مەسرور بارزانی سەرپەرشتیی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بەچاکسازییەکانی پێشمەرگە دەکات

هاوڵاتی گۆڤاری سیاسی ئەمریکی ناشناڵ ئینتێرست پێی وایە تورکیا ئامانجێکی سەرەکی هەیە لە هەوڵەکانی بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ سووریا؛ ئەوەش ڕزگاربوونە لەدەست ناوچەی خۆبەڕێوەبەری ژێر کۆنترۆڵی کوردەکان. گۆڤاری سیاسی ئەمریکی "ناشناڵ ئینتێرست" لەبارەی خواستی تورکیا بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ دیمەشق نووسیویەتی: ئەم وڵاتە دەیەوێت لە رێگەی هاوپەیمانی لەگەڵ دیمەشق و مۆسکۆوە مەیدانەکە لەسەر کوردەکانی سووریا بەرتەسک بکاتەوە، کە کۆنترۆڵی ئیدارەی خۆسەری کوردییان لە باکوور و باکووری رۆژهەڵاتی سووریا بەدەستەوەیە. هەڵبەت ئەم گۆڤارەی ئاماژەشی بە وەڵامی کوردەکانی سووریا کردووە کە هەوڵ دەدەن لە حکوومەتی ناوەندیی سووریا نزیک ببنەوە و نووسیویەتی کە کوردەکان بە کردنەوەی ڕێگاکان بۆ هێزەکانی حکوومەتی سووریا و هێزەکانی نزیک لە دیمەشق لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیان، ڕێگا لە نفووزی تورکیا بگرن. هەروەها ئەم گۆڤارە ئامۆژگاریی حکوومەتی ئەمریکای کردووە کە لە بارودۆخی ئێستا تێبگات و بە هەڵگرتنی سزاکانی سەر دیمەشق یارمەتی باشتر کردنی دۆخی گەلی سووریا بدات.

عه‌مار عه‌زیز زیاتر لە هەشت ساڵە ئاوارەکانی سنوری قەزای شەنگال لە پارێزگای دهۆک دەژین، لەیەکەم بارینی باران داوای دابەشکردنی نەوت دەکەن. مچۆ عەڤدۆ ، ئاوارەیەکی ئێزیدی یە زیاتر لەهەشت ساڵە لە دهۆک دەژیت بە هاوڵاتی ی وت"یەک بەرمیلی نەوت ئێستا لە بازاردا سەرووی 250هەزار دینارە ، پارەمان نیە نەوت بەو نڕخەیە بکڕین،وردە وردە سەرما مان دەبێت لەژێر خێوەتدا بەتایبەت لەشەوان ئەگەر نەوتیش دابەش نەکرێت ئەوا دۆخی ئێمە زۆر سەخت وناخۆش دەبێت، لەرێگای ئێوە داوا لەهەموو دەزگا پەیوەندیدارەکان دەکەین بە زووترین کات نەوت لەسەر ئاوارەکان دابەش بکەن چونکە من دڵنیام هیچ ئاوارەیەک ناتوانێت لەسەر حسابی خۆی بکرێت" سەعید ئەلیاس، خەڵکی ناحیەی سنونە سەر بە قەزای شەنگال، هەشت ساڵە بەهۆی ناڵەباری دۆخی قەزایەکە نەگەڕاوەتەوە زێدی خۆی بە هاوڵاتی ی وت" باران نیعمەتی خوایە بەڵام بۆ ئێمە دەبێتە مایەی ناخۆشی چونکە پێداویستیەکانی خۆ گەرمکردنەوەلەنەوت و سۆپا مان پێوستە ئەویش بە ئێمە نادرێت،هەموو ساڵێک کە دەبێتە زستان خەمەکانمان دوو ئەوەندە زیاد دەبن". سەعید ئەلیاس ،خاوەنی شەش منداڵە بچووکترینیان 5ساڵە و هیچ مووچەیەکی نیە ،زیاتر ووتی" ئیشی کرێکاری دەکەم رۆژانە 10بۆ15هزار دینار ئیش دەکەم، هەندێک رۆژ ئەوەشم دەستناکەوێت، چوون بەرمیلی نەوت بکڕم خەڵک بە قەرزیش پارەم ناداتێ".

هاوڵاتی بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم دەڵێت: لە 24 تا 30 ی ئۆكتۆبەر، هەڵمەتێك بەناوی "هەفتەی داماڵینی چەك " بەڕێوەدەچێت. هێمن میرانی بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان، بە ماڵپەڕی فەرمیی پارتی دیموكراتی كوردستانی راگەیاند: هەموو پارێزگار و ئیدارە سەربەخۆكان ئاگادار كراونەتەوە و لە هەموو شوێنە گشتییەكان و ئەو شوێنانەی گومانی بوونی چەكیان لێ دەكرێت، بە دانانی بازگە لە شەقامەكان پشكنین دەكرێـت و دەست بەسەر چەكی بێ مۆڵەتدا دەگیرێ. میرانی دەڵێت: ئەوان وەك حكومەت سورن لەسەر ئەوەی كە دەبێ چەك تەنیا بە دەست دەوڵەتەوە بێ و پێدانی مۆڵەتی چەك لەوەی هەیە قورستر بكرێت.

هاوڵاتی نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لەسنوری قەزای بەردەڕەش، لەساڵی 2013 بەردی بناغەی بۆ دانراوە، بودجەی پرۆژەكە 40 ملیار دینارە، نۆ ساڵ تێپەڕی بەسەر دانانی بەردی بناغەی پرۆژەكە و تەنیا لەسەدا 10ی تەواوبووەو چەند ساڵێكیشە كاركردن تیایدا وەستاوە، پارەی پرۆژەكەش بۆ موچە خەرجكراوە. جەمیلا محەمەد، نوێنەری قەزای ئاكرێ و بەردەڕەش لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك و ئەندامی لیژنەی تەندروستی سەبارەت بەپرۆژەكە بۆ هاوڵاتی راگەیاند: «نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی بەردەڕەش بەبڕیاری نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی حكومەتی ئەوكاتی هەرێم بەردی بناغەی بۆ دانراو دوای ماوەیەكی كەم ئیشكردن لەپرۆژەكە وەستا، ئەوەش بەهۆی بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی عێراق و هەروەها شەڕی داعش، ئەو پارەیەی كە بۆی دابینكرابوو تەنیا بەشێكی كەمی لێ خەرجكرا، حكومەت بۆ پڕكردنەوەی بەشە بودجەی خۆی كەئەوكات بۆ شەڕی دژ بە داعش و دابەشكردنی موچە پێویستی بەبڕە پارەیەكی زۆر هەبوو، بۆیە بەشەكەی تر خەرجنەكرا وتیشی:» دانیشتوانی قەزای بەردەڕەش لەهەموو شارەكانی تر زیاتر كێشەی تەندروستییان هەیە، چەندین حاڵەتی نەخۆش هەبووە رەوانەی دهۆك و ئاكرێ كراون، بەڵام لەڕێگادا گیانیان لەدەستداوە.

