دوو لیوای رژێمی بەعس لەسەر جینۆسایدکردنی بارزانییەکان دادگایی دەکرێن

هاوڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) رایگەیاند، لە رەققە و کۆبانێ ٩٣ تیرۆریستی داعشیان دەستگیر کردووە. هەروەها راگەیەندراوێکی وەزارەتی بەرگری تورکیاشی لەبارەی شەهیدبوونی ژمارەیەک شەڕڤان بەدرۆ خستەوە. هەسەدە رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنی 'تۆڵەی شەهیدانی رەققە'دا لە رەققە و شاروچکەکانی، کە دوو رۆژە بەردەوامە، ٦٨ تیرۆریستی داعش دەستگیرکراون. ئاماژەی بەوەش کرد کە لەنێو دەستگیرکراوەکاندا، کەسێک بە ناوی ئەتاعەڵلا میسان هەیە کە دانی بەوەداناوە، بەرپرسی هێرشەکەی داعش بۆ سەر بارەگای ئاسایش لە رەققە بووە کە لەو هێرشەدا چوار ئەندامی ئاسایش و دوو شەڕڤان شەهید ببوون. هەروەها ئاژانسی هەوار لە زاری سەرچاوەیەکی نێو هەسەدا رایگەیاند، لە ناوچەی سڕینی کۆبانێش، لە ئۆپراسیۆنی هێزەکانی ئاسایشی باکور و رۆژهەڵاتی سوریادا بە هاوکاری شەڕڤانانی هەسەدە، ٢٥ تیرۆریستی داعش دەستگیرکراون. لە راگەیەندراوێکیشدا کە لە تویتەردا بڵاوی کردووەتەوە، هەسەدە راگەیەندراوێکی وەزارەتی بەرگری تورکیای بەدرۆ خستەوە کە بانگەشەی ئەوەی کردبوو، لە هێرشێکی سوپای تورکیادا حەوت شەڕڤان شەهید کراون.

هاوڵاتی وەزارەتى دارایى و ئابورى رایگه‌یاند، دوای ئه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌رانی دامەزراوەى باج و خانوبەرەى میرى سەردانی سەنتەرى جوانکارى (د.ناز)یان كردوه‌ لەلایەن "پارێزەرێكه‌وه‌  ڕێگریان لێکراوە و پاش لێدان و ئەشکەنجەدانیان دەستبەسەریان کردون، ئەمە لە کاتێکدایە ئەو پارێزەرە هیچ پەیوەندى بەم سەنتەرەوە نەبوە". وەزارەتى دارایى و ئابورى حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ له‌ رونكردنه‌وه‌یه‌كدا بڵاویكرده‌وه‌، "چەند ڕۆژێکە هەڵمەتێکى ناڕەوا کراوەتە سەر دامەزراوەى باج بە تایبەت بەڕێوەبەرى گشتى باجەکان و خانوبەرەى میرى لە زۆر پەیج و ڕاگەیاندنەکان، بەپێویستى دەزانین ڕوى ڕاستى ئەو ڕوداوە بۆ خەڵکى بەشەرەفى کوردستان بخەینەڕو". دەقی ڕونکردنەوەکەی وەزارەتی دارای: ڕوونکردنەوەیەک بۆ ڕاى گشتى چەند ڕۆژێکە هەڵمەتێکى ناڕەوا کراوەتە سەر دامەزراوەى باج بە تایبەت بەڕێز بەڕێوەبەرى گشتى باجەکان و خانووبەرەى میرى لە زۆر پەیج و ڕاگەیاندنەکان، بۆیە لێرەدا بەپێویستى دەزانین ڕووى ڕاستى ئەو ڕووداوە بۆ خەڵکى بەشەرەفى کوردستان بخەینەڕوو. دامەزراوەى باج بە پێی بنەما یاساییەکان مافى ئەوەى هەیە لەهەر کاتێک و شوێنێک بەدواى سەرچاوەى داهاتى ڕاستەقینەى باجدەردا بگەرێت بۆیە لێژنەکانى بە شەو و ڕۆژ ماندوونەناسانە کار بۆ هاتنەدى ئەو ئامانجە دەکەن ، ڕاستى ڕووداوەکە لە ڕێکەوتى 2022/12/7 ئەو فەرمانبەرانە کە یەکێکیان ئافرەتە لە کاتى سەردانى کردنى سەنتەرى جوانکارى (د.ناز) لە لایەن پارێزەر (شیراز شهاب) ڕێگریان لێکراوە و پاش لێدان و ئەشکەنجەدانیان دەستبەسەریان کردوون، ئەمە لە کاتێکدایە ئەو پارێزەرە هیچ پەیوەندى بەم سەنتەرەوە نەبووە ، بۆیە سەرلەبەرى ئەو تۆمەت و بوختانانە ڕەت دەکەینەوە کە لەلایەن ئەو کەسەوە بۆ وەزارتمان هەڵبەستراوە، وە ئەگەر ئەو کەسەى خۆى ناساندووە پارێزەر بێت پێویست بوو چاوەرێی دەرئەنجامى بڕیارى دادگا بکات نەوەک پەنا بباتەبەر سۆشیال میدیا و لەو ڕێگەیەوە بە ئامانج دامەزراوەکانى دەوڵەت و کاراکتەرە ئەکتیڤەکانى ئەو دامەزراوانە بکاتە ئامانج و تۆمەت و تەشهیر و ناوزڕاندنیان بۆ بهۆنێتەوە کە ئەمە دوورە لە پیشە و نەریتى پارێزەرایەتى، بۆیە ئێمە لە وەزارەتى دارایى و ئابوورى هەموو ڕێکارە یاساییەکان دەگرینەبەر بۆ گەڕاندنەوەی مافى ئەو فەرمانبەرانە و دەرخستنى ڕاستیەکان بۆ ڕاى گشتى. ‌ ‌ ‌ ‌ وەزارەتى دارایى و ئابوورى ‌ بەڕێوەبەرایەتی ڕاگەیاندن و پەیوەندیەکان

