سەرۆکایەتى هەرێم: سه‌ركۆنه‌ى هێرشەکەى ئيسرائيل ده‌كه‌ين

نیگار عومەر  زانكۆی گەرمیان بەهۆی ئەوەی كە باوەڕپێكراو نیە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانیپێدا نەنراوە وای كردوە گرفت بۆ سەدان دەرچووی ئەو زانكۆیە دروست بكات، لە ڕوی دامەزراندن و داواكاری بۆ خوێندنی باڵای ماستەر و دكتۆرا. لە ئێستادا ژمارەیەك دەرچووی زانكۆی گەرمیان دەرفەتی دامەزراندنیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە لەدەست دەرچووە، كە دانیشتوی ناوچە كێشەلەسەرەكان بە هۆی ئەوەی  زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانپێنراو نییە. دەرچوان نیگەرانن لەوەی كە ئەوان دەبنە قوربانی نێوان سیاسەتی حكومەتی هەرێم و عێراق و باس لەوە دەكەن گەر زانكۆیەك دانیپێدا نەنراوە بۆ خوێندكار وەردەگرێت. زانكۆی گەرمیان لە هەشت كۆلێژ پێك هاتووە سێ كۆلێژی لە قەزای خانەقین دروست كراوە و ئەمەش یەكێكە لەهۆكارە سەرەكیەكانی ئەم كێشەیە و  نزیكەی هەزارو 200 خوێندكاری هەیە. حكومەتی عێراق لە ماوەی رابردوو بڕیاریدا بەدامەزراندنی سەرجەم ئەو دەرچوانەی زانكۆ كە لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٣-٢٠٢١دا لە كۆلێژ و بەشەكانیان دا یەكەم بوون، بەڵام بەهۆی ئەوەی زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانپێنراو نیە، ئەو دەرچوانەی زانكۆكە كە نفوسیان لە ناوچە جێناكۆكەكانە، بێبەش بون لە دامەزراندن. راژان ماجد، دەرچووی زانكۆی گەرمیان لە كۆلێجی زمان و زانستە مرۆڤایەتیەكانی خانەقین تەمەنی 27 ساڵە و لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە  ژمارەیان ١٥٢ دەرچووە كە یەكەمی كولێژەكانی خانەقین و دەرچووی ساڵانی ٢٠١٧ تا ٢٠٢٢ن ، وتیشی:» بڕیاربوو كە ئێمەش ئەو دامەزراندنە بمانگرێتەوەو فۆرمان پڕكردنەوە، بەڵام دواتر فۆرمەكانمان ڕەت كرایەوە و ئەو  دامەزراندنە حكومەتی عێراق ئێمەی نەگرتەوە». «ئێمە بوینەتە قوربانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق سەردانی زۆر شوێنمان كردوە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە ئەوەی بەئێمەی دەڵێن حكومەتی عێراق دەڵێن نابێت زانكۆ هەبێت لە نێو دوو پارێزگای جیاوازدا واتا نابێت كولێژی هەبێت لەخانەقین ئەمە هۆكارێكی سەرەكی كێشەكەیە». راژان پێشیوابوو كە هەموویان پێویستیان بە دامەزراندنە دوای چوار ساڵ لەچاوەڕوانی و هیچ هەوڵێكی جدی نابینن لەسەر ئاستی زانكۆی گەرمیان بۆ چارەسەركردنی گرفتەكەیان كە دانبنرێت بە زانكۆكەیاندا تا سودمەندبن لە دامەزراندنی كەرتی گشتی. هەروەها نیان ئەحمەد، یەكێكی دیكەیە لە دەرچوانی زانكۆی گەرمیان لە قەزای كەلار، بۆ هاوڵاتی وتی،» دوو ساڵە بۆ خوێندنی ماستەر داواكاری پێشكەش دەكەم لە پارێزگای سەلاحەدین و كەركوك بەڵام بەهۆی ئەوەی كە زانكۆی گەرمیان دانپێنراو نیە فورمی پێشكەش كردنەكەم ڕەت دەكرێتەوە». ئەوەشی وت «ئەگەر زانكۆی گەرمیان دانپێنراو نیە هەر لەسەرتاوە ژیانی ئەوەندە خوێندكار نەسوتێنن و بۆ زانكۆ دەكەنەوە ئەوتا ئێمە نە دەتوانین بخوێنین نە دامەزراندنیش دەمانگرێتەوە لە ناوچەكانی دیكەی عێراق وەك ئەوە وایە ئەو چوار ساڵە بەبەلاش چووبێت». «زانكۆی گەرمیان نەك لەعێراق بەڵكو لەهەندێ لە وڵاتانی دیكەشدا باوەڕپێكراو نیە و دەرچوانی ناتوانن بچن بۆ خوێندنی باڵا، پرسیاری توركیام كرد پێیان وتم ناتوانی بچیت بۆ خوێندن، چونكە زانكۆی گەرمیان باوەڕپێكراو نیە»، نیان ئەحمەد وای وت. سەرۆكی زانكۆی گەرمیان دڵنیایی دەدات كە لەرێگەی فراكسیۆنی یەكێتی لەعێراق هەوڵیان داوەو هەفتەی داهاتوو سەردانی بەغداد دەكەن بۆ چارەسەركردنی. دكتۆر فەرهاد قادر، سەرۆكی زانكۆی گەرمیان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ ئەم گرفتەی كە ڕوبەڕوی خوێندكارەكانمان بوەتەوە ئێمە لە ڕێگەی فراكسوێنی سەوزەوە هەوڵی جدیمان داوە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە و لەڕۆژانی داهاتوشدا وەفدێكمان بۆ ئەم بابەتە سەردانی بەغدا دەكەین». هەروەها باسی لەوەشكرد كە چەند گرفتێك هەبوو بابەتی دانپێدانانی زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە زۆرێك لە كێشەكانیان چارەسەركردووە تەنها ئەو كێشەیە ماوە كەسێ كۆلێژیان لە قەزای خانەقینە كەسەر بەدیالەیە لە هەوڵدان ئەو كێشەش چارەسەربكەن.  سەرۆكی زانكۆی گەرمیان پێشیوابوو كە «ئەمە بیانوە حكومەتی عێراق دەیگرێت»، وتیشی:» لەماوەی ڕابردو خوێندكاری ئێمە دامەزراوە لەناوچەكانی دیكەی عێراق و گرفتی نەبوە، بەڵام ئێستا ئەم گرفتەیان بۆ دروست كردووین، ئێمە لەهەوڵداین ئەم گرفتە چارەسەبكرێت». لەبارەی ئەو دەرچوانەی زانكۆی گەرمیان كەدەیانەوێت بۆ ماستەر و دكتۆرا بخوێنن، سەرۆكی زانكۆی گەرمیان ئەوەی روونكردەوە كە  ئەو گرفتە هەبوە بەهەمان شێوەی دامەزراندنەكان، بۆ دەرەوەی وڵاتیش لەهەندێ لەوڵاتان زانكۆكە دانپێدراو نیە بەتایبەت ئەو وڵاتانەی كە مامەڵە لە ڕێگەی بەغداوە دەكەن. وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان ئەوە دەخەنەروو كە لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵای عێراق لە هەوڵی چارەسەركردنی كێشەی زانكۆی گەرمیاندان. عەباس ئەكرەم وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێمە وەك وەزارەت لەسەر خەتین بۆ ئەوەی ئەم گرفتەی زانكۆی گەرمیان چارەسەربكەین و لیژنەی تایبەت دانراوە بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێت «. وتەبێژی خوێندنی باڵا بێ ئاگایی خۆی دەربری لەوەی كە لەسەرەتاوە چۆن سێ كۆلێژ لەخانەقین كراوەتەوە و كە سەر بەپارێزگای دیالەیە، وتیشی:» وەزارەتی خوێندنی باڵا هەمو هەوڵێك دەدات بۆ ئەم كێشەیە بەهیواین زوو چارەسەربكرێتخوێندكارە یەكەمەكان مافی دامەزراندنیان بۆ بگەڕێتەوە و ئەوانەشی دەیانەوێت بۆ ماستەر بخوێنن هەمان دەرفەتی زانكۆكانی دیكەیان هەبێت».

هاوڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان تانە لە ماددەکانی 2، 11، 12، 13ی بودجەی گشتی عێراق دەدات، ئەندامێکی لیژنەی دارایش دەڵێت، تانەکە کاریگەری لەسەر رەوانەکردنی پشکی کورد لە بودجەی عێراق نابێت. سەرچاوەیەکی فەرمی لە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ شەممە ئاشکرایکرد، حکومەت لە رێگەی تیمێک لە پارێزەرانییەوە لە تانەی لە ماددەکانی  2، 11، 12، 13ی بودجەی گشتی عێراق داوە، بەڵام تانەکە کاریگەری لەسەر ناردنی پشکی هەرێمی کوردستان بۆ موچەی فەرمانبەران ناکات. لایخۆیەوە خەلیل دۆسکی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاندوە،  زۆربەی ئەو ماددانەی پەیوەستن بە حکومەتی هەرێمەوە بە جۆرێک نوسراونەتەوە کە نادەستوری و نایاسایین و دژی هەرێمی کوردستانن و کاریگەری سیاسییان دەبێت لەبەرئەوە حکومەتی هەرێم تانە لەو ماددانە دەدات.   ئاماژەی بەوەشکردوە، حکومەتی هەرێم تانە لە ماددەکانی 11 و 12 و 13ی بودجەی سێ ساڵەی عێراق دەدات و لە دادگای فیدڕاڵی تانەی لەو ماددانە داوە. خەلیل دۆسکی ڕاشیگەیاند: ئەو سکاڵایە کاریگەری لەسەر ناردنی پشکی هەرێم لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە نابێت. ڕۆژی 12ی 6 ی ئەمساڵ، پەرلەمانی عێراق بودجەی ساڵی 2023ی بە بڕی 198.9 تریلیۆن دینار (153 ملیار دۆلار) پەسەندکرد.  

