هاوڵاتی- دهۆك دانیشتووانی قەزای بەردەڕەش زۆرینەیان شێوازی قسەكردنیان بە (گۆرانی)یە هاوشێوەی زاراوەی سۆرانی، زیاتر لە 10ساڵە خوێندكاران و بەرپرسانی ئەو ناوچەیە هەوڵدەدن زاراوەی بادینی لەمەنهەجی خوێندنگایەكی ئەو قەزایە بگۆڕن بۆ زاراوەی سۆرانی بەڵام هەوڵەكانیان بێئەنجام بووە.. سامان سەعید، خوێندنكارە لەقوناغی 10ی ئامادەیی لەخوێندنگایەكی قەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی وت:»ئێمە لەعەشیرەتی گۆران-ین، زاراوەی ئێمە لەگەڵ بادینی زۆر جیاوازە، 10ساڵە بەزاراوەی بادینی دەخوێنین، زۆر وشەو رستە هەیە تێناگەین و هەندێكجار مامۆستاش نازانێت مەبەستی چییە، ئێمە دوو ئەرك لەسەرشانمانە لەلایەك دەبێت خۆمان فێری بادینی بكەین و لەلایەكی تر بابەتەكانی خۆمان بخوێنین، تكایە باهیچ كەسێك لێكدانەوەی هەڵە بۆ ئەم پرسە نەكات، بادینی بۆ ئێمە قورس و ناخۆشە، راستە لەڕووی كارگێڕییەوە سەر بەپارێزگای دهۆكین، بەڵام دەكرێت بەلایەنی كەمی خوێندن لەسنوری قەزاكەمان بكرێتە ئارەزومەندانە». ئەو خوێندكارە وتیشی:»خوێندن بەزاراوەی دایك سادەترین مافی ئێمەیە كەدەیان ساڵە بێبەشكراوین لەو مافە، داوا لەهەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەین بەووردی ئیش لەسەر ئەم پرسە بكەن و ئەو داواكارییەمان جێبەجێ بكەن». لە 25ی ئابی 2014 نوێنەرانی خوێندكارانی قەزای بەردەڕەش هەشت هەزار ئیمزایان كۆكردەوەو بردیانە لای لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا لە پەرلەمانی كوردستان، وەفدی خوێندكارانی قەزای بەردەڕەش داواكاریەكەیان بەواژووی هەشت هەزار خوێندكار هاوپێچ پێشكەش بەلیژنەی پەروەردە كرد كەتیایدا داوای ئەوەدەكەن خوێندن لەو سنوورە بەزمانی كوردی سۆرانی بێت، لیژنەی پەروەردە پاڵپشتی خۆیان بۆ داواكەیان دەربڕی، بەجۆرێك كەشێوەزاری خوێندن و نووسین لەو سنورەدا ئارەزوومەندانە بێت و رایانگەیاند: بەنووسراوی فەرمی دەقی داواكارییەكەیان ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان و سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەكەین تاكو بەپێی رێكارە یاساییەكان و رێنماییەكان مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، بەڵام لەو رۆژەوە تائێستا هیچ گوڕانكارییەك نەكراوەو خوێندن هەر بەزاراوەی بادینیە. كەیفوڵا یاسین، سەرپەرشتیاری یەكەم لەپەروەردەی قەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی راگەیاند:» ئێمە لەڕووی كارگێڕییەوە سەر بەبەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك-ین، زاراوەی خوێندن لەتەواوی پارێزگاكە بادینیەو گۆڕینی زاراوەی بادینی بۆ سۆرانی لەسنوری قەزای بەردەڕەش لەدەستەڵاتی ئێمەدا نیە، دەبێت وەزارەتی پەروەردە بڕیاربدات». هاوكات جەمبەد شوكری، سەرۆكی لیژنەی پەروەردە لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»چەند جارێك بەدواداچوونمان بۆ ئەو داواكاراییەی خوێندكارانی قەزای بەردەڕەش كردووەو لەگەڵ وەزیری پێشووی پەروەردە گفتۆگۆمان كردووە بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكەیان، مافی خۆیانە بەزمان و شێوەزاری خۆیان كەگۆرانی-یە بخوێنن». جەمبەد شوكری بەهاوڵاتی وت:»پێشنیارمان بۆ وەزارەتی پەروەردە كردووە كەپێویستە زمانی خوێندن لەهەموو كوردستان بەیەك ستاندەر بێت، چونكە زۆرجار لەكاتی وەرگێڕانی وشەیەك یان رستەیەك خوێندكار تووشی هەڵە دەبێت، واباشترە هەموو كوردستان بەیەك ستاندەر بێت تاهیچ كەسێك هەست بەجیاوازی نەكات.» بەردەڕدەش لە2007وە كراوەتە قەزا، لەسێ ناحیەو زیاتر لە 60 گوند پێكهاتووە، لەسنوری قەزاكەدا 182خوێندنگا هەن و نزیكەی 45 هەزار خوێندكاریان هەیە.
هاوڵاتی ناوهندی ڕاگهیاندنی هێزهكانی ههسهده لهڕاگهیهندراوێكدا بڵاویكردهوه، ئهمڕۆ 32 بهكرێگیراو و گومانلێكراو لهچوارچێوهی ههڵمهتی (تۆڵهسهندنهوه شههیدانی ڕهقه) دهستگیركران. هێزهكانی سوریای دیموكرات (ههسهده) ههڵمهتی "تۆڵهسهندنهوه شههیدانی ڕهقه"ی له ناوچهكانی كهرهمهی سهر به شاری ڕهقه و سیرینی سهر به كانتۆنی كۆبانی و مهنسوره سهر به تهبقه دهستپێكرد و لهههنگاوی یهكهمی ههڵمهتهكهشدا، 32 تۆمهتبار و چهكداری داعش دهستگیركران. لە ڕاگەیاندنەکەدا ئاماژەبەوەشكراوە، لە چوارچێوەی هەڵمەتی “تۆڵەسەندنەوە لە شەهیدانی ڕەقە” كە لەلایەن هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆی باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و هێزەكانی قەسەدەوە بە پاڵپشتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەستیپێكرد، هێزە هاوبەشەكان پشكنین و ڕاوەدوونانی بۆ سەر بەكرێگیراوەكانیان چڕكردەوە کە سەر بە ڕێكخراوی تیرۆریستی داعشن لە ناوچەكانی كەرەمە، سیرین و مەنسورە و شاری ڕەقە. ئهوهشخراوهتهڕو، "له نێو ئهو دهستگیركراوانهی كه له شاری ڕهقهدابون، دو ئهندامی تیرۆرستانی داعش ههن كه كه ئاسانكارییان بۆ ئۆپهراسیۆنه تیرۆریستییهكان كردوه، ههروهها له كۆتایی مانگی ڕابردودا بهشدارییان له هێرشهكهی سهر ناوهندی هێزهكانی ئاسایشی ناوخۆ له گهڕهكی دیریا كردوه، كه بوه هۆی شههیدكردنی شهش كارمهندی هێزهكانی ئاسایشی ناوخۆ و هێزهكانی سوریای دیموكرات". باس لەوەشكراوە، هێزەكانیان لە گوندەکانی ڕۆژئاوای شاری ڕەقە دەستیان بەئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێك كردوەو تائێستاش بەردەوامە بۆ لەناو بردنی بەكرێگیران و چەتەكانی داعش.
