ساڵح موسلیم: ئەحمەد شەرع سەری لێ شێواوە

هاوڵاتی مەسرور بارزانی لەسەر دابینکردنی سێ مووچە؛ "با لەسەر ژمارەکە قسە نەکەین ، و داوامان کردووە هەموو مووچەکان بۆ هەموو مانگەکان دابین بکرێت." ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 14ی ئه‌یلولی 2023 مه‌سرور بارزانی سه‌رۆك وه‌زیران دوای ته‌واوبوونی كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ هادی عامری له‌ لێدوانێكی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند كه‌ هیوادارن بگه‌نه‌ هه‌ندێك رێكار بۆ گه‌یشتنی ماف و شایسته‌كانی هه‌ریمی كوردستان. لەبارەی ئەوەی داوای چ بڕە پارەیەکیان لە بەغدا کردووە، مەسرور بارزانی گوتی، "با لەسەر ژمارەکە قسە نەکەین." و وتی‌: "داوامانكردووه‌ مووچه‌ی هه‌موو مانگه‌كانی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان بنێردرێت". ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه‌ حكومه‌تی عێراق پێیان راگه‌یاندوون كه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و بابه‌ته‌ هاوكار ده‌بن، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا پێویستی به‌ پشتیوانی سیاسی هه‌یه‌". سه‌رۆكی‌ حكومه‌تی‌ هه‌رێم باسی له‌وه‌شكرد كه‌ "له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان له‌ گفتوگۆداین بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و پشتوانییه‌ سیاسییه‌ی پێویسته‌ به‌ده‌ستیبهێنین". راشیگه‌یاند كه‌ "به‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان گه‌شبینن، به‌ڵام هێشتا چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامی كۆتایی ده‌كه‌ین". ئه‌مڕۆ شاندی باڵای حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، كه‌ پێكهاتووه‌ له‌ مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، قوباد تاڵه‌بانی، جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت، ئاوات شێخ جه‌ناب، وه‌زیری دارایی و ئابووری، ئومێد سه‌باح، سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، ئامانج ره‌حیم، سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، گه‌یشته‌ به‌غدا و له‌ كاتژمێر 11ـه‌وه‌ گفتوگۆكانیان له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كان و سه‌ركرده‌ و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی عێراق ده‌ستپێكردووه‌. تا ئێستا نزیکەی 20 جار شاندی حکومەتی هەرێم سەردانی عێراقی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مودجە و ناردنی شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام سەرجەمیان بێ ئەنجام بوون.    

هاوڵاتی ئه‌ندامێكی  لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی‌ عێراق ئاشكرایكرد كه‌ وه‌زاره‌تی‌ نه‌وت عێراق له‌گه‌ڵ‌ هه‌رێم رێككه‌وتوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ پێداویستی هه‌رێم له‌ سووته‌مه‌نی هاوشێوه‌ی پارێزگاكانی تر دابین بكات. د.نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند؛ ئەمڕۆ پێنجشەممە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بۆ پرسی بودجە و پشکی هەرێم و چارەسەرکردنی کێشەی موچەی فەرمانبەران، لەگەڵ بەڕێوەبەری کۆمپانیای سۆمۆ و شاندێکی وەزارەتی نەوتی عێراق کۆبوەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، وێڕای گفتوگۆکردن لەسەر چەند پرسێکی گرنگ تایبەت بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم و پابەندییەکانی هەرێم لە بودجەی گشتی، شاندی وەزارەتی نەوت ئاماژەیاندا بەوەی لەگەڵ هەرێم رێکەوتون لەسەر دابینکردنی پێداویستی هەرێم لە سوتەمەنی و بەرهەمە نەوتییەکان بە نرخی پاڵپشتیکراو هاوشێوەی پارێزگاکانی دیکەی عێراق. به‌وشێوه‌یه‌ش بێت، نرخی‌ نه‌وت و به‌نزین له‌ هه‌رێمی‌ كوردستان هاوشێوه‌ی‌ شاره‌كانی‌ تری‌ عێراقی‌ لێدێت و به‌مشێوه‌یه‌ی‌ ئێستا به‌ به‌رزی‌ نامێنێته‌وه‌.