نایدە ئەحمەد رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی لەكوردستان بەتایبەت رێكخراوەكانی ژنان سەبارەت بەپرسی جێندەر دابەشی دوو ئاراستەی جیاواز دەبن و بەشێك لەڕێكخراوەكان بەرگری لێدەكەن و دەڵێن كاركردنە بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگا لەبارەی یەكسانی ژن و پیاو،  لەبەرامبەردا رێكخراوەكانی سەر بەحزبە ئیسلامییەكان دژی دەوەستنەوەو پێیانوایە رێگایەكە بۆ تێكدانی كۆمەڵگا. رێزان شێخ دلێر چالاكوانی مافەكانی ژنان بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەهەرێمی كوردستاندا زۆرێك لەڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و كەسایەتی سیاسی ژنمان هەیە، بۆیە بیرمانكردەوە رێكخراوێكی گەورەی هەوپەیمانی ژنانی كوردستان دروستبكەین ، یەكێك لەخاڵە سەرەكییەكانی  یەكسانی جێندەرییە، كەهەموومان پێكەوە كاردەكەین بۆ یەكسانی مافەكانی ژنان  لەناو كۆمەڵگادا، لەهەمانكاتدا كەمكردنەوەی ئەو توندوتیژیانەی كەبەرامبەر ژنان دەكرێت، دەرگاشمان كراوەیە بۆ هەر رێكخراوێكی تر كەبیەوێت بێتە ناو هاوپەیمانێتیەكەمان». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «یەكێك لەكارە سەرەكییەكانی ئێمە یەكسانی جێندەرییە، حكومەت خۆی سەنتەرێكی كردەوە بۆ وشیاركردنەوەی كوڕان و كچان لەناو زانكۆكان  بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی  لەم رێگەیەوە كاتێك كوڕێك یان كچێك كەدەچێتە زانكۆو دواتر خێزانێك پێكدەهێنیت دەزانێت چۆن رێز لەخێزانی بگرێت». وتیشی: زۆر بەداخەوە ئێستا لایەنە سیاسییە ئیسلامییەكان كە ئەمە جیاوازییەكی زۆری هەیە لەگەڵ كەسێك كەپێی دەوترێت مسوڵمان وەك ئێمەش كەخۆمان بەمسوڵمان دەزانین،  راهاتوین لەسەر كلتوری ئیسلامی، بەڵام جارێكی تر دەیڵێمەوە زۆر بەداخەوە ئەوەی كەدەیڵێم روودەدات لەلایەن ئەم حزبە ئیسلامییانەوە روویانكردووەتە ئەم جۆرە قسانە بەكارهێنانی وشەی جێندەر كەخۆیان ناویان لێناوە بەواتای هاوڕەگەزخوازیی، لەكاتێكدا هیچ كەسێك هەر نەیتوانیوە باسی هاوڕەگەزخوازی بكات كەئەوان باسیدەكەن، لەكاتێكدا هاوڕەگەزخوازی تاوانە بەپێی یاسای سزادانی عێراقی، لەبەرئەوە ئەو بابەتانەی كەتاوانن سەرچاوەكانمان لەشەریعەتی ئیسلامەوەیە كە ئەم هاوڕەگەزخوازییە بەپێی شەریعەتی ئیسلام تاوانە كەئیسلامییەكان باس دەكەن، هەر بابەتێكیش تاوان بێت نە ئێمەو نە هیچ رێكخراویك كاری لەسەرناكات».  ئەو چالاكەی مافەكانی ژنان ئاماژەی بەوەشكرد: لەبەرئەوەی ئێمە نزیكی هەڵبژاردنەكان دەبینەوە دەیانەوێت لەم رێگەیەوە لەهەندێ لەكەسایەتییەكان بدەن و ناشرینیان بكەن ، یاخود ئەو رێكخراوانەی كە لەبواری یەكسانی جێندەری كاردەكەن لەكەداربكەن، هەموومان لەگەڵ پێكهێنانی خێزانێكی ئارام و بێ توندوتیژیداین و منداڵی بەپەروەردەمان هەبێ ئێ خۆ ئێمەش هەر داوای ئەمەدەكەین».  رێزان شێخ دلێر وتیشی: ئەگەر لەگەڕەكێك عائیلەیەك هاوڕەگەزخوازبێت هیچ كەسێك نزیكیان ناكەوێت بەهەموو شێوەیەك رەد دەكرێتەوەو تاوانە ئیتر چۆن پشتگیری دەكەین، ئێمە خزمەتی گۆمەڵگا دەكەین نەك روبەڕووی كۆمەڵگا بوەستینەوە، با بگەڕێن ئەگەر یەك خاڵیان دۆزییەوە كەئێمە پشتگیری لەو جۆرە كارانە بكەین ئەوە حەقی خۆیانە قسەبكەن». لەبەرامبەردا مونیرە عەلی عەبدولعەزیر چالاكوان لەرێكخراوی خوشكانی بزوتنەوەی ئیسلامی دەڵێت: هەمیشە كارمان لەسەر وشیاكردنەوەی ئافرەتان كردوە بەناساندنی ئەرك و مافەكانیان، خوشكانی ئیسلامی تۆڕێكی هاوبەشمان  هەیە كەمانگانە كۆبوونەوەی خۆمان هەیە، داواكارم بەهێزتری بكەین  بۆ رێگەگرتن لەو پرۆسە گۆڕانكارییە خراپەی هێنراوەتە وڵاتەكەمانەوە بەناوی یەكسانی جێندەری، تائێستا ئەوانەی كەداوای یەكسانی جێندەری دەكەن رووی راستەقینەی خۆیان دەرنەخستبوو سەرەتا بەناوی راگرتنی باڵانسی یەكسانی جێندەری  لەنێوان ژن و پیاو دەركەوتن ، بەڵام ئەوەی پشتگیری لەگۆڕینی رەگەزو  هاوڕەگەزبازی دەكرێت، ئەمانە هەمووی دژە زانست و ئایین و دابونەریتە، ئەوان بەئاشكرا ماهیەتی خۆیان دەرخستوە، ئێمەش بەئاشكرا دژایەتییان دەكەین و بەهیچ جۆرێ رێگەیان پێنادەین ئەو دابونەریتە پیسە بهێنرێتە ئەم كوردستانە». وتیشی: ئاگادارین جێگری سكرتێری گشتی نەتەوەیەگرتووەكان دێتە ئەم وڵاتە و هیچ پەیامێكی مرۆڤایەتییان پێنییە تەنها بۆ تێكدان روو لەم وڵاتە دەكەن، ئەو گۆڕانكاریانەی لەڕێگەی زەختێكی نێودەوڵەتی و فشار خستنەسەر حكومەت ئەیسەپێنن، ئێمە لەڕێگای وشیاركردنەوەی تاكەكان و جەماوەر رێگری لێدەكەین، چونكە نموونەی وڵاتی سویدمان لایە بەحساب یاسای یەكسانی جێندەری جێبەجێ دەكات، تەنانەت وەزیری كاروباری یەكسانی جێندەری هەیە، بەڵام هیچ لەمەینەتییەكانی ژنانی كەمنەكردووەتەوەو ئیشی ماڵ هەر لەسەر ژنە نەك هەر یەكسان نین بەڵكو جیاوازی مووچەش لەنێوان ژن و پیاو هەیە ، لەبەرئەوە ئەم یەكسانی جێندەرییە تەنها فەسادی و بەدڕەوشتی زیاد كردووەو ئاشتی كۆمەڵایەتی تێكداوە، هەر ئەوەشنا هۆڵەنداو فەڕەنساو دانیمارك لەبەرچاومانن چۆن خێزان تێیدا هەڵوەشاوەتەوەو رۆژانە تاك دەستدرێژی دەكرێتە سەری و ژنان دەكوژرێن، ئەمانە هەمووی نموونەی وڵاتی فاشلن لەپەیڕەوكردنی یەكسانی جێندەری، ئامانجیان تێكدانی ئاشتی كۆمەڵایەتییە لەڕێگای سیستمێكی جیهانی كە لەڕێكخراوی نەتەوە یەگرتووەكانەوە سەرچاوە دەگرێت بەزۆر بەسەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفەریقا دەسەپێنن، ئێمەش رێگری لەئامانجە پیسەكەیان دەكەین. مونیرە عەلی عەبدولعەزیر راشیگەیاند: لەگەڵ هەموو رێكخراوەكانی خوشكان هەموو  كارێك دەكەین بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك لەمەترسییەكانی یەكسانی جێندەری و هەوڵیشدەدەین لەداهاتوو رێكخراوێكی گەورەی خوشكانی ئیسلامی پێكبهێنین.

هاوڵاتی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان رایدەگەیەنێت، 82%ـی کرێکاران لە سنوری پارێزگای سلێمانی گرێبەستی کاریان نییە و ئەوانەشی هەیانە، زۆربەی ناوەڕۆکی گرێبەستەکانیان نایاساییە. چالاک رەئوف، سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کرێکارانی کوردستان ئه‌مڕۆ له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ڕایگەیاند،82%ـی کرێکاران لە سنوری پارێزگای سلێمانی گرێبەستی کاریان نییە و ئەوانەشی هەیانە، زۆربەی ناوەڕۆکی گرێبەستەکانیان نایاساییە، هەروەها 70%ـی کرێکارانیش دەستبەری کۆمەڵایەتییان نییە کە مانای وایە لەکاتی گەیشتنیان بەتەمەنی خانەنشینی، ناتوانن خۆیان خانەنشین بکەن. وتیشی، هەرچەندە تائێستا بە فەرمی ژمارەی کرێکارانی ناوخۆ و بیانی لە هەرێمی کوردستان نەزانراون، بەڵام بەگوێرەی داتاکانی حەوت رێکخراوی تایبەت بە کرێکاران دەرکەوتوە لە سنوری پارێزگای سلێمانی، 82%ـی کرێکاران گرێبەستی  کاریان نییە . ئەوەشی ڕونکردەوە، بەگوێرەی ئامارەکانیان 100%ـی کرێکارانی کوردستان بیمەی تەندروستیان نییە، 50%ـی خاوەنکارەکانیش هیچ مۆڵەتێکیان نیە یان مۆڵەتەکانیان تازە نەکردوەتەوە،هەروەها 82%ـی کرێکاران لە مانگێکدا دو رۆژ پشویان پێدراوە، 25%ـی دەستیکار لە رەگەزی مێینەیە و 75%ـی دەستکاریش لە سلێمانی کرێکاری بیانین . هاوکات سەبارەت بەو کریکارانەی کە هەرزەکارن ڕایگەیاند ، 17%ی ئەوانەی وەک کرێکار کار دەکەن تەمەنیان لەخوار 16ساڵیدایە و ئەو رێژەیەش کاریگەری لەسەر لاوازکردنی دەستیکار دروستکردوە.    