هاوڵاتی حاکم ڕزگار: دادگای فیدڕڵی عێراق "لە بنەڕەتدا یاساکەی نادەستورییە" و بەرپرسانی کورد درکیان بەگرنگی ئەو دەزگایە نەکردبوو. دادوەر ڕزگار محەمەد ئەمین ئەندامی پێشووی دادگای تێھەڵچوونەوەی ھەرێمی کوردستان کە یەکێک بوو لەو دادوەرانەی کە بەشداربوونە لە پڕۆسەی دادگاییکردنی سەدام حوسێن،لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ دەنگی ئەمریکا دادگای فیدڕاڵی عێراقی بەوە تۆمەتبارکرد کە "لە بنەڕەتدا یاساکەی نادەستورییە" و بەرپرسانی کوردی لە بنەڕەتدا "درکیان نەکردووە" بە بایەخی ئەو دادگایە لەسەر داهاتووی بڕیاردان لە عێراقدا. هەروەها ڕەخنەی لە هەڵوێستی دوو ئەندامە کوردەکەی دادگای فیدڕاڵ گرت لە بڕیارەکە و ڕایگەیاند، "ئەگەر من بوومایە لەوانەیە بهاتمایەتە دەرەوە لە دانیشتەکە و بێگومان ڕوونکردنەوەشم دەدا چونکە بابەتێکی بەتەنها یاسایی نییه، بەڵکو بابەتێکە پەیوەندی بە ژیان و گوزەرانی ملیۆنەها خەڵکەوە هەیە." وتیشی، لە بنەڕەتدا یاسای دادگای فیدراڵی یاسایەکی نادەستورییە، چونکە بەپێی ماددەی (٩٢) بڕگەی دوو لەدەستوری عێراق دادگاکە پێکنەھاتووە و لەسەرەتاشەوە لێپرسراوانی کورد درکیان بە بایەخی ئەو دادگایە نەکردووە لەسەر داھاتووی بڕیاردان لە عێراقدا. ئەوەشی ڕونکردەوە،"دادگاکە وەکو واقیعی هەیە ئەگەرنا بەپێی یاسایەکی نادەستوری دامەزراوە. هەرێمی کوردستانی کە خۆشی دەناڵێنێت بەدەستیەوە و ئینکاری لێدەکات ئەوانیش ئەندامیان هەیە لەوێ ئەندامەکانیشیان بەڕێگەی پشک لەنێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دایە. وە بە سەپاندنی تەنانەت ئیرادەی بەغدادیش بەسەر هەرێمی کوردستاندا لە بابەتێکیاندا، دادگای دەستوریی باڵای فیدڕاڵی دەبێت پشکنین بۆ ئەو بڕیار و ڕێکارانە بکات کە دەستورین یان نا دەستورین." لێدوانەکەی دادوەر ڕزگار محەمەد دوای ئەوە هات کە ڕۆژی چوارشەممە 26/1/2023 دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی ناردنی 400 ملیار دینار لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستان.
هاوڵاتی عهلی حوسێن بهرپرسی مهکتهبی رێکخستنی سلێمانی - هەڵەبجەی پارتی دیموکراتی کوردستان له لێدوانێكدا ئهمڕۆ ههینی بۆ رۆژنامهنوسان ڕایگەیاند "مهترسی لهسهر سهقامگیری ناوچهكه به گشتی، عێراق و ههرێمی كوردستانیش ههیه". لهبارهی پهیوهندییهكان و كۆبوونهوهی داهاتووی پارتی و یهكێتی، عهلی حوسێن وتی: ئێمه له رابردوودا كۆمهڵێك گرفتمان ههبووه، به دیالۆگ گرفتهكانمان چارهسهركردووه، ئێمه دوو پارتی بهرپرسیارین، ئهركی پاراستنی ههرێمی كوردستانمان له ئهستۆدایه، ئهگهر ناكۆكیشمان ههبێت، خاڵی هاوبهشمان زۆره، دهبێت گفتوگۆ بكهین بۆ چارهسهری خاڵه ناكۆكهكان، بۆیه بهیانی كۆدهبینهوه. سهبارهت به ههڵبژاردنی پهرلهمان، عهلی حسێن ئاماژهی بهوهكرد، "ئێمه وهكو پارتی لهگهڵ ههڵبژاردنداین و پێشتر سهرۆكی ههرێم كاتی ههڵبژاردنی دیاریكرد، تێبینیمان لهوه ههبو ئهو حزب و لایهنانهی داوای ههمواری یاساكهیان دهكرد دهبو زوتر داوایان بكردایه و پێمانوابو كاتهكه زۆر درهنگ بو، ئهگهرنا زۆر ئاساییه، سهبارهت به چهند بازنهیهكیش بۆ پرۆسهی ههڵبژاردن ئاساییه و ناترسین لهههمو بارهكاندا لهگهڵئهوهداین ههڵبژاردن لهكاتی خۆیدا بكرێت". ئهو بهرپرسهی پارتی باسی لهوهشكرد، "ئهگهر ههڵبژاردن لهوادهی خۆیدا نهكرێت ئهزمونی ههرێمی كوردستان دهكهوێته ژێر پرسیارهوه و ههم خهڵكی كوردستان و ههم دۆستهكانمان لهدونیا حهقی خۆیانه لێمان قبوڵ نهكهن".
