هاوڵاتی بەپێی نوێترین داتای شارەزایانی نەوت، هەرێمی كوردستان لەئێستادا تەنها خاوەنی چوار ملیار بەرمیل یەدەگی نەوتە نەك 45 ملیار بەرمیل و ئەو راستییەش بەیەكێك لەهۆكارەكانی رازیبوونی حكومەتی هەرێم دادەنرێت بۆ رێككەوتنی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا. داتای نوێی پشكنینی نەوتی خاو لەسەرتاسەری عێراقدا ئەنجامدراوە، عێراق بەبێ هەرێمی كوردستان خاوەنی 151 ملیار بەرمیل یەدەگی نەوتی خاوەو هەرێمی كوردستانیش خاوەنی چوار ملیار بەرمیل نەوتە كە هەرێم خاوەنی 6%ی یەدەگە. هەرێمی كوردستان لەو كاتەوەی نەوتی بەسەربەخۆ هەناردەی دەرەوە كردووە تا 25ی ئازاری ئەمساڵ كە بەبڕیاری حكومەتی عێراق هەناردەی نەوت بەبۆری بۆ بەندەری جەیهان راگیرا ملیارێك و 150 ملیۆن بەرمیلی هەناردە كردووە لەماوەی زیاتر لە نۆ ساڵدا. ئەوكاتەی كەحكومەتی هەرێم دەستیكردووە بە بەرهەمهێنانی نەوت و هێنانی كۆمپانیا بیانییەكان بۆ دۆزینەوەی نەوت، كۆمپانیا بیانییەكان لەپێناو بەرزكردنەوەی نرخی پشكەكانیان لە بۆرسەی جیهانیدا ژمارەی گەورە و خەیاڵیان بۆ یەدەگی نەوتی هەرێم خستووەتە بەردەست ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكان لەكابینەكانی پێشتری حكومەتدا. بەو پێیەی حكومەتی هەرێم بۆ خۆی لەساڵانی 2012 بۆ 2105 هیچ ئامێرێكی پێشكەوتووی خۆماڵی و ستافی شارەزای وردی جیولۆجی پێویستی نەبووە، لەڕێگەی كۆمپانیا نەوتییەكانەوە ئەو ژمارانەی پێی دراوە هەمووی كۆكردووەتەوەو ئەوەیان راگەیاندووە كەهەرێمی كوردستان خاوەنی 57 بلۆكی نەوتی و 45 ملیار بەرمیل یەدەگی نەوتە، ئەم ژمارانەش حكومەتی هەرێم لەو كاتەدا وەك ئامارێكی ورد تایبەت بە نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستاندا وەریگرتووە. لەدوای پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم و بەتایبەت لەكۆتایی ساڵی 2022دا ئامارێك تایبەت بەیەدەگی نەوتی خاو دەگاتە ئەنجومەنی نەوت و گازو راستەوخۆ دەدرێتە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت كەهەرێمی كوردستان خاوەنی تەنها چوار ملیار بەرمیل یەدەگی نەوتە نەك 45 ملیار بەرمیل، متمانەكردن بەو ژمارەیەش بەتەواوی یەكلابووەوە بەهۆی ئەوەی لە 43 بلۆكی نەوتی كە پێشتر راگەیەندرابوو نەوتیان تێدا نەبووە، یان كەمێكیان نەوتیان تێدابووە، بەڵام بەشی ئەوەی نەكردووە كۆمپانیایەكی بیانی بێت و دەیان ملیۆن دۆلاری تێدا خەرج بكات كە رۆژانە توانای 500 بەرمیل بۆ هەزار بەرمیلی هەبووە، بۆیە زۆربەی كۆمپانیاكان لێی كشانەوە. لەئێستادا هەرێمی كوردستان خاوەنی 14 بلۆكی نەوتییەو 12 گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكاندا هەیە، لەپاش راگرتنی هەناردەی نەوت بەشێكی زۆر لە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوتیان بۆ رێژەی لەسەدا 10 كەمكردووەتەوە تا ئەو كاتەی عێراق بەفەرمی نووسراو دەداتە توركیا بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، لەعەمبارەكانی بەندەری جەیهان نزیكەی ملیۆنێك و 500 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی هەرێم ماوەتەوەو ئامادەیە بۆ هەناردەكردن. تاحكومەتی عێراق، بەفەرمی نووسراو ئاراستەی حكومەتی توركیا نەكات، هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان دەستپێناكاتەوەو توركیا چاوەڕێی نووسراوێكی فەرمی حكومەتی عێراق دەكات. حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق و جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری وزە ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە تێكڕای نەوتی هەرێم لەژێر چاودێری و ئیدارەدانی كۆمپانیای سۆمۆ هەناردە دەكرێ و بەنرخی فەرمی دەوڵەتی عێراقی دەفرۆشرێت هەروەها ئەوەشی روونكردووەتەوە كەبڕیاری دادگای پاریس پەیوەندی بەڕێگری لەهەناردەی نەوتی هەرێم نەبووە تەنیا بۆ ئەوە بوو كەتوركیا نەتوانێت نەوتی عێراقی هەناردەكات بێ سەرپەرشتی و ئیدارەدان و رەزامەندی وەزارەتی نەوتی عێراقی و كۆمپانیای سۆمۆ. هاوكات، وەزیری نەوتی عێراق جەختی لەوەشكردووەتەوە كە دادگای پاریس بڕی یەك ملیارو 710 ملیۆن دۆلاری وەك غەرامە دیاری كردووە كەتوركیا بیداتە عێراق تەنها لەبەرئەوەی بەشێك لەقەرەبووی جیاوازی نرخی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم بكرێتەوە. بەپێی رێككەوتنی حكومەتی هەرێم و عێراق، داهاتی نەوتی هەرێم لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان خەرج دەكرێت، بەڵام لەژێر چاودێری و سەرپەرشتی دیوانی چاودێری دارایی عێراقی و دەخرێتە چوار چێوەی بودجەی گشتی عێراقەوە،ئەگەر داهاتی رۆژانەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم زیاتر بێ لەپشكی هەرێم لەبودجە ئەوە راستەوخۆ بۆ بەغداد دەگەڕێتەوەو كەمتریش بێ ئەوە بەغداد بۆی تەواو دەكات ئەمەش بەندە بەنرخی نەوت لەجیهاندا. هەر بەپێی رێككەوتنەكە داهاتی نەوتی هەرێم دەخرێتە سەر هەژمارێكی بانكی سەر بەبانكی ناوەندی عێراقی یان هەر بانكێكی تر كەبانكی ناوەندی دەستنیشانی بكات. هەرێمی كوردستان بەهۆی راگرتنی نەوتەوە رۆژانە 25 ملیۆن دۆلار زیانی بەردەكەوێت كە لە 25ی ئادار تائەمڕۆ 12ی نیسان دەكاتە 19 رۆژ و زیانە داراییەكەی 475 ملیۆن دۆلارە، هەرچەندە حكومەتی هەرێم بەفەرمی ئەوەیان راگەیاندووە كە لەماوەی 10 رۆژی یەكەمی راگرتنی نەوتی هەرێم 300 ملیۆن دۆلار زیانیان بەركەوتووە واتا رۆژانە 30 ملیۆن دۆلار. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، كە لەوەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە، هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جیهان پێش كۆتایی مانگی نیسان دەستپێدەكاتەوەو هۆكاری دواكەوتنەكەشی تائێستا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە حكومەتی عێراق دەیەوێت لەگەڵ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كێشەی لەگەڵ رێكخراوی ئۆپیك بۆ دروست نەبێت كە رۆژانە 211 هەزار بەرمیل بەرهەمهێنانی نەوتی دیكەی كەمكردووەتەوە بەهۆی بڕیارەكانی رێكخراوەكە.