هاوڵاتی دادگای دەستووری تورکیا، داواکاری هەدەپەی بۆ دواخستنی دانیشتنی دادگایی پرسی داخستنی پارتەکەی رەت کردەوە. دادگای دەستووری تورکیا هەروەها، داوایەکی دیکەی ئەو پارتەی رەت کردەوە کە داوای کردبوو، دوو مانگ مۆڵەتی پێبدرێت تاوەکو، پارێزنامەکەی لەبارەی بڕینی هاوکاری گەنجینەی دەوڵەت ئامادە بکات. ٥ی ئەم مانگە دادگای دەستووری بنەڕەتی تورکیا، هاوکاریەکانی گەنجینەی دەوڵەتی بۆ هەدەپە بە شێوەیەکی کاتی بڕیبوو. لەلایەکی دیکەوە، ١٠ی ئەم مانگە، دانیشتنی دادگایی پرسی داخستنی هەدەپە لەلایەن دادگای دەستووریەوە بەڕێوەچوو، بەڵام بڕیاری کۆتایی لەم بارەیەوە نەدراوە.

هاوڵاتی  پەرلەمانی کوردستان داوادەکات ھەموو ئەو بڕیارە ناڕەوایانەی لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە دژی خەڵکی کوردستان دەرکراون ھەڵبوەشێندرێنەوە و جارێکی دیکە دەرگا بۆ گفتوگۆ و رێککەوتن بکرێتەوە. پەرلەمانی کوردستان لەسەر بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی رایگەیاند، جارێکی دیکە دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیاری لە دژی مافەکانی خەڵکی کوردستان دەرکرد و ئومێدی رێککەوتن و ھەماھەنگی زیاتری نێوان حکومەتی ھەرێم و حکومەتی فیدراڵی زۆر کەمکردەوە و بووە سەرەتای گرژکردنەوەی ناکۆکییەکان. راشیگەیاند، ئەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی کاریگەریی راستەوخۆی دەبێت لەسەر ژیان و قووتی فەرمانبەران و سەرجەم خەڵکی کوردستان و خزمەتگوزارییە گشتییەکان. دەشڵێت، کاریگەریی خراپیش دەکاتە سەر ئەو نزیکبوونەوە و لیکتێگەیشتنانەی لەنێوان ھەولێر و بەغداد ھاتبوونە ئاراوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو بڕیارە دەبێتە ھۆکارێک بۆ فرانبوونی درزی نێوان رێککەوتن و پێکھاتنی سەرجەم پێکھاتەکانی عێراق و لەبری نزیککردنەوەی ھاووڵاتیان و ھێزە سیاسییەکان، زیاتر لە یەکیان دووردەخاتەوە و کێشە و ناکۆکی و ئاستەنگەکانی عێراقیش زیاد دەکات.

هاوڵاتی پێنج ساڵ بەسەر داگیركردنی عەفریندا لەلایەن سوپای توركیاو گروپە توندڕەوەكانی سەر بەتوركیا تێدەپەڕێت، توركیا زۆر بەتوندی بەردەوامە لەسڕینەوەی كورد لەشارەكە، نزیكەی نۆ هەزار كوردی شارەكەی خستووەتە زیندان و 663 هاووڵاتی كورد كەزیاتر لە 90 كەسیان ژنن لەژێر ئەشكەنجەدا كوشتووە، 22 كۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی لەشارەكە دروستكردووەو خەڵكی عەرەب و فەڵەستینی و توركمانی تێدا نیشتەجێكردووە، ئەوە جگە لەسووتان و لەناوبردنی زیاتر لە 12 هێكتار باخی شارەكە كەزۆربەیان باخی دارزەیتون بوون، لەگەڵ تێكدانی 59 شوێنەواری مێژوویی و گۆڕی 28 كەسایەتی ئاینی. ٢٠ی كانوونی دووەمی ساڵی ٢٠١٨، كاتژمێر ٤ی دوانیوەڕۆ، سوپای توركیا لەڕێگەی ٧٣ فڕۆكەی پێشكەوتووی جەنگی و نزیكەی ٢٠ هەزار سەربازو چەكداری گروپە توندڕەوەكانی، پەلاماری شاری عەفرینی-دا، كەوەك بووكی كوردستان دەناسرێت.  هەرچەندە بەرپرسانی توركیا واپلانیان دانابوو لەماوەی چەند رۆژێكدا عەفرین داگیربكەن، بەڵام خەڵكی ئەو شارە بەپێشەنگایەتی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەسەدە) ٥٨ رۆژ شەڕیان كردو شارەكەیان چۆڵ نەكرد. بەگوێرەی ئاماری خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی كانتۆنی عەفرین لەهێرشەكەی توركیا و چەكدارە توندڕەوەكانیدا، ٥٠٠ هاووڵاتی مەدەنی كەژمارەیەكی زۆریان ژن و منداڵ بوون شەهیدبوون و هەزارو ٣٠ هاووڵاتی مەدەنیش برینداربوون، یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)ش دوای شەڕەكە، ئامارێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند، لەهێرشەكەدا ٩٨٧ شەڕڤانیان شەهیدبوون. پێنج ساڵ بەسەر داگیركردنی عەفریندا تێدەپەڕێت، بەڵام تاوەكو ئێستاش نە عەفرینیەكان شارەكەیان لەبیركردووەو نە دەوڵەتی توركیا دەستی لەپێشێلكردنی مافەكانی خەڵكی رەسەنی ئەو شارە هەڵگرتووە. ئاژانسی هاوار نیوز لەساڵیادی هێرشەكەدا، دۆخی پێنج ساڵی رابردووی عەفرینی لەژێر داگیركەری دەوڵەتی توركیاو گروپە چەكدارە توندڕەوەكانی بڵاوكردەوە كەدەریدەخات، بەشێوەیەكی سیستماتیك ناسنامەی كوردبوون لەعەفرین دەسەندرێتەوەو دەكرێتە شارێكی عەرەبی و توركمانی. هەشت هەزارو ٧٠٠ هاووڵاتی كورد لەزیندانەكاندان بەگوێرەی ئامارەكە، لەپێنج ساڵی رابردوودا، ٣٥٠ هەزار هاوڵاتی كورد لەعەفرین بەزۆر وەدەرنراون و زۆربەیان لەپێنج كەمپی كانتۆنی شەهبای نێوان عەفرین و كۆبانێ نیشتەجێبوون و رووبەڕووی دەیان كێشەی نەبوونی ئاو، كارەبا، دەرمان و سووتەمەنی بوونەتەوە. لەو ماوەیەدا نزیكەی ٢٢ كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون لەلایەن كۆمپانیا توركیەكانەوە دروستكراون و نزیكەی ٥٠٠ هەزار كەسی عەرەبی سوری و فەڵەستینی و توركمان لەكۆمەڵگاكاندا نیشتەجێ كراون. لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا، ٦٦٣ هاووڵاتی كورد كە ٩٦ كەسیان ژنن، بەئەشكەنجە كوژراون و نزیكەی هەشت هەزارو ٧٠٠ هاووڵاتی كورد بەتۆمەتی هاوكاریكردنی خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا دەستگیركراون و لە ٢٦ زیندانی تایبەتدا كەهەموویان لەم پێنج ساڵەی دواییدا دروستكراون رادەگیرێن و رووبەڕووی گەورەترین ئەشكەنجە دەبنەوە. لەلایەكی دیكەوە، بەڕێوەبەرایەتی شوێنەواری عەفرین كە سەر بەخۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریایە دەڵێت، دوای داگیركردنی عەفرین، ٥٩ شوێنەواری مێژوویی وێرانكراون. گۆڕی ٢٨ كەسایەتی ئایینی پێكهاتەكانی عەفرین تێكدراون.  ناسنامەی عەفرین لەمەترسیدایە بەگوێرەی زانیارییەكان، بۆ ئەوەی ناسنامەی كوردی لەعەفرین بسڕنەوە، دەوڵەتی توركیا خەڵكی شارەكەی ناچار كردووە كەناسنامەی توركیا دروستبكەن و پارەی لیرەی توركی بەكاربهێنن. هەروەها خوێندكاران ناچاركراون كە بەزمانی توركی بخوێنن و پارێزگاری دیلۆك (عەنتاب)، سەرپەرشتی هەموو قۆتابخانە، خوێندنگاو زانكۆو پەیمانگەكانی عەفرین دەكات و سیستمی وەزارەتی خوێندنی توركی لەعەفرین جێبەجێ دەكرێت. لەلایەكی دیكەوە ناوی هەموو گوند، شاروچكە، شەقام و كۆڵانەكانی عەفرین كراون بەتوركی و عەرەبی، بەجۆرێك كەهەستی پێناكرێت شارێكی كوردی بێت. بەگوێرەی ئامارەكەی ئاژانسی هاوار، زیانێكی زۆر بەسروشتی عەفرین گەیەندراوە. بەجۆرێك لە ٣٦٧ هەزار داری میوە، بەتایبەتی دار زەیتونیان بڕیوەو زیاتر لە ١٢ هەزار هێكتار باخ و دارستانەكانی ئەو شارە سووتێنراون. هەروەها باجێكی زۆریش لەسەر ئەو جوتیارانە دانراوە كە لەشارەكەدا ماون و ساڵانە پێویستە هەموو ماڵێك زەیتون و رۆنی زەیتون پێشكەش بەبەرپرسانی گروپە چەكدارەكان بدەن، بەپێچەوانەوە دەستگیرو ئەشكەنجە دەدرێن و ئەگەری ئەوە هەیە بێسەروشوێن بكرێن. قڕكردنی نەژادی لەساڵیادی هێرشەكەی توركیادا خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو ئاماژەی بەوەكرد، «تاوانی گەورەی دڕندانە وەك قڕكردنی نەژادی، كەلتوری لەعەفرین ئەنجامدەدرێت، سروشتیش بەشی خۆی لەپێشێلكاریەكان وەرگرتووە، ئەم تاوان و پێشێلكاریانە لەبەرچاوی جیهان، نەتەوەیەكگرتووەكان و رێكخراوەكانی یاسایی و مرۆیی ئەنجامدەدرێن، پێویستە كۆتایی بەتاوان و داگیركەری بهێندرێت. پێویستە بەرپرسیارانی ئەم كردەوانە دادگایی بكرێن. ئەم بێدەنگیە سووربوونە لەسەر تاوانەكان و تاوانەكان زیاد دەكەن، بێ رزگاركردنی عەفرین و هەرێمە داگیركراوەكانی دیكە لەدەستی دەوڵەتی توركیا، هیچ كاتێك ئارامی و چارەسەری نابێت. هەروەها لەكەمپەكانی شەهبا كەئاوارەكانی عەفرین لەوێ نیشتەجێبوون، چەندین خۆپیشاندان ئەنجامدران و داوا لەڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و وڵاتانی جیهان دەكەن، كار بۆ گەڕاندنەوەیان بكەن و بەهەڵگرتنی وێنەی شەهیدانیان و چڵە زەیتون رایانگەیاند كەدەست لەعەفرین هەڵناگرن و رۆژێك دێت، دەگەڕێنەوە سەر زێدی باوك و باپیرانیان.