عەممار عەزیز «هەولێر و سلێمانی كێبڕكێی یەكتر دەكەن لەهەموو روویەكەوە، بەڵام دهۆك بەپێچەوانەوە ئەوەش لەبەر داخراوەیی  و بەهێزی لایەنی خێڵەکی»، ئەمە وتەی شارەزایەكی كۆمەڵگایە لەپارێزگای دهۆك، ئەو نیگەرانە لەوەی ئەو پارێزگایەی ئەوی تیدا دەژی لەڕووی هەژاری یەكەمە لەسەر ئاستی هەرێم و لەڕووی نەخوێندەواریش دووەمە لەسەر ئاستی عێراق. هەفتەی رابردوو وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی عێراق راگەیاند، پارێزگای موسەننا یەكەم و دهۆكیش دووەمە لەزۆری رێژەی نەخوێندەواری، لەبەرامبەریشدا وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی هەرێم دەڵێت «پێویست بوو شیكاری وردتر پێشكەش بكرایە». ساڵح زاهێر، کەمامۆستای ئامادەییە لەپارێزگای دهۆك، نیگەرانە لەو ئامارەو دەڵێت، یەکێک لەهۆکارەکانی بەرزی رێژەی نەخوێندەواری لەدهۆک دەگەڕێتەوە بۆ زری ئاستی هەژاری کە بەهۆیەوە منداڵان واز لەخوێندن دەهێنن. ساڵح زاهیر دەڵێت، « ئەم رێژەیە جێی داخەو ناكرێت هەروا بەئاسانی تێپەڕیت، بەبڕوای من هۆكاری سەرەكی بەرزبوونەوەی رێژەی نەخوێندەواری لەپارێزگای دهۆك دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك كە پێموایە هۆكارەكان گشتین و هەموو پارێزگاكانی عێراق دەگرێتەوە لەوهۆكارانە ، بەرزی رێژەی هەژاری كاریگەری لەسەر ئەوە كردووە كەزۆرێك لەمنداڵەكان واز لەخوێندن بهێنن و كاربكەن». ئەو مامۆستایە پێیوایە کە نەبوونی دامەزراندن بێهیوایی دروستکردووە و «سەرەڕای نەبوونی بنكەكانی نەهێشتنی نەخوێندەواری و رێگەنەگرتن لەمنداڵەكانیان بۆ ئەوەی بەردەوامبن لەخوێندن و واز لەخوێندن نەهێنن، زۆر ناوچەی دوورە دەست هەن كەخوێندنگای ناوەندی و دواناوەندییان نیە، دەبێت پلانێكی باش دابنرێت تائەم رێژەیە دابەزێنن». بەپێی دوایین ئامار كەدەست هاوڵاتی كەوتووە، لەسنوری پارێزگای دهۆك  37 هەزارو 589 مامۆستای هەمیشەیی هەن كە بەسەر 10 پەروەردەدا دابەشكراون، 18 خوێندنگا سێ‌ دەوامین و هەروەها 518 خوێندنگا دوو دەوامین. هاوکات 16 هەزارو 84 خوێندنگای سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی و باخچەی منداڵان هەن و خوێندنگاكانی پیشەیی و ئیسلامی یەکی پەیمانگایەكان هەیە . شەهاب بۆتانی، شارەزای كۆمەڵگاو توێژەری کۆمەڵایەتییە لەپارێزگای دهۆک پێیوایە جوگرافیای دهۆک رێگر بووە لەوەی جموجوڵی بازرگانی دروست ببێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر خوێندن تەواوکردن داناوەو بەپێی وتەی خۆی «کەمتر تێکەڵاوی دروست دەبێت». «پارێزگای دهۆك بەم دواییانە پلەی یەكەم و دووەمی گرتووە لەشتە گرنگەكان وەك رێژەی هەژاری و بژێوی ژیان و بێكاری و نەخوێندەواری دەستنیشان كراوە، هۆكارەكەشی ئەوەیە كەدهۆك پارێزگایەكی داخراوە بەراورد بەشارەكانی تری هەرێم، هەروەها لایەنی خێڵەكی زۆر زەقەو دیارە، ئەوەش وایكردووە كەمتر تێكەڵاوی دروست بێت و خوێندن تەواو بكەن، لەڕووی جوگرافیشەوە ناوچەكە نەبووەتە شوێنێكی بازرگانی  و پرۆژەی جۆراوجۆری كاركردن»، شەهاب بۆتانی وای وت. بۆتانی دەشڵێت پێیوایە کە هەولیرو سلێمانی هەمیشە لەکێبڕکیدان و دهۆک لەو کێبڕکییە لەدەرەوەیە چونکە «هەولێر وەك پایتەختی هەرێم و سلێمانی وەك پایتەختی رۆشنبیری بەردەوام كێبڕكێی یەكتر دەكەن لەهەموو روویەكەوە، بەڵام دهۆك لەنێو ئەو كێبڕكێیەدا نییەو ناشبێت، ئەوەی دهۆك لێی یەكەمە ملكەچبوون و پابەندبوونیەتی بۆ حزبایەتیەكی تۆخ، كەچی لەبەرامبەریشدا حزبەكەیان بەو رادەیە نەبووە بۆیان و تەواوی كەموكورتیەكانیان بۆ پڕبكاتەوە». وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە «رێژەی نەخوێندەواری لەپارێزگای دهۆك لەساڵی 2012 بریتی بۆ لە 27.2% لەساڵی 2018 دابەزیوە بۆ  23.2% دواتر لەساڵی 2021 بووە بە 18.7% ئەو داتایانە داتای فەرمی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان و دەستەی ئاماری عێراقن، كە لەساڵانی 2012و 2018و 2021 بەهاوبەشی ئەنجامیانداوە بەهاوكاری رێكخراوەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان، لەسەر ئەو كەسانەی تەمەنیان لەسەروو 10 ساڵە تادەگات بەوەی لەژیاندان بەگوێرەی چەندین سەرچاوەی روپێوی. هوشیارحەمەد حاجی ، بەرپرسی بەشی نەهێشتنی نەخوێندەواری لەوەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت: «ئەو داتایانەی وەزارەتی پەروەردەی عێراق بڵاویكردووەتەوە پرس بەئێمە نەكراوەو بەهیچ شێوەیەك ئاگادارنین، ناكرێت هەروا داتا بڵاوبكرێنەوە دەبێت روپێوو سەرژمێری تازە بكرێت و بەهەماهەنگی لەگەڵ ئێمە بێت ئینجا داتا دیاریبكرێت». هۆشیار حەمەد حاجی دەشڵێت، « ئێمە لەوەزارەتی پەروەردە گرنگیەكی زۆر بەنەهێشتنی نەخوێندەواری دەدەین لەهەموو پارێزگاكان بنكەی جێگیرمان هەیە، ئەوەی كراوە دوورو نزیك پەیوەندی بەئێمەوە نیە، بۆ ئەمساڵیش چەندین بنكەی تازە دەكەینەوە هاوكات هەڵمەتی تایبەتیشمان دەبێت بۆ نەهێشتنی نەخوێندەواری لەسەرانسەری هەرێمی كوردستان».

