ڤیدیۆ.. لەیلا زانا، گەیشتە یاریگای ئامەد سپۆر بزانە چۆن پێشوازیی لێدەکەن

هاوڵاتی پێنتاگۆن دەڵێت، بەهۆی بۆردوومان و تۆپبارانەکانی تورکیاوە بۆ سەر کوردستانی سووریا و ناوچەکانی دیکەی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی هێزەکانی ئەمریکا و کوردەکانی سووریا لە دژی داعش کەم بۆتەوە.  ژەنەراڵ پات رایدەر، گوتەبێژی پێنتاگۆن لە کۆنفرانسی رۆژنامەڤانیی هەفتانەیدا لە ڤێرجینیا "نیگەرانیی قووڵی" پێنتاگۆنی لە بەرامبەر ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا بۆ سەر کوردستانی سووریا و ناوچەکانی دیکەی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە دووپات کردەوە و رایگەیاند، ئەو هێرشانە کاریگەرییان لەسەر سەقامگیریی ناوچەکە و شەڕی دژی داعش دەبێت. گوتەبێژی پێنتاگۆن ئاماژەی بەوە کرد، ئەو هێرشانەی تورکیا دەستکەوتەکانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش کە لە چەند ساڵی رابردوودا بەدەستهێندراون، دەخاتە "مەترسییەوە." پاتریک رایدەر دەڵێت: "ئێمە بە قووڵی نیگەرانی گرژبوونی دۆخەکەین لە باکووری سووریا، عێراق و تورکیا. بۆیە داوای دانبەخۆدا گرتن دەکەین. بەردەوامبوونی ناکۆکییەکان بەتایبەتی هێرشی زەمینی، ئەو دەستکەوتانەی بەزەحمەت کە لە دژی داعش بەدەست هێندراون دەخاتە مەترسییەوە؛ هەروەها ئەوە دەبێتە هۆی ناسەقامگیری لە ناوچەکەدا".

