دوو لیوای رژێمی بەعس لەسەر جینۆسایدکردنی بارزانییەکان دادگایی دەکرێن

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان لە ڕاگەیەندراوێکدا دڵنیایی دەدەنە هاووڵاتییان کە ئەو جۆرە شروبانەی باس دەکرێت و ژەهراویە لە هەرێمی کوردستان بوونی نییە. لە راگەیەندراوێکدا وەزارەتی تەندروستی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان ڕایانگەیاند، " ئێمه‌ ئاگاداری هاووڵاتیانمان ده‌كه‌ینه‌وه‌ له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵێك كه‌ له ‌ماڵپه‌ڕ و په‌یجه‌كانی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ بڵاوكرایه‌وه‌، گوایه‌ ده‌رمانێك هه‌یه بەناوی‌  (Dok-1max syrup)دوای به‌كارهێنانی بووه‌ته‌ هۆكاری گیانله‌ده‌ستدانی 18 منداڵ له‌ ئۆزبه‌كستان." ئاماژە بەوەشکراوە: "ئێمه‌ به‌دواداچوونی زانستی و وردمان بۆ كردووه‌، كه‌ به‌هیچ جۆرێك ئه‌وده‌رمانه‌ له‌ كوردستان بوونی نییه‌ و هاورده‌ش نه‌كراوه‌." ئەوەشخراوەتەڕوو، ده‌رمانه‌كه‌ له‌ وڵاتی هیندستان له‌لایه‌ن كارگه‌یه‌ك به‌ناوی Marion Biotech، به‌رهه‌مهاتووه‌، به‌لام نه‌ ئه‌وكارگه‌یه‌ ناوی له‌كوردستان تۆماركراوه‌ و نه‌ هیچ به‌‌رهه‌مێكی ئه‌وكارگه‌یه‌ له‌ كوردستان هه‌یه‌. ‌وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆنتڕۆڵی جۆری ده‌رمان، ده‌شڵێن: هۆكاری گیانله‌ده‌ستدانی ئه‌و 18 منداڵه‌، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ بوونی مادده‌یه‌كی ژه‌هراوی له‌ناو ده‌رمانه‌كه‌ به‌ناوی "‌ Ethylene glycol" ، كه‌ ده‌بێته‌ هۆی له‌كار كه‌وتنی ئه‌ندامێك یان چه‌ند ئه‌ندامێك له ‌له‌ش به ‌ته‌واوی. دەقی ڕاگەیەندراوەکە: ئاگاداریەک لە وەزارەتی تەندروستی بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆڵی جۆری دەرمان KMCA ... هاوڵاتیانمان ئاگاداردەکەینەوە لەسەر بڵاوبوونەوەی هەواڵێک لە چەند پەیج و ماڵپەڕێک لە ناوەخۆ و دەرەوە سەبارەت بە دەرمانێک کە ١٨ مندال لە وڵاتی ئۆزبەکستان گیانیان لە دەست داوە دوای بەکارهێنانی دەرمانەکە،ناوی دەرمانەکە (Dok-1Max syrup)کە لە وڵاتی هیندستان بەرهەم هاتووە لەلایەن کارگەیەک بەناوی Marion Biotech. ئێمە دوای بە دواداچوونی وردی زانستی و پیشەییانەی خۆمان بۆ هاوڵاتیانمان ڕوونی دەکەینەوە کە بە هیچ جۆرێک لەکوردستان بوونی نیە و بەهیچ جۆرێک هاوردەی کوردستان نەکراوە و هیچ بەرهەمێکی ئەو کارگەیە لە هەرێمی کوردستان نییە و ڕێگەپێدراو نییە و کارگەکەش تۆمار نەکراوە. سەبارەت بە هۆکاری گیان لەدەستدانی ئەم ١٨ منداڵە دەگەڕێتەوە بۆ بوونی ماددەیەکی ژەهراوی بەناوی Ethylene glycol لە ناو دەرمانەکە کە دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی ئەندامێک یان چەند ئەندامێکی لەش بە تەواوی. بەڕێوەبەرایەتی کۆنتڕۆلی جۆری دەرمان دڵنیایی تەواو دەداتە هاوڵاتییانمان لە کوردستان کە بەردەوام لە بەدواداچوونی ورد و زانستییانە دایە سەبارەت بەم بابەتە لەناو دەرمانخانەکان و کۆگاکانی دەرمان بە مەبەستی بنبڕکردنی دەرمانی بێ سەرچاوە و قاچاخ. وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان 14 شوبات 2023

