مەسرور بارزانی سەرپەرشتیی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بەچاکسازییەکانی پێشمەرگە دەکات

هاوڵاتی ئینتەرنێتی ستارلینک دەگاتە تاران و رۆژنامەیەکیش ئاشکرای دەکات؛ تێچوەکەی بۆ دانیشتوانی ئێران دەگاتە سێ هەزار و 500 دۆلار. رۆژنامەی شەرق لە ئێران ئاشکرای کرد؛ بۆ یەکەمجار ئامێرەکانی ستارلینک کە تایبەتە بە وەرگرتنی ئینتەرنێت لە سنوری شاری بانە لە رۆژهەڵاتی کوردستان گەیشتوەتە شارەکانی دیکەی ئەو وڵاتە. رۆژنامەکە ئاماژە بەوە کردوە هەر ئامێرێکی ستارلینک لە شاری بانەی هاوسنوری هەرێمی کوردستان بە 60 ملیۆن تمەن دەفرۆشرێت کە دەکات سێ هەزار و 500 دۆلار بەڵام بەشداربوانی ئەو ئینتەرنێتە تا دو مانگ پارەی ئینتەرنێت نادەن، دوای ئەو دو مانگەش، 150 دۆلاری مانگانە بۆ بەردەوامبونی بەشدارییەکەیان دەدەن. بە پێی زانیارییەکان هەر ئامێرێکی ستارلینک دەتوانێت ئینتەرنێت بە زیاتر لە 120 بەشداربو بدات و خێرایی ئینتەرنێتەکەشی دەگاتە (150mbps). پێشتر ئیلۆن ماسک، بەڕێوبەری کۆمپانیای سپەیس ئێکس (SpaceX) رایگەیاندبو ئینتەرنێتی ستارلینک بە شێویەکی بێبەرامبەر دەگەیەننە ئێران بۆ ئەوەی خەڵکی وڵاتەکە بتوانن بە بێ چاودێری و پچڕان ئینتەرنێت بەکاربهێنن. لە ماوەی رابردودا دەسەڵاتی ئێران بۆ ئەوەی بتوانێت کۆنتڕۆڵی خۆپیشاندان و ناڕەزایتییەکان بکات تۆڕی ئینتەرنێتی دانیشتوانی ئەو وڵاتەی بڕی و سنورداری کردەوە ئەوەش وای کرد هەواڵ و تۆمارە ڤیدیۆییاکانی خۆپیشاندانەکان بە خێرایی بڵاو نەکرێتەوە

هاوڵاتی لە خوێنگەیەکی کچان لە شاری مەهاباد لە رۆژهەڵاتی کوردستان 25 خوێندکار دەستگیر دەکرێن . سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ رۆژی چوارشەممە 25 خوێندکاری کچ لە خوێندگەی دواناوەندیی (بەیان) لە شاری مەهاباد بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان دەستگیر کراون. بە پێی زانیارییەکان تا ئێستاش چارەنوسی ئەو خوێندکارە کچانە دیار نییە و تەنها ئەوە زانراوە کە لە لایەن هیزە ئەمنییەکان و لەسەر داوای بەڕێوبەری قوتابخانەکە دەستگیرکراون. ناوەندەکانی مافی مرۆڤ لە ئێران ئاشکرایان کردوە لە 34 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لانیکەم 12 هەزار و 500 کەس دەستگیر کراون کە نزیکەی سێ هەزار کەسیان خوێندکاربون. ئەمەش لە کاتێکدایە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان زۆربەی چین و توێژەکانی گرتوەتەوە و خوێندکارانی ناوەندیی و دواناوەندیی رۆژهەڵاتی کوردستان بەشداریی بەرچاویان لە خۆپیشاندانەکاندا هەیە.

هاوڵاتی  ژمارەیەک ئەندامی هەدەپە لە شاری سلێمانی دەستگیر دەکرێن و سەرچاوەیەکیش بە هاوڵاتی راگەیاند؛ ئاسایشی سلێمانی لە چەند هەڵمەتێکدا ئەو ئەندامانەی هەدەپەی دەستگیر کردوە. سەرچاوەکە ئاماژەی بەوە کردوە هەشت ئەندامی پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە کە لە شاری سلێمانی نیشتەجێبون سەرجەمیان لە چەند شوێنێکی جیاواز دەستگیرکراون. بە پێی زانیارییەکان ئەو هەشت ئەندامەی هەدەپە خەڵکی باکوری کوردستانن و بەهۆی فشارەکانی حکومەتی تورکیا رویان لە شاری سلێمانی کردوە و نیشتەجێی شارەکەبون. هاوڵاتی ناوی ئەو هەشت دەستگیرکراوی ئەندامی هەدەپە بڵاو دەکاتەوە کە ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە دەستگیرکراوە. ناوی ئەو ئەندامانەی هەدەپە کە لە سلێمانی دەستگیر کراون: مەشروک چیفتەچی ئیرسۆی یەڵماز حەسەن کاچار محەمەد سۆیلەر سەروەت ئاکدەنیز شەوقی یەڵدرم موراد توراک.