سەركۆ جەمال سێ هەفتەیە ناڕەزایەتییەكان لەسلێمانی و هەڵەبجە و سنووری ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین بۆ دەرماڵە و پلە بەرزركردنەوە سەریانهەڵداوەتەوە، خوێندكارانی زانكۆ و پەیمانگاكان داوای دەرماڵە دەكەن، لەلایەكی دیكەش مامۆستایان و فەرمانبەران داوای پلەبەرزكردنەوە دەكەن و هەڕەشەی بایكۆت و خۆپیشاندان دەكەن، بەنیازن بەهەمانشێوەی خانەنشینان لەدادگای فیدراڵی عێراق سكاڵا تۆمار بكەن، هاوكات مامۆستایانی وانەبێژ بەهۆی دانەمەزراندنیان ئەوانیش هەڕەشەی خۆپیشاندان و بایكۆت دەكەن، شێركۆ جەودەت دەڵێت: پێم وایە ئەم سنوورە بەبەرنامە قەیران و كێشەی بۆ دروستدەكرێت، سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستانیش رایدەگەیەنێت: «كێشەكە ئەوەیە هەموو دەسەڵاتەكان لەلای سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كۆبووەتەوەو بۆ هەموو پارە خەرجكردنێك دەبێت بگەڕێتەوە لای ئەو». زیاد جەبار سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «داهاتی سلێمانی بەهۆی خەرجكردنی بۆ مووچەی فەرمانبەران و ژمارەیەك لەسەرۆكایەتیەكان كەمدەكات، بۆیە زۆربەی كات كێشە بۆ پرۆژەكانی سلێمانی دروستدەبێت، دەرماڵەی خوێندكارانیش لەم سنورە حكومەتی هەرێم دەڵێت دەبێت لەسەر داهاتی ناوخۆ بێت لەكاتێكدا دەبوو هەموو دەرماڵەی خوێندكاران وەكو یەك لەهەرێم خەرجبكرێت». سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان كەهاوكات سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیە دەڵێت: «كێشەكە نەبوونی یاسای بودجەیە كە هەموو دەسەڵاتەكان لەلای سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كۆبووەتەوەو بۆ هەموو پارە خەرجكردنێك دەبێت بگەڕێتەوە لای ئەو». بەوتەی زیاد جەبار لەشوێنەكانی دیكەش وەكو هەولێرو دهۆك هاوشێوەی سلێمانی كێشە دروست دەبێت، بەڵام  وەك ئەو دەڵێت «لەهەولێرو دهۆك رێگری لەناڕەزایەتییەكان دەكرێت، مەسەلەی پرۆژەكانیش كە جێبەجێ ناكرێت یان كێشەی تێدەكەوێت بەهەمانشێوە نەبوونی یاسای بودجەیە». هەر سەبارەت بەسەرهەڵدانی قەیرانەكان لەسلێمانی لەوانەش كۆنەكردنەوەی خۆڵ و خاشاك و تەواونەكردنی پرۆژەكان و نەدانی دەرماڵەی خوێندكاران و نەمانی پارە لەبانكەكان، شێركۆ جەودەت ئەندامی دەستلەكاركێشاوەی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» پێم وایە ئەم سنوورە بەبەرنامە قەیران و كێشەی بۆ دروست دەكرێت». پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران یەكێكی دیكەیە لەو قەیرانانەی بەرۆكی حكومەتی هەرێمی گرتووە، بژێو ئەحمەد فەرمانبەرە لەوەزارەتی خوێندنی باڵا وەك ئەوەی بۆ  هاوڵاتی باسیكرد ئەگەر پلەكەی بەرزبكرێتەوەو پلەبەرزكردنەوە دەستپێبكاتەوە ئەوا مووچەكەی نزیكەی 200 هەزار دینار زیاد دەكات. وتیشی: «لە2016 ەوە پلەبەرزكردنەوە وەستاوە ئەگەر دەستپێبكاتەوە گۆڕانكاری لەمووچەكەی و لەژیانیشیدا دروستدەكات». بەرهەم حەسەن كارمەندی وەزارەتی تەندروستییە، ئەویش بەهاوڵاتی وت:» بەهۆی ئەوەی دەمێكە پلەبەرزكردنەوە وەستاوە زۆرێك لەفەرمانبەران تاقەتی كاركردنیان نەماوەو من بۆخۆم  بێئومێد بووم لەوەی حكومەت پلەبەرزكردنەوە بەدڵی ئەوان دەستپێبكاتەوە». وتیشی: ئەوەندە دەمێكە پلەبەرزكردنەوە راگیراوە تەنانەت تاقەتی ئەوەشی نەماوە بیر لەوە بكاتەوە كە ئەگەر دەستپێبكاتەوە چەندێك لەمووچەكەی زیاد دەكات. سامان عەلی مامۆستایە، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی راگەیاند:» من ئێستا دەبوایە مووچە بنەڕەتیەكەم 968 هەزار بوایەو دوو پلە بەرزكردنەوەم بۆ بكرایە، بەهۆی بڕوانامەكەشمەوە زیاتر لە 300 هەزار دەچووە سەر مووچەكەم كە ئەوەش بۆ من زۆر جیاوازی دروستدەكات». وتیشی: «من كرێچیم ئەگەر پلەبەرزكردنەوە دەستپێبكاتەوە لانیكەم بەو پارەیەی بۆم زیاد دەكرێت دەتوانم كرێكەم بدەم، ئەو شێوازەش كە حكومەتی هەرێم دەیەوێت پلەی پێ بەرزبكاتەوە رێگایەكە جیاوازی دروستدەكات و نایانەوێت مووچەی زۆر بۆ فەرمانبەران زیاد بكەن». «لەگەڵ پارێزەر قسەمان كردووە لەچەند رۆژی داهاتوودا كۆدەبینەوەو بەڵگەنامەمان كۆكردووەتەوە تا لەدادگای فیدراڵی هاوشێوەی خانەنشینان سكاڵا لەسەر حكومەتی هەرێم تۆماربكەین، لێرەش چووین لەداواكاری گشتی سكاڵا تۆمار بكەین پێیان وتین ئەگەر شتێكتان بۆ دەكرێت بۆ ئێمەشی بكەن بۆیە وازمان هێنا». سامان عەلی وادەڵێت. بەشدار حەسەن پارێزەری خۆبەخش لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:»سەبارەت بەپلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران بەنیازین لەگەڵ مامۆستایان و فەرمانبەران كۆببینەوە و سكاڵایان بۆ بنووسین، تا سەری ساڵ لەسەر حكومەتی هەرێم دەوەستین ئەگەر پلەبەرزكردنەوە دەستی پێنەكردەوە ئەوا رێكارەكانی سكاڵا تۆماركردن بۆ ئەوانیش لەدادگای باڵای فیدراڵی عێراق دەستپێدەكەین». رۆژی چوارشەممە، 23ی تشرینی دووەمی 2022، دادگای فیدراڵیی عێراق تاووتوێی سكاڵایەكی كرد كە لەلایەن ژمارەیەك خانەنشین و بەرپرسی رێكخراوی یەكێتیی خانەنشینانی كوردستانەوە لەسەر هەریەك لە مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی تۆمار كرابوو، دواجار بڕیاری دا بەهەڵوەشاندنەوەی یاسای خانەنشینیی یەكگرتوو ژمارە 27ی ساڵی 2006و پابەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەجێبەجێكردنی یاسای خانەنشینیی یەكگرتووی ژمارە 9ی ساڵی 2014ی هەمواركراوی عێراق. عوسمان سدیق وتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «ئێمە دوای ئەو سكاڵایەی لەدادگای فیدراڵی عێراق یەكلاییمان كردەوە بۆ ماوەیەك تا رێوشوێنە یاساییەكانی دادگای فیدراڵی تەواو دەبن چاوەڕێ دەكەین». وتیشی: «پاش ئەو ماوەیە بەڕاوێژكردن لەگەڵ پارێزەران و یاساناسان بڕیاری خۆمان دەدەین كەئایا هەنگاوی داهاتوومان چی دەبێت، بێگومان ئەگەر وەزارەتی دارایی هەرێم بڕیارەكە جێبەجێ نەكات ئەوا جارێكی دیكە دۆسیەكە دەجوڵێنینەوەو دادگای فیدراڵی عێراقی لێ ئاگاداردەكەینەوە». بەشدار حەسەن پارێزەری خۆبەخش لەوبارەیەوە وتی: «لەڕووی یاساییەوە دەبێت لەڕێگەی دادنووسەوە هۆشدارییەك بدەینە سەرۆكی حكومەت و وەزیری دارایی كە دەبێت لەماوەی هەشت رۆژدا بڕیارەكە جێبەجێ بكەن، بەپێچەوانەوە تووشی لێپرسینەوەی سزایی دەبن بەپێی ماددەی 329 بڕگەی دوو لەیاسای سزادانی عێراقی و فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ دەردەچێت». لەسكاڵاكەی خانەنشینانی هەرێمی كوردستاندا داواكرابوو مووچەی خانەنشینانی هەرێمیش وەك بەغدای لێبێت كە كەمترینی بڕی 500 هەزار دینارە، بەڵام لەهەرێم 220 هەزارە. حازم ئیسماعیل، بەڕێوەبەری گشتیی خانەنشینیی هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكدا دەڵێت: چاوەڕێی بڕیاری پەرلەمانی كوردستان و ئەنجوومەنی وەزیرانین، دەبێت ئەوان بڕیارەكە لەهەرێمی كوردستان پەسند بكەن ئەوكات دەتوانین كاری پێبكەین. لەلایەكی ترەوە مامۆستایانی وانەبێژ چەند ساڵێكە ناڕەزایی دەردەبڕن و داوای دامەزراندن دەكەن و جارێكی تر هەڕەشەی بایكۆت و خۆپیشاندان دەكەن، ناڕەزایی مامۆستایانی وانەبێژ لەكاتێكدایە لە بەشێكی زۆری پەروەردەكان زیاتر لە سەدا 50ی مامۆستایان وانەبێژن. كاروخ عەبدوڵڵا، نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ بەهاوڵاتی وت:» چەندین كۆبوونەوەمان لەگەڵ وەزارەتی پەروەردەو ئەنجوومەنی راژە كردووە، بەڵام هیچ ئومێدێكمان بەدامەزراندن نەماوەو تەنیا كات بەڕێكردن بوو، بۆیە بڕیارمان داوە بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندن بكەین». لەهەرێمی كوردستان 32 هەزار مامۆستای وانەبێژ هەن، بەوتەی كارۆخ عەبدوڵڵا، لەو ژمارەیە نزیكەی پێنج هەزار مامۆستای وانەبێژ دادەمەزرێن، ئەوەش دیار نییە كەی، رەنگە بكەوێتە ساڵی 2023 بۆ 2024. داواكاری مامۆستایانی وانەبێژ لەكاتێكدایە، مامۆستایانی دامەزراویش لەسنوری سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان و راپەڕین هەڕەشەی بایكۆت و خۆپیشاندان دەكەن، ئەوانیش داوای پلەبەرزكردنەوە دەكەن و پلەبەرزكردنەوەی مەرجدار رەتدەكەنەوە. رۆژی 27-11-2022 بەشێك لەمامۆستایان لەپارێزگای سلێمانی خۆپیشاندانیان ئەنجامداو دەڵێن پلەبەرزكردنەوەی مەرجدار رەتدەكەنەوە، ئەوان داوایانكرد پلە بەرزكردنەوە بەشێوازێكی رەها بكرێتەوە. وەك مامۆستایان باسیانكرد مۆڵەتی مانگێك دەدەنە حكومەت بۆ راستكردنەوەی بڕیارەكەی ئەگەرنا بایكۆت و خۆپیشاندان دەستپێدەكەنەوە. بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە لە 26-10-2022 دەرچووە، باس لەوەدەكات پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران بەمەرجێك دەبێت كەڕەچاوی پێوەرو بنەماكانی دیاریكراو لەلایەن ئەنجومەنی راژەو یاسای راژەی شارستانی ژمارە 24ی ساڵی 1960ی هەمواركراو بكرێت بەناونیشانی بەرزكردنەوەی فەرمانبەر، كەئەویش بەجۆرێكە هەڵبژاردنی فەرمانبەران بۆ پلەبەرزكردنەوە لەسەر بنەمای لێهاتوویی و توانا دەبێت نەك تەنها ماوەی راژە، ئەویش دوای سەلماندنی تواناو لێهاتوویی و سەركەوتنی بەسەر ئەو فەرمانبەرانەی ركابەری دەكەن. هەر بەپێی فەرمانەكە دەبێت ئەو فەرمانبەرە شەش مانگ بخرێتە ژێر ئەزموونەوە لەڕێكەوتی دەستبەكاربوونی لەو وەزیفەیەی بۆی بەرزكراوەتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش بەفەرمانی وەزیر لەهەر وەزارەتێكدا لیژنەیەك بۆ پاڵاوتنی بەرزكردنەوەی فەرمانبەران پێكدەهێنرێت. لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «بەپێی ئەو بڕیارە ئەنجومەنی راژە راسپێردراوە كە دیراسەی پلەبەرزكردنەوە بكات بەپێی بڕیاری 176ی ئەنجومەنی وەزیران لە 26-10-2022 كە ئەوەش پرۆسەیەكی ئاسان نییەو ئێستا لێكۆڵینەوە لەو پلە شاغیرانە دەكرێت كەپێویستە بەرزبكرێنەوە بەپێی شایستەیی فەرمانبەران، واتە حكومەتی هەرێم لەسەرەتای ئەم كابینەیەوە دیراسەی ئەو پرسەی كردووە بۆ جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی». وتیشی:»نزیكەی 363 هەزار فەرمانبەر پلەبەرزكردنەوە دەیانگرێتەوە جگە لەوەی زیاتر لە 10 هەزار پلەی وەزیفی زیادەیە واتە پێویستی بەپلەبەرزكردنەوە نەبووە كە لە 2016 ەوە راگیراوە، واتە لەبنەڕەتدا پلەیەكی بەرزتریان وەرگرتووە، بەڵام ئەوە ئەنجومەنی گشتی راژە یەكلایی دەكاتەوە لەكۆتاییدا، ئێستاش سەرقاڵی پێداچوونەوەیە». وەك  سەرچاوەكەی ئەنجومەنی وەزیران دەڵێت:» بەمنزیكانە ئەنجومەنی راژە ئەوەی كەپێویستە دەیداتە رای گشتی لەسەر پلەبەرزكردنەوە، لەهێزەكانی پێشمەرگەو ناوخۆش تەنها ساڵی 2017 پلەبەرزكردنەوە كراوە واتە دوای ئەوە نەكراوە». «حكومەت ئەوەی پێویستە بۆ باشتركردنی ئەدای فەرمانگەكان دەیكات كەئامانجیش لەپلەبەرزكردنەوە ئەوەیە، هەموو پلەبەرزكردنەوەیەكیش لەچوارچێوەی یاسای چاكسازییە و ئەنجومەنی گشتی راژەو وەزارەتی دارایی و دەستەی دەستپاكی ئەنجامی دەدەن و پرۆسەیەكی وردە». سەرچاوەكەی ئەنجومەنی وەزیران وای وت. لەئێستادا زیاتر لە 365 هەزار فەرمانبەر لەهەرێم پلەبەرزكردنەوە دەیانگرێتەوەو بەكۆی گشتی هەر فەرمانبەرێك لەنێوان 200 بۆ 300 هەزار دینار مووچەكەی زیاددەكات ئەگەر پلەبەرزكردنەوە جێبەجێبكرێت، ئەم زانیارییانە هاوڵاتی لەڕاپۆرتێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەستیكەوتووە، هەر ئەوەش وایكردووە ئەنجومەنی وەزیران پرسەكەی داوەتە دەست ئەنجومەنی راژەو پاشان بەنیازە بینێرێتە پەرلەمانی كوردستان بۆ پەسەندكردنی.  