هاوڵاتی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا ئەمڕۆ پێنجشەممە ڕایگەیاند ، هێرشەکەی سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی 100 مەتر لە هێزەکانی ئەمریکا و فەرماندەی گشتیی هەسەدە دووربووە. دەشڵێت "ئێستا سێنتکۆم لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەکات". پاتریک رایدەر، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا -پێنتاگۆن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا، ئاشکرایکرد، لێکۆڵینەوە لە رووداوەکەی فڕۆکەخانەی سلێمانی دەکەن کە ئەو مووشەکەی ئاراستەکراوە. تەنیا 100 مهتر له كاروانی هێزهكانیانەوە دوور بووه. پات رایدهر ئاماژەی بەوەشکرد، له 2014ـهوه له جهنگی دژی داعش هاوپهیمانی ههسهدهن و هیچ قوربانییهكیشیان له رووداوهكهی فڕۆكهخانهی سلێمانی نهبووه. گوتەبێژی پێنتاگۆن گوتی، "7ی نیسان کاروانێکی ئۆتۆمبێل کە سەربازی ئەمریکیشی تێدابوون بە ئامانج گیران لە هەرێمی کوردستان لە نزیک سلێمانی وەک دەزانن هێزەکانی ئەمەریکا لە سووریا و عێراق بۆ هاوکاری هێزە خۆجێییەکان لەوێن بۆ شەری دژبە داعش. لەو هێرشەدا هیچ قوربانیەک نەبووە و هێرشەکەش لە دووری زیاتر لە 100 مەتر لە کاروانی ئەو ئۆتۆمبێلانەوە بووە کە سەربازەکانی ئێمەی تێدابووە". هاوکات لەبارەی ئەوەی کە ئەرکی هێزەکانیان چی بووە لە گەشتەکەیاندا لەگەڵ مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی هەسەدە، گوتی: "ئەو گەشتەشیان لە چوارچێوەی شەڕی دژی داعشدا بووە و هێزەکانی ئەمریکا و هێزە نێوخۆییە هاوبەشەکانمان لە عێراق و سووریان لە چوارچێوەی شەڕی دژی داعش شەڕدەکەن". پاتریک گوتیشی کە "دەتوانین پشتڕاستی بکەینەوە کە هیچ زیانێکی گیانی نەبووە و زیاتر لە 100 مەتر لە کاروانەکە دوور بووە." لەبارەی لێکۆڵینەوە لە رووداوەکەش، گوتەبێژی پێنتاگۆن گوتی: ئێستا فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریکا - سێنتکۆم لێلکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەکات. رۆژی (هەینی 7ی نیسان/ ئێپڕێڵی 2023) تەقینەوەیەک لە نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی روویدا و بەوهۆیەوە ئاگر لە دەوروبەری فڕۆکەخانەکە کەوتەوە. پاش رووداوەکەش ئاسایشی فڕۆکەخانەی سلێمانی رایگەیاند هێرشی درۆنی بووە. لەلایەن خۆیانەوە، ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە) ئاشکرایکرد، هێرشەکە بۆ بە ئامانجگرتنی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکەیان بووە و لە هەوڵێکی کوشتن لەلایەن تورکیاوە رزگاری بووە و گەڕاوەتەوە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیان لە سووریا.
هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا کۆبوونەوە. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەڵێت، باسیان لە پتهوكردنى پهيوهندييهكانى ئيتاڵيا لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان کردووە و وەزیری دەرەوەی وڵاتەکە رایگەیاندووە کە ئاستی نوێنهرایهتییان له ههرێمی کورستان له کۆنسوڵخانهوه بۆ کۆنسوڵخانهی گشتی بهرز دهکهنهوه. لە درێژەی کۆبوونەوەکانی دا لەگەڵ بەرپرسانی ئیتاڵیا، ئێوارەی ئەمڕۆ پێنجشەممە، 13-04-2023، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە رۆما لەگەڵ ئهنتۆنيۆ تايانى، وهزيرى دهرهوهى ئيتاڵيا كۆبووهوه. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەڵێت،" ههردوولا دهربارهى پتهوكردنى پهيوهندييهكانى ئيتاليا لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان و دهرفهتى كار و وهبهرهێنانى ئيتالى له عێراق و ههرێمى كوردستان و فراوانكردنى هاريكاريى هاوبهش بهتایبهتی له بواری ئابووری و وزهدا، گفتوگۆيان كرد. " هەروەها، " نێچيرڤان بارزانى وێڕاى دهربڕينى خواستى بهرهوپێشبردنى پهيوهندييهكان لهگهڵ ئيتاليا، دووپاتى كردهوه كه عێراق و ههرێمى كوردستان به بايهخێكى زۆرهوه له پهيوهندييهكانيان لهگهڵ ئيتاليا دهڕوانن و خوازيار و ئامادهى فراوانكردنى زياترى هاريكاريى هاوبهشن. " سەرۆکایەتی هەرێم ڕاشیگەیاند، لاى خۆيهوه وهزيرى دهرهوهى ئيتاليا خواستى وڵاتهكهى بۆ فراوانكردنى پهيوهندييهكانى له ههموو بوارهكاندا لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان دووپات كردهوه. "ههر لهمبارهیهوه ڕایگهیاند که ئاستی نوێنهرایهتییان له ههرێمی کورستان له کونسوڵخانهوه بۆ کونسوڵخانهی گشتی، بهرز دهکهنهوه و پهیوهندییهکانی وڵاتهکهی لهگهڵ عێراق و ههرێمی کوردستان به تایبهت له قهڵهم دا. هاوکات له كۆبوونهوهكهدا دۆخى عێراق بهگشتى، پهيوهندييهكانى ههولێر ـ بهغدا و چهند پرسێكى ديكه تاوتوێ كران.
دەوڵەتی تورکیا لە ماوەی ساڵێکی رابردوودا، ٢١ هەزار کەسی بیانی لە جێگەی کوردانی کانتۆنی گرێ سپی رۆژئاوای کوردستان نیشتەجێ کردووە کە لە ساڵی ٢٠١٩ەوە ئەو شارە داگیرکراوە. لە چوارچێوەی هەڵمەتی گۆڕینی دیموگرافیای هەرێمە داگیرکراوەکانی رۆژئاوای کوردستان لەلایەن دەوڵەتی تورکیا و گروپە چەکدارەکانەوە، خەڵکی بیانی لە سەر زێدی کوردان نیشتەجێ دەکرێن. ئاژانسی هاوار نیوز لە زاری چەند سەرچاوەیەکەوە لە گرێ سپێ کە لە ساڵی ٢٠١٩دا لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە داگیرکراوە رایگەیاند، تاوەکو ئێستا ٢١ هەزار کەسی بیانی هێنراون بۆ شارەکە و لەسەر زێدی کورد نیشتەجێکراون. بەگوێرەی زانیاریەکانی ئەنجومەنی کانتۆنی گرێ سپی، دەوڵەتی تورکیا و چەکدارە توندڕەوەکانی لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩، لە گرێ سپی و گوندەکانی زیاتر لە ١٠٠ هەزار هاوڵاتی مەدەنی خۆجێییان بە زۆر دەرکردووە. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیاش لە نیسانی ٢٠٢٢دا رایگەیاندبوو کە لە ناوچە داگیرکراوەکانی رۆژئاوای کوردستان دەست بە دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوون دەکەن و خانەوادەی چەکدارە توندڕەوەکانی ناوچەکانی دیکە و ناو تورکیا بۆ ئەو ناوچانە دەگوازنەوە.
هاوڵاتی عەبدوڵلا دەمیرباش سەرۆکی پێشووی ناوچەی سوری ئامەدی باکوری کوردستان کتێبی مەم و زینی پیشکەش بە پاپا فرانجیس پاپای ڤاتیکان کرد و داوای لێکرد نزا بکات کە کێشەی کورد لە تورکیا لە رێگەی ئاشتیانەوە چارەسەر بکرێت. عەبدوڵلا دەمیرباش کە لە ساڵەکانی ٢٠٠٤ تاوەکو ٢٠٠٩ سەرۆکی شارەوانی ناوچەی سوری ئامەدی باکوری کوردستان بووە و بەهۆی ئەوەی لە ئیستادا لە تورکیا سکاڵای لەسەرە و داواکراوە، لە ئەوروپا دەژی، سەردانی پاپا فرانجیس پاپای ڤاتیکان کرد. عەبدوڵلا دەمیرباش لە سەردانەکەیدا، کتێبی مەم و زینی ئەحمەدی خانی پێشکەش بە پاپای ڤاتیکان کرد کە لەلایەن نووسەری کورد محەمەد ئەمین بۆزئارسلانەوە لە ساڵی ١٩٩٠دا وەرگێڕدراوەتە سەر پیتی لاتینی. دەمیرتاباش هەروەها تابلویەکی چێنراوی پێشکەش بە پاپای ڤاتیکان کرد کە وێنەی ژنێکی کوردی لەسەرە و لە رۆژهەڵاتی کوردستانەوە بۆ دەمیرباش نێردراوە. عەبدوڵلا دەمیرباش لە لێدوانێکدا بۆ رۆژنامەسی داوچە وێللای ئەڵمانی (فەلات بۆزئارسالان) رایگەیاند، پاپای ڤاتیکان رایگەیاندووە کە نزا دەکات کە کێشەکی کورد چارەسەر بکرێت و بە تامەزرووە نزا دەکەم." دەمیرباش دەشڵێت، نامەیەکی سێ لاپەڕەییان لەبارەی کێشەی کورد و چارەسەری کێشەکە رادەستی پاپای ڤاتیکان کردووە.