لە مەرزی پەروێزخانەوە زۆرترین کاڵا و بەروبونی کشتوکاڵی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان هەناردەی هەرێم و شارەکانی عێراق دەکرێت و بەوەش دەبێتە سەرەکیترین مەرزی پارێزگای کرماشان. گومرگی کرماشان بڵاوی کردەوە تەنها لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا بە بەهای 258 ملیۆن و 140 هەزار دۆلار کاڵا لە مەرزی پەروێزخان بۆ هەرێم و شارەکانی عێراق رەوانەکراوە. بە پێی ئامارەکانی گومرگ 36%ی کۆی ئەو کاڵایانەی لە پێنج مەرزی کرماشانەوە هەناردە دەکرێن لە رێگەی مەرزی پەروێزخانەوەیە و لەو سێ مانگەدا 658 تۆن کاڵا و بەربومی کشتوکاڵی هەناردە کراوە. لە ئامارەکانی گومگری کرماشان هاتوە لە سێ مانگی بەهاری ئەمساڵدا ئێران بە بەهای یەک ملیارد و 697 ملیۆن و 742 هەزار و 503 دۆلار کاڵا هەناردەی عێراق کردوە کە 42% لە رێگەی کرماشانەوە بوە. بە گشتی لەو سێ مانگەدا ئێران بە قەبارەی چوار ملیۆن و 514 هەزار و 726 تۆن کەڵای هەناردەی عێراق کردوە کە یەک ملیۆن و 801 هەزار و 80 تۆنی لە رێگەی مەرزەکانی کرماشانەوە بوە. بەهای ئەو کاڵایانەی کە لە سنوری کرماشانەوە هەناردەی باشوری کوردستان و شارەکانی عێراق کراوە گەیشتوەتە 704 ملیۆن و 695 هەزار و 300 دۆلار بوە. کرماشان لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا لە روی بەهاوە 42% و لە روی کێشەوە 40%ی سەرجەم هەناردەی کاڵای ئێران بۆ عێراقی بەرکەوتوە و بەوەش بوەتە یەکەم پارێزگا لە ئێران کە زیاترین کاڵای بۆ عێراق هەناردە کردبێت. زۆرینەی هەناردەی کرماشان لە رێگەی مەرزی پەروێزخان بوە کە بەهاکەی گەیشتوەتە 258 ملیۆن و 140 هەزار و 367 دۆلار.

هاوڵاتی تەنها ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستان ١٤ کەس لە دوو ڕوداوی جیادا بونە قوربانی ڕوداوەکانی هاتووچۆ. بەیانی ئەمڕۆ کاتژمێر نۆ لەسەر رێگای دهۆك – موسڵ بەهۆی روداوێکی هاتوچۆوە لە نێوان بارهەڵگرێك و ئۆتۆمبێلێکی تایبەتی کیا ریۆ چوار کەس گیانیان لەدەستدا کە سەرجەمیان ئەندامى یەک خێزان بون کە پێک هاتبون لە دوو پیاو و منداڵ و ژنێک. هەروەها هاتوچۆى گەرمیان ڕایگەیاند  بەیانی ئەمڕۆ لە سەر رێگای کەلار گردەگۆزینە بەهۆی پێکدادانی دو ئۆتۆمبێل لە جۆرەکانى تۆیۆتا پیک ئەپ و نیسان مینى پاس 10 کەس برینداربون و لەو ژمارەیەش نۆ کەسیان منداڵن. هاوکات، سەرجەم ئەو منداڵانەى بریندار بون لەناو ئۆتۆمبێلى مینى پاسەکەدا بون و بریندارەکەى دیکەیش شۆفێرى پیک ئەپەکەیە و سەرجەمیان گەیەنراونەتە نەخۆشخانەی فریاکەوتنی شەهید هەژار لە کەلار. ساڵانە سەدان کەس لە هەرێمی کوردستان بەهۆی روداوەکانی هاتوچۆوە گیانلەدەستدەدەن و هەزاران کەسی دیکەش برینداردەبن و هۆکاری روداوەکانیش بۆ خراپی رێگەوبانەکان و پابەندنەبونی شۆفێران بە رێنماییەکان دەگەڕێنرێتەوە. ساڵی رابردوو لە هەرێمی کوردستان 3 هەزار و 706 رووداوی هاتووچۆ روویانداوە؛ 2 هەزار و 909  رووداو بەهۆی پێکدادانی ئۆتۆمبێلەوە بووە، 773 رووداوی وەرگەڕان و 438 رووداوی شێلانیش هەبووە، لە ئەنجامیاندا 445 کەس گیانیان لەدەستداوە و 7 هەزار و 250 کەسیش برینداربوون.  

سەركۆ جەمال چوار ساڵ بەسەر پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تێدەپەڕێت و سەدان پڕۆژە لەهەرێمی كوردستاندا راگیراون. لەم کابینەیەی حکومەتدا سەدان پڕۆژە لەهەرێمی كوردستاندا راگیراون و نزیكەی 700 ملیار دیناری بەڵێندەران قەرزارن و ئامادە نیین بیاندەنەوە تا پڕۆژەی دیكە ئەنجام بدەن. هەروەها كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بۆ سنوری هەولێرو دهۆك رێگاوشەقامی نوێی دروست كردووە و شەقامی 100 مەتری سلێمانی كارەكانی وەك «كیسەڵ» دەروات، چونكە حكومەتی هەرێم ئامادە نەبوو بودجەی پڕۆژەكە خەرج بكات و سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی لەرێگەی  فرۆشتنی چەند زەوییەكی نایابەوە هەندێك پارەی بۆ شەقامی 100 مەتری تەرخان كرد، ئەمەش شكستی كابینەكەی مەسرور بارزانییە. حكومەتی هەرێم دەڵێت 757 پڕۆژەی تەنها لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەدا ئەنجامداوەو هەزارو 104 پرۆژە لەهەولێرو 617 پڕۆژەی لە دهۆك ئەنجامداوە، ئەگەر ئەم داتایانەتان دروست بێت جیاوازییەكی گەورە لە دابینكردنی بودجە بۆ پڕۆژەكان لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بەرامبەر هەولێرو دهۆك دەردەخات كە مەسرور بارزانی بودجەی بۆ هەولێرو دهۆك زیاتر تەرخان كردووە. هەروەها ئەگەر 757 پڕۆژە لەم چوارساڵەدا لە سلێمانی و هەڵەبجە ئەنجامدرابێت جوڵەی بازاڕو دۆخی ئابووری و دارایی خەڵك گۆرانكاری ئەرێنی بەدوادا دەهات، بەهەمان شێوە بۆ پارێزگاكانی هەولێرو دهۆكیش. حكومەتی هەرێم رەنگە مۆڵەتدانی یەكەیەكی نیشتەجێبوون و پرۆژەكانی كشتوكاڵی و پیشەسازی و بازرگانی و گەشتیاری بە پڕۆژەی خۆیان وەسف كردبێت بۆیە ئەو ئامارانە بەو شێوەیە خراوەتەروو. لەكاتێكدا كابینەی نۆیەم بەڵێنی باشتركردنی كارەبای نیشتمانی داو سەدان ملیار دینار بۆ پڕۆژەی پێوەری زیرەك تەرخانكرا، بەڵام كارەبای مۆلیدەی ئەهلی گەرەك و ناوچەكان نەبێت لە شەوانیشدا كوردستان دەبێتە تاریكستان. لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی تەواوی زانیارییەکان لەسەر کابینەی نۆی حکومەتی هەرێم بخوێنەرەوە:https://hawlati.co/page_detail?smart-id=30542  