سەلاحەدین دەمیرتاش ئەمڕۆ پەیامێکی دیکەشی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بەرپرسانی حکومەت و ئۆپۆزسیۆن ئامادەن لەگەڵ رکابەرە عەرەبەکانیان کۆبنەوە، بەڵام کاتێک قسە دێتە سەر کورد، بە چەک و ئۆپراسیۆن وڵام دەدەنەوە. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە کە نزیکەی شەش ساڵە لە زینداندایە، ئەمڕۆ لە پەیامێکدا رایگەیاندبوو کە دەیەوێت لەپێناو ئاشتی و ئارامیدا، لە رێگەی سیستمی ڤیدیۆ کۆنفڕانسەوە لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە کۆبێتەوە. دەمیرتاش لەسەر ئەو پەیامەی روونکردنەوەیەکی دیکەی بڵاوکردەوە. دەمیرتاش لە روونکردنەوەکەیدا کە لە بەرنامەی 'منیش قسەم هەیە'ی هالک تی ڤیدا بڵاوبووەوە وتی، " هیچ ئاماژەیەکی بچووکیش بۆ پرۆسەی چارەسەری نابینرێت." دەمیرتاش دەڵێت، " ئەمڕۆ کاتژمێر ١٣.٣٠، داواکارییەکم پێشکەش بە وەزارەتی داد کرد، داوای کۆبونەوەم لەگەڵ بەڕێز ئۆجەلان کرد. بۆ ئەوەی هیچ قسە و باسێک نەمێنێت، دەمەوێت ئەمانەی خوارەوەتان پێ بڵێم: نە من و نە ئیدارەی هەدەپە هیچ پەیوەندی و کۆبوونەوەیەکمان لە ئیمرالی بەم نزیکانە ئەنجام نەداوە. بچووکترین ئاماژە و زانیاری نییە کە پرۆسەی چارەسەرکردنی نوێ دەست پێبکات. بەڵام نامانەوێت لە بەرامبەر زیادبوونی گرژی و ململانێکان کە ڕۆژانە ئازارەکان زیاد دەکات، دابنیشین و قسە نەکەین. ئێمە وەک سیاسەتمەدار ئەم دەستپێشخەریە لە پێناو رێگەگرتن لە ململانێکان پێشکەش دەکەین." هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە ئاماژەی بەوەشکرد، " بە رەوای دەبینن کە چاوپێکەوتن و ئاشتی لەگەڵ هەموو کەسێک بکەن لە ئەسەدەوە تا سیسی، لە سعودیەوە تا ئیمارات و ئیسرائیل، بەڵام، کاتێک باسی کورد دەکرێت، تەنها بژاردەی چەک و ئۆپەراسیۆنەکانیان هەیە. بۆ نموونە مەڕال ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش و دۆغۆ پەرینچەک  سەرۆکی پارتی وەتەن، وتیان "با حکومەت ئێمە راسپێرێت، دەچین لەگەڵ ئەسەد کۆدەبینەوە". ئێمەش بە هەمان هۆکار دەمانەوێت لە ئیمرالی لەگەڵ ئۆجەلان کۆببینەوە. دۆخەکە تەنها ئەوەندەیە. باوەڕم وایە و هیوادارم و ئاواتەخوازم کە پشتگیرییەکی بەرفراوان لە ئێمە بکرێت." لینکی پەیامەکەی ئەمڕۆی دەمیرتاش

هاوڵاتی ئیحسان ئوغور سیاسەتمەداری کورد، یەکێکە لە زیندانییە نەخۆشانەی زیندانی داخراوی ئەمنی باڵای جۆری ئێفی ئامەد کە ماوەیەکی زۆرە دۆخی تەندروستی تێکچووە و دوای ماوەیەکی زۆر بۆ نەخۆشخانەی دەوڵەتی ئامەد رەوانەکرا، بەڵام بەهۆی ئەوەی بە کوردی قسەی کردووە، چارەسەری بۆ نەکراوە. ماڵپەڕی ئارتی گەرچەک رایگەیاند، ئیحسان ئوغور هاوسەرۆکی پێشووی شارەوانی شاری هیزاری هەدەپە، بەهۆی نەخۆشکەوتنیەوە گەیەندراوەتە نەخۆشخانە، بەڵام بەبێ ئەوەی پشکنینی بۆ بکرێت، جارێکی دیکە بۆ زیندان گواستراوەتەوە. هۆکاری چارەسەرنەکردنی نەخۆشیەکەشی بۆئەوە دەگەڕێتەوە کە خزمێکی لە نەخۆشخانە بینیوە و بە کوردی قسەی لەگەڵ کردووە. مەحمود جەلادەت گایدالی پەرلەمانتاری هەدەپەی شاری بەدلیسی باکوری کوردستان، دۆسیەی ئیحسان ئوغوری گەیاندە دەستەی لێکۆڵینەوەی مافی مرۆڤی پەرلەمانی تورکیا. گایدالی لە داواکارییەکەیدا بۆ سەرۆکی کۆمسیۆنی مافی مرۆڤی پەرلەمان ئاماژەی بەوە کردووە کە دەستبردن بۆ مافی تەندروستی کە بەگوێرەی دەستوور و ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان پارێزراوە، پێشێل دەکرێت و ئەفسەرە پەیوەندیدارەکان پۆستەکانیان خراپ بەکاردەهێنن. پەرلەمانتارەکەی هەدەپە داوای کرد، کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی پەرلەمان، بۆ لێکۆلینەوە لەم کەیسە، بەپەلە لیژنەیەک رەوانەی زیندانی ئامەد بکات. بنەماڵەی ئیحسان ئوغور، داوای لە لقی ئامەدی کۆمەڵەی مافی مرۆڤ (ئیهادە) کرد، لێکۆلینەوە لەم کێشەیە بکەن و رێگە نەدرێت مافی پشکنینی تەندروستی زیندانیان پێشێل بکرێت.

