكاری دەكرد، بیرمە كەسێك پارەیەكی زۆری كۆمپانیاكانی بردبوو، تەنانەت فێڵی لەبراكانی كردبوو، كەچی زۆر بەنەرمی لەگەڵیدا دەجوڵایەوەو هەرهەوڵی چارەسەری بۆ دەدا. كەم رۆژ هەبوو بەختیار كێشەی زیاد لەكەسوكارێكی شەهیدان و ئەنفالكراوانی نەگرتبێتە كۆڵ بەتایبەتیش كاتێك خزمەتگوزارییەكانی خانووبەرەو پێشینەی هاوسەرگیری و خەرجكردنی دەرمان وەستاو دەرماڵەی خوێندكارانی كوڕو كچی شەهیدان كەمكرایەوە، ئیتر بەردەوام تەلەفۆنی دەكرد بۆ ئەو هاوڕێ و دۆستانەی دەوڵەمەندبوون و بەخشندەبوون، ئیتر یەكێك پارەی دەرمانی نەبوو، یەكێك نەشتەرگەری دەكردو یەكێك كرێی خانوی بۆنەدەدراو هتد .. ئەمە جگەلەوەی دەیان كێشەی كارگێڕی كە لەتواناو دەسەڵاتی ئەمدا نەبوون، كە بەڕێوەبەری گشتی بوو و بەتەكلیفیش چارە نەدەكران.   كەسوكاری شەهید نابێت دەستی كەس ماچ بكەن جارێكیان لەژوورەكەی دانیشتبووم، پیاوێك هات خاوەن پێداویستی تایبەت بوو، لەبەرئەوەی بەختیار قبوڵی نەدەكرد پرسگەو دەرگاوانی هەبێت، هەمیشە دەرگاكەی كراوە بوو، ئەو پیاوە لەودیو دەرگاكە دەنگی دەهات و جنێوی دەدا، هەرهاتە ژوورەوە بەختیار فریانەكەوت بڵێ فەرموو ئەو كیسەیەك دەرمان و دەرزی بەدەستەوە بوو، بەجنێوێكی قورسەوە زەرفە دەرمانەكەی گرتە بەختیار، كابرا هێشتا جنێوەكانی بەردەوام بوون ئەو لەسەر كورسیەكەی هەستاو دەستیكرد بەكۆكردنەوەی دەرزی و دەرمانەكانی و كابراش هەر جنێوی دەدا، ئینجا وتی : تۆڕاوەستێ بزانم بۆ واتوڕەی، كابرا هەرجنێوی ناشرینی دەدا، بەختیار وتی، دەتەوێ گوێت لێبگرم؟ ئەگەر بۆجنێودان هاتووی گوێ لەجنێو ناگرم؟ ئەگەر ئیشت هەیە فەرموو چونكە خەڵكی تریش وەك تۆ وەستاون و ئیشیان هەیە. ئەمەش چیرۆكێكی درێژە، بەڵام كابرا ئەوەندە هێمن بووەوە ژێوان بووەوەو پەلاماری دەستیدا ماچی بكات، بەختیار وتی نانا واز لەو ئەخلاقە بێنە دەستی كەس ماچ مەكە ... كەسوكاری شەهید نابێت دەستی كەس ماچ بكەن ... ئەمەو دەیان نموونەی ئاوای بەختیارم لایە.   نەیدەهێشت ئەوانەی هاوكارییان دەكات بەخۆیاندا بشكێنەوە لەهەمووی جوانتر كاتی موچەوەرگرتن و كڕینی دیاری و بەخشینی هاوكارییەكانی بوو، ئەمە بۆ فلان نەخۆش و ئەوە بۆ فڵان كارگوزارو ئەوە بۆ فیسار دایكی شەهید .. هەموو جارێك كاك سەلامی بانگ دەكرد، كاك سەلام پیاوێكی زەحمەتكێشەو دەستگێڕە لەدەرەوە قوماشی جلی كوردی دەفرۆشێ‌، جاری وابوو هەتا سەری مانگ چوار قاتی بۆ دۆست و ناسیاوەكانی دەكڕی و هەندێكجار بۆشی بەدورین دەدان.. لەهەمووی جوانتر ئەو نەیدەهێشت ئەوانەی هاوكارییان دەكات بەخۆیاندا بشكێنەوە.    دەروێشی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و دادپەروەری و جوانی بوو ئەوە ئازایەتیەكەی شتێك نییە لەكەس شاراوەبێت ئەو كەساڵی ٢٠١٦ تووشی نەخۆشییە پسەكە بوو، هەموومان ترساین بەڵام ئەو بۆی نەلەرزی هەرچەندە زۆر زۆر خۆپارێزی دەكرد بەڵام هەرگیز لێی نەدەترسا، كاتێك دەمانگوت كاكە گیان وەختی فەحسێكت هاتووە، دەیگوت تۆ واز لەوەبێنە ئەم هەفتەیە كێ لەقەلەندەرخانە سیمینارمان بۆبكات ؟ نەیدەهێشت باسكردنی نەخۆشی ئەو ببێتە باسی سەرەكی، بەڵام كە زانیی ئیتر مەرگ نزیكبووەتەوە، كەوتە شەڕێكی دەستەویەخە هەتا ئەوكاتەش كە لەشی دەلەرزی، تارمایی مەرگ نەیترساندو دەستی نەلەرزی، لەوكاتەشدا هێشتا بەردەوام لەگروپی كۆڕی قەلەندەرخانە سەرپەرشتیی داهات و خەرجیی دەكرد، لەوكاتەدا كە لەشی دەلەرزی ئەو نەفسی هەر پڕبوو لەتەماحی كۆكردنەوەی جوانی، پێم شك نایات قەت رۆژێك زەلیلی نەفسی بووبێ، بەڵام ئەو دەروێشی ئاشتیی كۆمەڵایەتی و دادپەروەری و جوانی بوو.. لەهەر كوێیەك ناشرینی هەبوایە بەگژیدا دەهاتەوە.   ماڵی ئازادی بەختیار وێڕای ئەوەی ببووە كوڕە تاقانەكەی ماڵ، بەڵام هەرگیز نەسرەوت و هەموو تەمەنە ٦٤ ساڵیەكەی بۆ ئازادی و ئاشتی و دادپەروەری تەرخانكرد. ئەو رێگاو هەڵوێستانە باجیان قورس بوو و بەختیار باجەكەی دەدا. كاتێك لەساڵی ٢٠١٢دا لەسلێمانی تەقە لەماڵەكەی كراو لەشیوی قازی لەقەراخ ماڵەكەی سوتێنرا، نەك پاشگەزنەبووەوە لەهەڵوێستەكانی، بەڵكو ماڵە سوتاوەكەی شیوی قازیی ناونا ماڵی ئازادی و كردیە شوێنی كۆكردنەوەی ئازادیخوازان و وێنەی شەهیدانی قەڵەم سەردەشت عوسمان، سۆرانی مامە حەمە، كاوە گەرمیانی و ویدات حسێنی تیاداهەڵواسی و لەسەری نووسی «تا ستەم بمێنێت ئەم ماڵە چاك ناكرێتەوە»، بۆیە لەخۆڕا نەبوو خۆی و قەلەندەرخانەكەی و ماڵی ئازادیی بۆ ئازادیخوازان تەرخان كردبوو، چونكە ئەو قەلەندەری ئازادی بوو.    لەمردن ناترسم قەلەندەرەكان هەرگیز ناترسن، نە لەنەیارەكانیان و نە لەمەرگ. بەختیار شێخ عوسمان لەم چەند مانگەی كۆتایی تەمەنیداو پێش ئەوەی شەممە ١١ی ٢ی ٢٠٢٣ دوا ماڵئاوایمان لێبكات، گوێی لەوەسیەتەكەی پیرەمێرد دەگرت و ئێمەش بەدەم رێزەوە گوێمان لێدەگرت، كە لەسەرەتایدا دەیوت، ئەمجارە دەمرم، لەمردن ناترسم، ژیانێكی باش و عومرێكی درێژم رابوورد... هتد. هەروەها ئەم بەیتەی پیرەمێردی لەگەڵ وێنەیەكی پیرەمێرددا لەچوارچێوەیەكی جواندا لەناو كتێبخانەكەی قەلەندەرخانەدا دانابوو. رەنجەڕۆیی من ببینن، خانوم لە رەهەنی پارەی كاغەزو حروفاتی مەتبەعەدایە، بەرگیشم كۆنەپۆشیی خێرەومەندانە، لەناو جەرگیشم بنێرن بووە بەخومخانە

هاوڵاتی شاندی عێراق و ئەمریکا لە واشنتۆن کۆبوونەوە و کۆبوونەوەکە بە سەرکردایەتی وەزیری دەرەوەی هەردوو وڵات بەڕێوەچووە، لە کۆبوونەوەکەدا سێ پرسی سەرەکی تاوتوێکراون کە بریتریبوون لە نرخی دینار بەرامبەر دۆلار و سیستەمی دارایی، وزە، ژینگە. لیژنەی باڵای هەماهەنگی ئەمریکا و عێراق ئەمڕۆ پێنجشەممە،  دوای کۆبوونەوەی شاندی عێراق و ئەمریکا کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا کە لە واشنتۆن ئەنجامدرا راگەیەندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە،هەردوو شاندەکە قوڵکردنەوەی پەیوەندی ستراتیژی نێوان بەغدا و واشنتۆن لە تەواوی پرسەکانی نێوان هەردوو لایەندا دوپاتکردەوە. بە گوێرەی ڕاگەیەندراوە هاوبەشەکەی نێوان ئەمریکا و عێراق ، هەردوولا باسیان لە ئاستەنگەکانی بەردەم ئابوری عێراق کردووە، لەوانەش نرخی ئاڵوگۆڕی دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر بە دینار و ئەمریکا پێشوازی لە هەوڵەکانی حکومەتی عێراق کردووە بۆ دەرکردنی چاکسازی ئابووری لە بواری سیاسەتی دراو و مۆدێرنکردنی کەرتی بانکی و دارایی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و