ئۆجالان زیاتر لەنیو سەدەیە خەبات بۆ ئازادی نیشتمان و گەلی كورد دەكات و لەپێناو ئازادی گەلەكەیدا نزیكەی چارەكە سەدەیەكە لەزیندانی تاكەكەسیدایە، ئەو باوەڕیوایە بۆ رزگاركردنی میللەتەكەی دەبێت هێزێك هەبێت، چەكدار بێت و بەدیسپلین بێت،  بڕیاری سیاسی و سەربازی و كاركرنی لەدەستی خۆیدا بێت و پشت بەخۆی ببەستێت. عەبدوڵا ئۆجالان كاتێك لەزانكۆی ئەنقەرە لەكۆلێجی زانستی سیاسی بوو، خوێندنی تەواونەكردو گەڕایەوە بۆ ئامەدو لەساڵی 1978 پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ی دامەزراند، پێش دامەزراندنی پەكەكە، ئەندامان و لایەنگرەكانی ئەو حزبە، بەناوی ئاپۆچییەوە كارو چالاكییان هەبوو، یەكەم دەستەی ئەو كەسانەی پێیان دەوترا ئاپۆچی لەساڵی 1973 دا لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا وەك گروپێكی فیكری و ئایدۆلۆژی بەسەرۆكایەتی ئۆجالان دەستیان بەكاركردو لەساڵی 1976دا ئەو گروپە سەرەتاییەی پەكەكە بڕیاریدا بۆ درێژەدان بەكارو چالاكییەكانی بگەڕێتەوە بۆ باكووری كوردستان و دوای ساڵێك لەگەڕانەوەشیان بۆ باكوری كوردستان بەبەشداریی 23 كەس یەكەم كۆنگرەیان خۆیان رێكخست و پەكەكەیان دامەزراند. دوای كودەتای ئەیلولی ساڵی 1980 لەتوركیا، ئەندامانی پەكەكە وەك زۆربەی گروپ  و دەستەكانی دیكە رووبەڕووی شاڵاوی گرتن و كوشتن و راوەدوونان بوونەوە، بۆ ساڵی دواتر بەشێك لەئەندامانی پەكەكە روویان لەلوبنان كرد كە لەوكاتەدا ناوەندێك بوو بۆ كۆبوونەوەی گروپە شۆڕشگێڕەكانی ناوچەكە، ئەندامانی پەكەكە بەسەرۆكایەتیی عەبدوڵا ئۆجالان لەلوبنان پەیوەندییان بەگروپە شۆڕشگێڕەكانی ئەو سەردەمەوە كردو لەلایەن كەسانی وەك نایف حەواتمە، جۆرج حەبەش و بەگشتی بزووتنەوەی رزگاریی فەلەستینەوە هاوكاری كران. پەكەكە  لەساڵی 1984دا دەستی بەخەباتی چەكداری كردو لە 15ی ئابی 1984دا بەشێوەی فەرمی شەڕی چەكداری لەدژی سوپاو حكومەتی توركیا لەناوچەكانی ئەڕوح و شەمزینان دەستپێكردو تا بەئێستا دەگات جگە لەوەی چەند جارێك ئاگربەستی راگەیەندووە، خەباتی چەكداری پەكەكە لەدژی سوپای توركیا بەردەوامە، ئەوە لەكاتێكدایە لەچەندرۆژی رابردووشدا جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی كۆماجڤاكێن كوردستان (كەجەكە) داوای لەهەموو هێزەكانیان كرد بەهۆی بومەلەرزەكان لەتوركیاو ناوچەكە سەرجەم چالاكییە سەربازیەكانیان رابگرن. پەكەكە لەساڵی 1990 جگە لەلوبنان چەند بنكەیەكی لەناوچەكانی شام لەسووریا كردەوە، عەبدوڵا ئۆجالانیش لەلوبنانەوە بەرەو شام رۆیشت و بەبەردەوامی سەردانی ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستانی دەكرد. كاتێك لەساڵی‌ ١٩٩٨پەیوەندییەكانی نێوان توركیاو سوریا تێكچوو، ئەنقەرە هەڕەشەی لەدیمەشق كرد بەوەی كەپشتگیریی پەكەكە نەكات و هەڕەشەی بەكارهێنانی هێزی سەربازیی لەدژی ئەو وڵاتە كرد. ئۆجالان بۆ ئەوەی بەر لەشەڕێكی قورس بگرێت كەتوركیا دەیویست لەگەڵ سوریادا لەناوچەكە هەڵی بگیرسێنێت، لە 9ی تشرینی یەكەمی ئەو ساڵادا بڕیاری بەجێهێشتنی سوریای دا، بۆیە روویكردە یۆنان، بەڵام یۆنان داوای مانەوەی ئۆجالانی لەو وڵاتە رەتكردەوە، دواتریش بۆ هەمان مەبەست چووە روسیا، لەوێش رێگەی مانەوەی پێنەدرا، دوای ئەوەش چوو بۆ رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا، بەڵام لەوێش دوای مانەوەی بۆ ماوەیەك ئیتاڵیاش مافی مانەوەی پێنەدا، هەربۆیە جارێكی تر رووی لەڕووسیا كردەوە، بەڵام ئەمجارەش رێگەی مانەوەی پێنەدراو نێردرایەوە بۆ یۆنان، جارێكی دیكەش لەوێوە بەهۆی دروستكردنی ئاستەنگ بۆی، ئۆجالان نێردرا بۆ كینیا كەبەرنامە هەبوو لەوێوە بنێردرێ بۆ ئەفریقای باشور. ئۆجالان، لەكینیا لەماڵی باڵیۆزی یۆنان مایەوە، بەڵام لە 15ی شوباتی 1999 دا بەپیلان و  فێڵ رەوانەی فڕۆكەخانەی پایتەختی كینیا كراو لەوكاتەدا لەلایەن ژمارەیەك لەتیمی تایبەتەوە هێرشكرایەسەر ئۆتۆمبێلەكەی ئۆجالان و دەستگیریان كردو بەرەو توركیا رفێندرا. ئۆجالان خۆی لەبارەی دەستگیركردنەكەیەوە دەڵێت: دەستگیركردنم سەرەتای جێبەجێكردنی پلانی نوێی ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوا بوو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەوڵیاندا بەدەستگیركردن و لەناوبردنم، گەلێك لەناوببەن، هاوكات جەمیل بایك  ئاشكرایدەكات: «ئەمریكا، بەریتانیا، ئیسرائیل، یۆنان، فەرەنسا، هۆڵەندا، روسیا، ئەڵمانیا، كینیاو میسر، بەشداربوون لەپلانی دەستگیركردنی رێبەرەكەمانداو بەریتانیاش خاوەن بیرۆكەی پیلانگێڕییەكە بوو». 15ی شوبات كەیادی دەستگیركردنی رابەری زیندانیكراوی پەكەكەیە، لەكاتێكدایە كەزیاتر لە 22 مانگە هیچ كەسێك ئاگاداری دۆخی ئۆجەلان نییە، كەمپینی «ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان-یش كەماوەی چوار مانگە راگەیەنراوەو لەلایەن 28 كەسایەتی ئەكادیمی و نووسەرو پزیشك و سیاسەتمەداری ناودارەوە پێشەنگایەتی دەكرێت بەردەوامەو بەملیۆنان ئیمزای كۆكردووەتەوە بۆ ئازادكردنی ئۆجەلان. جوتیار رەشید نوسەرو چاودێری سیاسی لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیای پەكەكە سەبارەت بە رۆڵی ئۆجالان، دەڵێت: داگیركەرانی كوردستان لەوەتەی هەن، هەوڵی توانەوەی نەتەوەكەمان دەدەن و لەناوناچین، ئێمە پایەیەكی بنەڕەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستین و بەبێ ئێمە ئارامی بەخۆیەوە نابینێت، پرسی كورد بەهێزو شەڕ چارەسەرنابێت، دەستگیركردنی بەڕێز عەبدوڵا ئۆجالانیش بەشێكە لەم سیاسەتە، بەڵام ئەو فكری دیل نەكراوە. هاوكات محمەد ئەمین پێنجوێنی نووسەرو سیاسەتمەدار سەبارەت رۆڵی عەبدوڵا ئۆجالان دەڵێت: ٢٤ ساڵە بەڕێز ئۆجالان لەزیندانە، گۆشەگیركردنی ئەو، گۆشەگیركردنی تاكە كەسێك نەبوو، واتا هەوڵی لەناوبردنی تاكێك نەبوو، بەڵكو گۆشەگیركردنی پرۆژەیەك بوو، كە رێبەر ئۆجالان بڵاویكردەوە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ ئازادی گەلانی ژێردەستە، لەناویدا گەلی كورد، كەنزیكەی ٥٠ ملیۆن كەس دەبن، وڵات و نیشتیمان و سەروەت و سامانی سەرزەوی و ژێرزەوییان داگیركراوەو دوژمنانی بەتاڵان دەیبەن. پیلانی دەستگیركردنی عەبدوڵا ئۆجالان بۆ ئەوەبوو چیتر شتێك نەمێنێت بەناوی پەكەكە، بەڵام ئۆجالان بڕیاریدا رووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییانە بێتەوەو لەزیندانەوە درێژە بەخەبات بدات و  سەرباری پرۆژەكانی بۆ پرۆسەی سیاسی لەباكوری كوردستان و توركیا، هەر لەزینداندا زیاتر لە 10 كتێبی نووسیوەو چەندین نامەی لەڕێگەی پارێزەرەكانیەوە بڵاوكردووەتەوە.

