هاوڵاتی فوئاد حوسێن وەزیری دەرەوەی عێراق، لەسەر پشكی كورد لە پارتی دیموكراتی كوردستان، لە گەڕانەوەی بۆ هەولێر و كۆبوونەوەی لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای هەردوو حزبی دەسەڵاتداری هەرێم، (پارتی دیموكراتی كوردستان)، و (یەكێتی نیشتیمانی كوردستان)، هۆشداری داوە لە جوڵەكانی بەغداد لەناو ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق دژی قەوارەی هەرێمی كوردستان, و پێی راگەیاندوون كە ئامانجەكان لە بەغداد روونە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە كۆبوونەوەكان ئاشكرای كردوو، فوئاد حوسێن بە هەردوو هێزی سەرەكی وتووە" پێداگری لەسەر هەڵویست ئەم هەنگاوە ئێستایان باجی دەبێت، داوای لێكردوون بە وریاییەوە مامەڵە بكەن، و دەستبەجێ دەستبەرداری ئەم ڕێگایە هەڵەیە بن و بگەنە رێككەوتن و چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی نێوانیان. " وەزیری دەرەوەی عێراق، نەیشاردۆتەوە كە" بۆ قۆناغی داهاتوو ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، دەست بۆ زۆر پرسی هەستیار دەبات، بەتایبەت لە رێگەی (یاسای نەوت و غازی عێراق)ەوە، كە ئامادەكاری بۆ دەكرێت بخرێتە بەرنامەی كاری پەرلەمانی عێراقەوە. سەرەتایی ئەم قۆناغە هەستیارە دژی قەوارەی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردووە، و حكومەتی ناوەندی پلانی هەیە بە هەڵوەشاندنەوەی (فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان)، و توانەوەی لەناو وەزارەتی دەرەوەی عێراق، ئەویش لە رێگەی دادگای فیدڕاڵی پاڵپشت بە دەستوور." بەپێی زانیارییەكان، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، وەڵامی ئەرێنی بۆ داواكارییەكانی فوئاد حوسێن هەبووە، و دەستپێشخەری و كۆبوونەوەكانیشی لەگەڵ پارتی و لایەنەكانی تر، بەشێكی لەو چوارچێوەیەدا بووە، بەڵام تا ئێستا پارتی وەڵامی نەبووە و چاوەڕوانی دەرەنجامی رێككەوتنەكەی نێوان محمەد شیاع سودانی، و مەسرور بارزانی دەكات، و هێشتا وەك حزب خۆی بەدوور دەگرێت بۆ جۆڵە سیاسییەكانی لە بەغداد و و پاكێجەكانی بە جێهێشتووە بۆ كابینەكەی مسرور بارزانی، و وەك تیمی حزبی ئامادە نییە بە وەفدی هاوبەش لەگەڵ (یەكێتی) بچیتە بەغداد.
کاکەلاو عەبدوڵا دواجار سەرۆککۆماری تورکیا گڵۆپی سەوزی بۆ سوید هەڵکرد کە ببێتە ئەندامی رێکخراوی ناتۆ، بەڵام دوای چەندین داواکاری و چەند و چوون لە سوید کە تێیدا گەورەترین زەرەرمەند کورد دەبێت. رۆژی دووشەممەی رابردوو، پیش کۆبونەوەی رێکخراوی ناتۆ لە لیتوانیا، یانس ستۆڵتنبێرگ، سەرۆکی رێکخراوەکە، هەواڵێکی ئاشکراکرد، ئەویش ئەوە بوو کە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، رازیبووە داواکاری سوید بنێرێتە پەرلەمانی وڵاتەکەی تا ئەوەی پەسەندی بکات و سوید ببێتە ئەندامێکی ناتۆ. ئەم هەواڵە هەواڵێکی کتوپڕ بوو چونکە تەنها چەند کارتژمێرێک پێشتر، ئەردۆغان داوای ئەوەی کرد تەنها کاتێک رازیدەبن سوید ببێتە ئەندامی ناتۆ ئەگەر وڵاتانی ئەوروپا تورکیا وەک ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا وەربگرن. دوای کۆبونەوەی لەگەڵ ئەردۆغان و ئۆڵف کریستەرسن، سەرۆکوەزیرانی سوید، لە شاری ڤیڵینیەسی پایتەختی لیتوانیا ستۆڵتنبێرگ وتی، سەرۆککۆماری تورکیا «رازیبووە بەزووترین کات داواکاری سوید پێشکەشی پەرلەمانی تورکیا بکات و لەنزیکەوە کار لە گەڵ پەرلەمان بکات بۆ پەسەندکردنی داواکارییەکە.» رازیبوونی ئەردۆغان پێشهاتێکی گەورەیە دوای ئەوەی ساڵێکە سوید داوای لێدەکات رازی ببێت بە ئەندام بوونی وڵاتەکەی. لە ئایاری 2022ەوە سوید و فینلەندا داواکاری فەرمیان پێشکەش کردووە ببنە بەشێک لە ناتۆ، ئەوەش دوای ئەوەی کە روسیا لە مانگی شوباتی 2022 لەشکرکێشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکرد. تورکیا وەک هەر 31 ئەندامەکەی تری ناتۆ مافی ئەوەی هەیە ئەندامێتی وڵاتی نوێ رەتبکاتەوە. هەرچەندە ئەنقەرە بە داواکارییەکە رازیبووە، بەڵام مانای ئەوەی نییە سوید راستەوخۆ دەبێتە ئەندامی ناتۆ. ستۆڵتنبێرگ باسی کاتێکی دیاریکراوی نەکرد لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەیدا. سەرۆکی ناتۆ رایگەیاند کە ئەو بڕیارە دەکەوێتەوە سەر تورکیا و دەبێت لەلایەن پەرلەمانی تورکیاوە رابگەیەنرێت. پێشتر پەرلەمانی تورکیا ماوەی دوو هەفتەی ویست بۆ پەسەندنکردنی داواکاری فینلەندا کە لە مانگی نیساندا گفتوگۆی لەسەرکرا. ئەم هەنگاوەی ستۆکهۆڵم دوای چەندین داواکاری دێت لە ئەنقەرە، بەڵام ماوەی ساڵێکە تورکیا دوای دەخاتە بە بیانوی ئەوەی سوید «پەناگەیەکی ئارامە» بۆ ئەندامانی پەکەکە و پێوستە لەسەر حکومەتی سوید ئەندامانی پەکەکە رادەست بکاتەوە. لەو بارەیەوە ستۆڵتنبێرگ وتی، سوید و تورکیا «لەنزیکەوە کاریان کردووە بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییە ئەمنییەکانی تورکیا، وەک بەشێک لەو پرۆسەیە، سوید دەستوری هەموار کردووەتەوە و هەندێ یاساشی گۆڕیووە، ئەمەش هەماهەنگەییە دژە تیرۆرییەکانی دژ بە پەکەکە فراوان کردووە.» هاوکات کریستەرسن، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند کە «کاری جدی»یان کردووە بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییەانی تورکیا. «پێموایە چانسی ئەوەمان هەیە کە ئەوەی کردوومانە بە بەڵگەوە بیخەینەڕوو و هەروەها بەرهەمیشی هەبووە، پێموایە بە یارمەتی هەموو وڵاتەکان ئەوەمان بەدەستهێنا،» سەرۆکوەزیرانی سوید وای وت. دۆخی کورد لە سوید چی لێ دێت؟ لە مانگی رابردوو سوید کۆمەڵێک یاسای توندی دەرکرد بۆ بەنایاسایی کردنی پێدانی هاوکاری ماددی بۆ گروپە قەدەغەکراو و «تیرۆرستییەکان» کە تێیدا ئەوەی سەرنجی خراوەتەسەر پەکەکە، یەپەگە، پەیەدە، هەروەها رێکخراوی فەتۆیە. لەنێو سویدا ژمارەی کورد لەنێوان 150 هەزار بۆ 200 هەزار کوردایە و بەشێکی زۆریان چالاکوانن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە سەر بە پەکەکە بن. لە سەرەتادا تورکیا تەنها داوای 33 کەسی دەکرد لە سوید کە تۆمەتبار بوون بە پەیوەندی بە «ڕێکخراوی تیرۆرستی» بەڵام لە سەرەتای ئەم ساڵەوە داواکارییەکەی ئەنقەرە بەرزبوویەوە بۆ 130 کەس. لە هەفتەی رابردوودا، دادگای ستۆکهۆڵم کوردێکی بەناوی یەحیا گونگۆر بە چوار ساڵ و شەش مانگ سزادا بە تۆمەتی ئەوەی هاوکاری دارایی پەکەکەی کردووە لە سوید. بەپێی بڕیاری داداگەکە یەحیای تەمەن 41 ساڵ دوای تەواوکردنی سزاکەی دیپۆرت دەکرێتەوە بۆ سوید. یەحیا تەنها کورد نییە کە یاسا نوێیەکانی سوید بەسەریدا بسەپێنرێت. پێشتر و لە مانگی کانونی یەکەمی 2022، مەحمود تات لەلایەن سویدەوە گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا. مەحمود تات پیشەی شۆفێری پاس بوو لە شاری دەرسیم و بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی بە پەکەکەوە نزیکەی حەوت ساڵ لەلایەن تورکیاوە بە غیابی سزادرا. مەحمود تات لەساڵی 2015 گەشتە سوید و داوای مافی پەنابەرێتی کرد. بەهۆی فشارەکانی تورکیاوە، ژیانی کوردانی تاراوگە لە سوید زۆر سەختتر بووە. جەلیل توران کوردێکە کە ماوەی هەشت ساڵە لە سوید دەژی و بۆ گۆڤاری فۆرن پۆلەسی ئەمریکی قسەی کردووە و دەڵێت: بەهۆی ئەوەی تۆمەتی پەیوەندی بە پەکەکەوە بۆ دروستکراوە، مافی پەنابەرێتی لەلایەن سویدەوە رەتکراوەتەوە. جەلیل توران بە گۆڤارەکەی راگەیاندووە کە ئەو بەشداری لە هیچ چالاکییەکی چەکداری نەکردووە بەڵام تەنها لە شەڕی داعشدا وەک کەسێکی پزیشکی یارمەتی کەسانی برینداری داوە لە رۆژاڤا. توران باسی لەوەشکردووە، کە دووجار ویستویەتی خۆی بکوژێت بەهۆی ترسی ناردنەوەی بۆ تورکیا. زنار بۆزکورت یەکێکی ترە لەو کوردانەی لە سوید کێشەی بۆ دروست دەکرێت و لە ئابی 2022 لە ماڵەکەی خۆیدا گیرا و فەرمانی رادەستکردنەوەی بۆ تورکیای بۆ دەرچوو، بەڵام بەهۆی چەند هەڵمەتێکی رێخکراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بڕیارەکە هەڵوەشایەوە. هەرزوو میدیاکانی تورکیا باسیان لەوەکرد کە سوید زنار بۆزکورتی تەمەن 26 ساڵ بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پەکەکە دەستگیرکراوە. زنار لە ئێستادا خاوەنی رەگەزنامە و مۆڵەتی مانەوە نییە لە سوید و داواکەی لە ساڵی رابردوودا رەتکرایەوە، ئەوەش لەسەر داواکاری ئاژانسی ئاسایشی نیشتمانی سوید. زنار بە فۆرن پۆلەسی راگەیاندووە کە پێش ئەوەی داواکەی رەتبکرێتەوە لەلایەن ئاژانسەکەی سویدەوە بانگێشتی چاوپێکەوتنێک کراوە و لەوێ پێیانوتووە لە هەژماری ئینستاگرامەکەیدا چەند وێنەیەکی ئەویان لە خۆپیشاندانێکدا بینیووە کە ئاڵای پەکەکەی تێدا هەڵکراوە.
هاوڵاتی سەرۆک کۆماری تورکیا رایدەگەیەنێت؛ کە هیچ کێشەیەکیان لە وەرگرتنی نەوتی عێراقدا نیە و ئەگەر هەرێم و بەغداد کێشەکانیان چارەسەر بکەن، ئەوان لەگەڵ ئەوەدان بۆری نەوت بکرێتەوە. رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا ئەمڕۆ چوارشەممە لە لووتکەی ناتۆ لە لیتوانیا رایگەیاند "ئێمە لەبارەی وەرگرتنی نەوتی عێراق هیچ کێشەیەکمان نییە. ئەو کێشەیەی روویداوە لەناوخۆی عێراق لەنێوان حکومەتی ناوەندی و حکومەتی باکووری عێراقدایە". هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکووک کە بە بۆریی جەیهانی تورکیا دەگاتە ئەو وڵاتە و، لەوێوە هەناردەی وڵاتانی دیکەی کڕیاری نەوت دەکرێت، لە 25ـی ئاداری ئەمساڵەوە واتا 109 رۆژە راگیراوە، ئەمەش لەدوای بڕیارێکی دوو رۆژ پێشتری دادگەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس. هەر لەم بارەیەوە ئەردۆغان وتی، "هاوڕێیەکانم ڕاسپاردووە بۆ بەدواداچوونی ئەم پرسە و ئەنجامدانی دیدار و کۆبوونەوە لەگەڵیاندا. هەروەها ئێمەش لەمبارەیەوە هەنگاومان ناوە بۆ ئەوەی دەسەڵاتی باکووری عێراق و حکومەتی ناوەندی کێشەکانیان چارەسەر بکەن و تێیپەڕێنن". باسی لەوەشکرد "هەر کاتێک ئەم کێشەیە تێپەڕێندرا، ئێمە لەگەڵ ئەوەداین هێڵی بۆڕییە نەوتییەکان بکرێنەوە، چونکە لەسەر بنەمان قازانج - قازانج کاردەکەین و ئەوان قازانج دەکەن، ئێمەش قازانج دەکەین". هاوکات سەرۆکی تورکیا لەبارەی ئەندامێتی سوید لە ناتۆ رونیکردەوە، پرۆتۆكۆڵی ئه‌ندامێتی سوید، له په‌رله‌مان په‌سه‌ند ده‌كرێت كه نوێنه‌ری ئیراده‌ی گه‌له، هاوشێوه‌ی ئێمه په‌رله‌مانتارانیش له نزیكه‌وه چاودێریی پێواژووه‌كه ده‌كه‌ن. وتیشی: "توركیا هه‌میشه پشتیوانیی له سیاسه‌تی ده‌رگای كراوه‌ی ناتۆ كردووه. تا ئێستا به‌هۆكاری هه‌ڕه‌مه‌كی رێگر نه‌بووین له ئه‌ندامێتیی هیچ وڵاتێك له هاوپه‌یمانییه‌كه".
هاوڵاتی پۆلیسی سلێمانی لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند چوار تۆمەتباریان دەستگیر کردووە کە لەسەر رێگەی دەربەندیخان - سلێمانی و لە نزیک ناحیەی زەڕایەن ئۆتۆمبێلیان راگرتووە و شۆفێرەکەیان "بێهۆشکردووە و پارە و کەلوپەلەکانیان دزیون". ئەمڕۆ چوارشەممە پۆلیسی سلێمانی ڕایگەیاند ، پۆلیسی ناحیەی زه‌ڕایه‌ن چوار تۆمه‌تباریان ده‌ستگیر كرد، كه له‌سه‌ر رێگەی ده‌ربه‌ندیخان - زه‌ڕایه‌ن ئوتۆمبێلیان راگرتووە و دوای بێهۆشكردنی شۆفێره‌كه‌ی پاره و كه‌لوپه‌لی نێو ئوتۆمبێله‌كه‌یان دزیوە. ئەوەشی ڕونکردەوە کە تۆمەتبارەکان وەکو "باند کاریان کردووە؛ وەکو سه‌رنشین خۆیان پیشانداوە بۆ راگرتنی ئۆتۆمبێلەکان". بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی سلێمانی ئاماژەی بەوەشکردووە، لەکاتی ده‌ستگیركردنی تۆمه‌تباره‌كاندا ده‌ستگیراوە به‌سه‌ر ئه‌و بڕه پاره و كه‌لوپه‌لانه‌دا كه تۆمه‌تباران له شۆفێری توتۆمبێله‌كه‌یان دزیوە. هاوکات دوو لە تۆمەتبارەکان ژنن. هەر چوار تۆمەتبارەکە به بڕیاری دادوه‌ر راگیراون.
