ڤیدیۆ.. لەیلا زانا، گەیشتە یاریگای ئامەد سپۆر بزانە چۆن پێشوازیی لێدەکەن

هاوڵاتی یاریزانێکی کورد دوای دانانی بارمتە ئازاد دەکرێت و سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە ئەو یاریزانە ئامادە نەبوە بەڵێننامەی پشتیوانی نەکردنی لە ناڕەزایەتییەکان ئیمزا بکات. پێگەی دەزگای دادی ئێران بڵاوی کردوەتەوە دوای لێکۆڵینەوە لە دۆسیەی وریا غەفوری، یازیزانی ناوداوری کورد دادگای تاران بڕیاری داوە بە مەرج ئازاد بکرێت. دەزگای داد بە بارمتە بڕیاری ئازادکردنی ئەو یاریزانە کوردەی داوە کە شەش رۆژ پێش ئێستا بە تۆمەتی پشتیوانیی لە خۆپیشاندەران و ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستگیر کرابو. دوای دەستگیرکردنی غەفوری، بەڕێوبەری یانەکەی ئەو یاریزانە دەستی لەکارکێشایەوە و یانەی فولادی خوزستانیش لە بەیاننامەیەکدا ئیدانەی دەستگیرکردنی یاریزانەکەی کرد و داوای دەستبەجێ ئازادکردنی کرا. دەستگیرکردنی وریا غەفوری یاریزانی پێشوی تیپی تۆپی پێی ئێران ناڕەزایەتیی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا بە تایبەت کە ئەو یاریزانەی خەڵکی شاری سنەی رۆژهەڵاتی کوردستان زیاترین پشتیوانیی لە خۆپیشاندان و نارەزایەتییەکان دەکرد و بنەماڵەی کەسوکاری کوژراونی ناڕەزایەتییەکانیشی بەسەر دەکردەوە.

هاوڵاتی دەستەی گشتیی گەشتوگوزاری هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت پێویستە راهێنانی فێربوونی زمانی کوردی بە کارمەندانی کەرتی گەشتوگوزار بکرێت، دوای فێربوونی زمانی کوردی هەلی کارکردنیان پێبدرێت. سەرۆکی دەستەی گشتیی گەشتوگوزاری رایگەیاند، بە جێبەجێکردنی دوو بڕیار هەلی کاری زیاتر بۆ هێزی کاری ناوخۆیی دابین دەکات و زمانی کوردیش دەکرێتە زمانی یەکەم و سەرەکی شوێنە گەشتیارییەکان. ئەمەل جەلال سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێم لە لێدوانێکدا بۆ ماڵپەڕی حکوومەتی هەرێمی کوردستانی رایگەیاندووە : بڕیاری یەکەم تایبەتە بە بەرزکردنەوەی رێژەی هیزی كاری ناوخۆیی لە كەرتی گەشتیاری بۆ ٧٥% و بڕیاری دووەمیش چەسپاندنى زمانی کوردییە لە شوێنە گەشتیارییەکان و ناچارکردنى فەرمانبەرانی ئەم کەرتە بۆ فێربوونى زمانى کوردییە. بە پێی رێنماییەکانی دەستەی گەشتوگوزار پێویستە ٧٥% هێزی کار لە بنکە و شوێنە گەشتیارییەکان خۆماڵى بێت و بە وتەی سەرۆکی دەستە، لە قۆناغى یەکەمدا ڕێژەی ٣٠% لە شوێنە گەشتیارییەکان دەچەسپێندرێت و لە قوناخەکانی داهاتوودا بۆ ٧٥% بەرز دەکرێتەوە. لەبارەی گرنگیدان بە زمانی کوردی بڕیار دراوە بۆ پاراستنی شوناسی زمانی کوردی تابلۆ و مینۆی خواردنی هوتێل و چێشتخانە و شوینە گشتییەكان و تابلۆ هەڵواسراوەکانی شوێنە گەشتیارییەکان زمانی کوردی زمانی سەرەکی و یەکەم بێت. زمانەکانی دیکەشیان، ئەگەر هەبێت، پێویستە بەدوای زمانی کوردییەوە بن. وتیشی بۆ جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە پێویستە راهێنانی فیربوونی زمانی کوردی بە کارمەندانی کەرتی گەشتوگوزار بکرێت و دوای فیربوونی زمانی کوردی دەرفەتی کارکردن لە کەرتی گەشتوگوزار بە خەڵکی بیانی دەدرێت. ئەوانەشی کە ئێستا لەم بوارەدا کار دەکەن خولی فێربوونی زمانی کوردیان بۆ دەکرێتەوە. لیژنەکەى دەستەى گەشتوگوزار بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکە و پێدانی رێنماییەکان سەردانى هەر هەشت بەڕێوەبەرایەتیییە گشتییەکانی گەشتیاری دەکەن و پرۆسەکەشی لە دهۆک دەستیپێکردووە.  باسی لەوەشکردووە لە مانگی ئابی رابردوو، بە سڕکردنی بڕیارێک، مانگێک مۆڵەت بە شوێنە گشتییەکان درابوو زمانی کوردی بکەنە زمانی یەکەم و سەرەکی سەر تابلۆوەکانیان. لیژنە هاوبەشەکانى قائیمقامیەت لە پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان بە بەشداری نوێنەرى دەستەى گەشتوگوزار دواداچوون بۆ جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە دەکەن و سەرپێچیکارانیش بەم شێوەیە سزا دەدرێن: بۆ جارى یەکەم، ئاگادار دەکرێنەوە. جاری دووەم، بۆ ماوەی حەوت ڕۆژ دادەخرێن و بۆ جاری سێیەمیش مۆڵەتەکەی لێوەردەگیرێتەوە. ئەمەل جەلال وتیشی لە هەرێمى کوردستان، ئامارێکى وردی لەبارەی ڕێژەى هێزی کارى بیانى و ناوخۆیی لە شوێنە گەشتیارییەکان نییە. دەستەى گەشتوگوزار سەرقاڵى ڕووپێویکە بۆ زانینى ڕێژەى هێزی کار لە کەرتی گەشتوگوزار. دوو جۆر بنکە و شوێنی گەشتیاری لە هەرێمی کوردستان هەن، بەشێکیان تۆمار نەکراون و مۆڵەتیان نییە و بەشێکیشیان مۆڵەتى فەرمییان هەیە بە سەر (٢,٩٨٣) شوێن دابەش کراون: ـ کافتریا: ٧١٤ دانە ـ شارى یارى: ١٠ دانە ـ رێستۆرانت: ٥٨٩ دانە ـ خواردن و خواردنەوە: ١٥٧ دانە ـ کۆمپانیا و نووسینگە گەشتیارییەکان: ٥٩٩ دانە ـ کۆمەڵگەى گەشتیارى: ٥٤ دانە ـ هۆتێل: ٤٦٠ دانە ـ هۆڵى ئاهەنگگێڕان: ٧٢ دانە ـ یانەى شەوانە: ٤٥ دانە ـ هۆڵى بۆنە تایبەتییەکان: ١ دانە ـ ئەپارتمانى ڕاخراو: ٢٨٢ دانە