جەمیل بایک رایگەیاند، ئیمراڵی شوێنی سیستمی پاکتاوکردن و سڕینەوەی کوردە. لە هەمان کاتدا شوێنی تێکۆشان و بەرخۆدانە. ئەمڕۆ ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢، ٢٥ ساڵ بەسەر دەستگیرکردنی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)دا تێدەپەڕێت کە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ بە گەلەکۆمەیەکی نێودەوڵەتی لە نایروبی پایتەختی کینا گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا. جەمیل بایک هاوسەرۆکی کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) بەم بۆنەیەوە، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات (فوراتنیوز)، لەمبارەیەوە رایگەیاند، ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٨ بووە سەرەتا و دەستپێکی پیلانگێریی نێونەتەوەیی. ئۆجالان لە ناو تۆرێکی پیلانگێرییدا مایەوە کە لە دیمەشق، ئەسینا، مۆسکۆ، رۆما، بیشکێک، مینسک، جارێکی تر مۆسکۆ، ئەسینا و تا کینیا بەردەوام بوو. پیلانگێڕییەکە وەک ئەختەپوتێک پەلەکانی بە هەموو شوێنێکدا بڵاوکردبووەوە. لە راستیدا ئۆجالان دەیویست پرسی کورد بکاتە بابەتی سەرەکی رۆژەڤ لە ئەوروپا و چارەسەری دیموکراتی دەستەبەر بکات. بەڵام ئەوروپا دەرگاکانی خۆی و کایەی ئاسمانی خۆی بە رووی رێبەر ئاپۆدا داخست. بایک دەڵێت، " رێبەرەکەمان لەبارەی سیستمی ئیمڕالی وتوویەتی کە سیستمی قڕکردنە. یاسا، لە ئیمڕالی هیچ کاتێک جێبەجێ نەکراوە. رێبەرەکەمان خۆی وەک دیلێکی سیاسی پێناسە کردووە. لە ئیمڕالی هەموو کردەوەیەک ئەنجام دەدرێت، شەڕی تایبەت کەی و تا چ رادەیەک بەڕێوە دەبرێت دیار نییە و بێسنورە. دەوڵەتی تورکیا، تاوەکو ئێستاش پێداگیری لەسەر ئەمە دەکات. ٢٤ ساڵی رێبەرتیمان لە ئیمڕالی تەواو دەبێت، دەکەوێتە ٢٥مین ساڵەوە، تاوەکو ئێستاش تێدەکۆشێت. ئیمڕالی، سیستمێکی قڕکردنە، رێبەرتیمان لەوێ وەک دیلێکی سیاسی رادەگیرێت، جگە لە چاوپێکەونی سنورداری خانەوادە و پارێزەران هیچ پەیوەندیەکی لەگەڵ جیهاندا نییە. بێگۆمان دەوڵەتی تورکتا لەسەر هەر سیاسەتێک کە لە ئیمڕالی لەدژی رێبەرتیمان بەڕێوەی دەبات، بە دەیان، سەدان جار بیر دەکاتەوە. هیچ شتێک لە ئیمڕالی بەگوێرەی یاساکان نییە. وەهایان کردووە کە مافی دانوستان و هەناسەدانیشی بە زۆر بەدەست بهێنێت." هاوسەرۆکی کەجەکە لە چاوپێکەوتنەکەدا وتی، "  لە ڕاستیدا ئێمە نازانین لە ئیمرالی چی ڕوودەدات. ئێمە گوێمان لە هەندێک هەواڵی تێکدەرانە دەبێت. کامیان ڕاستە، ئێمە نازانین. ئەوەی دەزانین  ئەوەیە گۆشەگیری و گوشاری سەر رێبەرمان زۆرە. دوو ساڵە هیچ چاوپێکەوتنێک لەگەڵیدا نەکراوە، هەموو ئەو زانیاریانەی دەستمان دەکەوێت مایەی نیگەرانییە." لەلایەکی دیکەوە لە چەندین وڵاتی جیهان و چوار پارچەی کوردستان ئەمڕۆ خۆپیشاندان بۆ ئازادی ئۆجالان دەستی پێکردووە. ئەمەش لەکاتێکدایە کە نزیکەی دوو ساڵە، هیچ زانیاریەک لەبارەی ئۆجالانەوە نابیسترێت. رێگە بە پارێزەران و خانەوادەی نادرێت سەردانی ئیمڕالی بکەن.  لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە تاوەکو ئێستا ٢٩ جار سزای دیسیپلین بەسەر عەبدوڵلا ئۆجالاندا سەپێنراوە و لە ساڵی ٢٠١١ تاوەکو ئێستا هەزار و ٢١٨ جار سەردانی پارێزەران و ٢٤٩ جار سەردانی پارێزەران بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رەتکراونەتەوە.