هاوڵاتی  مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکموەتی هەرێم رایگەیاند، بە سەرۆکوەزیرانی عێراقی راگەیاندووە حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندییەکانی خۆی جێبەجێکردووە و پێوستە کێشەی هەولێر و بەغدا لەسەر موچە و پشکی هەرێم چارەسەر بکرێت، دەشڵێت، محەممەد شیاع سودانی " ئامادەیی خۆی نیشانداوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان." لە راگەیاندراوێکدا مەسرور بارزانی لەسەر سەردانەکەی ئەمڕۆی شاندی هەرێم دەڵێت، لە کۆبونەوەکەیاندا لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق جەختیان لەوە کردووەتەوە کە "شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و مووچەی فەرمانبەران تێکەڵی ململانێ سیاسییەکان نەکرێن، پێویستە بە زووترین کات ئەو کێشەیە چارەسەر بکرێت و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان چیدیکە بۆ وەرگرتنی مافەکانیان لە چاوەڕوانیدا نەبن." دەقی راگەیاندراوەکەی مەسرور بارزانی: ئەمڕۆ لەگەڵ بەرێز قوباد تاڵەبانی و شاندی یاوەرم لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ بەڕێز محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە بەغدا کۆبووینەوە. لەکۆبوونەوەکەدا جەختم لە چارەسەرکردنی کێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور و رێککەوتنەکان کردەوە. دووپاتمکردەوە، شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و مووچەی فەرمانبەران تێکەڵی ململانێ سیاسییەکان نەکرێن، پێویستە بە زووترین کات ئەو کێشەیە چارەسەر بکرێت و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان چیدیکە بۆ وەرگرتنی مافەکانیان لە چاوەڕوانیدا نەبن. هەروەها بیری هەموولایەکمان خستەوە، کە حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندییەکانی خۆی جێبەجێکردووەو هەمان چاوەڕوانیمان لە حکومەتی عێراقی فیدراڵ هەیە. بەڕێز سوودانیش ئامادەیی خۆی نیشاندایەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور و یاساکان و جەختی لەوە کردەوە، کە بە هەموو لایەک هەوڵبدرێت بۆ دابینکردنی پشتیوانیی سیاسی لەپێناو دۆزینەوەی هەرچی زووتری چارەسەرە بۆ گشت کێشەکان. بە بڕوای ئێمە عێراق خاوەن سەرمایەیەکی گەورەی مرۆیی و سرووشتییە و بە رەخساندنی کەشێکی لەبار و بەڕێوەبردنێکی باش، هەموو عێراق بەرەو قۆناغێکی پێشکەوتووتر و گەشەسەندووتر هەنگاو دەنێت.