هاوڵاتی بەغدادو تاران بازرگانییەكانی وزەی نێوانیان بەرز دەكەنەوە ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك و گرێبەستی فرۆشتنی غاز بەعێراق درێژ دەكرێتەوەو زیادكردنی بەرهەمهێنان لەكێڵگە هاوبەشەكانیاندا بەرز دەكرێتەوە. ئێران و عێراق كە چەند كێڵگەی هاوبەشی نەوتیان لە سنوری رۆژئاوای روباری كارون لە باشوری ئێران هەیە بڕیاریان داوە بەرهەمهێنانەكانیان زیاد بكەن. ئێران كە لە ساڵی 2016 و بە پێی دوو گرێبەست غاز بە عێراق دەفرۆشێت، لە پەراوێزی هەشتەمین كۆبونەوەی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك) قسەیان لەسەر پێشخستن و زیادكردنی بەرهەمهێنان لە كێڵگە هاوبەشەكانیان كردوە و بە وتەی وەزیری نەوتی ئێران بەغداد و تاران رێككەوتن بۆ ئەوەی هەنگاوەكانیان لە بواری نەوت و غازدا پێش بخەن. ئەگەرچی ئێران نوێكردنەوەی سەرجەم گرێبەستەكانی فرۆشی غازی بە عێراق پەیوەست كردوە بە دانەوەی قەرزەكان، بەڵام بەرپرسانی هەردولا دانیان بەوەدا ناوە هیچ قەرزێكی غاز نەماوە تەنها بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت مامەڵە بەو پارانەوە بكرێت كە عێراق وەك پێدانەوەی قەرزەكانی خستویەتیە سەر ئەژمارێكی بانكی ئێران لە بانكی بازرگانیی عێراق.   گرێبەستەكانی ئێران و عێراق لەكەركوكەوە تا ئیلام لە ساڵی 2013 لە بەغداد و ساڵی 2016 لە بەسڕە دوو گرێبەستی كڕینی غاز لە ئێران لە نێوان تاران و بەغدا كراوە كە بە پێی گرێبەستەكەی بەسڕە كە بۆ ماوەی شەش ساڵە، رۆژانە 35 ملیۆن مەتر سێجا غاز لە ئێرانەوە رەوانەی عێراق دەكرێت، بەڵام هەر بە پێی ئەو گرێبەستە لە وەرزی سەرمادا هەناردەی رۆژانەی غازەكە بۆ 20 ملیۆن مەتر سێجا كەم دەكات. گرێبەستی بەغداد كە ساڵی 2013 واژۆ كراوە لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی كوردستانە غاز هەناردەی بەغدادی پایتەختی عێراق دەكرێت. تەنها لە ساڵی 2022 ئێران 17 ملیار مەتر سێجا غازی بە عێراق فرۆشتوە، بە وتەی بەرپرسانی ئێران لە ئێستادا ئاستی هەناردەی رۆژانەی غاز بۆ عێراق 35 ملیۆن مەتر سێجایە كە پارەكەشی مانگانە دەخرێتە سەر ئەژمارێكی بانكی بۆ ئێران. ژوری هاوبەشی بازرگانیی ئێران و عێراق ئاشكرای كردوە جگە لە گرێبەستەكانی غاز ئامادەكاریی كراوە بۆ گرێبەستێكی پیشەسازیی غاز لەگەڵ تاران كە داهاتەكەی بۆ ئێران دەبێتە زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار و كەمبونەوەی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق قەرەبو دەكرێتەوە. ئەو هەنگاوەی ئێران لە كاتێكدایە وڵاتی فەڕەنسا گرێبەستێكی پیشەسازیی بواری غازی لەگەڵ عێراق كردوە كە بەهاكەی 27 ملیار دۆلارە، بەڵام بەرپرسانی تاران بانگەشەی ئەوەیان كردوە كە دەتوانن لەو بوارەدا هاوكارییە پیشەسازییەكانی غازیان تا 50 ملیار دۆلار لەگەل عێراق. یەكێتی هەناردەكانی نەوت و غازی ئێران رایگەیاندوە قۆناغی ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك دەستی پێكردوە و لەو چوارچێوەیەشدا رۆژانە 80 تەنكەر نەوتی خاو لە كەركوكەوە رەوانەی سنورەكانی ئێران دەكرێت و بڕیارە لە بەرامبەردا ئێران لە روی پیشەسازیی بواری غازی شلەوە هاوكاریی عێراق بكات. لە ساڵی 2016 دوای كۆنتڕۆڵی كەركوك لە لاین حەشدی شەعبی-یەوە هەناردەكردنی نەوتی خاوی كەركوك رەوانەی ئێران كراو و لە بەرامبەردا بەنزین لەو وڵاتەوە رەوانەی شارەكانی عێراق كراوە بەڵام وردەكارییەكانی ئەو ئاڵگۆڕەی نەوتی كەركوك كە بە سیستمی (SWAP) ناو دەهێنرێت رون نییە، بەڵام چەند جارێك رەوانەكردنی نەوتی خاو بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی توركیا راگیراوە.   كەچەڵ تیماری سەر خۆی پێناكرێت پێشتر جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران لە لێدوانێكدا لە بەغداد بە ئامادەبونی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیانبدو رێككەوتنێك لە نێوان تاران و بەغداد واژۆ كراوە بە مەبەستی پەرەپێدانی ئەو كێلگە غازی و نەوتانەی كە لە نێوان دوو وڵاتەكەدا بە هاوبەشی بەڕێوەدەچن. وەزیری نەوتی ئێران وتویەتی: لە چوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا جگە لە دروستكردنی هێڵی بۆڕی نەوت و غاز لە نێوان دوو وڵاتەكەدا، ئێران كار دەكات بۆ نۆژەنكردنەوەی ژمارەیەك لە پاڵاوگەكانی عێراق. بەهۆی بەرزبونەوەی خواست لەسەر غاز و نەبونی بودجە بۆ چاكسازیی لە سیستمی بەرهەمهێنان و بەكارهێناندا، ئێران روبەڕوی قەیرانی غاز دەبێتەوە و بەڵگەكانیش ئاشكرای دەكەن ئەگەر ئەو وڵاتە چاكسازیی نەكات ناچارە غاز هاوردە بكات. بە پێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی كە گروپێكی هاككەر لە پێگەی ئەلیكترۆنی سەرۆكایەتی كۆماری لە ئێران دزەیان پێكردوە، نۆژەنكردنەوە ئامێرەكانی كێلگە و پاڵاوگەكانی نەوت و غازی وڵاتەكە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیار دۆلار هەیە و هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێكە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەكردوە. لەو بەڵگانەدا دەركەوتوە؛ ناهاوسەنگیی لە بەرهەمهێنان و بەكارهێنانی غازی رۆژانە لە ئێران گەیشتوەتە 350 ملیۆن مەترسێجا و ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتوو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرز نەكرێتەوە و چاكسازیی لە شێوازی بەكارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەكرێت، وڵاتەكە ناچارە غاز لە دەرەوە هاوردە بكات. غاز سەرچاوەیەكی سەرەكی سوتەمەنیی بزوێنەری كارگە و ئۆتۆمبێلەكانە لە ئێران و زۆرینەی هاوڵاتییانی ئەو وڵاتەش بە مەبەستی گرمكردنەوە لە وەرزی زستاندا سودی لێوەردەگرن. بڵاوبونەوەی ئەو بەڵگانە لە كاتێكدایە ئێران خاوەنی 44 تریلیۆن سێجا غازە و وەك دووەم وڵات دوای روسیا  ئەژمار دەكرێت كە خاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ لە سنووری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ سێ کەس لە ئاودا خنکان؛ بەڕێوەبەری بەرگریی شارستانیی زاخۆ دەڵێت، دووان لەوانەی خنکاون خەڵکی زاخۆن و ئەوی دیکەیان خەڵكی سێمێلە رائید جەمال هەسنی، بەڕێوبەری بەرگری شارستانی زاخۆ بە هاوڵاتی وت" ڕوداوی یەکەم لە رووباری خابوور لە گوندی دولای زاخۆ ڕویداوە، کەسێک بەناوی ئەحمەد ئاریان لە دایک بووی2007 تەو، دانیشتووی قەزای سێمێلە لەگەڵ خێزانەکەی سەرەدانی زاخۆیان کردبۆ بەمەبەستی گەشتکردن" رائید جەمال هەسنی سەبارەت بە ڕوداوی دووەم دەڵێت" لەسەر رێگای ئیبراهیم نزیک گوندی باکورمان مێرمنداڵێکی تەمەن 13ساڵ بەناوی(م،ئە، س)خنکاوە" باسی لەوەشكرد" ڕوداوی سێ یەمیش کەسێکی ترە لەناوچەی بەرە گەورا خنکاوه و گەڕان بەدوای تەرمەکەی لەلایەن تیمەکانمان بەردەوامه" لە ئێستادا تیمەکانی بەرگری شارستانی بەدوای تەرمی ئەو هاوڵاتییانەدا دەگەڕێن . بەگوێرەی ئاماری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پۆلیسی هەرێمی کوردستان، ساڵی رابردوو 104 کەس لەنێو ئاودا لە هەرێمی کوردستان خنکاون. 