هاوڵاتی   بومەلەرزەكەی ٦ی شوبات، كەباكوری كوردستان و توركیاو رۆژئاوای كوردستان و سوریای بەشێوەیەكی زۆر بەهێز هەژاند، جگە لەوەی زیانێكی زۆری گیانی لێكەوتەوەو رۆژ بەڕۆژ، ژمارەی گیانلەدەستدان بەشێوەیەكی زۆر سامناك بەرزدەبێتەوە، هەروەها كاریگەریەكی زۆریشی لەسەر ئابوری، سیاسەت و كۆمەڵگای توركیا دروستكردووە، ئۆپۆزسیۆن رەخنە لەدەسەڵات دەگرێت كە بەدەم ناوچە كارەساتبارەكان و لێقەوماوانەوە نەرۆیشتووەو هەدەپە دەڵێت: ئەگەر شارەوانییەكانمان دەستیان بەسەردا نەگیرایە، دەمانتوانی زووتر لەو ئازارە كەمبكەینەوە، هاوكات ئەحمەد تورك رایگەیاند: خەڵك لەجیاتی دەسەڵات یارمەتی لێقەوماوان دەدەن. بەگوێرەی دوایین ئامارە فەرمیەكان لەباكوری كوردستان و توركیا زیاتر لە 35 هەزار و 418 كەس گیانیان لەدەستداوەو زیاتر لە 105 هەزار كەسیش برینداربوون، تاوەكو ئێستاش هەڵمەتی گەڕان بەدوای ئەو هاووڵاتیانەی كەزیاتر لە ١٠ رۆژە لەژێر داروپەردووی باڵەخانەو خانووە رووخاوەكاندان بەردەوامە، بۆیە پێشبینی دەكرێت، ئاماری گیانلەدەستدان زیاد بكات. زیانە ماددییەكان و كاریگەری لەسەر ئابوری توركیا وەزارەتی ژینگەو شارستانی توركیا رایگەیاندووە، زیاتر لەحەوت هەزار باڵەخانە كەزۆربەی زۆریان یەكەی نیشتەجێبوونن، رووخاون و زیان بە ١٢ هەزار باڵەخانەی دیكە گەیشتووە. هەروەها چەندین كارگەو شوێنكار رووخاون و زیانیان بەركەوتووە. بەتایبەتی لەپارێزگاكانی دیلۆك، هاتای و مەڕەش كە رێرەوێكی گەورەی بازرگانی ئاوی و شاری پیشەسازین. حكومەت بەفەرمی رایگەیاندووە كە بومەلەرزەكە لە ١٠ پارێزگای باكوری كوردستان و توركیا، كاریگەری راستەوخۆی لەسەر نزیكەی ١٤ ملیۆن كەس داناوە كە زیاتر لە ١٥٪ی دانیشتووانی توركیا و باكوری كوردستان پێكدەهێنن و ئەمەش راستەوخۆ رێژەی هەڵاوسان بەرزدەكاتەوە كەپێشتر رێژەی هەڵاوسان لەو وڵاتەدا لە ٨٤٪ەوە بۆ ٥٨٪ دابەزیبوو. بەگوێرەی راپۆرتێكی ئاژانسی میزۆپۆتامیا، قەبارەی زیانەكانی بومەلەرزەكە لە ١٠ پارێزگای توركیا بە ١٠٠ ملیار دۆلار مەزەندە دەكرێت، ئاماژەی بەوەشكردووە، لەساڵی ٢٠٢٢دا قەبارەی بازرگانی لەهەموو بوارێكدا لە ١٠ پارێزگاكە نزیكەی ٢١ ملیارو ٥٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. جگە لەوەش حكومەت باجێكی زۆری لەهاووڵاتیان و پیشەوەران و بازرگانەكانی ئەو ناوچەیە وەرگرتووە، بەڵام لەئێستادا یەكێك لەشادەمارەكانی ئابوری توركیا پەكیكەوتووەو ئەمەش دۆخی ئابوری ئەو وڵاتە دەخاتە مەترسیەوە. ئۆپۆزسیۆن: دەسەڵات پلانی بۆ رزگاركردنی هاووڵاتیان نییە ئۆپۆزسیۆنی توركیا، دەسەڵات بەوە تۆمەتبار دەكات كەدوای بومەلەرزەكە دەستبەجێ نەیتوانیوە، بەهانای هاووڵاتیانەوە بچێت كەدوو رۆژی یەكەمی بومەلەرزە وەك «هەلی زێڕین» دادەنرێت و دەڵێن، دەسەڵاتی ئاكەپەو مەهەپە پێویست بوو بەهەموو هێزیەوە بەبەكارهێنانی سوپاو پۆلیس هەوڵی رزگاركردنی ئەو هاووڵاتیانەی بدایە كە كەوتوونەتە ژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا. بۆیە زۆربەی سەرۆك، بەرپرس و پەرلەمانتارانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان و تیمەكانی رزگاركردنیان لەو شارانەن كەبومەلەرزە تێیاندا روویداوە. لەشاری ئامەدی باكوری كوردستان نزیكەی هەزار هاووڵاتیی شارەكە لەبومەلەرزەكەدا بوونەتە قوربانی، پەروین بوڵدان هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) و كەمال كلچدارئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری (جەهە) كۆنفڕانسێكی هاوبەشی رۆژنامەنووسیان ئەنجامدا. بوڵدان لەقسەكانیدا وتی، «دەسەڵات لەژێر داروپەردووی بینا رووخاوەكانی بوومەلەرزە‌كەدا ماوەتەوو هیچی لەدەست نایەت. هیوادارم بەزووترین كات پێكەوە ئەم برینانە ساڕێژ بكەین، ئەگەر شارەوانییەكانمان دەستیان بەسەردا نەگیرایە، دەمانتوانی زووتر لەو ئازارە كەمبكەینەوە.» كلچدار ئۆغلۆ-ش ئاماژەی بەوەكرد، «كەرتی بیناسازی لەتوركیاو خراپی بەڕێوەبەریی وەهای لەم وڵاتە كرد، باڵەخانەكان بەكوالێتیەكی باش دروست ناكرێن و هیچ چاودێریی و بەدواداچوونێكیش لەكاتی دروستكردنیاندا نییە، ئەمە پرسێكی گرنگە، بەڵام لەئێستادا كێشەكە بێپلانی حكومەتە بۆ رزگاركردنی هاووڵاتیان.» هەروەها ئەحمەد تورك هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی مێردین كە لەپۆستەكەی دوورخراوەتەوە سەردانی ناوەندی شاری مەرەشی كرد كە ١٧ كەس لەخزمەكانی لەبومەلەرزەكەدا گیانیان لەدەستداوە. ئەحمەد تورك دوای بەدواداچوون بۆ خزم و كەسوكارو هاووڵاتیان بۆ رۆژنامەنووسان قسەی كردو وتی: « ئێمە لەشارەكەدا گەڕاین، هەموو هاووڵاتیان دەڵێن، دەوڵەت لێرە نییە. دەیانەویت وەهای پیشان بدەن كەحكومەت هەوڵی رزگاركردنی هاووڵاتیان دەدات، بەڵام لەشارەكاندا هاووڵاتیان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هاوكاری یەكدی دەكەن، هاووڵاتیان لەهەموو جێگەیەكی باكوری كوردستان هاوكاری كۆدەكەنەوەو دەیگەیەننە دەستی زیانلێكەوتووان.» مەرال ئاكشەنەر سەرۆكی پارتی باش كەهاوپەیمانی جەهەپەیە سەردانی هاتای كردو زیانلێكەوتووانی بەمەلەرزەكەی بەسەركردەوە. مەڕال ئاكشەنەر وێڕای ئەوەی دەسەڵاتی بەپشتگوێخستنی زیانلێكەوتووان تۆمەتبار كرد، هەروەها ئاماژەی بەوەكرد، كەمەترسی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی مەترسیدار هەیە. هاووڵاتیان پشتگوێخراون و جگە لەخواردن و پێداویستیەكانی دیكە، پێویستیان بەمادەی پاككەرەوە هەیە.  لێبوردن و دەستگیركردنی وەبەرهێنەرەكان پرسێكی دیكە كەدوای بومەلەرزەكە هاتووەتە ئاراوە، یاسای لێبوردنی وەبەرهێنانە. حكومەتی دادو گەشەپێندان لەمانگی شوباتی ٢٠١٧دا، واتە بەر لەهەڵبژاردنەكانی مانگی حوزەیرانی ٢٠١٨، یاسای لێبوردنی وەبەرهێنانی لەژێر ناوی «ئاشتی وەبەرهێنان» پەسەندكرد. لەو چوارچێوەیەدا حكومەت مۆڵەتی بە ١٣ هەزار خانوو و باڵەخانە داوە كەكارەكانیان تەواو بكەن، لەكاتێكدا بەشێوەیەكی زیادەڕۆیی و بێمۆڵەت دروستیانكردبوو. ئەم پرسە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە جارێكی دیكە بووەتەوە یەكێك لەڕۆژەڤە سەرەكییەكانی توركیا. سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ و چەندین بەرپرسی دیكەی ئۆپۆزسیۆن لەم چەند رۆژەی دواییدا رایانگەیاند، حكومەت بۆ كۆكردنەوەی دەنگی هاووڵاتیان چاوپۆشی لەوەبەرهێنەرەكان كردووە كەباڵەخانەی ناتەندروست دروستبكەن و هۆكارێك كەئەمڕۆ باڵەخانەكان رووخاون و هاووڵاتیان گیانیان لەدەستداوە، ئەو یاسایەیە كەدەسەڵات پەسەندی كردووە.  لەلایەكی دیكەوە، بەفەرمانی دادوەر دەست بەئۆپراسیۆنێكی فراوان بۆ دەستگیركردنی ئەو وەبەرهێنەرانە كراوە كە پرۆژەكانیان لەبومەلەرزەكەدا رووخاون. بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەكۆنفڕانسێكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كەفەرمانی دەستگیركردن بۆ زیاتر لە ١٣٠ وەبەرهێنەر دەركراوەو ژمارەیەكیش دەستگیركراون. دەمیرتاش لەم بارەیەوە بەتویتێك باسی ئەوەی كرد، دەستگیركردنی وەبەرهێنەران بۆ پەردەپۆشكردنی تاوانەكانی دەسەڵاتە. لەبەرئەوەی دەسەڵاتی ئاكەپە رێگەی بەوەبەرهێنەران داوە باڵەخانەی ناتەندروست دروست بكەن. بۆیەش پێدەچێت، ئەم پرسە خراپ بەسەر حكومەتەكەی ئەردۆغاندا بشكێتەوە. رێگریكردن لەهاوكارییەكان و دەستگیركردنی خۆبەخشان لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا، زیاتر لە ١٠٠ كەس لەناوەندی مەڕەش، سەمسور، دیلۆك و هاتای بەتۆمەتی دزی و تاڵانی دەستگیركراون. رۆژی ١٣ی ئەم مانگەش، ڤیدیۆی سێ گەنج لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بڵاوكریەوە كە كوژرابوون و بەرپرسانی حكومەت بانگەشەی ئەوەیان كرد، گوایە دزییان كردووە. تاوەكو ئێستا نازانرێت كێ ئەو سێ گەنجەی كوشتووە. رووداوێكی دیكە لەمەڕەش روویدا. پێنج گەنجی خۆبەخشی شاری ئامەد كەهەوڵی رزگاكردنی هاووڵاتیانیان دەدا، بەئەشكەنجەو لێدان لەشاری مەڕەش لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیركران و دواتر بەڕووتی لەكەشوهەوای ساردی ژێر سفرەوە لەچۆڵەوانیەكی دەرەوەی شارەكە فڕێدران. چەندین دیمەن و وێنەی دیكەی بەو شێوەیە لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بڵاوكرانەوە كەكاردانەوەی توندی بەدوای خۆیدا هێنا. كۆمسیۆنی یاسایی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەهۆی ئەو رووداوانەوە، سكاڵای تۆمار كردو رایگەیاند، لەكاتێكدا ئەگەر تاوانێكیش كرابێت، نابێت هیچ كەسێك بكوژرێت و دەستگیربكرێت، لەكاتێكدا كەدادگا تاوانەكەی ئاشكرا نەكردووە. پرسێكی دیكە كەئۆپۆزسیۆنی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی تووڕە كردووە، راگەیاندنی دۆخی نائاساییە بۆ ماوەی سێ مانگ و رێگریكردنە لەگەیاندنی هاوكارییەكان بەلێقەوماوانی بومەلەرزەكە. لەكاتێكدا كە ئۆپۆزسیۆن رایگەیاندووە، حكومەت توانای هاوكاریكردنی هاووڵاتیانی نییە، هەروەها رێگری لەهاوكاری پارتەكانی دیكە و رێكخراوەكان دەكرێت.  ١٣ی ئەم مانگە ناوەندی قەیرانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە و ئاشكرایكرد كەهێزەكانی حكومەت لە سەمسوور، دەستیان بەسەر ٥٠٠ چادر، ١٢٠ مۆلیدە، ٣٠ كۆنتێنەر، لەعوسمانیە و ناوچەی پاتنۆسی موش دەستیان بەسەر چەند بارهەڵگرێك هاوكاری وەك بەتانی و خواردەمەنیدا گرتووە.  بومەلەرزەو هەڵبژردن بوومەلەرزەكەی ٦ی شوبات لەكاتێكدا روویدا كەتوركیا لەنێو كەشی بەر هەڵبژاردندایە. بەشێوەیەكی فەرمی ١٤ی ئایار وەك رۆژی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا دیاریكرابوو. هەرچەندە تاوەكو ئێستا حكومەت بەفەرمی باسی دواخستنی وادەی هەڵبژاردنەكانی نەكردووە، بەڵام بە راگەیاندنی باری نائاسایی بۆ ماوەی سێ مانگ، پێدەچێت، هەڵبژاردنەكان ئەنجام نەدرێن. بولەند ئارنچ سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی توركیاو یەكێك لەدامەزرێنەرانی پارتی دادو گەشەپێدان لەبارەی پرسی هەڵبژاردنەكانەوە، نووسراوێكی لەتویتەرەكەیدا بڵاوكردەوە. ئارنچ ئاماژەی بەوەكرد كەدۆخی توركیا بەهۆی بومەلەرزەوە ناجێگیرەو پێویستە هەڵبژاردنەكان دوابخرێن. ئیدریس شاهین وتەبێژی پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن (دەڤا) لەمبارەیەوە ناڕەزایەتی توندی دەربڕی و رایگەیاند، نابێت رێگەبدرێت، هەڵبژاردنەكان دوابخرێن. دەكرێت بەهۆی دۆخی نائاساییەوە هەڵبژاردن لەوادەی فەرمی خۆی كە ١٨ی حوزەیرانە ئەنجامبدرێن. لەلایەكی دیكەوە گولتەكین ئویساڵ سەرۆكی پارتی دیموكراتی رایگەیاند: كەئەردۆغان دەیەوێت هەڵبژاردنەكان بۆ ساڵی داهاتوو دوابخات و هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی شارەوانیدا ئەنجامبدرێن. پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەڕاگەیەندراوێكدا كە لەبارەی دۆخی بومەلەرزەوە بڵاویكردبووەوە، هوشداری ئەوەی دابوو كەدەسەڵاتی ئاكەپە - مەهەپە، دەیەوێت بومەلەرزەكە بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاربهێنن و بەو شێوەیە تەمەنی دەسەڵاتەكەیان درێژ بكاتەوە.