ڕاپۆرت: عەمار عەزیز   لەسەر تەقینی غازەكەی دهۆك چەند كەسێك دەستگیردەكرێت، هێشتا هۆكارەكانی پشت تەقینەوەكەو زیانەكان بەفەرمی ئاشكرانەكراون، بەرگری شارستانی دهۆك خاوەنی فڕنێكی سەمون كە لەبیناكەدا بووە تۆمەتبار دەكات، كەسوكاری نزیك لەخاوەن فڕنەكەش داوای لێكۆڵینەوەیەكی بێلایەن دەكەن. رۆژی هەینی 24ی مانگی 11 یەكێكی تر لەبریندارانی رووداوەكەی دهۆك، بەناوی نێچیرڤان عەبدولعەزیز، گیانی لەدەستدا، هاوكات بەرەبەیانی رۆژی 25ی مانگ بریندارێكی تر بەناوی محەمەد مەحمود لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك گیانیلەدەستدا، بەوەش ژمارەی گیانلەدەستدان بۆ حەوت كەس بەرزبووەوە لەگەڵ برینداربوونی 37 كەسی تر. بێوار عەبدولعەزیز، بەرپرسی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك بەهاوڵاتی وت:" 22ی مانگ بەهۆی سەختی برینەكەی نێچیرڤان عەبدولعەزیز كە یەكێك بۆ لەبریندارانی رووداوەكەی 21ی ئەم مانگە بەمەبەستی چارەسەر رەوانەی وڵاتی توركیا كرا، رێژەی سووتانی سەرووی لەسەدا 90 بوو، دۆخی ناجگێربوو دیارە لەتوركیاش چارەسەری نەبووە بەداخەوە شەوی 24ی ئەم مانگە بەهوی سەختی برینەكەی گیانی لەدەستدا، لەگۆڕستانی شاخكێ لەدهۆك بەخاكسپێردرا". وتیشی"بەداخەوە بەرەبەیانی رۆژی 26ی مانگ  بریندارێكی تر لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك بەناوی محەمەد مەحمود گیانیلەدەستداو ژمارەی گیانلدەستدانی لەتەقینەوەكە بوونە حەوت كەس". بێوار عەبدولعەزیز ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: "سەرەتای رووداوەكە 37 كەس برینداربوون، هەموو ئەوانەی برینەكەنیان سووك بوون رەوانەی ماڵ كراون، هێشتا هۆكارەكانی پشت تەقینەوەكەو زیانەكان بەفەرمی ئاشكرانەكراون، پێدەچێت لەچەند رۆژی تردا  پارێزگاری دهۆك هەموو ووردەكارییەك لەبارەی تەقینەوەكە بۆ رای گشتی ئاشكرابكات". بێوار عەبدولعەزیز وتیشی: "بەپێی زانیارییە سەرەتاییەكان خاوەن فڕنەكە بەرپرسە لەرووداوەكە چونكە پێش رووداوەكە بە سێ بۆ چوار رۆژ بۆری غازی فڕنەكەی لێچوونی هەبووەو چارەسەری نەكردووە، پێویست بوو پێش رووداوەكە بەرگری شارستانی و كۆمپانیای غازی ئاگاداركردبایەتەوە، چەند كاتژمێرێك لەهەولێر لەگەڵ وەزیری ناوخۆ كوبوونەوەمان هەبوو، وەزیری ناوخۆ راسپاردەی داوە بەووردی بەدواداچوون بۆ رووداوەكە بكەین و هەر كەسێك كەمتەرخەمی كردبێت بەپێی یاسا سزابدرێت" لەبارەی دەستگیركردنی چەند كەسێك لەسەر رووداوەكە، بێوار عەبدولعەزیز دەڵێت:" دادوەر فەرمانی دەستبەسەركردنی بۆ خاوەن فڕنەكە دەركردووەو دواتر دەستگیركراوە، بەڵام نازانم چەند كەسی تر دەستگیركراون، ئەوە پەیوەستە بەو لیژنانەی كەتایبەت بەڕووداوەكە پێكهێنراون". ئەو بینایەی تەقینەوەكە تیایدا روویداوە سێ نهۆمە، نهۆمی یەكەم بریتی بووە لەدوكان كەیەكێك لەدوكانەكان فڕنی سەموون بووە، دوو نهۆمەكەی تری بەشی ناوخۆیی سەر بەوەزارەتی پەروەردە بووە، بیناكە سیستمی شۆڤاژی تێدا نەبووە، تانكیی غازی فڕنی سەموونەكە لەسەربانی بیناكە بووەو وەك دەوترێت لێچوون لەبۆری غازی فڕنەكە هەبووەو تەقینەوەكە بەو هۆیەوە روویداوە. عەلی فەتاح عەبدولكەریم ئامۆزای خاوەنی فڕنەكە بۆ هاوڵاتی دەدوێت و دەڵێت: "خاوەن فڕنەكە كەناوی دلگەشە ئامۆزای منە، هەر لەنەخۆشخانە دەستگیركراوە، هاوكات برای (دڵگەش) خاوەن فڕنەكە ئەو شەوە لەفڕنەكە لەتەقینەوەكەدا بەسەختی برینداربوو دوای چوار رۆژ مانەوە لەنەخۆشخانە گیانیلەدەستدا، هەندێك دەڵێن خاوەن فڕنەكە بەرپرسە لەتەقینەوەكە ئەی بوچی ناڵێن خاوەنی ئەو سیستەمە تازەیەی غاز بەرپرسە". عەلی فەتاح وتیشی:" لەچەند رۆژی رابوردوو سەرقاڵی پرسە بووین، جارێ بەنیازین لەگەڵ پارێزەرێك قسەبكەین تاوەكو دلگەش بەكەفالەت ئازادبكرێت، كە ئازادكرا ئیتر دوای ئەوە حكومەت هەر بڕیارێك بدات ئێمە لەسەر سەری خۆمان دایدەنێن، پێویستە خاوەنی ئەو كۆمپانیانە سزابدەن كە ئەم سیستەمە سەقەتەیان داناوە، چونكە ئەگەر ئەوان ئەو سیستەمە تازەیەیان نەهێنابا  رووداوەكەی سلێمانی و دهۆك رووینەدەدا، یەك داواكاریمان هەیە ئەویش ئەو لیژنانەی بەدواداچوون بۆ بابەتەكە دەكەن بەبێ لایەنگری كاری خۆیان بكەن و لەبەرژەوەندی چەند كەسێك بڕیار نەدەن، رووداوەكە چوون روویداوەو كێ خەتابارە با ئەو لایەنە بەتوندی سزابدرێت.  

هاوڵاتی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى هاتوچۆى هه‌ولێر 12 سزاى نوێى بۆ هاووڵاتیان له‌سه‌ر ڕێگه‌ خێراكان ئاشکراکردو ئەوەی پابەند نەبێت سزاده‌درێت. لیستى سزا نوێیه‌كان بۆ ڕێگه‌ خێراكان بریتین لە:- 1- وه‌ستان‌و چاوه‌ڕێكردنى ئۆتۆمبێل له‌ناكاو به‌بێ هۆكار. 2- گه‌ڕانه‌وه‌ به‌به‌گ. 3- په‌ڕینه‌وه‌ى پیاده‌ یان ڕۆیشتن له‌سه‌ر ڕێگه‌كان. 4- كڕین‌و فرۆشتن به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه‌. 5- ڕۆیشتنى ئه‌و سوارڕۆیانه‌ى خێراییان له‌60 كم كه‌متره‌ قه‌ده‌غه‌یه‌ ڕێگه‌ خێراكان به‌كاربهێنن. 6- ڕۆیشتنى سوارڕۆكانى بیناسازیى‌و كشتوكاڵى وه‌ك (تراكتۆر، ده‌ڕاسه‌، گرێده‌ر، شۆفڵ، عادیله‌) قه‌ده‌غه‌یه‌و ده‌بێت به‌ئامێرى تایبه‌ت بگوازرێنه‌وه‌. 7- زیكزاك په‌نته‌رناش لێدان‌و پێشبڕكێ قه‌ده‌غه‌یه‌. 8- به‌كارهێنانى سناپ‌و مۆبایل قه‌ده‌غه‌یه‌. 9- پێچكردنه‌وه‌ له‌شوێنه‌كانى دروستكراوو ئۆتۆمبێله‌كانى فریاگوزارى خێرا یان هه‌ر ده‌رچه‌یه‌كى ترى فریاگوزارى. 10- ڕه‌ماش لێدان 11- هه‌ڵگرتن‌و دابه‌زاندنى سه‌رنشین. 12- لێخوڕینى پاسكیل‌و مۆپیدو سكۆته‌رو ماتۆڕى سێ تایه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌.