سەركۆ جەمال لایەنە كوردستانیەكان لەكەركوك و ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق دوورن لەوەی بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بكەن و تا ئێستا چوار لیست بوونی هەیە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بڕیارە لە 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵدا ئەنجام بدرێت و كورد كێبڕكێی زۆرترین كورسی دەكات بۆ ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە 16 كورسیە و ئەگەر كورد نۆ كورسیی كەمتر بەدەستبێنێت ناتوانێت پۆستی پارێزگار لەبەرژەوەندی خۆی یەكلایبكاتەوە. خەلیل ئیبراهیم، وتەبێژی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « یەكێتی و پارتی ململانێكانی هەرێمیان بردووەتە كەركوك، بەڵام زۆر گرنگە كورد یەك لیست بێت، هەرچەندە پارتی و یەكێتی هەڵەی زۆریان كردووە». وتەبێژی یەكگرتوو پێشیوابوو سەرەڕای هەڵەكان دەبێت پارتی و یەكێتی وانە وەربگرن و ببنە یەك لیست، وتیشی:» وا دەردەكەوێت یەك لیست نەبن هەرچەندە هەوڵەكان بەردەوامە، لەنێوان یەكگرتوو ولایەنەكانی دیكە گفتوگۆ هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ ئیسلامیەكان». خەلیل ئیبراهیم باسی لەوەشكرد ئەگەر لەگەڵ پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش نەگەنە ڕێككەوتن ئەگەری ئەوەی لەگەڵ لایەنە ئیسلامیەكان و چەند لایەنێكی دیكە بگەنە ڕێككەوتن دوور نییە». پارتی پێشتر ڕایگەیاندبوو كە لەگەڵ یەكێتی بە یەك لیست لەكەركوك و ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم بە یەك لیست دانابەزن، بەڵام بەرپرسی پەیوەندییەكانی پارتی دەڵێت گفتوگۆ بۆ یەك لیستی بەردەوامە. مەسعود مەلا پەروێز، بەرپرسی پەیوەندیەكانی پارتی لەكەركوك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «لەگەڵ هەموو لایەنەكان گفتوگۆ بەردەوامە بۆ ئەوەی بەیەك لیست دابەزین، بەڵام ئەوە قورسە لەبەر ئەوەی ئامادە نین لەگەڵ یەكێتی یەك لیست بین». كۆمەڵی دادگەری پێیوایە بۆ ئەوەی پێگەی كورد پارێزراو بێت دەبێت كورد بەیەك لیست دابەزێت رێباز سابیر بەرپرسی مەڵبەندی كۆمەڵی دادگەری لەكەركوك لەلێدوانێكدا بۆ ئاماژەی بەوەكرد پڕۆژەیەكیان ڕاگەیاندووە كە هەموو حزبەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەعێراق لەكەركوك بە یەك لیست دابەزن و هەندێك كۆبوونەوەشیان ئەنجامداوە. بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی دادگەری دەشڵێت:» تائێستا كورد بەداخەوە پێناچێت یەك لیست بێت لەكەركوك و بگرە نزیك دەبێتەوە لەچوار لیست و زیاتریش». بەپێی بەدواداچونەكانی هاوڵاتی، پارتی لەگەڵ هەندێك لایەن و یەكێتی لەگەڵ هەندێكی دیكە لە گفتوگۆدان و ئیسلامییەكانیش پێكەوە لەگەڵ لایەنی دیكە خەریكن بۆ ئەوەی لیستێكیان هەبێت، بێجگە لە چەند لیستێكی دیكە. لەسەر پرسی یەك لیستی لایەنە كوردیەكان لەكەركوك، هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە ڕزگار حاجی حەمە بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی ڕەتیكردەوە تا یەكلابوونەوەی گفتوگۆكان لەوبارەیەوە هیچ لێدوانێك بدەن. پێشتر ڕزگار حاجی حەمە بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی بەهاوڵاتی وتبوو: «جارێ چاوەڕێی وەڵامی لایەنە سیاسیەكانین، یەكێتی پێی باشە هەموو لایەنە كوردستانیەكان بەیەك لیست بەشداری بكەن لەو ناوچانە و ڤیتۆشمان لەسەر هیچ لایەنێك نیە». « لەگەڵ هەموو لایەنەكان گفتوگۆ كراوە تا یەك لیست بین، بەڵام تائێستا قسەی كۆتایی لەسەر نەكراوە، ئەگەر یەك لیست بین كوردستانی دەبێت و هەر لایەنە و بانگەشە بۆ كاندیدی خۆی دەكات»، ڕزگارحاجی حەمە وای وت. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق تا كۆتایی مانگی تەموزی دیاریكردووە تا لیست و قەوارەكان ناوی خۆیان تۆماربكەن. بەپێی یاسای ژمارە چواری ساڵی 2023ی هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاكانی ژمارە (12)ی ساڵی 2018، ژمارەی كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە ژمارەیان (15) پارێزگایە جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. هیچ پارێزگایەك نابێت كورسییەكانی لە (12) كورسی كەمتربێت و هەر پارێزگایەك ژمارەی دانیشتوانی بۆ هەر كورسییەك زیاتر بوو لە (200 هەزار) كەس ئەوا بەپێی یاساكە كورسییەكانی بۆ زیاد دەكرێت لەسەر بنەمای ئاماری وەزارەتی پلاندانی عێراق لە ساڵی (2019).
هاوڵاتی سه‌رۆکایه‌تیى هه‌رێمی کوردستان لە نوسراوێکدا داوا لە کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنى عێراق دەکات ئاماده‌یى نیشان بدات بۆ سه‌رپه‌رشتیکردنى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لە نووسراوێكى فه‌رميدا کە رۆژی دووشه‌ممه، 2023/7/10، به واژۆى سه‌رۆكى ديوانى سه‌رۆكايه‌تيى هه‌رێمى كوردستان ئاراسته‌ى كۆمیسيۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنى عێراقی کردووە، داواى كردووه كۆمیسيۆن ئاماده‌يى نيشان بدات بۆ سه‌رپه‌رشتيكردنى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان. له نووسراوه‌كه‌ی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستاندا هاتووە كه به‌پێى فه‌رمانى هه‌رێميى ژماره (90) له 2023/3/26، بڕيار دراوه هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان رۆژى 2023/11/18 به‌ڕێوه‌بچێت، بۆیە داوای كردووه كۆميسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنى عێراق ئاماده‌يى نيشان بدات بۆ سه‌رپه‌رشتيكردنى هه‌ڵبژاردن له‌و رێکەوتەدا يان له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجوومه‌نى شاراوانييه‌كانى عێراق له 2023/12/18. نوێدەکرێتەوە..
هاوڵاتی دادگەی باڵای فیدراڵیی عێراق بە فەرمانێک، جێبەجێکردنی ژمارەیەک مادەی یاسای بودجەی گشتی راگرت کە لەلایەن حکومەتەوە تانەیان لێدراوە. دادگای باڵای فیدڕاڵی بڕیاری سالاری (وەلائی) بە ژمارە (153/ فیدڕاڵی/ فەرمانی وەلائی/ 2023) دەركرد كە پەیوەستە بە راگرتنی ژمارەیەك بڕگە و ماددەی یاسای بودجەی فیدڕاڵی بۆ ساڵانی 2023 و 2024 و 2025. بەگوێرەی فەرمانەكەی دادگای باڵای فیدڕاڵی، خاڵەكانی (ا، ب) لەبرگەی چوارەمی ماددەی 26ی یاسای بودجە، هەروەها خاڵی (ج) لەبرگەی یەكەمی ماددەی 57، بڕگەی دوەمی ماددەی 65، بڕگەی دوەمی ماددەی 70، ماددەكانی 71 و 75 رادەگرێت. ئاماژەی بەوەشكردوە، سەرۆك وەزیران تانە و سكاڵای لەسەر ئەو ماددانە تۆماركردوە، بۆیە جێبەجێكردنیان رادەگیرێت تاوەكو بڕیارێكی یەكلاكەرەوە لەوبارەیەوە دەدرێت. رۆژی 3ی ئەم مانگە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق سكاڵای لەسەر (12) ماددەی یاسای بودجە لە دادگا تۆماركرد، بەوپێیەی پەرلەمان بەپێچەوانەی دەستورەوە دەستكاری ئەو ماددانەی كردوە.