ئه‌مڕۆ  ئاسمان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت، لە ناوچە شاخاویەکان ئاستی هەور زیاتر دەبێت و سبه‌ی ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، ناوچە سنوریەکان و شاخاوییەکان نیمچە هەوردەبێت لە کاتەکانی بەیانی زودا لەگەڵ ئەگەری بەفر لەسەر ناوچە سنوریەکان لە بەیانی زودا. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان لە بڵاوکراوەیەکندا رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ئاسمان ساماڵ و نیمچە هەور دەبێت، لە ناوچە شاخاویەکان ئاستی هەور زیاتر دەبێت، ئەگەری کەمێک بەفر لە ناوچە شاخاوییەکان هەیە لە کاتەکانی شەودا. پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ کەشناسی: خێرایی با لە سەر خۆ دەبێت 5 بۆ  15 كیلۆمه‌تر له‌ كاتژمێرێكدا. ئاشکرای کردوه، ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، ناوچە سنوریەکان و شاخاوییەکان نیمچە هەوردەبێت لە کاتەکانی بەیانی زودا لەگەڵ ئەگەری بەفر لەسەر ناوچە سنوریەکان لە بەیانی زودا، پلەکانی گەرما کەمێک نزم دەبێتەوە. لەکۆتایدا کەشناسی بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوە ڕاگەیاند: هەولێر:  10 پلەى سیلیزى سلێمانی : 9 پلەى سیلیزى دهۆک :  10 پلەى سیلیزى کەرکوک : 12 پلەى سیلیزى هەڵەبجە : 10 پلەى سیلیزى زاخۆ:   10 پلەى سیلیزى سۆران :  6 پلەى سیلیزى گەرمیان :  14 پلەى سیلیزى

حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕاپۆرتێكدا ئاماری داهات و خەرجی نەوتی بۆ هەردوو چارەكی كۆتایی ساڵی 2022 بڵاوكردەوە كەتیایدا لەماوەی ئەو شەش مانگەدا زیاتر لە 78 ملیۆن بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوەو زیاتر لە 71 ملیۆن بەرمیل نەوتی هەناردەكردووە كەداهاتەكەی زیاتر لە پێنج ملیار و 500 ملیۆن دۆلار بووە، خەرجی بەرهەمهێنانی نەوتیش زیاتر لە دوو ملیارو 700 ملیۆن دۆلار بووە، داهاتی ماوەش بۆ حكومەت بۆ موچە تەنیا دوو ملیارو 793 ملیۆن دۆلار بووە، شێركۆ جەودەت پەرلەمانتاری دەستلەكاركێشاوەی كوردستان-یش دەڵێت ئەو ژمارانە جێگەی متمانە نین. حكومەتی هەرێم لەڕاپۆرتەكەدا ئاماژە بەوەدەكات لەچوارچێوەی پرۆسەی وردبینی سەربەخۆیی كەرتی نەوت و گاز، وەك بەشێك لەدەستپێشخەری تایبەت بەشەفافیەت لەبەرنامەی كاری ئەنجومەنی وەزیران، ئاماری شەش مانگی رابووردووی ساڵی 2022 بڵاوكردووەتەوەو لەلایەن كۆمپانیای دیلۆیتی جیهانیش دوای وردبینی پشتڕاستی كردووەتەوە. بەپێی راپۆرتەكەی حكومەتی هەرێم لەچارەكی سێیەمی ساڵی رابردوودا (١ی تەمموز تاوەكو ٣٠ی ئەیلول ٢٠٢٢) ، تێكڕای نرخی هەر بەرمیلێك نەوتی بە 45 دۆلار ئەژماركردووەو (3 ملیارو 116 ملیۆن‌و 890 هەزار و 171) دۆلار داهاتی نەوتی هەبووە جا چ لەڕێگەی هەناردەكردنەوە بۆ دەرەوە بێت یاخود لەبەكارهێنانی ناوخۆدا. بەپێی راپۆرتەكە حكومەتی هەرێم لەو داهاتە تەنیا بڕی (یەک ملیار و 603 ملیۆن‌و 88 هەزار و 296) دۆلاری وەك داهات بۆ موچە تەرخانكردووە،  بڕی (یەک ملیارو 513 ملیۆن‌و 801 هەزار و 296) دۆلاری بۆ خەرجی پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت تەرخانكردووە. هەر بەپێی راپۆرتەكە لەچارەكی چوارەمی ساڵی رابردوودا (1ی تشرینی یەكەمی تاوەكو 31ی كانوونی یەكەمی 2022)، تێكڕای نرخی هەر بەرمیلێك نەوتی بە 69 دۆلار ئەژماركردووەو (دوو ملیارو 452 ملیۆن‌و 723 هەزار و 553) دۆلار داهاتی نەوتی دەستكەوتووە جا چ لەڕێگەی هەناردەكردنەوە بۆ دەرەوە بێت یاخود لەڕێگەی بەكارهێنانی لەناوخۆدا بێت. لەو داهاتەش كەحكومەت لەنەوت دەستیكەوتووە، تەنیا بڕی (یەک ملیار و 190 ملیۆن‌و 789 هەزار و 284) دۆلاری وەكو داهات بۆ موچە تەرخانكراوە، بڕی (یەک ملیار و 261 ملیۆن‌و 934 هەزار و 269) دۆلاری بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت رۆیشتووە. شێركۆ جەودەت پەرلەمانتاری دەستلەكاركێشاوەی كوردستان لەفراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی بە (هاوڵاتی) راگەیاند: بەهیچ شێوەیەك ئەو ژمارانە جێگەی متمانە نین چونكە پڕۆسەی فرۆشتنی نەوت وردبینی پێویستی بۆ ناكرێت، ئەگەر وردبینی بكرێت ئەوا كۆمپانیای دیلۆیت لەسەر كاغەز دەیكات نەك لەكێڵگە نەوتییەكانەوە هەتا فرۆشتن و دابەشكردن، لەبەرئەوە پڕۆسەی وردبینی قبوڵكراو نییە، چونكە كۆمپانیای دیلۆیت گرێبەستی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستاندا كردووە نەك ئەوەی كۆمپانیایەكی بێلایەن بێت، هەربۆیە كۆمپانیاكە وەك بەشێك لەحكومەت تەماشادەكرێت. دەربارەی گرێبەستە نەوتییەكانیش شێركۆ جەودەت دەڵێت: "بەداخەوە گرێبەستە نەوتییەكان كەموكورتی زۆری تێدایەو ئەو رێژە زۆرەش بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت وردبینی لەسەرناكرێت كەچۆن پرۆسەكە ئەنجامدراوە، كەسێك یان لایەنێك نییە وردبینی و لێكۆڵینەوە بۆ كۆمپانیا ناوخۆییەكان كەهاوپێچن بەكۆمپانیا بیانییەكان لەبواری نەوتدا بكات، ئەمەش وایكردووە كە تێچوو زۆر بەرزبێت و گەندەڵییەكی زۆری تێدابكرێت و ئەو گرێبەستانەشی كە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكاندا كراوە كەموكورتی زۆری تێدایە بە شێوەیەك كەحكومەتی هەرێم تەنها ٤٣٪ی قازانجی دەستدەكەوێت و ٥٧٪ەكەی دەچێت بۆ كۆمپانیا نەوتییەكان". جەختیش لەوەدەكاتەوە پرۆسەی فرۆشتنی نەوت هەتا لەدەستی یەكێتی و پارتیدا بێت هەر بەو شێوەیە دەبێت. لەساڵی 2015ەوە هەرێمی كوردستان سەربەخۆ نەوت دەفرۆشێت و ساڵانە راپۆرتێك دەربارەی داهات و خەرجی نەوتە فرۆشراوەكەی دەخاتە ڕوو كەچەندین شارەزاو ناوەندی رەخنە لەژمارەكانی دەگرن و پێیان وایە زۆر وردنین بەتایبەت ئەو خەرجییە زۆرەی لەبەرهەمهێنانی نەوتدا خەرجدەكرێت