كاوە ڕەش  ئاژانسی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا ڕایگەیاند: ڕۆژی سێ شەممەی كاتژمێر 6:45 خولەكی بەرەبەیان لێكۆڵەرەوەكانیان شانبەشانی ئەفسەرانی یەكەی نیشتیمانی لە شاری گلۆستێرشایر، كوردێكی قاچاغچیان دەستگیركردوە كەپەیوەندی ڕاستەوخۆی بەگیانلەدەستدانی لانیكەم 27 كۆچبەرەوە هەیە، كەلەمانگی نۆڤەمبەری ساڵی ڕابردوودا لە هەوڵی پەڕینەوە بەدەربەندی ئینگلیزیدا خنكاون. بەپێی ئاماژەی ئاژانسی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا، بەناسنامەی قاچاغچیەكە، ناوی تەواوی (ه، ئ، ئ)ە، و تەمەنی ٣٢ ساڵە، لەناونیشانێك لەناوچەی چێڵتنهام دەستگیركراوە. شوێنپێ هەڵگرتن و دەستگیركردنی ئەو قاچاغچییە بەهاوكاری لەگەڵ دەسەڵاتدارانی فەرەنسا ئەنجامدراوە كەكاریانكردوە بۆ لێكۆڵینەوە لەو كارەساتەی نۆڤەمبەری ساڵی ڕابردوو كەبووەتە هۆی خنكانی دەیان كۆچبەر. ناوبراو یەكێكە لەئەندامی گروپی تاوانە ڕێكخراوەكان، كەدەستی هەبووە لەگواستنەوەو پەڕاندنەوەی چەندین كۆچبەری نایاسایی بۆ بەریتانیا بەبەلەمێكی بچووك. لەنێویاندا یەكێك لەو بەلەمانەی هەوڵی پەڕاندنەوەی داوە بۆ بەریتانیا دوای جێهێشتنی كەناراوەكانی فەرەنسا، ژێر ئاو كەوتووە، بەهۆیەوە جگە لەدوو كەسی ناو بەلەمەكە، هەموویان گیانیانلەدەستداو تائێستاش چوار كۆچبەر بێسەروشوێنن. دوای دەستگیركردنی ئەو تۆمەتبارە، بڕیارە ناوبراو سبەی لەبەردەم دادگای وێستمینستەردا ئامادەبێت، تا ڕێكارو ڕێوشوێنی ڕادەستكردنەوە دەستپێبكات لەگەڵ دەسەڵتدارانی فەرەنسا، چونكە تاوانەكە لەژێر كۆنتڕۆڵی ئاوی فەرەنسادا ڕوویداوە. كرایك تۆرنەر، جێگری بەڕێوەبەری ئاژانسی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا دەڵێ; ئەم ئۆپراسیۆنە ، لەچوارچێوەی لێكۆڵینەوەیەكی بەرفراواندا بووە، سەبارەت بەو ڕووداوانەی كەبوونەتە هۆی خنكانی ئەو كۆچبەرانەی لەو كارەساتە دڵتەزێنەدا بوون لەبەندەرەكەدا. ناوبراو ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەو قاچاغچییەی ئەمڕۆ دەستگیركراوە گومان دەكرێت ڕۆڵێكی سەرەكی هەبووبێت، لەگیانلەدەستدانی بەئەنقەستی ناو بەلەمەكە. ئەو بەرپرسەی ئاژانسەكە دەڵێ، ئەوان لەنزیكەوە لەگەڵ هاوبەشە فەرەنسییەكانیان بڕیاریانداوە هەموو هەوڵێك بدەن بۆ بەدەستهێنانی مافی دادپەروەری بۆ كەسوكاری ئەو كەسانەی كە ژیانیان لەدەستداوە لەو كارەساتەدا، و هەوڵی بێ ماندوبونیش دەدەن بۆ پەكخستن و هەڵوەشاندنەوەی تۆڕی چەپەڵی تاوانكاریی و ڕێكخراوەیی قاچاغچییەكان، ئەوانەی تێوەگلاون لەبازرگانیكردنن بەمرۆڤەوە. وەزیری ناوخۆی بریتانیا، سوێلا براڤەرمان، لەبارەی دەستگیركردنی ئەو قاچاغچییەوە دەڵێت: سەرباری هاوخەمیی و هاوسۆزی بەردەوامی من، لەگەڵ خێزانی هەموو ئەو كەسانەی كە بەو شێوەیە كارەساتبارو خەمبارە گیانیانلەدەستدا لەم ڕووداوەدا، سوپاسی هەموو دەزگاكانی دیكە لەسەرانسەری بریتانیاو فەرەنسا دەكەم، بۆ كارە گرینگ و ماندونەناسانەیان بۆ چەسپاندنی دادپەروەری بۆ قوربانییەكان و خێزانەكانیان لەڕێگەی دەستگیركردنی ئەو تۆمەتبارانەی كەپێمان وایە، بەرپرسیارن لە ڕووداوانە وە دەبێ ئێمە دڵنیابین لەوەی، هێزی یاسا بەتەواوی بەسەر تۆمەتباراندا جێ بەجێ دەكرێت. جێی وەبیر هێنانەوەیە، لە٢٤نۆڤەمبەری ساڵی ڕابردوو، بەلەمێكی پەناخوازان كەهەوڵی پەڕینەوەی دەدا لەفەڕەنساوە بۆ بەریتانیا بەنایاسایی، لەكەناڵەكەدا تێكشكاو ژێر ئاو كەوت. لەو ژمارەیە لانی كەم ٢٧پەناخواز خنكان و چوار كەسی دیكەش تائێستاش بێ سەروشێنن و تەنها دووكەس بەزیندووی ڕزگاریان بوو. پەناخوازەكان زۆربەیان خەڵكی هەرێمی كوردستانی عێڕاق بوون و لەنێویاندا ٢٠ لەوان خەڵكی شارۆچكەی ڕانیەیی سەر بەپارێزگای سلێمانی بوون. لەساڵیادی ئەو كارەساتە تراجیدییەدا، كەناڵی (ئای تیڤی) بەریتانی،دۆكۆمێنتەریەكی ٦٠ خولەكی دەربارەی ئەو ڕووداوە بڵاوكردوە، كەنزیكەی یەك ساڵی خایاندوە لەبەرهەمهێنانی و تێدا بەشێك لەخێزانی قوربانییەكان و یەكێك لەڕزگاربوەكان، چیرۆكی كارەساتەكە دەگێڕنەوە. هەروەها كەناڵی ئای تیڤی لەڕێگای ڕۆژنامەوانێكی كوردەوە بەنهێنی شوێن پێی قاچاغچییەكانی، دەنكیغ و كاڵاسی سەرسنوری فەڕەنسا هەڵدەگرێی و، لەوێ ڕەوشی بازرگانیكردن و پەڕاندنەوەی كۆچبەران تۆمار دەكات.

هاوڵاتی لە ئەنجامی هێرشی ١٠ رۆژی رابردووی دەوڵەتی تورکیادا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان، ٢٣ هاوڵاتی مەدەنی و شەڕڤان شەهید بوون. ئاژانسی هاوارنیوزی نزیک لە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا ئاماری ١٠ رۆژی هێرشەکانی تورکیای بۆسەر خاکی رۆژئاوای کوردستان بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئامارەکە، دەوڵەتی تورکیا لە رێگەی فڕۆکەی جەنگی، درۆن و چەکی قورس خاکی رۆژئاوای بۆردومان و تۆپباران کردووە. لە ئامارەکەدا هاتووە، لە ١٠ رۆژی رابردوودا ١٣ هاوڵاتی مەدەنی، ١٩ شەڕڤانی هەسەدە و ئەندامێکی هێزەکانی ناوخۆی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا شەهید بوون. ١٣ هاوڵاتی مەدەنی کە سێ کەسیان منداڵان و حەوت شەڕڤان و دوو ئەندامی هێزەکانی ناوخۆ بریندار بوون. باسی ئەوەش کراوە کە دەوڵەتی تورکیا لە هێرشەکانی بۆسەر ناوچەی عەفرین بۆمبی فسفۆڕی قەدەغەکراوی بەکارهێناوە. هەروەها قۆتابخانەیەک لە کۆبانێ، دوو نەخۆشخانە لە کۆبانێ و قامشلۆ بۆردومانکران. بەوهۆیەوە ٢٣٥ قۆتابخانە و خوێندنگا داخراون و ٢١ هەزار و ٨٤٣ قۆتابی و خوێندکا لە پرۆسەی خوێندن بێبەش بوون. هێرشی سوپای تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان کاتژمێر ١٢:٠٠ی رۆژی ١٩ی تشرینی دووەم دەستی پێکرد. تورکیا لە هێرشەکانیدا جیاواز لە جارانی پێشوو، ژیرخانی ئابوری و خزمەتگوزاری رۆژئاوای کوردستانی کردە ئامانج و هێرشەکان تاوەکو ئێستاش بەردەوامە.