هاوڵاتی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت دووپات لە پاراستنی سەروەریی عێراق دەکاتەوە و دەڵێت، نابێت رێگە بدرێت خاکی عێراق بۆ بەئامانجکردنی وڵاتانی دراوسێ بەکاربێت. هاوکات لەبارەی وەزیرانی ژینگە و ئاوەدانکردنەوە بڕیاریدا. ئێوارەی رۆژی دووشەممە 28-11-2022، کۆبوونەوەی خولیی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە بەغدا بە ئامادەبوونی سەرۆکوەزیران و سەرۆکی پەرلەمان و ژمارەیەک لە سەرکردەکانی هاوپەیمانێتییەکە لەوانەش پارتی و یەکێتی، لەبارەی چەند پرسێک لەنێویاندا داواکارییەکانی کورد لە حکومەتی نوێ، لە ماڵی مام جەلال لە بەغدا بەڕێوەچوو. هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت دوای کۆبوونەوەکە لە راگەیێندراوێکدا ڕایگەیاند نابێت رێگە بدرێت خاکی عێراق بۆ بەئامانجکردنی وڵاتانی دراوسێ بەکاربێت، و وتیشی دیالۆگ و کۆبوونەوە لە ئاستی باڵادا هەیە، بۆ رێگری لە پێشلکردنی سەروەریی عێراق لەلایەن هەر لایەنێکی دەرەکییەوە هاوکات لەبارەی وەزیرانی ژینگە و ئاوەدانکردنەوە بڕیاریدا  بە تەواوکردنی کابینەی وەزاریی و دانانی وەزیرانی ژینگە و ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن. هەروەها هاوپەیمانییەکە گوێی گرت لە راپۆرتێکی گشتگیر لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان و ئەنجوومەنی نوێنەران، تاوتوێی وردەکاریی یاساکە کرا لە رووی سیاسی و تەکنیکییەوە.  هاوکات خالید شوانی، ئەندامی شاندی یەکێتی و وەزیری دادی عێراق لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند،یەکێک لە بڕگەکانی رێککەوتن بۆ پێکهێنانی حکومەت، دروستکردنەوەی لیژنەی باڵای جێبەجێکردنی مادەی 140ـە کە لە ساڵی 2014ـەوە پەکیکەوتووە. هاوپەیمانیى بەڕێوەبردنى دەوڵەت گەورەترین هاوپەیمانیێتی پەرلەمانی عێراقە، پێکهاتووە لەو لایەنانەی زۆرترین کورسییان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2021 بەدەستهێناوە، هاوپەیمانێتییەکە دوای کشانەوەی سەدرییەکان لە پەرلەمانی عێراق پێکهێنرا و پێکدێت لە چوارچێوەى هاوئاهەنگى، یەکێتیى نیشتمانیی کوردستان، پارتى دیموکراتی کوردستان، هاوپەیمانیى سەروەرى، هاوپەیمانیی عەزم، بابلیون و چەند لایەنێکی دیکە.  