ئیمان زەندی هاوڵاتی بەدواداچوون بۆ كوالێتی ئاوو دەبەو جامی ئاوی كارگەكانی بەهەمهێنانی ئاو لەهەرێمی كوردستان دەكات، كارگە هەیە تاقیگەی تایبەتی خۆی نیە یان ماددە ئەوەلیەكەی لەكوالێتی دەرنەچووە، هاوكات دەبەیان ریسایكڵین كردووەتەوە، سۆكار مەحمود نوێنەری پێوانەسازی كوالێتی كۆنتڕۆڵ و ئەندام لەلیژنەی باڵای قایمقامیەتی سلێمانی  دەڵێت: گرفتێكمان هەیە كەتاقیگەمان نیە پشكنین بۆ ماددە ئەوەلییەكان بەدروستی بكات، لەم بەدواداچوونەدا دوو پزیشكی پسپۆڕ لەسەر كوالێتی ئاوی دەبە قسە دەكەن و هەردووكیان جەختدەكەنەوە،»كە باشترین شت ئەوەیە هاووڵاتیان ئاوی بەلوعە بخۆنەوە». هاوكات لەگەڵا سەرچاوەیەكی زۆری ئاوی سازگار لەكوردستان، لەبەریتانیاو ئەمریكاو توركیاوە ئاو هاوردەدەكرێت و لەگەڵا ئەوەشدا بەقاچاغیش دەهێنرێت. سۆكار مەحمود، نوێنەری پێوانەسازی كوالێتی كۆنتڕۆڵ و ئەندام لەلیژنەی باڵای قایمقامیەتی سلێمانی بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەساڵی ٢٠١٩ لیژنەی كارگەكانمان دامەزراندووە كە لەپێنج نوێنەر پێكدێت، ئەوانیش كوالێتی كۆنتڕۆڵ كەسەرۆكی لیژنەكەیەو تەندروستی و گەشەپێدانی پیشەسازی و ئاسایشی ئابوری لەگەڵ قایمقامیەت، رۆژانە سەردانی كارگەو ماركێتەكان و كۆگاكانی ئاو دەكات، لێپرسینەوە لەمۆڵەتی بەسەرچوون و ناسنامەی كارمەندەكان لەڕووی تەندروستییەوە لەگەڵ چۆنیەتی بەرهەمهێنانی ئاوەكان دەكرێت و هەڵگرتنیان لەناو كۆگاكان، دواتر ماددە پلاستیكەكە لەكوێوە دێنن»، وتیشی: «لیژنەكانمان هەموو سەرپێچیەكانی كۆنترۆڵكردووە، بەڵام حاڵەت هەر دەبێت و كارگەكان بەراورد بەڕابردوو پابەندترن، گرفتێك هەیە كە تاقیگەمان نیە پشكنین بۆ ماددە ئەوەلیەكە سەد لەسەد بكات، بۆیە دەبێت بڕوانامەی تایبەتی لەگەڵ بێت». سۆكار مەحمود، دەڵێت:»گرفتی پەرداخەكانمان هەیە كەدەبێت هەموو رۆژ بەروارەكەی بگۆڕدرێ، بەڵام لەبەر گرانی كارەكە مەرجە ١٠ رۆژ جارێك بەروارەكە بگۆڕن، دواتر سەیری فلتەریشن دەكەین بەتایبەت رێژەی ئۆزۆن، چونكە دەبێت ئاوەكە لەكۆگا ٢٤ بۆ ٤٨ كاتژمێر دابنرێت تا شیدەبێتەوە چونكە دواتر تام و بۆنی ئاوەكە ناخۆشە، خاڵێكی تر وەرگرتنی نموونەی پشكنینەكانیانە بەدەر لەپشكنینەكانی خۆیان دەینێرین بۆ خۆپارێزی تەندروستی سلێمانی تاجیاوازی پشكنینەكان ببینین تاچەند وەكو یەكە، لەئێستادا بەگشتی لەپشكنینەكان دەردەچن». «كارگە هەبووە تاقیگەی تایبەتی خۆی نەبووە یان ماددە ئەوەلیەكەی لەتاقیگە دەرنەچووە یاخود دەبەیان ریسایكڵین كردووەتەوە، یان پسپۆڕی تایبەتی نەبووە یاخود بارهەڵگرەكانیان سەربەتاڵ بووە هەرچەندە ئەم گرفتەیان بەردەوامە چونكە ئەگەر بكرێت بەبەڕاد نرخی ئاو گران دەبێت لەسەر هاوڵاتی، غەرامەی سەرپێچیەكانی كارگەكانیش لەنێوان ٢٥٠ هەزار بۆ پێنج ملیۆن دینارە، هەرچی ماركێت و فرۆشگاكانیشە لەنێوان ٧٠ بۆ ١٥٠ هەزارە»، لەشاری سلێمانی زیاتر لە ٢٠ كۆگای ئاو هەیە، دەبێت پلەی گەرمییان لە ٢٥ زیاتر نەبێت و تیشكی خۆر لێیان نەدات، بۆ سەردانی ماركێتەكانیش زیاد لە ٤٤ لیژنەمان هەیە، هۆشیارمان كردوونەتەوە كە نابێ ئاو بیبەستێت و پلەی گەرمییان لە ٣٠ پلە زیاتر نەبێت، زۆرترین پلە دیاریمان كردبێت ٥٠ بووە، ئاوەكان تەنانەت لەوەرزی زستانیش نابێت خۆر بەری بكەوێت و بیبەستێت، بەڵام بەگشتی ماركێتەكان زۆر پابەندن» سۆكار مەحمود وای وت. لەكوردستان هەموو كارگەكانی ئاوی دەبەو جام خۆماڵین، سەرمایەی وەبەرهێنانیشیان ١٦٧ ملیۆن و ٨٨٦ هەزار دۆلارە. زەینەدین مەحمود، بەڕێوبەری بەرهەمهێنانی كارگەیەكی ئاوە لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت: « كارگەكەمان لەبازیانە و ئەو ناوچەیەش دەوڵەمەندە بەئاوی ژێر زەوی و رێژەی خوێی بەرزەو دوورە لەپاشەرۆی مرۆیی و كیمیایی، لەبەر پاشەڕۆی كارگە و نەوت ساڵانە دووجار پشكنینەكانمان دەنێرین بۆ وڵاتی ئیمارات بۆ پشكنینی ماددە قورسەكان»، وتیشی: «لەتاقیگەكەمان پشكنینی ٦٠ جۆر كانزایی قورس دەیكەین وەكو (كاردینیۆم، ئایرۆن، تیمۆنی) كە لەئاودا زیاد دەكەن، هەموو رۆژێك پشكنینی بەكترۆلۆجی دەكەین و هەموو سەری كاتژمێرێك پشكنینی كیمیایی (پی ئێچ)ی ئاوەكە دەكەین لەبەر گۆڕان و رێژەی خوێ لەگەڵ ئۆزۆن، هەرچی پشكنینی فیزیاییشە بۆن و تام و رەنگە لەگەڵ شلی و تووندی دەبەكە، بە نۆ هەنگاو ئاو لەفلتەر دەدرێت لەكارگەكان. ناوبراو دەڵێت: «پێش فلتەركردن دوو بورجی هەوا كێشكردنمان هەیە، هەر بورجێكیان حەوت مەتر ئاو دەگرێت، كەهەر مەترێكی هەزار لیترە، ئەم بورجانە ئاوەكە لەگازی (CO2, H2O)و میسان پاكدەكاتەوەو ئۆكسجین بۆ ئاوەكە زیاددەكات كە بەهۆی دابەزینی ئاوی ژێرزەوی روودەدات، پاشان كلۆری بۆ زیاد دەكرێت و میكرۆبەكان لەناودەبات، دواتر خاڵی رێكخستن بە لم دێت كە بۆن و تام و كلۆر دەگرێ، هەرچی قۆناغەكانی سێ تا هەشتە فلتەری پێنج مایكرۆنی و یەكی و ئۆ پۆینت ٣٠ییە كە هیچ تەن و بەكتریاو خوێیەك تێناپەڕێت، كۆتا قۆناغیش ئۆزۆنە كاری هەمویان تەواو دەكات، لەكاتژمێرێكدا ١٠٠ مەتر ئاو پاكژدەكەینەوە»، وتیشی: « ماددەی سەرەتایی دەبەكان ئیمپوڵە كە ناوە بازرگانیەكەیەتی و ناوە زانستییەكەی (پۆڵی ئەپیلین تێترا فاسەلەیت نەمبەر وەن)ە لەتوركیاوە دەیهێنین نابێت بەهیچ جۆرێك ریسایكڵین بكرێتەوە، چونكە یەكجار بەكاردێت، لەكاتژمێكدا ٤٥ هەزار دەبە بەرهەمدێنێت هەرچی نەگونجێ ئەیتەقێنێ، و تۆنێك ئیمپوڵ بەهەزار و ٨٠٠ دۆلار دەكڕین پلاستیكەكە بۆ ساڵێك بەرواری لێدەدەین، ناتوانین ئاوی شووشە بەرهەم بهێنین، چونكە ساغنابێتەوەو