هاوڵاتی دەمیرتاش بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای تورکیاوە لە شەڕی دژی پەکەکەدا بە تاوانی دژی مرۆڤایەتی لەقەڵەمی دەدات و دەڵێت؛پەرلەمان و ئۆپۆزسیۆن نابێت لەسەر ئەو وێنانە بێدەنگ بن. سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشوتری پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە کە لە زیندانی ئەدیرنە بەند کراوە،لە تویتێکدا بڵاوی کردەوە، لە ڕێگەی پارێزەرەکانیەوە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای تورکیاوە لە شەڕی پەکەکەدا بیستوە. ئەو نوسیویەتی؛ بۆ ئه‌وه‌ی دۆخه‌كه‌ دیاریی بكرێت، پێویسته‌ شاندێكی سه‌ربه‌خۆ و نێوده‌وڵه‌تی بچێته‌ ناوچه‌كه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌. دەمیرتاش وتوشیەتی: پەرلەمان و ئۆپۆزسیۆن ناتوانن لە بەرامبەر ئەم وێنانە بێدەنگ بن، تێپەڕاندنی بە بێدەنگی، داننانە بە تاوانەکە، بەکارهێنانی چەکی کیمیایی بە هەر هۆیەکەوە بێت تاوانێکی گەورەیە لە جیهان. هاوسەرۆکی پێشوتری هەدەپە جەختی لەوە کردوەتەوە کە حکومەتی پارتی داد و گەشە(ئاکەپە) وپارتی نەتەوەپەرەستی (مەهەپە) سنور نانسێت و دەشڵێت: با بۆ ساتێکیش کەس لەبیری نەچێت کە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی تاوانە دژی مرۆڤایەتی، ئەوانەی تاوانێکی لەو شێوەیە ئەنجام دەدەن بە دڵنیاییەوە لەبەردەم دەسەڵاتێکی دادوەری سەربەخۆدا لێپرسینەوەیان لێدەکرێت.

هاوڵاتی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی هەرێم بڵاویکردەوە، چاوەڕوان دەکرێت  خۆرگیرانێكی نیمچەیی لە ئاسمانی هەرێمی كوردستان لە رۆژی سێشەممەی داهاتوو ٢٥ی ئەم مانگەدا دەربکەوێت. بەپێی بڵاوکراوەکەی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن دیاردەکە لە کاتژمێر ١٢:٥٩خولەکی دوای نێوەڕۆ دەستپێدەكات و لەكاتژمێر ٢:١٧ خولەکی دوای نیوەڕۆ بەرزترین ئاستی خۆرگیرانی نیمچەیی تۆماردەكرێت و مانگ نزیكەی ٥١٪ی دیسكی خۆر دادەپۆشێ و کاتژمێر ٣:٣٠ خولەک کۆتای دێت. ئەم دیاردەیە لە ناوچەکانی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و باكوور و رۆژهەڵاتی ئەفریقیا و رۆژئاوای ئاسیا دەبینرێت ، بەڵام لە دانیشتوانی باشووری رۆژهەڵاتی ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەمریكای باكوور و باشوور و ئوستورالیا ئەو دەیاردەیە نابینن. هەر لە ڕاگەیەندراوەکەدا باس لە دیاردەی خۆر گیرانکراوە "لە رووی فەلەكییەوە، كاتێك دیاردەی خۆرگیران روودەدات كە مانگ دەكەوێتە نێوان خۆرو زەوی، بە مەرجێ لەسەر یەک راستەهێڵ بن، ئەو كاتە سێبەری مانگ، كە قەبارەكەی بچووكە، دەكەوێتە سەر چەند ناوچەیەكی سنوورداری وڵاتان و ناوچەكانی تری هەسارەی زەوی و تەنها دانیشتوانی ئەو شوێنانەی كە خۆر تیایدا دەگیرێت، واتە، سێبەری مانگ بەسەریاندا تێدەپەڕێ ئەودیاردەیە دەبینن." ئەمەش لەکاتێکدایە، رۆژی سێی ئەم مانگە پێگەی ته‌له‌سکۆپی عێراق رایگه‌یاند که‌ رۆژی سێشه‌ممه‌ ٢٥ی ئەم مانگە نیمچە خۆرگیران لە عێراق رووده‌دات و ئه‌مه‌ دوایین خۆرگیرانه‌ که‌ عێراق تا ساڵی ٢٠٢٧ بەخۆیەوە بیبینێت.    

هاوڵاتی گرتنەوەی ئاو لەلایەن تورکیا نەخۆشیی کۆلێرا لە سوریا زیاد دەکات . نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان رایگەیاند؛ كه‌مبونه‌وه‌ی ئاوی روباری فورات کاریگەریی نەرێنیی لەسەر تەندروستیی دانیشتوانی سوریا هەیە و 68 کەسی خەڵکی ئەو وڵاتەش بە کۆلیرا گیانیان لەدەستداوە ستیڤان دۆجارێك، وتەبێژی فه‌رمی ریکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان رایگه‌یاند؛ به‌پێی ئاماره‌كانی رۆژی 14 تشرینی یه‌كه‌می رێكخراوی ته‌ندروستی جیهان، 15 هەزار و 823 حاڵه‌تی گومانلێکراوی توشبون به‌ نه‌خۆشی كۆلێرا له‌ سوریا تۆماركراون. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد؛ تا ئەو رۆژە 807 حاڵه‌تی توشبون به‌ نه‌خۆشیەکە تۆماركراوه ‌و 68 كه‌سیش بەوهۆیەوە لە سەرتاسەری سوریا گیانیان له‌ ده‌ستداوه‌. دٶجارێک لە بارەی هۆکاری بڵاوبونەوەی نەخۆشیەکە باسی لەوەکرد، كه‌مبونه‌وه‌ی ئاو له‌سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی سوریا به‌ هۆی دابه‌زینی ئاستی روباری فورات و وشكه‌ ساڵی، هۆكای زیادبونی حاڵەتەکانی کۆلێرایە . لە لایەکی دیکەشەوە ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان هۆشداریی دەدات لە گرتنەوەی ئاو لەلایەن تورکیا و جەخت لەوەش دەکاتەوە کە ئەوە بوەتە مەترسی بۆ سەر ژیانی هاوڵاتییانی ناوچەکانیان