رێگریکردن لە دەستکاریکردنی سیستەمی دارایی. هەروەها ئەمریکا چاکسازییەکانی حکومەتی عێراقی بۆ پرەودان  بە  ئابووری عێراق لە بەهێزکردنی بازاڕە دارایی و ئاڵوگۆڕەکان بە گرنگ ناوبردووە و شاندی ئەمریکی پشتیوانی خۆی بۆ هەوڵە بەردەوامەکانی عێراق بۆ بنیاتنانی توانای تەکنیکی و جێبەجێکردنی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان بۆ پاراستنی سیستەمی بانکی لە تاوانە داراییەکان و سپیکردنەوەی پارە و پارەدارکردنی تیرۆریستی نوێکردەوە. پرسی وزە یەکێک بوو لەو پرسانەی، هاوشانی دارایی بابەرتی سەرەکی بوو لە دانیشتنەکەندا و هەردوولا بڕیاریاندا هەوڵەکان زیاتر بکەن بۆ مۆدێرنکردنی ژێرخانی وزە و پەیوەندی ناوچەیی بە تۆڕی کارەبای عێراق و گەڕان بەدوای دەرفەتەکانی وزەی نوێبووەوە. هاوکات، شاندی ئەمریکا ستایشی پابەندبوونی عێراقی کرد بە پڕۆژەکانی پەیوەندیی کارەبایی ناوچەیی لەگەڵ ئوردن و سعودیە و دەسەڵاتی پەیوەندییەکانی GCC. سەبارەت بە  گۆڕانی کەشوهەوا و چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی ، شاندی عێراق ڕایانگەیاندووە کە عێراق بەم نزیکانە ستراتیژییەکی گشتگیری حکومەت بۆ رووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا بڵاودەکاتەوە. لە راگەیەندراوە هاوەبەشەکەدا باس لە هاوکارییەکانی ئەمریکا دەکات بۆ عێراق و تیایدا هاتووە  واشنتۆن لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا زیاتر لە یەک ملیار و ٢٠٠ ملیۆن دۆلاری وەک هاوکاری پەرەپێدان پێشکەش بە عێراق کردووە و ئەمریکا نیازی خۆی دەربڕی بۆ بەردەوامبوون لە هاوکارییە تەکنیکییەکانی بۆ باشترکردنی شێوازەکانی بەڕێوەبردنی ئاویش لە عێراقدا. راگەیەندراوە هاوبەشەکە ئەوەشی تێدا باسکراوە، ئەمریکا پێشوازی لە پێشهاتە ئەرێنییەکانی پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر و دانوستانە بەردەوامەکانی سەبارەت بە پرسی بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و یاسای هایدرۆکاربۆنەکان کردووە. ئەم ڕاگەیەندراوە دوای سەردانەکەی شاندێکی عێراقی بۆ ئەمریکا بە سەرکردایەتیی فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق کە هاوکات جێگری سەرۆکوەزیرانیشەدێت. شاندەکەی عێراق بۆ ئەمریکا لە نوێنەرایەتیی بانکی ناوەندی، وەزارەتی دەرەوە، وەزارەتی نەوت، وەزارەتی پلاندانان، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی کارەبا و ئۆفیسی سەرۆکوەزیران و نوێنەرایەتیی گۆڕانی کەشوهەواو هەروەها نوێنەرایەتیی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهاتبوون. هاوکات شاندە عێراقییەکە لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا؛ جەیک سوڵیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی؛ جۆن کێری، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ گۆڕانی کەشوهەوا؛ ئادیمۆ، جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا؛ هۆشستین، نێردەی تایبەتی سەرۆکایەتیی ئەمریکا بۆ هاوئاهەنگیی وزەی جیهانی و ژێرخان لەگەڵ برێت مەکگۆرک، هاوئاهەنگکاری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چەند بەرپرسێکی باڵا لە وەزارەتی دەرەوە و گەنجینە و وزە و ژووری بازرگانی پێکهاتبوون.

هاوڵاتی بەشێک لەو باڵەخانانەی کە لە شاری نورحەقی دیلۆکی باکوری کوردستان لە بومەلەرزەکەدا رووخاون، لەلایەن بەرپرسێکی ئاکەپەوە دروست کراون. کەناڵی خەڵک (هالک تی ڤی)، راپۆرتێکی لەبارەی ئەو باڵەخانانە بڵاوکردەوە کە لە شاری نورحەقی سەر بە پارێزگای دیلۆکی باکوری کوردستان، بەهۆی بومەلەرزەکەی ٦ی شوباتدا رووخاون. بەگوێرەی راپۆرتەکە، بەشێک لەو باڵەخانانەی کە لە بومەلەرزەکەدا رووخاون لەلایەن یونس کایا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاکە کە سەر بە پارتی داد و گەشەپێکدانە (ئاکەپە) دروست کراون. لە راپۆرتەکەدا، لێدوانی هاوڵاتیەک بەناوی ئونال یڵدرم وەرگیراوە کە کوڕەکە، براکەی و ژمارەیەک خزم و کەسوکاری لە بومەلەرزەکەدا گیانیان لەدەستداوە. ئونال یڵدرم دەڵێت، " ئەو باڵەخانەیەی کە کوڕەکەم و خزمەکانمی تێدا بوو، پرۆژەی یونس کایا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دیۆلۆکە کە لە هەمانکاتدا، بەرپرسێکی پارتی داد و گەشەپێدانە. ئونال یڵدرم دەڵێت، " کوڕەکەم لە بانکی شارەکە کاری دەکرد. یونس کایا بە کوڕەکەمی وتبوو، ' شوقەی باشمان هەیە پێتی دەفرۆشم'. هات بە منی وت. ئاگادارم کردەوە کە پرۆژەکانی یونس کایا کوالیتیان باش نییە. لە ساڵی ٢٠٢٠دا شۆقەیەکی لێکڕی. دواتر ئاشکرا بوو، لە بناغەی باڵەخانەکاندا ئاو هەیە. پێم راگەیاندن کە سکاڵا تۆمار بکەن. وەک روباری ئاو لەژێر باڵەخانەکاندا هەڵدەقۆلا. بەڵام بە گوێیان نەکردم. باڵەخانەکەیان رووخا و کوڕەکەم، براکەم و زۆر لە کەسوکارم گیانیان لەدەستدا." لە راپۆرتەکەی کەناڵی خەڵک (هالک تی ڤی)دا هاتووە کە بە تەلەفون پەیوەندیان بە حەنەفی باشیبویوک سەرۆک شارەوانی شاری نورحەقەوە کراوە، بەڵام کە زانیویەتی بۆ کاری رۆژنامەنووسیە و راپۆرتەکە لەبارەی یونس کایا بەرپرسەکەی ئاکەپەوەیە، تەلەفونەکەی داخستووە و ئامادە نەبووە هیچ لێدوانێک بدات. لەلایەکی دیکەوە بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا، تاوەکو ئێستا ١٢٤ وەبەرهێنەر دەستگیرکراون کە پرۆژە نیشتەجێبوونەکانیان لە بومەلەرزەکەدا رووخاون و خەڵکێکی زۆر تاوەکو ئێستاش لەژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندایە. ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، دەسەڵاتی ئاکەپە بەوە تۆمەتبار دەکات کە بۆ کۆکردنەوەی دەنگ، لە ساڵی ٢٠١٧دا، یاسای لێبۆردنی وەبەرهێنانی دەرکردووە و رێگەی بە وەبەرهێنەرەکان داوە کە باڵەخانە و پرۆژەی نیشتەجێبوونی ناکوالیتی دروست بکەن، بۆ ئەوەی لەسەر دەسەلات بمێنێتەوە. بەرپرسانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان لەم رۆژانەی دواییدا زۆر جار باسی ئەم پرسەیان کردووە. یەکێک لەو کەسانەی کە بە وردی تیشکی خستەسەر دەستگیرکردنی وەبەرهێنەران و پرسی وەبەرهێنان لە تورکیا، سەلاحەدین دمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە بوو. دەمیرتاش لە تویتێکدا رایگەیاندبوو، دەسەڵات بە دەستگیرکردنی وەبەرهێنەرەکان، تاوانەکانی خۆی پەردەپۆش بکات، لە کاتێکدا کە بەرپرسیاری سەرەکی بەرپرسانی باڵای دەسەڵاتن.