هیچ داواكاریەكیشمان بۆ نەهاتووە». لەكوالێتی كۆنتڕۆڵی دەروازەكانی كوردستان پشكنین بۆ جۆری پلاستیك دەكرێت بۆ ئاوەكانی ناوخۆ ناكرێن لەو بارەیەوە محەمەد فاروق، لێپرسراوی كۆنتڕۆڵی جۆری كۆمپانیای رەزگە بە هاوڵاتی وت: «حەوت جۆر كۆدمان هەیە لەسەر پلاستیكەكان ئەم كۆدانەش بۆ ئەوەیە بەكارهێنەر بیناسێتەوەو خۆی لەژەهرو ئاوێتە خراپەكانی ناو پلاستیكەكە بپارێزێت و لە تاقیگەكەشمان پشكنین بۆ هەموو جۆرەكانی دەكرێت، بەشێوەیەكی سەرەكی پێنج جۆریان بەشێوەی دەنكۆڵە یان پاودەر هاوردە دەكرێت و دوو جۆریان تایبەتن بە ئاو وەكو (پۆلی ئەسیلین تێر فسالات)و (پۆلی پڕۆپلین)»، وتیشی: «ناتوانین ئەو جۆرە دەستنیشان بكەین كە لەپشكنین دەرنەچووە، چونكە لەسەر بنەمای بەكارهێنانی جۆری پلاستیكەكە دەگۆڕێت كاتێك هاوردەش دەكرێت دەبێت نووسراوی رێگەپێدانی لایەنی پەیوەندیداری پێبێت لەگەڵ مەبەستی بەكارهێنانی و خاڵی بن لەماددە قورسەكان»، دەڵێت: «لەڕێگەی ئامێری تایبەتەوە پشكنین بۆ ناسینەوەی جۆری پلاستیكەكە دەكەین هەتا بزانرێت دەگونجێت بۆ ئەو، پیشەسازییە، پاشان بەشێوەیەكی گشتی پشكنینی كانزا قورسەكانی بۆ دەكرێت بۆ سەلامەتی مرۆیی، و هیچ ئاوێكی ناوخۆ لای ئێمە پشكنینی بۆ ناكرێت، و دڵنیای دەدەین بە هاوڵاتیان كە سەرجەم بەرهەمەكان پشكنینی سەلامەتی بۆ دەكەین چ ماددەی خام یان ئامادەكراو بێت لەسەر بنەمای ستانداردی عێراقی و نێودەوڵەتی. بەرگەشت ئاكرەیی بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندی دەستەی وەبەرهێنان بۆ هاوڵاتی دەڵێت: «لەهەرێمی كوردستان ١٨ پرۆژەی ئاوی تەندروست و كانزایی مۆڵەتی كاركردنیان پێدراوە كە یەك هەزار و ٢٥٠ كارمەندیان هەیە، كۆی گشتی سەرمایەی پڕۆژەكانیش ١٦٧ ملیۆن و ٨٨٦ هەزار و ٨٣ دۆلارە، هەمویان خۆماڵین جگە یەكێكیان هاوبەشە، و بەرهەمەكانیان هەناردەی ناوەڕاست و خواروی عێراق و ئەوروپا دەكرێت، لەگەڵا ئەوەشدا ئاو لەتوركیا هاوردە دەكرێت بەڵام بەڕێژەیەكی كەم». بازرگانێكیش كە چوار ساڵە ئاو هاوردە دەكات،  پێی باش بوو ناوی نەهێنرێت بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «نزیكەی ٢٥ جۆر ئاو دەهێنرێت كە توركی و ئەمریكی و بەریتانیە، هەندێكی بەقاچاخ دێت لەتوركیا و هەندێكی تریان بەوەكالەتە، نرخەكانیان لەنێوان  هەزار بۆ پێنج هەزارەو قەبارەی ئاوەكانیش لەنێوان ٣٠٠ بۆ ٥٠٠ ملیمە، بەقاچاخی بۆ ساڵەكە بارهەڵگرێك دێت، وە كۆمپانیاكان نزیكەی ١٠ بۆ ١٢ بارهەڵگر دێنن، ئاوەكان زیاتر لەشوشەن زۆر كەس بۆ نەخۆشی داوای دەكات، ئاوی دەبی پلاستیك هاوردە ناكەن». هاوكات د.سیروان ئەحمەد، پزیشكی یاریدەدەر لەزانكۆی سەڵاحەدین لەكۆلێژی زانستە ئەندازیارە كشتوكاڵییەكان بەشی پیشەسازی خۆراك بۆ هاوڵاتی وتی:»كۆی جیهان بەسێ جۆر پیسبوون پیسبووە، پیسبوونی فیزیایی وەكو (بێتا، گاما، یۆرانیۆم) و پیسبوونی مایكرۆبایەلۆجی وەكو (بەكتریا، ڤایرۆسەكان، كەڕووەكان، قەوزەكان)، جۆری سێیەم كیمیاییەو مەترسیدارە كە لەخاك و هەواو ئاودا هەیە، یەكێك لەو ماددانەی لەدەبەی پلاستیكیدا هەیە بیسفینۆڵە لەماوەی هەفتەیەكدا كارلێك لەگەڵ ئاو دەكات بەهۆی پلەی گەرمی و ماددەی پی ئێچ-یش بەهۆی تیشكی خۆرەوەیە، پێكهاتەی پلاستیكی پەرداخیش هۆكاری نەرمیەكەی بوونی ماددەی (لالۆن هایدینس و پۆڵی ئەپیلین)ە، ئەم جۆرە باشترە چونكە لەخاكدا زووتر شیدەبێتەوە»، وتیشی: «هەندێكجار دەبە ساغەكان دووبارە بەكاردێتەوە غەسل دەكرێتەوە بەئۆزۆن و هەواو ئاوی گەرم چونكە كولفەی كەمی تێدەچێت، پلاستیك دوای چەندینجار ڕیسایكڵكردنی لەكۆتاییدا دەبێت هەر فڕێبدرێت، باشترین شت ئەوەیە كەهۆشیاری هاووڵاتی بەرزبكرێتەوە ئاوی بەلوعە بخواتەوە»، راشیگەیاند: «هەندێك تووێژینەوە لەسەر ئاوی بەستو ئاماژەیان بەوەداوە كە ماددەی دایۆكسی پلاستیكەكە كارلێك دەكات، بەڵام هەندێك تووێژینەوەی تر لەبەرامبەریدا دەڵێن ماددەی دایۆكسی ماددەیەكی سامە لەپلاستیكدا نیە، بەڵام پێویستە هاووڵاتی لێی دووربكەونەوە، چونكە رێنمایی نەدراوە بڵێت پلاستیك بۆ بەفرگر دەشێت، ئەو تاقیكردنەوانەشی بۆ بەرهەمی كارگەكان كراوە یاخود مامۆستایان تووێژینەوەیان لەسەر كردوون، دەڵێن چاودێری زیاتر هەبێت باشترەو دەبێت یاساكان توندتر بكرێت و بەپێی یاسای خۆراكی عێراق یان كوردستان كاربكەن». بەپێی ئامارێكی فەرمی كە هاوڵاتی لەبەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی میدیایی و پەیوەندی دەستەی وەبەرهێنان دەستیكەوتووە ساڵانە لەیەك كارگەی هەرێمی كوردستان ١١٥ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار لیتر ئاوی دەبەو ٢٤ ملیۆن لیتر ئاوی جام بەرهەمدەهێنرێت. هەروەها د.شۆخان عوسمان، پسپۆڕ لەبەرگری لەش بەهاوڵاتی راگەیاند: «ئاوی كوالێتی خراپ مرۆڤ تووشی شێرپەنجە دەكات و دژی ئیسترۆجین و پڕۆجیسترۆنە لەگەڵ تێستێستیرۆن و هۆڕمۆنی لەش و چالاكی جگەر تێكدەدات، تەنانەت كاردەكاتە سەر كەمبوونەوەی سپێرمی پیاوان و زوو پێگەیاندنی ئافرەت»، وتیشی: «لەتووێژینەوەیەكدا دەركەوتووە كە ئەو بڕە كانزایانەی كە لەئاوەكەدا هەیە هەمان ئەو بڕە نیە كە لەسەر دەبەكە نووسراوە، دەبێت نەخۆشانی گورچیلە زۆر وریابن لەوبارەیەوە، زۆری كانزاكان خوێن تووشی ژەهراویبوون دەكات،  پێویستە ئەوە راستبكرێتەوە كەئەوەی ئاوی پلاستیك بخواتەوە ژیانی لەمەترسیدایە، نەخێر وانیە! بەڵام باشترە ئاوی بەلوعە بخورێتەوە، داوا لەكارگەكان دەكەین رەچاوی ستانداردی جیهانی بكەن و ئەو رێژە كانزایەی دەینووسن رەنگدانەوەی ئاوەكە بێت.