.jpg)
هاوڵاتی بهڕێوهبهرایهتی گشتی كهشناسی و بومهلهرزهزانی ههرێمی كوردستان رایگهیاند، لهسبهینێ شهممهوه بهفر و بارانبارین دهستپێدهوكات و زۆربهی ناوچه جیاجیاكان دهگرێتهوه، پلهكانی گهرماش، چهند پلهیهك نزمدهبنهوه. بهڕێوهبهرایهتی گشتی كهشناسی و بومهلهرزهزانی لهڕاگهیهندراوێكدا بڵاویكردهوه، ئهمڕۆ ههینی ئاسمان نیمچهههور دهبێت لهناوچه شاخاویهكان بۆ ههوری تهواو دهبێت، پلهكانی گهرما 1-2 پله بهراورد بهرۆژانی رابردو نزمدهبنهوه. بەرزترین پلەکانی گەرمی پێشبینیکراو: ئاماژهی بهوهشكردوه، سبهی شهممه ئاسمان نیمچه ههور بۆ ههوری تهواو دهگۆڕێت لهگهل دابارینی نمه بارانی كهم كهم، ههروهها بهفر لهناوچهشاخاوییهكان سهرهتا لهناوچهكانی رۆژئاوای ههرێم دهستپێدهكات پاشان زۆربهی ناوچهی جیاجیاكانی ههرێمی كوردستان دهگرێتهوه، لهكاتهكانی درهنگانی شهو كاریگهری دابارین زیاتر دهبێت". بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی : هەولێر : 12 پلەى سیلیزى سلێمانی : 10 پلەى سیلیزى دهۆک : 10 پلەى سیلیزى کەرکوک : 14 پلەى سیلیزى هەڵەبجە : 9 پلەى سیلیزى زاخۆ : 11 پلەى سیلیزى سۆران : 8 پلەى سیلیزى گەرمیان : 15 پلەى سیلیزى
هاوڵاتی كور رۆڵی سەرەكیی لەناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دەگێڕێت و دروشمەكان دەرخەری ئەو راستییەن چونكە دەستپێكی ئەو سەرهەڵدانانە بەدروشمی «ژن ژیان ئازادی» دەستیپێكردو بەدروشـی « ئەگەر تاران ببێت بەكوردستان، ئێران دەبێت بەگوڵستان» بەردەوامە. رێكخراوبوون و پێداگریی كورد لەو ناڕەزایەتییانە خاڵی جیاوازییەكی بەرچاو بوو بەراورد بەناوچەكانی دیكە، چونكە زیاتر لەسەدەیەكە كورد بەڵێی بۆ هیچ دەسەڵاتێكی ناوەند لەئێران نەكردووەو پاشاو رێبەری لەتاران بەستەمكارو داگیركەر ناوهێناوەو بەرەنگاری بووەتەوە. ئەگەرچی كورد لەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییانەدا سەركردەیەكی دیاریكراوو یان رێبەرێكی دەستنیشانكراوی نەبوو، بەڵام سەرجەم هێزو لایەنەكان و تەنانەت پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان ناكۆكییەكی ئەوتۆیان لەسەر بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵات نەبووە سەرەڕای هەندێك ململانێی لاوەكی كەزیاتر لەدەرەوەی رۆژهەڵاتی كوردستان هەستی پێكراوە تا لەناوخۆ لەناو خاك و خەڵكی كورد لەو بەشەی كوردستان. كورد بەبێ سەركردە پێشەنگە لەماوەی 130 رۆژی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هیچ سیاسەتمەدارو سەركردەیەكی كورد بانگەشەی ئەوەی نەكردووە پێشەنگی ئەو ناڕەزایەتییانەیە یان رێبەرایەتی و سەركردایەتیی جوڵانەوەكانی ئەو بەشە لەكوردستان دەكات، بەڵام ناوی سەركردەو رێبەرە شەهیدكراوەكانی كورد لەقازی محەمەد تاسەركردە كۆچكردوو گیانبەختكردوەكانی دیكە وێردی سەر زمانی خەڵكی كورد بووەو ئەوەش لەو تۆمارە ڤیدیۆییانەی لەناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵات بڵاوكراونەتەوە بەدیدەكرێت و دەبیسترێت. گومان لەوەدا نییە ئاستی قوربانیدان و گیانبەختكردوانی رۆژهەڵاتی كوردستان ئاماژەن بۆ پێداگریی خەڵك لەپێناو نەمانی دەسەڵاتی ستەمكار لەئێران، بەڵام هەندێك لەشارەزایانی سیاسی و كۆمەڵایەتیی پێیانوایە شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستان دەبێت لەلایەن كەسانی خاوەن پێگەو سەركردە دیارەكانەوە پێشەنگایەتی و رێبەرایەتیی بكرێت و بەزمانێكی دیكە شۆڕشی رۆژهەڵات لەهەموو كات زیاتر پێویستی بەسەركردایەتیی هەیە. گەنجان و لاوانی رۆژهەڵاتی كوردستان زۆر رێكخراوتر لەبەشەكانی دیكەی ئێران بەردەوامن لەناڕەزایەتیی بەڵام ئاستی سەركوتكردن لەو بەشەی كوردستان بەراورد ناكرێت بەهیچ شوێنێكی دیكەی جوگرافیای ئێران جگە لەپارێزگای سیستان و بەلوچستان كەئەوانیش بەهۆی جیاوازیی نەتەوەیی (بەلوچ) و مەزهەبی (سوننە) رووبەڕووی توندوتیژیی و سەركوتی زۆر بوونەتەوە. كورد كەدەكرێت بوترێت بەدروشم و ئامانج بناغەداڕێژەری شۆڕشەكە بووە لەباڵای پێشەنگ و رێبەری ناوچە جیاوازەكانی ئێران دەركەوتووە، بۆیە نایەوێت چیتر تەنها رۆڵی قوربانیی پێبدرێت، چونكە لەهەر شوێنێكی جوگرافیای وڵاتەكە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی هەبوبێت گەنج و لاوی كورد لەوێ ئامادەبووەو ئەوەش لەناوو ناسنامەی ئەو گەنجانەی دەستگیركراون یان لەسێدارەدران، روون و ئاشكرا دەردەكەوێت. لەسێدارەدانی مەهدی كەرەمی تەمەن 21 ساڵ لەكەرەج كەگەنجێكی كورد بوو بەبیانوی بەشداریی لەناڕەزایەتییەكان لەسێدارەدراو لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا پرسەنامەیان ئاراستەی دایك و باوكی كرد، نموونەی یەكێك لەو گەنجانەی كورد بوو ئەگەرچی لەزێدی خۆی لەڕۆژهەڵات نەبوو بەڵام بەشداریی لەناڕەزایەتییەكانی شارەكانی دیكەدا كردو دواجار گیانی لەو پێناوەدا بەختكرد. لەپارێزگای مازندەران ژمارەیەكی زۆر لەو كوردانە دەژین كەزیاتر لە 100 ساڵە بەزۆر ناچاركراون زێدی خۆیان جێبهێڵن و لەو پارێزگایەی باكوری ئێران جێگیربن، بەسەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان زۆربەی ئەو ناوچانەی كەكوردی تێدا نیشتەجێبووە خۆپیشاندانی پڕ جۆش و خرۆش بەڕێوەچوو جارێكی دیكە دوای زیاتر لەسەدەیەك نەک تەنها لەپێناو مافە نەتەوەییەكان، بەڵكو لەپێناو ئازادی و مافی گەلانی دیكە دژی دەسەڵاتی ئێران خۆپیشاندانیان كرد. لەشارەكانی