ڕوانگەی سوری: لەساڵی 2025ەوە داعش 13 هێرشی کردووەتە سەر هەسەدە

هاوڵاتی    رووبەڕووبوونەوەی چەكدارییەكی گوندی (ئەلبو زوید) لەپارێزگای موسەننای باشوری عێراق كەزیاتر لە 10 كاتژمێری خایاندو تیایدا چەند بازرگانێكی ماددەی هۆشبەر رووبەڕووی هێزە ئەمنییەكانی عێراق بوونەوەو دووئەندامی ئەو هێزانەیان كوشت و 17 ئەندامی دیكەشیان برینداركردو خۆشیان هەڵهاتن، جارێكی تر پرسی ماددەی هۆشبەرو بازرگانیكردن بەو ماددەیەی لەعێراقدا هێنایەوە بەرباس و حكومەتی عێراقی ناچاركرد هەنگاوی بەپەلە بگرێتەبەرو بڕیارو رێنمایی نوێ دەربكات. بەپێی زانیارییە ئەمنییەكان كەسانی دەستڕۆیشتوو و حزب لەپشت دیاردەی بازرگانیكردنن بەماددەی هۆشبەرەوەن و دەرچوون و هەڵاتنی ئەو تاوانبارانەش هەر لەلایەن ئەو كەس و حزبانەوە بووە كەخەریكی ئەو بازرگانیەن. لەدوای ساڵی 2003ەوە پرسی ماددەی هۆشبەر لەعێراقدا بووەتە پرسێكی جددی و سەرەڕای هەموو هەوڵە حكومییەكان بۆ رێگەگرتن لەهاتنە ناوەوەی ئەو ماددەیە بەهەموو جۆرەكانیەوە بۆ عێراق، كەچی رۆژ لەدوای رۆژ ژمارەی بەكارهێنەران و بازرگانان بەو ماددەیەوە زیاتر دەبێت و كۆمەڵگای عێراقی شێواندووەو عێراق بووەتە یەكێك لەو وڵاتانەی كە بەشێوەیەكی بەربڵاوی ئەو ماددەیەی تیادا بەكاردەهێنرێت، بەجۆرێك تەنانەت بووەتە رێڕەوێكیش بۆ تێپەڕاندنی ئەو ماددەیە بۆ ئوردون و سوریاو وڵاتانی دیكەی كەنداوو وڵاتانی ئەوروپا. بەپێی لێدوانی بەرپرسانی وەزارەتی ناوخۆی عێراق رۆژانە بەكارهێنەران و بازرگانانی ماددەی هۆشبەر دەستگیردەكرێن و رووبەڕووی دادگا دەكرێنەوە، بەڵام ئەمە رێگای تەواوەتی نەگرتووە لەو گرفتەو ژمارەی بەكارهێنەران تادێت زیاتر دەبێت. بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی ناوخۆ لەساڵی 2022 زیاتر لە 14 هەزار كەس بەتۆمەتی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بەو ماددەیەوە دەستگیركراون كە 500 كەسیان ژن و گەنجانی خوار تەمەن 18 ساڵن، ئەمە لەكاتێكدا لەساڵی 2019 زیاتر لە 11 هەزار كەس دەستگیركراون، هاوكات ساڵانە دەیان تۆن لەو ماددەیە لەناودەبرێن. جوگرافیای بڵاوبوونەوەی ئەم ماددەیەش لەناوچە هەژارو كەمدەراتەكانی بەغداو باشووری عێراقدایەو لەناو هەردوو رەگەزدا بڵاوە، بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستیش لەساڵی رابووردوودا چوار هەزارو 500 كەس كە تەمەنیان لەنێوان 15 بۆ 30 ساڵیدایە لەسەنتەرەكانی چارەسەركردنی توشبووانی ماددەی هۆشبەر چارەسەریان وەرگرتووە. هەژاری و بێكاریش هۆكاری سەرەكی بڵاووبوونەوەی ماددەی هۆشبەرن لەعێراقدا، بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی كاروكاروبای كۆمەڵایەتیش چوار ملیۆن بێكار لەعێراقدا بوونیان هەیە، وەزارەتی پلاندانانیش جەخت لەوەدەكاتەوە لەسەدا 14ی گەنجانی عێراق بێكارن و هیچ سەرچاوەیەكی داراییان نییە. لەساڵانی پێشووتردا عێراق یەكێك بووە لەو وڵاتانەی كە لەڕووی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بەماددەی هۆشبەرەوە زۆر پاكبووەو یاسایەكی زۆر توندی بۆ ئەو پرسە هەبووە، بەڵام بەهۆی لاوازی دەسەڵاتی ئێستاو كرانەوەی سنوورەكان و لێنەپرسینەوەوە ئێستا عێراق لەو پرسەدا دۆسیەیەكی خراپی هەیەو بەكارهێنان و بازرگانیكردن بەو ماددەیە لەپەرەسەندندایە. بەبڕوای شارەزایانی یاسا ئەم یاسایەی كەئێستا هەیە بۆ ئەو پرسەو لەساڵی 2017 دەرچووە هۆكاری زیادبوونی ئەو دیاردەیەیەو چەندین كەموكورتی و كەلێنی تیادایەو واپێویست دەكات هەمواربكرێتەوە، بۆ نموونە بەپێی یاسای ماددەی هۆشبەری ساڵی 1966 ئەوەی ئەو ماددەیە بەكاربهێنێت 15 ساڵ زیندانی دەكرا ئەمە لەكاتێكدا لەو زەمەنەدا بەكارهێنانی ئەو ماددەیە ئاوا بڵاونەبوو، بەڵام بەپێی ئەم یاسایەی هەیە (ساڵی 2017) سزای بەكارهێنەر ساڵێك بۆ دوو ساڵە، یاخود سزایەكی داراییە تادەگات بە 10 ملیۆن دینار. ئەم سزایەش بارتەقای تاوانەكە نییە كەدووەم تاوانە لەجیهاندا، بەپێچەوانەی یاسای پێشوو كە بەكارهێنەرو بازرگانیكردن بەو ماددەیە تاوان بوو نەك كەتنێكی بچووك و قورسترین سزای هەبوو، هەربۆیە ئێستا پرۆژە یاسایەكی دیكە لەپەرلەماندا هەیە كە خۆی لەسزای توندو دابینكردنی نەخۆشخانەو بڕینی سەرچاوەكانی هێنانی ئەو ماددەیە بۆ عێراق و توندوتۆڵكردنی سنوورەكان و بازرگانی ناوخۆیدا دەبینێتەوە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ پێنج شەممە 19ی1ی 2023، لە راگەیەندراوێکدا، پۆلیسی سلێمانی بڵاوی کردەوە، چەند تۆمەتبارێکیان دەستگیرکردوە.  بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی سلێمانی ئاشکرایکردوە، لەسەر سکاڵای هاوڵاتییەک کە بڕێک پارە و ماتۆڕسکیلێکی لێدزراوە، 2 تۆمەتبار لەلایەن پۆلیسی نەهێشتنی تاوانی چەمچەماڵەوە دەستگیرکران. پۆلیس ئەوەشی ڕونکردۆتەوە، لەسەر سکاڵای هاوڵاتییەکی تر و لە چالاکییەکی جیاوازدا توانرا 3 تۆمەتبار دەستگیربکرێن کە دزییان لە دوکانێکی سکرابی ئۆتۆمبێل کردبوو.  ناسنامەی تۆمەتبارەکان بریتییە لە، (س، ه، ر لەدایكبووی 2005 و أ، أ،ج لەدایكبوی 2022، ی، ج، أ لەدایكبوی 2004، د، س،ب لەدایكبووی 2006، م، م، ع لەدایكبووی 1992 بوون.)

هاوڵاتی دوای ئەوەی شەوی رابوردوو خێزانێکی پارێزگای دهۆک بەمەبەستی وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی بەرەو تورکیا بەرێدکەون، لەنزیک شاری نەسیبین کەسێک تەقەیان لێ دەکات بەوهویەوە حەجی عەبدوڵلا مامیسی لەگەڵ هاوسەر و کچێکی گیانی خۆیان لەدەستداوە هاوکات دایکی مەلائەحمەد جەلالەدین گیانی خۆی لەدەستداوە رەمەزان رێکانی، کەسێکی نزیک لە بنەماڵەکەیان بە هاوڵاتی ی وت"ئەوانەی گیانی خۆیان لەدەستداون لەعەشیرەتی رێکانی نە، شەوی رابوردوو بەمەبەستی چارەسەر روویشتنە تورکیا کەمێک پێش ئێستا، پارێزگاری مێردین رایگەیاند: دوای ئەوەی بەیانی ئەمڕۆ لە شارۆچکەی نسێبین چوار هاوڵاتی هەرێمی کوردستان بەهۆی دەستڕێژی گولـلەوە کوژران، لەسەر روداوەکە هێزە ئەمنییەکان چوار تۆمەتباریان دەستگیرکردوە. پۆلیس بەردەوامە لەگەڕان و لێکۆڵینەوە بۆ دەستگرکردنی تۆمەتباران.

هاوڵاتی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) رایگەیاند، چوار گەریلایان لە چیای گابار شەهید بوون. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هیزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) باڵی سەربازی پەکەکە، لە راگەیەنراوێکد ئاشکرا کرد کە چوار گەریلایان بە ناوەکانی، ئەفرین، هۆگر، سەڕڤان و رێناس لە شەڕ و پێکدادانێکی چیای گاباری سەر بە پارێزگای شڕنەخی باکوری کوردستان، شەهید بوون. هەپەگە دەڵێت، گەریلاکان کە خەڵکی، جۆلەمێرگ، ئامەد، ئێلح و کۆنیان، لە شەڕ و پێکدادانێکی نێوان هێزەکانیان و سوپای تورکیادا لە چیای گارە لە ٩ی ئەم مانگەدا شەهید بوون. ناوەندی پاراستنی گەل (نەپەگە) دووی ئەم مانگە ئاماری شەڕ و پێکدادانەکانی ساڵی ٢٠٢٢ی ئاشکرا کردبوو. بەگوێرەی ئامارەکە ساڵی رابردوو، دوو هەزار و ٩٤٢ سەربازی تورکیا کوژراون و ٣٠١ گەریلای شەهید بوون کە ٥٥ کەسیان بەهۆی چەکی کیمیاییەوە بووە.