هاوڵاتی بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هه‌رێمی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت"لەمڕۆوە بڕیاری لێخۆشبوونی بەستنی پێوەری ئاو تاكو 21/4/2023 لەبەر بەرژەوەندی هاووڵاتییان نوێكراوەتەوە، هاووڵاتییان لە ئێستاوە دەتوانن سەردانی بنكە و بەڕێوەبەرایەتییەكانی ئاو و كۆكردنەوەی كرێی ئاو بكەن، بۆ ئەوەی مامەڵەی بەستنی پێوەریان بۆ جێبەجێبكرێت. ئەمڕۆ سێشەممە، ئاری ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی ئاو و ئاوەڕۆی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا لە هەولێر رایگەیاند: "لە سەنتەری شارە گەورەكانی هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە، هەر هاووڵاتییەك مامەڵەی بەستنی پێوەری ئاو بكات، لێخۆشبوونی بۆ دەكرێت كە پێشتر هەشتا هەزار دینار بووە، بەڵام ئێستا بۆی دەكرێتە تەنیا 20 هەزار دینار.." لەبارەی بڕی پارەکە بۆ ئەو کەسانەی لە دەرەوەی سەنتەری شارە گەورەكانن، ئاری ئەحمەد گوتی: "لە هەر قەزا و ناحیە و كۆمەڵگەیەك كە پێوەری تێدا دەبەسترێت، لە 80 هەزار دینارەوە بۆیان دەكرێتە تەنیا 10 هەزار دینار؛ بۆیە داوا لە هاووڵاتییان دەكەین هەتا زووە سوود لەم ماوە دیاریكراوە وەربگرن و سەردانی بنكە و بەڕێوەبەرایەتییەكان بكەن بۆ جێبەجێكردنی مامەڵەكانیان." لە هەرێمی کوردستان نزیکەی یەک ملیۆن هاوبەشی ئاو هەن؛ نزیکەی 80٪یان پێوەری زیرەکی ئاویان بەستووە.

دەشتی مەحمود پیاوی ئورفە، كە بە پەیكەری بەلیكڵیگۆلیش ناسراوە، پەیكەرێكی كۆنی شێوەمرۆییە و لە هەڵكۆڵینێك لە ناوچەی بەلیكڵیگۆلی شاری ئورفەی باكوری كوردستان (میزۆپۆتامیای سەروو) لە ساڵی ١٩٩٣ دۆزراوەتەوە و مێژووەكەی بۆ نزیكەی ۱۱ هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، پەیكەرەكە لە سەردەمی نیۆلیتیكی پێش گلكاریدا تاشراوە. پیاوی ئورفە بە كۆنترین پەیكەری قەبارە گەورە دادەنرێت كە لە شێوەی جەستەی مرۆڤێكی كامڵ دروستكراوە. ئەم پەیكەرە هاوسەردەمی هەردوو شوێنەوارە دێرۆكەكانی نزیك شاری ئورفە، گرێ ناڤۆكێ (١٢٠٠٠ ) ساڵ و نەوالا چۆری (١٠٤٠٠) ساڵ پێش ئێستایە. پەیكەرەكەی لە كاتی كاری بیناسازیدا دۆزرایەوە، بەڵام شوێنی دۆزینەوەكە بە دیاریكراوی نەزانراوە و بە باشی تۆمار نەكراوە، بەڵام دەگوترێت لە شەقامی یەنی یۆل لە ناوچەی بەلیكڵیگۆلی كە یەكێكە لە كۆنترین ناوچەكانی شاری ئورفە، لە ساڵی ١٩٩٣دا دۆزراوەتەوە . ئەم ناوچەیە تەنیا نزیكەی ٢٠كم لە شوێنەواری گرێ ناڤۆكێوە دوورە. ئەم پەیكەرە بەرزییەكەی نزیكەی مەترێك و نەوەد سانتیمەتـرە كە لە بەردی خۆڵین دروستكراوە و چاوەكانیشی بە دوو بەردەشەوە نەخشێنراون ( بەردەشەوە پۆلوی ساردبووەوەی بوركانی چیاكانی كوردستانە). ئەم پەیكەرە لە ئێستادا لە مۆزەخانەی ئورفە لە شاری ئورفەی باكوری كوردستان هەڵگیراوە. پیاوی ئورفە، پەیكەری پیاوێكی ڕووتە كە چاوەكانی كونن و بەردەشەوەیان تێداچەقێنراوە، دەمی نییە و لەسەر سنگی ملوانكەیەكی لە شێوەی ژمارە ٧ هەیە، هەروەها، دەستەكانی لە پێشەوە گرێدراون و خستوونیەتە سەر ناوكی، ئەمەش لە هەڵكۆڵراوەكانی ئەو سەردەمە تایبەتمەندییەكی باو و بڵاو بووە بە تایبەت لە گرێ ناڤۆكێ (ناوە كوردییەكەی ئەم شوێنەوارە "گرێ ناڤۆكێ/گردی ناوك‌" ئاماژە "ناوك/ناڤك"ەكەی تێدایە كە دەكرێت لەم سەردەمەدا ناوچە و گردەكەیان بە ناوك یاخود چەقی زەوی یاخود گەردووندا دانرابێت). هەندێ لە شوێنەوارناسان دەڵێن كە دەستەكانی خستووەتە سەر ئەندامی زاوزێ و دایپۆشیوە. پەیكەرەكە قاچی بۆ درووستنەكراوە و لەبری ئەوە لە بەشی خوارەوەیدا پارچەیەكی شێوە قەدی درەخت هەیە كە وا بیردەكرێتەوە بۆ ئەوە بووبێت لە زەویدا بچەقێنرێت. چاوە بەرەدەشەو و بێ دەمی پیاوی ئورفە یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم پەیكەرە نەبوونی دەمە، بەڵام لەبری دەم دوو بەردەشەوە جێگای چاوەكانی پیاوی ئورفەیان گرتووەتەوە. پێدەچیت نەبوونی دەم و هەبوونی دوو بەردەشەوە لە چاوەكانی پیاوی ئورفەدا، ئاماژە بێت بۆ پاشا یاخود خواوەند بوونی پەیكەرەكە. چونكە زۆر جار مرۆڤەكان لە ڕێگەی چاو-لە-چاوبڕینەوە لەگەڵ یەكتردا دەدوێن نەك دەمەوە. ئەمەش دەكرێت لەم سەردەمەدا گرنگی پێگەی دەسەڵات یاخود ئاینی هەبووبێت. لە ئێستادا شێوەكەی گۆڕاوە بۆ كارلێكی كۆمەڵایەتی و خۆشەویستی، بۆ نمونە كاتێ دایكێك لەگەڵ كۆرپەكەیدا دەدوێت، كۆرپەكە سەیری چاوەكانی دایكەكە دەكات نەك دەمی. لێرەدا دەكرێت بگوترێت، كاتێ كەسێك لەم سەردەمەدا سەیری ئەم پەیكەرەی كردووە لە ڕێگەی چاوبڕینە چاوەكانی پەیكەرەكەوە نەك دەمیەوە هەستی بە دەسەڵات و هێزی پەیكەرەكە كردووە. لە تێگەیشتنە شوێنەوارییەكاندا، دەگوترێت كە پەیكەری مرۆڤ وەك هەوڵێكی هونەری بووبێت بۆ وێناكردنی و نواندنەوەی هەقیقی جەستەی مرۆڤ. لە ڕاستیدا، پەیكەری "پیاوی ئورفە" خۆی گەواهی توانای مرۆڤی سەرەتاكانی سەردەمی نیۆلیتیك دەدات بۆ پەیكەرسازی جەستەی مرۆڤ بە شێوەیەكی سروشتی.