هاوڵاتی شەش لایەنى ئۆپۆزسیۆنى تورکیا بە بێ هەدەپە رەشنوسى نوێى دەستورى وڵاتەکە بڵاو دەکەنەوە و لە رەشنوسەکەشدا هیچ ئاماژە بە کورد و خوێندن بە زمانى دایک نەکراوە. لەو رەشنوسەدا کە شەش لایەنە سەرەکییەکەى ئۆپۆزسیۆنى تورکیا ئامادەیان کردوە، لە جیاتی بەکارهێنانى دەستەواژەى هاوڵاتیى تورک، تەنها وشەی تورک بەکارهاتوە و ئەگەرچی باس لە تورکیای ئازاد و دیموکرات و تاکى ئازاد و یەکسان کراوە، بەڵام باسى کورد نەکراوە وەک پێکهاتەیەکى سەرەکیی وڵاتەکە. هەروەها لەو رەشنوسەدا کە لە 156 لاپەڕەیە، تێیدا باس لە چەندین پێشنیار کراوە بۆ گۆڕێنى دەستورى ئێستای تورکیا، بەڵام هیچ باسێک لەسەر پەروەردە بە زمانى دایک نەکراوە کە یەکێکە لە داخوازییە سەرەکییەکانى کورد لە باکوری کوردستان، سەرەرای ئەوەش باس لە یەکسانیی رەگەزى و مافەکانى ژنان نەکراوە و تەنها یەک جار وشەى ژن لەو رەشنوسە نوێیەدا هاتوە. بڕیارە دوای هەڵبژاردنەکانی ئەو وڵاتە لە ساڵی داهاتودا شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا بە بێ پارتی دیموکراری گەلان هەدەپە کە نوێنەری سەرەکیی کوردە، رەشنوسی دەستورە نوێیەکە پێشکەشی پەرلەمان بکەن.

هاوڵاتی فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیا کارگەی غازی سوێدای سەر بە شاری دێرکی رۆژئاوای کوردستانی وێران کردووە کە تاکە کارگەی غازی باکور و رۆژهەڵاتی سوریایە کە غاز بۆ ماڵان دابین دەکات و لە ئێستادا رۆژئاوا بێ غازە. عەگید عەبدولمەجید بەڕێوەبەری کارگەی سوێدا لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسی هاوارنیوز ئاماژەی بەوەکرد، کارگەی غازی سوێدا جگە لەوەی تاکە کارگەی دابینکردنی غازی ماڵانە لە سەرتاسەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، هەروەها ١٣٠ مێگاوات کارەبای بەرهەم دەهێنا و بەو هۆیەو کارەبای چەندین شار و ناوچە پچڕاوە. عەگید عەبدولمەجید دەڵێت، کارگەی سوێدا، کارگەیەکی کۆنە و ئێدی هیچ کارگەیەکیش نییە پارچە شکاوەکانی کارگەکە نۆژەن بکاتەوە و وتی، " داوایان کردووە پارچە شکاوەکانی کارگەکە لە دەرەوەی رۆژئاوا هاوردە بکرێن، بەڵام ماوەی دوو ساڵی دەوێت کە کارگەکە نۆژەن بکرێتەوە و ئەوەش کێشەیەکی گەورە بۆ هاوڵاتیان دروست دەکات." ناوبرا دەڵێت، لەئیستادا بە ناچاری پێویستە، غازی ماڵان لە دەرەوەی هاوردە بکرێت کە ئەوەیش پارەیەکی زۆری دەوێت و تێچوویەکی پێنج ئەوەندەی پێویستە. ئەمەشلەکاتێکدایە لە ١٩ تاوەکو ٢٣ی تشرینی دووەم، دەوڵەتی تورکیا جیاواز لە هێرشەکانی پێشووتر، ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزاری رۆژئاوای کوردستانی کردە ئامانج و چەندین، پاڵاوگە، قۆتابخانە و نەخۆشخانەی وێران کرد.

هاوڵاتی بەگوێرەی پێشبینییەکانی کەشناسی شەپۆلێکی بارانبارین هەرێمی کوردستان دەگرێتەوە و لە هەندێک ناوچەی شاخاویی بەفر دەبارێت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم رایگه‌یاند، له‌پاشنیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆوه‌ شه‌پۆلێكی به‌فرو بارانبارین ناوچه‌ جیاجیاكانی هه‌رێمی كوردستان ده‌گرێته‌وه‌ و له‌هه‌ندێك شوێنیش بارانی به‌لێزمه‌ ده‌بارێت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، "ئەمڕۆ سێشەممە ئاسمان هه‌وری ته‌واو ده‌بێت، سه‌ره‌تا باران بارین له‌كاته‌كانی دوای نیوه‌ڕۆ له‌ ناوچه‌ شاخاوییه‌كان ده‌ستپێده‌كات، پاشان له‌كاته‌ دره‌نگه‌كانی شه‌ودا باران بارین له‌زۆربه‌ی ناوچه‌كان ده‌بارێت". کەشناسی راشیگەیاندووە، سبەی چوارشەممە شەپۆلێکى بارانبارین تەواوى ناوچەکەمان دەگرێتەوە، بارانبارین بەشێوەى مامناوەند و هەندێک جار لێزمەبارانیش دەبێت، لە هەندێکاتدا هەورە بروسکەشی لەگەڵ دەبێت. بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسی، لە هەندێک ناوچەی شاخاویی بەفر دەبارێت و لەناوچەکانی باشووری هەرێم وە سەنتەری شاری هەولێر ئەگەری لێزمە باران وبروسکە هەیە. سەبارەت بەپێشبینی رێژەی دابارین كه‌شناسی ده‌ڵێت، زیاتر کاریگەری لە ناوچەکانی بادینان دەبێت و وە پلەکانی گەرما بۆ رۆژی چوارشەممە دادەبەزێت بە (4-5) پلە وەهەروەها خێرای با چالاک دەبێت بۆ 40 کم/س ئاراستە باشووری خۆرهەڵات و لە رۆژی پێنج شەممە کۆتایی بەشەپۆلەکە دیت.