هاوڵاتی  ناڕەزایەتییە نێودەوڵەتییەكان دژی كۆماری ئیسلامی ئێران لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی چوەتە قۆناغێكی مێژوییەوە و بەریتانیا وەك یەكەم وڵات باڵیۆزی خۆی لە تاران كشاندەوە و ئەمریكا مەرگی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ تاران راگەیاند و لە ئاستی ناوخۆشدا هەڵوەرینی پەل و پۆی دەسەڵات دەستی پێكردوە و سوپای پاسداران لەبەردەم گەورەترین سزای ئەوروپادایە. ئەگەرچی شەقام و گۆرەپانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران ماوەیەكی كەمە خۆپیشاندانی بەرفراوانی بەخۆیەوە نەبینیوە بەڵام ئاستی هەڵوێستە نێودەوڵەتییەكان لە بەرامبەر كۆماری ئیسلامی ئاماژەیە بە كاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە كە 124 رۆژە بەردەوامە و بەرپرسێكیش حاشا لەوە ناكات ئەگەر دۆخی وڵاتەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت بایكۆتی سیاسیی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دژی تاران دەست پێدەكات. ئێران لە ڕوی سیاسیی و سەربازیی و سەرمایەوە لەبەردەم بایكۆت و سزادایە بە جۆرێك لە دوای خۆپیشاندانەكانەوە هیچ ئاسۆیەكی رون لە كۆماری ئیسلامیدا بەدی نەكراوە و هیچ دەرگایەكیشی بە مەبەستی دەربازبون بەڕویدا نەكراوەتەوە و ئەوەش وای كردوە ئەو كۆمارە لە ناوخۆدا روبەڕوی هەڵوەرین و وقوڵبونەوەی ناكۆكییەكان ببێتەوە. بەرپرسێكی كۆماری ئیسلامی رایگەیاندوە؛ بایكۆتی سیاسیی و دیپلۆماسی هەڕەشە لە دەسەڵاتی وڵاتەكەی دەكات و بەرپرسێكی دیكەش پێشنیار دەكات دەسەڵاتدارانی تاران كارێك نەكەن كە خەڵكی وڵاتەكە هاوشێوەی سەردەمی پاشایەتی خۆشحاڵبن بە رۆیشتن و نەمانی كۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسەكانیان. بە گشتی ئەوەی بەدی دەكرێت ئەنجامی چوار مانگ ناڕەزایەتی و رژانی خوێنی دەیان كوڕ و كچی گەنجی رۆژهەڵاتی كوردستان و لەسێدارەدانی دەستگیركراوانە كە كۆماری ئیسلامی ئێران چاوەڕێی نەدەكرد تا ئەو ئاستە كۆڵەكەكانی بهەژێنێت و شەمەندەفەرەكی بوەستێنێت. بە پێی دوایین ئامار كە ناوەندی هەرانا بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاوی كردوەتەوە ژمارەی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكانی ئێران بۆ 524 كەس بەرز بوەتەوە كە 71 كەسیان تەمەنیان لە 18 سال كەمترە. سوپای پاسداران لە بەردەم گەورەترین سزای ئەوروپا سەرەڕای ئەوەی ئێران خاوەنی ژمارەیەكی زۆر لە پۆلیسی دژە خۆپیشاندان و چالاكیی مەدەنییە بەڵام لە ماوەی ناڕەزایەتییەكاندا زیاترین ئەندامی سوپای پاسداران لە بەرەنگاربونەوەی گەنجان و خۆپیشاندەراندا كوژراون بە جۆرێك لە كۆی ئەو 69 ئەندام و چەكدارە ئەمنییانەی كە كوژراون 51 كەسیان ئەندامی سوپای پاسداران بون. ئەمیر حاجی زادە، فەرماندەی هێزە ئاسمانییەكانی سوپای پاسداران رون و رەوان دانی بەوەدا ناوە كە بۆ سەركوتی خۆپیشاندەران سودیان لە رێ و رێبازەكانی قاسم سولەیمانی لە سوریا وەرگرتوە. زۆربەی شارەزایانی سیاسی ناوخۆی ئێران و دەرەوە لەو بڕوایادان وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەوروپا دەتوانن بە دو كارتی فشاری سەرەكیی ئاستی سەركوتەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لە دژی ناڕەزایەتییەكان و خەڵكی وڵاتەكە كەم بكەنەوە كە ئەویش بایكۆتی دیپلۆماسی و سوپای پاسداران وەك تیرۆریست لەقەڵەم بدەن. نزیكەی دوو مانگە بابەتی ئەوەی كە سوپای پاسداران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە لە ئەوروپا و وڵاتانی رۆژئاوا گەرمە بەڵام تەنها وڵاتی رۆژئاوایی كە ئەو كارەی كردبێت ئەمریكایە كە لە ساڵی 2019 ئەو سوپایەی خستە لیستی تیرۆرە و دوای ئەویش سەرەڕای ئەوەی وڵاتی كەنەدا رایگەیاند بەهۆی سەركوتی ناڕەزایەتییەكانەوە 10 هەزار ئەندامی سوپای پاسدارانی سزا داوە و گەشتی بۆ وڵاتەكەی لێ قەدەغە كردون و دەست بەسەر ئەژمارە بانكییەكان و سامانەكانی بەرپرساندا دەگرێت بەڵام تا ئێستا جگە لە ئەمریكا هیچ وڵاتێكی رۆژئاوایی سوپای پاسدارانی نەخستوەتە لیستی تیرۆری وڵاتەكانیانەوە. پێكهاتە و دەسەڵاتی سوپای پاسداران ناوی تەواوی سوپای پاسداران (سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی)یە كە هێزی ئاسمانی، دەریایی، بۆشای ئاسمان، قودس، بەسیج لەخۆ دەگرێت و هەر یەكەیان ئەركی دیاریكراوی خۆیان هەیە و تەنانەت كاری ئابوریی و بازرگانیی دەكەن و هەندێك سەرچاوەی ئاماری ئێران ئاماژە بەوە دەكەن 40%ئابوریی وڵاتەكە لەژێر كۆنتڕۆڵی ئەو سوپایەدایە كە بە ملیارەها دۆلار دەخەمڵێنرێت و لە بەرامبەردا سوپا رەتی كردوتەوە سەرمایەكەیان گەورە بێت و دەڵێت هەمو سەرچاوە داراییەكانیان 1% ئابوریی وڵاتەكەیە. دەسەڵاتەكانی سوپای پاسدارن بە شێوەی هەرەمییە و عەلی خامنەیی كە رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێرانە هاوكات فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان و سوپای پاسدارانە لە لوتكەی ئەو هەرەمەدایە و دوای ئەو فەرماندەی گشتی سوپا و دواتر سەرۆكی ناوەندەكان زۆرترین دەسەڵاتیان هەیە. ئەو سوپایە لە بنەمادا حكومەتێكە لە ناو دەسەڵاتی ئێران و چونكە بە پێی پەیڕەوی ناوخۆی سوپای پاسداران؛ ئەركی سەرەكیی ئەو هێزە چەكدارییە پارێزگارییە لە بەرژەوەندییەكانی دەسەڵاتی ئیسلامی و كۆماری ئیسلامی لە ناوخۆی ئێران و هەر شوێنێك كە پێویست بكات واتە ئەو سوپایە سنورێكی رون و ئاشكرای بۆ جموجۆڵەكانی نییە و خۆی دەستكراوە كردوە لە هەوڵەكانی.  ئەمەش لە كاتێكدایە زۆربەی شارەزایان پێیان وایە ئەو هێزە كە دەبو سەروەریی خاكی ئێران بپارێزێت بەڵام ئەمڕۆ بە دەستوەردانەكانی لە وڵاتانی دیكەدا بوەتە هۆی ئەوەی سەروەریی ئێران و وڵاتان بخاتە مەترسیی گەورەوە چونكە لە عێراق هاوشێوەی خۆی دروست كردوە كە پێی دەوترێت (حەشدی شەعبی) و لە سوریا هاوشێوەیەكی دیكەی بە ناوی (جەیشی وەتەنی) و لە یەمەن بەهەموشێویەك هاوكاریی گروپی (ئەنساروڵڵا)ی سەر بە حوسییە شیعەكان دەكات و جگە لە دروستكردنی ئەم هاوشێوانە، لەكەس شاراوە نییە هاوكاریی هێزە چەكدارەكانی (حیزبوڵڵا)ی لوبنان و چەكدارەكانی فەڵەستین دەكات بۆیە رەنگە سزادانی ئەو سوپایە گەورەترین گورزی مێژویی بێت لە كۆماری ئیسلامی و دەسەڵات لە ئێران. ئاڵنگارییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران  ساڵانێكە ژمارەیەك لە كەسوكاری سەركردەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران با ئاشكرا یان نهێنی دەستبەرداری ئەو كۆمارە دەبن بەڵام ئەمساڵ و لە كاتی ناڕەزایەتییەكاندا وازهێنان و دەستبەرداربونی خانەوادە و بنەماڵەكانی رێبەر وەك لوتكەی دەسەڵات و وەزیر و بەرپرسی باڵای گرتەوە. هەر لە بنەماڵەی عەلی خامنەیی، بەدریە خامنەیی، تاقانە خوشكی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران حاشای لە براكەی و كۆماری ئیسلامی ئێران كرد و بەوەش نەوەستایەوە و رایگەیاند 13 ساڵە نە بروای بە براكەی و نە دەسەڵاتەكە نەماوە كە ئەو بڕیارەش پێدەچێت لە ژێر كاریگەریی دەستگیركردنی فەریدە مورادخانی، كچی بەدریە و خوشكەزای خامنەیی بێت كە بە تۆمەتی هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی وڵات و بانگەشە لە دژی كۆماری ئیسلامی زیاتر لە مانگێكە لە زینداندایە. سەرەڕای ئەوانەش لەسێدارەدانی عەلیڕەزا ئەكبەری كە فەرماندەی پێشوی سوپای پاسداران و راوێژكاری وەزیری پێشوتری بەرگریی كۆماری ئیسلامی بو بە یەكێكی دیكە لە هەڵوەرینی لق و پۆپەكانی كۆماری ئیسلامی ئەژمار دەكرێت كە پێدەچێت سەری عەلی شەمخانی، ئەمینداری ئێستای ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران بخوات. سەرچاوەكانی سوپای قودس سەر بە سوپای پاسداران بڵاویان كردوەتەوە كە عەلی شەمخانی لە پۆستەكەی لادەبرێت و لە بەرامبەردا سەرچاوكانی نزیك لە ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایش ئەو دەنگۆیانەیان رەت كردوەتەوە كە ئەوەش ئاماژەی ململانێكانی بەرپرسان و فەرماندەكانی كۆماری ئیسلامی لە چوارچێوەی خێزان و حوكمڕانیدا نەماوە و بە ئاشكرا لە میدیا و سۆشیال میدیاكانیان جاڕی شەڕی راگەیاندن و تێكشكاندنی یەكتر دەدەن. عەلی شەمخانی كە پێشتر وەزیری بەرگریی ئێران بوە و عەلیڕەزا ئەكبەری راوێژكاری سەرەكیی بوە، بە ئەگەری زۆر بڕیاری دورخستنەوەی دەدرێت چونكە ئەكەبەری بە تۆمەتی سیخوڕی بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا لە لایەن دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامییەوە لەسێدارە درا. ئەكبەری كە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بو لە لایەن ئێرانەوە دەیان بەڵگەی لەسەر بڵاو كراوەتەوە كە دەستی هەبوە لە ئاشكراكردنی پلانەكانی كۆماری ئیسلام بۆ دەربازبون و خۆدزینەوە لە سزا نێودەوڵەتییەكان و هاوكات زانیاریی لەسەر موحسین فەخریزادە كە بە باوكی ئەتۆمیی ئێران ناودەهێنرا رادەستی وڵاتان كردوە و هەر ئەوەش بوەتە هۆی ئەوەی فەخریزادە لە ساڵی 2020 و لە هێرشێكی ئاڵۆز و ورددا لە ناوخۆی ئێران لە لایەن ئێسرائیلەوە بكوژرێت. تەلەفیزیۆنی فەرمیی ئێران راپۆرتێكی بڵاو كردوەتەوە كە وەزارەتی هەواڵگریی ئێران زیاتر لە دو ساڵ بوە گومانی لە ئەكبەری هەبوە تا توانیویانە بە چاودێرییكردنی ئەو بەرپرسە، بیسەلمێنن كە لە بەرامبەر وەرگرتنی نزیكەی دو ملیۆن دۆلاردا زانیاریی نهێنی بە دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا ناسراو بە ئێم ئای شەش(MI6) فرۆشتوە. لە چوارمانگی ناڕەزایەتییەكاندا زۆرترین ناكۆكیی ناو بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئاشكرابوە و لە میدیاكانی جیهانیش بە كەوتنی دۆمینەكانی ئەو كۆمارە وەسف دەكرێن بە زمانێكی دیكە ناڕەزایەتییەكان گەڵای بەختی وەراندون و رۆژانە ناكۆكیی