هاوڵاتی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی هەرێمی کوردستان رایدەگەیێنێت، مانگی ئاداری ئەمساڵ پرۆسەى پێشکێشکردن بۆ خوێندنى ماستەر، دکتۆرا و دبلۆمى باڵا لە زانکۆ حکومییەکانی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات.  ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ (14ـی شوبات/فێبرایه‌ری 2023)، وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه‌، مانگى سێى ئەمساڵ پرۆسەى پێشکەشکردن بۆ خوێندنى باڵا لە زانکۆ حکومییەکانى هەرێمى کوردستان دەستپێده‌كات. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا له‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا، بەشێوەیەکى ورد پلانى خوێندنى باڵاى (دبلۆمى باڵا، ماستەر و دکتۆرا) لە زانکۆ حکومییەکانى هەرێمى کوردستان گفتوگۆ و هەڵسەنگاندنى لەبارەوەو کراو لە ئەنجامدا، بڕیاردرا لە مانگی داهاتووه‌وه‌ پرۆسەى پێشکەشکردن بۆ خوێندنى باڵا لە زانکۆ حکومییەکانى هەرێمى کوردستان دەستپێبکات. هه‌روه‌ها وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى رایگه‌یاندووه‌،، دواى تەواوبوونى ئامادەکارییەکان لە داهاتوییەکى نزیکدا قۆناغ بەندى پرۆسەى خوێندنى باڵا لە رووەکانى پلان، ژمارەى کورسییەکان، ماوەى پێشکەشکردن، کاتەکانى ئەنجامدانى تاقیکردنەوەى توانستى زانستى و راگەیاندنى ئەنجامەکان و دەستپێکردنى پرۆسەى خوێندن رادەگەیەندرێت.   دەقی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی خوێندنی باڵا: ئەمڕۆ سێشەمە ڕێکەوتى (2023/2/14) بەسەرپەرشتى د. ئارام محمد قادر وەزیرى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى و ئامادەبونى بریکارى وەزارەت و ڕاوێژکارو بەڕێوەبەرانى گشتى فەرمانگەکانى وەزارەت، کۆبونەوەیەکى تایبەت بۆ هەڵسەنگاندنى پلانى خوێندنى ماستەر و دکتۆرا و دبلۆمى باڵا بەڕێوەچو و بڕیاردرا لە مانگى سێى ئەمساڵ پرۆسەى پێشکەشکردن بۆ خوێندنى باڵا دەستپێبکات. لەسەرەتاى کۆبونەوەکەدا وەزیرى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى دوپاتیکردەوە، پلان و کارنامەى کارکردنى وەزارەتى خوێندنى باڵاو توێژینەوەى زانستى ئەوەیە باشتر زانکۆکان خۆیان بۆ پەرەپێدانى سێکتەرى خوێندنى باڵا لە هەرێمى کوردستان ئامادە بکەن، بۆ ئەمەش ئاماژەى بەقۆناغەکانى دەستپێکردنى خوێندنى (ماستەر، دکتۆرا، دبلۆمى باڵا) کردو ڕایگەیاند: بەو پەڕى لێپرسراویەتییەوە لە ڕابردو و داهاتودا کاردەکەین بۆ چەسپاندنى بنەماکانى دادپەروەرى و یەکسانى و شەفافەیەت لە پرۆسەى خوێندنى باڵادا، بەشێوەیەک بتوانین دەستەبەرى ڕەخساندنى زۆرترین و باشترین دەرفەت بۆ پێشکەشکاران بڕەخسێنین. هەر لە کۆبونەوەکەدا بەشێوەیەکى ورد پلانى خوێندنى باڵاى (ماستەر، دکتۆرا، دبلۆمى باڵا) لە زانکۆ حکومییەکانى هەرێمى کوردستان گفتوگۆ و هەڵسەنگاندنى لەبارەوەو کراو لە ئەنجامدا  بڕیاردرا لە مانگى سێى ئەمساڵ پرۆسەى پێشکەشکردن بۆ خوێندنى باڵا لە زانکۆ حکومییەکانى هەرێمى کوردستان دەستپێبکات. وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى ڕاشیدەگەیەنێت، دواى تەواوبونى ئامادەکارییەکان لە داهاتوییەکى نزیکدا قۆناغ بەندى پرۆسەى خوێندنى باڵا لە ڕوەکانى پلان و ژمارەى کورسییەکان و ماوەى پێشکەشکردن و کاتەکانى ئەنجامدانى تاقیکردنەوەى توانستى زانستى و ڕاگەیاندنى ئەنجامەکان و دەستپێکردنى پرۆسەى خوێندن ڕادەگەیەنرێت.  

مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، هیچ دەروازەیەکی سنوری نێوان تورکیا و خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای کوردستان بۆ گەیاندنی هاوکاریەکان بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکە نەکراونەتەوە. چاوشئۆغلۆ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا لەگەل نەجلا ئەلمەنگوش وەزیری دەرەوەی لیبیا لە ئەنقەرە وڵامی هەندێک هەواڵی دایەوە کە لە میدیاکاندا بڵاوکراونەتەوە و وتی، " نەتەوە یەکگرتووەکان چەندین ساڵە لە دەروازەی سنوری 'جیلڤەگوز – باب ئەلهەوا' هاوکاری بۆ سوریا دەنێرێت. ئێستاش لە پارێزگای کلس دوو دەروازەی دیکە کراونەتەوە. ئێمە هاوکاریەکان لە رێگەی ئەو دەروازانەوە رەوانە دەکەین. بەڵام بە هیچ شێوەیەک لەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنتڕۆڵی 'یەپەگە'دایە دەروازەکان ناکەینەوە. لەلایەکی دیکەوە، لەم دۆخەی بومەلەرزەدا کە هەم لە تورکیا و هەم لە سوریا کارەساتێکی گەورە مرۆیی دروست بووە، سوپای تورکیا بەردەوامە لەسەر هێرشەکانی بۆسەر رۆژئاوای کوردستان.  رۆژی یەکشەمە 12ی شوبات، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سوپای تورکیا لەسەر رێگەی گوندی مەناز و رۆژئاوای کۆبانێ ئۆتۆمبێڵێکی بۆردومان کرد و بەوهۆیەوە شەڕڤانێکی قەسەدە شەهید بوو.