هاوڵاتی بومەلەرزەكەی رۆژی دووشەممە ٦ی شوبات، زیانێكی زۆری گیانی و ماددی لەسوریاو رۆژئاوای كوردستانیشی لێكەوتەوە. بومەلەرزەكە زیاتر پارێزگاكانی حەلەب، ئیدلب، حەما، لازقیە و كانتۆنی عەفرین و بەتایبەتی ناوچەی جندرێسی عەفرینی گرتەوە. لە رۆژئاوای كوردستان و سوریاش بەگوێرەی نوێترین ئامارەكان  زیاتر لە پێنج هەزارو 800 كەس گیانیان لەدەستداوەو شەش هەزار كەسیش بریندار بوون. بەڵام رێك برێنن بەڕێوەبەری نووسینگەی باری لەناكاوی تەندروستیی جیهانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە سەردانی پارێزگای حەلەبی سوریای كردبوو رایگەیاند: تاوەكو ئێستا لانیكەم هەشت هەزارو ٥٠٠ كەس بەهۆی بوومەلەرزەكەوە لە رۆژئاوای كوردستان و سووریا گیانیان لەدەستداوە. بەتەنیا لەعەفرینی رۆژئاوای كوردستان هەزارو ١٢ كەس گیانیان لەدەستداوە كەزۆربەیان لەناوچەی جندرێسە كە بەگوێرەی ئاژانسە هەواڵییەكان ٩٠٪ی ناوچەكە وێران بووە. بەگوێرەی قسەكانی رێك برێنن، بەگشتی نزیكەی چوار هەزار كەس لەناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی حكومەتی سووریا و چوار هەزارو ٥٠٠ كەسی دیكە لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی ژێر دەستی ئۆپۆزیسیۆن و گرووپە چەكدارەكان گیانیان لەدەستداوە. نەتەوەیەكگرتووەكان رایگەیاند، بوومەلەرزەكە بووەتە دەربەدەربوونی نزیكەی پێنج ملیۆن و ٥٠٠ هەزار هاووڵاتی سوریا. كەمترین هاوكاری گەیشتووەتە زیانلێكەوتووان بەوپێیەی كە وڵاتەكە بەسەر سێ دەسەڵات دابەشبووە، پرۆسەی گەیاندنی هاوكارییەكان بۆ زیانلێكەوتووان بەخاوی بەڕێوە دەچێت. خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا پرۆسەی هاوكاریكردنی زیانلێكەوتووانی دەستپێكردو چەندین بارهەڵگری پڕ لەپێداویستیە سەرەتاییەكان بۆ هەرێمەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی گروپە چەكدارەكان لەئیدلب و عەفرین و حەلەب رەوانە كرد، بەڵام هەم حكومەتی دیمەشق و هەم گروپە چەكدارەكان لەگەیاندنی هاوكارییەكان بەزیانلێكەوتووان رێگری دروستدەكەن. تاوەكو ئێستا دوو كاروانی هاوكاری كەدەیان بارهەڵگری پڕ لەپێداویستی و خۆراك و سوتەمەنی لەخۆدەگرێت، لەلایەن خۆبەڕێوەبەریەوە رەوانەی ناوچە زیانلێكەوتووەكان كراوە. هەروەها خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا، فەرمانی كردووە كە هەموو دەروازەكان بە رووی هاوكاری و هاتنی ئاوارەو زیانلێكەوتووەكاندا بكرێتەوە. لەلایەكی دیكەوە زیاتر لە سێ هەزار خانەوادە كە ماڵ و حاڵیان وێران بووە، لەگەڕەكە كوردنشینەكانی شێخ مەقسودو ئەشرەفیەی كوردنشینی حەلەبەوە روویان لەهەرێمی شەهبای ژێر كۆنتڕۆڵی خۆبەڕێوەبەریدا كردووە كەژمارەیان دەگاتە نزیكەی ١٥ هەزار كەس. خۆبەڕێوەبەری لەم چەند رۆژەی دواییدا رایگەیاندبوو، لە ١٠٠ تەنكەری سوتەمەنی و ٢٠ بارهەڵگری پڕ لەپێداویستی و خۆراك لەلایەن حكومەتی دیمەشقەوە و نزیكەی ٥٠ تەنكەری سوتەمەنی و بەدەیان بارهەڵگری پێداویستی و خۆراك لەلایەن گروپە چەكدارەكانەوە دەستیان بەسەرداگیراوە و رێگەنادرێت بگاتە دەستی زیانلێكەوتووان. بەگشتی لەشارەكانی وەك قامشلۆ، رەققە، حەسەكە چەندی كەمپەینی كۆكردنەوەی هاوكاری و هەڵمەتی خوێنبەخشین بۆ برینداران دەستیپێكردووە. بەڵام بەگوێرەی ئەو هەواڵانەی كە لەمیدیاكاندا بڵاودەكرێنەوە، زیانلێكەوتووان پێویستیان بەدەرمان هەیە كەناوچەكە بەگشتی رووبەڕووی قەیرانی دەرمان بووەتەوە. لە كاتێكدا كە بەگوێرەی ئاماری نەتەوەیەكگرتووەكان پێنج ملیۆن و ٥٠٠ هەزار كەس لەو وڵاتە پێویستیان بەهاوكاریە، بەڵام كەمترین وڵات هاوكاری بۆ سوریا ناردووە. ئاژانسی هەواڵی وامی ئیماراتی رۆژی ١٢ی ئەم مانگە رایگەیاند، عەبدوڵا بن زاید ئال نەهیان وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەیان سەردانی دیمەشقی كردووەو پشتگیری خۆی بۆ خەڵكی سوریا دەبڕیوە. بەگوێرەی هەواڵی ئاژانسەكە، لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا، ئیمارات ٣٦ فڕۆكە، خۆراك و كەرەستەی پزیشكی و چادری بۆ زیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكە رەوانەكردووە. تاوەكو ئێستاش چەند بارهەڵگرێكی هاوكاری سعودیە گەیشتووەتە سوریاو فەیسەڵ بن فەرحانی وەزیری دەرەوەی سعودیە رۆژی دووشەممە رایگەیاند، لەهەوڵدان كەوڵاتانی جیهان هاوكاریەكانیان پێشكەش بەسوریا بكەن. ٢٠ هەزار خوێندكار بێبەشبوون لەخوێندن بەهۆی بومەلەرزەكەوە، پرۆسەی خوێندنیش پەكی كەوتووە. سەمیرە حەج عەلی هاوسەرۆكی دەستەی پەروەردەی خۆبەڕێوبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا بۆ ئاژانسی هاوارنیوزی ئاشكراكردووە، لەگەڕەكەكانی شێخ مەقسود، ئەشرەفیەو هەرێمی فورات كەزیانێكی زۆریان بەركەوتووە، پرۆسەی خوێندنیان راگرتووە. فاتیمە كۆشان هاوسەرۆكی كۆمیتەی پەروەردەیی گەڕەكەكانی شێخ مەقسودو ئەشرەفیەش بەهەمان ئاژانسی راگەیاندووە، بەهۆی ئەوەی زیان بەقوتابخانەكان گەیشتووە و ژمارەیەك قوتابخانەش وەك پەناگە بەزیانلێكەوتووان دراوە، پرۆسەی خوێندن پەكی كەوتووەو نزیكەی ٢٠ هەزار گەنج و منداڵ لەپرۆسەی خوێندن بێبەشبوون. سەرچاوەیەكیش لەبەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی شاری حەلەب بەئاژانسی نۆرس پرێسی نزیك لەخۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا راگەیاندووە، حكومەتی سوریا لیژنەیەكی بۆ دیاریكردنی ئەو زیانانە پێكهێناوە كە بەبینای قۆتابخانەكان گەیشتوون و لەپشكنینە سەرەتاییەكاندا دەركەوتووە كەزیان لەناو چواردە قوتابخانەی نێو گەڕەكەكانی رۆژهەڵاتی شارەكەدا هەبووە. ئەو سەرچاوەیە ئاشكرایكردووە، گەڕانەوەی دەوامی قوتابخانەكانی شاری حەلەب پەیوەستە بەڕاپۆرتی سەلامەتی بیناكان. زیانە ئابورییەكان هەرچەندە تاوەكو ئێستا هیچ ناوەندێك ئاماری زیانە ئابورییەكانی بومەلەرزەكەی سوریای ئاشكرانەكردووە، بەڵام لەسەرتاسەری سوریا بەهەزاران باڵەخانەو خانوو رووخاون. تەنیا غەسان ئەلزەمیل وەزیری كارەبای سوریا زیانەكانی كەرتی كارەبای بەنزیكەی ١٠ ملیاری لیرەی سوری خەمڵاندو رایگەیاند، پێویستی بەنزیكەی مانگێك هەیە تاوەكو تۆڕی كارەبای ناوچە زیانلێكەوتووەكان نۆژەن دەكرێنەوە.  

هاوڵاتی خۆپیشاندانەکه، بەئامادەبونی دەیان هاوڵاتی و نوسەر ڕۆشبیر ، له شەقامی سالمی سلێمانی، بەشێوەی ڕێپێوان بەڕێوەچوو، خۆپیشاندەران ، داوای کۆتایهێان بەگۆشەگیری ئیمرالی و ئازادی ئۆجالانیان دەکرد دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە، 15ی2ی2023 لە ساڵیادی دەستگیرکردنی عەبدوڵا ئۆجالان، خۆپیشاندانێکی فراوان لە سلێمانی ، بۆ ئازادی ئۆجالان ڕابەری زیندانیکراوی پارتی کرێکانی کوردستان(پەکەکە) ئەنجادرا، خۆپیشاندانەکە لە لایەن کۆمیتەی ئازادی ئۆجالان سازکرابوو، ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتی و نوێنەری چەند پارتێکی سیاسی و ڕێکخراو و نوسەر و ڕۆشبیر بەشدارییان تیایدا کرد، تیایدا داوای کۆتایهێنان به گۆشەگیری ئیمرالی و ئازادی ئۆجالان كرا. خۆپیشادانەکە، له شەقامی سالمی شاری سلێمانی بەڕێپێوان دەستیپێکرد، بەدروشمی ئازادی بۆ ئۆجالان و بەرزکردنەوەی وێنەی عەبدوڵا ئۆجالان بەردەوام بوو، هەتا بەردوەم باخی گشتی، پاشان  لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ڕێکخەرانی خۆپیشاندانەكە پەیامی خۆیان ڕاگەیاند، کەداوای سەرەکیان بریتین بوو لە، شکاندنی گۆشەگیری ئیمرالی، کەزیاتر له 22مانگە هیچ هەواڵێکی عەبدوڵڵا ئۆجالان نیە و ئاگاداری باردودۆخی تەندروستی نین. لەو بارەیەوە مامۆستا محەمەد بەکر، ئەندامی کۆمیتەی ئازادی ئۆجالان به هاوڵاتی ڕاگەیاند: ئەمڕۆ 24ساڵ بەسەر پلانگێری نێودەوڵەتی بۆ دەستگیرکردنی سەرۆک ئاپۆ تێدەپەڕێت، ئامانج لەم پلانە ئەوەبوو، گەلانی ناوچەکە بخرێنە ناو دۆخی شەڕەوە ، بەڵام سەرۆک ئاپۆ بە مانیفێستە ئاشتیخوازەکانی خۆی ئەم پلانەی شکست پهێنا. ئاماژەیی بەوەشکرد: هیچ زانیارییەک دەربارەی دۆخی ئۆجالان نیە،دەسەڵاتی فاشستی تورکیا له 2011وە ڕێی نەداوە، پارێزەران سەردانی دورگەری ئیمراڵی بکەن، هەروەها 23مانگیشە ڕێگەنەدراوە کەسوکارەکەی سەردانی ئۆجالان بکەن وتیشی: ئەم  چالاکییە لە هەمو شارەکانی کوردستان و جیهان بەڕێوەدەچێت، هەروەها ڕەخنەی له هەڵوێستی ڕێکخراویCPT  گرت بەرامبەر کەیسی ئۆجالان و بەدوو ڕوو ناوی برد. هاوكات تاران حسێن هاوسەرۆکی تەڤگەری ئازادی کوردستان، دەربارەی مێژوی پلانی دەستگیرکرنەکە ، زانیاری  بە هاوڵاتی داو و وتی: ئۆجالان ماوەی 50ساڵە هاتۆتە ناو کایەی سیاسی و 25ساڵیشە، زیندانی کراوە. ئەو دەربارەی شێوازی دەستگیرکردنی وتی: سەرەتای ئەم پلانگێڕییە نێودەوڵەتیە لە 9ی ئۆکتۆبەری 1998 دەستیپێکرد، ئەوکات ئۆجالان لە سوریا بوو، بەپێدانی چەند بەڵێنێک لەوانە پێدانی مافی پەنابەرێتی ئۆجالان سوریای جێهێشت و دواتر دەستگیرکرا، ئەمریکا و ئیسرائیل و یەکێتی ئەورووپا و وڵاتانی ناوچە بەشدارییان لە پلانەکەدا كرد. لە درێژەی قسەکانی وتی، ئۆجالان لە دورگەی ئیمراڵی زیندانی کرا کەبەندیخانەیەکی تایبەتە و سیستەمێکی تایبەت، ئەو زیدانیە و شێوازی ئەشکەنجەدانه که دژی ئۆجالان دەکرێت، لەمێژودا بەرامبەر هیچ ئازادیخواز و سەرکردەیەک نەکراوه. عەبدوڵا ئۆجالان رابەری زیندانیكراوی پارتی کارێکارانی کوردستان، 24ساڵ لەمەوبەر و لە 15ی شوباتی 1999، لە وڵاتی کینیا دەستگیرکرا و ڕەوانەی توركیا كرا.