لە ڕاگەیانداوەکەی کەشناسی هاتوه: ئەمڕۆ ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، لە ناوچە شاخاوییەکان نیمچە هەور دەبێت، لەگەڵ ئەگەری بارینی نمە باران لە ناوچە شاخاوییەکانی پارێزگای هەولێر و دهۆک لە کاتەکانی ئێوارەدا. سەبارەت بە کەشوهەوای سبەی کەشناسی ئاماژەی بەوە داوە، سبەی هەینی 27/1/2023، ئاسمان پەڵە هەور و نیمچە هەور دەبێت، لەگەڵ ئەگەری بارینی نمە باران لە ناوچە شاخاوییەکانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە. کەشناسی بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم شێوەیە بڵاوکردۆتەوە: هەولێر:  14 پلەى سیلیزى سلێمانی: 11  پلەى سیلیزى دهۆک:  14 پلەى سیلیزى کەرکوک : 16 پلەى سیلیزى هەڵەبجە:  11 پلەى سیلیزى زاخۆ :  13 پلەى سیلیزى سۆران:  11 پلەى سیلیزى گەرمیان:  18 پلەى سیلیزى

سەرچاوەکانی رۆژئاوای کوردستان ئاشکرای دەکەن لەماوەی مانگێکدا 30 هاوڵاتیی عەفرین رفێنراون و زیاتر لە دوو هەزار درەختی  ئەو ناوچەیەش بڕدراونەتەوە . ئاژانسی هەواڵی (هاوار) نیوز بڵاوی کردەوە؛ لە سەرەتای ئەم مانگەوە تا ئێستا 30  کەس لە دانیشتوانی خەڵکی عەفرین رفێنراون و ناوی ئەوکەسانەش کە رفێندراون ئاشکرا کراوە، هەر بە پێی زانیارییەکانی ئەو میدیایانە لەنێوان رفێندراوەکاندا کەسی بەتەمەنیش هەیە. هەر لەو ماوەیەدا دو هەزار دار و درەخت لە سنوری عەفرین بڕدراونەتەوە کە زۆرینەی دای زەیتون بوە و هاوکات تاڵانکردنی ماڵ و سامانی هاوڵاتیان بەردەوامە. دوای داگیرکردنی عەفرین لەساڵی 2018  بە پێی ئامارەکانی مافی مرۆڤ تا ئێستا 2760  کەس کوژراون و هەروەها 8901 کەسیش رفێندراون و بەشێکیش لە رفێندراوەکان لەبەرامبەر پارەدا ئازاد کراون.    