عەمار عەزیز نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی لەدهۆك و نەخۆشخانەیەكی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای بەڕدەرەش، ماوەی 10 ساڵە بەردی بناغەیان بۆ دانراوە، بەڵام تائێستا  تەواونەكراوەن و كاركردنیش تیایاندا راگیراوەو هیچ وادەیەكیش بۆ تەواوكردنیان دیارینەكراوە. نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی فریاكەوتن لەشاری دهۆك لەساڵی 2012 بەردی بناغەی بۆی دانراوە، بودجەی پرۆژەكە 108 ملیار دینارە، تەنها لەسەدا 30ی  تەواوكراوە، زیاتر لە شەش ساڵە كاركردن لەپرۆژەكەدا وەستاوەو نازانرێ كەی دەستپێدەكرێتەوە. دكتور ئەفراسیاب موسا، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند:» پرۆژەی دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی 300 قەرەوێڵەیی لەدهۆك هەروەها نەخۆشخانەیەكی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای بەردەڕەش و نەخۆشخانەی 100 قەڕەوێڵەیی لە سنوری قەزای ئامێدی، ئەمانە پرۆژەی ستراتیژی و زۆرگرنگن بۆ پارێزگای دهۆك، بەهۆی نەبوونی پارە ئیشكردن لەنەخۆشخانە 300 قەرەوێڵەییەكەی دهۆك و 100 قەرەوێڵەییەكەی بەردەڕەش وەستاوە، ئەوەی دهۆك 30 بۆ 35%ی تەواوبووەو ئەوەی قەزای بەردەڕەش بەشێكی زۆر كەمی كراوە، بەڵام ئەوەی سنوری قەزای ئامێدی ئیشكردن تیایدا بەردەوامەو تائێستا نیوەی پرۆژەكە تەواوبووە «. وتیشی:»بۆ تەواوكردنی ئەو دوو پرۆژەیە پێویستە پارە لەبەغداوە رەوانەی هەرێم بكرێت، چونكە ئەمانە پرۆژەی گەورەو ستراتیژین و دەبێت لەسەر بودجەی بەكاربەر تەواو بكرێن ، تائێستاش هیچ وادەیەك بۆ دووبارە كاركردن لەو دوو نەخۆشخانەیە دیارینەكراوە، چاوەڕێ دەكەین پارەی بۆ تەرخان بكرێت،  بەدڵناییەوە بەتەواوكردنی ئەو دوو نەخۆشخانەیە ئەو فشارەی ئێستا لەسەر نەخۆشخانەكانمان هەیە زۆر كەمدەبێتەوەو داواشمانكردووە جارێكی تر كاری لەسەر بكرێت، بەڵام ئەوە لەدەسەڵاتی ئێمەدا دانیەو دەبێت حكومەتی هەرێم بڕیاربدات«. نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لەسنوری قەزای بەردەڕەش، لەساڵی 2013 بەردی بناغەی بۆ دانراوە، بودجەی پرۆژەكە 40 ملیار دینارە،  نۆ ساڵ تێپەڕی بەسەر دانانی بەردی بناغەکەو تەنیا لەسەدا  10ی تەواوبووەو چەند ساڵێكیشە كاركردن تیایدا وەستاوە. جەمیلا محەمەد، نوێنەری قەزای ئاكرێ و بەردەڕەش لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك و  ئەندامی لیژنەی تەندروستی سەبارەت بەپرۆژەكە بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی بەردەڕەش بەبڕیاری نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی حكومەتی ئەوكاتی هەرێم بەردی بناغەی دانراو دوای ماوەیەكی كەم ئیشكردن لەپرۆژەكە وەستا، ئەوەش بەهۆی بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی عێراق و هەروەها شەڕی داعش، ئەو پارەیەی كە بۆی دابینكرابوو تەنیا بەشێكی كەمی لێ خەرجكرا، حكومەت بۆ پڕكردنەوەی بەشە بودجەی خۆی كەئەوكات بۆ شەڕی دژ بە داعش و دابەشكردنی موچە پێویستی بەبڕە پارەیەكی زۆر هەبوو، بۆیە بەشەكەی تر خەرجنەكرا». جەمیلا محەمەد دەڵێت:» لەسەر ئەم پرسە سەردانی وەزیری تەندروستی و بەرپرسانی باڵای حكومەتمان كردووە، دواینجار توانیمان رازیبوونی حكومەت بەدەستبهێنین بۆ دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی فریاكەوتن، بەخۆشحاڵییەوە نەخۆشخانەكە تەواوبووە تەنها ئەوە ماوە پێداویستی تەندروستی و پزیشك و پەرستاری بۆ دابینبكرێت، دانیشتوانی قەزای بەردەڕەش لەهەموو شارەكانی تر زیاتر كێشەی تەندروستییان هەیە، چەندین حاڵەتی نەخۆش هەبووە رەوانەی دهۆك و ئاكرێ كراون، بەڵام لەڕێگادا گیانیان لەدەستداوە. وتیشی: »پرسی نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی دهۆكیش هەمان شتە، ماوەیەكی زۆر وەستاوەو هیچ وادەیەك بۆ دووبارە كاركردن لەسەر پرۆژەكە دیارنیە، نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی قەزای ئامێدی نیوەی تەواو بووەو ئیشكردن لەپرۆژەكە بەردەوامە، بەهیوای ئەوەی لەكاتی خۆیدا تەواوبكرێت، بەردەوام بەدواداچوون بۆ پرسەكانی تەندروستی دەكەین و سەدان كێشەی تەندروستیمان ئاراستەی لایەنی پەیوەندیدار كردووە، بەڵام چارەسەركردنی كێشەكان