شەنای فاتح بەهۆی گرانی نرخی نەوت و سوتەمەنی لەهەرێمی كوردستان، بەشێك لەهاووڵاتیان بەتایبەت لەدەرەوەی شارەكان روو لەكڕینی زۆپای دار دەكەن،، بەشێك لەفرۆشیاران دەڵێن ئەمساڵ كڕیارانی زۆپای دار دوو هێندەی ساڵی رابردوو و ساڵانی پێشترە. بەپێی ئەو بەدواداچوونەی هاوڵاتی كردوویەتی، زۆربەی زۆپاكان دروستكراوی ناوخۆیین و بەشێكیشیان لەوڵاتانی ئێران و توركیاوە هاوردە دەكرێن، بەوتەی فرۆشیارانی زۆپا كوالێتی ئەو زۆپایەی لەكوردستاندا دروستدەكرێت باشترە بەبەراورد لەگەڵ ئەو زۆپایانەی هاوردە دەكرێن. هاوكار لەتیف، تەمەن ٣٦ ساڵ كەماوەی هەشت ساڵە فرۆشیاری زۆپای دارە بەهاوڵاتی وت: «بەحوكمی ئەوەی نەوت گرانەو بارودۆخی خەڵك زۆرباش نییەو هەموو كەسێك ناتوانێت ئەو پارەیە بدات بەنەوت خەڵك پەنا بۆ زۆپای دار دەبات»، وتیشی:» نزیكەی 10 ساڵە ئەم كارە دەكەم هیچ ساڵێك وەك ئەمساڵ نەمبینیوە زۆپا بازاڕی هەبێت». هاوكار دەڵێت: «زۆربەی زۆپاكان دروستكراوی ناوخۆیین و هاوردەكراویش هەیە كە لەتوركیاو ئێرانەوە هاوردە دەكرێن، بەڵام زۆپا ناوخۆییەكان لەزۆپای ئێرانی گرانترن كوالێتیشیان باشترە، زۆپا توركییەكانیش نرخیان گرانە بەبەراورد بەناوخۆییەكە». ئەو فرۆشیارە باسی لەوەشكرد: زۆپا ئێرانییەكە زۆر بەباشی دروستناكرێت و پلێتەكەی بەشێوەیەكی گشتی تەنكەو نرخەكەشی هەرزانترە لەم كاتەشدا بەهۆی كەمی موچەو قەیرانی داراییەوە خەڵك شتی هەرزانی دەوێت، بۆیە زیاتر زۆپا ئێرانییەكە لەبازاڕدا دەڕوات و تەقریبەن ئەوەی ناوخۆییەكەش شانبەشانی ئەو دەڕوات». «زۆپا ناوخۆییەكە باشترە لەبەرئەوەی پلێتەكەی ئەستورەو دروستكردنەكەی باشترە، بەڵام ئێرانییەكە بەو شێوەیە نییە و زۆبەی زۆری لەحیمی سادەیە كەهێزی پەرچەكەی نییە» هاوكار لەتیف وای وت. بەشێوەیەكی گشتی نرخی ئەو زۆپا بیایانەی لەهەرێمی كوردستاندا هەن لە 16 هەزارەوە دەستپێدەكات تا 300 هەزار دینار، بەڵام زۆپای خۆماڵی لە 25 هەزارەوە تا 55 هەزار دینارە، بەڵام ئەو زۆپایانەی لەوڵاتی توركیاوە هاوردەدەكرێن نرخیان لە ١٣٠ دۆلارەوە دەستپێدەكات تا ٨٥٠ دۆلار. خەلیل عوسمانی تەمەن 45 ساڵ، پیشەی كاسبە و نیشتەجێی ناحیەی بازیانە لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: ساڵانە زۆپای دار بەكاردەهێنین بەهۆی گرانی نەوت و سەرمایەكی زۆرلە ناوچەی ئێمە. وتیشی:لەساڵی رابردوەوە و كاتی بەفرە سەختەكەی ساڵی پارەوە نەوتمان وەرنەگرتووە، بۆیە بەناچاری زۆپای دار بەكاردەهێنین ئەگەرنا دەبێت زوو زوو داری تێبكەیت و زوو گەرم دەبێت و زووش سارد دەبێتەوە. هاوكات محەمەد كەریم تەمەن ٤٦ ساڵ نیشتەجێی شاری سلێمانییە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: ئەمساڵ زۆپاكەمان داناوە پێشتر بەكارمان نەدەهێنا وزۆپای نەوتمان بەكاردەهێنا، لە ئێستادا لەبەرئەوەی نەوت زۆر گرانە و لەتواناماندا نییە نەوت بكڕین بۆیە بەناچاری زۆپای دارمان داناوە. وتیشی: نزیكەی دوو ساڵە نەوتمان وەرنەگرتووە كە ئەمەش كێشەی زۆری بۆ دروستكردووین. نرخی نەوتی سپی لە بازاڕەكانی هەرێم زۆر گران بووە و لەدوو مانگی رابردوودا لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەجیهان، نرخی یەك بەرمیل نەوتی سپی لە هەرێم گەیشتە سەروو 280 هەزار دینار، ئێستاش كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بڕیاریداوە نەوت دابەش بكات نرخی نەوت نزیكبووەتەوە لە 250 هەزار دینار.