ئیمان زەندی بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان، لەبەرواری ٤/١/٢٠٢٣، ئەوانەی لەخانەی بێسەرپەرشتان ١٨ ساڵ تەواودەكەن دادەمەزرێن و یەكەی نیشتەجێبونیان پێدەدرێت، بەڵام چاودیری كۆمەڵایەتی سلێمانی كێشەی نەسریەو ستاف و تووێژەریان هەیە، تاوەكو ئێستاش پەرلەمانی كوردستان یاسای پاراستنی منداڵی دەرنەكردووە. ئاریان ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: «ئەو منداڵانەی تەمەنیان سەروو ١٨ ساڵە بڕیاری دامەزراندنیان بۆ دەرچووە، ئەو لیستانەی ناردومانە بۆ ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی لەسەر دراوە». وتیشی: «هەروەها ئەو یەكە نیشتەجێبوونانەی دەستەی وەبەرهێنان دەیكات هەركە تەواوبوو و رادەستی وەزارەتی كار كرا، ئەو گەنجانە دەبرێنە ئەو شوێنانەو بەپێی پێویست هاوكارییان دەكرێت». «ئەو كەسانەی ناویان هاتووەتەوە لەهەر شارێك نۆ بۆ ١٠ كەسەو بەپێی شارەكان دەگۆڕێت، هەر شارەو یەكەیەكی نیشتەجێبونیان دەدرێتێ، بەپێی بڕوانامە دادەمەزرێن، چونكە هەندێكیان دەخوێنن ئەوانەشی بێ بڕوانامەن بەپێی كارامەییانە». وتەبێژی وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی وادەڵێت. سەبارەت بەبوونی منداڵانی پاشماوەی چەكدارانی داعش لەخانەكانی بێسەرپەرشتان ئاریان ئەحمەد دەڵێت:»منداڵی داعش هیچ كەسێكمان لەلا نیەو ئەو بڕیارە بێسەرپەرشتانی رابردوو ناگرێتەوە كەخانەكانیان جێهێشتووە». ژیار جەلال، بەڕێوەبەری چاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانی لەبارەی جێبەجێكردنی بڕیاری وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی بەهاوڵاتی وت: «لەخانەكانی بێسەرپەرشتان زۆرێك لەكچەكان تووشی توندوتیژی دەبوونەوەو كوڕەكانیش تووشی نەخۆشی دەروونی و هەندێكیان دەكوژران یاخود خۆكوشتن و كەیسەكانی ناو شێڵتەر درێژخایەن دەبوون، ئەم بڕیارە بەدەمەوە هاتن بوو بۆ بێلانەكان». وتیشی:» داوامان لێكراوە ناوی ئەو كەسانە بنێرین كە لەسێ ساڵی رابردوودا بوون بە ١٨ ساڵ بەشێوەی گرێبەست لەسەر میلاكی وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی موچەكانیان خەرج دەكرێت، بەڵام ئەوانەی چوونەتەوە ناو خێزان نایانگرێتەوە». بەڕێوەبەری چاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانی لەبارەی ئەوەی تاچەند راستە منداڵی تەمەن ١٥ ساڵ دەركراوە لەخانەكە دەڵێت: «لەم سێ ساڵەی دەستبەكاربوونم منداڵێك گەشتبێتە ١٥ ساڵ دەرنەكراوە، بەڵام هەندێك كەیس هەن بێسەرپەرشت نین و منداڵەكە نایەوێت بچێتەوە ناو خێزانەكەی، بەو هۆیەوە تووێژەرەكانمان ماوەیەك دەیهێڵنەوە، پاشان بەڵێن لەدایك و باوكەكە وەردەگرن ئازاری منداڵەكە نەدەن و دەیگەڕێننەوە». « مووچەی پڕۆژەی (گەڕانەوەی خێزان)مان هەیە كەمانگانەیە بەبڕی ١٠٠ هەزار هەتاوەكو منداڵ بخوێنێت، منداڵ بەسێ هۆكار لەخانەكانن، منداڵی جێهێڵدراو لەسەر شەقامەكان یان لەپۆلیس یاخود لەنەخۆشخانەكان، لەگەڵ جیابوونەوەی هاوسەران یاخود بەهۆی كوشتنی یەكێك لەدایك و باوكەكە»، ژیار جەلال وادەڵێت. بەوتەی بەڕێوەبەری چاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانی «كێشەی كەمی نەسریەیان هەیە كەشەش ملیۆن و نیوە، بەڵام وەزارەت كاری لەسەر زیادكردنی كردووە كە بكرێت بە١٠ ملیۆن دینار». ژیار جەلال دەشڵێت:» گرفتی ستاف و تووێژەرمان هەبوو ناچاربووین نزیكەی ٣٥ خۆبەخش دابمەزرێنین لەبەرامبەر بڕێك هاوكاری كەم لەسەر سندوقی خێرخوازی، بەوهۆیەوە بڕیارە لەمساڵدا ٢٢ كەس دابمەزرێنن كە ١٢یان تووێژەری كۆمەڵایەتی و دەروونیە». توێژەرێك كەنەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت و ماوەی ٢٦ ساڵە لەچاودێری كۆمەڵایەتی سلێمانیە سەبارەت بەدۆخی منداڵانی خانەكان بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «خانە دەزگایەكە وەكو خێزان نابێ، هەندێكیان باری دەروونیان زۆر ناجێگیرە چونكە كێشەی زۆری بینیوەو كەدێتە خانە جیهانێكی پڕ غوربەتە، چونكە خانە دەزگایەكی بێ رۆحەو وەكو خێزان نیە، لەڕاستیدا دەبێت منداڵان بۆ كاتێكی كەم لەخانە بمێننەوە، هەتاوەكو خزم و كەسوكار دەیانگرنەخۆ نەوەكو هەموو تەمەنی لەخانە بەسەربەرێ». ئەو تووێژەرە وتیشی: «كەمی كارمەند زۆر كێشەی بۆ دروستكردوین زۆرێك لەكارمەندانی خانەكان بەتەمەنن یان نەخۆشن یاخود خانەنشین دەبن، پێویستە بەڕۆژ دوو تووێژەری لێبێ و بەشەویش یەكێك، زۆریش لەم نەوجەوانانە قەناعەتیان نیە هەموو كارێك بكەن، ئەو گروپە گەنجە هەندێكیان خراونەتە سەركارو دوای ماوەیەك وازئەهێنن، دەستبەتاڵی هۆكارە بۆ لادانیان». دەشڵێت: «كۆمەڵێك منداڵی خاوەنپێداویستی تایبەت لەم خانانە هەن كە هەریەكێكیان پێویستی بەچاودێری تایبەتە». بەپێی ئامارێكی فەرمی كە هاوڵاتی لەوەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی هەرێمی كوردستان دەستیكەوتووە، لەخانەكانی بیسەرپەرشتانی كوردستان بۆ تەمەنی سفر تا ١٨ساڵ ٣٤٨ سودمەند هەیە، لەو ژمارەیەش لەپارێزگاكان ١٩٨یان رەگەزی نێرەو ١٤٢شیان رەگەزی مێ، هەر بەپێی ئەو ئامارە ژمارەی بەساڵاچوان و پەككەوتەكان لەپارێزگاكان ١٥١ سودمەندە كە ١٠٣یان لەڕەگەزی نێرەو ٦٧یان لەڕەگەزی مێ، بەمەش كۆی گشتی سودمەندان لەخانەكانی كوردستان ٥١١ سودمەندە كە ٣٠٢یان نێرەو ٢٠٩شیان مێ. خانەكانی بێسەرپەرشتان لەهەرێمی كوردستان كێشەی ئەو یاسایەشیان هەیە كەدەیانگرێتەوەو دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1986 كە بەشێك لەچالاكوانانی مافەكانی منداڵ و مرۆڤ دەڵێن بەهۆی ئەوەی لەپەرلەمان دەرنەچووە نایاساییە. ناسك ئیسماعیل، بەڕێوەبەری پڕۆگرامی پاراستنی منداڵ لەمنداڵپارێزی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»لەساڵانی نەوەدەكانەوە پەیوەندیەكی باشمان هەبوو بەخانەكانەوە، لەگەڵ وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی و بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكانی كوردستان هەماهەنگ بووین، لەكاتی قەیراندا پاڵپشتی مادیمان كردوون بە ١٥٠ بۆ ٢٥٠ هەزار لەگەڵ دابینكردنی چەندین ستاف و چاودێر، لەساڵانی كۆتاییدا لەبری تووێژەر هاوكاری گیرفانی منداڵانمان كرد بەبڕی ١٠٠ هەزار، هەروەها توانیومانە چەندین منداڵ بگەڕێنینەوە بۆ خێزان یان خانوو و شوێنمان بۆ دابینكردون». وتیشی: «لەزووەوە لەگەڵ وەزارەتەكان قسەمانكردووە كاتێك منداڵێك ١٨ ساڵ تێدەپەڕێنێ بیربكرێتەوە ێكخراو ئەو توانایەی نیە كار بۆ ھەمووی بكات، گەر حكومەت پشتگیری نەكا كێ یتر بەرپرسە؟.