نیگار عومەر بەشێک لەخۆبەخشانی نەخۆشخانەی قەڵا كەنزیکەی هەشت ساڵە خۆبەخشن ماوەی نزیکەی چوار مانگە هیچ جۆرە هاوکاری و موچەیەکیان پێنەدراوە لەكاتێكدا سەختی و ناڕەحەتیەکانی باری دارایی خۆبەخشان بەجۆرێکە کەچەندین گرفتی کۆمەڵایەتی بۆ دروستکردوون. سومەیە کەریم، تەمەنی 30 ساڵەو بۆ ماوەی هەشت ساڵە خۆبەخشە بۆ هاوڵاتی وتی: لەکاتی سەرهەڵدانی کۆرۆنادا ئێمە کۆمەڵێ خۆبەخش بووین لەنێو نەخۆشخانەکانی دیکەی سنوری گەرمیاندا درێژەمان بەکارەکانمان داو ژیانی خۆمان خستە مەترسییەوەو خزمەتی تووشبوانی کۆرۆنامان کرد. وتیشی: لەو کاتەدا کەهیچ کارمەندێکی تەندروستی ئامادەنەبوو لەوێ دەوام بکات، بەڵام ئێمەی خۆبەخشان ئەرکی ئەو نەخۆشخانەیەمان گرتە ئەستۆ، لەماوەی کۆرۆنادا من دووگیان بووم و بەزەحمەت دەوامم دەکرد، هەندێ کات ئەو ژنانەی کە تووشی ڤایرۆسەکە بوون پێیان دەوتم لێرە دەوام مەکە چۆن دەتوانی بەم دووگیانییەوە لێرە دەوام بکەی. سومەیە زیاتر باسی ژیانی خۆی دەكات و دەڵێت: من و مێردەکەم هەردووکمان لەوێ دەوام دەکەین دوو منداڵیشمان هەیە، ئەمە چەند مانگە ئێمە هیچ موچەو هاوکاریەکمان وەرنەگرتووەو لەتەنها ژوورێکدا دەژین ژیان و گوزەرانمان زۆر زەحمەتە کەناتوانین پێداویستییەکانی ژیانێکی ئاسایی بۆخۆمان دابین بکەین. خۆبەخشانی نێو نەخۆشخانەی قەڵا ژمارەیان نزیکەی  70 کارمەند دەبێت و ماوەی سێ ساڵە لەقەڵا دەوام دەکەن، چەندین جار گردبوونەوەتەوە بۆ ئەوەی دامەزراندیان بۆ بکرێت . سەنگەر عەلی، خۆبەخشێکی دیکەی نەخۆشخانەی قەڵایە بۆ ماوەی شەش ساڵە خۆبەخشە، تەمەنی 29ساڵە و خێزاندارە بۆ هاوڵاتی وتی: لەسەردەمی کۆرۆنادا کاتێک من بەخۆبەخشی دەوامم دەکرد کار گەیشتە ئەوەی خێزانم لێم بسێننەوە دەیان وت تۆ لەقەڵا دەوام دەکەیت و دوای دێنە ماڵ ئێمەو ئێمە تووشی نەخۆشیەکە دەکەیت بەزۆر قەناعەتم پێکردن کەبتوانم بەردەوام بم خزمەت بکەم، بەم شێوازە تائێستا بەردەوامین، بەڵام بۆ ماوەی چوار مانگە هیچ موچەیەکمان وەرنەگرتووە. ئەو خۆبەخشە وتیشی: من چوار مانگە کرێ خانوم نەداوە، کاتێک خاوەن خانوەکە دەبینم شەرم دەکەم سەیری بکەم و نازانم چی پێبڵێم بەبۆنەی ئەمەشەوە رێگری لەوە دەکەین کەمنداڵمان ببێت چونکە ناتوانم بەخێوی بکەم، ترسی ئەوەشمان هەیە ئەگەر رۆژێ تەعینات هەبێ خاوەن واستەکان پێش ئێمە دابمەزرێن. سەنگەر باس لەوەش دەکات هۆکاری دانەمەزراندنی ئەوان پشتگوێخستنی گەرمیان و کەرتی تەندروستیەو لاوازی تەندروستی گەرمیانەو ئەگینا هاوڕێکانیان لەهەموو شوێنەکانی دیكە دامەزراون. نەخۆشخانەی قەڵا لەسەردەمی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەلایەن خێرخوازانەوە دروستکراوه، ئەم نەخۆشخانەیە لەسەرشانی خۆبەخشان دەچێت بەڕێوەو لهئێستاشدا کارەکانی ئەم نەخۆشخانەیە بەردەوامە سەڕای سەختی ژیانی خۆبەخشان کاری تێدادەکەن.

هاوڵاتی کۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی عێراق کە یەکێک لە بەرنامەی کارەکانی ناساندنی هەڵەبجە بوو بە پارێزگا، دواخرا بۆ رۆژی دووشەممەی داهاتوو. کاروان یاروەیس، پەرلەمانتاری عێراق رایگەیاند، کۆبونەوەکە بەهۆی تەواونەبونی رێژەیی یاسایی ئامادەبوانی ئەندامانی پەرلەمان دواخراوە بۆ دووشەممەی داهاتوو. به‌پێی کارنامەی پەرلەمانی عێراق، بڕیاربوو ئه‌مڕۆ لە دانیشتنی په‌رله‌مانی عێراق خوێندنەوەی کۆتایی بۆ پرۆژەیاسای بە پارێزگاکردنی هەڵەبجە ئەنجام بدرێت و دەنگ لەسەر پرۆژەیاساکە بدرێت. تا ئێستا پرۆژەیاساکە لە پەرلەمانی عێراق دوو خوێندنەوەی بۆ کراوە لە 2ی نیسانی 2023 و 4ی ئایاری 2023. پێشتر پرۆژەیاساکە لە ناوەڕاستی مانگی ئازاری 2023 لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پەسەندکرا و رەوانەی پەرلەمان کرا.

هاوڵاتی  نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق راگەیاندراوێکی لەبارەی کۆبونەوەی ئەمڕۆی شاندی حکومەتی هەرێم و محەممەد شیاع سودانی بڵاوکردەوە و دەڵێت، جەختکراوەتەوە لەسەر چارەسەرکردنی کیشە یاسایی و داراییەکانی نیوان هەولێر و بەغدا بەپێی دەستوور. لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە محەممەد شیاع سودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق وتویەتی، "حکومەت کاری کردوە و بەردەوامە لە کارکردن بۆ دڵنیابون لەوەی کە مەرجەکانی ژیانێکی شایستە بۆ هاوڵاتیانی عێراق دابین بکرێت، بە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانیشەوە." هاوکات باس لەوەش کراوە کە جەختکراوەتەوە لەسەر "چارەسەکردنى کێشە یاسایی و داراییەکانى نێوان حکومەتى فیدراڵ و هەرێم بەگوێرەى دەستوور و یاسا." لە راگەیاندراوەکە ئەوەش هاتووە کە سەرۆکوەزیرانی عێراق "جدیەتى حکومەتى عێراقى نیشاندا بۆ دۆزینەوەى چارەسەرێکى ریشەیی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێمى کوردستان." تا ئێستا نزیکەی 20 جار شاندی حکومەتی هەرێم سەردانی عێراقی کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مودجە و ناردنی شایستە داراییەکانی هەرێم، بەڵام سەرجەمیان بێ ئەنجام بوون.  