هاوڵاتی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە نزیکەی شەش ساڵە لە زینداندایە، ئاماژەی بەوەکرد کە دەیەوێت، چاوی بە عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە بکەوێت و هەوڵی چارەسەری کێشەکانی تورکیا لە رێگەی ئاشتیەوە بدات. دەمیرتاش لە رێگەی پارێزەرانیەوە داواکاریەکەی ئاڕاستەی وەزارەتی دادی تورکیا کردووە و پێشنیازی کردووەتە کە چاوپێکەوتنەکەی ئەو و ئۆجالان لە رێگەی سیستمی ڤیدیۆ کۆنفڕانسەوە بێت. دەمیرتاش لە داواکاریەکەدا دەڵێت، تورکیا لە دۆخێکی خراپی، هەژاری، ئابوری، ململانێدایە، سیاسەتی حکومەت لە ناوخۆ و دەرەوەدا، دۆخێکی خراپی شەڕی خولقاندووە. رای گشتی چاوەڕوانی ئەوە دەکات کە ئەم کەشە ئاڵۆزە کۆتایی پێبهێندرێت. وتیشی، " لە بەرژەوەندی تورکیادایە کە وەزارەتی دادی تورکیا، دەست لەم گۆشەگیریەی سەر ئۆجالان بێنێت. هەروەها نابێت، ئەو کەسانەی ئاشتی و دیموکراسیان دەوێت، سەیری دۆخەکە بکەن و لەبەرامبەر کوشتنی ڕۆڵەکانی تورکیا بێدەنگ بن." سەلاحەدین دەمیرتاش دەشلێت، هیوای وایە ئەم داواکاریەی قبوڵ بکرێت کە خزمەت بە ئاشتی و دیموکراسی دەکات. دوێنێ ٢٩ی تشرینی دووەم، نوسینگەی یاسایی سەدە کە لە کۆمەڵێک پارێزەر پێکدێت و ئەرک و بەرپرسیاری کاروباری یاسایی و بەرگریکردنیان لە عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ئەستۆدایە، وڵامی راگەیەندراوێکی کۆمیتەی رێگرێکردن لە ئەشکەنجەی سەر بە یەکێتی ئەوروپا (سی پی تی) دایەوە کە وتبووی، لە زیندانی ئیمڕالی چاویان بە ئۆجالان کەوتووە. لە راگەیەندراوەکەی نوسینگەی یاسایی سەدەدا هابوو: "بەڕێز ئۆجالان و بەڕێزان عومەر خەیری کۆنار، وەیسی ئاکتاش و حامیلی یڵدرم کە موەکیلی ئێمەن، لەنێو زیندانی ئاسایشی باڵای ئیمڕالیدا لەدۆخێکی سەخت و گۆشەگیریدان و لەگەڵ ئەوەی چەندین جار داوامان کردووە، چاوپێکەوتنیان لەگەڵ بکەین، بەڵام داواکاریەکانمان قبوڵ نەکراون." نوسینگە یاساییەکە لە راگەیەندراوەکەیدا ئاماژەی بە راگەیەندراوێکی کۆمیتەی رێگرێکردن لە ئەشکەنجەی سەر بە یەکێتی ئەوروپا (سی پی تی) کرد کە لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا بڵاویکردووەتەوە. سی پی تی رایگەیاندبوو کە ئەندامانی شاندێکیان چاویان بە ئۆجالان کەوتووە و لە دۆخی زیندانی ئیمڕالیان کۆڵیەوەتەوە. بەڵام نوسینگەی یاسایی سەدە ئەو راگەیەندراوەی بە درۆ خستەوە و وتی، " سی پی تی راستە سەردانی ئیمڕالی کردووە، بەڵام ئۆجالان ئامادە نەبووە، چاوی بە ئەندامانی شاندەکە بکەوێت و هیچ چاوپێکەوتن و دانوستانێک لەنێوان ئۆجالان و سی پی تیدا ئەنجام نەدراوە." عەبدوڵلا ئۆجالان ڕێبەری پەکەکە کە ١٥ی شوباتی ساڵی ١٩٩٩ لە نایروبی پایتەختی کینیا دەستگیرکرا و بۆ تورکیا گەڕێندرایەوە ٢٣ ساڵە لە زیندانی ئیمڕالیدا بەندکراوە.٣ ساڵە پارێزەرانی ناتوانن مافی یاسایی خۆیان بۆ بینینی موەکیلەکەیان بەکاربهێنێت. دوایین چاوپێکەوتنی ئۆجالان و پارێزەرانی لە ٢ی ئایاری ٢٠١٩ ئەنجامدرا.

هاوڵاتی  وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ڕایگەیاند، دوای هێرشەکانی ئەم دواییەی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوا، دەورییە هاوبەشەکانی ئەمریکا و هەسەدە دژی داعش کەمبوونەتەوە و وتی، " هێرشەکانی تورکیا بۆسەر رۆژئاوا، زیانی بە شەڕی دژی داعش گەیاندووە. پاتریک ڕایدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا، ئاماژەی بە هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان کرد و ئەوەی خستەڕوو کە هێرشی زەمینی دەستکەوتەکانی دژی داعش دەخاتە مەترسییەوە. ڕایدەر لە وەڵامی پرسیاری رۆژنامەوانەکاندا وتی، ژمارەی دەورییە هاوبەشەکانی ئەمریکا و هەسەدە دژی داعش کەمبوونەتەوە. ئەمریکا داوای دانبەخۆداگرتن لە تورکیا دەکات، لەبەرئەوەی بەردەوامی ئۆپراسیۆنەکان و بە تایبەتی ئۆپراسیۆنی زەمینی، کاریگەری زۆر خراپ لەسەر شەڕی دژی داعش دروست دەکات و ئەوەش کاریگەری نەک لەسەر ناوچەکە، بەڵکو لەسەر جیهانیش هەیە. لە هێرشەکانی ئەم دواییەی تورکیادا، دوو جار مەترسی راستەوخۆ لەسەر هێزەکانی ئەمریکا دروست بوو. تورکیا بارەگایەکی هاوبەشی دژە تیرۆری رۆژئاوا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشی لە باکوری حەسەکە بە درۆن بۆردومان کرد و بۆمبێک ١٣٠ مەتر لە نزیک بارەگایەکی دیکەی ئەمریکا لە حەسەکە کەوتە خوارەوە. بەگوێرەی ئەو بڕیارەی کە لەساڵی ٢٠١٩دا دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەو کاتەی ئەمریکا دەریکرد، بەشێکی زۆر لە هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا و رۆژئاوای کوردستان کشانەوە و لە ئێستادا بەتەنیا ٩٠٠ سەربازی ئەمریکی لەو بەشەی کوردستان ماون کە زیاتر ئەرکی راوێژکاری سەربازیان لە ئەستۆدایە.