هاوڵاتی هێمن مەحموود  لێدوان و سەردان و كۆبوونەوەكانی بەرپرسانی بەغداو هەرێم لەسەر یاسای نەوت و غاز كەوا بڕیارە لەماوەی ئەم كابینەی محەممەد شیاع سوودانیدا تێبپەڕێت، ئەویش بەپێی ئەو رێككەوتنەی كەپێش دەسTبەكاربوونی سودانی لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم كردوویەتی تادێت زیاتر دەبێت و هەوڵەكان بۆ تێپەڕاندن و نەمانی گرفت و بەربەست و كەلێنەكانی ناو یاساكە زیاتر دەبێت، لیژنەی نەوت و غازی پەرلەمانی عێراقیش دەڵێت پرۆژەیاساكە چاوەڕێی هەڵكردنی گڵۆپی سەوزن لەلایەن حكومەتەوە بۆ ئەوەی ببرێتە پەرلەمان و گفتوگۆی لەبارەوە بكرێت و بەتێپەڕاندنیشی كێشە نەوتییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەر دەبێت، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش دەڵێت بەدەرچوونی یاسای نەوت‌و غاز ماف بەكوردستان‌و حكومەتی ناوەندیش دەدرێت‌و ئەو مافانەی كەیاساكە دانی پێداناوە باڵادەست دەبێت لەسەر مامەڵەی نێوان هەردوولا. لەبەیاننامەیەكدا لیژنەی نەوت و غاز لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت یاسای نەوت و غاز یەكێكە لەیاسا گرنگەكان و لەكارنامەی وەزاری كابینەكەی محەممەد شیاع سوودانیدا باسكراوەو بەتێپەڕاندنی دەبێتەهۆی چارەسەركردنی كێشە نەوتییەكانی نێوان هەولێر و بەغداو تەواوكەری ئەو رێككەوتنە سیاسییەی كەحكومەتی   لەسەر درووستكراوە. لیژنەكە ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات یاسای نەوت و غاز پشت بەهەرسێ ماددەی دەستوری (111 و 112 و 115) دەبەستێت بۆ چارەسەر كێشەكانی هەرێم و بەغداو خاڵەكانی 20و 23ش لەكارنامەی كابینەكەی سوودانی باس لەتێپەڕاندنی ئەم یاسایە دەكات بۆ سفركردنەوەی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا. هێشتا یاسا نوێیەكەی نەت و غاز بەتەواوەتی ئامادەنەكراوەو نازانرێت بەندە تازەكانی چین و چەندێك دەبێتەمایەی رێككەوتن یاخود ناڕەزایەتی دەربڕینی لایەنەكانی پەرلەمان، ئەوەی هەیە هەر پرۆژە كۆنەكەیە كە لەساڵی 2005ەوە چاوەڕێی تێپەڕاندن دەكات لەپەرلەمان و پەكخراوە، هەرێمیش باس لەوەدەكات تاوەكو ئەو یاسایە تێنەپەڕێت ئەو مافی ئەوەی هەیە خۆی نەوت هەناردەی دەرەوە بكات، بەڵام بەغدا ئەوە رەتدەكاتەوەو هەناردەكردنی نەوت بەنایاسایی وەسفدەكات. لەساڵی 2009شەوە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای نەوت و غازی تایبەت بەخۆی كە لەساڵی 2007ەوە لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە دەركراوە، نەوت هەناردە دەكات، دوای ساڵانێكیش لەناكۆكی دواجار لە 15ی شوباتی 2022 دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاری نادەستوریبوونی یاسای نەوت و غازی هەرێمی دەركردو رایگەیاند تەواوی گرێبەست و كاركردن و گەڕان بەدوای نەوتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان و وڵاتان بۆ هەناردەی نەوت نادەستورییە، حكومەتی هەرێمیش ئەوەی رەتكردەوەو ئەوەی بەپێشێلكردنی سەروەری خۆی وەسفكرد. بەپێی ماددەی 112 لەدەستوری عێراقی حكومەتی ناوەندی لەگەڵ هەرێمییەكان و پارێزگاكان ئیدارەی دەرهێنانی نەوت و غاز لەكێڵگەكانی ئێستا دەكات بەو مەرجەی داهاتەكەی بەشێوەیەكی دادگەرانە كە لەگەڵ دابەشبوونی دانیشتواندا بگونجێت لەتەواوی وڵاتدا دابەشبكرێت. لەناوەڕاستی ئەم مانگەش لەسەردانێكیدا بۆ بەغدا سەرۆكی حكومەتی هەرێم  لەگەڵا سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبووەوەو لەبەیاننامەیەكدا رایانگەیاند: لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان رێككەوتن لەبواری بودجەو یاسای نەوت و غاز بەپێی دەستور. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: كە باسیان لەو هەنگاوە پێویستیانە كرد كەدەبێت بگیرێتەبەر بۆ دانانی پرۆژەیاسای نەوت و غاز، ئەویش بەپێی ئەو رێككەوتنە سیاسییەی كە لایەنەكان لەسەری رێككەوتوون لەكاتی پێكهێنانی ئەم حكومەتەدا. هاوكات نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا دەڵێت:  بابەتی نەوت قەیرانێكە كەكۆتایی نایەت، هەموو ساڵێك ئێمە كەبودجە دەنووسینەوە كێشەی مامەڵەو مافەكانی هەرێم دروستدەبێت، من بەبرایانی كوردم وت ئەگەر یاسای نەوت‌و غاز دەرنەچوو، ناكرێت ئەم قەیرانە كۆتایی بێت، بەدەرچوونی یاسای نەوت‌و غاز ماف بەكوردستان‌و حكومەتی ناوەندیش دەدرێت‌و ئەو مافانەی كەیاساكە دانی پێداناوە ئەوە باڵادەست دەبێت لەسەر مامەڵەی نێوان هەردوولا، بەبێ یاسا بابەتەكە هەروەكو موجامەلە دەمێنێتەوە. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراقیش رایگەیاندووە تێپەڕاندنی یاسای نەوت و غاز زۆر گرنگە بۆ بەدیهێنانی دادگەری لەدابەشكردنی سەروەت و سامانی وڵات، محەممەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانیش لەگەڵ سەرۆكی حكومەتی هەرێم باسیان لەگرنگی یاساكە كردووە وەك چارەسەرێك بۆ كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا. بەرپرسێكی پارتیش بەسایتی (بەغداد الیوم)ی راگەیاندووە: لەخولی ئەمجارەی پەرلەماندا یاسای نەوت و غاز دەچێتە پەرلەمان و تێدەپەڕێت ئەویش بەهۆی رێككەوتنی لایەنەكانی ئیدارەی دەوڵەتەوە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی نەوت و غاز كە 18 ساڵە لەپەرلەمانە بەرپرسیارێتی ئیدارەدانی كێڵگەنەوتییەكان لەوڵاتدا پێویستە لەلایەن كۆمپانیایەكی نیشتیمانییەوە بەڕێوەببرێت كە ئەنجومەنێكی ئیتیحادی تایبەتمەند لەو بوارەدا سەرپەرشتی دەكات، بەڵام بەهۆی ناكۆكییەوە تائێستا نە یاساكە دەرچووەو نە كۆمپانیاو ئەنجومەنەكە درووستكراوە، بەغداو هەرێمیش لەساڵی 2003ەوە لەسەر بەڕێوەبردنی كێڵگە نەوتییەكان كێشەیان هەیە، بەغدا دەڵێت هەرێم داهاتی نەوت ئاشكرا ناكات و رادەستی بەغدای ناكاتەوە، هەرێمیش دەڵێت كێڵگە نەوتییەكان دەكەونە خاكی خۆیەوە، بۆیە خۆی ئیدارەیان دەدات جا چ لەبابەتی كنەو پشكنینی تازەبێت یاخود ئیدارەدانی كێڵەگە هەبووەكان بێت یاخود لەهەناردەكردن و بەستنی گرێبەست بێت بۆ فرۆشتن و گەشەپێدان. بەشێك لەچاودێرانیش دەڵێن هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن ئەمجارە هەرێم و بەغدا دوای چەندین دواخستن لەسەر یاساكە رێكدەكەون، بەڵام بەشێك لەچاودێرانیش بڕوایان وایە نابێت هێندە گەشبینی بدرێت بە رێككەوتن و پرسیاری ئەوەدەكەن یاسایەك بە 17 ساڵ لەسەری رێكنەكەوتبن چۆن بەماوەیەكی كەم لەسەری رێكدەكەون و كێشە چارەسەرنەكراوەكانی هەرێم و بەغدا چارەسەر دەبن

هاوڵاتی  سەرچاوەیەك لە  عوسمانی حاجی مەحمود - سەركردەی دیاری هەرێمی كوردستان دەڵێت: عوسمانی حاجی مەحمود ئامادەیی دەربڕیوە ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان ئامادەیی‌و ئیرادەی بۆ هەستانەوەو چاكسازیی هەبێت، ئەویش ئامادەیە بەپڕۆژەیەكی تایبەتەوە بگەڕێتەوە بۆ ناو بزوتنەوەكەو پێكەوە هەنگاوەكان بنێن بۆ پرۆسەی هەستانەوە. سەرچاوەیەك بە سایتی (شارپرێس)ی راگەیاند: كە پڕۆژەكەی عوسمانی حاجی مەحمود، تایبەتە بەدەستنیشانكردنی هۆكاری شكستی گۆڕان ‌و نەخشە ڕێگەی هەستانەوەی بزوتنەوەكە، بۆ ئەم مەبەستە لەئێستادا سەردان‌و دانیشتن‌و پەیوەندیی بەردەوامە لەنێوان هەردولاداو بڕیاریشە لەچەند ڕۆژی داهاتودا عوسمانی حاجی مەحمود پڕۆژەكەی بخاتە بەردەم بزوتنەوەی گۆڕان. سەرچاوەكە ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: عوسمانی حاجی مەحمود وەڵامی چەند دەستپێشخەرییەكی داوەتەوەو پێیڕاگەیاندون، گۆڕان توشی شكستێكی گەورە بوەو بۆ هەستانەوەشی پێویستی بەبڕیارێكی ئازایانەو ڕاشكاوانە هەیە. عوسمانی حاجی مەحمود وتویەتی: "دەبێت پەنجە بخرێتەسەر برینەكان‌و هۆكارەكانی ئەو شكستەی گۆڕان ڕوبەڕوی بۆتەوە". لەدوای هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری 2021 عێراق كاتێك بزوتنەوەی گۆڕان دوچاری شكستێكی گەورە بۆوە نەیتوانی هیچ كورسیەكی پەرلەمانیی بەدەستبهێنێت، زۆرێك لەسەركردەو دامەزرێنەرانی بزوتنەوەكە، لەگەڵ ژمارەیەك هەڵسوڕاو و بەشێك لەكەسایەتیەكان‌و دەنگدەرانی بزوتنەوەكەو زۆر هەوڵیاندا پەیوەندییەكانی نێوان بزوتنەوەكەو عوسمانی حاجی مەحمود ئاسایی بكەنەوەو چارەسەرێك بدۆزنەوە وەك پڕۆژەیەك بۆ هەستانەوەی گۆڕان.  