و جێبەجێكردنی پرۆژەكان كاری حكومەتە». حەلیما عەبدولڕەحمان، ژنێكی تەمەن 48 ساڵ،  زیاتر لە 15 ساڵە لەناوەندی قەزای بەردەڕەش دەژی بەهاوڵاتی وت: « بەردەڕەش تەنها بەناو قەزایە چونكە هیچ نەخۆشخانەیەكی گشتی لەشارەكەدا نیە، تەنها بۆ سەرئێشەو  هەندێك نەخۆشی وەرزی سەردانی بنكەكانی تەندروستی لەسنوری قەزاكە دەكەین، بۆ نەخۆشی دڵ و شەكرە، شكان و نەشتەرگەی و دەیان نەخۆشی تر دەبێت سەردانی ئاكرێ یان دهۆك یان موسڵ بكەین، جگە لەمەش خوا نەكات رووداوێكی هاتوچۆ رووبدات بریندارەكان دەبێت بگوازرێنەوە بۆ ئاكرێ «. « نەخۆشی شەكرەو سەرئێشەیەكی بەردەوامم هەیە، یان دەچمە ئاكرێ یان موسڵ جگە لەدووری رێگاكە كرێی هاتوچۆش لەسەر نەخۆش دەكەوێت، هەر چەند مانگ جارێك دەبێت سەردانی پزیشك بكەم تاوەكو پشكنینم بۆ بكات یان چارەسەری پێویست بۆ نەخۆشیەكەم وەربگرم « حەلیما عەبدولڕەحمان وای وت. دكتۆرە نارین عومەر موسا، بەڕێوەبەری تەندروستی قەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی راگەیاند: «لە 2013وە بەردی بناغەی دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی 100 قەرەوێڵەیی لەدەوروبەری شاری بەردەڕەش دانرا، ماوەیەكی زۆر كەم كاری لەسەركراو دواتر پرۆژەكە وەستا، تەنیا 10%ی پرۆژەكە تەواوبووەو ئەوەی تری هەمووی ماوە، هۆكاری وەستانی ئیشكردن لەنەخۆشخانەكە لەبەرپرسانی تەندروستی دهۆك و وەزارەت بپرسن ئەوەندەی ئێمە دەزانین هۆكارەكە نەبوونی پارەیە، هیچ كێشەیەك لەزەویەكەو شوێنەكەدا نیە».  وتیشی:» هیچ نەخۆشخانەیەكمان نیە، تەنیا 15 بنكەی تەندروستیمان هەیە لەگەڵ دوو بنكەی تەندروستی لەكەمپەكانی پەنابەرانی رۆژئاوا، كۆی گشتی دەبن بە 17 بنكە، بەشی زۆر نەخۆشانی سنوری قەزای بەردەڕەش روو لەقەزای ئاكرێ و دهۆك و زۆر شوێنی تر دەكەن، ئەگەر ئەو نەخۆشخانەیە تەواو بكرایە 80%ی كێشەكانی تەندروستی لەسنوری قەزاكە چارەسەردەبوون، خەڵكی بەردەڕەش و دەوروبەری سەردانی شوێنەكانی تریان نەدەكرد هەر لەشارەكەی خۆیان چارەسەری پێویستیان وەردەگرت». «بۆ شوێنگرەوەی نەخۆشخانە 100 قەرەوێڵەییەكە نەخۆشخانەیەكی فریاكەوتن دروستكراوە، بەڵام هێشتا تەواو نەبووە، بەتەواوبوونی كەمێك فشار لەسەر نەخۆشخانەكانی دهۆك و ئاكرێ كەمدەكات، بەڵام هەر دەمێنێت چونكە تاكە چارەسەر ئەوەیە ئەو نەخۆشخانە 100 قەرەوێڵەییە تەواوبێت، قایمقامی قەزای بەردەڕەش و تەواوی بەرپرسان هەوڵیانداوە بۆ تەواوكردنی پرۆژەكە بەڵام تائێستا هیچ شتێكی نوێ لەبارەی دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە دیارنیە «، دكتورە نارین عومەر وای وت.  هاوكات نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای ئامێدی، لەساڵی 2013 بڕیاری دروستكردنی بۆ دەرچووە، بەڵام بەهۆی قەیرانی دارایی و چەند هۆكارێكی تر جێبەجێكردنی پرۆژەكە دواكەوت، لەئەیلولی ساڵی 2020 سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردی بناغەی بۆ دانا  بەگوژمەی 43 ملیۆن دولار كەبڕیارە ماوەی 33 مانگ تەواو بكرێت، نەخۆشخانەكە پێنج نهۆمییەو دانیشتوانی سەنتەری ئامێدی لەگەڵ چوار ناحیەو كۆمەڵگاو گوندەكان سوود لێوەردەگرن، لەسەر رووبەری 20 هەزار و 150 مەتری دووجا دروستدەكرێت، ئەم پرۆژەیەش تائێستا تەنیا لەسەدا 50ی تەواو كراوە. هێرش رەشید، خەڵكی ناحیەی شیلادزێی سەر بەقەزای ئامێدی بەهاوڵاتی  وت:» حكومەت وەك پێویست گرنگی نەداوە بەكەرتی تەندروستی لەسنوری قەزای ئامێدی ، لەتەواوی سنورەكە تەنها ژمارەیەك بنكەی تەندورستی هەن، پێش دوو ساڵ بەردی بناغە بۆ نەخۆشخانەیەكی 100 قەرەوێڵەیی لەكۆمەڵگای هێتوت لەسنوری قەزاكە دانراوە، بەڵام هیچ هیوایەكمان پێ نیە لەكاتی خویدا تەواوبكرێت، چونكە تائێستا تەنها نیوەی پرۆژەكە تەواو بووەو وابڕوات دوو ساڵی تر تەواو نابێت . «سەرووی 80% دانیشتوانی سنوری قەزاكە بۆ سەردانی پزیشك و وەرگرتنی چارەسەر سەردانی دهۆك دەكەن، بەشێكی تر روو لەناوچەكانی تر دەكەن، زیاتر لە 20 ساڵە ئەوە حاڵمانە، لەوەرزی زستان و باران و بەفر دۆخەكە بۆ ئێمە دوو ئەوەندە سەخت دەبێت و زۆرجار ناتوانین سەردانی دهۆك بكەین ئەوەش لەبەر بەفرو باران ، لەلایەك دەترسین تووشی رووداوێكی هاتوچۆ بین و لەلایەكی تر هیچ رێگەچارەیەكی ترمان نیە» هێرش رەشید وای وت.

رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ، راپۆرتێکی لەبارەی هێرشەکانی ئەم دواییەی ئێران بۆ سەر هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە. لە راپۆرتی رێکخراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە؛ هێرشەکانی ئەم دواییە کە کرانە سەر خاکی هەرێمی کوردستان بە بیانوی بونی حزبە ئۆپۆزسیۆنە ئێرانییەکان، ناوچەی مەدەنییان گرتوەتەوە. رونیشکراوەتەوە؛ هێرشەکان هەندێك پێگە و ناوچە و گوندیان کردوەتە ئامانج کە هیچ چالاکییەکی سەربازیی و سیاسیی ئەو حزبانەی تێدا نەبوە. هیومان رایتس وۆچ جەختیش دەکاتەوە هێرشەکان لەچوارچێوەی زنجیرە هێرشە بەردەوامەکانی ئێرانن کە تێیدا خەڵکانی مەدەنی بونەتە قوربانیی.

ئه‌مڕۆ به‌رواری ١٩-١٠-٢٠٢٢ له‌سه‌ر داواكاری ڕێكخراوی ( MAG ) بۆ ئه‌نجامدانی ته‌قینه‌وه‌یه‌ك، ھه‌روه‌ھا له‌سه‌ر ڕاسپارده‌ی محسن شێخ عبدلكریم به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كاروباری مینی سلێمانی له‌ لایه‌ن تیمی ته‌قاندنه‌وه‌ ( EOD  ) ی سه‌ربه‌ به‌شی تیمه‌كانی مینلابه‌ری ده‌ستی و ته‌قاندنه‌وه‌ی سه‌ر به‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چالاكیه‌كانی ڕاسپارد بۆ ئه‌و ئه‌ركه‌ به‌ چاودێری تیمه‌كانی دڵنیایی جۆری. كه‌ له‌ گوندی تاوێر به‌رزی ناحیه‌ی ته‌كییه‌ی جه‌باری سه‌ر به‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ بۆ  له‌ناوبردنی ئه‌م ژماره‌ له‌ مین و ته‌قه‌مه‌نی كه‌ بریتی بوو له‌  ٦٩ مینی V69 و ٥١٥ مینی VS50 و ٣٣ مینی TS50 و ٢ مینی Type72 دژه‌ كه‌س و ٤٨٦ دانه‌ ته‌ره‌قه‌ی مین و ٣ گوله‌ هاوه‌ن ١٢٠ ملم و ١ گوله‌ هاوه‌نی ١٠٠ملم و ٧ گوله‌ هاوه‌نی ٨٢ ملم و ٣٧ گوله‌ هاوه‌نی ٦٠ ملم و ٢ گوله‌ تۆپی ١٠٥ ملم و ١٦ گوله‌ی ٥٧ ملم و ١ گوله‌ كاتێۆشای ١٠٦ ملم و ٥ گوله‌ی RPG و ١ نارنجۆكی ده‌ستی و ١ فیوزی PD له‌ گه‌ڵ بڕێك مین و UXO ی تر كه‌ له‌ڕۆژانی ڕابردوودا گواسترابوونه‌وه‌ به‌ مه‌به‌ستی ته‌قاندنه‌وه‌یان ئه‌مڕۆ سه‌رجه‌میان له‌ناوبران كه‌ بریتی بوون له‌ ٤ مینی V69 و ٢  مینی VS50 و ٨ مینی VST و ١ گوله‌ هاوه‌نی ٨٢ ملم و ٩ گوله‌ هاوه‌نی ٦٠ ملم و ٢ گوله‌ فاس و ٦ نارنجۆكی ده‌ستی و ٧ دانه‌ فیوزی PD سه‌رجه‌می ئه‌م مین و ته‌قه‌مه‌نییانه‌ له‌ ته‌قینه‌وه‌یه‌كدا زۆر به‌ھێز و سه‌ركه‌وتوودا له‌ناوبران. ڕاگه‌یاندنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كاروباری مین⁄ سلێمانی  M -SMAC    

ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا بڵاویکردەوە، هێزەکانیان بە هاوبەشی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ئۆپەراسیۆنێکیان لە سنوری شارۆچکەى تەبقا ئەنجامداوە. ئاسایشی رۆژئاوای کوردستان ئاشکرای دەکات، لەو ئۆپەراسیۆنەیاندا 17 ئەندامی شانەکانی داعشیان دەستگیرکردوە کە چەک و تەقەمەنی و پاسپۆرتیان پێبووە. ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رونی کردوەتەوە دوای لێکۆڵینەوە دەستگیرکراوەکان دانیان بەوەداناوە کە کاریان بۆ تێکدانی ئاسایشی ناوچەکە کردوە.