بارانی بەلێزمە و لافاو پێنج پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستان و 19 پارێزگای دیکە لە ئێران دەگرێتەوە و بەهۆی ترس لە زیانەکانی لافاو و پڕبونی بەنداوەکان گوندێک چۆل دەکرێت و لە حەوت پارێزگا دۆخی نائاسایی رادەگەیەنرێت. لە 24 کاتژمێری رابردودا بارانی بەخوڕ، پارێزگاکانی ئیلام، کرماشان، سنە، ورمێ و لوڕستان لە رۆژهەڵات و پارێزگای ئازەربایجانی رۆژهەڵاتی گرتوەتەوە و تیمەکانی فریاگوزاریی رەوانەی 16 شار و شارۆچکەی ئەو ناوچانە کراوە. کۆمەڵەی مانگی سور لە ئێران بڵاوی کردوەتەوە؛ دۆخی حەوت پارێزگا لە رۆژئاوا و باکوری رۆژئاوای وڵاتەکە نائاساییە و تا ئێستا 800 کەس رزگار کراون و کۆمەڵەکەش حاڵەتی ئامادەباشیی بەهۆی بەرزبونەوەی ئاوی بەنداوەکان و باران و لافاو لەو ناوچانە راگەیاندوە. کەشناسی ئێران پێشبینی کردوە بارانی بەلێزمە، تەرزە ، لافاو و هەورە بروسکە تا 24 کاتژمێری داهاتو لە پارێزگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوام بێت و بەهۆی تواناوەی بەفری ناوچە شاخاوییەکان ئەگەری لافاو و بەرزبونەوەی ئاستی بەنداوەکان هەیە. داوا لە دانیشتوانی ئەو ناوچانە کراوە هاتوچۆ نەکەن و بە هیچ جۆرێک لە نزیک پرد و روبارەکان نەوەستن چونکە تا ئێستا ژمارەیەک پرد بەهۆ لافاوەوە روخاون و ئاو بردویەتی.
نیگار عومەر لەئەمساڵدا یادی 35 ساڵەی شاڵاوی ئەنفال لەهەولێر ئەنجامدەدرێت و كەسوكاری قوربانیانی ئەنفال ئەوە دووپاتدەكەنەوە كەحكومەت جاش و موستەشارەكان و كەسوكاریان دادەمەزرێنن و دەیانكەنە بەرپرس. شاڵاوی ئەنفال 35 ساڵ و لە 14ی نیسانی 1987 دەستیپێكردو لەگەرمیان و چەندین ناوچەی دیكەدا سەدان هەزار كەس لەژن و منداڵ و پیاوو گەنج بەزیندوویی خرانە ژێر گڵەوە. بەپێی ئاماری فەرمی وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێم 182 هەزار كەس لەهەرێمی كوردستاندا ئەنفالكراون. لەگەرمیان و لەقەزای چەمچەماڵ و ناحیەی رزگاری مەزاری ئەنفالكراوان بوونی هەیە. لەناحیەی رزگاری لەگوندی دێبنە بڕیارە بەڕێوەبەرایەتی شەهیدان و ئەنفالكراوان یادەكە بەشێوەیەكی ئاسایی بكرێتەوەو وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراوان تێیدا بەشدار نابن. جەبار عومەر بەڕێوەبەری گشتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوانی گەرمیان، بەهاوڵاتی وت:» بڕیارمان داوە یادەكە لەسنوری گەرمیاندا بكرێتەوە بەشێوەی هەفتە یاد بێت و تائێستا هیچ لایەنێكی دیكە چ لایەنی پەیوەندیدار بێت یان لایەنی دیكە بڕیار نیە كە لەیادەكەدا بەشداربن». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد چەندین جار داوایان كردووە ئەو رووفاتانە كارەكانیان تەواو بكرێت و بهێنرێتەوە كە لەبەغداد پشكنینیان تەواوكراوە، وتیشی:» چەندین جار لەسەر هەڵدانەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكان لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری عێراق كۆبوونەوەمان كردووە بۆ ئەوەی ئەو گۆڕانە هەڵدەینەوە كەدۆزراونەتەوە لەسەماوەو ناوچەكانی دیكە». دەربارەی مووچەی زیندانیانی سیاسی و تاپۆكردنی زەوی كەسوكاری ئەنفالكراون، بەڕێوەبەری گشتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوانی گەرمیان وتی:» بەشێك لەوانەی لەزیندانەكانی نوگرە سەلمان و سەماوە زیندانی كراون هێشتا مووچەیان بۆ نەبڕاوەتەوەو هەقی خۆیانە، بۆ تاپۆكردنی پارچە زەوی بۆ كەسوكاری ئەنفال و زیندانیانی سیاسی لەسەر خەتین بۆ ئەوەی كەكێشەكەیان چارەسەر بكەین». جەبار عومەر داوای لەكەسوكاری ئەنفالكراوان كرد لەڕۆژی 14ی نیساندا گرژی دروستنەكەن تا تابتوانن یادەكە بەشێوەیەكی جوان بكەنەوە. كەسوكاری ئەنفالكراوان پێیانوایە جاش و موستەشارەكان رادەستی دادگا ناكرێت و داڵدە دراون تائێستاش، بۆیە نیگەرانن و دەڵێن بایكۆتی یادەكە دەكەن و هەڕەشە لەوەزیری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەكەن و دەڵێن»مەگەر نەیەت بۆ سەر گۆڕستانی ئەنفالەكان». ئەنوەر حەمەلاو كەسوكاری ئەنفالكراو بەهاوڵاتی وت:» بەرپرسانی حكومەت هیچ روویەكیان نیە بێن بەشداری یادەكە بكەن، چونكە هیچ ئیشێكیان بەكەسوكاری ئەنفال نەماوە». «وەزارەتی شەهیدان خۆی بەخاوەن یادەكە نازانێت و گەر وابوایە رووفاتی كەسوكارەكانمانی دەهێنایەوە كە سێ ساڵە ئێسك و پروسكەكەیان لەبەغداد كەوتووە، ئەوە شەرمەزاریە بەناوچەوانی حكومەتی هەرێمەوە روویان نیە بەشداری بكەن»، ئەنوەر حەمەلاو وای وت. هەروەها ئەنوەر حەمەلاو پێشیوابوو حكومەتی هەرێم وەك جاش و موستەشارەكانی نەداوەتە دادگا سەرباری ئەوەش دێن كەسوكاریان دادەمەزرێنن و دەیانكەنە بەرپرس، وتیشی:» تاكوڕێكی ئێمە دادەمەزرێت ١٠ كوڕی كەسوكاری جاش و موستەشارەكان دەبنە بەرپرس لەناوچەكەدا». هەروەها سەباح حسێن، كەسوكاری ئەنفال لەگەرمیان بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد كە نامەی تایبەت بۆ وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراون ناردووەو پێی راگەیاندووە «مەگەر نەیەیت بۆ سەر گۆڕستانی ئەنفالەكان»، چونكە هیچی بۆ نەكردووین خۆی هیچمان بۆ ناكات گەر دەسەڵاتی نیە بۆ دەست لەكارناكێشێتەوە». سەباح روو لەوەزیری شەهیدانی حكومەتی هەرێم دەكات و دەشڵێت:» نە رووفاتەكانی بۆ هێناینەوە، نە مووچەی زیندانی سیاسی بۆ كردووین، پارچە زەویەكیشمان وەرگرتووە سێ ساڵە وەرەقەی هەوایمان وەرگرتووە بۆمان نەكراوە بەتاپۆو ناتوانن كێشەیەكمان بۆ چارەسەربكەن». ئەوەشی وت:» لەبەڕێوەبەرایەتی سنوری گەرمیان كوڕی جاش و موستشارەكانن ئێ تەبعەن بۆ هەرچی بڕۆین ئیشمان بۆ ناكەن، چۆن لەڕابردوودا جاشەكان ئێمەیان ئەنفال كردو حكومەت ئەوانی داڵدە داو كردیانی بەدەسەڵاتدار، سەدان كوڕی شەهید لەسەر زبڵدانەكان شت كۆدەكەنەوەو كوڕی جاشەكانیش بەڕێوبەرو بەرپرسن». وەزارەتی شەهیدان پلانی یادكردنەوەی یادی 35 ساڵەی شاڵاوی ئەنفال دەخاتەڕوو كە لەهەولێر ئەنجامدەدەرێت بەئامادەبوونی نوێنەرو كونسوڵی وڵاتان. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكان لەوەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراون ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەوەزیری شەهیدان ناچێتە گەرمیان. عادل مەلا ساڵح، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكان لەوەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراون بەهاوڵاتی وت» كۆنفرانسێكی گەورەو ئەكادیمی دەربارەی جینۆسایدی گەلی كورد دەبەسترێت لەشاری هەولێر لەڕۆژی 14ی چوارداو بەئامادەبونی نوێنەری وڵاتان و كونسوڵخانەكان و وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراون بەوهۆیەوە لەگەرمیان نابێت». ناوبراو وتیشی:» ئێمە 30 ساڵە لەگەرمیانین، بەڵام بۆ ئەمساڵ ویستومانە شتێكی جیاوازبكەین كەچۆن بتوانین جینوسایدی گەلی كوردو ئەنفال بەخەڵكی دەرەوە بناسێنین». هاوكات، ئەوەشی روونكردەوە كەدەیانەوێت لەڕێگەی وڵاتانی دەرەوە قەرەبوو بۆ كەسوكاری ئەنفالكراون وەربگرن. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندیەكان لەوەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراون، پێشیوابوو «گەر كەسوكاری ئەنفالكراون باس لەوەبكەن ئەگەر وەزیری شەهیدان ئامادە نەبێت گرنگی نەدراوە بەو یادە خۆ هەرچیەك ئەوان(كەسوكاری ئەنفالكراوان) بیڵێن راست نیە». عادل مەلا ساڵح، وتیشی:» لە 14/4 مژدەی چارەسەركردنی كێشەی موچەی زیندانیانی سیاسی ئەنفال دەدرێت».
هاوڵاتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان و پاپ فرانسیس، پاپای ڤاتیکان کۆبوونەوە. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ پێنجشەممە، 13-4-2023 لە ئیتاڵیایە و زنجیرەیەک کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە لە سەرۆکوەزیران، سەرۆکی پەرلەمان، وەزیری دەرەوە و بەرپرسانی دیکە دەبێت. پێش کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی وڵاتەکە، لەگەڵ پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیکان کۆبووەوە. دوای کۆبوونەوەکەش نێچیرڤان بارزانی لە تویتێکدا سەبارەت بە کۆبوونەوەی لەگەڵ پاپای ڤاتیکان، گوتی: شەرەفمەندم کە ئەمڕۆ لەگەڵ پاپا فرانسیس کۆبوومەتەوە و خۆشحاڵم کە بە تەندروستییەکی باشەوە دەیبینم. نێچیرڤان بارزانی نووسیویەتی، لە کۆبوونەوەکەدا جەختیان لە پارێزگاریکردن لە ئاشتی و برایەتی نێوان پێکهاتەکانی عێراق کردووەتەوە و پابەندبوونی خۆشی بە بەردەوامبوونی پتەوکردنی ئاشتی و پێکەوەژیان لە هەرێمی کوردستان و عێراق کردووەتەوە. هاوکات سەرۆکایەتی هەرێم سەبارەت بە کۆبونەوەکە ڕایگەیاند، له كۆبوونهوهكهدا نێچيرڤان بارزانى خۆشحاڵيى خۆى به ديدار و بينينى قهداسهتى پاپا له تهندروستييهكى باشدا دهربڕى و هيواى سهلامهتى و تهمهندرێژى بۆ خواست، ههروهها پوختهيهكى دهربارهى دۆخى ههرێمى كوردستان و عێراق و ڕهوشى پێكهاته ئايينى و نهتهوهييهكان پێشكهش كرد. وەک لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، " ئاماژهى به گرنگى و كاريگهريى سهردانى قهداسهتى پاپا بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان كرد و دووپاتى كردهوه كه ههرێمى كوردستان وهك ههميشه پارێزهرى ماف و ئازاديى پێكهاته ئايينى و نهتهوهييهكانه و بۆ ههمووان به نيشتمانى پێكهوهژيان و لێبوردهيى دهمێنيتهوه. " هەروەها "لاى خۆيهوه قهداسهتى پاپا وێڕاى دهربڕينى خۆشحاڵى به سهردانهكه و بينينهوهى سهرۆك نێچيرڤان بارزانى، ستايشى كولتوورى پێكهوهژيانى ئاشتيانه و يهكترقبووڵكردنى لهنێو پێكهاته ئايينى و نهتهوهييهكان كرد و جهختى كردهوه كه دهبێ ئهو كولتووره له ههرێمى كوردستان و عێراق پارێزراو بێت، ههروهها سهردانهكهى بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان به يادێكى خۆش ناوهزهد كرد. " له كۆتاييدا نێچيرڤان بارزانى تابلۆى هونهرمهندێكى شێوهكارى كوردى پێشكهش به قهداسهتى پاپا كرد كه دهربڕى پێكهوهژيان بوو لهنێو پێكهاته ئايينى و نهتهوهييهكانى ههرێمى كوردستاندا.
هاوڵاتی تیمێکی وەزارەی لە حکومەتی هەرێمی کوردستان سەردانی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان دەکات، بە مەبەستی گەڕانەوەی تیمی یەكێتی بۆ کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی وەزیران. لە کۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی ئەنجوومەنی وەزیران، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رەزامەندی داوە بۆ سەردانیکردنی تیمێکی وەزاری بۆ لای قوباد تاڵەبانی، بۆ گەڕانەوەی تیمی یەکێتی بۆ کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی وەزیران. بەپێی زانیارییەکان بڕیار وایە رۆژی یەکشەممە (16ـی نیسانی 2023)، ئەو شاندە سەردانی قوباد تاڵەبانی دەکات ، پێكهاتون له پشتیوان سادق (له تیمی پارتی)، دانا عەبدولکەریم (له تیمی گۆڕان)، عەبدوڵای حاجی مەحمود (له تیمی سۆشیالیست). هاوكات سهرچاوهیهك له نوسینگهی قوباد تاڵەبانی، جێگری سهرۆك وهزیران هەواڵەکەی بۆ تۆڕی میدیای خەندان پشتڕاستكردهوه و وتی، "كاك قوباد لهگهڵیان كۆدهبێتهوه"، بهڵام ئامادهنهبو هیچ زانیاریهكی دیكه بخاتهڕو. ههرچهنده تائێستا دیارنیه قوباد تاڵەبانی بڕیاری گهڕانهوه بۆ كۆبونهوهكانی ئهنجومهنی وهزیران دهدات یاخود نا، بهڵام روداوهكانی ههفتهی رابردوی سلێمانی جارێكی دیكه پهیوهندی تیمی یهكێتی لهگهڵ پارتی تێكدا و ئاسۆی نزیكبونهوهی ههردو حزبی بۆ گهڕانهوه بۆ مێزی گفتوگۆ دورخستنهوه.