دوو بەشەخۆراکی دیکەی مانگانە گەیشتووەتە هەرێمی کوردستان. نەوزاد شێخ كامیل، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی ڕایگەیاند: زۆربەی بەشەخۆراكی مانگی دوو و سێ هاتووە و لە كۆگاكان هەڵگیراون و رۆژانەش تەواوكاریی ئەو دوو مانگە دێتە كۆگاكانمان لە كوردستان. باسی ئەوەشی کرد، لەدوای تەواوبوونی بەشەخۆراكی یەكەمی ئەمساڵ، دەست بە دابەشكردنی بەشەخۆراكی دیكەش دەكرێت. بەڕێوەبەرەکە ئەوەشی ئاشکرا کرد، لە ساڵی 2022 پێنج بەشە ئارد و 11 بەشەخۆراک دابەش كراوە

 ئەمڕۆ سێشەممە، 14ی2، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەردانی چەند شارێک لە باکووری کوردستان دەکات کە لە بوومەلەرزەکەی رۆژی 6ی 2دا زیانی گەورەی گیانی و ماڵییان بەرکەوتووە. هاوکات لەگەڵ تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری هەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە.    سەرۆکی هەرێمی کوردستان، هەرلەوسەردانەدا، سەردانی ئەنقەرە دەکات و لەگەڵ مەولوود چاوشئۆغڵو، وەزیری دەرەوەی تورکیا کۆدەبێتەوە. دواتر دەگەڕێتەوە هەرێمی کوردستان.   پێشتریش لە 12ی 2ی 2023، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەمەبەستی دەربڕینی هاوخەمی سەردانی کۆنسوڵخانەی تورکیای لە شاری هەولێر کرد و پەیامی هاوخەمی خۆی لە تۆماری پرسه‌ی تایبەتی کۆنسوڵخانەدا نووسی.   6ی ئەم مانگه ، بوومه‌لەرزه‌يه‌كى وێرانكه‌ر، 10 پارێزگاى توركيا و چەند شارێکی سووریای گرته‌وه‌ هەزارەها کەس گیان لەدەستدا و برینداربون، زیانێکی گەورەی ماددیشی لێکەوتەوە.

حکومەتی تورکیا لە پارێزگاکانی شڕنەخ، جۆلەمێرگ، مێردین و سێرت هەموو جۆرە چالاکی و خۆپیشاندانێکی قەدەغەکرد. پارێزگارانی پارێزگاکانی شڕنەخ، جۆلەمێرگ، مێردین و سێرتی باکوری کوردستان لەم بارەیەوە راگەیەندراویان بڵاوکردەوە و رایانگەیاند، بە مەبەستی گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست لە بەرامبەر ' هەوڵی دابەشکرایی لەنێوان گەلدا، پاراستنی یاسا و ماف، تەندروستی گشتی، هەوڵی تکدەرانە و رووداوە مەترسیدارەکان' بڕیار دراوە لەو چوار پارێزگایە قەدەغە رابگەیەندرێت. بەگوێرەی راگەیەندراوەکان، تاوەکو ١٥ رۆژی دیکە، هەموو جۆرە، خۆپیشاندان، گردبوونەوە، رێپێوان، کۆبونەوەیەک قەدەغەیە.  ئەمەش لە کاتێکدایە کە لە هەموو شارەکانی باکوری کوردستان، کەمپەینی هاوکاریکردنی زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەی ٦ی شوبات دەستی پێکردووە و ئەم قەدەغەیە کاریگەری لەسەر پرۆسەی کۆکردنەوەی هاوکاریەکان دروست دەکات. هەروەها هیچ دۆخێکی ناجێگیر و شەڕ لەو شارانەدا رووی نەداوە. لەلایەکی دیکەوە حکومەتی تورکیا لە هەشت پارێزگای باکوری کوردستان و دوو پارێزگای تورکیا کە بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە، باری نائاسایی بۆ سێ مانگ راگەیاندووە. ئۆپۆزسیۆن رایدەگەیەنێت کە راگەیاندنی باری نائاسایی کاریگەری خراپی لەسەر گەیاندنی هاوکاریەکانی بە زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکە دروست کردووە.

لە دوای بومەلەرزەکەی 6ی مانگ کە لە تورکیا رویدا، تا ئێستا هەزار و 834 بومەلەرزەی بچوک رویانداوە.  دەستەی کەشناسی عێراق لە نوێترین بڵاوکراوەیدا کە دوێنی دووشەممە ڕاگەیەنرا، لە بارەی بەدواداچونی چالاکی ژێر زەوی لە ماوەی نێوان 6 بۆ 13ی مانگی 2 رایگەیاندووە: دوای ئەوەی لە بەرەبەیانی 6ی 2 بومەلەرزەیەک لە تورکیا رویدا، تا ئێستا چالاکییەکانی ژێر زەوی بەردەوامن و پێشبینی دەکەین تا چەند هەفتە و مانگی داهاتوش بەردەوام بن لە سنوری نێوان تورکیا و سوریا. دەشڵێت : هەروەها روبەری شوێنی رودانی بومەلەرزەکان فراوانتر بووە، لە ئەو رۆژەوە تا ئێستاش ژمارەی ئەو بومەلەرزانەی کە رویانداوە و هەستیان پێنەکراوە بۆ هەزار و 834 بومەلەرزە بەرزبووەتەوە. دەستەکە ئاماژەی داوە: لە رۆژی 6ی 2وە شانەی قەیرانەکان پێکهێنراوە و بە دواداچون بۆ چالاکییەکانی ژێر زەوی دەکرێت و بە وردی چاودێری دەکرێن بۆ ئەوەی لە کاتی هەموو پێشهاتێکی نوێدا زانیاریمان هەبێت و لایەنە پەیوەندیدارەکان ئاگادار بکەینەوە.

هاوڵاتی دانا عەبدولکەریم وەزیری ئاوەدانکردنەوە ونیشتەجێکردنی  حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی کێشە وناکۆکیەکانی نێوان یەکێتی و پارتیەوە دەڵێت، " بەشداری نەکردنی تیمی یەکێتی لە کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیران بڕیارێکی سیاسیە". دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوە ونیشتەجێکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لێدوانێکیدا ئاماژەی بەوەدا، کە ئەگەر هەر کێشەیەک هەبێت دەبێت لە کۆبوونەوەکاندا باس بکرێن و چارەسەر بکرین، وتیشی بەشداری نەکردنی تیمی یەکێتی لە کۆبونەوەکان سیاسین. هاوکات لەبارەی یەکدەنگی لایەنەکان لەسەر پرسە نیشتیمانیەکانەوە، دانا عەبدولەکەریم وتی، بزوتنەوەی گۆڕانیش لەگەڵ ئەوەدایە کە  لەسەر پرسە نیشتیمانیەکان  یەک دەنگ بن و ململانێ سیاسیەکان تێکەڵ بەو پرسانە نەکرێن. ئەمەش لەکاتێکدایە لەدوای چەندین کۆبونەوەی شاندی یەکێتی وپارتی لەگەڵ بەرپرسان و باڵوێزی ئەمریکا و بەریتانیا لەسەر گرژی و ئاڵۆزیەکانی نێوان یەکێتی وپارتی و هەرێم لەگەڵ بەغدا، سەرەڕای چەندین بەیاننامە و بانگەشەی ڕێککەوتنی نێوان ئەو دوو حزبە هێشتا تیمی یەکێتی ئامادەنیە بەشداری کۆبونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیران بکات و دەشڵێت پێویستە کێشەکان لەگەڵ پارتی یەکلای بکرێنەوە.