ئەسفەهان و تاران و كەرەج و مازەندەران دەیان گەنج و چالاكوانی كورد بەشداریی ناڕەزایەتییەكان بوون و ژمارەیەكیشیان دەستگیركران و تائێستا پەتی سێدارە هەڕەشە لەژیانی زیاتر لە 17 گەنجی تری كورد دەكات، كەچواریان لەو شارانە دەستگیركراون. دروشمی «ژن ژیان ئازادیی» ئەگەرچی كوردییە، بەڵام بەبێ دەمارگیریی نەتەوەیی بووەتە هێماو خواستی هەموو خەڵكی ئێران، عەرەب و فارس و بەلوچ و تورك و گیلەكی هاوشانی كورد ئەو دروشمە دەڵێنەوەو هەستی هاوبەشی لەدژی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بەهێزكرد، بۆیە هەرئەوەش وایكرد لەسەرەتادا بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی بەوتنەوەی ئەو دروشمە واپیشان بدەن كەكێشەیان لەگەڵ ئەو داواكارییەدا نییە، بەڵام دەسەڵاتی ئێران ئەوەشی بۆ بەسەرنەچوو پیلانەكەی پووچەڵكرایەوە. كوڕی ستەمكار مەیلی دەسەڵاتی هەیە رەزا پەهلەوی كوڕی محەمەدڕەزا پەهەلەوی كەباوكی دوایین پاشای ئێران بوو رایگەیاند:» یەكپارچەیی خاكی ئێران ئامانجمە»، ئەو دەیەوێت خەڵكی ئێران متمانەی پێببەخشن بۆ ئەوەی لانیكەم لەقۆناغی رابوون و سەرهەڵداندا رابەرایەتیی ئەو خەڵكە بكات و كۆتایی بەدەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لەوڵاتەكە بهێنرێت. رەزا پەهلەوی و لایەنگرانی لەتاراوگەوە بانگەشەی ئەوە دەكەن كەدەبێت متمانەیان پێبدرێت بۆ ئەوەی قۆڵی لێ هەڵماڵن و كۆتایی بەدەسەڵاتی سیاسی ئێستای ئێران بهێنن لەكاتێكدا بەشێكی بەرچاو لەدروشمەكانی ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵاتی پاشایەتیی و گەڕانەوەی ستەم و زۆرداریی بوو. هەر لەسەرەتای خۆپیشاندانەكانەوە دروشمی «نامانەوێت ستەمكار جا پاشا بێت یان رابەر» لەسەرتاسەری ئێران وترایەوەو كورد لەڕۆژهەڵاتیش لەسەردەمی كۆماری كوردستان (1946) و دواتریش لەكاتی بەدەسەڵاتگەیشتنی كۆماری ئیسلامی لە (1979) دژی ستەم و سیستمی پاشایەتی و كۆماری ئیسلامی بووە. رەزا پەهلەوی لەنوێترین لێدوانیدا بەرگریی لەهەڵسوكەوتەكانی دەسەڵاتی باوكی لەدژی كوردو كۆمارەكەی كردووەو وتوویەتی: «پێموانییە هەڵوێستی محەمەدڕەزا پەهلەوی لەبەرامبەر كۆماری كۆردستان و كۆماری ئازەربایجان هەڵە بووبێت و هیچ لێكدانەوەیەكم بۆ هەڵەبوونی هەنگاوەكانی باوكم نییە». وتەكانی پەهلەوی لەكاتێكدایە كۆماری كوردستان لەسەر دەستی محەمەدڕەزا پەهلەوی لەساڵی 1947 بە لەسێدارەدانی قازی محەمەد و هاوڕێكانی كۆتایی پێهێنراو ئەوەش لەبیرەوەریی كورددا بەپەڵەیەكی رەشی مێژووی ستەمكاریی پەهلەوییەكان و دەسەڵاتی پاشایەتیی ئەژمار دەكرێت كە تائێستاش ئەو پەڵە رەشە پاك نەبووەتەوە. ئەو بەوەشەوە نەوەستاوە جەختی لەوە كردووەتەوە لەڕابردوشدا كێشەی ئیتنیكی یان نەتەوەیی لەسەرتاسەری جوگرافیای ئێراندا نەبووە و ئەو جیاوازییە نەتەوەیی و مەزهەبییانەی هەیە لەئەستۆی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامییە كەئامانجی نانەوەی دووبەرەكی و جیاكاراییە لەوڵاتەكەدا. لێدوانەكانی ئەم دواییانەی رەزا پەهلەوی و بانگەشەی لایەنگران و هەوادارانی، كاردانەوەی زۆربەی سیاسەتمەدارو چالاكوانانی كورد لەدەرەوەو ناوخۆی لێكەوتووەتەوەو میدیاو رۆژنامەكانی ئێران جاڕی ئەوەیان داوە كە ناكۆكیی قووڵ كەوتووەتە ناو نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە. مایەی سەرنجە رەزا پەهلەوی كە لەئەمریكا دەژی تائێستا یەك پەیام یان راگەیەنراوی دژی سوپای پاسداران و هێزە سەركوتكارەكانی ناڕەزایەتییەكان بڵاونەكردووەتەوە و ئەوەش بووەتە كارتێكی بەهێزی دەستی نەیارانی پەهلەوی كەخەون بەگەڕانەوەی سیتسمی پاشایەتی و دەسەڵاتی پەهلەوی لەئێران دەبینێت. ئەوەی روون و ئاشكرایە ئەگەرچی كوڕی دوایین پاشای ئێران بێ لایەنگرو هەوادار نییەو لە رووی میدیایی و بانگەشەوە، زیاترین هەوڵی خۆدەرخستنی بەراورد بەكەسایەتیی و سیاسەتمەدارانی كوردو ئێران هەیە، بەڵام گەڕانەوەی سیستمی پاشایەتی و قبوڵكردنی دەسەڵاتی بنەماڵەی پەهلەوی هاوشێوی خەونی حوشتر ناودەهێنرێت و شارەزایەنی سیاسیی پێیان وایە بەو هەنگاوانەی پەهلەوی تەنها ئاو دەكرێتە ئاشی دەسەڵاتی ئێستای ئێران و ئەنجامی راپەڕین و سەرهەڵدانەكان خاودەكاتەوە كە زیاتر لەچوار مانگە بەردەوامەو خوێنی دەیان گەنج و لاوو ژنی تێدا رژاوە.
هاوڵاتی وهزارهتی دهرهوهی ئازهربایجان رایگهیاند، هێرشكراوهتهسهر باڵیۆزخانهی وڵاتهكهیان له تارانی پایتهختی ئێران و بهرپرسی دهزگای ئهمنی باڵیۆزخانهكهیان كوژراوه و چهند كهسێكی دیكهش برینداربون. ئهمرۆ (ههینی 27ـی كانوونی دووهم / یهنایهری 2023)، چهكدارێك هێرشدهكاتهسهر باڵیۆزخانهی ئازهربایجان له تاران، بووه هۆی كوژرانی سهرۆكی دهزگای ههواڵگری باڵیۆزخانهكه. بهگوێرهی ئاژانسهكان، لهكاتی هێرشهكهی بهیانی ئهمڕۆی سهر باڵیۆزخانهی ئازهبایجان له تارانی پایتهخت، ئۆرخان ئاسكارۆڤ، سهرۆكی دهزگای ئاسایشی باڵیۆزخانهكه له كاتی بهرپهرچدانهوهی هێرشهكهدا كوژراوه و دو كهسی دیكهش برینداربون. هاوکات،وهزارهتی دهرهوهی ئازهربایجان، كوژرانی بهرپرسی ئهمنی باڵیۆزخانهكهیانی له تاران پشتڕاستكردهوه و رایگهیاند، "لایهنی ئازهربایجان لێكۆڵینهوهی بهپهلهی بۆ ئهو ڕوداوه دهستپێكردوه". ههروهها میدیاكان ههواڵی دهستگیركردنی تۆمهتبارێكیان له هێرشهكهی سهر باڵیۆزخانهی ئازهربایجان بڵاوكردهوه، تاوهكو ئێستاش ناسنامهكهی ئاشكرانهكراوه.