عه‌مار عه‌زیز نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ بۆ هاوڵاتی"بەهۆی داواکاری مامۆستایانی وانەبێژ بووین بە تاوانبار. عەلی رەئوف، نوێنەری گشتی مامۆستایانی وانەبێژ لە هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی ی وت" دوێنێ سێشەممە ١٨ی ١٠ی ٢٠٢٢ لەسەر داوای مافی مامۆستایانی وانەبێژ رەوانەی بەرێوەبەرایەتی لێکۆڵینەوەی بەلگەکانی تاوانی هەرێم (مديرية تحقيق الادلة الجينائية للأقليم) کراین بەمەبەستی پەنجەمۆرکردنمان (طبعه و صبعه) دیارە تاوانێکی گەورەمان ئەنجام داوە نەوت و خالە سنوورییەکانی ئەم وەڵاتەمان دزیوە بەندە و مامۆستا کارزان فیزیک دوای ئەم پەنجە مۆرەمان بوینە خاوەن (سابقە جرميە)"  عەلی رەئوف ووتیشی "ماف لە ژیاندا دەسەنرێت ، نادرێت ، هەزار پەنجە مۆرمان پێبکەن ئێمەش بەردەوام دەبین لە کاری نوێنەرایەتی مامۆستایانی وانەبێژ ، تاوەکو رووح لە لاشەمان مابێت بەڵێ بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ"

سەركۆ جەمال وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڕیاریداوە نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەش بكات، حكومەتی عێراقیش بڕیاریداوە 150 ملیۆن لیتر نەوت بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت و بۆ هەر بەرمیلێكیش 35 بۆ 40 هەزار دینار وەردەگیرێت، بەڵام حكومەتی هەرێم ئەو نەوتەی خۆی كە دابەشی دەكات 100 هەزار دینار وەردەگرێت. هەرێمی كوردستان پێویستی بە 260 ملیۆن لیتر نەوت هەیە، بەڵام ساڵی رابردوو حكومەتی هەرێم تەنها 60 ملیۆن لیتری دابەشكردووەو ئەوی دیكە عێراق دابەشی كردووە. كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «حكومەتی عێراق ساڵانە بڕێك نەوت دەنێرێت، بەڵام ئەوە بەشی پێداویستی هاووڵاتیان ناكات، ئەوەش میزاجی كەسیی دەزانێت كەی دێت، مەسەلەی ئەو هەڵایەشی بۆی دروستكراوە ئەوەیە بیری خەڵكی ببەنەوە كە دەبێت حكومەتی هەرێم نەوت دابەش بكات، ئێمە نووسراوێكمان داوەتە وەزارەتی نەوتی عێراق، ئەوان بەنیازن 15 ملیۆن لیتر بنێرن بۆ سلێمانی لەكاتێكدا سلێمانی پێویستی بە 110 ملیۆن لیترە، بەڵێنی هەردوو حكومەتی هەرێم و بەغداد هیچیان جێبەجێنەكراوەو ناشزانین كەی جێبەجێدەكرێت». هاوكات بڕیار رەشید ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: «وەزارەتی نەوتی عێراق داوای ناوی كۆمپانیا و شۆفێری بارهەڵگرەكانیان كردووە بۆ ئەوەی رێگەپێدانیان بۆ بكەن بۆ گواستنەوەی نەوتەكە بۆ سلێمانی و بڕەكەشی 150 ملیۆن لیترە». ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق وتیشی: «پێشتر بۆ ئەوەی سلێمانی  لەپارێزگاوە نووسراو كراوە بۆ عێراق و پێشبینی دەكەم تا 20 ی مانگ بگاتە سلێمانی و هەر پارێزگایەكیش پشكی خۆی بۆ دەنێرن وەك چۆن ساڵانی رابردوو ناردوویانە». هاوكات فراكسیۆنی نەوەی نوێ‌ لەبەغداد رایگەیاند: مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی كاربەڕێكەری عێراق بڕیاریدا ١٥٠ ملیۆن لیتر نەوتی سپی بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت.  دوای ئەوەی لەچەند رۆژی رابردوو حكومەتی هەرێم بڕیاریدا لە 20ی ئەم مانگەوە نەوتی سپی لەناوچە شاخاوی و ساردەكانی هەرێم بەسەر هاووڵاتییان دابەش بكات، بڕیارەكە كاریگەری لەسەر نرخی نەوت لەبازاڕدا كردو بەهۆیەوە نرخی بەرمیلێك نەوت لەنزیكەی 295 هەزارەوە بۆ 260 هەزار دینارو كەمتریش دابەزی. كۆسار محەمەد یەكێكە لەبریكارەكانی فرۆشتنی نەوت لەسلێمانی، بەهاوڵاتی وت:»بەرمیلێك نەوتی سپی (بێجی) بە 260 هەزار دینارە، هەروەها نرخی بەرمیلێك نەوتی بەغدا بە 255 هەزار و نرخی بەرمیلێك نەوتی كەركوكـیش بە 245 هەزار دینارە». رۆژی دووشەممە 17-10-2022 وەزارەتی سامانە سروشتییەكان رایگەیاند بڕیاریداوە  بەدەستپێكردنی پڕۆسەی دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیانی ناوچە شاخاوییەكان لە رۆژی 20ی ئەم مانگەوە‌، هەر خێزانێك بڕی 200 لیتر نەوتی بە 100 هەزار دینار پێدەدرێت. نافز مستەفا ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»ئەو نەوتەی عێراق دەینێرێت بۆ هەموو كوردستان و بەپێی ژمارەی دانیشتوان بەسەر هەر پارێزگایەكدا دابەش دەكرێت». هاوكات عەبدولسەمەد تیلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو نەوتەی دابەشدەكرێت پرسێكی مەركەزییەو وەكو ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك هیچ نووسراوێكمان بۆ نەهاتووە، بەڵام بەرهەمە نەوتیەكانی دهۆك ئاماری خۆی داوەتە سامانە سروشتییەكان كەچەند نەوتی پێویستە بۆ دابەشكردنی بەسەر هاووڵاتیاندا». وتیشی:»پارێزگای دهۆك 56 تا 60 ملیۆن لیتر نەوتی پێویستە، بەڵام تائێستا نە حكومەتی هەرێم نە عێراق یەك لیتر نەوتیشی نەناردووە».  