هێمن مەحموود لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا جارێكی دیكە شاندی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كردەوەو ئامانج لەسەردانەكەش وەك خراوەتەروو بۆ گفتوگۆكردنە لە سەر شایستە داراییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی 2023 عێراق و پڕۆژە یاسای نەوت و غازو مادەی 140 و چەند دۆسیەیەكی تر تاوەكو رێككەوتنی كۆتایی لەسەر ئەو پرسانە بكرێت، سەرۆكوەزیرانی عێراقیش رایگەیاندووە لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر «شێوازی بەڕێوەبردن»ی نەوت و یاسای بودجە گەیشتوونەتە رێككەوتن. وەفدی ئەمجارەی هەرێم كە لەلایەن وەزیری دارایی هەرێمەوە سەرۆكایەتی دەكرا پاش سەردانێكی دوو رۆژە بۆ بەغداد گەڕانەوە بۆ هەولێرو بڕیارە هەفتەی داهاتوو جارێكی تر بگەڕێنەوە بۆ بەغدادو گەڕێكی تری گفتوگۆ ئەنجامبدەن، ئەمەش ئاماژەی ئەوەیە هێشتا هەرێم و بەغداد نەگەیشتوونەتە هیچ رێككەوتنێك سەبارەت بەو پرسانەی گفتووگۆیان لەسەری كردووە. شێركۆ جەودەت  پەرلەمانتاری دەستلەكاركێشاوەی كوردستان لەفراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی دەربارەی رێككەوتنی هەرێم لەگەڵ بەغدا بە (هاوڵاتی) راگەیاند:»هیوادارین بگەنە رێككەوتن بەڵام زۆر زەحمەتە، چونكە جێبەجێكردنی دەستوور ئەوە دەخوازێت كە نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و عێراقیش لەدەستی حزبی و كەسی دەربهێنرێت و لەقۆرخكاری ئازادبكرێت بۆ ئەوەی ببێتە پرسێكی نیشتیمانی و كۆنترۆڵكراو بێت لەلایەن نوێنەرانی خەڵكەوە كەپەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە، كە نەوتی هەرێم لەدەستی چەند كەسێكدایە لەناو حزبدا». لەعێراقی نوێدا كە لەدوای ساڵی 2003ەوە چەندین پرس هەن كەهەرێم و بەغدا ناكۆكییان لەسەریان هەیە، كەدیارترینیان بودجە و بابەتی نەوت و غازو كێشەی خاك و جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور و پێشمەرگەو چەندین پرسی دیكەیە كە تاوەكو ئێستا رێككەوتنی كۆتاییان لەبارەوە نەكراوە. یەكێك لەو گرفتانەی كە بەزەقی لەدوای ساڵی 2014ەوە سەریهەڵداوە لەنێوان هەرێم و بەغدا، بەبیانووی هەناردەكردنی سەربەخۆیی نەوتەوە، بڕینی بوودجەی هەرێم بووە لەلایەن بەغداوەو لەوساوە تاوەكو ئێستا ئەو گرفتە چارەسەرنەكراوە. لەئێستادا كەكابینەكەی سوودانی خەریكی ئامادەكردنی رەشنووسی بوودجەی ساڵی 2023یە، یەكێك لەو ئاستەنگانەی كە لەبەردەم ئامادەكردنی بودجەدایە وەك هەندێك لەبەرپرسانی سیاسی عێراق ئاماژەی بۆ دەكەن پشكی هەرێمی كوردستانە كە تاوەكو ئێستاو دوای چەندین سەردانی وەفدی هەرێم هێشتا بەغداو هەرێم نەگەیشتوونەتە رێككەوتن. وەك حكومەتی هەرێم بڵاویكردووەتەوە ڕۆژی ١٣ـی شوباتی ٢٠٢٣، شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ  محەمەد تەمیم، وەزیری پلاندانانی عێراق و جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبووەوەو جەخت لەسەر رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراقی فیدراڵ كرایەوەو گفتوگۆكرا لەبارەی پرۆژەیاسای بودجەی عێراق و ماف و شایستە داراییەكانی هەرێم لەنێو بودجەكەدا، ئاماژە بەوەشكراوە بیروڕا لەبارەی پەرەپێدان و ئامادەكردنی رەشنووسی یاسای نەوت و گازو ناردنی پێشنیارەكانی حكومەتی هەرێم لەسەر ئەو پرۆژەیاسایە بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق ئاڵوگۆڕكران و بڕیاردرا لەپێناو گەیشتن بەچارەسەرو رێكەوتن كۆبوونەوەو گفتوگۆكان درێژەیان هەبێت. لەساڵانی پێشووتردا پشكی هەرێمی كوردستان لەسەدا 17بووە، بەڵام لەم چەندساڵەی دوایدا كەمكرایەوە بۆ لەسەدا 12و لەسەدا 14، لەئێستاشدا هەموو هەوڵەكانی وەفدی حكومەتی هەرێم لەبەغدا گەڕانەوەیە بۆ لەسەدا 17 بەڵام پێناچێت بەغدا بەئاسانی بەوە رازی بێت. یەكێك لەو دۆسییە گرنگانەی دیكەش كەهەرێم دەیەوێت ئەمجارە لەگەڵ بەغداو بەتایبەتیش لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی بگاتە رێككەوتن لەسەری دۆسیەی نەوت و غازە كە بۆ ماوەی 18 ساڵە هەرێم و بەغدا لەسەری رێكنەكەوتوون، هەر لەو چوارچێوەیەشدا رۆژی ١٢ی ئەم مانگە، شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەغدا، لەگەڵ شاندی وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدراڵ كۆبووەوەو سەرۆكی شاندەكەی هەرێم ئەوەی خستۆتەڕوو كەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامانجیەتی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بگاتە رێكەوتن بۆ داڕشتنی یاسایەك كە لەچوارچێوەی دەستوورو لەخزمەت هەموو پێكهاتەو هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستاندا بێت و وەزیری سامانە سروشتیەكانیش، وردەكاری تێڕوانینەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانی لەبارەی رەشنووسی پرۆژەیاساكەوە خستەڕوو. پرۆژەیاسای نەوت و غاز كە ماوەی 18 ساڵە لەڕەفەكانی پەرلەمانی عێراقدا كەوتووەو نەخراوەتە دەنگدانەوە پشت بەهەرسێ ماددەی دەستوری (111 و 112 و 115) دەبەستێت بۆ چارەسەر كێشەكانی هەرێم و بەغداو بەرپرسیارێتی ئیدارەدانی كێڵگە نەوتییەكان لەوڵاتدا پەیوەستكردووە بەكۆمپانیایەكی نیشتیمانییەوە كەئەنجومەنێكی ئیتیحادی تایبەتمەند لەو بوارەدا سەرپەرشتی دەكات، بەڵام بەهۆی ناكۆكییەوە تائێستا نە یاساكە دەرچووەو نە كۆمپانیاو ئەنجومەنەكە درووستكراوە، لەساڵی 2003شەوە هەرێم و بەغدا لەسەر بەڕێوەبردنی كێڵگە نەوتییەكان ناكۆكن. خاڵەكانی 20 و 23ش لەكارنامەی كابینەكەی سوودانی باس لەتێپەڕاندنی ئەم یاسایە دەكات بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا. هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای نەوت و غازی تایبەت بەخۆی كە لەساڵی 2007ەوە لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە دەركراوە، نەوت هەناردە دەكات، دوای ساڵانێكیش لەناكۆكی دواجار لە 15ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاری نادەستوریبوونی یاسای نەوت و غازی هەرێمی دەركردو رایگەیاند تەواوی گرێبەست و كاركردن و گەڕان بەدوای نەوتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان و وڵاتان بۆ هەناردەی نەوت نادەستورییە، حكومەتی هەرێمیش ئەوەی رەتكردەوەو ئەوەی بەپێشێلكردنی سەروەری خۆی وەسفكرد. لەچاوپێكەوتنێكی رۆژنامەنوسیشدا محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاندووە «ئێمە لەسەروبەندی پێشكەشكردنی بودجەین. لەگەڵ هەرێمی كوردستان گەیشتووینەتە رێككەوتن لەسەر شێوەی بەڕێوەبردنی نەوت و دابینكردنی دارایی لەیاسای بودجەدا.» سەبارەت بەیاسای نەوت و گاز، سوودانی ئاماژە بەوەدەكات، «دوای پەسندكردنی بودجە دەچینە سەر دەركردنی یاسای نەوت و گاز، ئەمە یەكێكە لەگرنگترین شایستەكان هەر لەوکاتەوە دەستوور نووسراوەتەوە، چونكە تەنیا هەرێمی كوردستان چاوەڕێی نەوت و گاز ناكات، بەڵكو هەموو پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت چاوەڕێن، تاوەكو بزانن دەسەڵاتەكانیان چین و چی بۆ ئەوان دەگەڕێتەوە. لەنوێترین بڕیاریشدا كەوەك نیازپاكییەك دەردەكەوێت لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بۆ گەیشتن بەڕێككەوتن لەگەڵ هەرێم، حكومەتی عێراق بڕیاریدا بڕی 272 ‏ملیار دینار كە قەرزی گەنمی جووتیارانە بۆ ساڵەكانی 2015 و ‏‏2016 رەوانەی هەرێم بكات.