هاوڵاتی هەپەگە کوشتنی پێنج سەربازی تورکیای ڕاگەیاند ئەمڕۆ ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هەپەگە ڕاگەیەنراوێكی لەبارەی چالاكییەكانی گەریلاكان لە ڕۆژى ٢٠ى تشرینى یەكەم لە ناوچەی زاپ و خواکورک بڵاوکردەوەو تیایدا کوشتنی پێنج سەربازو برینداربونی سەربازێکی ڕاگەیاند. هەروەها ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ئەنجامى چالاکییەکانیان  سەنگەرێک، رادارێک، کامێرایەکی حەراری و خێمەیەکی سەربازانی تورکیا  لەناوبران. هەپەگە باسی لەوەشکرد سوپای تورکی داگیرکەر ١٧ جار بە بۆمبی قەدەغە و چەکی کیمیایی و بە دەیان جاریش بە تانک گۆڕەپانەکانی بەرخودانی بۆردومانکردوە.

هەژار ئەنوەر لەهەرێمی كوردستان دیاردەی هەڵگرتنی چەك رێژەی تاوانەكانی كوشتن و خۆكوشتنی زیادكردووە، ئەگەرچی حكومەتی هەرێم چەندینجار هەڵمەتی پچڕپچڕ بۆ رێگرتن لەدیاردەی چەكهەڵگرتن ئەنجامدەدات و 14  لیژنەی هاوبەش لەوەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگەو ئاسایش لەپارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكان پێكهێندراوە، بەڵام رووداوەكان هەر بەردەوامن، رۆژانە لەدادگای تاوانی هەولێر زیاتر لە 10 كەیس سەبارەت بە رووداوی تەقەكردن دەبینرێت، تووێژەرانی كۆمەڵایەتیش پێیانوایە دیاردەی بنەبڕنەكردنی چەكی بێمۆڵەت و رووداوەكانی كوشتن و خۆكوشتن بۆ لاوازی داداگاكان دەگەڕێتەوە. موقەدەم كارزان ئەمیر وتەبێژی پۆلیسی گشتی هەرێم، بەهاوڵاتی راگەیاند:» بەفەرمانی سەرۆكی حكومەت بۆ ئاسانكاری جێبەجێكردنی یاسای چەك پاڵپشت بەماددەی (18) لەبڕگەی (3)ی ژمارە (2)ی ساڵی 2022، بەپێی رێنمایی ژمارە (6)ی ساڵی 2022ی وەزارەتی ناوخۆ تایبەت بەداماڵینی گشت ئەو چەك و تەقەمەنییانەی لەدەرەوەی دامەزراوە ئەمنی و سەربازییەكان لەهەرێمی كوردستان بوونیان هەیە، بۆ ئەم مەبەستە (14) لیژنەی هاوبەش لەوەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگەو ئاسایش لەپارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكان پێكهێندراوە، بۆ وەرگرتنەوەو داماڵینی چەكی جەنگی و تەقەمەنییەكان لەبنكەكانی وەرگرتن، واتە لەسەرجەم شارو شارۆچكەكان بنكەی تایبەت بۆ ئەم مەبەستە كراوەتەوەو زانیارییەكانیش بەشێوەی سیستەمی ئەلیكترۆنی دەبێت، كە بەمشێوەیە: لەپارێزگای هەولێر سێ بنكە، پارێزگای سلێمانی سێ بنكە، پارێزگای دهۆك دوو بنكە، پارێزگای هەڵەبجە یەک بنكە، ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان یەک بنكە، ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین یەک بنكە، ئیدارەی سەربەخۆی سۆران یەک بنكە، ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ یەک بنكە. وتیشی:» جگە لەمە 40 لیژنە لەوەزارەتەكانی ناوخۆو پێشمەرگەو ئاسایش پێكهێندراوە بۆ تۆماركردنی چەكی ئاگرین كەكڵاشینكۆف و هاوشێوەكانی لەخۆدەگرێت و چەكی تۆماركراو لەلایەن خاوەن چەك دەمێنێتەوە بەمەرجێك كە بەڵێننامە پڕبكاتەوە كەچەكەكەی لەماڵ دەبێت و هەڵیناگرێت و نابێت بەكاریبهێنێت و تەنانەت فرۆشتن و بەخشینیشی نابێ پێبكرێت». كارزان ئەمیر دەڵێت: «بۆ ئەم مەبەستە 40 بنكەی تۆماركردنی مۆڵەتی چەك لەشارو شارۆچكەكان دەكرێتەوە كە بەمشێوەیە دەبێت: لەپارێزگای هەولێر هەشت، پارێزگای سلێمانی 11، پارێزگای دهۆك حەوت، پارێزگای هەڵەبجە چوار، ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان سێ، ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین دوو، ئیدارەی سەربەخۆی سۆران چوار، ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ یەک بنكە،  بۆیە پێویستە ئەوانەی چەك و تەقەمەنی بێمۆڵەتیان هەیە لەماوەی یەك ساڵدا رادەستی بنكەكانی بكەن، دوای ئەم وادەیە هەركەسێك چەكی بێمۆڵەتی پێبگیرێت ئەوە خاوەنەكەی و چەكەكە رەوانەی دادگا دەكرێن و چەكەكە بەقاچاغ ئەژمار دەكرێت و بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت». لەلایەكی ترەوە دوای تەواوبوونی ئەم وادەیە وەزارەتی ناوخۆ هەشت لیژنە پێكدەهێنێت بەمەبەستی هەڵسەنگاندنی ئەو كەسانەی داوای مۆڵەتیان كردووە بەپێی یاسای چەك و دواتر بڕیاردەدرێت  ئایا مۆڵەتی پێبدرێت یان نا. سەبارەت بەدیاردەی چەكهەڵگرتن، شاخەوان رەئوف بەگ سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و ناوخۆو خۆجێییەكان لەپەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ لەسەر دیاردەی چەكی بێمۆڵەت قسەمان كردووەو لەئێستادا تاڕادەیەك دیاردەكە كەمبووەتەوە، بەتایبەت لەدوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵگرتنی چەك و مۆڵەتپێدان، بەپێی یاساكەو رێنماییەكانی وەزارەتی ناوخۆ هەركەسێك چەكی بێمۆڵەتی هەبێت یان فرۆشگای چەك و كەرستەی سەربازیی هەبێت و بێمۆڵەت بێت راستەوخۆ دەستی بەسەردادەگیرێت و لێپرسینەوەی لەگەڵ دەكرێ و سزاش دەدرێت تائاستی سزای زیندانیكردن». وتیشی:» لەچوارچێوەی یاساكە رێكخستنەوەیەكی باش كراوە، تەنانەت شوێنی فر‌وشگای چەك و كەلوپەلی سەربازی دەگۆڕدرێن و بەشێوەیەكی مۆدێرن لەئایندە دەكرێنەوە، ئەویش دەبێت مۆڵەتیان هەبێت، بۆیە لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ لەسەر هێڵین كە بەجددی كاربكەن و ئەم دیاردەیە نەبێتە هۆی تێكدانی باری ئەمنی و كۆمەڵایەتی و سیاسی». تووێژەرانی كۆمەڵایەتی پێیانوایە دیاردەی بنەبڕنەكردنی چەكی بێمۆڵەت و رووداوەكانی كوشتن و خۆكوشتن بۆ لاوازی داداگاكان دەگەڕێتەوە. تووێژەی كۆمەڵایەتی ستار باقی دەڵێت: «بەداخەوە تاكی كوردستان بەهۆی ئەو هەمووە داگیركارییەی بەدرێژایی مێژوو رووبەڕووی بووەتەوە رووی لەدیاردەی چەك كردووەتەوە، دیاردەی بنەبڕنەكردنی چەكی بێمۆڵەت بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كەدادگاكان لاوازن، جگە لەمەش حكومەت خۆی رۆڵی هەیە لەلاوازكردنی دادگاكان، بۆیە ئەمە وایكردووە چەكی بێمۆڵەت درێژەی هەیە». ستار باقی ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «بەدرێژایی حوكمڕانی كوردی دەسەڵات نەیتوانیوە ببێتە پارێزەری تاكی كوردستان تەنها پاسەوانی و بەرگری لەحزب كردووە، زۆرجاریش رەنگە لەبنەبڕنەكردنی چەكدا حكومەت خۆی هۆكاربێت لەبەر بازرگانیكردن بەچەك، لەبەرئەوەی داهاتێكی خەیاڵی هەیەو هەموو تاكی كوردستان بێئاگان لێی». ئەگەر كۆمەڵگا لەسەر بنەماكانی مافی مرۆڤ پەروەردە بكرێت و حكومەت تاكەكانی هۆشیار بكاتەوەو باجی زیاتر بخاتەسەر ئەو كەسانەی كەچەكی بێمۆڵەت هەڵدەگرن و سزاكان قورستر بەسەر بكوژەكان بكات، هەنگاوێكی باش دەبێت بۆ كەمكردنەوەی رووداوەكانی كوشتن و تەقەكردن.   رۆژانە زیاتر لە 10 كەیسی تەقەكردن لەدادگاكان دەبیندرێت یاساناس محەمەد عەبدوڵا بەهاوڵاتی ڕاگەیاند: « كەیسەكان سەبارەت بە رووداوی تەقەكردن جیاوازن و رۆژانە زیاتر لە 10 كەیس دەبیندرێت لەدادگای تاوانی هەولێر، خەڵكی دەوروبەری شاریش زۆرترین رێژەی چەكی بێمۆڵەتیان هەیە، ئەوانەشی دەستگیردەكرێن و پاشان ئازاددەكرێن ئەوە یاساكە پێبژاردنی داناوەو دادگاش سەیری باری دارایی كەسەكە دەكات بەڕێژەیەكی بەرچاو». وتیشی: دادگا زیاتر سزای ماددی كەسەكە دەدات و  چەكەكەش دەستی بەسەردادەگیرێت، لەم بارودۆخە زۆرترین كەس بەئۆتۆمبێل و چەك تووشی رووداو دەبن و  یاساكەش كەمترین سزا دادەنێت، ئەویش بەپێی ماددەی 24 لەیاسای چەك و هاتوچۆدا».