سازدانی: هاوڵاتی ئەندامێكی ئەنجومەنی پژاك لە ئەوروپا دەڵێت:» پرسی گفتوگۆكردن لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بەسەرچووە»، دەشڵێت:» پرسی خەباتی چەكداری ناچارییە و بۆ بەرگری لەخۆكردنە». جوامێر مارابی ئەندامی ئەنجومەنی پژاك لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی باس لەدۆخی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكات ئاماژە بەوە دەدات كە هەماهەنگی و كاری پێكەوەیی حزبەكانی ڕۆژهەڵات لەدۆخێكی باشدایە. هاوڵاتی: دۆخی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بەگشتی چۆنە؟ جوامێر مارابی: شۆڕشی ژن ژیان ئازادی، دوایی نەهاتووە و لە شێواز و فۆرماتی دیكەدا بەردەوامە، رژێمی كۆماری ئیسلامی زۆری پێخۆشە رای گشتی بڕواپێبهێنێت كە ئەو شۆڕش و سەرهەڵدانە كۆتایی هاتووە، بەڵام راستییەكان پێچەوانەی خەونەكانی رژیمە. هاوڵاتی: پاش كۆتایی هاتنی خۆپیشاندانەكان ئێران فشارەكانی بۆ سەر ڕۆژهەڵاتی كوردستان تا چ ئاستێك توند كردووەتەوە؟ جوامێر مارابی: بەگشتی هەر لە سەرەتای هاتنە سەر كاری دەوڵەتی ویلایەتی فەقییەوە، رۆژهەڵاتی كوردستان هاوشێوەی وڵاتێكی داگیركراو هەڵسوكەوتی لەگەڵ كراوە، لەلایەن ئەو رژێمەوە، گەلی كوردیش هیچ كات ئەو رژێمەیان بە هی خۆیان نەزانیوە و هەمیشە وەكو دەوڵەتێكی داگیركەر چاویان لێكردووە و لە هەر بۆنە و لە بچووكترین دەرفەتدا ئەوەیان بە رژێم نیشانداوە. لە ئێستاشدا و لە قۆناغی شۆرشی ژن ژیان ئازادیدا، توڕەیی، ئەو رژێمە داگیركەرە لە گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، چەند قات زیادیكردووە، چونكە یەكەم بزیسكەی شۆڕشەكە لە رۆژهەڵاتی كوردستانەوە لێی درا و فەلسەفە و پارادیمەكەش هی رێبەرێكی كاریزمای كوردە بە ناوی رێبەر ئوجەلان. دواتر شۆڕشەكە سەرجەم شارەكانی دیكەی ئێرانیشی گرتەوە و بوو بە گەورەترین مەترسی بۆ سەر دەسەڵاتی كۆنەپارێزی ، رژێم لە چاوی كوردستانی دەیبینێت.  بۆیە هەوڵ دەدات بتوانێت رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بگەڕێنێتەوە پێش شۆڕشی ژن ژیان ئازادی، جوگرافیای سیاسی ئێران ناگەڕینەوە خاڵی بەر لە دەست پێكردنی شۆرشی ژن ژیان ئازادی، سەرباری ئەو راستییە، رژێم تا ئێستا چەندین كەسی لە سێدارە داوە و بە هەزاران كەسی راپێچی زیندانەكان كردووە. هاوڵاتی: پژاك ئاگربەستی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە؟ جوامێر مارابی: پێموایە ئەو پرسیارە سەدانجار وەڵام دراوەتەوە و منیش نامەوێ دووپاتیبكەمەوە ، بەڵام ئەوەی هەیە لە ئێستادا ئاگری شەڕی نێوان هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان (یەرەكە) لە كۆساڵان و سوپای پاسداران گەرمە و نەبڕاوەتەوە. هاوڵاتی: پێتانوایە شەڕی چەكداری چارەسەری پرسی كورد و گەلانی دیكەی ئێران دەكات؟ جوامێر مارابی: گەلی كورد لە هیچ كام لە بەشەكانی كوردستاندا باوەڕی بەوە نییە كە رێگە چارەی پرسی نەتەوەیی ئەم گەلە، خەباتی چەكدارییە، چەك بۆ گەلی كورد، بۆ هێرش بردن نییە، بەڵكو بۆ بەرگرییە. خەباتی چەكداری بژاردەیەكی ناچارییە كە گەلی كورد بۆ مانەوە و بەرگری لە دەستكەوتەكانی پەنای بۆ بردووە، هەر ئەو دەوڵەتانە كە بوونی هێزی چەكداری بەرگریكاری گەل و خاكێكی داگیركراو وەكوو كورد بە عەیبە و خراپ دەزانن و دەڵێن سەردەمی خەباتی چەكداری نەماوە، بە ئەوروپایی و ئەمریكایی و هتد. خۆیان بەردەوام خەریكی بەرهەمهێنانی پێشكەوتووترین چەكە كۆمەڵكوژەكانن، كۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەلایەن ئەو بەناو پێشكەوتووانەوە، گەورەترین مەترسی لەسەرە. هاوڵاتی: ئێران مۆڵەتی شەش مانگی داوەتە عێراق و هەرێم كە دەبێت حزبەكانی ڕۆژهەڵات چەك بكەن یاخود بیانكەنە كەمپەوە، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ جوامێر مارابی: بانگەشەی داماڵینی چەك لە بزاڤی رزگاریخوازی گەلی كورد، فیتی داگیركەرانە و كورد بە بێ هێشتنەوەی پاراستنی خۆكوژی ناكات، تا كاتێك داگیركەران بە ئاگر و ئاسن وەڵامی سەرەتاییترین داخوازی مافەكانی كورد بدەنەوە. هاوڵاتی: نزیكبوونەوەتان لەحزبەكانی دیكەی ڕۆژهەڵات تا چ ئاستێكە؟ گەیشتووەتە ئەوەی خەباتی پێكەوەیی ئەنجام بدەن؟ جوامێر مارابی: قۆناغی حاشا و لە بەرچاو نەگرتن و سڕینەوەی پژاك وەكو پارتێكی رۆژهەڵاتی كوردستان كۆتایی هاتووە و پژاك بە خەباتی خۆی، ئەو راستییەی سەلماندووە و كەس ناتوانێ نادیدەی بگرێت. لەئێستادا لێكتێگەیشتن لە نێوان پژاك و بەشێك لە پارتەكانی دیكەی رۆژهەڵات لە ئاستێكی باشدایە، پەیوەندی هەیە سەردەمی دژایەتی كردن و هێرشی میدیایی بۆ سەر یەكتر، جێی خۆی داوە بە دیاگۆگ و پەیوەندی و بەڕێوەبردنی هەندێ كۆڕ و كۆنفرانس پێكەوە، ئەمیش یەكێك لە دەستكەوتەكانی شۆرشی ژن ژیان ئازادییە. لەگەرمەی ئەو شۆڕشە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان ئەگەرچی بە جیاواز، بەڵام بە هەماهەنگی لەگەڵ یەكتر و لە یەك رۆژدا لە سەر هەنگاوەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان بڕیاریان دەدا، لە ئێستاشدا ئاراستەكە بەرەو هاوكاری و هەماهەنگی زیاترە. ئەمەش خواستی گەلەكەمانە لە رۆژهەڵاتی كوردستان. هاوڵاتی: لەشاخەكانی كۆساڵان شەڕ لەنێوان هێزەكانی پژاك و سوپای پاسداران ڕوویدا، هۆكاری شەڕەكە چی بوو؟ جوامێر مارابی: شەڕی كۆساڵان، هۆكاری زۆرە، یەكەم، رژێم پژاك بە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی سەرهەڵدان و پەرەسەندنی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی دەزانێت، دروشمەكان و ئەو شێوازە لە سەرهەڵدان و شۆڕش، بەرهەمی ئەو كولتور و رێبازەیە كە پژاك كە بە ساڵانە لە رۆژهەڵاتی كوردستان كاری بۆ دەكات. هەروەها نزیكبوونەوەی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بەڕێوە چوونی ئەو كۆنفرانسە لە پەرلەمانی ئەوروپا و بە بەشداری پارتە سەرەكییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و گەلانی دیكە ئێران، رژیمی زۆر توڕە و نیگەران كردووە. هاوڵاتی: ئێران هیچ كاتێك داوای گفتوگۆی لێكردوون؟ جوامێر مارابی: گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، هەمیشە پێی وابووە كە رێگەی دیالۆگ و ئاشتیانە باشترین رێگایە بۆ چارەسەر كردنی پرسی كورد، ئەوە رژێمە هەمیشە وەڵامی ئەو داخوازییەی بە گولە داوەتەوە. ئەو رژێمە لە لای گەلانی ئێران بەگشتی و گەلی كورد بە تایبەت هیچ رەوایەتیەكی نییە، خواستی رووخانی، خواستی سەرەكی گەلانی ئێرانە، رژێم  بۆ خۆی هیچ شەرعییەتی نییە چۆن دەتوانێ ببێتە ئەو مەرجەعە كە گەلی كورد و گەلانی دیكەی ئێران، داوای مافەكانی خۆیان لەو بكەن. هەرجۆرە خۆش باوەڕییەك كە پێمان وابێ ئەو رژێمە لە رێگەی دیالۆگەوە پرسەكان چارەسەر دەكات، ئاسنی سارد كوتانە و تەنیا تەمەنی رژێم درێژ دەكاتەوە. هاوڵاتی: دۆخی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی لەبەرژەوەندی بەدیهێنانی مافەكانی گەلی كورد و ئێرانیەكانە؟ جوامێر مارابی: كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان، هەر لە ئێستاوە و لە هەندێ بۆنەدا، وەك هاتنی سێلاو و زەوی لەرزە و كۆرۆنا، بەهۆی نادروست بوونی رژێم بۆ بەهاناچوونی لێقەوماوانەوە، جۆرێك لە خۆبەڕیوەبەریان ئەزموون كردووە، خۆسەری دێمۆكراتیك تەنیا رێگەچارەیەك نییە بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان و گەلانی ئێران، بەڵكو گونجاوترین و چارەسەر كردنی بنەڕەتی پرسە جیاوازییەكانی كۆمەڵگای فرەیی رۆژهەڵاتی ناوەڕواست و بەشێك لە شوێنەكانی دیكەی دنیاش، هەمان مۆدێلە. خۆبەڕێوەبەریی دێمۆكراتیك سیستەمی خۆسەرییە كە دەبێ خۆی لەگەڵ كۆمەڵگاكاندا بگونجێنێت و وەڵام بە پرسەكانی ئەو شوێنانە بداتەوە، رۆژهەڵاتی كوردستانیش دەتوانێ شێوازی خۆسەری دێمۆكراتیكی خۆی هەبێت. هاوڵاتی: دۆخی ئابوری لەڕۆژهەڵاتی كوردستان تا چەند كاریگەری هەبووە لەوەی بەشێك لەخەڵكی ڕۆژهەڵات خزمەت بەدەزگاكانی ئێران بكەن و كێشە بۆ ڕێكخستنەكانی حزبە كوردیەكان دروستبكەن؟ جوامێر مارابی: پرسی برسی راگرتن، بێ خزمەتگوزاری هێشتنەوە و دواكەوتوو راگرتنی گەلانی بندەست لە لایەن هەر دەسەڵاتێكی دیكتاتۆرەوە، پەیڕەو دەكرێت، بۆ ئەوەی خەڵكەكە ناچار بە هاوكاری لەگەڵ خۆیان بكەن. لە هەموو بەشەكانی كوردستان ئەو پیلانە چەپەڵ و نامرۆڤانەیە بەڕێوەچووە و بەڕێوە دەچێت، لە پاڵ ئەو راستییە تاڵەدا و لە بەرامبەردا، ئاستی وشیاری گەلەكەمان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان، بە رادەیەك بەرزە، كە توانیویەتی هەموو پیلانەكانی رژێم پووچەڵ بكاتەوە، چونكە سەرەنجام مرۆڤ ناتوانێ بەبێ ئازاد ژیان و ژیانێكی بە كەرامەت و شەرافەتمەندانە ناوی مرۆڤ بوون لە خۆی بنێت، گەلی كوردیش لە مێژە و تایبەتی تر دوای دامەزراندنی تەڤگەری ئاپۆیی، بریاری داوە ژیانێك بەبێ ئازادی و بە كەرامەت لە سەر خاكی خۆی پەسەند نەكات و لە دژی تێكۆشان بكات

هاوڵاتی بە پێی ئەو زانیارییانەی ئاژانسی هەواڵەکان بڵاویانکردۆتەوە ،٥٤ پارێزەری شاری بۆکان لە لایەن داواکاری گشتی دادگای ئینقلابی ئەو شارەوە بە فەرمی ئاگادار کراونەتەوە کە ئەبێ لە بەردەم دادگا ئامادە بن. بە پێی زانیارییەکانی هەنگاو لەم بارەوە ئەم پارێزەرانە لە لایەن ناوەندە ئەمنییەتییەکانەوە بە فەرمی ئاگادار کراونەتەوە کە ئەبێ وەڵامدەرەوە بن بۆ کۆمەڵێک لەو تۆمەتانەی خراوەتە پاڵیان. جێگەی ئاماژەیە تۆمەتی ئەوە خراوەتە پاڵ ئەم پارێزەرانە کە بە بڵاوکردنەوەی کۆمەڵێک ڤیدیۆ و وێنە، هەوڵیانداوە ئارامی و ڕای  گشتی تێک بدەن . جێگەیباسە ئەم پارێزەرانە لە سەردەمی بزووتنەوەی ژینادا، بە بڵاوکردنەوەی بانگەوازێک پشتیوانی خۆیان لە بنەماڵەی ژینا ئەمینی دەربڕێبوو. ژینا ئەمینی لە 16-09-2022، لە تاران گیانی لەدەستدا، دوای ئەوەی سێ رۆژ پێشتر لە بنکەی پۆلیسی رەوشتی تاران تەندروستیی تێکچوو. ئەمجەد ئەمینی، باوکی ژینا دەڵێت، بەپێی ئەو زانیارییانەی پێی دراوە، کچەکەی لەلایەن هێزەکانی پۆلیسەوە لێی دراوە و بەوهۆیەوە گیانی لەدەستداوە.  