132 رۆژە ناڕەزایەتیی و کاردانەوە دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بەردەوامە و نەتەوەیەکگرتوەکان هۆشداریی دا لە جێبەجێکردنی سزای سێدارەی ژنێکی دووگیانی کورد و لە شاری شنۆ مێرمنداڵێکی 14 ساڵان دەستگیر کرا و کۆنگرێسی ئەمریکا بە کۆی دەنگ پشتیوانیی لە راپەڕین و ناڕەزایەتییەکانی ئێران کرد. دەستگیرکردنی گەنجان و لاوان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامبو و لەشاری شنۆ مێرمنداڵێکی 14 ساڵ تەمەن بە ناوی کۆمار شابویی لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیر کرا. رۆژی پێنجشەممە لە شاری مالێ میر(ئیزە) رێوڕەسمی چلەی جەماوەریی دوو کوژراوی ناڕەزایەتییەکان بە ناوەکانی مەحمود ئەحمەدی و حسێن سەعیدی بەڕێوچو و هاوکات لە ئەراک و خوڕەمئاباد رێوڕەسمی یادکردنەوە نیکا شاکەرەمی و مێهرشاد شەهیدی بەڕێوچو. ئەگەرچی رێوڕەسمی چلەی ئەحمەدی و سەعیدی بەڕێوچو بەڵام تا ئێستا دوای چل رۆژ تەرمی ئەو دوو کوژراوە رادەستی بنەماڵەکانیان نەکراوە. هێزە ئەمنیی و سەربازییەکانی ئێران لە شاری زاهیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان بڵاوەیان پێکرا و هاوشێوەی هەینی رابردو رێگا سەرەکییەکانی چون بۆ مزگەوتی (مەککی) ئەو شارە ئاستەنگ کرا. بڕیارە سبەینی هەینی دوای نوێژی خۆپیشاندانی (هەینی ناڕەزایەتیی) لە شاری زاهیدان بەڕێوبچێت و دەسەڵاتیش رێوشوێنەکانی بۆ رێگریی لە خۆپیشاندانی نوێژخوێنانی شارەکە توندتر کردوەتەوە. ژنێکی دووگیانی کورد سزای سێدارەی بەسەردا دەسەپێنرێت ناوەندێکی مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردەوە؛ دەسەڵاتی ئێران بە تۆمەتی دڕاندنی وێنەی دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی سزای سێدارەی بەسەر ژنێکی دوو گیانی کورد-دا سەپاندوە. ناوەندی چاودیری مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان ئاشکرای کردوە شەهلا عەبدی بە تۆمەتی دڕاندنی وێنەی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنراوە و ئەگەری جێبەجێکردنی سزاکەی هەیە. ئەو ناوەندەی داوای لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان کردوە هەوڵەکانی خۆی بۆ راگرتنی لەسێدارەدانی ئەو ژنە دووگیانە بەخاتەگەڕ. سەرچاوەکانی هەواڵی ئێران بڵاویان کردوەتە شەهلا عەبدی خەڵکی شاری بۆکان کە لە زیندانی ورمێ بەند کراوە بە مەبەستی لەسێدراەدان رەوانەی زیندانی شاری تەبرێز کراوە. ئێران 40 وڵاتی جیهان بە دەستوەردان تۆمەتبار دەکات بەرپرسێکی باڵای سوپای پاسداران رایگەیاند؛ 40 وڵات دەستیان لە ناڕەزایەتییەکاندا هەبوە و سعودیە بە ملیارد دۆلاری بۆ زیانگەیاندن بە کۆماری ئیسلامی ئێران تەرخان کردوە. یەحیا رەحیم سەفەوی، روێژکاری باڵای فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ئێران و فەرماندەی سوپای پاسداران رایگەیاند؛ بە هەوڵەکانی سوپای پاسداران پلانی وڵاتانی جیهان بۆ ناڕەزایەتیی و زیانگەیاندن بە کۆمار ئیسلامی لە ئێران کۆنتڕۆڵ کراوە. ئەو وتوی؛ لەو ناڕەزایەتییانەدا زیاتر لە 40 وڵاتی جیهان رۆڵیان گێڕاوە دژی دەسەڵاتی ئێران و هەوڵیانداوە وڵاتەکە بەرە پارچە کردن و دابەشبون بەرن. کۆنگرێسی ئەمریکا پشتیوانیی راپەڕین لە ئێران دەکات ئەمریکا پڕۆژە یاسایەکی بۆ پشتیوانیی لە خۆپیشاندانەکانی ئێران پەسند کرد کە تەنها یەک ئەندامی کۆنرگرێس دژی وەستایەوە. ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا (کۆنگرێس) بە کۆی 420 دەنگی بەڵی و تەنها یەک دەنگی نەخێر پڕۆژەیاسایەکی بۆ پشتیوانیی لە راپەڕینی خەڵکی ئێران پەسند کرد. وردەکارییەکانی ئەو پڕۆژە یاساییە بڵاو نەکراوەتەوە و تەنها ئاشکرابوە ئەو نوێنەری دژی پشتیوانیی لەو یاسایە وەستاوەتە سەر بە کۆمارییەکانی ئەمریکا بوە. فەڕەنسا هەوڵی ئازدکردنی هاوڵاتییانی دەدات فەڕەنسا داوای ئازادکرنی هاوڵاتییەکی وەڵاتەکەی لە دەسەڵاتی تاران دەکات و وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەکەش ئاشکرای دەکات کە هەشت هاوڵاتیی فەڕەنسا لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە دەستگیر کراون. وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا رایگەیاند؛ هەشت هاوڵاتیی وڵاتەکەی لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە دەستگیر کراون کە ژمارەیەکیان باری تەندورستییان لە زیندان باش نییە بەڵام بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی رێگرییان لێدەن کە لە ژێر چاودێریی پزیشکدا بن. کاترین کۆلۆنا، وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی بە حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێرانی راگەیاندوە؛ دەبێت سەرجەم دەستگیرکراونی فەڕەنسا لە ئازاد بکرێن لە بەرامبەردا ئەمیر عەبدوڵڵاهیان پاریسی تۆمرتبار کردوە بە پشتیوانیی لە خۆپیشاندەران و دژایەتیی دەسەڵاتی تاران. سزای قورس رۆژنامەنوسان دەگرێتەوە رێکخراوی رۆژنامەوانانی بێسنور لقی ئەڵمانیا بڵاوی کردەوە لە سەرەتا دروستبونی ناڕەزایەتییەکان 55 رۆژنامەنوس لە ئێران دەستگیرکراون کە لەو ژمارەیە تا ئێستا 27 رۆژنامەنوسیان هەر لە زیندانەکاندا و 16 کەسیشیان ژنن. رێکخراوەکە رایگەیاندوە؛ 28 رۆژنامەنوس بە دانانی بارمتەری ماددی قورس و بە مەرج ئازادکراون و دواتر سزای قورس بەسەر ئەوانەدا سەپێنراوە کە بە بارمتە ئازادکراون.