هاوڵاتی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی كەركوك دوای نزیكەی پێنج ساڵ لە بڕیاری جێبەجێكردنی و دوور لەچاوی میدیاكان و لە 16ی ئۆكتۆبەری 2022دا كرایەوە، تەوقیتی كردنەوەی فرۆكەخانەكەو چۆنیەتی بەڕێوەچوونی مەراسیمی كردنەوەكەی زۆرتین كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا. هیچ بەرپرسێكی كورد لەمەراسیمی كردنەوەی فرۆكەخانەدا بەشدارنەبوو، تادرەنگانێكی شەوی پێش كردنەوەی فڕۆكەخانەكە زانیاری دژ بەیەك بەمیدیاكان دراوەو دواجار وتراوە كە مەراسیمەكە دواخراوە، بەڵام بەیانی 16ی ئۆكتۆبەر فرۆكەیەكی حكومەتی عێراق لەفرۆكەخانەكە نیشتووەتەوەو وەفدی حكومەتی عێراق ناسر شبلی، وەزیری گواستنەوە و هەیان نعمەت، وەزیری دارایی بەوەكالەتی لێدابەزیوەو بەئامادەبوونی راكان جبوری، پارێزگاری كەركوك مەراسیمی كردنەوەی فرۆكەخانەیان راگەیاند، ئەم مەراسیمە تەنها 10 خولەكی خایاندو جگە لە راگەیاندنی پارێزگا هیچ میدیایەكی تر بانگهێشت نەكراوە، تەنانەت عەلی حەمادی یاریدەدەری پارێزگاری كەركوك دەڵێت: ئاگادارنەكراوەتەوەو هەواڵەكە بۆ ئەویش سوپرایز بووە. لە تابلۆی فرۆكەخانەكەدا زمانی كوردی تێدا نیە، بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە بەرپرسانی كەركوك و حكومەتی عێراق چەند جارێك كردنەوەی فرۆكەخانەكەیان دواخستووە تاوەكو خستوویانەتە 16ی ئۆكتۆبەر، كە لەو رۆژەداو لەساڵی 2017 هێزە سەربازییەكانی عێراق هێرشیانكردەسەر كەركوك و ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكان و لەماوەی كەمتر لە 48 كاتژمێردا تەواوی ئەو ناوچانەیان كۆنترۆڵكردو پێشمەرگەش كشایەوە، تەنانەت راكان جبوری پارێزگاری كەركوك لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا دوای كردنەوەی فرۆكەخانەكە وەك ئاماژەیەك بۆ 16ی ئۆكتۆبەر رایگەیاند: « پێنج ساڵ بەسەر سەپاندنی یاسادا تێدەپەڕێت». نووسینگەی راگەیاندنی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دەڵێت: شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمان داوای‌ لە وەزیری‌ گواستنەوە كرد كارەكانی‌ فرۆكەخانەی‌ كەركوك بوەستێنێت بەهۆی‌ بوونی‌ گومانی‌ گەندەڵی‌ لەپرۆژەكەو كێشەی‌ ئەمنی‌ و ئاستەنگی‌ ئیداری‌ و هونەری‌ تیایدا، وتیشی: ناهێڵین ئەو فڕۆكەخانەیە بكرێتەوە، ئەوە دەروازەیەكە بۆ گەندەڵی و راپۆرتی دیوانی چاودێری داراییشی لەسەرە. دواتر بەرەی توركمانی لەبەیاننامەیەكدا وەڵامی شاخەوان عەبدوڵای دایەوەو رایگەیاند: ئەم لێدوانە مەترسیدارە كە پێچەوانەی هەموو بەها مرۆییەكان و كۆمەڵایەتییەكانە، هێرشە بۆ سەر مافەكانی خەڵكی پارێزگاكە، لەپێشینەیەكی مەترسیداردا كە بۆ یەكەمجارە لەمێژووی نوێی عێراقدا روویدا، ئەو پۆستێكی یاسایی هەیە، كە رێگەی پێنادات دەستوەردان لەكاروباری دەسەڵاتی جێبەجێكردندا بكات». دوای كردنەوەی فرۆكەخانەكەش پارێزگای كەركوك بەوەكالەت لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەبینای پارێزگا كردنەوەی فڕۆكەخانەكەی بەپرۆژەیەكی گرنگی ناوبردو رایگەیاند: بڕیاربوو مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیران ئامادەبێت بەڵام بەهۆی بارودۆخی بەغدا و دەستاودەستكردنی سەرۆكایەتی حكومەت، نەیتوانیوەو هەر ئەوەش هۆكاری بچووكی مەراسیمەكە بووە، وتیشی: بۆ كاتی یەكەم گەشت لەفڕۆكەخانەوە مەراسیمێكی تر دەكرێت، لەبارەی دامەزراندنی ستافی فڕۆكەخانەشەوە، هەوڵدەدەن بەپاراستنی یەكسانی نێوان پێكهاتەكان بێت. پڕۆژەی فڕۆكەخانەی كەركوك، لەكۆتایی 2017ـەوە بە‌بڕیاری حكومەتی عیراق چووە بواری جێبەجێكردنەوەو دەبوایە لەساڵی 2019 كارەكانی تەواو ببێت و بكرێتەوە، بەڵام لەوكاتەوە چەندینجار وادەی جیاواز بۆ مەراسیمی كردنەوەی دانراوە و دواتر دواخراوە، بەبێ ئەوەی هۆكارەكانی روونبكرێتەوە. لەسەردەمی نەجمەدین كەریم پارێزگاری پێشووی كەركوك بڕیاری بەمەدەنیكردنی فڕۆكەخانەكە دەركراوە، فڕۆكەخانەكە دەكەوێتە باشوری خۆرئاوای كەركوك و لەساڵی 1957ـەوە وەك فڕۆكەخانەیەكی نێودەوڵەتی لەعیراقدا تۆماركرا، بەڵام لەساڵی 2003 كرا بەبنكەیەكی سەربازی هێزەكانی ئەمەریكا.