هاوڵاتی لە مانگی رابردوو سوید کۆمەڵێک یاسای توندی دەرکرد بۆ بەنایاسایی کردنی پێدانی هاوکاری ماددی بۆ گروپە قەدەغەکراو و «تیرۆرستییەکان» کە تێیدا ئەوەی سەرنجی خراوەتەسەر پەکەکە، یەپەگە، پەیەدە، هەروەها رێکخراوی فەتۆیە. لەنێو سویدا ژمارەی کورد لەنێوان 150 هەزار بۆ 200 هەزار کوردایە و بەشێکی زۆریان چالاکوانن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە سەر بە پەکەکە بن. لە سەرەتادا تورکیا تەنها داوای 33 کەسی دەکرد لە سوید کە تۆمەتبار بوون بە پەیوەندی بە «ڕێکخراوی تیرۆرستی» بەڵام لە سەرەتای ئەم ساڵەوە داواکارییەکەی ئەنقەرە بەرزبوویەوە بۆ 130 کەس. لە هەفتەی رابردوودا، دادگای ستۆکهۆڵم کوردێکی بەناوی یەحیا گونگۆر بە چوار ساڵ و  شەش مانگ سزادا بە تۆمەتی ئەوەی هاوکاری دارایی پەکەکەی کردووە لە سوید. بەپێی بڕیاری داداگەکە یەحیای تەمەن 41 ساڵ دوای تەواوکردنی سزاکەی دیپۆرت دەکرێتەوە بۆ سوید. یەحیا تەنها کورد نییە کە یاسا نوێیەکانی سوید بەسەریدا بسەپێنرێت. پێشتر و لە مانگی کانونی یەکەمی 2022، مەحمود تات لەلایەن سویدەوە گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا. مەحمود تات پیشەی شۆفێری پاس بوو لە شاری دەرسیم و بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی بە پەکەکەوە نزیکەی حەوت ساڵ لەلایەن تورکیاوە بە غیابی سزادرا. مەحمود تات لەساڵی 2015 گەشتە سوید و داوای مافی پەنابەرێتی کرد. بەهۆی فشارەکانی تورکیاوە، ژیانی کوردانی تاراوگە لە سوید زۆر سەختتر بووە. جەلیل توران کوردێکە کە ماوەی هەشت ساڵە لە سوید دەژی و بۆ گۆڤاری فۆرن پۆلەسی ئەمریکی قسەی کردووە و دەڵێت: بەهۆی ئەوەی تۆمەتی پەیوەندی بە پەکەکەوە بۆ دروستکراوە، مافی پەنابەرێتی لەلایەن سویدەوە رەتکراوەتەوە. جەلیل توران بە گۆڤارەکەی راگەیاندووە کە ئەو بەشداری لە هیچ چالاکییەکی چەکداری نەکردووە بەڵام تەنها لە شەڕی داعشدا وەک کەسێکی پزیشکی یارمەتی کەسانی برینداری داوە لە رۆژاڤا. توران باسی لەوەشکردووە، کە دووجار ویستویەتی خۆی بکوژێت بەهۆی ترسی ناردنەوەی بۆ تورکیا. زنار بۆزکورت یەکێکی ترە لەو کوردانەی لە سوید کێشەی بۆ دروست دەکرێت و لە ئابی 2022 لە ماڵەکەی خۆیدا گیرا و فەرمانی رادەستکردنەوەی بۆ تورکیای بۆ دەرچوو، بەڵام بەهۆی چەند هەڵمەتێکی رێخکراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بڕیارەکە هەڵوەشایەوە. هەرزوو میدیاکانی تورکیا باسیان لەوەکرد کە سوید زنار بۆزکورتی تەمەن 26 ساڵ بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پەکەکە دەستگیرکراوە. زنار لە ئێستادا خاوەنی رەگەزنامە و مۆڵەتی مانەوە نییە لە سوید و داواکەی لە ساڵی رابردوودا رەتکرایەوە، ئەوەش لەسەر داواکاری ئاژانسی ئاسایشی نیشتمانی سوید. زنار بە فۆرن پۆلەسی راگەیاندووە کە پێش ئەوەی داواکەی رەتبکرێتەوە لەلایەن ئاژانسەکەی سویدەوە بانگێشتی چاوپێکەوتنێک کراوە و لەوێ پێیانوتووە لە هەژماری ئینستاگرامەکەیدا چەند وێنەیەکی ئەویان لە خۆپیشاندانێکدا بینیووە کە ئاڵای پەکەکەی تێدا هەڵکراوە. لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی زانیاری زیاتر بخوێنەرەوە لەسەر ڕێکەوتنی تورکیا و سوید:https://hawlati.co/page_detail?smart-id=30552  

هاوڵاتی لایەنە كوردستانیەكان لەكەركوك و ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق دوورن لەوەی بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بكەن و تا ئێستا چوار لیست بوونی هەیە. خەلیل ئیبراهیم، وتەبێژی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « یەكێتی و پارتی ململانێكانی هەرێمیان بردووەتە كەركوك، بەڵام زۆر گرنگە كورد یەك لیست بێت، هەرچەندە پارتی و یەكێتی هەڵەی زۆریان كردووە». وتەبێژی یەكگرتوو پێشیوابوو سەرەڕای هەڵەكان دەبێت پارتی و یەكێتی وانە وەربگرن و ببنە یەك لیست، وتیشی:» وا دەردەكەوێت یەك لیست نەبن هەرچەندە هەوڵەكان بەردەوامە، لەنێوان یەكگرتوو ولایەنەكانی دیكە گفتوگۆ هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ ئیسلامیەكان». خەلیل ئیبراهیم باسی لەوەشكرد ئەگەر لەگەڵ پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش نەگەنە ڕێككەوتن ئەگەری ئەوەی لەگەڵ لایەنە ئیسلامیەكان و چەند لایەنێكی دیكە بگەنە ڕێككەوتن دوور نییە». كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق تا كۆتایی مانگی تەموزی دیاریكردووە تا لیست و قەوارەكان ناوی خۆیان تۆماربكەن. بەپێی یاسای ژمارە چواری ساڵی 2023ی هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاكانی ژمارە (12)ی ساڵی 2018، ژمارەی كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە ژمارەیان (15) پارێزگایە جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی تەواوی زانیارییەکان لەسەربیروبۆچونی لایەنەکان لەسەر یەک لیستی لە کەرکوک بخوێنەرەوە: https://hawlati.co/page_detail?smart-id=30548  