بەرپرسان قوڵتر دەبێتەوە و باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامیش پێچەوانەی ناڕەزایەتییەكانی رابردو زۆر بێدەنگن ئەگەرچی بەشێك لەو بێدەنگییە پەیوەستە بەوەی گەورەترین ترسیان لە كۆتایی سیستمی كۆماری ئیسلامی لە ئێران هەیە بەڵام ناكۆكییەكان وای كردوە بواری سەرهەڵدانی زۆر بەو باڵە لە ناوخۆی وڵاتەكە نەدرێت. پێشتر لە میدیا فەرمییەكانی ئێران وا بڵاو كرایەوە كە 227 پەرلەمانتار لە كۆی 290 پەرلەمانتار لە بەیاننامەیەكدا داوایان كردوە ئەوانەی لە ناڕەزایەتییەكاندا دەستگیركراون دەستبەجێ لەسێدارە بدرێن بەڵام رۆژنامەی (شەرق) كە نزیكە لە باڵی ریفۆرمخوان بڵاویكردوەتەوە ئەو ژمارەیە تەنها بانگەشەیەكی میدیایی بوە چونكە بە پێی بەڵگەكان تەنها نزیكەی 100 كەس ئەو بەیاننامەیان واژۆ كردوە. ئەوەی جێگەی سەرنجە تا ئێستا ئەو زانا ئاینییانەی شیعە كە خاوەنی پێگەن و وەك مەرجەع و لێوەگەڕی شیعە لەقەڵەم دەدرێن هیچ جۆرە دژایەتییەكیان بۆ ناڕەزایەتییەكان و دژی خەڵك یان تەنانەت بۆ پشتیوانیی لە دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی دەرنەبڕیو كە ئەوەش بۆ زانا ئاینییەكانی شیعە لە عێراق و بە تایبەت لە بێدەنگیی عەلی سیستانی زیاتر زەق دەبێتەوە. خۆپیشاندانی مێژویی ئەوروپا دژی سوپای پاسداران  رۆژی دوشەممە بە بەشداریی ژمارەیەكی بەرچاو لە چالاكوانان و دانیشتوانی كورد و ئێرانی لە ئەوروپا، خۆپیشاندان دژی سوپای پاسدارانی ئێران لە بەردەم پەرلەمانی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆڕگ لە فەڕەنسا بەڕێوچو و سەرۆكی پەرلەمانی ئەوروپا لە خۆپیشاندانەكەدا رایگەیاند دەبێت بەرپرسانی سێدارە و سەركوت لە ئێران سزا بدرێن. خۆپیشاندەران بە رێپێوان چونە بەردەم پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگ و داوای سزادانی سوپای پاسداران و ئەو بەرپرسانەی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان كرد و رۆبێتا مێتسۆلا سەرۆكی پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا لە وتارێكدا بۆ خۆپیشاندەران رایگەیاند؛ دەبێت بەرپرسانی سەركوت و سێدارە بكەونە بەردەم بەرپرسیارەتییەوە و ئەوروپا لەو پێناوەدا هەمو هەوڵێك دەدات. مێتسۆلا وتی: خۆپیشاندەران لە شوێنە راست و دروستەكەی مێژودا وەستاونەتەوە و هاوڵاتییانی ئێران مێژوییان دروستكردوە بۆیە ئەوروپا پشتیوانیان لێدەكات. پۆلیسی فەڕەنسا رایگەیاندوە؛ ژمارەی بەشداربوانی ئەو خۆپیشاندان و رێپێوانە زیاتر لە 12 هەزار كەس بوە و ئەوەش یەكێكە لە گەورەترین خۆپیشاندانەكانی مێژوی شاری ستراسبۆرگ كە لە زۆربەی شارەكانی دیكەی ئەوروپاوە چالاكوانانی كورد و ئێرانی و ئەوروپی بەشدارییان تێدا كردوە.  بایكۆتی سیاسی و دیپلۆماسی كۆماری ئیسلامی بەڕێویە محەمەد سەدر، ئەندامی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بە رۆژنامەی (ئیعتماد)ی چاپی وڵاتەكەی راگەیاندوە؛ ئەگەر سیاسەتە هەڵەكان لە ناوخۆی ئێران بەردەوامبێت بە ئەگەری زۆر ژمارەیەك لە وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەوروپا باڵیۆزەكانیان لە تاران بكشیێننەوە و باڵیۆزەكانی كۆماری ئیسلامیش لە وڵاتەكانیان دەربكەن. زۆربەی وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت بەریتانیا و ئەمریكا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا دژایەتیی رون و ئاشكرای خۆیان دەربڕیوە دژی سەركوت و سێدارە لە لایەن دەسەلاتی ئێرانەوە، لەندەن رۆژی یەكشەممە (14/1/20223) رایانگەیاند لە كاردانەوەی لەسێدارەدانی عەلیرەزا ئەكبەری جێگری پێشوتری وەزیری بەرگری ئێران كە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بوە باڵیۆزەكەیان لە تاران كشاندوەتەوە. وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا رونی كردوەتەوە ئەو كشانەوەیە كاتییە و بە مەبەستی راوێژ دەبێت بۆ بڕیاردان لەسەر دەسەڵاتی تاران كە ئەوەش ئاماژەیەكی دیكەیە كە هاوشێوەی ئەوروپا ئامادەكاریی دەكەن بۆ سەپاندنی سزای كاریگەر دژی دەسەڵاتی ئێران. ئێران تەنها چەند كاتژمێرێك دوای داواكاریی ئەمریكا بۆ راگرتنی سزای لە سێدارەدان، ئەكبەری لەسێدارەدا بۆیە ئەو بێباكییە بە دڵنیاییەوە لە لایەن واشنتۆنە بێ وەڵام نابێت بە تایبەت كە ئەو بەرپرسەی پێشوی سوپای پاسداران و كۆماری ئیسلامی هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بوە و لەندەن بە توندی و بە راشكاوی رایگەیاند؛ وەڵامی توندی بۆ ئەو هەنگاوەی ئێران دەبێت. بەریتانیا و ئەمریكا كە دژی لەسێدارەدانی چوار گەنجی دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان هەڵوێستیان دەربڕیبو ئاستی كاردانەوەكانیان بە ئاستی لەسێدارەدانی ئەكبەری توندنەبو و ئەوەش دەرخەری ئەو راستییەیە ئەو دوو وڵاتە هاوپەیمانەی رۆژئاوا چیتر سەر زارەكی و تەنها بە لێدوان دژی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی هەڵوێست دەرنابڕن و هەنگاوی كردارییان دەبێت.  

دوای تێپەڕینی 125 رۆژ بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی تا ئێستا دۆسیەی هۆکاری مەرگی لە لایەن ئێرانەوە یەکلایی نەکراوەتە و پارێزەری دۆسیەکەش دەڵێت پزیشکی داد راستییەکان ئاشکرا ناکات. ساڵح نیکبەخت، پارێزەری دۆسیەی مەرگی ژینا ئەمینی رایگەیاند؛ سەرەڕای تێپەڕنی ماوەیەکی زۆر بەڵام تا ئێستا دۆسیەی مەرگی ژینا ئەمینی یەکلایی نەکراوەتەوە. نیکبەخت ناڕەزایەتیی خۆی لە چۆنیەتی لێکۆڵینەوە لە دۆسیەکە دەربڕیوە و ئاماژەی بەوە کردوە تا ئێستا راپۆرتی پزیشکیی ئەو نەخۆشخانەیەی کە ژینا ئەمینی تێدابوە رادەستی کەس و کاری ژینا نەکراوە بۆ ئەوەی لێکۆڵینەوەی وردتر لە راستیی روداوەکە بکرێت. پارێزەری دۆسیەی مەرگی ژینا وتویەتی: ناکرێت دۆسیەی هەستیاری لەو شێوەیە دوای ماوەیەکی زۆر یەکلایی نەکرێتەوە، تەنانەت لە شەش شاهێدحاڵ تەنها وتەی سیێ کەسیان وەرگیراوە و سێ کەسی دیکە بە بیانوی ئەوەی نایانەوێت قسە بکەن، لەبەردەم دادگا ئامادە نەبون. داواکاری گشتیی ئێران رایگەیاندوە؛ پزیشکی داد پێشتر راپۆرتێکی لەسەر هۆکارەکانی مەرگی ژینا ئەمینی بڵاو کردوە و کەس و کاریشی ئەو راپۆرتەیان رەت کردەوە و سکاڵایان دژی پزیشکی داد تۆمار کرد . بە وتەی راگەیەنراوی داواکاری گشتیی ئێران دۆسیەکە لە لایەن لیژنەیەکی 15 پزیشکییەوە لێکۆڵینەوەی تێدا دەکرێت بۆ ئاشکرابونی راستییەکانی مەرگی ژینا ئەمینی.

هاوڵاتی سوریا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا مەرجێكی قورس بۆ ئەنقەرە دیاری دەكات، توركیاش لەگەڵا ئەوەی دەڵێت بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدەن، بەڵام باس لەوەشدەكات ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە، ئەمریكاو بەریتانیاش دژی پرۆسەی ئاساییبوونەوەی ئەنقەرەو دیمەشقن، هاوكات مەزلۆم كۆبانێ دەڵێت: روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیاو رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. لەكاتێكدا كەتوركیا سوورە لەسەر هەڵوێستەكەی و دەیەوێت ئەنجامێك بەدەستبهێنێت، بەڵام سوریا مەرجێكی قورسی خستە بەردەمی كەجێبەجێكردنی بۆ ئەنقەرە كارێكی ئاسان نابێت، ئەویش كۆتاییهێنانە بەدەستوەردانی سەربازیی توركیا لەخاكی سوریا. پێشتر رژێمی سوریا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا لەسەر ئاستی باڵادا هەڵوێستی خۆی دەرنەبڕیبوو، بەڵام لەگەڵ سەردانی حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ دیمەشق لە ١٤ی ئەم مانگەدا، رژێمی سوریا بەبوێرانە مەرجی سەرەكی خۆی بۆ بەردەوامی دانوستانەكانی لەگەڵ ئەنقەرە خستەڕوو كەئەویش پاشەكشێكردنی سوپای توركیایە لەنێو خاكی سوریادا.   ئەسەد: پێویستە توركیا كۆتایی بەداگیركەری بهێنێت ئاژانسی هەواڵی سانای سەر بەڕژێمی سوریا، ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكەی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریاو حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێرانی ئاشكراكرد، كەبەشێكی تایبەت بووە بەدانوستانەكانی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە. ئاژانسەكە رایگەیاندووە، هەرچەندە عەبدوڵلاهیان ئاماژەی بەوەكردووە كە تاران بەئەرێنی لەدانوستانەكانی نێوان ئەنقەرەو دیمەشق دەڕوانێت و پێیوایە لەبەرژەوەندی هەردوولادا دەبێت، بەڵام بەشار ئەسەد لەمیانی كۆبوونەوەكەدا سووربووە لەسەر ئەوەی دیمەشق هیچ هەنگاوێك نانێت بۆ دانوستان لەگەڵ توركیا، ئەگەر دەست لەپاڵپشتیكردنی گروپە توندڕەوەكان هەڵنەگرێت و سەربازانی نەكشێنێتەوە كە ئەو گروپانەی وەك تیرۆریست و سوپای توركیاشی وەك داگیركەر لەقەڵەمداوە. هەمان رۆژ، فەیسەل میقداد وەزیری دەرەوەی سوریاش كەچاوی بە عەبدوڵلاهیان كەوتووە، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی توركیاو سوریا قسەی كرد، میقدادیش پێداگری لەسەر كۆتاییهێنان بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی توركیاو پشتگیریكردن لەگروپە توندڕەوە جیهادییەكان لەنیو خاكی سوریا كرد. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئەلعەرەبی سعودی، راپۆرتێكی لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا بڵاوكردەوەو ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: بەشدار ئەسەد مەرجی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەیەو ئەسەد پێیوایە، پێویستە لەهەنگاوی یەكەمدا، ئەردۆغان پاشەكشێ بەسەربازانی لەئیدلب، عەفرین و ناوچە داگیركراوەكانی دیكە بكات. رۆژنامەكە ئەوەشی خستووەتەڕوو، كێشەی سەرەكی دیمەشق ئەوەیە كەبەرپرسانی توركیا لێدوانی توندیان لەدژی سەرۆكی سوریا داوەو لەڕێگەی گروپ و كەسانی نزیكی خۆیان، دەیانەوێت خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكەن و بەردەوامی بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكان دەدەن و لەڕێگەی ئەو هەنگاوانە دەیانەوێت فشار دروستبكەن و وەك كارتێك لەدانوستانەكاندا بەكاریبهێنن. ئاژانسی هاواری نزیك لەخۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستانیش لەبارەی پرسەكەوە، چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ دكتور عەلا ئەلسەفەری لێكۆڵەرو شرۆڤەكاری پرسی نێودوڵەتی نزیك لەڕژێمی سوریا ئەنجامداوە، ئەلسەفەری پێیوایە، هەوڵەكانی توركیا پەیوەندیان بەهەڵبژاردنەكانی ئەو وڵاتەوە هەیە، بەڵام سوریا گرنگی بەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی لەتوركیا نادات و بەلایەوە گرنگ نییە، ئەردۆغان سەربكەوێت یان ئۆپۆزسیۆن و دەڵێت: گرنگ ئەوەیە سوریا خاوەنی بەرنامەیەكی باشە بۆ كۆتاییهێنان بەهەبوونی توركیاو گروپە تیرۆریستییەكان لەنێو خاكەكەیدا.   توركیا تاوەكو ئێستاش بیر لەئۆپراسیۆنی زەمینی دەكاتەوە دوابەدوای كۆبوونەوەی عەبدوڵلاهیان و سەرۆك و بەرپرسانی رژێمی سوریا، ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا بۆ ژماریەك میدیای جیهانی، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ سوریا قسەی كرد. كالن سەرەڕای ئەوەی ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ  دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا دەربڕی، بەڵام جارێكی دیكەو هەڕەشەی كردەوە. ئیبراهیم كالن وتی: توركیا بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدات كە لەكۆتایی مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو لەمۆسكۆ دەستیپێكرد، بەڵام ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە. ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا لەكۆتایی قسەكانیدا رایگەیاند، هەرچەندە بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی شوباتدا، وەزیرانی دەرەوەی هەردوولا كۆببنەوە، بەڵام پێدەچێت بەر لەكۆبوونەوەكە، وەزیرانی بەرگری هەردوو وڵات كۆبوونەوەیەك ئەنجامبدەن. ئامانجی توركیا لەسوریا لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا، مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیاكانی پەكەكە رایگەیاند، لەئێستادا ئامانجی دەوڵەتی توركیا لەناوبردنی مافی كوردە. ویستی رژیم لەناوببات، بەڵام وادیارە ئێستا وازی هێناوەو دەڵێت ئەمە ئامانجی ئێمە نییە. دەڵێت تاكە ئامانجمان نەهێشتنی «تیرۆرە». بێگومان روسیا رۆڵی هەیە لەم كۆبوونەوانەدا. روسیاش بەهۆی شەڕی ئۆكرایناوە لەدۆخێكی خراپدایە. لەبەرئەوەی گەیشتووەتە بنبەست وەك ناوبژیوانێك لەنێوان تورك و سوریادا مامەڵە دەكات، دەیەوێت بەپەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتی تورك كێشەی خۆی لەشەڕی ئوكراینادا چارەسەربكات، بەم شێوەیە روسیا پشتیوانی لەدوژمنایەتی تورك دەكات بەرامبەر بەكورد. مستەفا قەرەسوو وتیشی: پێویستە لە روسیا بپرسین، ئایا تۆ هاوبەشی دوژمنایەتی توركیای بەرامبەر بەكورد؟ ئایا دەبیتە هاوبەشی دەوڵەتی توركیا؟ ئامانجی كورد دابەشكردنی سوریا نییە. كورد هیچ پلانێكی بۆ دابەشكردنی سوریا نییە. كورد دەیەوێت لەگەڵ حكومەتی دیمەشق چارەسەریەك بۆ قەیرانەكە بدۆزێتەوە.   پەیوەندیەكانی توركیاو سوریا مەزلۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمونیتەری ئەمریكی باسی هەوڵەكانی توركیا بۆ خۆنزیكردنەوە لە سوریا كرد و وتی، « روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیا و رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. رژێمی سوریا هەرگیز سازش لەسەر داواكارییەكانی خۆی ناكات. سەرەكیترینیان ئەوەیە كە توركیا هەموو سەربازەكانی لەخاكی سوریا بكشێنێتەوە و توركیا دەست لەپشتیوانیكردنی چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوننە هەڵبگرێت. بەهەمان شێوە باوەڕم بەوە نییە كە رژێمی سوریا ملكەچی داواكارییەكانی توركیا بێت بۆ دژایەتیكردنی خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا. نە دەتوانێت و نە بارودۆخیشی رێگەی پێدەدات». هاوكات هوشیار ئوزسوی پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەبارەی كۆبوونەوەكانی سوریاو توركیا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات قسەی كرد، بەبۆچوونی ئوزسوی، ئاساییبوونەوەی پەیوەندیەكانی هەردوولا كارێكی ئاسان نابێت، بەهۆی ئەوەی بەریتانیاو ئەمریكا بەئاشكرا رایانگەیاند كە لەدژی پرۆسەكەن، بەو هۆیەوە ئەم پرسە لەدەستی ئەردۆغاندا نییە، لەسوریا شەڕێك هەیە كە ١٠ ساڵە بەردەوامە، ئەم دۆخە توركیا بەرەو روسیا پەلكێش دەكات، وڵاتانی رۆژئاواش ئەم هەنگاوە قبوڵ ناكەن، توركیا ئەندامی ناتۆیەو ئەردۆغان ناتوانێت، بەبێ رەچاوكردنی هەڵوێستی رۆژئاواییەكان بڕیار بدات. هوشیار ئوزسوی لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد كە توركیا سنورێكی ٩٠٠ كیلۆمەتری لەگەڵ كوردانی سوریادا هەیە، نابێت ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ سوریا لەسەر حسابی لەناوبردنی پێگەی كورد بێت، هەر دوژمنایەتیەك لەگەڵ كوردانی سوریا، كێشەی كوردانی توركیا قوڵتر دەكاتەوە.

شەنای فاتح سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان ئاماری پێشێلكارییەكانی بەرامبەر رۆژنامەنووسان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ بڵاوكردەوەو ژمارەكانیش بەراورد بەساڵی ٢٠٢١ زیادیكردووە. لەشاری سلێمانی و لەمەراسیمێكدا، رۆژی ١٦ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٢، سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەڕاپۆرتێكدا بەناونیشانی «پارێزەرانی یاسا لەئەركەكانیان هەڵدەگەڕێنەوە، زەبروزەنگی هێزە ئەمنییەكان، یاسای رۆژنامەگەری پەكدەخات» ئاماری پێشێلكارییەكانی بەرامبەر بەڕۆژنامەنوسان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ خستەڕوو. رەحمان غەریب، سەرۆكی سەنتەری میترۆ رایگەیاند: ساڵی ٢٠٢٢ رەفتاری هێزە ئەمنییەكان بەرامبەر رۆژنامەنووسان لەكاتی رووماڵكردنی رووداوەكاندا، گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە، لەزۆربەی ئەو رووداوانەی بەهای هەواڵییان هەیە، ئاستەنگ بۆ رۆژنامەنووسان دروستكراوە، دەستبەسەركردن بەبێ فەرمانی دادگا، توندوتیژی و شەق وەشاندن، پەلاماردانی راگەیاندنكاران و توندكردنیان لەبنكەكانی هێشتنەوەی پۆلیس و زنیدانی ئاسایش، هەڕەشەكردن و تۆقاندن، جیاكاری و پێنەدانی زانیاری، تەنانەت هەندێك رۆژنامەنووس پێش چوون بۆ رووماڵی خۆپیشاندان، لەبەردەم ماڵەكانیان دەستگیركراون». وتیشی:»گرێبەستی چەوساندنەوەی میدیاكاران، كەمی و پێنەدانی موچەی چەند مانگەیان بووە بەدیاردە، لەباشترین حاڵەتیشدا موچەكانیان دوادەكەوێت، ئەوە جگە لەوەی جیاكاری زەقیش لەموچەی نێوان خانمانی میدیاكارو هاوكارەكانیان هەیە». بەپێی راپۆرتی رێكخراوی (پەیامنێرانی بێسنوور) كە ئۆفیسی سەرەكی لەفەڕەنسایە سەبارەت بەخراپی ژینگەی كاری رۆژنامەگەری بۆ ساڵی ٢٠٢٢ لەكۆی ١٨٠ وڵات عێراق لەڕیزبەندی ١٧٢دایە، بەمەش لە ١٠ خراپترین وڵاتی جیهانە لەئاست بەڕێوەچوونی كاری رۆژنامەنووسان و ئازادی كاركردنیان، لەم ئامارەشدا عێراق بەبەراورد بەساڵی ٢٠٢١ نۆ پلە پاشەكشەی كردووە. ئاماری پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان و دەزگا میدیاییەكان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ بەم شێوەیەی خوارەوە بووە: ٤٣١ پێشێلكاری بەرامبەر ٣٠١ رۆژنامەنووس و دەزگای میدیایی كراوە،  ١٩٥ حاڵەتی رێگری هەبووەو ٦٨ حاڵەتی زەوتكردن و شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی،  ٤٦ حاڵەتی هێرش، هەڕەشەو سوكایەتی، ٦٤ حاڵەتی دەستبەسەركردن بەبێ بڕیاری دادگا، چوار حاڵەتی دەستگیركردن بەبڕیاری دادگا، ٢٦ حاڵەتی لێدان و برینداربوون، حاڵەتێكی داخستنی نوسینگەی كەناڵ، دوو حاڵەتی هێرشی موشەكی، سێ حاڵەتی هەڵكوتانەسەر ماڵی رۆژنامەنووس، شەش حاڵەتی هێرشی ئەلیكترۆنی و ١٦ حاڵەتی پڕكردنەوەی بەڵێننامە. ئەمە لەكاتێكدایە كەئامارەكان بۆ ساڵی ٢٠٢١ بەم شێوەیەی خوارەوە بووە:  ٣٥٣ پێشێلكاری بەرامبەر بە ٢٦٠ رۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی كراوە، ١٨٩ حاڵەتی رێگری و جیاكاری،٨١ حاڵەتی هێرش و لێدان و سوكایەتی، ٢٥ حاڵەتی دەستبەسەركردن بەبێ بڕیاری دادگا، ٢٥ حاڵەتی زەوتكردنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی، ١٣ حاڵەتی هەڕەشە، حەوت حاڵەتی شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی و حاڵەتێكی تەقەكردن لەرۆژنامەنووس، چوار حاڵەتی رۆژنامەنووسی حوكمدراو بەدەر لەیاسای كاری رۆژنامەنووسی، دوو حاڵەتی هەڵكوتانەسەرو داخستنی بارەگای كەناڵ و شەش حاڵەتی پڕكردنەوەی بەڵێننامە. بەێی ئاماری فەرمی وەزارەتی رۆسنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان تا كۆتایی مانگی ئابی ٢٠٢١  ژمارەی كەناڵە ئاسمانییەكان ژمارەیان گەیستووەتە ٣١ كەناڵ، كە ١٧كەناڵ لەهەولێرو ١٠ كەناڵیان لەسلێمانی و چوار كەناڵیش لەدهۆك. هەر بەپێی ئەو ئامارە ١٢٦ كەناڵی ناوخۆیی لەهەرێم مۆڵەتی فەرمییان وەرگرتوە كە كە ٨٣ یان لە هەولێرو ٣٤یان لەسلێمانی و نۆیان لەدهۆك. سەبارەت بەژمارەی رادیۆكان لەهەرێمی كوردستان ژمارەیان ١٦٢ رادیۆیە، ٨٧ یان لەهەولێر و ٥٥ یان لەسلێمانی و ٢٠ رادیۆش لەدهۆكە. هاوكات ساڵانە بەهۆی نوێنەكردنەوەی مۆڵەتەكانیان وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان پەخشی چەندین كەناڵی ناوخۆیی رادەگرێت و لەنوێترین بڕیاریشیدا رۆژی ١٦ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٢ پەخشی ١٦ كەناڵی ناوخۆیی (لۆكاڵی) لەهەرێمی كوردستان بەهۆی نوێنەكردنەوەی مۆڵەتەكانیان رادەگرێت تائەو كاتەی مۆڵەتەكانیان نوێدەكەنەوە.  