هاوڵاتی ژمارەی ئەو هاوڵاتیە کوردانەی کە لە خۆپیشاندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئیراندا کوژراون، گەیشتە ١١٨ کەس. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی هەنگاو، نوێترین ئاماری کوشتنی هاوڵاتیە کوردەکانی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئامارەکە، لەسەرەتا خۆپیشاندانەکانەوە کە لە ١٦ی ئەیلولەوە، دوای کوشتنی ژینا ئەمینی کچە کوردی شاری سەقز لە تارانی پایتەختی ئێران، لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە، دەستی پێکردووە، ١١٨ هاوڵاتی کورد کوژراون. رێکخراوەکە دەڵێت، لەو ژمارەیە، حەوت کەسیان ژن و ١٥ کەسیان منداڵان. هەروەها ٣٦ کەس لە هێزە ئەمنیەکانی دەوڵەتی ئێرانیش لە شارە رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون. رێکخراوی هەنگاو دەڵێت، تاوەکو ئێستا زیاتر لە پێنج هەزار هاوڵاتی کورد دەستگیرکراون کە ١٥٢ کەسیان ژن و ١٠٨ کەسیان منداڵ، ٦٠ کەس خوێندکار و ٢٩ کەسیشیان مامۆستان. ئاماژەشی بەوەکردووە، خۆپیشاندانەکان لە ٤٥ شار و شارۆچکەی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامە و بە تایبەتی لە ٢٧ زانکۆ، هەموو رۆژێک چالاکی و خۆپیشاندان ئەنجام دەدرێن. هەرچەندە، چالاکوانان باسی ئەوە دەکەن کە ئاماری کوژراو و دەستگیرکراوەکانی، خۆپیشاندانەکانی سەرتاسەری رۆژهەڵات و ئێران لە ئامارە فەرمیەکان زۆر زیاترە، بەڵام رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران دەڵێت، تاوەکو ئێستا نزیکەی ٤٢٠ کەس کوژراون و نزیکەی ١٨ هەزار کەس دەستگیرکراون.

هاوڵاتی ئازاد محەمەد ئەمین، سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، دەبێت بەدوای ئەو هەڵە و کەموکوریانەدا بگەرێین کە بووە هۆکاری روودانی کارەساتی تەقینەوەکەی گەرەکی کازیوەی سلێمانی.  ئاماژەی بەوەشکرد، بەرێوەبەرایەتی شارەوانی و بەرگری شارستانی دەبێت چاو بخشێننەوە بە پێدانی مۆڵەت بۆ دانانی سیستمی غاز. هاوکات، تەنها کۆمپانیا رێگەپێدراوەکان دەتوانن سیستەمی غاز دابنێن و دەستەی وەبەرهێنان مەرج دابنێن بۆ دانانی سیستمی LPG لە شوێنە نیشتەجێبوونەکان. لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و ئەنجومەنی پارێزگا و لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە ئەم راسپاردانە خرانەڕوو: یەکەم: شارەوانی و بەڕێوەبەرایەتی سلێمانی چاوبخشێننەوە بە مۆڵەتی پێدانی بینادا. دووەم: وەبەرهێنان دانانی سیستە‌می غاز بكرێتە‌ مە‌رج لە‌ خانوو، یە‌كە‌كانی نیشتە‌جێبوون. سێیەم: كاركردن بە‌ تایبە‌تمە‌ندییە‌كانی عێراق لە‌ سە‌لامە‌تی كاركردن بە‌ سیستە‌می غاز. چوارەم: بە‌ سێنتراڵكردنی سیستە‌می غاز لە‌ سنوری ئیدارەلەی سلێمانیدە‌بێت حكومە‌ت ئە‌مە‌ بكات لە‌ داھاتوو. پێنجەم: دە‌ستە‌یە‌ك لە‌ پارێزگاكای سلێمانی و ئیدارە‌كان دروستبكرێت و پشكنین بۆ غاز بكات لە‌ رێگای ئامێری پشكنینی پێشكە‌وتوو لە هەموو ناوچەکان. شەشەم: ئێشکگری هەبێت لەناو پارێزگا و شوێنەکانی دیکەش، ئە‌ندازیار ھە‌بێ لە‌ناو یە‌كە‌ ئیدارییە‌كان وە‌ك پسپۆری سیستە‌می غاز لە بەڕێوەبەرایەتی نەوت و کانزاکان. حەوتەم: بڵاوكردنە‌وە‌ی ھۆشیاری لە‌ پسپۆران و كە‌نالە‌كانی راگە‌یاندن هەشتەم: توندكردنە‌وە‌ی سزای سە‌رپێچی كاران لە‌ رێنماییانە‌ی دواتر دە‌ردە‌كرێن بە شێوەی فەرمی.