سازدانی: ڤانە باهیر دكتۆر یونس راوی، توێژەری فكری ئیسلامی رەخنە لە وەزارەتی ئەقاف دەگرێت لەوەی كە لە خەمی «زۆنی سەوز»دا نیەو وەكو «زبڵخانە» سەیری دەكات بەجۆرێك دەرگای بۆ ئەو مەلاو بانگخوازانە كردۆتەوە كە هانی توندوتیژی لە سلێمانیدا دەدەن گەشە بكات. یونس راوی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی سەبارەت بە ڕووداوی كوشتنی خواناس وریا لەسەر بیرورای ئاینی لە چەمچەماڵ لە مانگی ربردوودا، تێڕوانینی خۆی سەبارەت بەو ڕووداوە دەخاتەڕوو كە بەشێك لە هۆكارەكەی دەخاتە سەر دەسەڵاتداران. یونس راوی دەشڵێت:» حكومەت بێ باكە لەمە... ئەویش تەنها دوو ئیحتیمالی هەیە، یان ئەوەتا لە وەزعەكە تێناگات، یانیش ئەوەتا ئەیەوێت شەقام بەوە سەرقاڵ بێت و واز گەندەڵی و لە ڕەخنەی خزمەتگوزاریەكانی كوردستان بهێنێت».   هاوڵاتی: هۆكار چی بوو خواناس وریا گلی لە چەمچەماڵ كوژرا؟ یونس راوی: ئێستا هەندێك مەلا و بانگخواز پەیدابوون بە ئاشكرا بانگەشەی ئیرهابیەت ئەكەن، خواناس بۆیە كوژرا، مەلایەك هاتی وتی هەر كافرێكتان بینی، هەركەسێك كوفری كرد لەسەری بدەن. هاوڵاتی: پێتوایە ئەمە حاڵەتێكەو تەواو یان ئەو جۆرە وتارانە كاریگەریان هەیە لەسەر زۆرینەی كۆمەڵگا؟ یونس ڕاوی: ئەگەر ئێستا بتەوێت عەقڵیەتی تاكی كورد بخوێنیتەوە، بچۆرە سەر كۆمێنتەكانی پێگەكانی تۆری كۆمەڵایەتی. دەبینی كارەساتە!، هەروەها لەم تاوانەدا بكوژیش قوربانیە، قوربانی فكری ئەو مەلا و بانگخوازە ئیرهابیانەن كە لە ساحەكەدا بوونیان هەیە كە پێگە و ماڵ و سێ چوار ژنیان هەیە. هاوڵاتی: لەدوای ٢٠٠٣ وە تیرۆركردنی كەسێك لەسەر بیروبۆچونی ئاینی لە كوردستاندا بوونی نەبووە، ئەم تیرۆرەی “خواناس وریا” بەرەو كوێمان دەبات؟ یونس راوی: ئەمە دەمانباتەوە دواوە، دواكەوتوویەكی زۆر سەیرە كە ڕووی تێكردووە، چونكە ئێستا كۆمەڵێك ئیخوانی و سەلەفی و مەلای ئیرهابی وتەبێژن بەتایبەتی لە  زۆنی سەوز، ساڵانی ڕابردوو لەسەر شتێكی زۆر بچوك شەقام ئەهاتە دەنگ بەدیاریكراویش «زۆنی سەوز»، بەڵام ئێستا بووەتە بەشێك لە ئەفغانستان. هاوڵاتی: بكوژەكەی خواناس بە ماددەی كوشتنی بە ئەنقەست سزا دراوە، ئایا دەتوانرێت ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت؟ یونس راوی: بە تاوانی كوشتنی بەئەنقەست سزا دراوە بە ماددەی ٤٠٥ لە یاسای سزادانی عێراقی ژمارە ١١١ی ساڵی ١٩٦٩،÷ دەتواندرێت ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت، لە دادگای تاوانەكان و بكرێتە ماددەیەكی تر. هاوڵاتی: وەك ئاگادار بیت، خێزانەكەی یان چالاكوانان بە فەرمی داوای ئەوەیان كردووە كە ئەو ماددەیە بگۆڕدرێت؟ یونس راوی: نەخێر من ئاگاداری خێزانەكەی و شتێكی وا نیم، بەڵام ئەمە داواكاری گشتی سكاڵاكە بەرز ئەكاتەوە و كاری لەسەر ئەكات. هاوڵاتی: شەقام بێدەنگ بوو، ناڕەزایتیەكانیش لەلایەن چینی چالاكوانانەوە تەنها لە چوارچێوەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا بوون، بۆچی تەنانەت گردبونەوەیەكیش ئەنجام نەدرا؟ یونس راوی: جۆرێك لە فۆبیایان بڵاوكردۆتەوە، كە ئەگەر بتوانین گەنجێكی ئاوا پاك و بێدەنگ بكوژین، ئەوەی دەنگ و نوسینی هەیە، ئاسانتر ئەتوانین بیكوژین و تیرۆری بكەین و تۆمەتی بۆ دروست بكەین؛ بەڵێ ئەوە ناشاردرێتەوە كە بەشێكی “ترسە». هاوڵاتی: ئایا ئەم وتارانە لەلایەن وەزارەتی ئەوقافەوە كۆنتڕۆڵ ناكرێن و فلتەر ناكرێن؟ یونس راوی: كۆنتڕۆڵی چی! ئەمان بەس خەمی ئەوەیانە لە زۆنی زەرد ئەو شتە روو نەدات، بەس لە زۆنی سەوز ئاساییە، هەموویان فڕێ داوەتە زۆنی سەوز و هەموو ئەوەی هەیە لە زۆنی سەوزدایە، وەك زبڵخانەیەك سەیری زۆنی سەوز ئەكرێت. هاوڵاتی: ئاشتی و پێكەوە ژیان هەیە لە هەرێمی كوردستان وەك “ دەسەڵاتداران” باسی ئەكەن؟! یونس راوی: ئاشتی و پێكەوە ژیانی چی! ئەوە خەڵك دەكوژرێت و هەڕەشەی لێ ئەكرێت، دوو جار هەوڵی كوشتنم دراوە لە هەولێر و سلێمانی، یانی ئەبێ ئیللا بكوژرێین ئینجا باوەر بكەن؟ دە ئەوە گەنجێك كوژرا و باوەڕ بكە. هاوڵاتی: حكومەت كەی لەسەر تیرۆركردنی دەنگی ئازاد و ئەو وتارە توندڕەوانەی بانگخوازان دێتە دەنگ؟ یونس راوی: حكومەت كاتێك دێتە دەنگ لەسەر ئەم بانگخواز و مەلایانەی كە توندوتیژی بڵاوەكەنەوە كە ببێتە رایەكی نێودەوڵەتی و كاریگەریەكەی لەسەر پێگەی كوردستان دەربكەوێت، چونكە نەتەوە یەكگرتوەكان ئەوە قەبوڵ ناكەن، ئەمریكا عێراقی بۆ ئەوە داگیرنەكردووە كە ببێتە پارچەیەك لە ئەفغانستان یان پاكستان، ئەمە زۆر زۆر ترسناكە، ئەمە ڕەنگە بەلای زۆر كەسەوە سەیر بێت، بەڵام بەیانی و دوو بەیانی شتی خراپتری لێدەكەوێتەوە، بەڵام ئەو كاتە حكومەت هیچی پێ ناكرێت. هاوڵاتی: ئەم دۆخەی ئێستای كوردستان چۆن هەڵدەسەنگێنیت، كێ ئەم دۆخەی خوڵقاندووە؟ یونس راوی: زۆر ترسناكە، نە پەروەردە نە مینبەرەكان لەدەستی خۆت ماوە، نە شەقامت ماوە، دەیەها مینبەری ئیرهابیت هەیە كە داعشە لەناو خۆتدا كار ئەكەن، ئەمە بە پلان ئیشی لەسەر ئەكرێت، حكومەت بێ باكە لەمە، جا ئایا بۆچی بێباكە ئەویش تەنها دوو ئیحتیمالی هەیە، یان ئەوەتا لە وەزعەكە تێناگات، یانیش ئەوەتا ئەیەوێت شەقام بەوە سەرقاڵ بێت و واز گەندەڵی و ڕەخنەی نەبوونی خزمەتگوزاریەكانی كوردستان بهێنێت، دۆخەكە زۆر ترسناكە و كوردستان قەت وانەبووە. هاوڵاتی: چارەسەر چییە بۆ ئەم دۆخەی ئێستای كوردستان؟ یونس راوی: چارەسەر ئەوەیە كۆنتڕۆڵی ئەو مەلا و بانگوازە ئیرهابیانە بكرێت، سنورێكیان بۆ دابنرێت، ئەمانە ڕۆژانە مزگەوتیان بۆ گەورە ئەكرێت، یارمەتی ماددیان ئەدرێت و یەكێ سێ و چوار ژن و پەنجا منداڵیان هەیە، ئەمانە بەچی بەخێو ئەكرێن! پەیوەندی دەرەوەشیان هەیە ئەشخاسی ئیرهابی و نێودەولەتیان هەیە یارمەتیان ئەدەن، ئەبێت ئەمانە رابگیرێن. هەروەها دەشبێت چین و توێژی چالاكوانان و ڕۆشنبیران بهێننە پێشەوە. هاوڵاتی: دەكرێت ئەم ڕووداوانە لەداهاتوودا پێگەی كوردستان لاواز بكەن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی؟ یونس راوی: ئەم دۆخەی كوردستان لەداهاتوودا وادەكات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك ئەفغانستان مامەڵەت لەگەڵ بكات.