ناوەندێکی مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردەوە؛ دەسەڵاتی ئێران بە تۆمەتی دڕاندنی وێنەی دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی سزای سێدارەی بەسەر ژنێکی دوو گیانی کورد-دا سەپاندوە. ناوەندی چاودیری مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان ئاشکرای کردوە شەهلا عەبدی بە تۆمەتی دڕاندنی وێنەی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنراوە و ئەگەری جێبەجێکردنی سزاکەی هەیە. ئەو ناوەندەی داوای لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان کردوە هەوڵەکانی خۆی بۆ راگرتنی لەسێدارەدانی ئەو ژنە دووگیانە بەخاتەگەڕ. سەرچاوەکانی هەواڵی ئێران بڵاویان کردوەتە شەهلا عەبدی خەڵکی شاری بۆکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە لە زیندانی ورمێ بەند کراوە بە مەبەستی لەسێدراەدان رەوانەی زیندانی شاری تەبرێز کراوە. ئەو سەرچاوانە لە زاری ژمارەیەک ژنی زیندانیکراو لە زیندانی ورمێ ئاشکرایان کردوە؛ عەبدی لە ژوری تاکەکەسی زیندان راگیراوە و رێگەی پێنەدراوە لەگەڵ زیندانییەکانی دیکە تێکەڵ بێت و قسە بکات بەڵام بە پێی رەنگ و روخساری تەمەنی 21 بۆ 23 ساڵ بوە و دەرکەوتوە چوار مانگە دوگیانە. شەهلا عەبدی بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی شاری ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان و دڕاندنی وێنەی خومەینی دەستگیرکراوە و سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنراوە.
هاوڵاتی بەپێی هەواڵێکی میدیای فەرمی یەکێتی ، ماوەی هەشت مانگە هاووڵاتییەك لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە لە خەبات رفێندراوەو چارەنوسی نادیارە. بەپێی هەواڵەکە ئەیوب نەجمی تەمەن 29 ساڵ، دانیشتووی قەزای خەباتە و پیشەی دوكاندارە، ماوەی هەشت مانگە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی ناوچەكەوە رفێندراوە و تاوەكو ئێستا بێسەر و شوێنە. لەوبارەیەوە دایكی ئەیوب نەجم رایدەگەیەنێت: "كوڕەكەم هیچی نەكردووە، نیوەڕۆیەك رفێندرا، تاوەكو ئێستا نازانین لەكوێیە؟ زیندوە؟ یان مردووە؟". دەشڵێت: "حكومەت بەرپرسیارە لە گیانی كوڕەكەم".
هاوڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) رایگەیاند، لە رەققە و کۆبانێ ٩٣ تیرۆریستی داعشیان دەستگیر کردووە. هەروەها راگەیەندراوێکی وەزارەتی بەرگری تورکیاشی لەبارەی شەهیدبوونی ژمارەیەک شەڕڤان بەدرۆ خستەوە. هەسەدە رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنی 'تۆڵەی شەهیدانی رەققە'دا لە رەققە و شاروچکەکانی، کە دوو رۆژە بەردەوامە، ٦٨ تیرۆریستی داعش دەستگیرکراون. ئاماژەی بەوەش کرد کە لەنێو دەستگیرکراوەکاندا، کەسێک بە ناوی ئەتاعەڵلا میسان هەیە کە دانی بەوەداناوە، بەرپرسی هێرشەکەی داعش بۆ سەر بارەگای ئاسایش لە رەققە بووە کە لەو هێرشەدا چوار ئەندامی ئاسایش و دوو شەڕڤان شەهید ببوون. هەروەها ئاژانسی هەوار لە زاری سەرچاوەیەکی نێو هەسەدا رایگەیاند، لە ناوچەی سڕینی کۆبانێش، لە ئۆپراسیۆنی هێزەکانی ئاسایشی باکور و رۆژهەڵاتی سوریادا بە هاوکاری شەڕڤانانی هەسەدە، ٢٥ تیرۆریستی داعش دەستگیرکراون. لە راگەیەندراوێکیشدا کە لە تویتەردا بڵاوی کردووەتەوە، هەسەدە راگەیەندراوێکی وەزارەتی بەرگری تورکیای بەدرۆ خستەوە کە بانگەشەی ئەوەی کردبوو، لە هێرشێکی سوپای تورکیادا حەوت شەڕڤان شەهید کراون.