هاوڵاتی دادگای فیدڕاڵی ئەمڕۆ دوشەممە داواکارییەکی د.یوسف محەمەد سادق، ئەندامی خولی پێشوی پەرلەمانی عێراقی رەتکردەوە کە داوایکردبو تا یەکلاییکردنەوەی سکاڵای تایبەت بە نایاساییبونی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان، کارەکانی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستانیش رابگیرێت. د.یوسف محەمەد سادق، ئەندامی خولی پێشوی پەرلەمانی عێراق لەبارەی رەتکردنەوەی داواکارییەکەی لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە رایگەیاند، لە 7/ 11/ 2022 داوایەکی لەبەردەم دادگای باڵای فیدڕاڵی تۆمار کرد لەسەر نادەستوری بونی یاسای بەردەوام بونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان- عێراق ژمارە (12)ی ساڵی 2022. داواکە بە ژمارە (248/ فیدڕاڵی/ 2022) رێڕەوی دادبینیی خۆی وەرگرتوە. وتیشی، "پاساوی دادگا بۆ رەتکردنەوەی دەرکردنی فەرمانە سالارییەکە بریتییە لەوەی کە دەرکردنی فەمانەکە سیفەتی پەلەی نییە، وا لێک ئەدرێتەوە کە بڕیاری پێشوەختە بێت سەبارەت بە داوا سەرەکییەکە کە بریتییە لە نادەستوری بونی یاسای تانەلێدراو و درێژ کردنەوەی ماوەی پەرلەمانی کوردستان".   لە وەڵامیشدا دادگای فیدڕاڵی بڕیاری خۆی سەبارەت بە داوا ھاوپێچەکەی د.یوسف محەمەد سادق بڵاوکردۆتەوە و تیایدا دەرکردنی فەرمانی سالاریی رەتکردەوە بۆ وەستاندنی کاری سەرۆکایەتیی پەرلەمان تا دەرچونی دوا بڕیاری دادگا سەبارەت بە کۆی داواکە لەسەر "نادەستوری بونی درێژ کردنەوەی ماوەی پەرلەمان."

هاوڵاتی یەکەمین خەڵاتی وەقفی تاهیر ئەڵچی بۆ مافەکانی مرۆڤ و ئازادی لە باکوری کوردستان دەبەخشرێتە ژینا ئەمینی. لە شاری ئامەد لە باکوری کوردستان وەقفی تاهیر ئەڵچی بە رێوڕەسمێک یەکەم خەڵاتی مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی پێشکەش کرد خەڵاتەکە کە بۆ یەکەمجارە دابەش دەکرێت ، خەڵاتی ئەمساڵ بەخشرایە ژینا ئەمینی لە رۆژهەڵاتی کوردسان کە بەهۆی لێدانی پۆلیسی ئێران گیانی لەدەستدا و دوای ئەو روداوەش خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان رۆژهەڵات و ئێرانی گرتەوە و زیاتر لە 72 رۆژیشە بەردەوامە. تاهیر ئەڵچی سەرۆکی پێشوی ژوری پارێزەرانی ئامەد کە بە پارێزەرێکی بەهێزی مافەکانی مرۆڤ و پێداگریی لەسەر چارەسەری پرسی کورد لەقەڵم دەدرا لە 28ی تشرینی دوەمی ساڵی 2015 لە شاری ئامەد کوژرا. لە ئێستادا وەقفێک بە ناوی تاهیر ئەڵچی دامەزراوە و بڕیارە ساڵانە وەک رێزگرتن لە ئەڵچی و ئامانجەکانی، خەڵاتی مافەکانی مرۆڤ و ئازادی ببەخشێت.

هاوڵاتی ئاوی ‏‏بەنداوی دووكان 15 سانتیمەتر ‌و دەربەندیخانیش 11 سانتیمەتر زیادیكردووە بەڕێوەبەرانی بەنداوەکانی دووكان ‌و دەربەندیخان ئاماری نوێ‌ لەبارەی ‏بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی بەنداوەكانیان ئاشكرا کرد و لە لێدوانێکیاندا بۆ کەناڵی ڕوداوو كۆچەر جەمال، بەڕێوەبەری بەنداوی دووكان ڕایگەیاند :"پێش ئەم بارانە رۆژانە دوو بۆ سێ سانتیمەتر ئاستی ئاوی بەنداوی دووكان كەمی دەكرد، بەڵام ئێستا 15 سانتیمەتر ‏بەرزبووەتەوە. ئەوەش جێگەی دڵخۆشییە." هەروەها سامان ئیسماعیل، بەڕێوەبەری بەنداوی ‏دەربەندیخان  رایگەیاند،" بارانبارینی چەند رۆژی رابردوو ‏کاریگەر بووە، بە جۆرێك دابەزینی ئاستی ئاوی بەنداوەكەی بۆ ‏بەرزبوونەوە گۆڕیوە" ‌و، "پێشتر رۆژانە دوو بۆ سێ سانتیمەتر ئاوی بەنداوەكە ‏كەمی دەكرد، بەڵام ئێستا 11 سانتیمەتر زیاد كردووە." جێگەی باسە  لە سنووری قەزای دووكان، لە وەرزی بارانبارینی ئەمساڵ 90 ملیمەتر باران باریوە و ‏لە سنووری قەزای دەربەندیخانیش لە وەرزی بارانبارینی ئەمساڵ ‏تاوەكو ئێستا 63.2 ملیمەتر باران باریوە‌    