کاکەلاو عەبدوڵا ماوەی نزیکەی هەفتەیەکە رفاندنی ئافرەتێکی ئیسرائیلی لە عێراق بووەتە جێی سەرنجی میدیا جیهانییەکان، بەڵام هێشتا زانیارییەکان بەتەواوی لەسەری نازانرێت و تەمومژاویین. دەوترێت ئێران رەنگە دەستی تێیدا هەبێت بۆ گۆڕینەوەی دیلێکی ئێرانی لەگەڵ ئیسرائیل، بەشێک لە سەرچاوەکانی تریش دەڵێن چەند لایەنێکی حەشدی شەعبی گومانی ئەوەیان بۆ دروست بووە کە سیخوڕی ئیسرائیل بوبێت. ئیلزابێس تسورکۆڤی تەمەن 36 ساڵ ئەو ئافرەتە ئیسرائیلییە-رووسیەیە کە ماوەی زیاتر لە سێ مانگە لە عێراق دیارنەماوە و ئیسرائیل کەتائیبی حیزبوڵا تۆمەتبار دەکات بە رفاندنی و دەڵێت، عێراق بەتەواوی «بەرپرسیارە» لەو بابەتە. بەپێی چەند سەرچاوەیەک، ئێران بەنیازە دیل بە دیلی پێ بکات لەگەڵ کەسێکی ئێرانی کە دەوترێت کارمەندێکی سوپای پاسداران بووە و بەنیازبووە هێرش بکاتەسەر ئامانجی ئیسرائیلی لە قوبرس. ئیلیزابێس چەند جارێک سەردانی عێراقی کردووە و هەرزوو دەزگای هەواڵگری عێراق هۆشداری بە روسیا و ئەمریکا داوە کە ئیلیزابێس لە وڵاتەکە بڕواتە دەرەوە، بەڵام ئەو ئاگادارکردنەوەیە پشتگوێخراوە. ئیلیزابێس کە خوێندکاری دکتۆرایە لە زانکۆی پرینستنی ئەمریکی، چەند ساڵێک لەمەوبەر لە تویتێکیدا باسی لەوە کردووە کە دژی گۆڕینی دیل بە دیلە و تەنانەت ئەگەر خۆشی بێت نایەوێت دیل بە دیلی پێ بکرێت ئەگەر سەردانی سوریا یان عێراق بکات.   ئێران دەیەوێت دیل بە دیلی پێ بکات بەپێی راپۆرتێکی شەرقلئەوسەتی بەریتانی، ئیلیزابێس تسورکۆڤ بەهۆکاری ئەوە رفێندراوە کە ئێران دەیەوێت فشار لە ئیسرائیل بکات تا هاوڵاتییەکی ئێرانی ئازاد بکات. بەپێی وتەی چەند سەرچاوەیەک لە ناو حکومەتی عێراقی و رێکخراوێکی چەکداری میلیشیا شیعەکان، ئەو کەسەی ئێران دەیەوێت یوسف شەهبازییە کە ئیرسرائیل لە مانگی حوزەیراندا رایگەیاند لەنێو خاکی ئێراندا دەستگیریکردووە بەهۆکاری ئەوەی پلانی هەبووە هێرش بکاتەسەر ئامانجی ئیسرائیل لە قوبرس. ئیسرائیل باسی لەوە نەکردووە کە ئاخۆ کەی شەهبازی دەستگیرکردووە یان ئاخۆ پێش رفاندنی تسورکۆڤ بووە یان دواتر. شەرقلئەوسەت باسی لەوەش کردووە کە دانوستانەکان بۆ دیل بە دیل کردنەکە لەلایەن رووسیاوە نێوەندگیری دەکرێت و رەنگە لە چەند رۆژی داهاتوودا ئەنجامی هەبێت. هێشتا دیار نییە کە ئیلیزابێس لەکوێیە و بەپێی سەرچاوەکانی سەرقلئەوسەت هێشتا لە عێراق دەستبەسەرە، بەڵام بەشێک لە سەرچاوەکانی تری رۆژنامەکە دەڵێن گوازراوەتەوە بۆ ئێران. بەپێی راپۆرتێکی میدیای ئەمواج، رفاندنی هاوڵاتییە ئیسرائیلییەکە وای لە هەندێک چاودێر کردووە بگەنە ئەو بڕوایەی بابەتەکە دەستێکی ئێرانی تێدایە و فەرمانی رفاندنەکە لە تارانەوە دراوە وەک بەشێک لە شەڕی شاراوەی ئێران بەرامبەر ئیسرائیل. بەڵام میدیای ئەمواج باس لەوەش دەکات، ئەمە رەنگە کیشەیەکی ناوخۆیی لایەنە شیعییەکان بێت و بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی گروپەکانی ناو حەشدی شەعبی، بەتایبەت کەتائیبی حیزبوڵا، گومانی ئەوەیان کردووە ئیلیزابێس سیخوڕێکی ئیسرائیلی بوبێت بۆ دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ سەدرییەکان، کە سەدرییەکان نەیارێکی سەرسەختی گروپە شیعەییەکانن لە عێراق. بەڵام بەپێی وتەی بەرپرسێکی ئیسرائیلی کە قسەی بۆ پێگەی هەواڵی نیشتمانی ئیسرائیل کردووە، تسورکۆڤ سیخوڕ نییە و «هاوڵاتییەکی ئاسایی ئیسرائیلییە کە بۆ توێژینەوەی دکتۆراکەی سەردانی عێراقی کردووە و پەیوەندی بە بەرپرسانی ئیسرائیلییەوە نییە.» هاوکات، هاوڕێیان و هاوکارانی ئیلیزابێس بە پێگەی دەیڵی بیستی ئەمریکییان راگەیاندووە کە هەموو ئەو دەنگۆیانە رەتدەکەنەوە باس لەوە دەکەن ئیلیزابێس سیخوڕ بێت و دەڵێن، «ئەو قسانە بەتەواوەتی دوورە لەراستییەوە و ئەو هەواڵانە وادەکات کە کارە ناوازەکانی وەک کەسێکی ئەکادیمی ناشرین بکرێت.»   لە کوردستانەوە هاتووەتە نێو عێراق بەهۆی ئەوەی هاوڵاتیانی ئیسرائیلی لێیان قەدەغەیە بێنە نیو خاکی عێراقەوە، ئیلیزابێس سەرەتا لە هەرێمی کوردستانەوە هاتووەتە نێو خاکی عێراق و سێ جار سەردانی کردووە. توێژینەوەی دکتۆراکەی لەسەر بزوتنەوەی سەدرە لە عێراق و بەپێی سەرچاوەکان ویستوویەتی لەنزیکەوە کەسانی سەر بە سەدر بدوێنێت بۆ دەوڵەمەندکردنی توێژینەوەکەی. سمادەر پێری، رۆژنامەونسێکی ئیسرائیلییە و باس لەوە دەکات کە چەند ساڵێک لەمەوبەر لەگەڵ ئیلیزابێس کە هاوڕێیەتی، پێکەوە بوون. لە دانیشتنێکدا ئیلیزابێس پێی وتووە کە ناتوانێت بچیت بۆ عێراق بەڵام بە پاسپۆرتە روسیەکەی دەچێتە کوردستان و لەوێشەوە بە ئۆتۆمبێل دەڕوات بۆ بەغداد. چەند سەرچاوەیەک بە ئەمواج میدیایان راگەیاندووە، ئیلیزابێس چەند جارێک سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات بە پاسپۆرتە رووسیەکەی و لە سەرەتایی 2022 بڕیاری ئەوە دەدات بۆ یەکەمجار  بچێتە بەغداد و لەوێ لە ئاپارتمانێکدا لە ناوچەی کەرادە دەمێنێتەوە. لەوسەروبەندەدا، دەزگای هەواڵگری عێراق ئاگادارییەک دەنێرێت بۆ روسیا و ئەمریکا و تێیدا دەڵێت: باشترە تسورکۆڤ عێراق بەجێبهێڵیت. ئەم ئاگادارکردنەوەیەی دەزگای هەواڵگری عێراق پشتگوێخراوە و رووسیا بە هەندی وەرنەگرتووە، بەڵام نازانرێت وەڵامی ئەمریکا چیبووە. دواتر لە تشرینی دووەمی 2022، جارێکی تر تسورکۆڤ بە ڤیزایەکی دوو مانگی دێتەوە بۆ عێراق تا بتوانێت چەند چاوپێکەوتنێک ئەنجام بدات لەگەڵ هەندێک کادری ئاسایی سەدرییەکان. دوای ئەوەی لە مانگی کانونی دووەمی ئەمساڵ ڤیزاکەی بەسەردەچێت، تسورکۆڤ دەچێتە ئیمارات بۆ تازەکردنەوەی ڤیزاکەی. لەناوەراوستی مانگی ئازاری ئەمساڵ، تسورکۆڤ توانیویەتی چاوپێکەوتنێک لەگەڵ فەرماندەیەکی باڵای سەدرییەکان رێکبخات، بەڵام تەنها دوای چەند رۆژێک و لە 21ی ئازار دیار نامینێت. هەندێک راپۆرت ئاماژە بەوە دەکەن تسورکۆڤ کاتێک رفێندراوە کە گەڕاوەتەوە ماڵەوە دوای سەردانکردنی کافێیەک لە نزیک ئەپارتمانەکەی. سابرین نیوز، کە میدیایەکی نزیکە لە سوپای پاسداران، باس لەوە دەکات گروپێک کە پێکهاتوون لە سێ ئافرەت لە هۆڵێکی لەشجوانی رفاندوویانە.   ‹دیل بە دیلم پێ مەکەن› هەرچەندە ماوەی زیاتر لە سێ مانگە رفێندراوە، بەڵام خانەوادەی ئیلیزابێس دەڵێن خۆیان نەیانویستووە هەواڵەکە بڵاوببێتەوە و فشاری حکومەتی ئیسرائیلییان لەسەر نەبووە. بەپێی وتەی ئێما تسورکۆڤ کە قسەی بۆ پێگەی ئەلمۆنیتەی ئەمریکی کردووە، بڵاونەبوونەوەی هەواڵەکە پەیوەندی بەوانە هەبووە و «بڕیاری خۆمان بووە، ئێمە هیوامان وابوو کارەکە بە زوویی کۆتایی بێت و چارەسەرێکی خێرای بۆ بدۆزرێتەوە بەبێ ئەوەی ببێتە بابەتێکی جیهانی، ئێمە بێدەنگ نەکرابوین بەڵکو ئەوە بڕیاری خۆمان بوو.» رفاندنەکە هەر بەشارەواەیی مایەوە تا ئەوەی لە 5ی ئەم مانگە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، هەواڵەکەی ئاشکراکرد و رایگەیاند، کەتائیبی حیزبوڵا ئیلیزابێسیان رفاندووە و حکومەتی عێراقی «بەرپرسیارە» لە سەلامەتی هاوڵاتییە ئیسرائیلییەکە. لەدوای قسەکانی ناتانیاهۆ، ئەبو عەلی عەسکەری، یەکێک لە بەرپرسانی کەتائیبەکانی حیزبوڵلا لە تویتێکدا نووسی، «سەرۆکوەزیرانی قەوارەی زایۆنی دانی بەوەدانا کە ئەندامی ئەمنی ئیسرائیلی لە عێراق هەیە کە ئەمەش ئاماژەیەکی زۆر مەترسیدارە، پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بکرێت، بە وردی و تووندی مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت». بەپێی وتەی سەرچاوەکانی ئەلمۆنیتەر، کە لە چەند راپۆرتێکی تردا هاتووە و دەڵێن، ئەم کارە دەستی ئێرانی تێدا بووە بۆ چەند ئامانجێکی کە یەکێک لەوانە گۆڕینەوەی دیلە لەگەڵ ئیسرائیل. دوای رفاندنەکە، کەناڵی فەرمی سابرین نیوز لە تیلیگرام، پۆستێکی کردوو و تێیدا وێنەیەکی بڵاوکردەوە کە نوسینێکی ئیلیزابێسی تێدایە لە تویتەر. وێنەکە نوسینێکە بە زمانی عیبری و وا دەردەکەوێت ئیلیزابێس لە 21ی شوباتی 2021 نوسیبێتی و تێیدا دەڵێت: من دژی پرۆسەی دیل بە دیلم، هەتا ئەگەر کێشە بۆ خۆشم دروست بکات ئەگەر لە داهاتوودا سەردانی سوریا یان عێراق بکەم. هاوڵاتی بەدواداچوونی بۆ تویتەکەی ئیلیزابێس کرد، بەڵام نەیتوانی ئەو تویتە بدۆزێتەوە کە دوو ساڵ لەمەوبەر هاوڵاتییە ئیسرائیلییە-رووسییەکە کردبووی.