هاوڵاتی ئەندامێکی شاندی حکومەتی هەرێم لە بەغدا رایگەیاند، کۆبونەوەیان لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، ئەرێنی بووە و "هەواڵی خۆش بەرێوەیە."  ئەندامێکی شاندەکەی حکومەتی هەرێم بە میدیای پارتی راگەیاندووە، کۆبونەوەی ئەمڕۆ لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی ئەرێنی بووە، "هەواڵی خۆش هەیە و بەبێ ئەنجام ناگەڕێینەوە." ئەمڕۆ پێنجشەممە شاندێکی حکومەتی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم گەشتە بەغدا، بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نیوان بەغدا و هەولێر لەسەر پشکی هەرێم لە بودجە. شاندەکە هەریەک لە قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم و ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆیی حکومەتی هەرێمی لەخۆگرتبوو لەگەڵ چەند بەرپرسێکی تری هەرێمی کوردستان.   مەسرور بارزانی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، "ئەمڕۆ لە بەغدام بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ جەنابی سەرۆکوەزیران و سەرکردەکانی دیکەی عێراق بۆ داکۆکیکردن لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشەکان".

هاوڵاتی  سەرچاوەیەکی نزیک لە پەکەکە بۆ هاوڵاتی رایگەیاند، ئەو هێزەی جوڵێندراوە بۆ هەرێمی سیدەکان و بناری چیای هەڵگورد بەشێک نییە لە رێککەوتنی ئەمنی ئێران و عێراق، بەڵکو پارتی دیموکراتی کوردستانی بەوە تۆمتبار کرد کە "پلانێکی" هاوبەشی ئەو حزبەیە لەگەڵ تورکیا بۆ پەلکێشکردنی پەکەکە بۆ شەڕ لەگەڵ سوپای عێراق. درەنگانی شەوی رابردوو چەند هێزێکی  پاسەوانی سنوری عێراق بەرەو چیای هەڵگورد و كوێستانەكانی میرەكین و چیای گۆشینە جوڵەیان پێکرا تا پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەو ناوچانە نەهێڵن کە لەنزیک هەمان شوێن بارەگا و پێگەی پەکەکەی لێیە، ئەمەش لەچوارچێوەی ئەو وادەی کە ئێران دایناوە بۆ چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵات لە هەرێمی کوردستان و دەڵێت 19ی ئەم مانگە دوا وادەیە. لەو بارەیەوە سەرچاوەیەک کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکات بە هاوڵاتی راگەیاند، جوڵاندنی هێز بۆ هەرێمی سیدەکان رێککەوتنی "نێوان پارتی و میتی تورکیایە و پارتی هێزە چەکدارەکانی خۆی لە سەر ناوی پاسەوانی سنوری عێراق و لە ژێر ئاڵای عێراقدا بەرەو هەرێمی گەریلا جووڵە پێکردووە و دەیەوێت بە بیانوی پاراستنی سنور و رێککەوتنی ئێران و ئێراق و دوورخستنەوەی هێزەکانی سەر بە پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە سەر سنوور، شەڕ لە نێوان پەکەکە و سوپای عێراق دروست بکات و زەمینە بۆ جێبەجێ کردنی داواکارییەکەی هاکان فیدان، واتە ناساندنی پەکەکە لە لایەن عێراقەوە وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی خۆش بکات."  سەرچاوەکە وتیشی، بۆیە "جۆڵاندنی هێز لە سیدەکان پەیوەندی بە رێککەوتنی ئێران و عێراق بۆ چۆڵ کردنی بارەگاکانی حزبەکانی رۆژهەڵات نییە، پارتی دەیەوێت بە هەر جۆرێک بێت، عێراق پەلکێشی شەڕی دژ بە پەکەکە بکات." هاوکات باسی لەوەش کرد کە پارتی دیموکراتی کوردستان پێشتر کارێکی لەو جۆرەی دژی پەکەکە ئەنجامداوە لە ساڵی 2020 بەڵام  "زوبێر عالی کە ئەو کاتە فەرماندەی پاراستنی سنوری عێراق بوو لەگەڵ عەگید گارزان کە فەرماندەی هەپەگە بوو لە سیدەکان، بە وریاییەوە مامەڵەیان کرد و پلانەکە پووچەڵ کرایەوە. هەر بۆیە هەردوو فەرماندە لە کاتی چاوپێکەوتندا بە هاوکاری هەواڵگری لە رێگای درۆنی تورکی شەهید کران." لە 11ی ئابی 2020 فرۆکەی بێ فرۆکەوانی تورکیا هێرشی کردە سەر ئۆتۆمبێلێکی پاسەوانی سنوری عێراق و بەهۆیەوە عەقید زوبیر عالی، فەرماندەی فروجی سێی پاسەوانی سنوری عێراق لەگەڵ شۆفێرەکەیی و عەمیدێکی تردا کوژرا. سەرچاوەکە هۆشداریش دەدات کە "ئەگەر پارتی هێز بەرەو هەرێمەکانی وەک گۆشین، بەربزنان و گەرۆی سینگە بجوڵێنێت، شەڕ روو دەدات، ئەم شەڕەش شەڕی نێوان سوپای عێراق و پەکەکە نابێت، بەڵکۆ شەڕێک دەبێت لە نێوان پەکەکە و پارتی-تورکیا، هەر بۆیە هەموو لایەنێکی پەیوەندیداری عێراق و باشوری کوردستان پێویستە هەوڵ بدەن رێگە لە دۆخێکی  وەها نەخوازراو بگیردرێت."   