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە رایگه‌یاند، بە مەبەستی ڕێكخستنی بواری چەك و بە سیستەمكردنی بازاڕەكانی بازرگانیی چەك و ڕێكخستنی كاری كۆمپانیا ئەمنی و ڕاهێنەرییەكانی ئەو بوارە، بۆ هەر پارێزگا و ئیدارەیەكی سەربەخۆ، دەبێت كۆمەڵگەیەكی تایبەت بە ئاڵوگۆڕی چەكی ئاگرین دابمەزرێت. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، وەزارەتی ناوخۆ ڕێنماییەکی تایبەتی دەركردوە بە مەبەستی ڕێكخستنی بواری چەك و بە سیستەمكردنی بازاڕەكانی بازرگانیی چەك و ڕێكخستنی كاری كۆمپانیا ئەمنی و ڕاهێنەرییەكانی ئەو بوارە، بۆ دڵنیابونەوە لە جێبەجێبونی یاسای چەك و یاسای كۆمپانیا تایبەتییە ئەمنییەكان. بە گوێرەی رێنماییەکەی وەزارەتی ناوخۆ، جگە لە تایبەتمەندییە گرنگەكانی كۆمەڵگەی چەكفرۆشی و مەشق و راهێنان، بەپێی ستانداردەكانی رووبەر و بیناسازی و بنەماكانی سەلامەتی بۆ پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان دیاریدەكات. هەروەها كۆمەڵگەكە بە سیستەمێكی ئەلیكترۆنییەوە بە وەزارەتی ناوخۆوە پەیوەست دەكات و زانیارییەكانی تایبەت بە كڕین و فرۆشتنی چەك و ڕاهێنان و مەشقپێكردنی كارمەندی كۆمپانیای ئاسایشپارێز، لە ژێر چاودێریی وەزارەتی ناوخۆدا دەبن. دەقی ڕاگەیەندراوەکەی فەرمانگەی میدیا و زانیاری: بە مەبەستی ڕێكخستنی بواری چەك و بە سیستەمكردنی بازاڕەكانی بازرگانیی چەك و ڕێكخستنی كاری كۆمپانیا ئەمنی و ڕاهێنەرییەكانی ئەو بوارە، بۆ دڵنیابوونەوە لە جێبەجێبوونی یاسای چەك و یاسای كۆمپانیا تایبەتییە ئەمنییەكان، وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی كوردستان، ڕێنماییەکی تایبەتی دەركردووە. لە ڕێنماییەكەدا بۆ هەر پارێزگا و ئیدارەیەكی سەربەخۆ، دەبێت كۆمەڵگەیەكی تایبەت بە ئاڵوگۆڕی چەكی ئاگرین دابمەزرێت، ئەوەش كۆمەڵێك كاری وەكوو كڕین و فرۆشتن و چاككردنەوەی چەك و شوێنی ڕاهێنان لەسەر چەك و سەنتەری مەشقی كارمەندانی كۆمپانیای ئەمنی لەخۆ دەگرێت و لەژێر چاودێریی حكومەتدا دەبێت. بەپێی ئەو ڕێنماییە، جگە لەوەی تایبەتمەندییە گرنگەكانی كۆمەڵگەی چەكفرۆشی و مەشق و ڕاهێنان بەپێی ستانداردەكانی ڕووبەر و بیناسازی و بنەماكانی سەلامەتی بۆ پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان دیاریدەكات، كۆمەڵگەكە بە سیستەمێكی ئەلیكترۆنییەوە بە وەزارەتی ناوخۆوە پەیوەست دەكات و زانیارییەكانی تایبەت بە كڕین و فرۆشتنی چەك و ڕاهێنان و مەشقپێكردنی كارمەندی كۆمپانیای ئاسایشپارێز، لە ژێر چاودێریی وەزارەتی ناوخۆدا دەبن. لە ڕێنماییەكانی وەزارەتی ناوخۆدا، ڕەچاوی مەرجی تایبەتمەندیی ئەو كۆمەڵگانە لەڕووی ڕووبەر، بینا، سەلامەتیی ئەمنی، خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەكان، ڕووبەری سەوزایی، كافتریا و شوێنی ڕاگرتنی ئۆتۆمبێلیان بۆ كراوە، كە بە هاوبەشیی كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت بەڕێوەدەبرێن. ئامانجی حكومەتی هەرێم لەو ڕێنماییەدا، لەلایەكەوە جڵەوكردن و ڕێكخستنی كڕین و فرۆشتنی چەكە بە ڕێگەی یاسایی و قەدەغەكردنی بەكارهێنانی چەكە لە دەرەوەی یاسا؛ لەلایەكی دیكەشەوە دەیەوێت چالاكییە ئەمنییەكانی كۆمپانیاكانی پاراستنی ئاسایش، بە شێوەیەك ڕێكبخات كە بە پێی پێوەرە درووستە نێودەوڵەتییەكان و لەژێر چاودێریی حكومەتدا بن. فەرمانگەی میدیا و زانیاری ١٥ی شوباتی ٢٠٢٣

هاوڵاتی بەگوێرەی ئامارێکی وەزارەتی ژینگە، شارستانی و گۆڕانی کەشوهەوای تورکیا، پێویستە ٥٠ هەزار و ٥٧٦ باڵەخانە پێویستە برووخێنرێن کە لە بومەلەرزەکەدا زیانیان بەرکەوتووە. موراد کوروم وەزیری ژینگە، شارستانی و گۆڕانی کەشوهەوای تورکیا لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، تیمەکانیان لە ١٠ پارێزگا کە بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات کاریگەریەکی زۆری لەسەر دروست کردووە، پشکنینان بۆ ٣٨٧ هەزار و ٣٤٦ باڵەخانە و خانوو کردووە. کوروم ئاشکرای کرد، بە گشتی لەو ژمارەیە ٢٧٩ ژەزار و ٦٥٥ باڵەخانە زیانێکی کەم یاخود زیانیان بەر نەکەوتووە، بەڵام پێویستە ٥٠ هەزار و ٥٧٦ باڵەخانە برووخێنرێن و بە کەڵکی نیشتەجێبوون نەماون. دوێنێش موراد کوروم وەزیری ژینگە، شارستانی و گۆڕانی کەشوهەوای تورکیا باسی ئەوەی کرد کە بە گشتی لە بومەلەرزەکەی ٦ی شوباتدا، ١٩٠ هەزار باڵوخانە رووخاون و زیانیان بەرکەوتووە.

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان لە ڕاگەیەندراوێکدا دڵنیایی دەدەنە هاووڵاتییان کە ئەو جۆرە شروبانەی باس دەکرێت و ژەهراویە لە هەرێمی کوردستان بوونی نییە. لە راگەیەندراوێکدا وەزارەتی تەندروستی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان ڕایانگەیاند، " ئێمه‌ ئاگاداری هاووڵاتیانمان ده‌كه‌ینه‌وه‌ له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵێك كه‌ له ‌ماڵپه‌ڕ و په‌یجه‌كانی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ بڵاوكرایه‌وه‌، گوایه‌ ده‌رمانێك هه‌یه بەناوی‌  (Dok-1max syrup)دوای به‌كارهێنانی بووه‌ته‌ هۆكاری گیانله‌ده‌ستدانی 18 منداڵ له‌ ئۆزبه‌كستان." ئاماژە بەوەشکراوە: "ئێمه‌ به‌دواداچوونی زانستی و وردمان بۆ كردووه‌، كه‌ به‌هیچ جۆرێك ئه‌وده‌رمانه‌ له‌ كوردستان بوونی نییه‌ و هاورده‌ش نه‌كراوه‌." ئەوەشخراوەتەڕوو، ده‌رمانه‌كه‌ له‌ وڵاتی هیندستان له‌لایه‌ن كارگه‌یه‌ك به‌ناوی Marion Biotech، به‌رهه‌مهاتووه‌، به‌لام نه‌ ئه‌وكارگه‌یه‌ ناوی له‌كوردستان تۆماركراوه‌ و نه‌ هیچ به‌‌رهه‌مێكی ئه‌وكارگه‌یه‌ له‌ كوردستان هه‌یه‌. ‌وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان، ده‌شڵێن: هۆكاری گیانله‌ده‌ستدانی ئه‌و 18 منداڵه‌، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ بوونی مادده‌یه‌كی ژه‌هراوی له‌ناو ده‌رمانه‌كه‌ به‌ناوی "‌ Ethylene glycol" ، كه‌ ده‌بێته‌ هۆی له‌كار كه‌وتنی ئه‌ندامێك یان چه‌ند ئه‌ندامێك له ‌له‌ش به ‌ته‌واوی. دەقی ڕاگەیەندراوەکە: ئاگاداریەک لە وەزارەتی تەندروستی بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆڵی جۆری دەرمان KMCA ... هاوڵاتیانمان ئاگاداردەکەینەوە لەسەر بڵاوبوونەوەی هەواڵێک لە چەند پەیج و ماڵپەڕێک لە ناوەخۆ و دەرەوە سەبارەت بە دەرمانێک کە ١٨ مندال لە وڵاتی ئۆزبەکستان گیانیان لە دەست داوە دوای بەکارهێنانی دەرمانەکە،ناوی دەرمانەکە (Dok-1Max syrup)کە لە وڵاتی هیندستان بەرهەم هاتووە لەلایەن کارگەیەک بەناوی Marion Biotech. ئێمە دوای بە دواداچوونی وردی زانستی و پیشەییانەی خۆمان بۆ هاوڵاتیانمان ڕوونی دەکەینەوە کە بە هیچ جۆرێک لەکوردستان بوونی نیە و بەهیچ جۆرێک هاوردەی کوردستان نەکراوە و هیچ بەرهەمێکی ئەو کارگەیە لە هەرێمی کوردستان نییە و ڕێگەپێدراو نییە و کارگەکەش تۆمار نەکراوە. سەبارەت بە هۆکاری گیان لەدەستدانی ئەم ١٨ منداڵە دەگەڕێتەوە بۆ بوونی ماددەیەکی ژەهراوی بەناوی Ethylene glycol لە ناو دەرمانەکە کە دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی ئەندامێک یان چەند ئەندامێکی لەش بە تەواوی. بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆلی جۆری دەرمان دڵنیایی تەواو دەداتە هاوڵاتییانمان لە کوردستان کە بەردەوام لە بەدواداچوونی ورد و زانستییانە دایە سەبارەت بەم بابەتە لەناو دەرمانخانەکان و کۆگاکانی دەرمان بە مەبەستی بنبڕکردنی دەرمانی بێ سەرچاوە و قاچاخ. وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان 14 شوبات 2023