هاوڵاتی بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی، بەرگریی شارستانی، پارێزگار و لایەنی پەیوەندیدار لەبارەی سیستمی غازی ئێڵ پی جی کۆببنەوە.  ئەمڕۆ دووشەممە 28-11-2022 بەرزان محەممەد، جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی ڕایگەیاند، بڕیارە ئەمڕۆ لەبارەی سیستمی غازی ئێڵ پی جی، ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی، دوو لیژنەی پەیوەندیداری ئەنجوومەن، پارێزگار و بەرگریی شارستانیی سلێمانی و لایەنی دیکەی پەیوەندیدار کۆببنەوە. وتیشی، "کۆبوونەوەکە بۆ ئەوەیە کۆمەڵێک رێنوێنی بۆ بەکارهێنانی سیستمی غاز دەربکرێت، "پێویستە ئەو کەسانەی کار لە سیستمی غازدا دەکەن کەسانی شارەزا بن و مۆڵەتیان هەبێت. ئێستا کەسانێک تەنیا بۆ دابینکردنی بژێویی ژیانیان هەستاون بە ئەنجامدانی ئەو کارە." ئەمەش لە کاتێکدایە ئێوارەی 17ی ئەم مانگە، بەهۆی تەقینەوەی سیستمێکی شۆفاژ، خانوویەکی سێ نهۆمی لە سلێمانی رووخا و بەهۆیەوە 15 هاونیشتمانی گیانیان لەدەستدا و 12ی دیکەش بریندار بوون.    