هاوڵاتی وەزارەتى دارایى و ئابورى رایگهیاند، دوای ئهوهی فهرمانبهرانی دامەزراوەى باج و خانوبەرەى میرى سەردانی سەنتەرى جوانکارى (د.ناز)یان كردوه لەلایەن "پارێزەرێكهوه ڕێگریان لێکراوە و پاش لێدان و ئەشکەنجەدانیان دەستبەسەریان کردون، ئەمە لە کاتێکدایە ئەو پارێزەرە هیچ پەیوەندى بەم سەنتەرەوە نەبوە". وەزارەتى دارایى و ئابورى حكومهتی ههرێمی كوردستان ئهمڕۆ پێنجشهممه له رونكردنهوهیهكدا بڵاویكردهوه، "چەند ڕۆژێکە هەڵمەتێکى ناڕەوا کراوەتە سەر دامەزراوەى باج بە تایبەت بەڕێوەبەرى گشتى باجەکان و خانوبەرەى میرى لە زۆر پەیج و ڕاگەیاندنەکان، بەپێویستى دەزانین ڕوى ڕاستى ئەو ڕوداوە بۆ خەڵکى بەشەرەفى کوردستان بخەینەڕو". دەقی ڕونکردنەوەکەی وەزارەتی دارای: ڕوونکردنەوەیەک بۆ ڕاى گشتى چەند ڕۆژێکە هەڵمەتێکى ناڕەوا کراوەتە سەر دامەزراوەى باج بە تایبەت بەڕێز بەڕێوەبەرى گشتى باجەکان و خانووبەرەى میرى لە زۆر پەیج و ڕاگەیاندنەکان، بۆیە لێرەدا بەپێویستى دەزانین ڕووى ڕاستى ئەو ڕووداوە بۆ خەڵکى بەشەرەفى کوردستان بخەینەڕوو. دامەزراوەى باج بە پێی بنەما یاساییەکان مافى ئەوەى هەیە لەهەر کاتێک و شوێنێک بەدواى سەرچاوەى داهاتى ڕاستەقینەى باجدەردا بگەرێت بۆیە لێژنەکانى بە شەو و ڕۆژ ماندوونەناسانە کار بۆ هاتنەدى ئەو ئامانجە دەکەن ، ڕاستى ڕووداوەکە لە ڕێکەوتى 2022/12/7 ئەو فەرمانبەرانە کە یەکێکیان ئافرەتە لە کاتى سەردانى کردنى سەنتەرى جوانکارى (د.ناز) لە لایەن پارێزەر (شیراز شهاب) ڕێگریان لێکراوە و پاش لێدان و ئەشکەنجەدانیان دەستبەسەریان کردوون، ئەمە لە کاتێکدایە ئەو پارێزەرە هیچ پەیوەندى بەم سەنتەرەوە نەبووە ، بۆیە سەرلەبەرى ئەو تۆمەت و بوختانانە ڕەت دەکەینەوە کە لەلایەن ئەو کەسەوە بۆ وەزارتمان هەڵبەستراوە، وە ئەگەر ئەو کەسەى خۆى ناساندووە پارێزەر بێت پێویست بوو چاوەرێی دەرئەنجامى بڕیارى دادگا بکات نەوەک پەنا بباتەبەر سۆشیال میدیا و لەو ڕێگەیەوە بە ئامانج دامەزراوەکانى دەوڵەت و کاراکتەرە ئەکتیڤەکانى ئەو دامەزراوانە بکاتە ئامانج و تۆمەت و تەشهیر و ناوزڕاندنیان بۆ بهۆنێتەوە کە ئەمە دوورە لە پیشە و نەریتى پارێزەرایەتى، بۆیە ئێمە لە وەزارەتى دارایى و ئابوورى هەموو ڕێکارە یاساییەکان دەگرینەبەر بۆ گەڕاندنەوەی مافى ئەو فەرمانبەرانە و دەرخستنى ڕاستیەکان بۆ ڕاى گشتى. وەزارەتى دارایى و ئابوورى بەڕێوەبەرایەتی ڕاگەیاندن و پەیوەندیەکان
نایدە ئەحمەد رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی لەكوردستان بەتایبەت رێكخراوەكانی ژنان سەبارەت بەپرسی جێندەر دابەشی دوو ئاراستەی جیاواز دەبن و بەشێك لەڕێكخراوەكان بەرگری لێدەكەن و دەڵێن كاركردنە بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا لەبارەی یەكسانی ژن و پیاو، لەبەرامبەردا رێكخراوەكانی سەر بەحزبە ئیسلامییەكان دژی دەوەستنەوەو پێیانوایە رێگایەكە بۆ تێكدانی كۆمەڵگا. رێزان شێخ دلێر چالاكوانی مافەكانی ژنان بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەهەرێمی كوردستاندا زۆرێك لەڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و كەسایەتی سیاسی ژنمان هەیە، بۆیە بیرمانكردەوە رێكخراوێكی گەورەی هەوپەیمانی ژنانی كوردستان دروستبكەین ، یەكێك لەخاڵە سەرەكییەكانی یەكسانی جێندەرییە، كەهەموومان پێكەوە كاردەكەین بۆ یەكسانی مافەكانی ژنان لەناو كۆمەڵگادا، لەهەمانكاتدا كەمكردنەوەی ئەو توندوتیژیانەی كەبەرامبەر ژنان دەكرێت، دەرگاشمان كراوەیە بۆ هەر رێكخراوێكی تر كەبیەوێت بێتە ناو هاوپەیمانێتیەكەمان». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «یەكێك لەكارە سەرەكییەكانی ئێمە یەكسانی جێندەرییە، حكومەت خۆی سەنتەرێكی كردەوە بۆ وشیاركردنەوەی كوڕان و كچان لەناو زانكۆكان بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی لەم رێگەیەوە كاتێك كوڕێك یان كچێك كەدەچێتە زانكۆو دواتر خێزانێك پێكدەهێنیت دەزانێت چۆن رێز لەخێزانی بگرێت». وتیشی: زۆر بەداخەوە ئێستا لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكان كە ئەمە جیاوازییەكی زۆری هەیە لەگەڵ كەسێك كەپێی دەوترێت مسوڵمان وەك ئێمەش كەخۆمان بەمسوڵمان دەزانین، راهاتوین لەسەر كلتوری ئیسلامی، بەڵام جارێكی تر دەیڵێمەوە زۆر بەداخەوە ئەوەی كەدەیڵێم روودەدات لەلایەن ئەم حزبە ئیسلامییانەوە روویانكردووەتە ئەم جۆرە قسانە بەكارهێنانی وشەی جێندەر كەخۆیان ناویان لێناوە بەواتای هاوڕەگەزخوازیی، لەكاتێكدا هیچ كەسێك هەر نەیتوانیوە باسی هاوڕەگەزخوازی بكات كەئەوان باسیدەكەن، لەكاتێكدا هاوڕەگەزخوازی تاوانە بەپێی یاسای سزادانی عێراقی، لەبەرئەوە ئەو بابەتانەی كەتاوانن سەرچاوەكانمان لەشەریعەتی ئیسلامەوەیە كە ئەم هاوڕەگەزخوازییە بەپێی شەریعەتی ئیسلام تاوانە كەئیسلامییەكان باس دەكەن، هەر بابەتێكیش تاوان بێت نە ئێمەو نە هیچ رێكخراویك كاری لەسەرناكات». ئەو چالاكەی مافەكانی ژنان ئاماژەی بەوەشكرد: لەبەرئەوەی ئێمە نزیكی هەڵبژاردنەكان دەبینەوە دەیانەوێت لەم رێگەیەوە لەهەندێ لەكەسایەتییەكان بدەن و ناشرینیان بكەن ، یاخود ئەو رێكخراوانەی كە لەبواری یەكسانی جێندەری كاردەكەن لەكەداربكەن، هەموومان لەگەڵ پێكهێنانی