.jpg)
هاوڵاتی نیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە تۆمەتبارێك لەشەقامی سورچیانی شاری هەولێر دەستڕێژی گوللـەی لەكەسێك كرد، كە هاوسەری كچەكەیەتی و دەستبەجێ و بەرلەوەی بگەیەندرێتە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. کەمێک پێش ئێستا لە گەڕەکى سورچیانى شارى هەولێر، خەزورێک بە چەکى جۆرى کڵاشینکۆف زاواکەى خۆى کوشت و شایەتحاڵانى روداوەکەش دەڵێن: جگە لە کوشتنى زاواکەى کچەزا شەش ساڵانەکەیشى بریندار کردووە. بە گوێرەی زانیارییەکان روداوەکە بەهۆى کێشەى کۆمەڵایەتییەوە بوە و ئەم زاوا و خەزورە ماوەى چەندین ساڵە کێشەیان هەیە و بەردەوام هەڕەشەیان لە یەکتر کردوە و ئەمڕۆش بەهۆى دروستبونى کێشەوە خەزورەکە زیاتر لە نۆ فیشەکى ناوە بە زاواکەیەوە و دەستبەجێ گیانى لەدەستداوە. لە ئێستادا تیمەكانی پۆلیس لە شوێنی روداوەكەن بۆئەوەی هۆكاری سەرەكی روداوەكە بزانرێت و تۆمەتبار بدۆزرێتەوە كە لەدوای ئەو تاوانە، شوێنەكەی بەجێهێشتوە و بەرەو شوێنێكی نادیار هەڵاتوە.
سەركۆ جەمال چوار ساڵ بەسەر پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تێدەپەڕێت، كابینەی نۆیەم بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی قەرزەكانی لە 28 بۆ 31 ملیار دۆلار زیاد كرد و لەجیاتی جێبەجێكردنی شەفافییەت باجی لەسەر هاوڵاتیان زیاد كرد. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم مەسرور بارزانی سەرۆك و قوباد تاڵەبانی جێگیری سەرۆكی حكومەت بووەو زۆرینەی دەسەڵاتەكان لەلایەن پارتییەوە قۆرغ كرا. مەسرور بارزانی لەگەڵ دەستبەكاربوونی رایگەیاند:»هاووڵاتییان میحوەری كارەكانی كابینەی نۆیەم دەبن، خزمەتگوزارییەكان بە ئاستێكی باشتر پێشكەش بە هاووڵاتییان دەكرێت»، بەڵام لەراستیدا لەم چوارساڵەدا پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان پەكیان كەوت و حكومەت بەبێ بوونی یاسای بودجە چوار ساڵەكەی تەواو كردو پرسی داهاتەكان و خەرجییەكان بە ناشەفافی مایەوە كە سەرۆكی حكومەت لەپەرلەمان بەڵێنی جێبەجێكردنی شەفافییەتی دابوو. مەسرور بارزانی لەگەڵ دەستبەكاربوونی رایگەیاند، بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەكان دیدگایەكی جیاوازی هەیە، دەركەوت ئەو دیدگایە بۆ بەرتەسككردنەوەی ئازادییەكان بوو كە چەندین رۆژنامەنوسیان بە»سیخوری» تۆمەتبار كردو راپێچی زیندان كران و حكوم دران كە تا ئێستاش شێروان شێروانی ئازاد نەكراوە. میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێم دەڵێن 80% بەرنامەی حكومەت جێبەجێ كراوە و داهاتەكان زیاد كراوەو خەرجییەكان كەمكراوەتەوە، بەڵام پاش ساڵێك لە حكومرانی كابینەی نۆیەم، لە 10/7/2020 دا قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم لە 28 ملیارو 476 ملیۆن دۆلارەوە گەیاندووەتە 31 ملیارو زیاتر لە 500 ملیۆن دۆلار، واتا قەرزەكانی سەر حكومەت لەم چوارساڵەی كابینەی نۆیەم زیاتر لە سێ ملیار دۆلار بووە. حكومەتی هەرێم بەردەوام بووە لە فرۆشتنی نەوتی خاو كە رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوتی لەرێگەی بەندەری جەیهان لە توركیاوە رەوانەی بازاڕەكان دەكرد تا 25ی ئازاری ئەمساڵ كە بەبڕیاری دادگای نێوبژیوانی پاریس رێگری لە هەناردەی نەوت كراو، مەسرور بارزانی بە ناچاری لە چواری نیسانی ئەمساڵدا رێككەوتنی لەگەڵ حكومەتی عێراق بۆ تەسلیم كردنی نەوت راگەیاند كە سودانی و بارزانی واژۆیان كرد. كابینەی نۆیەم دەڵێت 100 هەزار هەلی كاریان ڕەخساندووە، واتا بۆ هەر ساڵێك 25 هەزار هەلی كار دەكات، نازانرێت ئەو ژمارەیە لە كوێوە هێناویانە، چونكە بە پێی داتای فەرمی وەزارەتی پلاندانانی عێراق بێكاری لە ساڵی 2019 بۆ 2023 لە سێ پارێزگاكەی هەرێم بەڕێژەی 5% زیادی كردووە. هەروەها سەدان پڕۆژە لەهەرێمی كوردستاندا راگیراون و نزیكەی 700 ملیار دیناری بەڵێندەران قەرزارن و ئامادە نیین بیاندەنەوە تا پڕۆژەی دیكە ئەنجام بدەن. هەروەها كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بۆ سنوری هەولێرو دهۆك رێگاوشەقامی نوێی دروست كردووە و شەقامی 100 مەتری سلێمانی كارەكانی وەك «كیسەڵ» دەروات، چونكە حكومەتی هەرێم ئامادە نەبوو بودجەی پڕۆژەكە خەرج بكات و سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی لەرێگەی فرۆشتنی چەند زەوییەكی نایابەوە هەندێك پارەی بۆ شەقامی 100 مەتری تەرخان كرد، ئەمەش شكستی كابینەكەی مەسرور بارزانییە. حكومەتی هەرێم دەڵێت 757 پڕۆژەی تەنها لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەدا ئەنجامداوەو هەزارو 104 پرۆژە لەهەولێرو 617 پڕۆژەی لە دهۆك ئەنجامداوە، ئەگەر ئەم داتایانەتان دروست بێت جیاوازییەكی گەورە لە دابینكردنی بودجە بۆ پڕۆژەكان لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بەرامبەر هەولێرو دهۆك دەردەخات كە مەسرور بارزانی بودجەی بۆ هەولێرو دهۆك زیاتر تەرخان كردووە. هەروەها ئەگەر 757 پڕۆژە لەم چوارساڵەدا لە سلێمانی و هەڵەبجە ئەنجامدرابێت جوڵەی بازاڕو دۆخی ئابووری و دارایی خەڵك گۆرانكاری ئەرێنی بەدوادا دەهات، بەهەمان شێوە بۆ پارێزگاكانی هەولێرو دهۆكیش. حكومەتی هەرێم رەنگە مۆڵەتدانی یەكەیەكی نیشتەجێبوون و پرۆژەكانی كشتوكاڵی و پیشەسازی و بازرگانی و گەشتیاری بە پڕۆژەی خۆیان وەسف كردبێت بۆیە ئەو ئامارانە بەو شێوەیە خراوەتەروو. لەكاتێكدا مەسرور بارزانی دەڵێت مووچەیان بەتەواوی داوە، بەڵام تەنیا لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا هەشت ترلیۆن دیناری موچە نەدراوە كە شەش ترلیۆن و 300 ملیار دیناری حەوت مووچەی تەواو و یەك ترلیۆن و 701 ملیار دیناری نۆ مووچە لێبڕینی 21% بووەو 162 ملیار دیناری یەك مووچە بەلێبڕی 18% بووە. سەرەرای بەڵێنەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بە كردنەوەی هەژماری بانكی بۆ سەرجەم فەرمانبەران و مووچەخۆران، بەڵام كابینەی نۆیەم كە ئەوەشی جێبەجێ نەكرد. حكومەتی هەرێم خۆیان رایانگەیاندوووە كە خەرجییەكانیان كەمكردووەتەوەو داهاتیان زیاد كردووە، پلە بەرزكردنەوەی پێشمەرگەو هێزەكانی ناوخۆیان لەكاتی خۆیدا ئەنجامدا كە مافێكی یاسایی خۆیانە، بەڵام بۆ پاراستنی خۆیان ئەم كارەیان ئەنجامداو دڵنیابوون هێزە ئەمنییەكان ئەمەیان لێ قبوڵ ناكەن، بەڵام 365 هەزار فەرمانبەری مەدەنی لە مامۆستایان و تەندروستكاران و فەرمانبەرانی بەرێوەبەرایەتییەكانی سەر بەوەزارەتە خزمەتگوزاری و مەدەنییەكان بۆیان جێبەجێ نەكراوەو بیانووەكەیان ئەوەیە كە دەڵێن «بارگرانی دارایی لەسەر حكومەت زیاد دەكات» لەكاتێكدا خەرجی پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەرانی مەدەنی 40% ئەو خەرجییەیە كە بۆ پلە بەرزكردنەوەی هێزە ئەمنییەكان كردوویانە. كابینەی نۆیەم دەڵێن 407 خزمەتگوزاری پێشكەش بە هاوڵاتیان دەكەن، لەكاتێكدا لیستی ئەو خزمەتگوزاریانە بڵاوناكەنەوە تا خەڵك متمانە بەو ژمارە گەورەیەی خزمەتگوزاری حكومەت بكات، رەنگە هەڵمژینی هەواو ژن هێنان و منداڵ خستنەوەشیان خستبێتە چوار چێوەی ئەو ژمارە خزمەتگوزارییەوە. لەكاتێكدا كابینەی نۆیەم بەڵێنی باشتركردنی كارەبای نیشتمانی داو سەدان ملیار دینار بۆ پڕۆژەی پێوەری زیرەك تەرخانكرا، بەڵام كارەبای مۆلیدەی ئەهلی گەرەك و ناوچەكان نەبێت لە شەوانیشدا كوردستان دەبێتە تاریكستان. هەرچەندە پەرلەمانی كوردستان یاسای چاكسازی پەسەندكردو حكومەتی هەرێم دەستی بەكاركردن كرد تێیدا تەنها چەند هەزار بندیوارو دوو مووچەیی و سێ مووچەییەك، مووچەكانیان راگیرا، بەڵام دۆسیەی گەندەڵی و بردنی سامانی نیشتمانی میللەت بەردەوام بووەو حكومەت نەیتوانیوە كۆنترۆڵی بكات و ئەو دەستانە ئاشكرا بكات كە بەرۆژی روناك گەندەڵی دەكەن و سامانی خەڵك بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەكاردەهێنن. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بە»خراپترین» كابینە دادەنرێت لە هەرێمی كوردستاندا، چونكە بە ئێستاشەوە یەكێتی نیشتمانی كوردستان گللەییان لە دەسەڵات و ئەدای كاركردنیان هەیە لە حكومەتداو بەو هۆیەشەوە ماوەی حەوت مانگ جێگری سەرۆكی حكومەت و وەزیرەكان ئامادە نەبوون لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا. پارێزگای هەڵەبجە كە لە 2014 حكومەتی هەرێم بە فەرمی بە پارێزگابوونی راگەیاند، لە چوارساڵی كابینەی نۆیەمدا كەمتر لە 10 ملیار دیناری بۆ خەرج كراوە بۆ پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان و لەكاتێكدا پێویستی هەڵەبجە لە چوارساڵدا زیاتر لە 60 ملیار دینار بووە، بەڵام حكومەتی هەرێم ئامادە نەبوو شایستەی دارایی تەواو بۆ هەڵەبجە دابین بكات، بەڵام لەیادی 16ی ئازاری هەموو ساڵێكدا بە دروشم لەگەڵ كەسوكاری قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجەدا خەمباری دەردەبڕن. لەم كابینەیەدا لە بواری رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی داراییشدا دوو پڕۆژەیاسای پێشنیاز كراوە كە ئەوانیش یاسای رێگریكردن لە بە قاچاغبردنی نەوت و غاز و یاسای گرتنی كاڵای قاچاغ و قەدەغە كراوەكان و مامەڵە پێكردنیان لە هەرێمی كوردستان، بەڵام بەقاچاغبردنی نەوت لە سنوری هەولێر و لە كێڵگە نەوتییەكانی عەین زالەو دەوروبەری بەردەوامەو بە تانكەر رەوانەی توركیا دەكرێتو هاوردەكردنی كاڵای قاچاغیش بۆ ناوخۆی هەرێم بەردەوامە. مەسرور بارزانی لە كۆی هەزار و 539 پرسیار وەڵامی 676 پرسیاری پەرلەمانی نەداوەتەوە كە پەرلەمانتاران نوێنەری خەڵكن و وەڵامی ئەو پرسیارانەش جێی متمانەی بەشێكی زۆر لە پەرلەمانتاران نەبوون و ئەوەشیان لە راگەیاندنەكان خستۆ‌وتەڕوو. یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە دەبوو ئێستا یەكلابكرایەتەوەو هێزی پێشمەرگە لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگەو حكومەتی هەرێمدا بوویایە، بەڵام پارتی و یەكێتی لەژێر ناوی هێزەكانی (70،80) هێزی تایبەت بەخۆیان هەیەو تەنها ژمارەی لیوا یەكگرتووەكان لە 14 بۆ 21 لیوا زیاد كراوە، ئەوەش یەكگرتنەوەی شكڵی بووە، ئامر لیوا پارتی، جێگری ئامر لیوا یەكێتی، ئامر فەوج یەكێتی، جێگری ئامر فەوج پارتی. سەرەرای ئەوەی كە یاسای چەك هەڵگرتن بوونی هەیە، بەڵام لە كابینەی نۆیەمدا بەراورد بەكابینەی هەشتەم زۆرترین تاوان كوشتن بەتایبەت لە هەولێر روویانداوەو هێزە ئەمنییەكان نەیانتوانیوە كۆنتڕۆڵی دۆخەكە بكەن، ئەو چەكانەی تاوانی پێ ئەنجام دەدرێت بەشێكی زۆری لەرێگەی حیزبیەوە هاوكاری كراون بۆ مۆڵەت پێدان. حكومەتی هەرێم دەڵێت لە كەرتی تەندروستی 83 پڕۆژە جێبەجێ كراوە، بەڵام نەخۆشخانەیەكی حكومی 200 قەرەوێڵەیی لەم چوارساڵەدا دروست نەكراوە، زۆرینەی پڕۆژەكان لەلایەن كۆمپانیاو كەرتی تایبەت ئەنجام دراون و هاوڵاتیان هان دەدرێن بۆ چارەسەر رووبكەنە كەرتە تەندروستییە ئەهلی و تایبەتییەكان تا بارگرانی لەسەر حكومەت كەمبێتەوە. تەنانەت لە شاری رانییە و سۆران و زاخۆ و