هاوڵاتی ژنە کوردێکی 47 ساڵان لە چوارقورنە بە سوتێندراوی دەخر‌ێتە ژێر گڵەوە و کچەکەی بە ملوانکەکەی دەیناسێتەوە ناسکە قادر پیرۆت لەدایکبووی ساڵی 1976 خاوەنی پێنج منداڵ بووە و دوانیشتووی شارۆچکەی چوارقورنە بووە لە  سلێمانی، دوای نزیکی 10 ڕۆژ لە دیارنەمانی لە لایەن جوتیارێکەوە و لە کاتی زەوی کێڵان لە نزیک قەزای دوکان دۆزراوەتەوە بەهۆی ئەوەی سوتێنرابوو هەروەها دەموو چاوی شێوێندرابوو تەرمەکەی لە لایەن کچەکەیەوە لە ڕێگەی ملوانەکەی ملیەوە ناسراوەتەوە. شۆڕش ئیسماعیل، وتەبێژی پۆلیسی ڕاپەڕین، بەدەنگی ئەمەریکایی ڕاگەیاندووە، "هەفتەی ڕابردوو "هێزەکانی پۆلیس و ئاسایش ئاگادارکراینەوە کە تەرمێک هەیە لە نزیک بەنداوی دووکان لە خوارووی ڕانیەتەرمەکە زۆر نەچوبووە ژێر گڵ تەنها 30 سم دەبوو". هەروەها وتوشێتی " ڕووداوەکە تاوانکاری بووە" بەڵام هۆکارەکەی ڕوون نەبۆتەوە ولە ئێستادا چاوەڕوانی ڕاپۆرتی پزیشکی دادی سلێمانی دەکەن بۆ زانیاری زیاتر لەسەر شێوازی گیانلەدەستدانەکە،وتا ئێستا لەسەر ڕووداوەکە هیچ کەسێکیان دەستگیر نەکردووە. باڵام سەرچاوەیەکی ئاگادار لە ئاسایشی ڕاپەڕین، کە لەبەر هەستیاری دۆسێیەکەکە  داوای کردوە ناوی بڵاونەکرێتەوە،بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاندووە کە چەند کەسێکی نزیک لە ئافرەتەکە دەستگیرکراون. ئەو بەرپرسەی ئاسایش ڕایگەیاندوە کە تەرمی ئافرەتەکە بەرواری 23/11/2022 دۆزراوەتەوە و پێشتر بنەماڵەکەی نزیکەی نۆ بۆ دە ڕۆژ لەسەر دیارنەمانی هەواڵیان دابووە پۆلیس و ئاسایش. بەرپرسەکە خۆی یەکێک بووە لەو کەسانەی تەرمەکەیان بینیوە ووتویەتی، "ئەوە نەک بەتەنها تاوانێکی کوشتنی ئاسایی بووە بەڵکو کوشتنەکە زۆر جیاواز بووە بەشێوەی ڕق و تۆڵە لێکردنەوە کوژراوە. دەڵێی ڕقییان لێی بووە ؛ ڕقییان لێی دەرکردووە و دەستێکی شکاوە. بەشێوەیەکی وەحشییگەرانە ئەم تاوانەی بەرامبەر کراوە؛ جگە لەوە سوتێنراوە و خراوەتە ژێر گڵ بەمەبەستی شاردنەوەی تاوانەکە کە ئەمە دووجار توندکردنی سزای مادەی (٤٠٦) ی بەسەردا دەچەسپێت." سەرچاوەکەی ئاسایش وتی، "جگە لە شێواندنی دەموچاوی دەستێکی شکێنراوە و جەستەشی سوتێنراوە بەڕادەیەک کەس توانای ناسینەوەی نەبوو، تا دواتر کچەکەی لە ڕێگای ملوانکەیەکەوە ناسییەوە کە ئافرەتەکە لە ملیدا بووە" هەروەها ڕایگەیاندووە، " لەسەر دۆسێی کوشتنی ئەو ئافرەتە، حاکم چەند کەسێکی نزیکی ئەو خانەوادەیەی دەسبەسەرکردووە بۆ پرسیار و لێکۆڵینەوە، چونکە هیچ گومانێکی تر نیە لە هیچ کەسێک. تەنانەت کەسوکارەکەشی دەڵێن کە ئێمە کێشەمان نیە و نەبووە لەگەڵ کەس".

هاوڵاتی ئەمریکا کارمەندەکانی لە رۆژئاوای کوردستان دوردەخاتەوە و تورکیاش نێوەندگیریی بۆ راگرتنی هێرشەکانی رەت دەکاتەوە. ئەلمۆنیتەر بڵاویکردەوە، بەهۆی زۆربونی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان، ئەمریکا کارمەندە مەدەنییەکانی کە پێکهاتون لە دیپلۆماتکار و ژمارەیەک کارمەندی سەر بە وەزارەتی بەرگریی وڵاتەکەی کشاندوەتەوە بۆ هەولێر لە هەرێمی کوردستان. سەرچاوەیەک لە هەرێمی کوردستان بۆ ئەلمۆنیتەر پشتڕاستی کردەوە، ئەو کارمەندە مەدەنیانەی ئەمریکا لە هەولێر جێگیر کراون. لای خۆیەوە وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بۆ هەمان ماڵپەڕ رایگەیاندوە، هێرشەکانی ئەم دواییەی تورکیا راستەوخۆ مەترسی لەسەر ئاسایشی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان دروست دەکات . هاوکات ژمارەیەک سەرچاوەی باوەڕپێکراو بە ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەریان راگەیاندوە، تورکیا سەرجەم هەوڵەکانی ناوبژیوان و نیوەندگیریی بۆ راگرتنی هێرشەکانی رەتکردوەتەوە و پێداگریی لە شەڕ و هێرشەکانی بۆسەر رۆژئاوای کوردستان کردوەتەوە.