هاوڵاتی  شاندی حکومەتی هەرێم بۆ کۆبونەوە لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، گەیشتە بەغدا و بڕیارە لەسەر پشکی هەرێم و موچەی فەرمانبەران کۆببنەوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە 14ی ئەیلولی 2023 شاندی حکومەتی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم گەیشتە بەغدا بۆ تاووتوێکردنی پرسی پشکی هەرێم لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق. هەریەکە لە قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەت و ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و چەند بەرپرسێکی تر لە شاندەکەدا بوونیان هەیە.

هاوڵاتی  پەرلەمانی عێراق رایگەیاند ئەمڕۆ دەنگ لەسەر پرۆژەییاسای بە پارێزگابوونی هەڵەبجە دەدات. لە بەرنامەی کاری ئەمڕۆ پێنجشەممە بڕیارە دەستەی سەرۆکایەتی په‌رله‌مانی عێراق خوێندنه‌وه‌ بۆ شەش پڕۆژه‌یاسا بکات کە یەکێکیان ده‌نگدانە له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاسای ناساندنی هه‌ڵه‌بجه وەک پارێزگا. عێراق لە 18 پارێزگا پێکهاتووە و لە ئەگەری تێەڕاندنی پرۆژەیاساکە، هەڵەبجە دەبێتە 19ەیەمین پارێزگای عێراق و چوارەمین پارێزگای هەرێمی کوردستان. تا ئێستا پرۆژەیاساکە لە پەرلەمانی عێراق دوو خوێندنەوەی بۆ کراوە لە 2ی نیسانی 2023 و 4ی ئایاری 2023. پێشتر پرۆژەیاساکە لە ناوەڕاستی مانگی ئازاری 2023 لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پەسەندکرا و رەوانەی پەرلەمان کرا.

هاوڵاتی  وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راگەیاند، پێویستە لەسەر هەولێر و بەغدا کیشەکانیان چارەسەر بکەن بەشێوەیەک کە لە بەرژەوەندی خەڵکی عێراقدا بێت. ماتيو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکیدا رایگەیاند، "داوا لە هەولێر و بەغدا دەکەین، بەپێی دەستوور ناکۆکییەکانیان چارەسەر بکەن" و بەجۆرێک کە لە بەرژەوەندی خەڵکی عێراقدا بێت.  وتەکەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەکاتێکدایە کە بڕیارە سبەینێ وەفدێکی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم، سەردانی بەغدا بکات.  بەهۆی کێشە و ناکۆکی بەغدا و هەولێر لەسەر پشکی هەرێم لە بودجە و ناروونی لە رادەستی کردنی داهات لەلایەن هەرێم بە بەغدا، ماوەی دوو مانگە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدراوە و حکومەتی هەرێم دەڵێت ناتوانێت موچە دابین بکات چونکە پارەی لەبەردەست نییە.