ئۆجالان زیاتر لەنیو سەدەیە خەبات بۆ ئازادی نیشتمان و گەلی كورد دەكات و لەپێناو ئازادی گەلەكەیدا نزیكەی چارەكە سەدەیەكە لەزیندانی تاكەكەسیدایە، ئەو باوەڕیوایە بۆ رزگاركردنی میللەتەكەی دەبێت هێزێك هەبێت، چەكدار بێت و بەدیسپلین بێت،  بڕیاری سیاسی و سەربازی و كاركرنی لەدەستی خۆیدا بێت و پشت بەخۆی ببەستێت. عەبدوڵا ئۆجالان كاتێك لەزانكۆی ئەنقەرە لەكۆلێجی زانستی سیاسی بوو، خوێندنی تەواونەكردو گەڕایەوە بۆ ئامەدو لەساڵی 1978 پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ی دامەزراند، پێش دامەزراندنی پەكەكە، ئەندامان و لایەنگرەكانی ئەو حزبە، بەناوی ئاپۆچییەوە كارو چالاكییان هەبوو، یەكەم دەستەی ئەو كەسانەی پێیان دەوترا ئاپۆچی لەساڵی 1973 دا لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا وەك گروپێكی فیكری و ئایدۆلۆژی بەسەرۆكایەتی ئۆجالان دەستیان بەكاركردو لەساڵی 1976دا ئەو گروپە سەرەتاییەی پەكەكە بڕیاریدا بۆ درێژەدان بەكارو چالاكییەكانی بگەڕێتەوە بۆ باكووری كوردستان و دوای ساڵێك لەگەڕانەوەشیان بۆ باكوری كوردستان بەبەشداریی 23 كەس یەكەم كۆنگرەیان خۆیان رێكخست و پەكەكەیان دامەزراند. دوای كودەتای ئەیلولی ساڵی 1980 لەتوركیا، ئەندامانی پەكەكە وەك زۆربەی گروپ  و دەستەكانی دیكە رووبەڕووی شاڵاوی گرتن و كوشتن و راوەدوونان بوونەوە، بۆ ساڵی دواتر بەشێك لەئەندامانی پەكەكە روویان لەلوبنان كرد كە لەوكاتەدا ناوەندێك بوو بۆ كۆبوونەوەی گروپە شۆڕشگێڕەكانی ناوچەكە، ئەندامانی پەكەكە بەسەرۆكایەتیی عەبدوڵا ئۆجالان لەلوبنان پەیوەندییان بەگروپە شۆڕشگێڕەكانی ئەو سەردەمەوە كردو لەلایەن كەسانی وەك نایف حەواتمە، جۆرج حەبەش و بەگشتی بزووتنەوەی رزگاریی فەلەستینەوە هاوكاری كران. پەكەكە  لەساڵی 1984دا دەستی بەخەباتی چەكداری كردو لە 15ی ئابی 1984دا بەشێوەی فەرمی شەڕی چەكداری لەدژی سوپاو حكومەتی توركیا لەناوچەكانی ئەڕوح و شەمزینان دەستپێكردو تا بەئێستا دەگات جگە لەوەی چەند جارێك ئاگربەستی راگەیەندووە، خەباتی چەكداری پەكەكە لەدژی سوپای توركیا بەردەوامە، ئەوە لەكاتێكدایە لەچەندرۆژی رابردووشدا جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی كۆماجڤاكێن كوردستان (كەجەكە) داوای لەهەموو هێزەكانیان كرد بەهۆی بومەلەرزەكان لەتوركیاو ناوچەكە سەرجەم چالاكییە سەربازیەكانیان رابگرن. پەكەكە لەساڵی 1990 جگە لەلوبنان چەند بنكەیەكی لەناوچەكانی شام لەسووریا كردەوە، عەبدوڵا ئۆجالانیش لەلوبنانەوە بەرەو شام رۆیشت و بەبەردەوامی سەردانی ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستانی دەكرد. كاتێك لەساڵی‌ ١٩٩٨پەیوەندییەكانی نێوان توركیاو سوریا تێكچوو، ئەنقەرە هەڕەشەی لەدیمەشق كرد بەوەی كەپشتگیریی پەكەكە نەكات و هەڕەشەی بەكارهێنانی هێزی سەربازیی لەدژی ئەو وڵاتە كرد. ئۆجالان بۆ ئەوەی بەر لەشەڕێكی قورس بگرێت كەتوركیا دەیویست لەگەڵ سوریادا لەناوچەكە هەڵی بگیرسێنێت، لە 9ی تشرینی یەكەمی ئەو ساڵادا بڕیاری بەجێهێشتنی سوریای دا، بۆیە روویكردە یۆنان، بەڵام یۆنان داوای مانەوەی ئۆجالانی لەو وڵاتە رەتكردەوە، دواتریش بۆ هەمان مەبەست چووە روسیا، لەوێش رێگەی مانەوەی پێنەدرا، دوای ئەوەش چوو بۆ رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا، بەڵام لەوێش دوای مانەوەی بۆ ماوەیەك ئیتاڵیاش مافی مانەوەی پێنەدا، هەربۆیە جارێكی تر رووی لەڕووسیا كردەوە، بەڵام ئەمجارەش رێگەی مانەوەی پێنەدراو نێردرایەوە بۆ یۆنان، جارێكی دیكەش لەوێوە بەهۆی دروستكردنی ئاستەنگ بۆی، ئۆجالان نێردرا بۆ كینیا كەبەرنامە هەبوو لەوێوە بنێردرێ بۆ ئەفریقای باشور. ئۆجالان، لەكینیا لەماڵی باڵیۆزی یۆنان مایەوە، بەڵام لە 15ی شوباتی 1999 دا بەپیلان و  فێڵ رەوانەی فڕۆكەخانەی پایتەختی كینیا كراو لەوكاتەدا لەلایەن ژمارەیەك لەتیمی تایبەتەوە هێرشكرایەسەر ئۆتۆمبێلەكەی ئۆجالان و دەستگیریان كردو بەرەو توركیا رفێندرا. ئۆجالان خۆی لەبارەی دەستگیركردنەكەیەوە دەڵێت: دەستگیركردنم سەرەتای جێبەجێكردنی پلانی نوێی ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا بوو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەوڵیاندا بەدەستگیركردن و لەناوبردنم، گەلێك لەناوببەن، هاوكات جەمیل بایك  ئاشكرایدەكات: «ئەمریكا، بەریتانیا، ئیسرائیل، یۆنان، فەرەنسا، هۆڵەندا، روسیا، ئەڵمانیا، كینیاو میسر، بەشداربوون لەپلانی دەستگیركردنی رێبەرەكەمانداو بەریتانیاش خاوەن بیرۆكەی پیلانگێڕییەكە بوو». 15ی شوبات كەیادی دەستگیركردنی رابەری زیندانیكراوی پەكەكەیە، لەكاتێكدایە كەزیاتر لە 22 مانگە هیچ كەسێك ئاگاداری دۆخی ئۆجەلان نییە، كەمپینی «ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان-یش كەماوەی چوار مانگە راگەیەنراوەو لەلایەن 28 كەسایەتی ئەكادیمی و نووسەرو پزیشك و سیاسەتمەداری ناودارەوە پێشەنگایەتی دەكرێت بەردەوامەو بەملیۆنان ئیمزای كۆكردووەتەوە بۆ ئازادكردنی ئۆجەلان. جوتیار رەشید نوسەرو چاودێری سیاسی لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیای پەكەكە سەبارەت بە رۆڵی ئۆجالان، دەڵێت: داگیركەرانی كوردستان لەوەتەی هەن، هەوڵی توانەوەی نەتەوەكەمان دەدەن و لەناوناچین، ئێمە پایەیەكی بنەڕەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستین و بەبێ ئێمە ئارامی بەخۆیەوە نابینێت، پرسی كورد بەهێزو شەڕ چارەسەرنابێت، دەستگیركردنی بەڕێز عەبدوڵا ئۆجالانیش بەشێكە لەم سیاسەتە، بەڵام ئەو فكری دیل نەكراوە. هاوكات محمەد ئەمین پێنجوێنی نووسەرو سیاسەتمەدار سەبارەت رۆڵی عەبدوڵا ئۆجالان دەڵێت: ٢٤ ساڵە بەڕێز ئۆجالان لەزیندانە، گۆشەگیركردنی ئەو، گۆشەگیركردنی تاكە كەسێك نەبوو، واتا هەوڵی لەناوبردنی تاكێك نەبوو، بەڵكو گۆشەگیركردنی پرۆژەیەك بوو، كە رێبەر ئۆجالان بڵاویكردەوە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ ئازادی گەلانی ژێردەستە، لەناویدا گەلی كورد، كەنزیكەی ٥٠ ملیۆن كەس دەبن، وڵات و نیشتیمان و سەروەت و سامانی سەرزەوی و ژێرزەوییان داگیركراوەو دوژمنانی بەتاڵان دەیبەن. پیلانی دەستگیركردنی عەبدوڵا ئۆجالان بۆ ئەوەبوو چیتر شتێك نەمێنێت بەناوی پەكەكە، بەڵام ئۆجالان بڕیاریدا رووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییانە بێتەوەو لەزیندانەوە درێژە بەخەبات بدات و  سەرباری پرۆژەكانی بۆ پرۆسەی سیاسی لەباكوری كوردستان و توركیا، هەر لەزینداندا زیاتر لە 10 كتێبی نووسیوەو چەندین نامەی لەڕێگەی پارێزەرەكانیەوە بڵاوكردووەتەوە.