هاوڵاتی پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ روداوێکی هاتوچۆ  لە نزیک تونێلی زاخۆ لەنێوان ژمارەیەک ئۆتۆمبێل ڕویدا و بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی زاخۆش دەڵێت، کەسێک گیانی لەدەستداو 29 کەسیش برینداربون. ئەمیر عەلی، وتەبێژی تەندروستیی زاخۆ ئەمڕۆ پێنجشەممە لەسەر ڕوداوەکە  بە هاوڵاتی وت، "لە رێگەی گرشین لە نزیک تونێلی زاخۆ رووداوێکی گەورەی هاتووچۆ روویداوە، بەهۆیەوە کەسێک گیانی لەدەستداوە و زیاتر لە 29 کەس بریندار بوون." وتەبێژی تەندروستی زاخۆوتیشی ، ئەو 29 کەسەی بریندار بوون، نۆ کەسیان ئافرەتن و 20ـەکەی دیکەیان پیاون، ئەو کەسەش کە گیانی لەدەستداوە پیاوە و تەمەنی 30 ساڵە، "رووداوەکە لەنێوان بارهەڵگرێک و ئۆتۆمبێلێکی تایبەت روویداوە." سەبارەت بە تەندروستیی بریندارەکانیش، ئەمیر عەلی ئەوەی خستەڕوو، "دۆخی تەندروستی هەموو بریندارەکان باشە تەنها کچێکی 15ساڵ دۆخی خراپە و رەوانەی دهۆک کراوە". بەپێى زانیارییەکان، بارهەڵگرەکە ژمارەیەک کرێکارى هەڵگرتووە بۆیە ژمارەى قوربانیان زۆرە و برینى بەشێکیان سەختە.  

شەنای فاتیح- عەمار عەزیز لەكۆی 30 خوێندكاری یەكەم لەسەر ئاستی هەرێم تەنها دوو خوێندكاری خوێندنگا تایبەتەكان یەكەم بوون و لەبەرامبەردا 28 خوێندكاری خوێندگا حكومییەكان لە پلەی یەكەمدابوون. لەهەرێمی كوردستاندا 117 هەزارو 364 خوێندكاری قۆناغی ئامادەیی و پیشەیی لەهەرێمی كوردستاندا بۆ ساڵی خوێندنی 2022-2023 بەشداری ئەزموونەكانی پۆلی 12یان ئەنجامدا، بەشێككی كەم لە خوێندكارانی خوێندنگا ئەهلی و تایبەتەكان توانیان بگەنە پەلەی یەكەم. یەكێك لەچیرۆكە جیاوازەكانی ئەمساڵ، خوێندكارێكی پۆلی 12ی وێژەییە كەتوانی ببێتە یەكەم لەسەر ئاستی هەرێم كە لەخانوویەكی سەقف چینكۆدا كۆششی ئەمساڵی خوێندنی بەكۆنمرەی 97.43 تەواوكرد. هەنار تەها، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: خانوو و ئۆتۆمبێل و پارەشم وەرگرتووە، هەروەها پێیان ڕاگەیاندین لەهەر زانكۆیەكی هەرێم بتانەوێت دەتوانن بخوێنن لەسەر خەرجی حكومەت، بەڵام باسی خوێندنیان لەزانكۆكانی دەرەوەی هەرێمدا بۆ نەكردین». هاوكات، ڕۆزی یەحیا، یەكەمی بەشی زانستی لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەڵێنی سكووڵەرشیبێكمان لەلایەن نێچیرڤان بارزانییەوە پێدراوە بۆ زانكۆكانی كورستان، بەڵام باسی زانكۆكانی دەرەوە نەكراوە، تائێستا لەلایەن كاك بافڵ و شاناز خان و كاك نێچیرڤان و زانكۆی نۆڵجەوە خەڵاتی ڕەسمی و ماددیشمان پێدراوە. یەكێكی دیكە لەیەكەمەكان، شاد شوان، یەكەمی بەشی زانستییە لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» پێیان ڕاگەیاندین یارمەتیمان دەدەن لەتەواوكردنی خوێندندا، تەنها سكووڵەرشیپی زانكۆی كوردستان و زانكۆی نۆڵیجمان پێگەیشتووە، خەڵاتی یەكەمەكان وەك یەك بووە». هەروەها نمە محەمەد، یەكەمی بەشی زانستی لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: خەڵاتەكانمان وەك یەك بوون و جیاواز نەبوون، جگە لەحكومەتیش لەلایەن سەرۆكی هەرێم و بەشێك لەپەرلەمانتاران و كاك بافڵ و حاجی كاروانەوە خەڵاتكراوین، وتیشی دۆخی دارایی خانەوادەكەم مام ناوەندەو پێیان ڕاگەیاندین لەهەر زانكۆیەكدا بخوێنن خەرجیتان دابین دەكەین. بۆ ساڵی خوێندنی 2022-2023 لەكۆی نزیكەی 120 هەزار خوێندكاری 12 ی ئامادەیی، 30 خوێندكار پلەكانی یەكەم و دووەم و سێیەمیان بەدەستهێناو لەو ژمارەیەش 23 خوێندكاریان لەپارێزگای سلێمانی بوون و لەكۆی ئەو 30 خوێندكارەش 19 یان لەڕەگەزی مێ بوون. بوشرا بایەر باوكی پیشەی كرێكارەو لەخانوویەكی حكومیدان ئەو بووە یەكێك لەچیرۆكەكانی دیكەی سەركەوتنی خوێندكاران، بەو بارودۆخەوە توانی پلەی چوارەم لەسەر ئاستی پارێزگای هەڵەبجە بەدەستبێنێت، بە كۆنمرەی 95.6 لەبەشی زانستی. بوشرا بەهاوڵاتی وت: پاش ڕاگەیاندنی ئەنجامەكان قوباد تاڵەبانی خانوویەكی بۆ كردینە دیاری و لەلایەن سەرۆكی زانكۆی هەڵەبجەوە خەرجی ساڵێكی خوێندن و لەلایەن حاجی كاروانەوە بەڵێنی كرێی خوێندنم پێدراوە. بۆ ئەمساڵی خوێندن ژمارەی خوێندكارە یەكەمەكانی 12ی ئامادەیی 30 كەس بوون لەو ژمارەیەش 19 خوێندكاریان كچ بوون و 11 خوێندكاریشیان كوڕ بوون. ئەنجامەكانی دهۆك كە تەنها یەكێك لەیەكەمەكان لەو پارێزگایەبووە بووەتە جێگەی نیگەرانی كەسوكاری خوێندكاران و بەشێكیان پەروەردە بە هۆكار دەزانن، پەروەردەش كەسوكاری خوێندكاران بەهۆكار دەزانن لەكاتێكدا تەنها (كریستیان راجی) تاقانەكەی یەكەمەی دهۆك و سێیەمی سەر ئاستی هەرێم بووە. وەلید سلیڤانەیی، بەڕێوەبەری قوتابخانەی دەلیڤە لەسنوری پەروەردەی قەزای سێمێل لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد كەمیی ژمارەی یەكەمەكانی سەر ئاستی هەرێم لەدهۆك بۆ چەند هۆكارێك دەگەرێتەوە، كە»هەندێك مامۆستا كراون بە بەرێوەبەر ئامادەیی لەسەر بنەمای خزمایەتی و واستە و هاورێیەت». وەلید سلیڤانەیی وتیشی:» ئاستی رۆشنبیری كەسوكاری خوێندكاران لە دهۆك بەراورد بەشارەكانی تر زۆر كەمترە، جگە لەوەش بێ هیوابوونی خوێندكار لە نەبوونی هەلی كار و دامەزراندن». هەروەها حەسەن چەلەبی، بەرێوەبەری پەروەردەی قەزای سێمێل بە هاوڵاتی وت:» هەندێك بەرێوەبەری خوێندنگا هەیە لەئاستێكی باشدا نین، بەدڵنیاییەوە پەروەردەی دهۆك لێكۆڵینەوە لەم بابەتە دەكات».