هاوڵاتی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان-پژاک ئەمڕۆ هەینی لە ڕاگەیەندراوێکدا لەبارەی خۆپێشاندان و ناڕەزاییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بە ناوی "رێگەچارەی شۆڕشی نوێی گەلانی ئێران"  ڕایگەیاند ئاڵای کۆماری کوردستان لە مهاباد وەکو ئاڵایەکی هاوبەش لەگەڵ حیزبە کوردییەکان بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستان قبووڵ دەکات. پژاک لە ڕاگەیەندراوێکدا جەختی لەسەر هەڵوێستی خۆی بۆ دیموکراسی،و گەشەپێدانی هاوسەنگ و پێویستی یەکڕیزی و لابردنی جیاکاری کردەوەو ئاڵای کۆماری کوردستانی لە مهابات تا کاتی ئەنجامدانی کۆنگرەیەکی نەتەوەی وەکو ئاڵایەکی هاوبەش لەگەڵ حیزبە کوردییەکان دیاری کرد. هەروەها داوای کرد پێشەنگایەتیی ژنان بپارێزرێت،وهێزەکان خۆیان لە چەمکی "نەتەوەپەرستی و ئەتنیکگەرایی" بەدوور بگرن. هەر لە چوارچێوەی خۆپیشاندانەکاندا،پژاک داوایکرد کۆمیتە و ئەنجوومەنی رێکخراو بۆ بەرەوپێشبردن و رێکخستنی ناڕەزاییەکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران  دروست بکرێن . سەبارەت بە یەکڕیزی لایەنەکانی ڕۆژهەڵات داوای یەکگرتوویی لە هێز و لایەنەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کرد و ڕایگەیاند ، دەبێ بە مەبەستی یەکگرتوویی سیمبولە هاوبەشەکان قبووڵ بکرێن ئەمەش لە کاتێکدایە ساڵی ٢٠١٧ پژاک داوای پێکهێنانی هاوپەیمانییەتیێکی بۆ حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان کرد، بەڵام بەشێک لەو حیزبانە پێشنیازەکەیان رەتکردەوە. ئاڵای کۆماری کوردستان لە مهاباد