جەمیل بایک رایگەیاند، ئیمراڵی شوێنی سیستمی پاکتاوکردن و سڕینەوەی کوردە. لە هەمان کاتدا شوێنی تێکۆشان و بەرخۆدانە. ئەمڕۆ ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢، ٢٥ ساڵ بەسەر دەستگیرکردنی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)دا تێدەپەڕێت کە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ بە گەلەکۆمەیەکی نێودەوڵەتی لە نایروبی پایتەختی کینا گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا. جەمیل بایک هاوسەرۆکی کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) بەم بۆنەیەوە، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات (فوراتنیوز)، لەمبارەیەوە رایگەیاند، ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٨ بووە سەرەتا و دەستپێکی پیلانگێریی نێونەتەوەیی. ئۆجالان لە ناو تۆرێکی پیلانگێرییدا مایەوە کە لە دیمەشق، ئەسینا، مۆسکۆ، رۆما، بیشکێک، مینسک، جارێکی تر مۆسکۆ، ئەسینا و تا کینیا بەردەوام بوو. پیلانگێڕییەکە وەک ئەختەپوتێک پەلەکانی بە هەموو شوێنێکدا بڵاوکردبووەوە. لە راستیدا ئۆجالان دەیویست پرسی کورد بکاتە بابەتی سەرەکی رۆژەڤ لە ئەوروپا و چارەسەری دیموکراتی دەستەبەر بکات. بەڵام ئەوروپا دەرگاکانی خۆی و کایەی ئاسمانی خۆی بە رووی رێبەر ئاپۆدا داخست. بایک دەڵێت، " رێبەرەکەمان لەبارەی سیستمی ئیمڕالی وتوویەتی کە سیستمی قڕکردنە. یاسا، لە ئیمڕالی هیچ کاتێک جێبەجێ نەکراوە. رێبەرەکەمان خۆی وەک دیلێکی سیاسی پێناسە کردووە. لە ئیمڕالی هەموو کردەوەیەک ئەنجام دەدرێت، شەڕی تایبەت کەی و تا چ رادەیەک بەڕێوە دەبرێت دیار نییە و بێسنورە. دەوڵەتی تورکیا، تاوەکو ئێستاش پێداگیری لەسەر ئەمە دەکات. ٢٤ ساڵی رێبەرتیمان لە ئیمڕالی تەواو دەبێت، دەکەوێتە ٢٥مین ساڵەوە، تاوەکو ئێستاش تێدەکۆشێت. ئیمڕالی، سیستمێکی قڕکردنە، رێبەرتیمان لەوێ وەک دیلێکی سیاسی رادەگیرێت، جگە لە چاوپێکەونی سنورداری خانەوادە و پارێزەران هیچ پەیوەندیەکی لەگەڵ جیهاندا نییە. بێگۆمان دەوڵەتی تورکتا لەسەر هەر سیاسەتێک کە لە ئیمڕالی لەدژی رێبەرتیمان بەڕێوەی دەبات، بە دەیان، سەدان جار بیر دەکاتەوە. هیچ شتێک لە ئیمڕالی بەگوێرەی یاساکان نییە. وەهایان کردووە کە مافی دانوستان و هەناسەدانیشی بە زۆر بەدەست بهێنێت." هاوسەرۆکی کەجەکە لە چاوپێکەوتنەکەدا وتی، "  لە ڕاستیدا ئێمە نازانین لە ئیمرالی چی ڕوودەدات. ئێمە گوێمان لە هەندێک هەواڵی تێکدەرانە دەبێت. کامیان ڕاستە، ئێمە نازانین. ئەوەی دەزانین  ئەوەیە گۆشەگیری و گوشاری سەر رێبەرمان زۆرە. دوو ساڵە هیچ چاوپێکەوتنێک لەگەڵیدا نەکراوە، هەموو ئەو زانیاریانەی دەستمان دەکەوێت مایەی نیگەرانییە." لەلایەکی دیکەوە لە چەندین وڵاتی جیهان و چوار پارچەی کوردستان ئەمڕۆ خۆپیشاندان بۆ ئازادی ئۆجالان دەستی پێکردووە. ئەمەش لەکاتێکدایە کە نزیکەی دوو ساڵە، هیچ زانیاریەک لەبارەی ئۆجالانەوە نابیسترێت. رێگە بە پارێزەران و خانەوادەی نادرێت سەردانی ئیمڕالی بکەن.  لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە تاوەکو ئێستا ٢٩ جار سزای دیسیپلین بەسەر عەبدوڵلا ئۆجالاندا سەپێنراوە و لە ساڵی ٢٠١١ تاوەکو ئێستا هەزار و ٢١٨ جار سەردانی پارێزەران و ٢٤٩ جار سەردانی پارێزەران بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رەتکراونەتەوە.

هاوڵاتی   بومەلەرزەكەی ٦ی شوبات، كەباكوری كوردستان و توركیاو رۆژئاوای كوردستان و سوریای بەشێوەیەكی زۆر بەهێز هەژاند، جگە لەوەی زیانێكی زۆری گیانی لێكەوتەوەو رۆژ بەڕۆژ، ژمارەی گیانلەدەستدان بەشێوەیەكی زۆر سامناك بەرزدەبێتەوە، هەروەها كاریگەریەكی زۆریشی لەسەر ئابوری، سیاسەت و كۆمەڵگای توركیا دروستكردووە، ئۆپۆزسیۆن رەخنە لەدەسەڵات دەگرێت كە بەدەم ناوچە كارەساتبارەكان و لێقەوماوانەوە نەرۆیشتووەو هەدەپە دەڵێت: ئەگەر شارەوانییەكانمان دەستیان بەسەردا نەگیرایە، دەمانتوانی زووتر لەو ئازارە كەمبكەینەوە، هاوكات ئەحمەد تورك رایگەیاند: خەڵك لەجیاتی دەسەڵات یارمەتی لێقەوماوان دەدەن. بەگوێرەی دوایین ئامارە فەرمیەكان لەباكوری كوردستان و توركیا زیاتر لە 35 هەزار و 418 كەس گیانیان لەدەستداوەو زیاتر لە 105 هەزار كەسیش برینداربوون، تاوەكو ئێستاش هەڵمەتی گەڕان بەدوای ئەو هاووڵاتیانەی كەزیاتر لە ١٠ رۆژە لەژێر داروپەردووی باڵەخانەو خانووە رووخاوەكاندان بەردەوامە، بۆیە پێشبینی دەكرێت، ئاماری گیانلەدەستدان زیاد بكات. زیانە ماددییەكان و كاریگەری لەسەر ئابوری توركیا وەزارەتی ژینگەو شارستانی توركیا رایگەیاندووە، زیاتر لەحەوت هەزار باڵەخانە كەزۆربەی زۆریان یەكەی نیشتەجێبوونن، رووخاون و زیان بە ١٢ هەزار باڵەخانەی دیكە گەیشتووە. هەروەها چەندین كارگەو شوێنكار رووخاون و زیانیان بەركەوتووە. بەتایبەتی لەپارێزگاكانی دیلۆك، هاتای و مەڕەش كە رێرەوێكی گەورەی بازرگانی ئاوی و شاری پیشەسازین. حكومەت بەفەرمی رایگەیاندووە كە بومەلەرزەكە لە ١٠ پارێزگای باكوری كوردستان و توركیا، كاریگەری راستەوخۆی لەسەر نزیكەی ١٤ ملیۆن كەس داناوە كە زیاتر لە ١٥٪ی دانیشتووانی توركیا و باكوری كوردستان پێكدەهێنن و ئەمەش راستەوخۆ رێژەی هەڵاوسان بەرزدەكاتەوە كەپێشتر رێژەی هەڵاوسان لەو وڵاتەدا لە ٨٤٪ەوە بۆ ٥٨٪ دابەزیبوو. بەگوێرەی راپۆرتێكی ئاژانسی میزۆپۆتامیا، قەبارەی زیانەكانی بومەلەرزەكە لە ١٠ پارێزگای توركیا بە ١٠٠ ملیار دۆلار مەزەندە دەكرێت، ئاماژەی بەوەشكردووە، لەساڵی ٢٠٢٢دا قەبارەی بازرگانی لەهەموو بوارێكدا لە ١٠ پارێزگاكە نزیكەی ٢١ ملیارو ٥٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. جگە لەوەش حكومەت باجێكی زۆری لەهاووڵاتیان و پیشەوەران و بازرگانەكانی ئەو ناوچەیە وەرگرتووە، بەڵام لەئێستادا یەكێك لەشادەمارەكانی ئابوری توركیا پەكیكەوتووەو ئەمەش دۆخی ئابوری ئەو وڵاتە دەخاتە مەترسیەوە. ئۆپۆزسیۆن: دەسەڵات پلانی بۆ رزگاركردنی هاووڵاتیان نییە ئۆپۆزسیۆنی توركیا، دەسەڵات بەوە تۆمەتبار دەكات كەدوای بومەلەرزەكە دەستبەجێ نەیتوانیوە، بەهانای هاووڵاتیانەوە بچێت كەدوو رۆژی یەكەمی بومەلەرزە وەك «هەلی زێڕین» دادەنرێت و دەڵێن، دەسەڵاتی ئاكەپەو مەهەپە پێویست بوو بەهەموو هێزیەوە بەبەكارهێنانی سوپاو پۆلیس هەوڵی رزگاركردنی ئەو هاووڵاتیانەی بدایە كە كەوتوونەتە ژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا. بۆیە زۆربەی سەرۆك، بەرپرس و پەرلەمانتارانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان و تیمەكانی رزگاركردنیان لەو شارانەن كەبومەلەرزە تێیاندا روویداوە. لەشاری ئامەدی باكوری كوردستان نزیكەی هەزار هاووڵاتیی شارەكە لەبومەلەرزەكەدا بوونەتە قوربانی، پەروین بوڵدان هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) و كەمال كلچدارئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری (جەهە) كۆنفڕانسێكی هاوبەشی رۆژنامەنووسیان ئەنجامدا. بوڵدان لەقسەكانیدا وتی، «دەسەڵات لەژێر داروپەردووی بینا رووخاوەكانی بوومەلەرزە‌كەدا ماوەتەوو هیچی لەدەست نایەت. هیوادارم بەزووترین كات پێكەوە ئەم برینانە ساڕێژ بكەین، ئەگەر شارەوانییەكانمان دەستیان بەسەردا نەگیرایە، دەمانتوانی زووتر لەو ئازارە كەمبكەینەوە.» كلچدار ئۆغلۆ-ش ئاماژەی بەوەكرد، «كەرتی بیناسازی لەتوركیاو خراپی بەڕێوەبەریی وەهای لەم وڵاتە كرد، باڵەخانەكان بەكوالێتیەكی باش دروست ناكرێن و هیچ چاودێریی و بەدواداچوونێكیش لەكاتی دروستكردنیاندا نییە، ئەمە پرسێكی گرنگە، بەڵام لەئێستادا كێشەكە بێپلانی حكومەتە بۆ رزگاركردنی هاووڵاتیان.» هەروەها ئەحمەد تورك هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی مێردین كە لەپۆستەكەی دوورخراوەتەوە سەردانی ناوەندی شاری مەرەشی كرد كە ١٧ كەس لەخزمەكانی لەبومەلەرزەكەدا گیانیان لەدەستداوە. ئەحمەد تورك دوای بەدواداچوون بۆ خزم و كەسوكارو هاووڵاتیان بۆ رۆژنامەنووسان قسەی كردو وتی: « ئێمە لەشارەكەدا گەڕاین، هەموو هاووڵاتیان دەڵێن، دەوڵەت لێرە نییە. دەیانەویت وەهای پیشان بدەن كەحكومەت هەوڵی رزگاركردنی هاووڵاتیان دەدات، بەڵام لەشارەكاندا هاووڵاتیان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هاوكاری یەكدی دەكەن، هاووڵاتیان لەهەموو جێگەیەكی باكوری كوردستان هاوكاری كۆدەكەنەوەو دەیگەیەننە دەستی زیانلێكەوتووان.» مەرال ئاكشەنەر سەرۆكی پارتی باش كەهاوپەیمانی جەهەپەیە سەردانی هاتای كردو زیانلێكەوتووانی بەمەلەرزەكەی بەسەركردەوە. مەڕال ئاكشەنەر وێڕای ئەوەی دەسەڵاتی بەپشتگوێخستنی زیانلێكەوتووان تۆمەتبار كرد، هەروەها ئاماژەی بەوەكرد، كەمەترسی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی مەترسیدار هەیە. هاووڵاتیان پشتگوێخراون و جگە لەخواردن و پێداویستیەكانی دیكە، پێویستیان بەمادەی پاككەرەوە هەیە.  