هاوڵاتی شەوی رابردوو کاتژمێر 11:00 لە سنووری ناحیەی خورماڵ دەنگێکی بەرز بیسترا. رۆژی چوارشەممە 19-10-2022، فەرەیدوون مەحموود، بەڕێوەبەری ناحیەی خورماڵ  رایگەیاندووه‌، دوای بیستنی دەنگەکە هێزەکانی پۆلیس و ئاسایش دەستیان بە کێوماڵی ئەو سنوورە کردووە کە دەنگەکەی لێ بیسترابوو دەشڵێت، ئەو دەنگە بەرزەی شەوی رابردوو لە سنووری ناحیەی خورماڵ بیسترا مووشەک بووە و بەرەبەیانیی ئەمڕۆ شوێنی کەوتنە خوارەوەی ئەو مووشەکە دۆزراوەتەوە.  بەڕێوەبەری ناحیەی خورماڵ باسی لەوە کرد، دوای کێوماڵی سنوورەکە بەرەبەیانیی ئەمڕۆ لە نزیک گوندی رۆستەم بەگ لە بێستانێکی شووتیدا شوێنی کەوتنی مووشەکێک دۆزراوەتەوە و تاوەکو ئێستا روون نییە مووشەکەکە تەقیوەتەوە یان نا، چونکە مووشەکەکە رۆچووەتە ناو زەوییەکە و چاوەڕوانی هاتنی تیمی ئەندازیاریی ئاسایشن بۆ لێکۆڵێنەوە لە رووداوەکە. لەبارەی زەرەر و زیانی کەوتنی مووشەکەکە، فەرەیدوون مەحموود گوتی، رووداوەکە هیچ زیانێکی گیانی و ماددی نییە و تاوەکو ئێستاش نازانن مووشەکەکە لە کوێوە ئاراستەکراوە و لە سنوورەکەدا کەوتووەتە خوارەوە. 

هاوڵاتی کەمال محمد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەکان لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند " بە کڕینی نەوت لە دەرەوەی هەرێم نرخی نەوت لەناوخۆدا دابەزیوەو بەدابەشکردنی زیاتر دادەبەزێت، خۆ ئەگەر نەوتمان دابین نەکردایە نەک هەر نرخەکەی کەم نەدەبووە بەڵکو زیاتریش بەرز دەبووەوە" و "بۆ دابەشکردنی نەوتی سپی، هەرێمی کوردستانمان بەسەر سێ ناوچە دابەشکردووە". وەزیری سامانە سروشتییەکان ڕایگەیاند بۆ دابەشکردنی نەوتی سپی، هەرێمی کوردستانمان بەسەر سێ ناوچە دابەشکردووە کە بە گشتی دەکاتە 1,257,000 خێزان.ئەوانیش: ١- ناوچە شاخاوییەکان 320 هەزار خێزان . ٢- ناوچەکانی دەورووبەر 340 تا 345 هەزار خێزان. ٣-سەنتەری شارەکان 625 هەزار خێزان  وەزیری سامانە سروشتییەکان ڕاشیگەیاند سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە رۆژی (2022/9/11) بڕیاری تەرخانکردنی 70 ملیار دیناری بۆ کڕینی نەوتی سپی بۆ ماڵان داوە. - بە شێوەی تەندەر 320 هەزار بەرمیل بە نرخی 284 هەزار دینار بۆ هەر بەرمیلێک دابین دەکرێت. هەروەها پاڵپشتیی حکوومەت بۆ هەر بەرمیلێک دەگاتە 65% و هاووڵاتیان تەنیا لە 35% نرخەکەی دەدەن. کەمال محەمەد ساڵح ڕاشیگەیاند: " وا بڕیارە بەغدا لە سەرەتای مانگی داهاتوو(تشرینی دووەم) 257 هەزار بەرمیلی نەوت بۆ هەرێمی کوردستان بنێریت ئەگەر ئەو بڕە بنێرێت هەمان بڕ بە هەمان نرخی هاتوو بە هاووڵاتیان دەدرێت، هەرچەندە بەگومانم ئەم بڕیارە وەکو خۆی و لەکاتی خۆی و بەپێی پشکی هەرێم جێبەجێ بکرێت. - بە کڕینی نەوت لە دەرەوەی هەرێم نرخی نەوت لەناوخۆدا دابەزیوەو بەدابەشکردنی زیاتر دادەبەزێت، خۆ ئەگەر نەوتمان دابین نەکردایە نەک هەر نرخەکەی کەم نەدەبووە بەڵکو زیاتریش بەرز دەبووەوە".