دلێر عەبدوڵڵا خەریكە لەسەر گرفت و كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، كۆدەنگی لەنێوان لایەنەكانی هەرێمی كوردستان دروست دەبێت و تاڕادەیەكی زۆر پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو زۆرینە لەهەرێمی كوردستانەوە پێیان وایە كە بەغدا بەخواست و ویستی هێزە ناوخۆیی و دەرەكییەكان سزای هەرێمی كوردستان دەدات، پەرلەمانتارێكیش پێی وایە كە ئەوەی روودەدات بەخواستی ئێرانەو گرفتەكان پەیوەندییان بەوڵاتانی دراوسێوە هەیە. نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، بووەتە سەرەكیترین كێشەو گرفتی نێوان بەغداو هەولێرو لەگەڵ ئەوەی لەپێشتردا بەشێك لەلایەنە سیاسییەكان، حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد، بەڵام ئێستا پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو نەیارانی دوێنێی حكومەت پێیان وایە سزای حكومەتی هەرێم و خەڵكی كوردستان دەدرێت و ویستێك لەسەروو بەغداوە هەیە بۆ ئەوەی سزا بەسەر هەرێمدا بسەێنێت. ماوەی دوو مانگە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان موچەیان وەرنەگرتووەو لەسەرەتای ئەم مانگەشدا حكومەتی عێراقی بڕیاریدا بەشێوەی قەرزو بۆ هەر مانگێك بڕی 500 ملیار دینار بدرێت بە حكومەتی هەرێم، بەڵام بەهۆی كورتهێنان لەپڕكردنەوەی شایستەی دارایی یەك مانگی موچەخۆرانی هەرێم كە بڕەكەی 940 ملیار دینارە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا ئەو پارەیە وەنەگرێت و هەوڵی زیاتر بدات بۆ ئەوەی بەغدا ناچاربكات بڕە پارەی پێویست بۆ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات. بەپێی بڕگەی دووەم لەماددەی هەشتەمی یاسای بودجەی عێراق، ئەگەر هاتوو حكومەتی هەرێمی نەیتوانی موچەی فەرمانبەران دابین بكات، پێویستە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر كە خۆی لەپارەداركردنی هەرێمدا دەبینێتەوە، بەڵام تائێستا سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەكاری خۆی هەڵنەستاوە، تەنها ئەوە نەبێت لیژنەیەكی بۆ بەدواداچوونی كێشەكان پێكهێناوەو بڕیاری لیژنەكەش بەدڵی شاندی حكومەتی هەرێم نییە، بۆیە جارێكی تر حكومەتی هەرێم بڕیاری ناردنی شاندەكەی داوەتەوە بۆ بەغدا. لەسەرەتای دروستبوونی گرفت و كێشەی مووچە، حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە كەهەموو مەرجەكانی بەغدایان جێبەجێكردووەو ئەوەی پابەند نییە حكومەتەكەی سۆدانییە نەك هەرێم، لەبەرامبەردا لایەنەكانی تر بەتایبەت بەرەی ئۆپۆزسیۆن حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد بەوەی داهاتی نانەوتی رەوانەی بەغدا ناكات. بەڵام لەئێستادا هەست بەبوونی كۆدەنگییەكی زۆر دەكرێت دەربارەی ئەو پرسەو زۆرینە پێیان وایە ئەوەی دەگوزەرێت جۆرێكە لەسزا بەرامبەر هەرێمی كوردستان، لەوبارەیەوە سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لەسەر لیستی كۆمەڵی دادگەری بەهاوڵاتی وت «راستە ئەوەی دەرچووە یاسایە، بەهەموو كەموكوڕییەكانیشەوە ئەگەر جێبەجێ بكرێت دەبێت پشكی زیاتر بۆ هەرێم بێت، بەڵام جۆرێك لەمامەڵەی تۆڵە سەندنەوە لەهەرێم بەرچاودەكەوێت، هەندێك بەچاوێكی ترەوە سەیری هەرێم و كوردستان دەكات، پێیان وایە هەرچی بنێردرێت بۆ هەرێم نابێت و زیادەیە». لایەنەكانی دەرەوەی دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی پێیان وایە كەئەوەی دەگوزەرێت، سزادانی خەڵكی هەرێمە نەك یەكێتی و پارتی، راگرتنی بوژانەوەی كوردستانە نەك تۆڵەكردنەوە لەدەسەڵاتی هەردوو حزب.  لەوبارەیەوە دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لەسەر لیستی گۆڕان بەهاوڵاتی وت: «بەتێگەیشتنی من ئەوەی هەیە بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە، لەوانە خراپ ئیدارەدانی هەرێم لەلایەن خۆمانەوە، هەروەها ناكۆكی قووڵ و ناڕەوای حزبەكانە لەسەر دەسەڵات، كە بووەتەهۆی لاوازبوونی هەرێم. هەروەها لەبەغداوە هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی دیدی كورد بەئاراستەی عێراقدا ببەن نەك هەرێم، دەیانەوێت بمانكەن بەنموونەیەك كە ئایا تۆ بەغدایەكت دەوێت كەموچە لەكاتی خۆیدا دەدات و پێشینە دەدات و بەنزینی نەوت دابەشدەكات، یان هەرێمێك كە سێ مانگە موچەی نەداوە، واتە دەیانەوێت كورد بەئاراستەی حكومەتی ناوەندیدا بەرن تاپشتیان لەهەرێم و وڵاتی خۆیان بێت. پارێزگاری سلێمنای دەشڵێت، «كەواتە حكومەتی بەغدا سزای هاووڵاتیانی كوردستان دەدات نەك یەكێتی و پارتی. چونكە ئەو دوو حزبە بەشی ئەوە پێگەو دەسەڵاتیان هەیە خۆیان بهێڵنەوەو بەهێزبن، ئەوەی ئەمڕۆ زیانی بەركەوتووە كۆی هاووڵاتیانی هەرێمن، هەروەها موچەخۆران و بەڵێندەرو وەبەرهێنەران و هێزی كارو هێزی نیشتمانی ئەم وڵاتەن، كە ئەمەش بەشێكە لەجینۆسایدی ئابوری وڵاتەكەمان». وڵاتانی دەرەكی بەتایبەتی ئێران، رۆڵی لەم گرفتەدا هەیەو بەڕای چاودێران، رژێمی ئێران كاریگەری لەسەر بڕیارەكانی حكومەتی ناوەندی هەیە، لەوبارەیەوە كاروان صاڵح شارەزای ئابوری بەهاوڵاتی وت: «ئێران رۆڵ و كاریگەری لەسەر حكومەتی بەغدا هەیەو دواكەوتنی موچەو ئەو گرفتانەی كەهەیە، فشارێكە لەسەر هەرێم تا ناچاری بكات رێكەوتنی ئەمنی بۆ چەكداماڵینی حزبەكانی رۆژهەڵات بەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمدا جێبەجێ بكات». هەر لەوبارەیەوە سۆران عومەر بەهاوڵاتی وت: «بەشێكی تری ئەم گرفتانە سیاسییە، لەم كاتەدا پەیوەندی بەو داواكارییەوە هەیە بۆ دەركردنی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان، راستە یاسا بەركارەكان لەعێراقەوە دەدرێن، بەڵام هێندەی سیاسین، یاسایی نین». ئەوەی لەم نێوانەدا ماوەتەوە، هاووڵاتیان و موچەخۆرانی هەرێمن. كە متمانەیان بەقسەو بۆچوونی هەڵوێستی لایەنەكانی هەرێم نییە، هەربۆیە بایكۆت لەهەندێ فەرمانگە و بەڕێوبەرایەتی لەزۆنی سەوز راگەیەنراوەو تادێت هەڵوێستی موچەخۆرانیش توندتر دەبێت، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت دۆخی هەرێم بەرەو قۆناغێكی مەترسیدار بڕوات، هەروەك ئەوەی دكتۆر فایەق گوڵپی سیاسەتمەداری كورد بەهاوڵاتی وت «ساڵی 1975 بەهۆی هەڵەی سیاسییەوە ئاشبەتاڵی یەكەمم دی، ساڵی 1988 بەهۆی هەڵەی سەربازییەوە ئاشبەتاڵی دووەمم دی، پێموایە بەهۆی هەڵەی ئابورییەوە ئاشبەتاڵی سێهەمیش لەساڵی 2023 بەچاوی خۆم دەبینم».