124 رۆژ بەسەر ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێراندا تێدەپەڕێت و هێزە ئەمنییەکان بەردەوامبون لە دەستگیرکردن و بێسەروشوێنکردنی گەنجانی کورد و پەرلەمانی ئەوروپا لە بڕیارێکی مێژویدا گەڵاڵەی بە تیرۆریست ناساندنی سوپای پاسدارانی پەسند کرد و وەزیری ناوخۆی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیان بڕیارەکە کاریگەریی لەسەر کارەکانی سوپای پاسداران نابێت. ئەمڕۆ لە شاری سنە  سۆما پورمحەمەدی و سەیوان ئیبراهیمی مامۆستای زمانی کوردی و ئەندامی ئەنجومەنی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتیی (نۆژین) لە بەردەم "دادگای شۆڕشی سنە" دەستگیر کرا. سەیوان ئیبراهیمی، هاوژینی زارا مەحەمەدی-یە کە بە تۆمەتی دروستکرکردنی رێکخراوی نایاسایی پێنج ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێنرا و لە ئێستاشدا زار لە زیندانێکی شاری سنەیە بۆ تەواوکردنی ماوەی زیندانیکردنەکەی. کۆڵبەرنیوز بڵاوی کردوەتەوە؛ باوک و کوڕێک بە ناوەکانی ئەحمەد عەبدوڵڵاپور و شاهۆ عەبدوڵڵاپور لە شاری پیرانشار لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستگیر کراون. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ئاشکرایان کردوە؛ تەنها لە شاری پیرانشار زیاتر لە حەوت کەس دەستگیرکراون و ژمارەی دەستگیرکراونی سنە گەیشتوەتە 4 کەس . هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە شەوێکدا شەش گەنجیان دەستگیر کردوە و زیاتر لە 50 رۆژە چارەنوسی دەیان دەستگیراوی ئەو بەشە لە کوردستان نادیارە. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردوەتەوە؛ تەنها شەوی سێشەممە هێزە ئەمنییەکانی هەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵی هاوڵاتییەکی شاری پیرانشار و دو گەنجیان دەستگیر کردوە کە برا بون و هەر لەو شارە هێزە ئەمنییەکان هونەرمەندێکی کوردیان دەستگیر کردوە. هاوکات هەر ئەو شەوە سێ گەنج لە شاری شنۆ دەستگیرکراون و دیار نییە ئەو هێزە ئەمنییانەی کە دەستگیریان کردون سەر بە چ دامەزراوەیەکی دەسەڵاتی ئێران بون. ئەمڕۆش لە شاری ئاودانان سەر بە پارێزگای ئیلام دوو کەسی دیکە دەستگیرکران و بەوەش ژمارەی دەستگیرکراونی 24 کاتژمێری رابردوی رۆژهەڵات گەیشتوەتە زیاتر 16 کەس. سوپای پاسداران دەخرێتە لیستی تیرۆری ئەوروپا چارلی وێیمێرس، نوێنەری سوید لە پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ چوارشەممە بە زۆرینە پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا سوپای پاسدارانی ئێران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە. پەرلەمانی ئەوروپا لە دانیشتی ئەمڕۆیدا بە کۆی 598 دەنگی بەڵی و تەنها 9 دەنگی نەخێر و 31 دەنگی بێ لایەنن گەڵالەی بەتیرۆریست ناساندنی سوپای پاسدارانی پەسند کرد کە دەبێت لە لایەن ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپاوە جێبەجێ بکرێت. هەفتەیەک دوای پەسندکردنی پڕۆژە بڕیارەکەی ئەمڕۆی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەخرێتەوە بواری جێبەجێکردنەوە و سوپای پاسداران بە فەرمی وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی لە لایەن ئەوروپاوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت. ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێران وەک کاردانەوە بە بڕیاری پەرلەمانی ئەوروپا، رایگەیاند؛ ئەو بابەتە مایەی نگەرانیی نییە و سوپای پاسداران بەردەوام دەبێت لە هەنگاوەکانی.   تمەن دابەزی و زێڕ بەرزبوەوە ئەمڕۆ چوارشەممە لەگەڵ داخستنی بازاڕەکان لە ئێران بەهای هەر دۆلارێک لەو وڵاتە گەیشتە 42 هەزار 700 تمەن و یەک یۆرۆ بە 46 هەزار و 570 تمەن مامەڵەی پێوەکرا بەوەش لە هەفتەیەکدا بەهای دۆلار نزیکەی 4% بەرز بوەتەوە. نرخی یەک گرام زێر لە ئێران گەیشتە دو ملیۆن و 13 هەزار تمەن کە بە بەرزترین نرخی مێژویی زێڕ لە وڵاتەکە لەقەڵەم دەدرێت. پیشبینی دەکرێت بە پەسندکردنی چوارەم قۆناغی سزاکانی سەر کۆماری ئیسلامی ئێران لە لایەن پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا، دابەزینی بەهای تمەن و بەرزبونەوەی نرخی زێڕ لە وڵاتەکە بەردەوام بێت.        

هاوڵاتی سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران دەڵێت: من كۆتاییەكانی رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەئاسۆدا دەبینم. عەبدوڵا موهتەدی - سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی ئێران بەرەو كۆتایی نەڕۆیشتووە، بەڵام هەموو خەباتێك هەڵسوكەوتێكی هەیەو پێویستی بەپشوو هەیەو  خەڵكیش پێویستیان بەپشوودان هەیە. سەبارەت بەمەترسی هێرشەكانی ئێرانیش، وتی: من ناتوانم وردەكاریتان بدەمێ بەڵام رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ ئەوەی لەهێرشی موشەكی و هێرشی درۆنی باشتر خۆمان بپارێزین، بەڵام ناتوانم بڵێم كەچۆڵمان كردووە شتی وانیە. ئاشكراشیكرد: ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەگەڵ پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك لەهەرێمی كوردستان كۆبوونەتەوە. هاوكات لەبارەی رۆڵیان لەخۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی خۆرهەڵاتی كوردستان، وتی: ئێمە لەناو دڵی خۆپیشاندانەكان بووین، ئەوانەی شەهیدبوون زۆربەیان شەهیدی ئێمەن، ئێمە پێمان خۆش نیە ناوەكانیان رابگەیەنین. هاوكات سەبارەت بەكاریگەریی ناكۆكیەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر حزبەكانی رۆژهەڵات، سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران دەڵێت: ناكۆكیەكانی پارتی و یەكێتی كاریگەری بۆ سەر هەموو كەس دەبێت و بۆ سەر خۆیانیش دەبێت و بۆ سەر ئێمەش دەبێت. دەقی چاوپێكەوتنی عەبدوڵا موهتەدی؛   هاوڵاتی: بەبڕوای تۆ دەستكەوتی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی چوار مانگی رابردووی خۆرهەڵاتی كوردستان و ئێران چی بووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئەم خۆپیشاندانانە لەگرتن و كوشتنی كچێكی كوردی سەقزی بەناوی ژینا یان مەهسا ئەمینی دەستیپێكرد، وەك ئاماژەشتان پێكرد چوار مانگە درێژەی هەیەو پێم وایە سەرەڕای هەموو عەزیەت و ناڕەحەتی و گرتن و برینداركردن و شەهیدكردنی زیاتر لە 500 كەس، بەڵام من وادەزانم ئەم شۆڕشە دەستكەوتی زۆر زۆر گەورەی هەبووە، یەكەمینیان ئەوەیە جێگە و پێگەی كوردی لەئێران، بەبڕوای من لەدونیادا كوردی رۆژهەڵاتی زۆر بردە سەرەوە، ئەم شۆڕشە كوردی رۆژهەڵاتی بەهەموو دونیا ناساندو جێگەو پێگەیەكی دا بەكوردی رۆژهەڵات لەئێران كە بەدڵنیاییەوە لە 44 ساڵی لەوەوپێش نەبووەو رەنگە پێشتریش نەبووبێ‌، كوردی كرد بەخۆشەویستی هەموولایەك و كردنی بەدەستپێشخەرو بەبنكەی مقاوەمەت و خۆڕاگری، هەر وابووە بەڵام ئاوا ناسرا، دووەم ئەوەیە هاوپشتی و هاوخەباتیەكی گەورە لەناو كوردو هەموو بەشەكان و نەتەوەكان لەئێران هێنایە ئاراوە، سێیەم ئەوەیە كەئەو هاوپشتی و هاوخەباتیە كەمەرجێكی سەرەكی و پێویستە بۆ سەركەوتن بەسەر كۆماری ئیسلامی ئێران، هاوخەباتی نێوخۆیی و هاوپشتی یەكگرتووی نێوخۆی  كوردی رۆژهەڵاتی زۆر لەجاران زیادكرد، ناوەندی هاوكاری حزبە كوردەكان، وەكو مەركەزێك و ناوەندێك بۆ ئەو راپەڕینە خۆی دەرخست، لەمێژ ساڵە كۆماری ئیسلامی بەتەمابوو حزبەكان بێ كاریگەری پیشان بدات، جێگیربوو پێچەوانەكەیەتی. هاوڵاتی: دەسەڵات لەئێران دەستی بەسەركوتی بەرفراوان و گەورەی ناڕەزاییەكان كردووە، ئێمە دەبینین خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی خۆرهەڵاتی كوردستان و ئێرانیش لاوازبووە، بەبڕوای بەڕێزت بۆچی خۆپیشاندانەكان نەیتواتی بەرفراوانتر بێت، رەنگە تێبینی ئەوەش بكرێت خۆپیشاندانەكان بەرەو كۆتایی دەڕوات؟ عەبدوڵا موهتەدی: نەخێر پێم وانیە بەرەو كۆتایی رۆشتبێت بەو ئاسانیە من ئەو ئەنجامە ناگرم، بەڵام هەموو خەباتێك، هەموو خۆپیشاندانێك، هەموو شەڕو جەنگێكی مەیدانی و شۆڕشیش هەڵسوكەوتێكی هەیەو پێویستی بەپشوو هەیەو  خەڵكیش پێویستیان بەپشوودان هەیە، سێ مانگی بەردەوام ئەم خۆپیشاندانانە درێژەی هەبووە لەشارەكانی كوردستان لە (سنە، مهاباد، بۆكان، سەقز، جوانڕۆ، كامیاران، مەریوان، شنۆو پیرانشارو لەكرماشان) سێ مانگی بەردەوام خۆپیشاندان كەم نیە ئەویش لەگەڵ دوژمنێكی دڕندەی وەكو هێزە سەركوتكەرەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، من بەڕاستی ستایشی ئەو مقاوەمەت و خۆڕاگری و پشوودرێژیەی گەلی كورد دەكەم و پێموایە ئەمە بەتەواوبوونی شۆڕشی دانانێم و بەپشوویەكی دادەنێم و شۆڕش شكڵ و خەبات و جۆر بەجۆری هەیەو دوای خۆپیشاندانە بەردەوامەكان ئێستا دەبینین لەچلەی شەهیدەكاندا ئەو خۆپیشاندانانەو ئەو گردبوونەوانە هەیە، دڵنیام ئەم شۆڕشە بەو ئاسانیە ناشكێت. هاوڵاتی: بۆچونێك هەیە پێی وایە هۆكاری سەرنەكەوتنی خۆپیشاندانەكانی ئێران بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هێشتا سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتی لەگەڵ رووخانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران نیە، رای بەڕێزت چیە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من لەم 44 ساڵە هەرگیز بەقەد ئەم سێ بۆ چوار مانگە نەمبینیوە كەكۆمەڵگای نێونەتەوەیی و ئەمریكاو وڵاتە ئەوروپاییەكان و وڵاتە رۆژئاواییەكان تا ئەو رادەیە دژ وەستابنەوە بەرامبەر بەكۆماری ئیسلامی ئێران من ناڵێم سیاسەتی ئەكتیڤی ئەوان ئێستا رووخاندنی رژێمە، ئەسڵەن رووخاندنی رژێم كاری هێزی دەرەكیش نیە، كاری خەڵكی ئێرانە، كاری جەماوەری راپەڕیوی خەڵكی ئێرانە (كوردە - فارسە - عەرەبە- توركە) ئەم ئاڵۆگۆڕی نێوخۆی لەئێران دەبێت بەدەست خەڵكی ئێران ئەنجامبگرێت و هەر واش دەبێت، بەڵام پشتیوانی نێونەتەوەیی و پشتیوانی كۆمەڵگای نەتەوەیی لەم خەبات و راپەڕینەی ئێران هەرگیز وێنەی نەبووە، بڕوا بكە پشتیوانیان لەئۆكراین كەمتر نیەو بگرە زیاتریشە، بەڵام ئیتر ئەمەش بۆ خۆی لەزیادبوونیشەو لە كەمبوون نیە، ئەم شۆڕشە وجهە نەزەری كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بەرامبەر بەكۆماری ئیسلامی ئێران گۆڕی. هاوڵاتی: ئێران بەردەوام هەڕەشە لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات، زانیاری ئەوە هەیە كەئێران لەڕێگەی حكومەتی هەرێم و هەم لەڕێگەی حكومەتی عێراقیشەوە داواتان لێدەكات بارەگاو كەمپەكانتان چۆڵ بكەن، ئایا پێتان ناڵێن بۆ كوێ بڕۆن؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئێران فشاری لەسەرمان زیادیكردووە لەم ساڵانەی دواییداو بەتایبەتی لەم مانگانەی داوایدا لەوەش زیاتریكردووەو فشاری بۆ بەغداد هێناوەو فشاری بۆ حكومەتی هەرێمیش هێناوە، بەڵام من بەئاسانی نابینم كەئێران سەركەوتوو بێت لەو فشارانەیدا. هاوڵاتی: فشارەكانی ئێران چین؟ عەبدوڵا موهتەدی: فشارەكان هەر ئەوەیە دەڵێت بڕۆن و كوردستانی عێراق چۆڵ بكەن و هەرێم چۆڵ بكەن و چەك بكرێن و رادەست بكرێنەوە، سەرانی حزبەكان و كەسایەتییەكان رادەستبكرێنەوە، لەم جۆرە داخوازییانە كەبڕوای من بەئاسانی قابیلی ئەنجام نیە. هاوڵاتی: بڕیارە حكومەتی عێراق هێزێك لەسەر سنووری ئێران جێگیر بكات، پێتان وایە بۆچی ئەو هێزە دەهێنرێتە سەر سنوور؟ عەبدوڵا موهتەدی: وەڵاهی ئەوە زۆرتر پرسیارێكە دەبێت حكومەتی هەرێم و بەغداد بەتایبەتی حكومەتی هەرێم وەڵامی بدەنەوە، ئەوە پرسیارێك نیە رووی لەئێمە بێت، ئەم ئاڵوگۆڕە ناگەڕێتەوە سەر ناوخۆیی ئێران، بەڵكو دەگەڕێتەوە سەر عێراق و هەرێمی كوردستان حەقە ئەو پرسیارە ئەوان وەڵامی بدەنەوە. هاوڵاتی: بۆچی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان تائێستا ناكۆكن و یەك گوتاری هاوبەشتان نیە، لەكاتێكدا ئەگەری ئەوە هەیە بەیەكگرتوویی رۆڵێكی باشترتان هەبێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: نەخێر یەكگرتووی ناو ئێمە هەرگیز ئاوا زۆر نەبووەو قەت ئەوەندە یەكگرتووییەكەمان پتەو نەبووە، وەكو باسمكرد لە 2017 ناوەندی هاوكاری حزبە سیاسییەكانی كوردستانی ئێران «ئەمە ناوە كامڵەكەیەتی» ئەم ناوەندە پێكهات و ئەم ناوەندە دەوری سەرەكی هەبوو، ئەو رۆژەی كە ژینا ئەمینی گیانی لەدەستداو ئەسپەردەكرا لەسەقز، رۆژی دواتر ئێمە راگەیاندنمان هەبوو و لەسەر بنەمای ئەم راگەیاندنە هەم مانگرتنی گشتی لەكوردستان بەڕێوەچوو  سەركەوتووانەو هەمیش خۆپیشاندانی گشتی لەكوردستان و لەشارەكانی كوردستان و لێرەشەوە تەشەنەی كرد بۆ زانكۆی تاران و لەوێشەوە بۆ هەموو ئێران لەبەرئەوە من ئەو یەكگرتووییە ناڵێم تەواوەو هیچی دی نابێت، بەڵام لەچاو جاراندا ئەو یەكگرتووییە بەپتەوتر دەزانم جا ئەم ناوەندی هاوكاریە لەگەڵ حزب و گروپ و لایەنەكانی دیكەش دانە دانە دانیشتنی كردووەو دەیكات و هەماهەنگی دەكات، من یەكگرتووی كورد هەتا زۆر بێت هەر كەمە، پێم وایە زۆر قۆناغمان ماوە بیبڕین، ئەوە هیچ گومان لەوەدا نیە، بەڵام ئەو ناكۆكییە نابینم كە جەنابت باسی دەكەیت. هاوڵاتی: وەكو ناوەندی هاوكاری لەگەڵ پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك دانیشتوون و كۆبوونەوەتان هەبووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: بەڵێ. هاوڵاتی: كەی و  لەكوێ دانیشتوون؟ عەبدوڵا موهتەدی: لەهەرێمی كوردستان دانیشتووین و لەدوو سێ هەفتەی رابردوودا دانیشتووین. هاوڵاتی: باسی چیتان كردووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من لەشاندەكەدا نەبووم، بەڵام هەردوولا قسەی خۆیانیان كردووە، باسی ئەوەیانكردووە كەچۆن هەم نەهێڵن كە گرژی لەنێوانیاندا رووبدات و هەمیش لەو جێیانەی پێویستە دەتوانن هەماهەنگی لەنێوان خۆیاندا بەڕێوەبەرن. هاوڵاتی: سەبارەت بەو ئاڵایەی پژاك بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان پەسەندی كرد، راتان چیەو ئێوە چ ئاڵایەكتان پێ باشە بۆ ئەم قۆناغ و ئەم سەردەمە؟ عەبدوڵا موهتەدی: ئێمە دەمێك ساڵە ئاڵای كوردستانمان هەڵبژاردوەو لەكۆنگرەكەشماندا پەسەندمان كردووە، دیارە هەر گروپ و حزبێت بۆخۆی چی پێ مەسڵەحەتە بەسیاسەتی خۆی وادەكات، ئێمەی ئاڵای خۆمان كەهەمان ئاڵای كوردستانە هەیە. هاوڵاتی: مەبەستان لەو ئاڵایەیە كە لەهەرێمی كوردستان هەڵدەكرێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: بەڵێ، بەڵام با ئەوەش بڵێم رۆژی خۆی ئەگەر ئێران ئازادبوو و لەكوردستانێكی ئازاد ژیاین، كەهیوادارم ئەو رۆژە زوو بێت پەرلەمانی كوردستانی رۆژهەڵات بۆ خۆی ئەو مەرجەعە دەبێت كەبڕیار بدات چ ئاڵایەك وەكو ئاڵای خۆی هەڵدەبژێرێت. هاوڵاتی: لەكاتێكدا كە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكان زۆربەی شارەكانی رۆژهەڵاتی بەشێوەیەكی بەرفراوان گرتبووەوە ئێوە وەكو هێزەكانی رۆژهەڵات جگە لەلێدوان و بەیاننامە، تێبینی ئەوەكرا هیچ جۆرە پشتیوانییەكی خۆپیشاندانەكانتان نەكرد، ئایا بۆچی رۆڵی زیاترتان نەبووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: رێك بەپێچەوانەوە، ئێمە لەناو دڵی خۆپیشاندانەكان بووین، ئەی ئەو هەموو گەنجە، ئەوان دوور لەحزبەكان نین، ناڵێم هەموو كەس حزبیە، بەڵام لەنێو ئەو گشتە چالاكە گەنجەدا، لەنێو ئەو خەڵكە بەرینەدا كە بەپانایی و درێژایی هەموو كوردستانی رۆژهەڵات خۆپیشاندانیان دەكرد، چالاكانی حزبی ئێمە رۆڵی گەورەو بەرچاویان هەبوو، با پێت بڵێم ئەم خۆپیشاندانانە و ئەم شۆڕشەی كە ئەم سێ چوار مانگە لەئێران روویداوە، دەورو نەخش و جێگەو پێگەی حزبەكانی ئەوەندەی دیكە پتەوو قایمكردووە لەكوردستان، ئێمە لەجەرگەی شۆڕشەكەدا بووین، مەگەر مەبەستی جەنابت ئەوە بێت بۆ تیمی پێشمەرگەمان نەناردووە، ئەگینا لەناو خەڵكەكەدا ئەی ئەو شەهیدانە كێن، ئێمە پێمان خۆش نیە ناوەكان رابگەیەنین، بەڵام زۆری  شەهیدی ئێمەن. هاوڵاتی: نێوانی یەكێتی و پارتی ئاڵۆزە، كۆمێنتی تۆ لەسەر ناكۆكییەكانی ئەو دوو حزبە چیەو  تاچەند كاریگەری لەسەر حزبەكانی رۆژهەڵات دەبێت؟  عەبدو موهتەدی: من تەمەنا دەكەم كەئەو دوو حزبە بكەونە دەورەیەكی وەكو جاری جاران، بكەونە ناو دەورەیەكی هاوكاری و هاوخەباتی، پێش هەموو شتێك بۆ هەرێمی كوردستان پێویستە، بۆ جێگەو پێگەی كورد لەهەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستە و بێگومان بەقازانجی ئێمەش بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان تەواودەبێت. هاوڵاتی: ئەم ناكۆكییانە زیاتر بەرەو هەڵكشان بڕوات كاریگەری خراپی بۆ سەر ئێوەش دەبێت؟ عەبدوڵا موهتەدی: بۆ سەر هەموو كەس دەبێت، بۆ سەر خۆیانیش دەبێت، بۆ سەر ئێمەش دەبێت. هاوڵاتی:  ئێستا ئێوە بارەگاكانتان چۆڵكردووە؟ عەبدوڵا موهتەدی: من ناتوانم وردەكاریتان بدەمێ، بەڵام رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ ئەوەی لەهێرشی موشەكی و هێرشی درۆنی باشتر خۆمان بپارێزین، بەڵام ناتوانم بڵێم كە چۆڵمان كردووە شتی وانیە. هاوڵاتی: وەكو دوا پرسیار .. پێتوایە ناڕەزایی و خۆپیشاندانەكانی ئێران، بەرەو كوێ‌ دەڕوات؟ عەبدوڵا موهتەدی: هیچ كەس بەدیقەت بۆی پێشبینی ناكرێت، كە لەداهاتوودا بەچی ئاقارێكدا دەڕوات ئەم خەباتە، نەك ئێرە لەهیچ كوێی دونیا كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەئاسانی پێشبینی ناكرێت، ئەمە تاقیگەیەك نیە دڵنیابیت لەئەنجامەكەی، بەڵام بەبڕوای من كێشەی دەسەڵات و خەڵك وەها قوڵبووەتەوەو لێك دووركەوتونەتەوە، وەها شیرازەی دەسەڵات بەرەو داڕمان رۆیشتووە،  وا لەباری ئابورییەوە داتەپیوەو كێشەی نێوخۆیان زۆربووە، وەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتی لەڕژێم كردووە، كە من پێموانیە بەئاسانی بتوانێت بەردەوام بێت، ئێستا بێت یان شەش مانگی دیكە یان هەر كاتێك بێت، من كۆتاییەكانی ئەم رژێمە لەئاسۆدا دەبینم.