هاوڵاتى بەگوێرەی هەواڵێکی میدل ئیست فۆرم، دەستەی توندڕەوی "تحریر الشام" دەستی کردووە بە فراوانکردنی قەڵەمڕەوی خۆی و ئەم کارەش بەبێ ڕەزامەندیی تورکیا مومکین نییە، ئەگەری ئەمە هەیە کە ئەنقەرە ئەم گرووپە لەبری ئەرتەشی ئازاد لە دژی کوردەکانی سووریا بەکار بێنێت. بەپێی هەورڵی کوردپرێس، گرووپی توندڕەوی تەحریر ئەلشام کە ئەمریکا خستوویەتییە لیستی گرووپە تیرۆریستییەکانەوە، توانیویەتی هەندێک ناوچەی ژێر کۆنترۆڵی سوپای ئازادی سووریای سەر بە تورکیا، داگیر بکات لەوانە شاری کوردنشینی عەفرین لە باکووری ڕۆژئاوای سووریا. پەیمانگای میدل ئیست فۆرم لە شیکارییەکدا سەبارەت بەم ڕووداوە نووسیویەتی کە ئەم پرسە دەتوانێت گۆڕانکارییەکی جددی بێت لە سیاسەتی تورکیا بەرامبەر بە کوردی سووریا. ئەم پەیمانگایە ڕایگەیاندووە کە ڕەنگە تورکیا ئەم گرووپە بە بەدیلێکی باشتر لە سوپای ئازادی سووریا بزانێت بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی کوردەکانی سووریا ببێتەوە، بۆیە جگە لە کەڵک وەرگرتن لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ​​ڕەنگە دەستەی تەحریر ئەلشام لە دژی کوردەکان بجووڵێنێت. ئەم پەیمانگایە ئاماژەی بەوە کردووە کە ئەم ڕووداوە دەتوانێت ببێتە بنەمای ڕێککەوتنی نێوان ئەنقەرە و دیمەشق بە ئاراستەی ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکان چوونکە ئێستا هێزەکانی حکوومەتی سووریا دەتوانن هێرش بکەنە سەر عەفرین.