خێزانێكی ئارام و بێ توندوتیژیداین و منداڵی بەپەروەردەمان هەبێ ئێ خۆ ئێمەش هەر داوای ئەمەدەكەین». رێزان شێخ دلێر وتیشی: ئەگەر لەگەڕەكێك عائیلەیەك هاوڕەگەزخوازبێت هیچ كەسێك نزیكیان ناكەوێت بەهەموو شێوەیەك رەد دەكرێتەوەو تاوانە ئیتر چۆن پشتگیری دەكەین، ئێمە خزمەتی گۆمەڵگا دەكەین نەك روبەڕووی كۆمەڵگا بوەستینەوە، با بگەڕێن ئەگەر یەك خاڵیان دۆزییەوە كەئێمە پشتگیری لەو جۆرە كارانە بكەین ئەوە حەقی خۆیانە قسەبكەن». لەبەرامبەردا مونیرە عەلی عەبدولعەزیر چالاكوان لەرێكخراوی خوشكانی بزوتنەوەی ئیسلامی دەڵێت: هەمیشە كارمان لەسەر وشیاكردنەوەی ئافرەتان كردوە بەناساندنی ئەرك و مافەكانیان، خوشكانی ئیسلامی تۆڕێكی هاوبەشمان هەیە كەمانگانە كۆبوونەوەی خۆمان هەیە، داواكارم بەهێزتری بكەین بۆ رێگەگرتن لەو پرۆسە گۆڕانكارییە خراپەی هێنراوەتە وڵاتەكەمانەوە بەناوی یەكسانی جێندەری، تائێستا ئەوانەی كەداوای یەكسانی جێندەری دەكەن رووی راستەقینەی خۆیان دەرنەخستبوو سەرەتا بەناوی راگرتنی باڵانسی یەكسانی جێندەری لەنێوان ژن و پیاو دەركەوتن ، بەڵام ئەوەی پشتگیری لەگۆڕینی رەگەزو هاوڕەگەزبازی دەكرێت، ئەمانە هەمووی دژە زانست و ئایین و دابونەریتە، ئەوان بەئاشكرا ماهیەتی خۆیان دەرخستوە، ئێمەش بەئاشكرا دژایەتییان دەكەین و بەهیچ جۆرێ رێگەیان پێنادەین ئەو دابونەریتە پیسە بهێنرێتە ئەم كوردستانە». وتیشی: ئاگادارین جێگری سكرتێری گشتی نەتەوەیەگرتووەكان دێتە ئەم وڵاتە و هیچ پەیامێكی مرۆڤایەتییان پێنییە تەنها بۆ تێكدان روو لەم وڵاتە دەكەن، ئەو گۆڕانكاریانەی لەڕێگەی زەختێكی نێودەوڵەتی و فشار خستنەسەر حكومەت ئەیسەپێنن، ئێمە لەڕێگای وشیاركردنەوەی تاكەكان و جەماوەر رێگری لێدەكەین، چونكە نموونەی وڵاتی سویدمان لایە بەحساب یاسای یەكسانی جێندەری جێبەجێ دەكات، تەنانەت وەزیری كاروباری یەكسانی جێندەری هەیە، بەڵام هیچ لەمەینەتییەكانی ژنانی كەمنەكردووەتەوەو ئیشی ماڵ هەر لەسەر ژنە نەك هەر یەكسان نین بەڵكو جیاوازی مووچەش لەنێوان ژن و پیاو هەیە ، لەبەرئەوە ئەم یەكسانی جێندەرییە تەنها فەسادی و بەدڕەوشتی زیاد كردووەو ئاشتی كۆمەڵایەتی تێكداوە، هەر ئەوەشنا هۆڵەنداو فەڕەنساو دانیمارك لەبەرچاومانن چۆن خێزان تێیدا هەڵوەشاوەتەوەو رۆژانە تاك دەستدرێژی دەكرێتە سەری و ژنان دەكوژرێن، ئەمانە هەمووی نموونەی وڵاتی فاشلن لەپەیڕەوكردنی یەكسانی جێندەری، ئامانجیان تێكدانی ئاشتی كۆمەڵایەتییە لەڕێگای سیستمێكی جیهانی كە لەڕێكخراوی نەتەوە یەگرتووەكانەوە سەرچاوە دەگرێت بەزۆر بەسەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفەریقا دەسەپێنن، ئێمەش رێگری لەئامانجە پیسەكەیان دەكەین. مونیرە عەلی عەبدولعەزیر راشیگەیاند: لەگەڵ هەموو رێكخراوەكانی خوشكان هەموو كارێك دەكەین بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك لەمەترسییەكانی یەكسانی جێندەری و هەوڵیشدەدەین لەداهاتوو رێكخراوێكی گەورەی خوشكانی ئیسلامی پێكبهێنین.
هاوڵاتی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان رایدەگەیەنێت، 82%ـی کرێکاران لە سنوری پارێزگای سلێمانی گرێبەستی کاریان نییە و ئەوانەشی هەیانە، زۆربەی ناوەڕۆکی گرێبەستەکانیان نایاساییە. چالاک رەئوف، سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان ئهمڕۆ له كۆنگرهیهكی رۆژنامهوانیدا ڕایگەیاند،82%ـی کرێکاران لە سنوری پارێزگای سلێمانی گرێبەستی کاریان نییە و ئەوانەشی هەیانە، زۆربەی ناوەڕۆکی گرێبەستەکانیان نایاساییە، هەروەها 70%ـی کرێکارانیش دەستبەری کۆمەڵایەتییان نییە کە مانای وایە لەکاتی گەیشتنیان بەتەمەنی خانەنشینی، ناتوانن خۆیان خانەنشین بکەن. وتیشی، هەرچەندە تائێستا بە فەرمی ژمارەی کرێکارانی ناوخۆ و بیانی لە هەرێمی کوردستان نەزانراون، بەڵام بەگوێرەی داتاکانی حەوت رێکخراوی تایبەت بە کرێکاران دەرکەوتوە لە سنوری پارێزگای سلێمانی، 82%ـی کرێکاران گرێبەستی کاریان نییە . ئەوەشی ڕونکردەوە، بەگوێرەی ئامارەکانیان 100%ـی کرێکارانی کوردستان بیمەی تەندروستیان نییە، 50%ـی خاوەنکارەکانیش هیچ مۆڵەتێکیان نیە یان مۆڵەتەکانیان تازە نەکردوەتەوە،هەروەها 82%ـی کرێکاران لە مانگێکدا دو رۆژ پشویان پێدراوە، 25%ـی دەستیکار لە رەگەزی مێینەیە و 75%ـی دەستکاریش لە سلێمانی کرێکاری بیانین . هاوکات سەبارەت بەو کریکارانەی کە هەرزەکارن ڕایگەیاند ، 17%ی ئەوانەی وەک کرێکار کار دەکەن تەمەنیان لەخوار 16ساڵیدایە و ئەو رێژەیەش کاریگەری لەسەر لاوازکردنی دەستیکار دروستکردوە.
هاوڵاتی دادگای دەستووری تورکیا، داواکاری هەدەپەی بۆ دواخستنی دانیشتنی دادگایی پرسی داخستنی پارتەکەی رەت کردەوە. دادگای دەستووری تورکیا هەروەها، داوایەکی دیکەی ئەو پارتەی رەت کردەوە کە داوای کردبوو، دوو مانگ مۆڵەتی پێبدرێت تاوەکو، پارێزنامەکەی لەبارەی بڕینی هاوکاری گەنجینەی دەوڵەت ئامادە بکات. ٥ی ئەم مانگە دادگای دەستووری بنەڕەتی تورکیا، هاوکاریەکانی گەنجینەی دەوڵەتی بۆ هەدەپە بە شێوەیەکی کاتی بڕیبوو. لەلایەکی دیکەوە، ١٠ی ئەم مانگە، دانیشتنی دادگایی پرسی داخستنی هەدەپە لەلایەن دادگای دەستووریەوە بەڕێوەچوو، بەڵام بڕیاری کۆتایی لەم بارەیەوە نەدراوە.
.jpg)
.jpg)