هاوڵاتی  مەکتەبی سیاسی پارتی ڕاگەێندراوێکی لەسەر چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوانیان لەگەڵ یەکێتی و هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان بڵاو کردەوە و رایەگەیاند، " "دووباره‌ی ده‌كه‌ینه‌وه‌ ئێمه‌ له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماده‌ین بۆ كۆبوونه‌وه‌ و گفتوگۆ‌ و چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كان" لەگەڵ یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان. دەقی راگەیێندراوەکە:   ڕاگەیاندراوی كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان   ئه‌مڕۆ چوارشەممە، ١٨ـی ١ـی ٢٠٢٣ مه‌كته‌بی سیاسیی پارتیمان به‌ سه‌رۆكایه‌تی سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی خۆی ئه‌نجامدا سه‌باره‌ت به‌ پێشهات و گۆڕانكارییه‌ سیاسی و حكومی (ئیداری)ەکان له‌ هه‌رێم و ناوچه‌كه‌دا، له‌م كۆبونه‌وه‌یه‌دا پارتیمان جەختی له‌ چاره‌سه‌ری كێشه‌ و گرژیه‌كانی كه‌ هه‌ن له‌ په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان کردەوە به‌گوێره‌ی پره‌نسیپ و مادده‌كانی رێككه‌وتنی سیاسی و ئیداری نێوانمان و كارنامه‌ی كابینه‌ی نۆیه‌می حکومەت كه‌ به‌ڕه‌زامه‌ندی هه‌ردوولامان نووسراون و ئیمزاكراون.    لە کۆبوونەوەدا ئه‌م ته‌وه‌رانه‌ی خواره‌وه‌ مناقه‌شه‌كران و بڕیاری پێویستیان له‌باره‌‌وه‌ درا:   یه‌كه‌م/ ته‌وه‌ری ناوخۆی كوردستان: پارتیمان له‌ ڕوانگه‌ی پاراستنی ده‌ستكه‌وته‌كانی گه‌له‌كه‌مان كه‌ به‌خوێن و خه‌بات به‌ده‌ست هاتوون و هه‌ستکردن به‌ به‌رپرسیاریه‌تی و ئه‌زموونی ده‌یان ساڵه‌ی خه‌باتی بێوچان له‌پێناو ماف و ئامانجه‌ڕه‌واكانماندا، هه‌روه‌ها له‌پێناو پاراستنی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان و ئاسایشی هاوڵاتیان، هه‌میشه‌ كۆبوونه‌وه‌ و گفتوگۆ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ و گرفته‌كانی به‌ڕێگای دروست و راست زانیوه‌، هه‌روه‌ها له‌ڕوانگه‌ی باوه‌ڕبوون به‌ پێكه‌وه‌ژیانی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و سیاسی و پاراستنی مافی مرۆڤ، هه‌وڵی دروستكردنی پردی په‌یوه‌ندی و پێكه‌وه‌ كاركردن و متمانه‌ دروستكردنی داوه‌.   بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ و به‌ پڕاكتیككردنی ئه‌م باوه‌ڕ و تێگه‌یشتنه‌مان و، بۆ یه‌كڕیزی گه‌لی كوردستان به‌رانبه‌ر ئاڵه‌نگاری و گرفته‌كان و جێبه‌جێكردنی بڕیاری كۆنگره‌ی ١٤ی پارتیمان و بڕیاری سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی، هه‌ڵدانه‌وه‌ی لاپه‌ڕه‌یه‌كی نوێمان له‌ په‌یوه‌ندیه‌كانماندا راگەیاند‌، بۆیه‌ لێره‌وه‌ هه‌ر وه‌ك پێشتریش ده‌ستپێشخه‌ریمان كردوه‌ بۆ كۆبوونه‌وه‌ی دووقۆڵی له‌گه‌ڵ یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان و له‌ وه‌ڵامی بروسكه‌شیان به‌ڕوونی ئاماژه‌مان پێداوه‌ كه‌ هه‌بوونی تێبینی و گرفت به‌ بروسكە یان باسكردن له‌ ڕاگه‌یاندن چاره‌ناكرێت، بەڵکو ڕێگای سیاسی و مه‌ده‌نیانه‌ كۆبوونه‌وه‌ی دووقۆڵی و باسكردن و مناقه‌شه‌كردنی ته‌واوی تێبینی و گرفته‌كانمانه‌ به‌مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ر، ئێستایش دووباره‌ی ده‌كه‌ینه‌وه‌ ئێمه‌ له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماده‌ین بۆ كۆبوونه‌وه‌ و گفتوگۆ‌ و چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كان، هەر ئەمەش به‌ڕێگایه‌كی دروست و هاوچه‌رخ ده‌زانین کە لەگەڵ یەکێتی نیشتیمانی و ته‌واوی لایه‌نه ‌سیاسییه‌كانی كوردستان ده‌ستده‌كه‌ین به‌ گفتوگۆ و بیروڕا گۆڕینه‌وه‌.   دووه‌م/ ته‌وه‌ری حكومه‌ت: هه‌روه‌ك له‌ خاڵی (٤)ه‌می رێككه‌وتنه‌ سیاسیه‌كه‌ی نێوان پارتیمان و یه‌كێتی ـدا هاتووه‌، ده‌بوو هه‌ردوولامان پاڵپشتی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بكه‌ین له‌ هه‌موو روویه‌كه‌وه‌، به‌داخه‌وه‌ نه‌ك پشتیوانی حكومه‌ت نه‌كرا، به‌ڵكو‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ زۆر ئاسته‌نگی بۆ دروستكرا و ئیستایش كێشه‌ و گرفته‌كان به‌شێوه‌یه‌ك نیشانی هاوڵاتیانی كوردستان ده‌درێن كه‌ گوایه‌ ئه‌م بابه‌تانه‌ له‌گه‌ڵ شه‌خسی به‌ڕێز سه‌رۆكی حکومەتە‌، لێره‌وه‌ ڕایده‌گه‌یه‌نین ئێمە دژی به‌ شه‌خسه‌نه‌كردنی كێشه‌كانین و ئه‌م جۆره‌ هه‌وڵانه‌ ڕه‌تده‌كه‌ینه‌وه. سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌گوێره‌ی مادده‌ و بڕگه‌كانی رێككه‌وتنی‌ سیاسی و ئیداری، هه‌روه‌ها كارنامه‌ی كابینه‌ی نۆیه‌م ڕه‌فتاریكردوه‌، ئه‌م هه‌وڵانه‌یان بۆ په‌رده‌پۆشكردنی ئه‌م كه‌موكوڕیانه‌یه‌ كه‌ دروستیده‌كه‌ن و ڕێگا له‌ چاكسازی و شه‌فافیه‌ت ده‌گیرێ، بۆیە رایده‌گه‌یه‌نین کە ئه‌م جۆره‌ ڕه‌فتار و مامه‌ڵه‌كردنه‌ له‌ كاروباری حكومه‌ت خۆدزینه‌وه‌یه‌ له‌ ڕێككه‌وتنی سیاسی و ئیداری و كارنامه‌ی كابینەی نۆیەم كه‌ هه‌رسێكیان به‌هاوبه‌شی و به‌ په‌سندی هه‌ردوولامان ئاماده‌كراون و ئیمزاكراون.   شایه‌نی باسە كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی به‌ته‌واوی توانا پاڵپشتی هه‌ڤاڵ مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و كابینه‌كه‌ی ده‌كات و، رێگای چاره‌سه‌ری كێشه‌كان به‌رده‌وامیدانه‌ به‌ گفتوگۆ له‌ كۆبوونه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران نه‌ك خۆ په‌راوێزخستن و به‌كارهێنانی ده‌زگاكانی راگه‌یاندن.   سێیه‌م/ ته‌وه‌ری هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان: زۆر هه‌وڵماندا، پڕۆژه‌مان ئامادەکرد و پێشکەشمانکرد لەو كۆبونه‌وه‌ هاوبه‌شه‌نەی كه‌ به‌ڕێز سه‌رۆكی هه‌رێم پێكیده‌هێنا و سه‌رپه‌رشتی ده‌كردن، هەروەها لەو كۆبونه‌وانه‌ش كه‌ نوێنه‌ری UNبه‌شدارده‌بوو، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ دواجار له‌ڕووی ناچاری و لەپێناو پاراستنی قه‌واره‌ی هه‌رێم بژارده‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مانمان په‌سه‌ندكرد، ئێستایش مه‌كته‌بی سیاسی جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ده‌بێت چیدی په‌رله‌مانی كوردستان كۆبونه‌وه‌كانی په‌كنه‌خرێ و له‌ زووترین كاتدا كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی ئه‌نجامبدات و ئه‌م هه‌نگاوانه‌ بگرێته‌ به‌ر:   -هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن ئه‌وله‌ویه‌تی پێبدرێت لەگەڵ چه‌سپاندنی بابه‌تی چوار بارزنه‌یی و به‌كارهێنانی تۆماری بایۆمه‌تری دوایین هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق.   -هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ده‌نگدان له‌سه‌ر هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن كۆمسیۆنی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردن و ڕاپرسی كارابكرێته‌وه‌ و پۆسته‌ فه‌ڕاغه‌كانی نێو كۆمسیۆن پڕبكرێنه‌وه‌.   -داوا له‌ حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كه‌ین پێداویستییه‌ ئیدارییەکان و بودجه‌ی پێویست بۆ هه‌ڵبژاردن له‌م ساڵدا دابین بكات. -داوا له‌ به‌ڕێز سەرۆكی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین به‌گوێره‌ی رێککارە یاساییه‌كان رۆژی هه‌ڵبژاردن له‌واده‌ی خۆیدا ده‌ستنیشان بكات.   -هه‌روه‌ها داوا له‌ ته‌واوی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی كوردستان ده‌كه‌ین پاڵپشت بن بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له‌ ساڵی 2023 لەو ‌واده‌ یاساییەدا كه‌ دیاریده‌كرێت.   چواره‌م/ سه‌باره‌ت به‌ حكومه‌تی فیدڕاڵ و په‌یوه‌ندییه‌كانی هەولێر و بەغداد: ئێمه‌ له‌ پارتی دیموكراتی كوردستان له‌گه‌ڵ دروستكردنی په‌یوه‌ندی دروست و ئاساین له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و حكومه‌تی فیدڕاڵ به‌گوێره‌ی مادده‌ و بڕگه‌كانی ده‌ستوور بۆ چاره‌سه‌ری هه‌موو كێشه‌ و گرفته‌كان كه‌ ئێستا هه‌ن یا دێنه‌پێش له‌ڕووی یاسایی و سیاسی و شایسته‌ داراییه‌كانەوە، پێمانوایە توندوتۆڵكردنی په‌یوه‌ندییه‌كان و ئه‌م ڕێبازه‌ خزمه‌تی زیاتر به‌ تەواوی گه‌لانی عێراق به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ده‌كات و سه‌رجه‌م بابه‌تەكان له‌ ڕێككه‌وتنی سیاسیی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت و كارنامه‌ی كابینەی حکومەتی فیدراڵ‌ به‌ڕوونی ئاماژەیان پێكراوه‌ و چه‌سپێندراون، بۆیە به‌ پێویستی ده‌زانین ئیلتیزام به‌م رێككه‌وتنانه‌ بكرێ و بكه‌ونه‌ بواری جێبه‌جێكردنەوە.   لەکۆتاییدا بە دانه‌واندنی سه‌ری رێز و نەوازش بۆ شه‌هیدانی كورد و كوردستان كۆتایی به‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ هێنرا.   مه‌كته‌بی سیاسیی  پارتی دیموكراتی كوردستان ١٨ـی ١ـی ٢٠٢٣  

هاوڵاتی کونسوڵخانه‌ی ئه‌مریکا له‌ هه‌ولێر له‌ تویتێکدا له‌ پێگه‌ی فه‌رمی خۆی بڵاویکرده‌وه‌، برێت مەکگۆرک له‌ کۆبوونه‌وه‌کانیدا له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌که‌ له‌ نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان و مه‌سعوود بارزانی، سه‌رۆکی پارتی و بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی، سه‌رۆکی یه‌کێتی و قوباد تاڵه‌بانی، جێگری سه‌رۆک وه‌زیرانی هه‌رێمی کوردستان "جه‌ختی له‌سه‌ر گرنگی یه‌کڕیزیی کورد کرده‌وه‌ بۆ به‌ره‌و پێشبردنی به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شمان بۆ خۆشگوزاری هه‌رێمی کوردستان و گه‌لانی عێراق". هەروەها کونسوڵخانه‌ی ئه‌مریکا له‌ بەغدا رایگه‌یاند، برێت مەکگۆرک، رێکخەری کۆشکی سپی بۆ کاروباری ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا له‌ کۆبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سەرۆک وەزیرانی عێراقدا جه‌ختی له‌سه‌ر گرنگیی چارەسەر کردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا کرده‌وه‌. لە بەیاننامەکەدا هەروەها هاتووە شاندی باڵای ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا له‌میانی سه‌ردانه‌که‌یاندا له‌باره‌ی چەند پرسی گرنگ گفتوگۆیان کردوه‌، له‌وانه‌ رێککه‌وتنی هەولێر له‌گه‌ڵ به‌غدا، مه‌ترسییه‌کانی سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی داعش له‌ سووریا و رێککه‌وتنی هه‌رێم و عێراق له‌گه‌ڵ تورکیا. شایانی باسە شاندە باڵاکه‌ی ئەمریکا پێکهاتبوو لە برێت مەکگۆرک، رێکخەری کۆشکی سپی بۆ کاروباری ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا و ئامۆس هۆکشتین، ڕێکخەری تایبەتی سەرۆکایەتیی بۆ ژێرخانی جیهانی و ئاسایشی وزە و ئالینا ڕۆمانۆسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق و ژمارەیەک ڕاوێژکاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا.