شەنای فاتح بەرهەمی هەناری ناوخۆیی لەهەرێمی كوردستان ئەوەی براوەتە عەلوەكان نزیكەی 50 هەزار تۆنە، وەزارەتی كشتوكاڵیش دەڵێت: بەهەرمی ناوخۆیی دوو ئەوەندەی ئەو ژمارەیەیە چونكە بەشێكی بەرهەمی ناوخۆیی نابرێنە عەلوەكان و لەدەرەوە ساغدەكرێنەوە، هاوكات ساڵانە نزیكەی 20 هەزار تۆن هەنار هاوردە دەكرێت، هەنار لەپارێزگاكانی تری عێراق و وڵاتانی دەوروبەرو لەمیسر هاوردە دەكرێت. لەوەرزی پێگەیشتنی هەناری خۆماڵیداین، شارەزایانیش ئاماژە بۆ ئەوەدەكەن كەبەرهەمی هەناری كوردستان پێداویستی ناوخۆیی پڕدەكاتەوە، بەڵام هاوردەكردنی نەوەستاوە هەرچەندە باجیشی خراوەتە سەر، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵیش دەڵێت: «بەشێوەیەكی گشتی ساڵانە لەنێوان ٢٠ تا ٢٥ هەزار تۆن هەنار هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت.» حسێن حەمەكەریم، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ساڵی ٢٠٢١ نزیكەی ٢٣هەزار و ٨٠٨ تۆن هەنار هاوردە كراوەو لەو بڕە هەزارو ١٢٣ تۆنی لەپارێزگاكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە هاوردە كراوەو ٢٢هەزارو ٦٨٥ تۆنی لەوڵاتانی دیكە بەتایبەت وڵاتانی دراوسێ و میسر هاوردە دەكرێت، لەگەڵا ئەوەشدا هەنار هەناردەی دەرەوە كراوە، بەڵام كەم بووەو كار لەسەر ئەو دەكرێت وەكو براندێك بەرهەمی هەنار هەناردەی وڵاتانی دەرەوە بكرێت و لەئێستادا كار لەسەر ئەو پڕۆسەیە دەكرێت». وتیشی: ساڵانە لەهەرێمی كوردستان بڕی بەرهەم جیاواز دەبێت و بەپێی ساڵ دەگۆڕێت، بۆ نموونە ساڵی ٢٠٢١ نزیكەی ٤٨ هەزارو ٤٣٥ تۆن بەرهەمی هەنار هەبووەو ئەو ٤٨ هەزار تۆنە تەنها ئەو بڕەیە كە هاتووەتە عەلوەكان و بەشێكی بەرهەمەكان كەنایەنە عەلوەكان تۆمار نەكراون و بەشێكیش لەبەرهەمی ئەو هەنارەی كە بۆ بازاڕەكان ناشێن بەكاردێن بۆ پیشەسازی، كەدەكرێن بەسركەی هەنار یان شەربەتی هەنارو دەتوانین بڵێین ٥٠%ی ئەو بەرهەمە دێتە عەلوەكان و تۆماردەكرێن و ئەوی دیكەی تۆمارناكرێت و بۆ پیشەسازی كردن بەكاردێت یاخود لەسەر رێگا سەرەكییەكان و كێڵگەكان ئەو بەرهەمانە دەفرۆشرێن.» بەهۆی بارودۆخی كەشوهەواوە كەزستانی رابردوو پلەكانی گەرما نزمبوونەوەیەكی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی و بەرهەمی هەناری ئەمساڵ بەراورد بەساڵانی رابردوو كەمیكردووە. سەروەر عەلی، سەرۆكی لیژنەی سەندیكای عەلوەی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «هاوردەكردنی هەنار بۆ كوردستان نەوەستاوەو ئەو هەنارانەی لەناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە دێت بۆ هەر كیلۆیەك ١٠٠دینار باج وەردەگیرێت و لەئێستادا هاوردەكردنی هەنار زیانی بۆ بەرهەمی ناوخۆیی هەیەو ئەمساڵ هەناری خۆماڵی ٥٠%ی بەرهەمەكەی فەوتاوە بەهۆی سەرمای پارساڵەوەو زیانێكی زۆری بەركەوتووە.» وتیشی: «ساڵانە ئەو هەنارەی لەكوردستاندا بەرهەمدێت بەشی پێداویستی ناوخۆ دەكات و دوو ساڵی رابردووش سەرەڕای پڕكردنەوەی پێداویستی ناوخۆیی دەمانتوانی هەناردەی دەرەوەشی بكەین، بەڵام ئەمساڵ بەرهەمی هەنار كەمیكردووەو هیچ بەرهەمێكی خۆماڵی بەشێوازێكی ئاسان هەناردەی دەرەوە ناكرێت و لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە بەربەستی بۆ دروستدەكرێت». لەئێستادا رۆژانە ٦٠-٧٠ تۆن هەناری هاوردە ساغدەكرێتەوە بەتایبەت هەناری میسری و ئەو هەنارانەی هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێن پشكی شێری بەر میسر كەوتووە، پاشان هەناری سوری و ئێرانی. سەروەر عەلی وای وت. هاوكات، عوسمان حەمەڕەشید تەمەن ٤٣ ساڵ جوتیارێكی پارێزگای هەڵەبجەیە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: لەگوندەكەمان 50 دۆنم باخی هەنار هەیە، بەرهەممان باشە، بەڵام بەهۆی سەرماوە بەرهەمی هەنار بەراورد بەساڵی رابردوو بۆ نیوە دابەزیوە، هەناری ناوخۆ هەناردەی وڵاتانی ئەوروپا دەكرێت و دەدرێتە كەرتی تایبەت و حكومەت هاوكارمان نییە تەنانەت لەعەلوەدا باج و سەرانەمان لێدەسەنن، بەشێوەیەكی گشتی هەناری ساڵەخانیمان هەیەو زیاد لەچوار جۆر هەناری ئەمریكی لەهەڵەبجە هەیە». بەشێوەیەكی گشتی هەموو ناوچەكانی كوردستان گونجاون بۆ بەرهەمی هەنار، بەڵام بەناوبانگترین هەنار لەپارێزگای هەڵەبجەیەو ساڵانە ڤیستیڤاڵی تایبەت بە بەرهەم و جۆرەكانی هەنار لەو پارێزگایە بەڕێوەدەچێت بەمەبەستی ساغكردنەوەی بەرهەمی جوتیارانی ئەو ناوچەیە، ناوچەی هیران و نازەنین و شەقڵاوە لەپارێزگای هەولێرو لەپارێزگای دهۆك و ناوچەی گەرمیانیش هەناری گونجاوی تێدا بەرهەم دەهێنرێت.  

هاوڵاتی ئینتەرنێتی ستارلینک دەگاتە تاران و رۆژنامەیەکیش ئاشکرای دەکات؛ تێچوەکەی بۆ دانیشتوانی ئێران دەگاتە سێ هەزار و 500 دۆلار. رۆژنامەی شەرق لە ئێران ئاشکرای کرد؛ بۆ یەکەمجار ئامێرەکانی ستارلینک کە تایبەتە بە وەرگرتنی ئینتەرنێت لە سنوری شاری بانە لە رۆژهەڵاتی کوردستان گەیشتوەتە شارەکانی دیکەی ئەو وڵاتە. رۆژنامەکە ئاماژە بەوە کردوە هەر ئامێرێکی ستارلینک لە شاری بانەی هاوسنوری هەرێمی کوردستان بە 60 ملیۆن تمەن دەفرۆشرێت کە دەکات سێ هەزار و 500 دۆلار بەڵام بەشداربوانی ئەو ئینتەرنێتە تا دو مانگ پارەی ئینتەرنێت نادەن، دوای ئەو دو مانگەش، 150 دۆلاری مانگانە بۆ بەردەوامبونی بەشدارییەکەیان دەدەن. بە پێی زانیارییەکان هەر ئامێرێکی ستارلینک دەتوانێت ئینتەرنێت بە زیاتر لە 120 بەشداربو بدات و خێرایی ئینتەرنێتەکەشی دەگاتە (150mbps). پێشتر ئیلۆن ماسک، بەڕێوبەری کۆمپانیای سپەیس ئێکس (SpaceX) رایگەیاندبو ئینتەرنێتی ستارلینک بە شێویەکی بێبەرامبەر دەگەیەننە ئێران بۆ ئەوەی خەڵکی وڵاتەکە بتوانن بە بێ چاودێری و پچڕان ئینتەرنێت بەکاربهێنن. لە ماوەی رابردودا دەسەڵاتی ئێران بۆ ئەوەی بتوانێت کۆنتڕۆڵی خۆپیشاندان و ناڕەزایتییەکان بکات تۆڕی ئینتەرنێتی دانیشتوانی ئەو وڵاتەی بڕی و سنورداری کردەوە ئەوەش وای کرد هەواڵ و تۆمارە ڤیدیۆییاکانی خۆپیشاندانەکان بە خێرایی بڵاو نەکرێتەوە