کاردانەوەکان دژی دەسەڵاتی ئێران بەهۆی ناڕەزایەتییەکانەوە بەردەوامە و ئەمریکا جارێکی دیکە جەختی لە پشتیوانیی خەڵک و ناڕەزایەتییەکان لە وڵاتەکە کردەوە و رایگەیاند؛ دۆسیەی رێککەوتنی ئەتۆمی ناگەڕێننەوە سەر مێزی دانوستانەکان و لە شاری سەقز دەیان چالاکوان و گەنج بانگهێشتی دادگا کران و هەواڵگریی ئێرانیش دەڵێت 12 تیمی سەر بە ئیسرائیل دەستگیر کراون. رۆژنامەی (جەوان) سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند تەنها زیانەکانی خۆپیشاندانەکانی پارێزگای سنە یەک ملیارد و 380 هەزار دۆلار بوە. فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی رۆژنامەوانان داوی ئازدکردنی 33 رۆژنامەوانی دەستگیرکراو لە ئێران دەکات و رایدەگەیەنێت رۆژنامەنوسێکی بواری تەنز 18 ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێنراوە و زۆربەی ئەو دەستگیرکراوانە سزای زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە تەنها لە شاری سەقز دەیان ئاگادارکردنەوە لە لایەن دادگایەکی ئێران ئەو شارەوە بۆ چالاکوانان و گەنجان رەوانەکراوە و بانگهێشتی بەردەم دادگا کراون. ئەو سەرچاوانە ئاماژەیان بەوە کردوە نەمانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان لە شەقامەکان بوەتە دەرفەرتێک بۆ دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران کە گەنجان و لاوان دەستگیر بکات و هێزە ئەمنییەکانیش بەردەوام بن لە هەڵکوتانە سەر ماڵی خەڵک. وەزیری هەواڵگریی ئێران (ئیتلاعات) رایگەیادند؛12 تیم-یان لە ناوخۆی وڵاتەکە دەستگیر کردوە کە سەرجەمیان گرێدراوی ئیسرائیل بون و پەیوەندییان بە دەزگای هەواڵگریی و بەرگریی ئەو وڵاتەوە هەبوە. لەسێدارەدانی هەشت تۆمەتباری کورد لە ماوەی سێ هەفتەدا هەشت کەسی کورد بە تۆمەتی جیاواز لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارە دراون. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە' لە 21 رۆژی رابردودا هەشت کەس بە تۆمەتەکانی "بازرگانیی بە ماددەی هۆشبەر" و "کوشتنی بە ئەنقەست" لە زیندانەکانی ئێتران لەسێدارە دراون. ئەو رێکخراوانە ئاماژەیان بەوە کردوە؛ ئەگەرچی هەڕەشەی لەسێدارەدانی زیاتر لە 110 دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکان هەیە بەڵام دەسەڵاتی ئێران بەهۆی فشارە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکانەوە لەسێدارەدانی ئەو کەسانەی راگرتوە کە لە خۆپیشاندانەکاندا دەستگیرکراون و لە بەرامبەردا دەستی بە لەسێدراەدانی تۆمەتباری کوشتنی بە ئەنقەست و ماددە هۆشبەرەکان کردوە. 17ساڵ زیندانیی بۆ مامۆستایەکی رۆژهەڵات مامۆستایەکی رۆژهەڵات سزای 17 ساڵ زیندانیی و 74 قامچیی بەسەردا دەسەپێنرێت.. مامۆستایەکی ئایینی شاری جوانڕۆ سزای زیندان و قامچی و دورخستنەوە لە رۆژهەڵاتی کوردستانی بەسەردا سەپێنرا. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردەوە: مامۆستا سەیفوڵڵا حسێنی، پێشنوێژی مزگەوتی "خاتمولئەنبیاء" لە شاری جوانڕۆ کە ماوەیەک پێش ئێستا لە ناڕازایەتییەکانی ئەو شارەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکرا لە لایەن دادگاوە سزای زیندانیی و قامچی و دورخستنەوەی لە زێدی خۆی بەسەردا سەپێنراوە. دادگای تایبەت بە زانایانی ئایینیی کۆماری ئیسلامی ئێران لە هەمەدان بە تۆمەتی ئەندامبون لە (مەکتەب قورئانی کوردستان) شەش ساڵ زیندانی و بە تۆمەتی هەوڵدان دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی و بێڕێزی بە رێبەری ئەو کۆمارە 11 ساڵ زیندانیی بەسەر مامۆستا سەیفوڵڵا حسێنیدا سەپێنادوە و بەگشتی ئەو مامۆستایە 17 ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێنراوە. ئەو مامۆستایە لە لایەن دادگاوە جگە لە زیندانییکردن، سزای 74 قامچی و لێسەندنەوەی مۆڵەتی مامۆستایەتی و دوساڵ گواستنەوەی بۆ شاری ئەردەبیل بەسەردا سەپێنراوە. بمرێت ئەو دڵەی دەترسێت! ئەو پاڵەوانە کوردەی کرماشان کە چاوێکی لە ناڕەزایەتییەکان لەدەستدا رایدەگەیەنێت نیگەران نیم و نابم لەوەی بینایی چاوێکم لە پێناو ئامانجێکدا لەدەستداوە و دەڵێت "بمرێت ئەو دڵەی دەترسێت". لە تۆمارێکی ڤیدیۆیی کە بە زمانی فارسی بڵاو کراوەتەوە مەهبانو خۆشنودی کیا، کچەکوردێکی خەڵکی شاری کرماشان کە پێشتر پلەی دومی پاڵەوانێتیی وڵاتانی ئاسیای لە نیشان شکاندن تۆمار کردەوە دەڵێت: من لەگەڵ باوکم برینداربوم، باوکم دو گولـلەی ساچمەیی بەر دەستی و منیش سێ گوللـەی ساچمەیی بەر دەستی راست و گوللـەیەکی ساچمەیش بە چاوی چەپم کەوت. ئەگەرچی مەهبانو لە دەڕبڕینەکەیدا دەیەوێت ئازار و خەمی قوڵی ئامانجەکەی بشارێتەوە بەڵام جەخت دەکاتەوە لەوەی ئەو لە کاتی نیشان شکاندن و کێبركێ هەستیارەکاندا توشی دڵەڕاوكێ و ترس دەبوەوە ئەو دێڕەی لەگەڵ خۆی وتوتەوەتەوە "بمرێت ئەو دڵەی دەترسێت". مەهبانو و باوکی لە ناڕەزایەتییەکانی (9/12/2022) لە ناوچەی تاقەوسان لە کرماشان بریندراببو. بە پێی ئامارەکان تا ئێستا نزیکەی 600 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەهۆی گوللـەی ساچمەیی هێزە ئەمنییەکانەوە چاوێک یان هەردوچاویان لەدەستداوە. سوید رەتی دەکاتەوە سوپای پاسداران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە سوید رایگەیاند ناتوانن سوپای پاسداران بخەنە لیستی تیرۆرەوە بەڵام بە توندنی سزای ئەو دامەزراوەیە و کۆماری ئیسلامی ئێران دەدەن. تۆبیاس بیڵسترۆم، وەزیری دەرەوەی سوید لە پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند؛ ستۆکهۆڵم هەوڵ ئەدات بە توندترین شێوە سزای کۆماری ئیسلامی ئێران بدات بەڵام بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسداران پڕۆسەیەکی ئاڵۆزە و ئامادەکاریی زۆری پێویستە. بیڵسترۆم وتویەتی: ناتوانرێت سوپای پاسدارن تەنها بە هۆی پێشلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران، بخرێتە لیستی تیرۆری ئەوروپا چونکە پێویستە تۆمەتەکانی کاری تیرۆریستیی ئەو سوپای ئاشکرابن و دەرکەوێت ئەو دامەزراوەیەی کۆماری ئیسلامی پەیوەندیی بە تیرۆرەوە هەیە. ئەمریکا رێککەوتنی ئەتۆمیی رەت دەکاتەوە ئەمریکا دوای لێدوانی بەڕێوبەری ئاژانسی ئەتۆمیی بۆ دەستپێکردنەوە دانوستانەکان لەگەڵ ئێران رایگەیاند واشنتۆن نایەوێت ئەو رێککەوتنە بێتەوە سەر مێزی دانوستان و گفتوگۆکان. نێد پرایس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا لە وەڵامی رۆژنامەنوسان و میدیاکاران سەبارەت بە رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران رایگەیاند؛ سەرنجی ئێستای واشنتۆن لەسەر پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی ئێرانە و نایەوێت دانوستانە ئەتۆمییەکان دەست پێبکەنەوە.   ئێران دەڵێت سزای ئەوروپا و بەریتانیا دەدات وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە بەیاننامەیەکدا کە رۆژی چوارشەممە بڵاوی کردوەتەوە؛ ناوی 34 بەرپرس و چوار ناوەند و دامەزراوەی یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا-ی بڵاو کردوەتەوە کە لە لایەن دەسەڵاتی وڵاتەکەیەوە سزای بەسەریاندا سەپاندوە. بە پێی بەیاننامەکە 22 بەرپرس و سێ دامەزراوەی ئەوروپا و هەشت بەرپرس و دامەزراوەیەکی بەریتانیا لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە وەک کاردانەوەیەک سزا دراون. لە ناو ئەو بەرپرس و دامەزراوانەدا کە ئێران دەڵێت سزایان دەدات ناوی سەرۆکی شارەوانیی پاریس و سەرنوسەری بڵاوکراوەی شارلی ئیبدۆ لە فەڕەنسا هێنراوە.    

هاوڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیەندراوێک لەبارەی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی عێراق بڵاودەکاتەوە. حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی بڕیارەکەی دادگەی باڵای فیدراڵیی عێراق راگەیێندراوێكی بڵاوکردەوە و دەڵێت، ئەو دادگەیە بە شێوەیەکی دەستووری پێکنەهاتووە و رێکنەخراوە و ناتوانێت وەک دادگەیەکی فیدرالی بڕیاربدات. داوش لە حکومەتی عێراق دەکات بڕیارەکانی دادگەکە جێبەجێ نەکات. لە راگەیێندراوەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دا هاتووە، "ئەو بڕیارەی دادگای ئیتیحاددی، بە بڕیارێک نەک تەنیا دژی هەرێمی کوردستان، بەڵکو دژی حکومەتی نوێی عێراق و لایەنە پێکهێنەرەکانی حکومەت دەزانین و پێویستە هەڵوێستێکی ڕوون و ئاشکرایان بەرامبەر بڕیار و ڕەفتارە ناڕەواکانی دادگای ئیتیحاددی هەبێت." باسلەوەشدەکات،"حکومەتی هەرێمی کوردستان، چەندین جار شاندی ناردووەتە بەغدا و لە دوا سەردانیشدا، لە بەغدا گفتوگۆی زۆر بەرهەمدار کرا و هەردوولا نیازپاکی خۆیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە چوارچێوەی دەستوور و ئەو کارنامەیەی کە لایەنەکان لەسەری ڕێککەتوون دووپاتکردەوە". دەقی ڕاگەیەندراوەکەی حکومەتی هەرێم: بە داخەوە ئەمڕۆ دادگای ئیتیحاددی، جارێکی دیکەش، دژایەتی خۆی بۆ مافە دەستووری و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان دووپات کردەوە. ئەم هەڵوێستە نوێیەی ئەم دادگایە، جەختکردنەوەیە لە درێژەدان بە سیاسەتی ناڕەوا و دژایەتیکردنی خۆی بەرامبەر هەرێمی کوردستان، لە کاتێکدا کە کەشێکی ئەرێنی و لەیەکنزیکبوونەوە لە نێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ دروست ببوو بۆ ڕێککەوتن و چارەسەرکردنی کێشەکان لە سەر بنەمای دەستوور، کەچی بەداخەوە ئەمڕۆ دادگاکە، لە جیاتی پاڵپشتی ئەو كەشە ئەرێنییەی کە دروست بووە، لە بڕیارێكی ناڕەوا و دژ بە خەڵکی کوردستان، ڕێگری لە ناردنی ئەو بڕە پارەیە کرد کە بڕیار بوو لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت. حکومەتی هەرێمی کوردستان، چەندین جار شاندی ناردووەتە بەغدا و لە دوا سەردانیشدا، لە بەغدا گفتوگۆی زۆر بەرهەمدار کرا و هەردوولا نیازپاکی خۆیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە چوارچێوەی دەستوور و ئەو کارنامەیەی کە لایەنەکان لەسەری ڕێککەتوون دووپاتکردەوە. هەرێمی کوردستان، هەرێمێکی فیدرالی دەستوورییە و ئەم بڕیارانە، پێشێلکردنێکی زەق و ئاشکرای دەستووری عێراقە. هەروەها دژی رێککەوتنی لایەنەکانی ئیدارەی دەوڵەتە بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ و دژی کارنامەی وەزاری حکومەتی عێراقیشە کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە پەسەند کراوە و تێیدا لە بڕگەیەکدا بە ڕوونی باس لە خۆدوورگرتن لە هەر ڕێکاڕێک دەکات کە کێشەکان ئاڵۆزتر بکات ( تجنب اية اجراءات تصعيدية). بۆیە ئێمە ئەو بڕیارەی دادگای ئیتیحاددی، بە بڕیارێک نەک تەنیا دژی هەرێمی کوردستان، بەڵکو دژی حکومەتی نوێی عێراق و لایەنە پێکهێنەرەکانی حکومەت دەزانین و پێویستە هەڵوێستێکی ڕوون و ئاشکرایان بەرامبەر بڕیار و ڕەفتارە ناڕەواکانی دادگای ئیتیحاددی هەبێت. هەروەک لە کارنامەی وەزاری حکومەتی عێراقیشدا هاتووە کە هەموو لایەنە بەشداربووەکان لە سەری ڕێککەوتوون، پێویستە لە ماوەی شەش مانگدا، پڕۆژە یاسای دادگای ئیتیحاددی دەربچێت، چونکە لە سایەی ئەم دادگایەی ئێستا، کە بە پێی دەستوور دروست نەکراوە ، هیچ دەرفەتێک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان نییە و نابێت. هەرێمی کوردستان ڕێز لە دەستوور و یاسا و دادگا شەرعییەکان دەگرێت، بەلام ئەم دادگایە بە شێوەیەکی دەستووری پێکنەهاتووە و ڕێک نەخراوە و ناتوانێت وەک دادگایەکی فیدرالی بڕیار بدات ، بۆیە بڕیارەکانی ڕەت دەکەینەوە و داواش لە حکومەتی فیدراڵ دەکەین، نەچێتە ژێرباری ئەم بڕیارە و پابەند بێت بەو بەڵێنانەی کە بۆ ناردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان داویەتی. حکومەتی هەرێمی كوردستان