هێمن مەحمود  سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی بانكی ناوەندی عێراق و لێدوانی بەرپرسان بۆ دابەزاندنی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقیدا كەماوەیەكە لەنرخی فەرمی بەرزتربووەتەوە، تائێستا بەهای 100 دۆلاری ئەمریكی لەنێوان 155 هەزار بۆ 161 هەزار بەرزونزم دەكات، كەچی بازاڕەكانی دراو بەو هەوڵ و لێدوانانە تائێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر درووستنەبووە، راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراقیش بڕوای وایە هۆكاری دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەشێك لەسەركردە شیعەكانیش پێیان وایە پلانی ئەمریكایە بۆ تێكشكاندنی دراوی عێراقی، هەندێك بڕواشیان وایە دینار قوربانی ململانێكانی ئەمریكاو ئێرانەو عێراقییەكان باجەكەی دەدەن. ئیحسان یاسری راوێژكاری بانكی ناوەندی دەڵێت بەمنزیكانە بەهای دۆلارێكی ئەمریكی بۆ هەزارو 470 دینار دەگەڕێتەوە، هەروەها هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەرامبەر دینار لەبازاڕە ناوخۆییەكان ئاشكرادەكات و دەڵێت « بانكی ناوەندی زیاتر لەساڵێك لەمەوبەر دەستیكردووە بەڕێكخستنی كەرتی دارایی بازرگانی دەرەكی، ئەویش لەڕێگای دروستكردنی ئەوەی پێی دەوترێت (پلاتفۆرم)، كەمیكانیزمێكە كەبانكەكان لەڕێگەیەوە داواكارییەكانیان بەرزدەكەنەوە بەمەبەستی دابینكردنی پێداویستییەكانی دارایی بازرگانی دەرەكی، بانكەكان ئەركی گەڕان بەدوای كڕیاردا ئەنجامدەدەن بەپێی ئەوەی بەئەركی (كڕیارەكەت بناسە) ناسراوە، واتە زانینی سروشتی كڕیارو سەرچاوەكانی پارەكەی، دواتر پارەكە بۆ بەرژەوەندی كڕیارەكە دەڕوات و دوای ئەوە كاڵاكان دەگەڕێندرێنەوە». پێشووتر بانكی ناوەندی نرخی یەك دۆلاری بۆ وەزارەتی دارایی بەهەزارو 450 دینارو بۆ بانكەكان بەهەزارو 460 دینارو بۆ هاووڵاتیانیش بەهەزارو 470 دینار دیاریكردبوو، بەڵام لەئێستادا ئەو نرخانە بەجێگری لەبازاڕەكاندا نەماونەتەوە، ئەمەش مەترسی لەلایەن هاووڵاتیانەوە درووستكردووە، چونكە عێراق وڵاتێكی بەكاربەرەو زۆربەی بازرگانییەكەی لەڕێگای هاوردەوەیە لەوڵاتانی دەرەوەو بەمەش كاردەكاتە سەر ژیانی هاووڵاتیانی. مەزهەر محەممەد ساڵح راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراق بڕوای وایە هۆكاری راستەقینەو بنەڕەتی دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەڵام هادی عامری سەركردەی دیاری شیعەكان بڕوای وایە ئەمریكییەكان وەك چەكێك بەرزبوونەوەی دۆلار بەرامبەر دینار لەبەرامبەر عێراقدا بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی فشاری لێبكەن بەرەو رووی ئەوروپاو وڵاتانی دیكەی جیهاندا نەكرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەكات ئەمریكییەكان دۆلار وەك چەكێك بۆ برسیكردنی گەلان بەكاردەهێنن. محەممەد ئال كازم باڵوێزی ئێران لەعێراق ئەو دەنگۆیانەی رەتكردووەتەوە گوایە ئێران هۆكاری دابەزینی بەهای دینارەو رایگەیاندووە وڵاتەكەی هەمیشە پاڵپشتی سەرەكی بووە بۆ گەشەی عێراق و سەقامگیری و پێشكەوتنی، جەختیشی لەوەكردووەتەوە ئەو دەنگۆیانە بۆ لەخشتەبردنی رای گشتییەو لابردنی تۆمەتەكانە لەسەر ئەو لایەنەی هۆكاری سەرەكی ئەو دۆخەیە. بەبڕوای چاودێرانی ئابووریش دیناری عێراقی باجی ململانێی ئەمریكاو ئێران دەدات لەسەر گۆڕەپانی عێراقیداو واشدەردەكەوێت ئەم كێشەیەی ئێستا نوێترین ئەڵقەی ئەو ململانێیە بێت، ئەویش بەهۆی ئەو كۆتوبەندانەی ئەمریكا خستوویەتیە سەر بانكە عێراقییەكان وەك هەوڵێك بۆ رێگریكردن لەناردنی دۆلار بۆ ئێران و لەئێرانیشەوە بۆ لایەنگرو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا. ئەحمەد تەبەقشلی شارەزای بواری ئابووری بڕوای وایە بەپێچەوانەی ئەو پڕوپاگەندەو زانیارییە هەڵانەوە كە بڵاودەكرێنەوە هیچ بەڵگەیەك لەئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەمریكا فشاری لەعێراق كردبێت تانرخی دینار دابەزێت، دەشڵێت هۆكاری دابەزینی نرخی دینار پەیوەستبوونی عێراقە بەچەند سیستەمێكی حەواڵەی نێودەوڵەتییەوەو پێویستە بانكەكانی عێراق جێبەجێی بكەن تاوەكو دەستیان بگات بەیەدەگی دراوی عێراقی لەئەمریكا. لەئێستادا عێراق نزیكەی 100 ملیار دۆلار یەدەگی دراوی هەیەو بانكی فیدراڵی ئەمریكی لەسەدا 80ی داواكارییەكانی بانكەكانی عێراقی رەتكردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانن لەو پارەیان دەستبكەوێت ئەویش بەهۆی ئەوەی گومانیان هەیە پارەكە بڕوات بۆ هەندێك وڵات كە لەلیستی سزاكانی ئەمریكادان وەك ئێران و روسیا، ئەمەش وەهایكردووە لەبازاڕەكانی عێراقدا خواست بۆ دۆلار لەخستنەڕووی دۆلار زیاتر بێت و نرخەكەی بەرزببێتەوە. دیاردەی زۆربوونی بانكەكان لەدوای ساڵی 2003ەوە لەعێراقدا سەریهەڵداوەو بەپێی پێوەرە ئابوورییەكان هیچ بیانوویەك نییە بۆ بوونی ئەم هەموو بانكە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سیاسییەكان و حزبە دەسەڵاتدارەكان لەڕێگایەوە كاری ئاڵوگۆڕی دراوو ناردنی دۆلار دەكەن بۆ ئێران و وڵاتانی دەرەوە هەم ژمارەكە زۆربووە هەم رۆژانەش قازانجێكی خەیاڵی دەكەن لەمەزادی بانكی ناوەندی، بەرزبوونەوەو نزمبوونەوەی نرخی دۆلاریش دیاردەیەكە لەئێستا سەریهەڵنەداوە، بەڵكو لەساڵانی 2006 و 2014ەوە بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێران كۆمەڵێك سیاسی و حزب و میلیشیا دەستیان بەسەر بازاڕەكاندا گرتووەو پەنا بۆ ئەو بازرگانییە دەبەن تاقازانجێكی زۆرتریان دەستبكەوێت، ئەوەی دەمێنێـتەوە هاووڵاتیانی سادەی عێراقییە كە باجی ئەم هەموو بەرزو نزمییەی نرخی دینار و دۆلار دەدەن.

هاوڵاتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا، ١٤ی ئایاری وەک هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی وڵاتەکەی دیاری کرد. ئەردۆغان لە کۆبونەوەی حەفتانەی پارتەکەیدا، وادەی هەڵبژاردنی لەو رۆژەدا ئاشکرا کرد و رایگەیاند کە دەتوانن شکست بە لایەنەکان ئۆپۆزسیۆن بهێنن. بەگوێرەی یاسا بڕیار بوو، ١٨ی حوزەیرانی ئەمساڵ هەڵبژاردنەکان بەڕێوەببرێن. بەگویرەی یاسا ئەردۆغان ناتوانێت جارێکی دیکە خۆی کاندید بکاتەوە، بەڵام بەپێی هەندێک میدیای تورکیا، ئەردۆغان بەدوای هەموارکردنەوەی یاسایەکدا دەگەڕێت کە رێگە بە خۆکاندیدکردنی بدرێت. بەگوێرەی راپرسیەکان دەنگی دەسەڵات لەم هەڵبژاردنەدا زۆر کەم دەکات، بەڵام ئەو کاندیدەی کە ئۆپۆزسیۆن دیاری دەکات، دەتوانێت کاریگەری زۆر لەسەر رێژەی دەنگەکان دروست بکات. تاوەکو ئیستا وا دەردەکەوێت، کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) کە لەنێو لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆندا، لایەنگری زیاتری هەیە، بە کاندیدی ئۆپۆزسیۆن دیاری بکرێت. هەرچی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپەشە)، تاوەکو ئیستا کاندیدی دیاری نەکردووە، بەڵام باس لەوە دەکرێت، گولتان کشاناک هاوسەرۆکی پێشووی گەورەشارەوانی ئامەد بە کاندیدی هەڵبژێرن کە نزیکەی حەوت ساڵە لە زینداندایە.

هاوڵاتی کەجەکە رایگەیاند، ئەوان بەگوێرەی رێنماییەکانی عەبدوڵلا ئۆجالانی رێبەریان، داوا دەکەن، ئیدی لایەنگرانیان خۆیان نەسووتێنن. هاوسەرۆکایەتی دەستەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە)، لەبارەی خۆسووتاندنی دوو لایەنگری لەم مانگەدا بەهۆی گۆشەگیری سەر عەبدوڵلا ئۆجالان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە. کەجەکە ئاماژەی بەوەکرد، " زانیاریمان پێگەیشت، کە گەنجێکی کورد بە ناوی محەمەد ئاکار بۆ شەرمەزارکردنی گۆشەگیریی سەر ڕێبەرمان لەسەر شوراکان و دیوارەکانی ئامەد ئاگری لە جەستەی خۆی بەرداوە و شەهید بووە. ئێمە لە کەسایەتیی محەمەد ئاکاردا جارێکی دیکە بە ڕێز و پێزانینەوە یادی هەموو شەهیدانی شۆڕش و دیموکراسی دەکەینەوە و بەڵێنی سەرکەوتن دووپات دەکەینەوە، کە بە شەهیدانمان داوە. هەڤاڵ محەمەد ئاکار، لە نامەیەکی پێش شەهیدبووندا رایگەیاندووە، بۆ شەرمەزارکردنی گۆشەگیریی سەر رێبەرمان ئەو چالاکییەی ئەنجامداوە. چەند ڕۆژێک پێش ئێستاش هەڤاڵمان وەیسی تاش چالاکییەکی دیکەی وەهای ئەنجامدا و شەهید بوو. ئەرکی ئێمەیە، یادی ئەو شەهیدانە بەرز رابگرین، کە نوێنەرایەتیی ئیرادە و ورە و خۆشەویستی مەزنی وڵات و تێکۆشانی ئازادی کوردستان و دڵسۆزیی و وەفایانە بۆ رێبەرمان، تێکۆشانەکەیان بە سەرکەوتن بگەیەنین." کەجەکە لە بەشێکی دیکەی راگەیەندراوەکەدا دەڵێت، " رێبەرمان بە روونی رایگەیاندووە، کە ئەو بەها بەو ئیرادەیە دەدات و بەرز هەڵیدەسەنگێنێت، بەڵام ئەو کارانە پەسەند ناکات و پێویستە لە جیاتی ئەوە، چالاکیی داهێنەرانە و جیاوازتر ئەنجام بدرێت. پێویستە گەل و گەنجان ئەمە وەک رێنمایی رێبەرمان ئاپۆ ببینن و بەو پێیە هەڵسوکەوت بکەن و چیدی خۆیان نەسووتێنن." محەمەد ئاکار گەنجێکی شاری ئامەدی باکوری کوردستان ١٦ی ئەم مانگە لە ناوچەی سوری ئامەد لە دژی گۆشەگیری لەسەر عەبدوڵا ئۆجالان رێبەری پەکەکە ئاگری لەجەستەی خۆی بەردا و لە نەخۆشخانەی کۆلێژی پزیشکی زانکۆی دیجلە گیانی لەدەستدا. محەمەد ئاکاری تەمەن ٢٥ ساڵ لە نامەیەکدا کە بەرلە خۆسووتاندنی نوسیبووی باسی لەوەکردبوو، کە هیواخوازە ئەو چالاکییەی ببێتە مایەی ئازادبوونی جەستەیی عەبدوڵا ئۆجالان. رۆژی پێنج شەممە ١٢ی کانونی دووەمیش لەناوچەی پیشەسازی بچوکی ئارتوکلوی مێردین هاوڵاتیەکی کورد بەناوی وەیسی تاش تەمەن ٦٥ ساڵ کە پێشتر زیندانی سیاسی بووە، لە دژی گۆشەگیری سەر ئۆجالان ئاگری لە جەستەی خۆی بەردا و گیانی لەدەستدا.