هاوڵاتی لە خوێنگەیەکی کچان لە شاری مەهاباد لە رۆژهەڵاتی کوردستان 25 خوێندکار دەستگیر دەکرێن . سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە؛ رۆژی چوارشەممە 25 خوێندکاری کچ لە خوێندگەی دواناوەندیی (بەیان) لە شاری مەهاباد بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان دەستگیر کراون. بە پێی زانیارییەکان تا ئێستاش چارەنوسی ئەو خوێندکارە کچانە دیار نییە و تەنها ئەوە زانراوە کە لە لایەن هیزە ئەمنییەکان و لەسەر داوای بەڕێوبەری قوتابخانەکە دەستگیرکراون. ناوەندەکانی مافی مرۆڤ لە ئێران ئاشکرایان کردوە لە 34 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لانیکەم 12 هەزار و 500 کەس دەستگیر کراون کە نزیکەی سێ هەزار کەسیان خوێندکاربون. ئەمەش لە کاتێکدایە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان زۆربەی چین و توێژەکانی گرتوەتەوە و خوێندکارانی ناوەندیی و دواناوەندیی رۆژهەڵاتی کوردستان بەشداریی بەرچاویان لە خۆپیشاندانەکاندا هەیە.

هاوڵاتی  ژمارەیەک ئەندامی هەدەپە لە شاری سلێمانی دەستگیر دەکرێن و سەرچاوەیەکیش بە هاوڵاتی راگەیاند؛ ئاسایشی سلێمانی لە چەند هەڵمەتێکدا ئەو ئەندامانەی هەدەپەی دەستگیر کردوە. سەرچاوەکە ئاماژەی بەوە کردوە هەشت ئەندامی پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە کە لە شاری سلێمانی نیشتەجێبون سەرجەمیان لە چەند شوێنێکی جیاواز دەستگیرکراون. بە پێی زانیارییەکان ئەو هەشت ئەندامەی هەدەپە خەڵکی باکوری کوردستانن و بەهۆی فشارەکانی حکومەتی تورکیا رویان لە شاری سلێمانی کردوە و نیشتەجێی شارەکەبون. هاوڵاتی ناوی ئەو هەشت دەستگیرکراوی ئەندامی هەدەپە بڵاو دەکاتەوە کە ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە دەستگیرکراوە. ناوی ئەو ئەندامانەی هەدەپە کە لە سلێمانی دەستگیر کراون: مەشروک چیفتەچی ئیرسۆی یەڵماز حەسەن کاچار محەمەد سۆیلەر سەروەت ئاکدەنیز شەوقی یەڵدرم موراد توراک.

هاوڵاتی دەمیرتاش بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای تورکیاوە لە شەڕی دژی پەکەکەدا بە تاوانی دژی مرۆڤایەتی لەقەڵەمی دەدات و دەڵێت؛پەرلەمان و ئۆپۆزسیۆن نابێت لەسەر ئەو وێنانە بێدەنگ بن. سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشوتری پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە کە لە زیندانی ئەدیرنە بەند کراوە،لە تویتێکدا بڵاوی کردەوە، لە ڕێگەی پارێزەرەکانیەوە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای تورکیاوە لە شەڕی پەکەکەدا بیستوە. ئەو نوسیویەتی؛ بۆ ئه‌وه‌ی دۆخه‌كه‌ دیاریی بكرێت، پێویسته‌ شاندێكی سه‌ربه‌خۆ و نێوده‌وڵه‌تی بچێته‌ ناوچه‌كه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌. دەمیرتاش وتوشیەتی: پەرلەمان و ئۆپۆزسیۆن ناتوانن لە بەرامبەر ئەم وێنانە بێدەنگ بن، تێپەڕاندنی بە بێدەنگی، داننانە بە تاوانەکە، بەکارهێنانی چەکی کیمیایی بە هەر هۆیەکەوە بێت تاوانێکی گەورەیە لە جیهان. هاوسەرۆکی پێشوتری هەدەپە جەختی لەوە کردوەتەوە کە حکومەتی پارتی داد و گەشە(ئاکەپە) وپارتی نەتەوەپەرەستی (مەهەپە) سنور نانسێت و دەشڵێت: با بۆ ساتێکیش کەس لەبیری نەچێت کە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی تاوانە دژی مرۆڤایەتی، ئەوانەی تاوانێکی لەو شێوەیە ئەنجام دەدەن بە دڵنیاییەوە لەبەردەم دەسەڵاتێکی دادوەری سەربەخۆدا لێپرسینەوەیان لێدەکرێت.

هاوڵاتی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی هەرێم بڵاویکردەوە، چاوەڕوان دەکرێت  خۆرگیرانێكی نیمچەیی لە ئاسمانی هەرێمی كوردستان لە رۆژی سێشەممەی داهاتوو ٢٥ی ئەم مانگەدا دەربکەوێت. بەپێی بڵاوکراوەکەی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن دیاردەکە لە کاتژمێر ١٢:٥٩خولەکی دوای نێوەڕۆ دەستپێدەكات و لەكاتژمێر ٢:١٧ خولەکی دوای نیوەڕۆ بەرزترین ئاستی خۆرگیرانی نیمچەیی تۆماردەكرێت و مانگ نزیكەی ٥١٪ی دیسكی خۆر دادەپۆشێ و کاتژمێر ٣:٣٠ خولەک کۆتای دێت. ئەم دیاردەیە لە ناوچەکانی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و باكوور و رۆژهەڵاتی ئەفریقیا و رۆژئاوای ئاسیا دەبینرێت ، بەڵام لە دانیشتوانی باشووری رۆژهەڵاتی ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەمریكای باكوور و باشوور و ئوستورالیا ئەو دەیاردەیە نابینن. هەر لە ڕاگەیەندراوەکەدا باس لە دیاردەی خۆر گیرانکراوە "لە رووی فەلەكییەوە، كاتێك دیاردەی خۆرگیران روودەدات كە مانگ دەكەوێتە نێوان خۆرو زەوی، بە مەرجێ لەسەر یەک راستەهێڵ بن، ئەو كاتە سێبەری مانگ، كە قەبارەكەی بچووكە، دەكەوێتە سەر چەند ناوچەیەكی سنوورداری وڵاتان و ناوچەكانی تری هەسارەی زەوی و تەنها دانیشتوانی ئەو شوێنانەی كە خۆر تیایدا دەگیرێت، واتە، سێبەری مانگ بەسەریاندا تێدەپەڕێ ئەودیاردەیە دەبینن." ئەمەش لەکاتێکدایە، رۆژی سێی ئەم مانگە پێگەی ته‌له‌سکۆپی عێراق رایگه‌یاند که‌ رۆژی سێشه‌ممه‌ ٢٥ی ئەم مانگە نیمچە خۆرگیران لە عێراق رووده‌دات و ئه‌مه‌ دوایین خۆرگیرانه‌ که‌ عێراق تا ساڵی ٢٠٢٧ بەخۆیەوە بیبینێت.