هاوڵاتی ماوەی نزیكەی دوو هەفتەیە، دەوڵەتی توركیا هێرشی بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان دەستپێكردووە، هێرشەكانی ئەم جارەی توركیا لەهێرشەكانی پێشووتر كەناوەندە سەربازییەكانی دەكردە ئامانج جیاوازترەو ئەمجارە ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزاری رۆژئاوای كوردستان دەكاتە ئامانج. لە ١٩ بۆ ٢٣ی تشرینی دووەم، هێزی ئاسمانی و تۆپخانەكانی توركیا ئەم ناوەندە ئابوری و خزمەتگوزارییانەیان كردە ئامانج: وێستگەی كارەباو غازی شاری دێرك كە زیانی بەسێ تۆرباینی غاز، دوو تۆرباینی كارەبا گەیاندووەو كارەبای شارو شارۆچكەكانی گركێلەگێ، چلئاغا، تربەسپی، قامشلۆو چەندین گوند بڕاوە. كێڵگەو پاڵاوگەكانی گردەهۆڵ، ئەلئۆدە، وێستگەی نەوتی زەرابە، كێل حەسەناك، ئەلقەوس، ماشوقی تربەسپی كردە ئامانج. هاوكات سوپای توركیا نەخۆشخانەی ژیان – كۆڤید ١٩ی رۆژهەڵاتی قامیشلۆ تۆپبارانكردو  كۆگای هەڵگرتنی گەنمەشامی، دەغڵودان و پەینی كیمیایی كەنزیكەی هەشت هەزار تۆن بەرهەمی تێدابووە لەقامشلۆ، كردە ئامانج. نەخۆشخانەی كۆڤید١٩ی كۆبانێی خاپووركرد. قوتابخانەی كۆرانی كۆبانێ تۆپبارانكردو پرۆسەی خوێندن لەقۆتابخانەكە راگیرا. سوپای توركیا بنكەی تەندروستی قەرەموخ-ی تۆپبارانكرد كەخزمەتی تەندروستی پێشكەش بە ١٠ گوند دەكرد. بورجی پەیوەندییەكانی گوندی جێشانی رۆژهەڵاتی كۆبانێی رووخاند. هێرشەكان ١٩ی تشرینی دووەم، دوای تەقینەوەكەی ١٣ی تشرینی دووەمی شەقامی ئیستقلالی ناوچەی تەقسیمی شاری ئەستەنبوڵ روویدا، كە لەتەقینەوەكەدا شەش كەس گیانیان لەدەستداو ٨١ كەسیش بریندار بوون. بەرلەوەی ئەنجامدەرانی تەقینەوەكە ئاشكرابكرێن و لێكۆڵینەوە بكرێت، بەرپرسانی توركیا دەستی تاوانیان بۆ كوردانی خۆرئاوا راكێشا. سولەیمان سۆیلۆ وەزیری ناوخۆی توركیا كە بەپێی هەندێك سەرچاوە ئەو رۆژە لەناوچەكانی سنوری سوریا كە لەژێر دەسەڵاتی گروپە جیهادییە توندەڕەكاندان دەگەڕایەوە، دەستبەجێ پەكەكە\یەپەگە\پەیەدەی بەئەنجامدانی تەقینەوەكە تۆمەتبار كردو هەڕەشەی توڵەسەندنەوەی كرد. وەزارەتی ناوخۆی توركیا دوای چەند كاتژمێرێك، وێنەی ژنێكی بەناوی ئیلهام ئەلبەشیر بڵاوكردەوەو رایگەیاند، ماددە تەقەمەنیەكانی بەهاوكاری هەندێك كەسی دیكە جێگیر كردووەو بەگشتی زیاتر لە ٥٠ كەسی عەرەبی سوری دەستگیركران و راگەیەندرا كە سەر بەهێزەكانی رۆژئاوای كوردستانن. هەرزوو دوای تاوانباركردنیان، بەرپرسان و ناوەندە سەربازی و سیاسییەكانی رۆژئاوای كوردستان وەڵامی دەوڵەتی توركیایان دایەوەو وێڕای ئەوەی تەقینەوەكەیان بەتوندی ئیدانە كرد، رەتیانكردەوە، دەستیان لەكارێكی لەو شێوەیەدا هەبێت. چەند رۆژ دوای هێرشەكانی توركیا، مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە)، هەندێك زانیاری وردو ئاماری هێرشەكانی توركیای بڵاوكردەوەو وتی، " ئیلهام ئەلبەشیر كە تەقینەوەكەی ئەستەنبوڵی ئەنجامداوە، ئەندامی رێكخراوی تیرۆریستی داعشە. سێ برای لەڕیزەكانی داعشدا لەسوریاو عێراق كوژراون و برایەكیشی لەئێستادا بەرپرسێكی سەربازییە لەنێو گروپە جیهادی و توندڕەوەكانی نزیك لەتوركیا لەناوچە داگیركراوەكانی رۆژئاوای كوردستان و پارێزگای ئیدلبی باكوری سوریا". مەزڵومم كۆبانێ رایگەیاند: برێــت مەكگــورك، رێكخەری كۆشكی سپی بۆ كاروباری خۆرهەڵاتی ناوەراست و باكوری ئەفریقاو راوێژكاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، پەیوەندی پێوەكردووەو رایگەیاندووە كەئەمریكا لەسەر هێڵە بۆ ئەوەی توركیا كۆتایی بەهێرشەكانی بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان بهێنێت". توركیا هەڕەشەی ئۆپراسیۆنی زەمینی دەكات لە ١٩ی تشرینی دووەمەوە، سوپای توركیا بەبەردەوامی شاروچكەو گوندەكانی، رۆژئاوای كوردستان تۆپباران و بۆردومان دەكات، بەڵام بەرپرسانی توركیا و خودی ئەردۆغان بەئاشكرا هەڕەشەی ئۆپراسیۆنی زەمینی بۆ سەر رۆژئاوا دەكەن و دەڵێن:  'شەوێك لەناكاودا هەڵدەكوتینە سەریان'. مەزڵومم كۆبانێ فەرماندەی گشتیی هەسەدەو ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی دیموكراتی، ئاماژەیان بەوەكردووە كە توركیا چاوی بڕیوەتە شارەكانی كۆبانێ، تەل رەفعەت و منبج. بەرپرسانی دەسەڵاتی خۆسەری رۆژئاوا رایدەگەیەنن كەتوركیا دەیەوێت تۆڵەی شكستەكەی رێكخراوی تیرۆریستی داعش لەكۆبانێ بكاتەوەو بەشێكی هێرشەكانیشی بۆ كۆكردنەوەی دەنگی چینی نەتەوەپەرستی توركیایە لەهەڵبژاردنەكانی مانگی حوزەیرانی ساڵی داهاتوودا. وڵاتانی زلهێز لەگەڵ هێرشەكانی توركیادا نین هەرچەندە هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا ئەگەر وەك رۆژی یەكەمی دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنەكە چڕ نەبێت، بەڵام رۆژانە هێرشەكانی لەڕێگەی بارەگاكانی سەر سنورەوە، بەردەوامەو زیان بەخەڵكی مەدەنی و ژێرخانی ئەو بەشەی كوردستان دەگەیەنێت. جۆن كیربی، رێكخەری پەیوەندییە ستراتیژییەكان لەئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكا لەبارەی هێرشەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان رایگەیاند: توركیا مافی ئەوەی هەیە بەرگری لەخۆی بكات لەبەرامبەر هەڕەشەكان، بەڵام نابێت زیان بەشەڕی دژی داعش بگەیەنێت، ئێمە لەدۆخێكدا نین كە دیاری بكەین كێ بەرپرسیاری تەقینەوەكەی ئیستەنبوڵە. داعش تاوەكو ئێستاش هەڕەشە لەعێراق و سوریا دەكات. سوپای ئەمریكا لەسوریا لەشەڕی دژی داعشدا، پشتگیری لەهێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) دەكات. نامانەوێت، ئۆپراسیۆنێكی سەربازی توركیا یاخود هیچ وڵاتێكی دیكە لەسوریا ببینین كە زیان بەشەڕی دژی داعش بگەیەنێت و مەترسی لەسەر سەربازە ئەمریكییەكان دروست بكات. لەلایەكی دیكەوە، ئەلێكساندەر لاڤرێنتیڤ، نوێنەری تایبەتی ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی روسیا لەسوریا دووجار لەبارەی هێرشەكانی توركیا قسەی كردو داوای لەدەوڵەتی توركیا كرد، خۆی لەفراوانكردنی گرژییەكان لەباكورو رۆژهەڵاتی سوریاو ناوچەكە بەدووربگرێت. وتیشی: روسیا هەوڵدەدات، لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی دیكە، كێشەی كورد بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت و بەدووری زانی كەتوركیا هێرش بكاتەسەر رۆژئاوای كوردستان.

هاوڵاتی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، بۆ کۆنترۆڵکردنی زیاتری کارەبا و کەمکردنەوەی بچڕانی کارەبا لە وەرزی زستان، وەزارەتی کارەبا بڕیاریدا بڕی ئەمپێڕی کارەبای ماڵان لە 40 ئەمپێرەوە بۆ 30 ئەمپێر کەم بکرێتەوە.  ئومێد ئەحمەد وتەبێژی وەزارەتی کارەبا ڕایگەیاند توانای وەزارەت بۆ دابینکردنی کارەبا سێ هەزار و ٤٠٠ مێگاواتە و ناچارن بڕی ئەمپێرەکان کەم بکەنەوە. باسی لەوەشکرد، ویستی هەرێم بۆ کارەبا شەش هەزار مێگاواتە و خواستیش لەسەر کارەبا بەردەوامە لە زیادبوون.

هاوڵاتی بەهۆی هێرشەکانی تورکیا زیاتر لە 21 هەزار خوێندکاری رۆژئاوای کوردستان لە خوێندن دورکەوتونەتەوە و داوا لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەکرێت هێرشەکانی ئەنکەرە رابگرن. دەستەی پەروەردە و فێرکردنی خۆبەڕێوەبەریی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، تورکیا لەو هێرشانەی کە لە 20ی ئەم مانگەوە دەستی پێکردوە، ناوەندەکانی خوێندن و خوێندنگاکانی کردوەتە ئامانج و بەتەواوی وێرانی کردون. دەستەکە ئاشکرایکردوە بەهۆی ئەو هێرشانەوە 21 هەزار و 843 خوێندکار لە ناوچە جیاجیاکانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لە خوێندن دور کەوتونەتەوە وداواشی لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردوە سنورێک بۆ هێرشەکانی تورکیا دابنێن. رۆژی 20ی ئەم مانگە تورکیا ئۆپەراسیۆنێکی نوێی بەناوی(چنگ شمشێر ) بۆسەر رۆژئاوا و هەرێمی کوردستان دەستپێکرد، بەپێی ئاماری رێکخراوەکانی سەر بە خۆبەڕێوەبەری تائێستا بەهۆی هێرشەکانەوە زیاتر لە 70 کەس کوژراو و برینداربون.