لێبوردن و دەستگیركردنی وەبەرهێنەرەكان پرسێكی دیكە كەدوای بومەلەرزەكە هاتووەتە ئاراوە، یاسای لێبوردنی وەبەرهێنانە. حكومەتی دادو گەشەپێندان لەمانگی شوباتی ٢٠١٧دا، واتە بەر لەهەڵبژاردنەكانی مانگی حوزەیرانی ٢٠١٨، یاسای لێبوردنی وەبەرهێنانی لەژێر ناوی «ئاشتی وەبەرهێنان» پەسەندكرد. لەو چوارچێوەیەدا حكومەت مۆڵەتی بە ١٣ هەزار خانوو و باڵەخانە داوە كەكارەكانیان تەواو بكەن، لەكاتێكدا بەشێوەیەكی زیادەڕۆیی و بێمۆڵەت دروستیانكردبوو. ئەم پرسە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە جارێكی دیكە بووەتەوە یەكێك لەڕۆژەڤە سەرەكییەكانی توركیا. سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ و چەندین بەرپرسی دیكەی ئۆپۆزسیۆن لەم چەند رۆژەی دواییدا رایانگەیاند، حكومەت بۆ كۆكردنەوەی دەنگی هاووڵاتیان چاوپۆشی لەوەبەرهێنەرەكان كردووە كەباڵەخانەی ناتەندروست دروستبكەن و هۆكارێك كەئەمڕۆ باڵەخانەكان رووخاون و هاووڵاتیان گیانیان لەدەستداوە، ئەو یاسایەیە كەدەسەڵات پەسەندی كردووە.  لەلایەكی دیكەوە، بەفەرمانی دادوەر دەست بەئۆپراسیۆنێكی فراوان بۆ دەستگیركردنی ئەو وەبەرهێنەرانە كراوە كە پرۆژەكانیان لەبومەلەرزەكەدا رووخاون. بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەكۆنفڕانسێكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كەفەرمانی دەستگیركردن بۆ زیاتر لە ١٣٠ وەبەرهێنەر دەركراوەو ژمارەیەكیش دەستگیركراون. دەمیرتاش لەم بارەیەوە بەتویتێك باسی ئەوەی كرد، دەستگیركردنی وەبەرهێنەران بۆ پەردەپۆشكردنی تاوانەكانی دەسەڵاتە. لەبەرئەوەی دەسەڵاتی ئاكەپە رێگەی بەوەبەرهێنەران داوە باڵەخانەی ناتەندروست دروست بكەن. بۆیەش پێدەچێت، ئەم پرسە خراپ بەسەر حكومەتەكەی ئەردۆغاندا بشكێتەوە. رێگریكردن لەهاوكارییەكان و دەستگیركردنی خۆبەخشان لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا، زیاتر لە ١٠٠ كەس لەناوەندی مەڕەش، سەمسور، دیلۆك و هاتای بەتۆمەتی دزی و تاڵانی دەستگیركراون. رۆژی ١٣ی ئەم مانگەش، ڤیدیۆی سێ گەنج لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بڵاوكریەوە كە كوژرابوون و بەرپرسانی حكومەت بانگەشەی ئەوەیان كرد، گوایە دزییان كردووە. تاوەكو ئێستا نازانرێت كێ ئەو سێ گەنجەی كوشتووە. رووداوێكی دیكە لەمەڕەش روویدا. پێنج گەنجی خۆبەخشی شاری ئامەد كەهەوڵی رزگاكردنی هاووڵاتیانیان دەدا، بەئەشكەنجەو لێدان لەشاری مەڕەش لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیركران و دواتر بەڕووتی لەكەشوهەوای ساردی ژێر سفرەوە لەچۆڵەوانیەكی دەرەوەی شارەكە فڕێدران. چەندین دیمەن و وێنەی دیكەی بەو شێوەیە لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بڵاوكرانەوە كەكاردانەوەی توندی بەدوای خۆیدا هێنا. كۆمسیۆنی یاسایی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەهۆی ئەو رووداوانەوە، سكاڵای تۆمار كردو رایگەیاند، لەكاتێكدا ئەگەر تاوانێكیش كرابێت، نابێت هیچ كەسێك بكوژرێت و دەستگیربكرێت، لەكاتێكدا كەدادگا تاوانەكەی ئاشكرا نەكردووە. پرسێكی دیكە كەئۆپۆزسیۆنی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی تووڕە كردووە، راگەیاندنی دۆخی نائاساییە بۆ ماوەی سێ مانگ و رێگریكردنە لەگەیاندنی هاوكارییەكان بەلێقەوماوانی بومەلەرزەكە. لەكاتێكدا كە ئۆپۆزسیۆن رایگەیاندووە، حكومەت توانای هاوكاریكردنی هاووڵاتیانی نییە، هەروەها رێگری لەهاوكاری پارتەكانی دیكە و رێكخراوەكان دەكرێت.  ١٣ی ئەم مانگە ناوەندی قەیرانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە و ئاشكرایكرد كەهێزەكانی حكومەت لە سەمسوور، دەستیان بەسەر ٥٠٠ چادر، ١٢٠ مۆلیدە، ٣٠ كۆنتێنەر، لەعوسمانیە و ناوچەی پاتنۆسی موش دەستیان بەسەر چەند بارهەڵگرێك هاوكاری وەك بەتانی و خواردەمەنیدا گرتووە.  بومەلەرزەو هەڵبژردن بوومەلەرزەكەی ٦ی شوبات لەكاتێكدا روویدا كەتوركیا لەنێو كەشی بەر هەڵبژاردندایە. بەشێوەیەكی فەرمی ١٤ی ئایار وەك رۆژی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا دیاریكرابوو. هەرچەندە تاوەكو ئێستا حكومەت بەفەرمی باسی دواخستنی وادەی هەڵبژاردنەكانی نەكردووە، بەڵام بە راگەیاندنی باری نائاسایی بۆ ماوەی سێ مانگ، پێدەچێت، هەڵبژاردنەكان ئەنجام نەدرێن. بولەند ئارنچ سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی توركیاو یەكێك لەدامەزرێنەرانی پارتی دادو گەشەپێدان لەبارەی پرسی هەڵبژاردنەكانەوە، نووسراوێكی لەتویتەرەكەیدا بڵاوكردەوە. ئارنچ ئاماژەی بەوەكرد كەدۆخی توركیا بەهۆی بومەلەرزەوە ناجێگیرەو پێویستە هەڵبژاردنەكان دوابخرێن. ئیدریس شاهین وتەبێژی پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن (دەڤا) لەمبارەیەوە ناڕەزایەتی توندی دەربڕی و رایگەیاند، نابێت رێگەبدرێت، هەڵبژاردنەكان دوابخرێن. دەكرێت بەهۆی دۆخی نائاساییەوە هەڵبژاردن لەوادەی فەرمی خۆی كە ١٨ی حوزەیرانە ئەنجامبدرێن. لەلایەكی دیكەوە گولتەكین ئویساڵ سەرۆكی پارتی دیموكراتی رایگەیاند: كەئەردۆغان دەیەوێت هەڵبژاردنەكان بۆ ساڵی داهاتوو دوابخات و هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی شارەوانیدا ئەنجامبدرێن. پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەڕاگەیەندراوێكدا كە لەبارەی دۆخی بومەلەرزەوە بڵاویكردبووەوە، هوشداری ئەوەی دابوو كەدەسەڵاتی ئاكەپە - مەهەپە، دەیەوێت بومەلەرزەكە بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاربهێنن و بەو شێوەیە تەمەنی دەسەڵاتەكەیان درێژ بكاتەوە.

ئه‌مڕۆ  ئاسمان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت، لە ناوچە شاخاویەکان ئاستی هەور زیاتر دەبێت و سبه‌ی ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، ناوچە سنوریەکان و شاخاوییەکان نیمچە هەوردەبێت لە کاتەکانی بەیانی زودا لەگەڵ ئەگەری بەفر لەسەر ناوچە سنوریەکان لە بەیانی زودا. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان لە بڵاوکراوەیەکندا رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ئاسمان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت، لە ناوچە شاخاویەکان ئاستی هەور زیاتر دەبێت، ئەگەری کەمێک بەفر لە ناوچە شاخاوییەکان هەیە لە کاتەکانی شەودا. پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ کەشناسی: خێرایی با لە سەر خۆ دەبێت 5 بۆ  15 كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێكدا. ئاشکرای کردوه، ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، ناوچە سنوریەکان و شاخاوییەکان نیمچە هەوردەبێت لە کاتەکانی بەیانی زودا لەگەڵ ئەگەری بەفر لەسەر ناوچە سنوریەکان لە بەیانی زودا، پلەکانی گەرما کەمێک نزم دەبێتەوە. لەکۆتایدا کەشناسی بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوە ڕاگەیاند: هەولێر:  10 پلەى سیلیزى سلێمانی : 9 پلەى سیلیزى دهۆک :  10 پلەى سیلیزى کەرکوک : 12 پلەى سیلیزى هەڵەبجە : 10 پلەى سیلیزى زاخۆ:   10 پلەى سیلیزى سۆران :  6 پلەى سیلیزى گەرمیان :  14 پلەى سیلیزى