شەنای فاتح مانگی رەمەزان خواستی هاووڵاتیانی لەسەر خۆراک زیاد كردو بەو هۆیەشەوە هەڵمەتی لیژنەکانی قایمقامیەت بۆ دەستبەسەرداگرتنی کاڵاو خۆراکی ساختەو ماوەبەسەرچوو لەشارەكانی هەرێمی كوردستان چڕتر بووەتەوەو لەمانگی رابردوودا ٥٧ شوێن لەسلێمانی داخراوەو لەهەولێریش 100 تۆن خۆراكی ساختەو ماوەبەسەرچوو دەستیان بەسەرداگیراوە. سۆران عەبدولغەفور، بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: « رۆژانە دەست دەگیرێت بەسەر مەوادو کاڵای ماوەبەسەرچووداو لیژنەکان راپۆرتی خۆیان ئامادە دەکەن و رۆژی داهاتوو دێتەوە بەردەستی ئێمە.» وتیشی:» ئەو شوێنانەی کەگرانفرۆشی دەکەن بەتایبەتی لەمانگی رەمەزاندا بڕیاری تایبەتمان هەیەو شوێنەكە دادەخەین، ئەو مەوادانەشی دەستیان بەسەرداگیراوە هەمەچەشنن وەکو برنج و زەیت و شیرو ماست و مەوادی بۆندار وەک تایت و سابوون و چەندەها بابەتی دیکە:. هیوا ساڵح، نوێنهری بهڕێوهبهرایهتی تهندروستی لهلیژنه هاوبهشهكانی قایمقامیهتی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: «چەند کۆگایەک کۆمەڵیک خۆراکیان خستووەتە بازاڕەوەو دەستمان بەسەرداگرتووە کەجۆرەها خواردنی ساختەو ماوە بەسەرچوو بوون لەشەربەت و ماست وخورماو گۆشتی حەیوانی بێ مۆرو چەندین بابەتی دیکە. « نەبەز عەبدولحەمید، قایمقامی قەزای ناوەندی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: «لەسەرەتای مانگی رەمەزانەوە تائێستا زیاتر لە١٠٠ تۆن خۆراک کەپێکهاتبوون لەخورماو گۆشت و جەرگی قەدەغەکراوو تەمەرهیندی دەستی بەسەرداگیراوە لەبازگەکان و کۆگاکانی ناوشاردا کەهەوڵدەدرا بهێندرێتە ناوشار، هەروەها لەماوەی بیست رۆژی رەمەزاندا نۆ کەس دراونەتە دادگاو زیاتر لە ٢٠ شوێن داخراون بەهۆی پابەندنەبوونیان بەڕێنماییە تەندروستی و کارگێڕییەکان».
ئێران لە ساڵێکدا زیاتر لە 500 کەس لەسێدارە دەدات و لە ئامارەکانیشدا ئاشکرا دەبێت جێبەجێکردنی سزای سێدارە لەو وڵاتە 75% بەرز بوەتەوە. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی ئێران ئاشکرای دەکەن لە ساڵی 2022 لانیکەم 582 کەس لەسێدارە دراون و ئەوەش بەراورد بە هەشت ساڵی رابردو زۆرترین ژمارەی جێبەجێکردنی سزای سێدارەیە لە ئێران. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران (IHR) و ناوەندی هاوپشتی دژی سزای سێدارە (ECPM) لە راپۆرتێکی هاوبەشدا بڵاویان کردوەتەوە کۆماری ئیسلامی ئێران لە دوای ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە جێبەجێکردنی سزای سێدارە لە وڵاتەکە زیاد کردوە بە ئامانجی چاوترسێنکردن و دروستکردنی ترس لە دەسەڵات. لە سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا 48 بەندکراوی کورد لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارەدراون کە بەراورد بە ساڵی رابردو رێژەی لەسێدارەدانی بەندکراوانی کورد 270% زیادی کردوە. بە پێی راپۆرتی نەتەوەیەکگرتوەکان لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی 71 کەس کوژراون کە تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە و لە 75 رۆژی سەرەتای ساڵی 2023 لانیکەم 143 کەس لەسێدارە دراون. بەهۆی زۆربونی ژمارەی لەسێدارەدان لە ئێران نەتەوەیەکگرتوەکانن دژی کۆماری ئیسلامی بریارێکی پەسند دەکات و رایگەیاند مەترسیی لەسێدارەدانی ئەو کەسانە هەیە کە لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر کراوەن.
هاوڵاتی وەزارەتی گواستنەوەی هەرێمی کوردستان لەبارەی کەشوهەوای سبەی و دووسبەی دەڵێت، پێنجشەممە بارانی بەخوڕ و تەرزە دەبارێت و ئەگەری رەشەبای بەهێز هەیە. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم، ئاماری بارانبارینی 12 کاتژمێری رابردوی بڵاوکردەوە و بەگوێرەی پێشبینیەکانیش، تاوەکو رۆژی هەینی بارانبارین بەردەوام دەبێت. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم لەڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، "بەهۆی ناسەقامگیری کەشوهەوای هەرێم کە زۆربەی جۆری هەورەکان هەوری جۆری کیومولۆنمبوسن، سەرەرای رێژنە باران و بروسکە، تەرزەیان لێدەبارێت". کەشناسی هەرێم داواشیکردوە، هاوڵاتیان بە گشتی و ئەوانەی لە دەشت و کێوەکانن بەتایبەتی (شوان و جوتیارەکان) خۆیان و ئاژەڵەکانیان بەدوربگرن لە شوێنە بەرزەکان یان ئەگەر بکرێت نەچنە دەرەوە، بەهۆی بونی بارگەیەکی زۆر لە ئاسمانی هەرێم تاکو رۆژی هەینی داهاتو. ئاماژەی بەوەشکردوە، "کاریگەری بارانی بە لێزمە بەردەوامی دەبێت لەکاتژمێرەکانی داهاتو بە تایبەتی لەناوچەکانی رۆژهەڵاتی هەرێم (دەفەری پشدەر، باکوری شاری کەرکوک پاشان لەناوچەکانی رۆژهەڵاتی شاری سلێمانی، هەروەها زۆربەی ناوچەکانی پارێزگای هەڵەبجەو گەرمیان، بەتایبەتی لەکاتەکانی درەنگانی شەودا)".