كەلار پرۆژەیەكی نەخۆشخانەی100 یان200 قەرەوێڵەیی هەبووە، بەڵام حكومەتی هەرێم جێبەجێی نەكردووە. لەكاتێكدا ئێران گلدانەوەی ئاوی بۆ هەرێمی كوردستان كەمكردووەتەوەو حكومەتی هەرێمیش دەڵێن چوار بەنداو بە گوژمەی 243 ملیار دینار دروست دەكرێت، واتا هێشتا دروست نەكراوەو لەپرسی پاراستنی سامانی ئاودا هیچ هەنگاوێكیان نەناوە رێژەی هەژاری و بێكاری لە چوار ساڵی كابینەی نۆیەمدا زیادی كردووەو كەمنەبووەتەوە كە رێژەی بێكاری لە دهۆك 24% بووە كە ئەمە مەترسییەكی گەورەیە لە پارێزگایەكی هاوسنوری توركیا كە دەروازەی ئیبراهیم خەلیل بوونی هەیە و مانگانە زیاتر لە 150 ملیار دینار داهاتی هەیە رێژەی بێكاری لەو ئاستەدا بێت، ئیتر چۆن دەڵێن هەلی كارمان بۆ سەد هەزار كەس رەخساندووە. مەسرور بارزانی لەدوای ساڵێكی كابینەكەی وەڵامی 98 پرسیاری پەرلەمانتارانی خولی پێنجەمی پەرلەمانی داوەتەوە، بەڵام وەڵامەكان مەتاتی بوون و روونكردنەوەی تەواوی تێدا نەبووە. مەسرور بارزانی لە پێنجی تەموزی 2020 لە پەرلەمانی كوردستان بەم شێوەیە وەڵامی هەندێك پەرلەمانتارانی دایەوە، گرنگ بوو بەبیر هاوڵاتیانی بهێنینەوە كە خۆتان هەڵسەندگاندن بۆ قسەكانی بكەن كە بزانن چەندی جێبەجێنەكردووە. حکومەتی هەرێم لە چوار ساڵدا لە جیاتی شەفافیەتی داهات و خەرجییەکان باجی لەسەر هاوڵاتییان زیاد کرد دۆخی ئابووری بەرەو كوێ دەچێت؟ پرسیارێكی گشتگیرە و بەستراوەتەوە بە پەتای كۆرۆنا و نرخی نەوت و پەیوەندییەكانی هەولێر و بەغدا، بەڵام ئێمە گەشبینین، ئابووری هەرێمی كوردستان بەرەو دۆخێكی باشتر دەچێت و هەنگاوی باشتر دەنێت. ئەگەر ئێمە لەگەڵ بەغدا بتوانین، لانیكەم شایستەی دارایی مووچەخۆران وەك مافێكی دەستووری دابین بكەین، ئەو داهاتانەی دیكە كە هەن لە بوژاندنەوەی ئابووری بەكاری بهێنین و دەشتوانین زۆر سەركەوتوو بین لەوەدا. هەشت ملیار دۆلار دەوترێت بۆری نەوت فرۆشراوە بە كۆمپانیایەك و باسی هەشت ملیار دۆلار كرا، شتی وا نییە و نازانم ئەو ژمارەیە لە كوێ هاتووە. ئەو بۆرییە نەوتە، پێشتر بڕیاری درووستكردنی داوە، ئەمە لەم كابینەیە نەبووە، تا ئەم پرسیارە ئاراستەی من بكەن، بەڵام بۆ ئەوەی روونبكرێتەوە، حكومەتی هەرێم پارەی هەبوایە خۆی درووستی بكات، دەیكرد، بۆیە پەنای بردووەتە بەر كەرتی تایبەت، جا بیانی بێت یان ناوخۆیی، ئەوان تێچوویان گرتووەتە ئەستۆ، ئەمەش چۆن كراوە؟ پێویستە سەیری گرێبەستەكان بكەم و بزانم بە چ شێوەیەك كراوە، ئەوەی شایستەی وەبەرهێنەران و خاوەن پرۆژەكەیە، بێگومان داوای گەڕانەوەی سەرمایەی خۆیان دەكەن، نە لێخۆشبوونە و نە بەخشینە، بەڵكو مافی ئەو كەسەیە كە وەبەرهێنانی كردووە و ئێستا داوای پارەكەی دەكات. چاكسازی و مەرەكەبی سەر كاغەز بە راستی چاكسازی پرۆسەیەك نییە، بە شەو و رۆژێك كۆتایی بێت. ئێمە كە دەڵێن، كەی دەست بە چاكسازی دەكەن، درووست نییە، چوونكە دەستمان پێكردووە، كەی تەواو دەبێت، شتێكی دیكەیە، پرۆسەیەكە هەرگیز تەواو ناوبێت. دەست بە پرۆسەكە كراوە، هەندێك شتیش كراوە، ئایا بەو خێراییەیە كە ئێمە دەمانەوێت، نەخێر، هۆكارەكەی چی بووە، قەیرانی دارایی و كۆرۆنا و گرفتەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و نەبوونی بودجەی پێویست بووە بۆ بەشێك لەو چاكسازیانەی دەبوایە بیكەین. ئەمە كراوە. حەز دەكەم هەڵسەنگاندنتان بە ئینسافەوە بێت، چەندی كراوە، ئایا لە ئاستی خواستی ئێوەدایە یان نا شتێكی دیكەیە، بەڵام بە قەتعی بووترێت نەكراوە راست نییە. خانەنشین و بندیوار بەڕێزان ئێمە لە حكومەت لەسەر بنەمای داتا و زانیاری درووست مامەڵە دەكەین. تیمی تایبەتمان داناوە بۆ پێداچوونەوە. لە وەزارەتی دارایی و وەزارەتە پەیوەندیدارەكان بۆ هەموو ئەو فەرمانبەرانەی بە نایاسایی خانەنشین كراوون و بندیوارن، پێداچوونەوەیان بۆ دەكرێت، ئەوەی نایاسایی هەیە دڵنیا بن بە هیچ شێوەیەك لێیان قبوڵ ناكەین و لاشیان دەبەین. بەڵام دەبێت لەسەر بنەمای بەڵگە و زانیاری بێت. كۆی گشتی ئەو داتایانەمان كۆكردەوە، دەست بە جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە پێویستانە دەدەین. قەرزارانی حكومەت هەموو ئەو كەسانەی حكومەت قەرزی لایانە، ئەو كەسانە نین، كە قەرزیان لای حكومەتە. هەندێكجار لەوانە هەمان كەس بێت و قەرزی لای حكومەت بێت و قەرزی حكومەتی لە لای بێت، بۆ ئەوانە دەكرێت مقایسەی ئەو قەرزانە بكرێت. بەڵام ئەوانەی قەرزی لای حكومەتە و كەسێكیش قەرزی حكومەتی لایە، ناكرێت بەیەك یاسا كاری لەسەر بكرێت. نوێنەرایەتی پارتی و یەكێتی و گۆڕان بەڕێزێك باسی لەوە كرد، ئێمە نوێنەرایەتی لایەنەكانمان دەكەین، حەز دەكەم ئەوەتان پێ بڵێم لەو رۆژەی لێرە سوێندم خواردووە وەك بەرپرسێكی خزمەتگوزار لە حكومەت كار دەكەم، وەك فەرمانبەر یان بەرپرسێكی پارتی كارناكەم. شانازی بە پارتیبوونی خۆمەوە دەكەم، بەڵام ئێستا من وەك بەرپرسێكی حكومەت كار دەكەم. بە هەمان شێوە لەم كابینەیە لەگەڵ كاك قوباد و كاك شێخ ئاوات و هەموو كابینەكە وەك فەرمانبەر و خزمەتگوزاری خەڵك كار دەكەین لە حكومەتدا. داوا دەكەم چیدیكە ئێمە بە نوێنەری حزبەكان پێناسە نەكەن، ئێمە نوێنەری خەڵكین. ئێوە متمانەتان پێداین و خزمەتگوزاری ئەو خەڵكەین. كۆمپانیای كار باسی ئەوە دەكرێت بە حساب پارەیەكی زۆر بە كۆمپانیای كار و پاسەوانانی نەوت دەدرێت، یانیش كەسێكی دیكەی پاكستانی سوودمەندبووە، بۆ زانیاری بەڕێزتان، كۆمپانیای كار، كوردستانییە. لە جیاتی ئەوەی پشتیوانی لە