هاوڵاتی   لەكاتێكدا كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا ئاماژەی بە ١٤ی ئایار كرد وەك وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا، بەڵام ئەگەر پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە بە پارتی «كلیل» ناوزەند دەكرێت، كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا دیاری بكات، پێشبینی دەكرێت هەڵبژاردنەكە بكەوێتە خولی دووەمەوە. هەدەپە كە رۆڵێكی گرنگی هەبووە لەسەركەوتنی كاندیدەكانی هاوپەیمانی گەل بەسەرۆكایەتی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە)، بە دیارینەكردنی كاندیدی خۆی لەهەندێك لەشارە گەورەكان لەهەڵبژاردنەكانی شارەوانی ٢٠١٩دا، رایگەیاند كە دەرگاكانی كراوەیە بۆ دیاریكردنی كاندیدی هاوبەش لەگەڵ ئۆپۆزسیۆندا. بەڵام هەڵسوكەوتی مێزی شەشقۆڵی ئۆپۆزسیۆن سەبارەت بەپەیوەندی لەگەڵ هەدەپە، هەندێك گوتاری دژبەیەك و نەبوونی هەڵوێستی ئاشكرا لەو بەرەیەوە دژی دۆسیەی داخستنی هەدەپەو بڕینی بودجەی هەدەپە، هیواكانی رێككەوتنی هەدەپەو شەش لایەنەكەی لاواز كردووە. پەروین بوڵدان هاوسەرۆكی گشتی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەئاشكرایی رایگەیاند كەئەوان پاشكۆی هیچ لایەنێك نین و پێویستە كەس بەبێ بەرامبەر چاوەڕوانی دەنگی ئەوان نەكات و وتی: « هاوپەیمانی رەنج و ئازادی بە زووترین كات كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا ئاشكرا دەكات.» دوابەدوای قسەكانی بوڵدان، میدحەد سانجار هاوسەرۆكی هەدەپە قسەی كردو ئاماژەی بەوەكرد كە هەدەپە كراوەیە بۆ دانوستان و بەو شێوەیە دەرگاكانی بە رووی شەش لایەنەكە دانەخستوەو بە ناڕاستەوخۆیی وتی، ئەگەر رێكبكەون، دەتوانن دەنگ بەكاندیدی شەش لایەنەكە بدەن.   ئاكشەنەر سەری ئۆپۆزسیۆن دەخوات وادەردەكەوێت كە پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) و هاوبەشە بچووكەكانی دیكەی، مەیلێكیان بەلای هەدەپەوە هەبێت، بەڵام ئاستەنگە گەورەكەی نێوانیان پارتی باش-ە بەسەرۆكایەتی مەڕال ئاكشەنەر. پارتی باش لەساڵی ٢٠١٧دا لە ئەنجامی دروستبوونی درزێكی گەورە لەنێوان پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست (مەهەپە) بەسەرۆكایەتی دەوڵەت باخچەلی دوژمنە سەرسەختەكەی كورد دامەزرێنرا. بەگوێرەی راپرسییەكان، پارتی باش لەهەڵبژاردنەكاندا دەتوانێت زیاتر لەسەدا ١٥ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت و ئەوەش وەها لەجەهەپە و هاوپەیمانەكانی دیكەیان دەكات كە پشتی پێببەستن و دڵی رابگرن. بەڵام لەلایەكی دیكەوە كە بەهیچ شێوەیەك هەدەپە قبوڵ ناكات، بووەتە بەربەستێكی گەورە لەبەردەم هەدەپەو لایەنەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆن و ئەم كێشەیەش ئەگەر چارەسەر نەكرێت، دوور نییە، جەهەپە لەخەونی گەیشتن بەدەسەڵات دووربكەوێتەوە و ئاكشەنەر سەری ئۆپۆزسیۆنی توركیا بخوات. بەگوێرەی یاساكانی هەڵبژاردن، كاندیدی سەرۆكایەتی پێویستە بۆ سەركەوتن لەهەڵبژاردنەكاندا لەسەدا ٥١ی كۆی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، بەڵام بەگوێرەی هەموو ئەو راپرسیانەی كەتاوەكو ئێستا ئەنجامدراون، وادیارە كەهیچ هاوپەیمانێتیەك ناتوانێت ئەو رێژەیە بەدەستبهێنێت، بەتەنیا لەحاڵەتێكدا نەبێت كە هەدەپەو هاوپەیمانەكانی بچنەپاڵ یەكێك لەهاوپەیمانێتیەكانی دیكە. بەڵام دۆخەكە ئاماژە بەوەدەكات كەهەدەپە كاندیدی سەربەخۆی دەبێت و ئەوەش وادەكات كە لەخولی یەكەمدا، هیچ كاندیدێك سەرنەكەوێت و لەخولی دووەمدا بەتەنیا كاندیدی هاوپەیمانی گەل و هاوپەیمانی كۆمار بمێننەوە و لەو حاڵەتەشدا، هەدەپە كە ئیدی مافی كاندیدكردنی نامێنێت، دەتوانێت رۆڵی یەكلاكەرەوە یاخود «كلیل» ببینێت و بەو شێوەیە داواكاریەكانی پێشكەش بكاتەوەو لەو حاڵەتەدا، ئەگەری جێبەجێكردنی داواكاریەكانی لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە زیاترە، بەهۆی ئەوەی بەبێ هەدەپە، شكستی ئەردۆغان مەحاڵ دەبێت.   كاندیدی هاوپەیمانی گەل لە ٢٦ی ئەم مانگەدا، یەكێك لەگەورەترین كۆبوونەوەكان لەلایەن شەش لایەنەكەی هاوپەیمانی گەل (جەهەپە، پارتی باش، دەڤا، دواڕۆژ، سەعادەت و پارتی دیموكرات) بەڕێوەدەچێت. لەو رێككەوتەوە تاوەكو ٣٠ مانگ زنجیرە كۆبوونەوەكانیان بەردەوام دەبن. لەم بارەیەوە كەمال كلچدارئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) رایگەیاند، لە ٣٠ مانگدا لەكۆبوونەوەیەكی فراوانی كراوەدا، ئۆپۆزسیۆن، بەرنامەی كاری حكومەتەكەی و پرۆژەكانی بۆ هاووڵاتیانی ئاشكرادەكات. هەروەها میدیاكانی نزیك لەجەهەپە و لایەنەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆنیش ئاماژە بەوەدەدەن كە لەو زنجیرە كۆبوونەوەیەدا، ئۆپۆزسیۆن خۆی لەسەر كاندیدە هاوبەشەكە یەكلایی دەكاتەوەو لەسەرەتای مانگی شوباتدا ناوی كاندیدەكەیان ئاشكرادەكەن. لەنێو ئۆپۆزسیۆندا، باسی چەند كەسایەتییەك بۆ كاندیدی هاوبەش دەكرێت كە جەهەپە سوورە لەسەر كاندیدیكردنی كلچدارئۆغلۆ. بەوپێیەی جەهەپە گەورەترین لایەنی ئۆپۆزسیۆنە و تاوەكو ئێستاش لەنێو ئەو پارتەدا، هیچ كەسایەتییەك ركابەرایەتی كلچدارئۆغلۆی نەكردووە. بەڵام مەڕال ئاكشەنەر سەرۆكی پارتی باش، هەرچەندە كاندیدی جەهەپە پەسەند دەكات، بەڵام تێبینی لەسەر كەمال كلچدارئۆغلۆ هەیەو زیاتر مەیلی بەلای ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵە كە لەئێستادا مەترسی جێبەجێكردنی سزای دوو ساڵ و پێنج مانگ و ١٥ رۆژ زیندانی لەسەرە كەدەسەڵات بەبیانووی سووكایەتیكردن بەسەرۆك و ئەندامانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان راپێچی دادگای كردبوو. لەلایەكی دیكەوە، مەڕال ئاكشەنەر چەندین جار ناوی مەسنوور یاڤاش سەرۆكی گەورەشارەوانی ئەنقەرەی هێناوە كەدوای ئیمامئۆغلۆ پێدەچێت رەزامەندی لەسەر ئەو بدات. كەسایەتییەكی دیكە كەئامادەیی خۆی دەربڕیوە، ئەگەر لەلایەن ئۆپۆزسیۆن پەسەندبكرێت بۆ كاندیدی پۆستی سەرۆكایەتی، عەلی باباجان سەرۆكی پارتی دیموكراسی و پێشكەوتنە (دەڤا). كاندیدی بەرەی دەسەڵات بەرەی دەسەڵاتیش كە لەپارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە)و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست (مەهەپە) پێكدێت، هەرچەندە تاوەكو ئێستا بەفەرمی كاندیدی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا دیاری نەكردووە، بەڵام وردە وردە كار بۆ كاندیدكردنەوەی ئەردۆغان دەكات. كاندیدكردنەوەی ئەردۆغان مشتومڕێكی زۆری لەنێوان بەرپرسانی بەرەی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا دروستكردووە كەئۆپۆزسیۆن پێی وایە، پێشێلكردنی دەستووری توركیایە و نابێت هیچ كەسێك لەدوو جار زیاتر خۆی بۆ پۆستی سەرۆككۆماری كاندید بكاتەوە، بەڵام دەسەڵات پێی وایە هەنگاوێكی یاساییە. مستەفا شەنتۆپ سەرۆكی پەرلەمانی توركیا كە لەلایەن ئاكەپەوە لەو پۆستەدا دانراوە، بابەتێكی یاسایی وروژاند كەپێدەچێت، دەسەڵات بتوانێت جارێكی دیكە، ئەردۆغان كاندید بكاتەوە. شەنتۆپ وتی: « ئەردۆغان جارێك لەساڵی ٢٠١٤دا وەك سەرۆككۆمار هەڵبژێردراوە، بەڵام چەند مانگێك بەر لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی ٢٠١٨ كە سیستمی توركیا لەڕێگەی ریفراندۆمێكەوە لەسیستمی پەرلەمانیەوە بۆ سیستمی سەرۆكایەتی گۆڕا، ماددەی ١٠١ی دەستووری بنەڕەتی توركیا گۆڕا كەتایبەتە بەهەڵبژاردنەكان و كاندیدی سەرۆكایەتی توركیا. بەگوێرەی ئەو یاسایە یەك جار ئەردۆغان خۆی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی هەڵبژاردووە، بەڵام یاساكە رێگەدەدات، كەسێك دوو جار خۆی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی كاندید بكاتەوە. بۆیە لەساڵی ٢٠١٤دا، یاسایەكی دیكە هەبوو كە لەچوارچێوەی سیستمی پەرلەمانی بوو، بەڵام دوای ریفراندۆمەكە سیستم گۆڕاوە و مافی ئەردۆغانە كە خۆی كاندید بكاتەوە. هەرچی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستیشە كەوەك هاوبەشە بچووكەكەی ئاكەپە ناوی دەهێندرێت، بەئاشكرا پشتگیری لەكاندیدكردنی ئەردۆغان دەكات، لەدوایین قسەكانیدا دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتەكە رایگەیاندبوو كە داوا لەلایەنگرانی دەكات، لەدەوری ئەردۆغان كۆببنەوە و كاری بۆ بكەن.

وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ 25ی1ی 2023 لە راگه‌یه‌ندراوێکدا ڕایگەیاند: 60 تەنكەر نه‌وت کە دەکاتە دوو ملیۆن لیتر نەوتی سپی، ره‌وانه‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت، بە هەماهەنگی لەگەڵ پارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكان بێبەرامبەر بەسەر هاووڵاتییان دابەشدەكرێت. وەزارەت ئاماژەی بەوەش داوە، لەم بڕە نەوتە 30 تەنكەر بۆ پارێزگای هەولێر، دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران و زاخۆ دابیندەکرێت، هەروەها 30 تەنكەریش بۆ پارێزگای سلێمانی، هەڵەبجە و ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان و راپەرین دابیندەکرێت.