هاوڵاتی مانگێك بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی توركیا ماوە، پارتە سیاسییەكانی ئەو وڵاتەو باكوری كوردستان بەرەكانیان یەكلایی كردەوەو ناوی كاندیدەكانیان رادەستی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان كرد. بەپێی فۆرمی دەنگدانی پەرلەمانی كە لەلایەن كۆمسیۆنەوە بەفەرمی ئاشكراكرا، ٢٦ پارتی سیاسی بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكەن كەبەشێك لەپارتەكان بەشێوەی هاوپەیمانی و ١٣ پارتیش بەسەربەخۆ بەشدار دەبن. بەگشتی پێنج هاوپەیمانی پێكهێنراون كەئەوانیش، « هاوپەیمانی كۆمار ئاكپارتی و مەهەپە، هاوپەیمانی گەل، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی (هەدەپە و پێنج پارتی چەپ)، هاوپەیمانی هێزە یەكگرتووەكانی سۆسیالیستی، هاوپەیمانی ئاتا». هاوپەیمانی رەنج و ئازادی لەفۆرمی دەنگداندا بەشێوەیەكی هاوپەیمانی و لەڕێگەی دوو پارتەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكات، كەپارتێكیان پارتی كرێكارانی توركیایەو ئەوەی دیكەیان پارتی چەپی سەوزە كەهەدەپەو چوار پارتی چەپی دیكە لەڕێگەی ئەو پارتەوە بەشداری دەكەن. لە ٥٦ پەرلەمانتاری خولی پێشووی پەرلەماندا، ٢٣ پەرلەمانتاری هەدەپە جارێكی دیكە لەسەر لیستی پارتی چەپی سەوز خۆیان كاندید كردووەتەوەو ناوی نوێش لەلیستەكەدا دەبینرێن كەگرنگترینیان جەنگیز چاندار نووسەر، رۆژنامەنووس و ئەكادیمی توركیاو حەسەن جەمال نووسەرو رۆژنامەنووسی بەناوبانگی ئەو وڵاتەن، هەروەها سری سورەیا ئوندەر و سری ساكیك كەپێشووتر پەرلەمانتار بوون، خۆیان كاندید كردووەتەوە. پەروین بوڵدان هاوسەرۆكی هەدەپە لەشاری وان و میدحەت سانجار هاوسەرۆكی هەدەپەش لەشاری روحا لەسەر لیستی پارتی چەپی سەوز خۆیان كاندید كردووە، هەروەها دوو كاندیدی بەناوبانگی دیكەی پارتی چەپ نەورۆز ئۆیسال یەكێك لەپارێزەرانی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەكەكەو زانا فارقینی زمانزانی بەناوبانگی باكوری كوردستانن. پارتی چەپی سەوز لەئێستادا لەهەموو شارەكانی باكوری كوردستان و زۆربەی شارەكانی توركیا ناوەندی هەڵبژاردنی كردووەتەوەو چاودێری داناوەو بەرپرسانی پارتەكە رایدەگەیەنن كەئامانجیانە لەم هەڵبژاردنەدا زیاتر لە ١٠٠ كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنن، بەڵام لەسەر سكاڵای پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست (مەهەپە)، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان رێگەی نەداوە، چاودێری لەناوەندەكانی دەنگدان لەدەرەوەی وڵات هەبێت كەئەوەش بەپێچەوانەی یاسای هەڵبژاردنەكان و پارتە سیاسییەكانی توركیایە. پێویستە ئەردۆغان بڕوات پەروین بوڵدان، هاوسەرۆكی هەدەپە لەدوایین سەردانی جەماوەریدا لەئیستانبوڵ بۆ لایەنگرانی قسەی كردو وتی: « لەم وڵاتەدا دان بەناسنامەی كورددا نانرێت، ٢١ ساڵە دەسەڵات بەهەمان عەقڵیەتەوە دەجووڵێتەوە، بینیمان كە لەهەڵبژاردنەكاندا گەلەكەمانیان رووبەڕووی كارەسات كردەوە، بەڵام ئەم وڵاتە ئەو كەسانە لەبیر ناكات كەوڵات و گەلیان پشتگوێخستووەو لە ١٤ی ئایاردا گەورەترین وانەیان فێر دەكەن». بوڵدان باسی ئەوەشی كرد كەدەتوانن هەدەپە دابخەن، بەڵام دواتر بەشێوەیەكی بەهێزتر دێنەوە بۆ گۆڕەپانەكەو وتیشی:» پێویستە ئەردۆغان بڕوات، لەئیستانبوڵ كۆبوونەوەیەكی گەورەی جەماوەری ئەنجامدەدەین، لەوێ ناوێك ئاشكردەكەین كە بۆ پۆستی سەرۆكایەتی دەنگی پێدەدەین». سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كەنزیكەی حەوت ساڵە لەزینداندایەو بەشێوەیەكی زۆر كاریگەر بەشداری لەبانگەشەی هەڵبژاردندا كردووەو لەزیندانەوە بەتویتەكانی لەمیدیاكاندا باس دەكرێت، لەدوایین پەیامیدا رایگەیاند: « هاوڕێ گەنجەكەم كەهیوات بەژیان نەماوەو پارەی چوونە كافێت پێنییە، كلیلی گۆڕانكاری لای تۆیەو لە ١٤ی ئایاردا كلیلەكەی بەكاربهێنەو تكایە دەست بەگۆڕانكاری بكە، ئەم هەڵبژاردنە دەبێتە هەڵبژاردنی تۆ». پارتی باش بەتەنیاو جەهەپەو پێنج پارتی دیكە لەچوارچێوەی هاوپەیمانی گەلدا بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكەن. شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆن كە لەچوارچێوەی هاوپەیمانی گەلدا لەهەڵبژاردنەكاندا پێشبڕكێ دەكەن بەدوو پارت بەشدار دەبن كەئەوانیش پارتی باش و پارتی گەلی كۆمارییە. بەپێی رێككەوتنی هەڵبژاردنەكان، پارتی پێشكەوتن و ئازادی (دەڤا) بەسەرۆكایەتی عەلی باباجان، پارتی سەعادەت بەسەرۆكایەتی تەمەل كارامولائۆغلۆ، پارتی ئاییندە بەسەرۆكایەتی ئەحمەد داودئۆغلۆ، پارتی دیموكرات بەسەرۆكایەتی گولتەكین ئویسال بەناوی پارتی گەلی كۆماریەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكەن و جەهەپە نزیكەی ٢٠ پەرلەمانتاری بەو چوار پارتە داوە. لەلایەكی دیكەوە پارتی باش بەسەرۆكایەتی مەراڵ ئاكشەنەر كەدەنگێكی بەرچاوی هەیە بەناوی پارتەكەی خۆیەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكات، جگە لە ١٣ پارێزگا كە لەو پارێزگایانەدا لەگەڵ جەهەپە هاوكاری كاندیدەكانی یەكدی دەكەن. پارتەكانی ناو هاوپەیمانی گەل بانگەشەیەكی چڕیان لەدژی هاوپەیمانی كۆمار بەسەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەستپێكردووەو ئاماژە بەوەدەكەن كەئاكەپەو مەهەپە ناتوانن زۆرینەی كورسیەكانی پەرلەمان بەدەستبهێنن و كۆتایی بەسەرۆكایەتی ئەردۆغانیش دەهێنن. كەمال كلچدارئۆغلۆ سەرۆكی جەهەپەو كاندیدی هاوبەشی بەرەی ئۆپۆزسیۆن كە لەبانگەشەكانیدا وتی: «هەموومان تینوی دادپەروەرین، لایەنگری سكاڵاكردن نیم، بەڵكو لایەنگری چارەسەریم، ئێستا كێشە هەیە یان نا؟ بەڵێ هەیە. پێویستە چارەسەربكرێت! باشە بەچی چارەسەر دەكرێت؟ بەزانستو عەقڵ چارەسەر دەكرێت كەخوداوەند پێی بەخشیوین، واتە پێكەوە چارەسەریان دەكەین پێكەوە دەبین، بەجوانی كۆدەبینەوەو كێشەكان چارەسەر دەكەین. كلچدارئۆغلۆ دەشڵێت: «پێویستە هەوڵی ئارامی جیهانی ئیسلامی بدەین، ئامانجێكمان هەیە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قەدەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەموو كاتێك خوێن و ئێش و ئازار بووە. بۆچی؟ چونكە سامانێكی زۆری هەیە، بەڵام سامانەكە بووەتە كارەسات، پێویستە ئەمە چارەسەر بكرێت.