كۆمپانیای ناوخۆیی و كوردستانیی بكەن، پێم خۆش نییە، بێ هۆكار پەلاماری كۆمپانیا كوردستانییەكان بدەن. هەرچەند لە زۆر شوێن ئەو تۆمەتانە دراوەتە پاڵ ئەو كۆمپانیایە، گوایە حزبییە، بەڵام لە ئێستاوە پێتان دەڵێم، هیچ بەرژەوەندییەكی حزبی ئێمە لەگەڵ كۆمپانیای كار نییە. مستەفا لاغانی، پێشتر گرێبەستی هەبووە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان بۆ فرۆشتنی نەوت و بەڕێكردنی نەوت لە بەندەری جەیهان، بەڵام بۆ زانیاری ئێوەی بەڕێز، ئێمە پێداچوونەوەمان لە گرێبەستەكە كردووە. داواشمان كردووە تیمێكی دیكەی پسپۆڕ لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و تیمێكی پسپۆڕی بیانی بێت بۆ ئەوەی ئاڵوگۆڕی لە تیمی بەڕێوبردنی ئەم دۆسیەیە بكات، ئەمەش كاتی دەوێت، پێویستە رێز لە گرێبەستەكە بگرین، بەڵام لە كۆتاییدا بێگومان گۆڕانكاری بەسەردا دێت و خەڵكی دیكە كە جێی متمانەی ئێمە بن ئەو دۆسیەیە بەڕێوە دەبەن. تەنها کابینەی نۆیەم هەشت ترلیۆن دیناری مووچەی فەرمانبەرانی نەداوە یان لێیانی بڕیوە %90ی خەڵكی هەرێم بەرەو ئیفلاس دەڕۆن راستی من وا تێنەگەیشتووم و بڕواش ناكەم وابێت، ئەگەر بەراوردی خۆمان بكەین بە باقی ناوچەكانی عێراق و وڵاتانی دراوسێ، ئەوا خەڵكی هەرێمی كوردستان سەرەڕای هەموو نەهامەتییەكان، رەوشی ژیان لە هەرێمی كوردستان زۆر زۆر باشترە، بەڵام لە ئاستی خواستی ئێمە نییە، بەڵام بە بەراوردكردن لەگەڵ ناوچەكانی دیكە دەبێت ئەم واقیعە لەبەر چاو بگرین، لە هەر شوێنێكی كوردستان، نموونە وەربگرن و بەراوردی بكەن بە بەغدا و بزانن لە پاكوخاوێنی و خزمەتگوزاری و گەیاندنی پڕۆژەكان چ جۆرە جیاوازییەك دەبینن. یاسای خانەنشینی ئێمە تیمی یاساییمان هەیە، پێداچوونەوە با بكەن، ئێمە بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوە نین ماف و شایستەی پێشمەرگە و ئاسایش لەبەرچاو نەگیرێن، ئەگەر بزانین لە شوێنێك دەتوانین شتی باشتر بكەین، ئەوا تاپۆ نییە و دەتوانین پێداچوونەوە بكەین. بەڵام دەبێت هەموو شتەكان لەبەر چاو بگرین، توانای حكومەت و كاتەكە و شێوازی جێبەجێكردنی لەبەرچاو بگرین. بازگەكان جێی داخە پێنج بازگە لە نێوان هەولێر وسلێمانی هەن، خۆزگە نەبووان، حەزیش دەكەین هەموومان بەیەكەوە هەوڵی ئەوە بدەین ئەو بازگانە نەمێنن، ئەو شوێنەوارەی ئێوە باسی دەكەن، نەمێنێت. با شتێكی وا بكەین، كوردستان بە هەموو شێوەیەك ببێت بە كوردستانێكی یەكپارچە. ئەوەی لەسەرمانە دەیكەین. بیرتان نەچێت، ئەمە ماوەیەكی درێژە و كاریگەرییەكانی ماونەتەوە. ئێوە چاوەڕوانییەكی زۆرتان هەیە لە ماوەی یەك ساڵ هەموو شتێك بكەین، تۆزێك بوارمان بدەن، لە ماوەی چوار ساڵ بتوانین زۆر شت بكەین. لە دوای تەواوبوونی وادەكەمان خەڵكیش هەڵسەنگاندنمان بۆ بكات و بزانێت تا چەند لە جێبەجێكردنی بەڵێنەكان سەركەوتوو بووین. بۆچی قەرز زیادی كردووە ئێمە هیچمان قەرز نەكردووە، لەم ماوەیە داوامان لە توركەكان و رووزنەفتیش كرد، ئەو بڕە پارەیەی دەبوایە پێیان بدرێت، چونكە تووشی قەیرانی دارایی و كۆرۆنا بووین، كەمێك ئارام بگرن، ئەم بڕە پارەیە ماوەتەوە لەسەر مان و لێمان خۆش نەبوون و چاوەڕێن لە كاتێكی دیكە بتوانین ئەو قەرزەیان پێ بدەینەوە. ئەمە یەك. دووەم: ئەمە قەرز نییە و بەشێكی پابەندییە. ئەو سێ مانگەی حكومەتی عێراق، مانگەكانی (5، 6، 7) كە پارەی نەنارد، ئەمەش دەخرێتە سەر ئەو پابەندییە داراییە و كۆی گشتیی پابەندیی دارایی حكومەتی هەرێم بووەتە (28) ملیار دۆلار.
رێکخراوێکی مافەکانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردوەتەوە شەپۆلێک دەستگیرکردن لە شارەکانی ئەو بەشەی کوردستان دەستی پێکردوە و چارەنوسی زۆربەی دەستگیرکراوانیش ناڕونە. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان بڵاو کردەوە ؛لە چەند رۆژی رابردودا زیاتر لە 12 هاوڵاتیی دانیشتوی شارەکانی پیرانشار و شنۆ لە لایەن هێزە ئەمنیی و هەواڵگرییەکانی کۆماری ئیسلامی دەستگیر کراون کە یەکێک لەو دەستگیرکراوانە مامۆستای ئایینییە. ئەو رێکخراوەیە ئاماژەی بەوە کردوە مامۆستا عومەر ئیبراهیمی لە شاری پیرانشار دەستگیر کراوە. بە پێی زانیارییەکان لە دوو هەفتەی رابردودا شەپۆلێکی بەرفراوانی دەستگیرکردنی گەنجان و چالاکوانانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە شارەکانی سنە، ورمێ، سەقز، پیرانشار، شنۆ، بۆکان، مەهاباد و چەند شارێکی دیکە دەستی پێکردوە و تا ئێستاش چارەنوسی ئەو دەستگیرکراوانە رون نییە. رێکخراوەکانی تایبەت بە مافی مرۆڤ لە رۆژهەڵات ئاماژەیان بەوە کردوە هۆکاری ئەو دەستگیرکردنانە لە لایەن دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەگەڕێتەوە بۆ ئەگەری خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەرفراوان لە ساڵرۆژی مەرگی ژینا ئەمینی.
هاوڵاتی وەزارەتی دارایی هەرێم ئاشكرای دەكات» تا بودجە نەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە مووچەی فەرمانبەران دابەش ناكرێت». سەرچاوەیەكی ئاگادار لەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ دابەشكردنی مووچەی مانگی شەشی فەرمانبەران چاوەڕێی جێبەجێكردنی پرۆژەیاسای پەسەندكراوی بودجەین لەبەغداوە، چونكە ئێستا تەنها پارەی داهاتی ناوخۆ لەبەردەستە بەشی هەموو وەزارەتەكان ناكات». هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كە هەفتەی داهاتوو حكومەتی هەرێم بەرچاوی رووندەبێتەوە بۆ دابەشكردنی مووچە.