نیگار عومەر سەرچاوەی ئاوی قەزای خورماتوو لە(مەشروع)ـەكەوەیە، خەڵكی قەزاكە دەڵێن ئەم ئاوە شیاوی خواردنەوە نییەو كە دەگاتە ماڵان ئاوەكە پاكناكرێتەوەو لێڵەو قەوزەی تێدایە، بەڵام بەڕێوەبەری ئاوی قەزاكە دەڵێت: ئاو پاكی دەكەینەوە ئینجا رەوانەی ماڵانی دەكەین و رۆژانەش لیژنەی پشكنینمان هەیە پشكنینی بۆ دەكەن و ئاوێكی خاوێنەو هیچ گرفتێكی نییە. هەڵكەوت محەمەد، چالاكی كۆمەڵی مەدەنی بەهاوڵاتی راگەیاند: »ئەم مەشروعەی خورماتوو كە تاكە سەرچاوەی ئاوی قەزاكەیە بەهیچ شێوەیەك شیاوی خواردنەوە نیە، هەندێك لەشوێنكارەكانی خورماتوو كردوویانە بەشوێنی فڕێدانی پاشماوەی پیساییەكانیان بۆ نێو ئەم ئاوە، بووەتە شوێنی فڕێدانی  ئاژەڵی مرداربووەوەو پێش ئەوەی مەشروعەكە بگات بەخورماتوو چەند گوندێكی لەسەرە پاشماوەی ئاژەڵێ تێ فڕێدەدەن». وتیشی: »من خۆم هەندێ كات بەتانكەر ئاو دەگوێزمەوە، لەئێستادا بەچەند حەفارەیەك دەستكراوە بەدەركردنی خۆڵ و خاشاكی ناو ئاوەكە، بەڵام مرۆڤ خۆی ناگرێت لەبۆنی پیسی ئەو شتانەی دەدریدەهێنن، لەمبەرو ئەوبەری ئاوەكەش سەگی بەرەڵای لەدەورەو ئێمە پێمانوایە ئەم ئاوە هەر لەمەشروعەكەوە بۆ ماڵان دەگوازرێتەوە بێ ئەوەی پاكبكرێتەوە لەخەزانەكانی ئاودا». عسام نەقی بەڕێوبەری ئاوی خورماتوو سەبارەت بەسەرچاوەی ئاوی قەزاكە بەهاوڵاتی وت: « ئاوەی ماڵانی خورماتوو دوای ئەوەی لەمەشروعەكەی وەریدەگرین پاكیدەكەینەوە ئینجا رەوانەی ماڵانی دەكەین و رۆژانەش لیژنەی پشكنینمان هەیە پشكنینی بۆ دەكەن و ئاوێكی خاوێنەو هیچ گرفتێكی نیە». ئەوەشی وت،» سەرچاوەی مەشروعەكە ئاوێكی پاكەو هیچ شتێكی لەو بابەتە نیە كەپاشماوەی تێ فڕێبدرێت، لەئێستاشدا چەند حەفارەیەك لەسەر مەشروعەکە كاردەكەن و هەرچی پیسیەك لەئاوەكەدا نیشتبێتەوە دەریدەهێنن،  لەڕێگەی كۆگاكانی ئاوی قەزاكەوە رۆژانە ئاو بەسەر ماڵاندا دابەشدەكەین و ئاوەكەش گرفتی نیە». ئەبوبەكر نەجمەدین، كە دوكانی  فلتەری ئاوی هەیە لەخورماتوو بەهاوڵاتی وت:»رۆژانە بەئامێری TDS پشكنین بۆ پاكی و پیسی ئاو دەكەم، رێژەی پیسی لەنێو ئاوی خورماتوودا 700 ە، بۆ ئەم ساڵ  لەهەندێك شوێن  نزیكەی 400، ئاوێك كە شیاوی خواردنەوە بێت دەبێت لە 40 كەمتر بێت، دەتوانین بڵێین ئاوی خورماتوو شیاوی خواردنەوە نیە. بۆ نموونە ساڵی 2020 رێژەی پیسی لەئاوەكەدا نزیكەی هەزار بوو كەئەم رێژانە زۆر زۆرن، زۆربەی ماڵانی خورماتوو فلتەر بەكاردێنن و من خۆم پشكنینی ئاوەكەیان بۆ دەكەم، ئامێری فلتەریان بۆ دادەنێم، ئاوەكە كەدەگاتە ماڵان لێڵەو قەوزەی تێدایە». مەلا كەریم، ئەندام پەرلەمانی عێراق لەفراكسیۆنی یەكێتی رایگەیاند:» ئێمە بەدواداچوونمان كردووە بۆ گرفتەكانی ئاوی خورماتوو راستە كە  شیاوی خواردنەوە نیەو ئاوێكی پاك نیە، جگە لەوەش ئەم سەرچاوەیە كۆتایی پێدێت چەند ساڵێكی دیكە بەگوێرەی قسەی شارەزایانی ئاو، بۆیە دەبێت ئێمە رێگەی دیكە بەكاربێنین و كاری لەسەربكەین كەسەرچاوەیەكی دیكەی ئاو بۆ قەزاكە دابین بكەین، لەئێستاشدا بەرنامەیەكمان هەیە بۆ ئەوە، بەڵام بڕی تێچووەكەی زۆرەو لەبەرنامەماندایە كاری لەسەر بكەین». وتیشی: ،» داوامانكردووە هیچ نەبێ رێژەی پێویست كلۆر بۆ بەڕێوەبەرایەتی ئاوی قەزاكە دابین بكرێت بۆ پاکكردنەوەی ئاوەكە، كەئەمەش لەئاست پێویستدا نیە، بۆیە بەڵێ راستە ئاوەكە شیاوی خواردن نیە». پرۆژەی ئاوی خورماتوو لەساڵی هەشتاكان دروستكراوە لەكەركوكەوە دێت بۆ قەزاكە، ئاوەكە لەبەنداوی دوكانەوە دێت، پێشتر سەرچاوەی ئاوی قەزاكە بیر بووە. مەلا كەریم دەڵێت: لەئێستادا بیر لەوە كراوەتەوە بەشێوەیەكی پێشكەوتوو پرۆژەیەكی فران ئاوی پاك لەتازەخورماتووەوە دروستبكرێت و رابكێشرێت بۆ خورماتوو، بەڵام پێویستی بەبودجەیەكی زۆرەو بەهیواین لەئایندەدا كاری لەسەربكرێت.

لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان 108 کەس کوژراون دو برینداری دیکەی خۆپیشاندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان گیانیان لەدەستدا و ژمارەی کوژراونیش بۆ 108 کەس بەرز بوەوە. ئێوارەی رۆژی یەکشەممە شۆڕشی نیک نام کە لە خۆپیشاندانەکانی هەفتەی رابردوی شاری مەهاباد بریندار کرابو لە نەخۆشخانەیەکی شاری ورمێ گیانی لەدەستدا و بەوەش ژمارەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکانی مەهاباد بۆ 15 کەس بەرز بوەوە. هاوکات هەر رۆژی یەکشەممە لاوێکی تەمەن 16 ساڵی شاری موچش (موژەژ)ی سەر بە کامیاران بە ناوی رەزا کازمی بەهۆی سەختی برینەکانیەوە لە نەخۆشخانەیەکی شاری سنە گیانی لەدەستدا. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان بڵاوی کردوەتەوە لە خۆپیشاندانەکانی هەفتەی رابردوی کامیاران و مەهاباد و بۆکان و جوانڕۆ زیاتر لە 100 کەس بە سەختی برینداربون و دۆخی تەندروستیی ژمارەیەکی بەرچاویان ناجێگیرە. لە خۆپیشاندانەکانی هەفتەی رابردودا هێزە ئەمنییەکان و چەکدارانی سوپای پاسداران بە چەکی کلاشنیکۆف و بیکەیسی و قەناس و دۆشکا روبەڕوی خۆپیشاندەران بونەوە و هەر بەو هۆیەوە لانیکەم لە یەک هەفتەدا 51 کەس کوژران و دەیان کەسیش برینداربون.