، كاتێك ئاشتی سەروەر ببێت، زۆر كێشە هەیە كەچارەسەر دەبێت». پارتی سەربەخۆی توركیا كە بەتەنیا بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا كردووە، رایگەیاند كە لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانیدا پشتگیری لە كەمال كلچدارئۆغلۆ دەكات. ئاكەپە ٦٥٪ گۆڕانكاری لەپێكهاتەی پەرلەماندا كردووە پارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە) و هاوپەیمانەكانیشی لەچوارچێوەی هاوپەیمانی كۆماردا بەشداری لەهەڵبژاردندا دەكەن، بەڵام جگە لە هۆدا پار كەپارتێكی ئیسلامی كوردیەو لەگەڵ هەدەپەدا ناكۆكیەكی زۆری هەیە، هەموو پارتەكانی ناو هاوپەیمانێتیەكە بە لۆگۆی خۆیان بەشدارییان لەهەڵبژاردندا كردووە. ئاكەپە كە ٦٥٪ی پێكهاتەی فراكسیۆنی خۆی لەپەرلەماندا گۆڕیوە بەڵێنی داوە چوار پەرلەمانتار بە هۆدا پار بدات، لایەنەكانی ناو هاوپەیمانی كۆمار بەتایبەتی ئەردۆغان و ئاكەپە، لەبانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا، پرسی پەكەكە لەدژی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن بەكاردەهێنن و جەهەپەو هاوپەیمانەكانی بەوە تۆمەتباردەكەن كە بەپشتگیری هەدەپە كەفەرمان لەقەندیل وەردەگرێت ركابەرایەتی توركیا دەكەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نزیكەی ٩٠٪ی راپرسییەكان باس لەشكستی ئەردۆغان و بەرەی دەسەڵات دەكەن لەهەڵبژاردندا. لەچەند رۆژی رابردوودا، ژمارەیەك راپرسی لەبارەی ژمارەی دەنگدەران و دەنگی پارتە سیاسییەكان و كاندیدەكانی سەرۆكایەتی ئەنجامدراون. لەم چوارچێوەیەدا كۆمپانیای میترۆپۆل كە تایبەتە بەڕاپرسی و لێكۆڵینەوە لەڕاپرسیەكدا ئاماژەی بەوەكردووە كە ٩٥٪ی دەنگدەرانی توركیا ئامادەن بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا بكەن و نوێنەرانی خۆیان هەڵبژێرن. كۆمپانیای یۆنەیلەم كە لەهەمان بواردا كاردەكات راپرسیەكی ئەنجامداوەو لەڕاپرسیەكەدا دەردەكەوێت كە لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنەكاندا هیچ كام لەكاندیدەكانی سەرۆكایەتی ناتوانن ٥١٪ی دەنگەكان بەدەستبهێنن و ئەنجامی راپرسیەكە بەم شێوەیەیە: كەمال كلچدارئۆغلۆ (ئۆپۆزسیۆن) ٤٦.١٪، رەجەب تەیب ئەردۆغان (دەسەڵات) ٤١.٦٪، موحەڕەم ئینجە (پارتی مەملەكەت) ٩.١٪ و سینان ئۆغان (هاوپەیمانی ئاتا) ٢٠٩٪. بەپێی راپرسی كۆمپانیای یۆنەیلەم لەخولی دووەمی هەڵبژاردنەكاندا كە بەتەنیا كلچدارئۆغلۆو ئەردۆغان دەمێننەوە، كلچدارئۆغلۆ بەبەدەستهێنانی ٥٥.١٪ی دەنگەكان، بەرامبەر ٤١.٩٪ی دەنگەكان شكست بەئەردۆغان دەهێنێت. بەڵام وەك پارتی سیاسی پارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە) بەبەدەستهێنانی نزیكەی ٣٥٪ی دەنگەكان پارتی یەكەم دەبێت لەتوركیا، بەڵام هاوپەیمانە سەرەكیەكەی كەپارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستە ناتوانێت بەندی ٧٪ی هەڵبژاردنەكان تێپەڕێنێت. هەرچی جەهەپەیە دەنگەكانی زیاترە لە ٢٧٪و پارتی چەپی سەوزیش (هەدەپە) زیاتر لە ٩٪ی دەنگەكان بەدەستدەهێنێت.
هاوڵاتی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆچوارشەممە کۆبونەوەو ڕایانگەیاند، بڕیاریانداوە حکومەتی هەرێمی کوردستان لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون بۆ رووداوەکانی فڕۆکەخانەی سلێمانی دروست بکات. بەگوێرەی راگەیەندراوێکی سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێم، ئەمڕۆ چوارشەممە بە سەرپەرشتی مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیران، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبۆوە، بڕگەی یەکەمی کۆبونەوەکە باسکردبووە لەسەر ئەوهێرشەی کە کرایە سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی و لەمبارەیەوە سەرۆک وەزیران بەناوی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، نیگەرانی حکومەتی هەرێمی کوردستانی بۆ ڕوداوەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەربڕیوەو ڕایگەیاندووە، "حکومەتی هەرێم سەرکۆنەی هێرشکردنە سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی و هەر بەشێکی هەرێمی کوردستان دەکات". ڕونیشیکردەوە، "حکومەتی هەرێم، ئاگاداری ئەو جموجۆڵ و کارانە نین کە لە فڕۆکەخانەی سلێمانی دەکرێن و لە دەرەوەی یاسا بەرکارەکانی حکومەتی هەرێمن و ناکرێت حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئاگاداری ئەو کار و جموجۆڵانەی فڕۆکەخانەی سلێمانی نەبێت". هەروەها ئەنجومەنی وەزیران لەم بارەیەوە بڕیاریدا ، حکومەتی هەرێمی کوردستان لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە و بەدواداچون بۆ ئەو ڕوداوانەی فڕۆکەخانەی سلێمانی دروست بکات بۆ لێکۆڵینەوە لە هۆکارەکانی وەستانی گەشتەکانی فڕۆکەخانەی سلێمانی و دواتریش ئەو هێرشەی لە نزیک فڕۆکەخانە ڕویدا. ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی وەزیران لە دوای هێرشەكەی ڕۆژی هەینی حەوتی نیسانی 2023 بوو كە بەدرۆن كرایە سەر فڕۆكەخانەی سلێمانی، تائێستا لێكۆڵینەوەی لەبارەوە دەكرێت، بەتایبەت كە پەنجەی گومان بۆ توركیا درێژكراوە و ڕووداوەكەش ناكۆكی ناوخۆیی نێوان پارتی و یەكێتی زیاتركرد. ڕووداوەكە هیچ زیانێكی بە هەسەدە و ئەمریكیەكان نەگەیاند، سەرەتا هەسەدە ڕەتیكردەوە مەزڵوم كۆبانی فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات لەسلێمانی بووبێت، بەڵام دواتر لەڕاگەیەندراوێكدا فەرهاد شامی وتەبێژی هێزەكانی سوریای دیموكرات ڕایگەیاند فەرماندە مەزڵوم كۆبانی لەوكاتەدا لەسلێمانی بووە و تا بەسەلامەتی نەگەیشتووەتەوە ڕۆژئاوای كوردستان نەیانویستووە ئاشكرای بكەن. هەروەها ڕووداوەكە لەمیدیای ناوخۆیی و جیهانی كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا، زانیاری جیاوازی لەسەر بڵاوكرایەوە، بەتایبەت كە هەفتەیەك پێش ئەو ڕووداوە توركیا گەشتەكانی بەڕووی فڕۆكەخانەی سلێمانیدا بەپاساوی چالاكبوونی پەكەكە لەناوچەكە داخست. بڕگەی دووەمی کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیران بریتی بوو لە خستنەڕووی ڕاپۆرتێک لەبارەی دابینکردنی دەرمان و پێداویستییە پزیشکییەکان لە کەرتی گشتی کە لەلایەن سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی خرایەڕوو. سەبارەت بە چارەسەرکردنی کێشەی کەمی دەرمان لە پارێزگای سلێمانی، ئەنجومەنی وەزیران، وەزارەتی دارایی و ئابووری ڕاسپارد کە بانکەکانی پارێزگای سلێمانیش (وەکوو پارێزگاکانی تری هەرێم ) پابەند بکات بەوەی نەختینەی پێویست و بۆ کڕینی دەرمان دابین بکەن. لە کۆتاییدا، کوێستان محەمەد وەزیری کار و کاروباری کۆمەڵایەتی ڕەشنووسی ( سیاسەتی پاراستنی منداڵ لە هەرێمی کوردستان ) خستەڕوو.کە بریتییە لە کۆمەڵێک بەرنامە و ڕێکار بۆ پاراستنی منداڵان لە توندوتیژی و سووکایەتی پێکردن و پشتگوێخستن لە چوارچێوەی ڕێککەوتننامە و ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەکان. دوای خستنەڕووی چەند تێبینی و سەرنجێک بۆ زیاتر دەوڵەمەندکردنی ڕەشنووسەکە ، ئەنجومەنی وەزیران سیاسەتی پاراستنی منداڵی پەسەند کرد.
.jpg)