فەرماندەیەکی سەربازیی کۆماری ئیسلامی رایدەگەیەنێت کە ئەمریکا ویستویەتی لە هەرێمی کوردستانەوە بەشێک لە خاکی ئێران داببڕێت بەڵام پلانەکەیان شکست پێهێناوە. حسێن سەلامی فەرماندەی گشتی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران ئەمڕۆ سێشەممە لە کۆبونەوەی فەرماندە سەربازییەکانی وڵاتەکە رایگەیاند؛ هێزی سوپای پاسداران تەنها موشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان نییە ئەزمون و توانای زۆریان هەیە بۆ بەرەنگاربونەوە نەیارانیان. سەلامی لەو کۆبونەوەیەدا وتی: ئەمریکا پلانی هەبوە لە هەرێمی کوردستانەوە بەشێک لە خاکی ئێران پارچە بکات و تەنانەت بەشێوەیەکی کاتی ئەو ناوچەیە لە خاکی وڵاتەکە داببڕێت و چەند شارێک بە تەواوتی کۆنتڕۆڵ بکرێن. ئاماژەی سەلامی بە رۆژهەڵاتی کوردستان بوە کە بە وتەی ئەو ئەمریکا پلانی دابڕانی لە خاکی ئێرانی بۆ داڕشتوە و جۆن بۆڵتۆن، راوێژکاری پێشوی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا دانی بەو سیناریۆیەدا ناوە. حسێن سەلامی وتوشیەتی: هێزی وشکانی سوپای پاسداران ئەو پلانەی بە هێرشی پێشوەخت پوچەڵ کردوەتەوە و ئەوەش بوەتە هۆی تێکچونی رێکخستن و پلانەکانی ئەمریکا لە هەرێمی کوردستانەوە دژی ئێران. لێدوانی سەلامی لە کاتێکدایە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران، سوپای پاسداران چەند جارێک بنکە و بارەگاکانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی لە برادۆست، هەولێر، کۆیە و زڕگوێز-ی موشەکباران کردوە و بە فڕۆکەی خۆ کوژ هێرشی کردوەتە سەریان کە زیاتر 20 کوژراو و نزیکەی 70 برینداری لێکەوتوەتەوە. بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بە بەردەوامی پارتەکانی رۆژهەڵات و نەیارانی دەسەڵاتی ئێران تۆمەتبار دەکەن بە جێبەجێکردنی پلانەکانی ئیسرائیل و ئەمریکا.
هاوڵاتی لە ناوچەیەکی پارێزگای وان بەهۆی رووداوێکی هاتوچۆوە، 12 سەربازی تورکیا برینداربوون و کەسێکی مەدەنی گیانی لەدەستدا. لە ناوچەی پاییزئاوای سەر بە پارێزگای وانی باکوری کوردستان، رووداوێکی هاتوچۆ لەنێوان ئۆتۆمبێلێکی سەربازی و ئۆتۆمبێلێکی مەدەنی روویدا. بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا، بەوهۆیەوە 12 سەربازی تورکیا بریندار بوون و کەسێکیش گیانی لەدەستداوە. رووداوەکە لەسەر رێگەی نێوان وان و جۆلەمێرگ لە ناوچەی پاییزئاوا روویداوە و تیمەکانی تەندروستی و هەلیکۆپتەری ئامبولانس چوونەتە شوێنی رووداوەکە و رێوشوێنی پێویست وەرگیراوە. میدیاکان دەڵێن، بریندارەکان بۆ نەخۆشخانەی دەوڵەتی وان گواستراونەتەوە و دۆخی تەندروستی ژمارەکەیان سەختە.
هاوڵاتی دەستەی ئاماری هەرێمی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ژمارەی دانیشتوان لە هەرێم گەیشتوەتە شەش ملیۆن و 556 هەزار و 752 کەس بۆ ساڵی 2023 کە سێ ملیۆن و 296 هەزار و 240 نێر، سێ ملیۆن و 260 هەزار و 514 ئافرەتن و دەشڵێت، "رێژەی 78.4%دانیشتوان شارنشین پێکدەهێنن". دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان لە مڕۆدا 11-07-2023 کە بە رۆژی دانیشتووان لە لایەن نەتەوەیەکگرتووەکان دیاریکراوە لە ڕاگەیەندراوێکدا کۆمەڵێک ئاماری بڵاوکردەوە، و تاییدا هاتووە، پێشبینی دەکرێت بۆ ساڵی 2023 ژمارەی دانیشتووان لە هەرێمی کوردستان بگاتە شەش ملیۆن و 556 هەزار و 752 کەس کە سێ ملیۆن و 296 هەزار و 240 کەس لە رەگەزی نێر و سێ ملیۆن و 260 هەزار و 514 لە رەگەزی مێن. ئەوەشیخستۆتەڕو، رێژەی 78.4%دانیشتوان شارنشین پێکدەهێنن، 21.6% گوندنشین، هەروەها، رێژەی گەشەی دانیشتوان بۆ ساڵی 2023 دەخەمڵێنردرێت بە رێژەی 2%. لەبارەی ژمارەی ئاوارەکان و پەنابەرانی هەرێمی کوردستان دەستەی ئامار پشتی بە ئاماری رێكخراوى نێودەوڵەتی کۆچ IOM بەستووە، کە ژمارەى كەسانى ئاوارەى ناوخۆ له عێراق لە ناوەراستی 2022 گەيشتووەتە 1.18 ملیۆن کەس کە پشکی هەرێمی کوردستان لە ئاوارە ناوخۆییەکان نزیکەی 694 کەسن واتا 52.6٪ـی ئاوارە ناوخۆییەکانی عێراق. هاوکات لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژەی بەوەشکردوە، "نەبونی سەرژمێری لە عێراق بۆ 36 ساڵ کەلێنێکی گەورەی خستۆتە سەرچاوەی گرنگی داتاکانی پلانەکان لەبەر نەبونی نیشاندەرەکانی دیموگرافی بە وردەکاریەکانیەوە و بۆیە دەستەی ئامار دەبوایە رێگەی تر بگرێتەبەر بۆ دابینکردنی ئەو داتایانە بە بەکارهێنانی بەرنامەی ناڕاستەوخۆی خەمڵاندنی ژمارەی دانیشتوان تاوەکو داتای پێویست بۆ وەزارەتەکانی حکومەتی هەرێم بخەینە بەردەست و بتوانن بەکاریبێنن بۆ دانانی پلان و سیاستەکانی ساڵانەیان و بۆ ئەمساڵ دەستەی ئامار تیشک ئەخاتە سەر دو بابەت جگە لە ژمارەی پێشبینیکراوی دانیشتوان بۆ هەرێم".
هاوڵاتی شاندێكی وڵاتی فه‌ڕه‌نسا سه‌ردانی ئه‌نجومه‌نی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی باكووری و ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا كرد و ڕایانگه‌یاند، پاڵپشتی له پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتیكی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا ده‌كه‌ن. له‌وباره‌یه‌وه نووسینگه‌ی ڕاگه‌یاندنی ئیداره‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی باكوور و ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا له ماڵپه‌ڕه‌كه‌ی بڵاویكردووه‌ته‌وه، شانده‌كه له هه‌ریه‌ك له پاتریك فرانچسكی، نووسه‌ری فه‌ڕه‌نسی و شاره‌زا له كاروباری كورد و نێونه‌ته‌وه‌یی، فرانسوا هه‌نری ده‌سه‌رابڵ، نووسه‌ری فه‌ڕه‌نسی و زه‌ینه‌ب ئه‌لغه‌زوی، چالاكوانی بواری مافی مرۆڤ پێكهاتبوو. شانده‌كه له لایه‌ن ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی، ئیداره‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی له باكور و ڕۆژهه‌ڵاتی سوریا پێشوازیان لێكرا. به گوێره‌ی ماڵپه‌ڕه‌كه، هه‌ردوولا گفتوگۆیان له‌باره‌ی ئاسته‌نگه‌كانی به‌رده‌م خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی، نه‌خشه‌ڕێگاكه‌یان بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه و ئالۆزییه‌كانی سوریا و ئه‌و ئه‌نجامه ئه‌رێنیانه‌ی به‌ده‌ستی هێناون، كرد. له كۆتایی سه‌ردانه‌كه‌دا، شانده‌كه پاڵپشتی خۆی بۆ پرۆژه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتیك ده‌ربڕیوه، كه ئامانجی به‌دیهێنانی ژیانێكی هاوبه‌شه له نێوان پێكهاته‌كاندا. هه‌روه‌ها شانده‌كه پاڵپشتیان بۆ به‌رده‌وامی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی تیرۆر دووپاتكردووه‌ته‌وه.
.png)