هاوڵاتی  حکومەتی ئەڵمانیا رایگەیاند بۆ ماوەی ساڵێکی تر سەربازەکانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەمێنێتەوە، بەڵام بڕیارەکە هێشتا پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە.  ئەمڕۆ چوارشەممە 13ی ئەیلولی 2023، حکومەتی فیدڕاڵی ئەڵمانیا رایگەیاند، لەسەر داوای عێراق سوپای وڵاتەکەیان لەو وڵاتە دەمێنێتەوە و "پشتگیریی لە ئاشتی و سەقامگیریی دەکات." بڕیاربوو ئەرکی سەربازەکانی ئەڵمانیا لە عێراق لە مانگی داهاتوو کۆتایی بێت بەڵام بەپێی بڕیارەکە، تا ساڵێکی تر درێژکرایەوە بۆ 31ی تشرینی یەکەمی 2024. حکومەتی ئەڵمانیا دەشلێت، بڕیارەکە پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە کە تێیدا 500 سەربازی ئەڵمانی لە عێراق جێگیر دەکرێن و تێچووی جێگیرکردنی سەربازەکان نزیکەی 100 ملیۆن دۆلارە. ئەڵمانیا لەساڵی 2014ەوە یەکێک بوو لەو وڵاتانەی هاوپەیمانان کە زۆرترین هاوکاری عێراق و هەرێمی کوردستانی کردووە بۆ تێکشکاندنی داعش.

هاوڵاتی  حکومەتی ئێران لەساتەوەختی نزیکبوونەوەی یەکەمین ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی و خۆپیشاندانەکانی ساڵی رابردوو، فشارەکانی زیاتر کردووە بۆ سەر خەڵک و چالاکوانانی مەدەنی، تەنانەت لەهەندێک شار سیمای بەسەربازگەکردنی پێوە دیارە. ئەو فشارانە زیاتر بۆ سەر بنەماڵەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکان و بەتایبەتتر بۆ سەر بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کەهەڕەشە لەباوکی کراوە رێوڕەسم بۆ گیانلەدەستدانی کچەکەی نەگێڕێت. فشار بۆ سەر بنەماڵەکان رۆژی 13ی ئەیلولی 2022، ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵان خەڵکی سەقزی رۆژهەڵاتی کوردستان، لەگەڵ بنەماڵەکەی بۆ گەشت سەردانی تارانیان کرد. ژینا لەو رۆژەدا بەهۆی «رەچاونەکردنی باڵاپۆشی»، لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقی تاران دەستگیرکراو دوای تێکچوونی باری تەندروستی لەبنکەی پۆلیس، رەوانەی نەخۆشخانە کرا. ژینا، دوای سی رۆژ مانەوەی لەنەخۆشخانە، گیانی لەدەستدا و رۆژی 17ی هەمان مانگ لەگۆڕستانی ئایچی سەقز لەناو ئاپۆڕای خەڵکدا بەخاکسپێدرا. دوای گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی لە 16ی ئەیلولی 2022، خۆپیشاندانی فراوان لەئێران دەستیپێکرد کە تێیدا داوای رووخانی رژێمی ئێران دەکراو بەپێی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، هێزە ئەمنییەکان بەتوندترین شێوە وەڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوەو لەئەنجامدا 500 کەس کوژران کە 71 کەسیان خوار 18 ساڵ بوون. ئەم خۆپیشاندانانە دواتر لەنێو خەڵکی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بە «شۆڕشی ژینا» ناسرا. بەپێی ئەو زانیارییانەی لەمیدیا جیهانییەکان و ناوخۆی ئێراندا بڵاوکراونەتەوە، زیاتر لە ٢٣ بنەماڵە، لەبنەماڵەی کوژراوانی شۆڕشی ژینا لەدوو مانگی رابردوودا بانگ کراونەتە ناوەندە ئەمنییەکان، هەڕەشەیان لێکراوە یان دەستگیرکراون. ئاژانسی رادیۆ فەردا، لەڕاپۆرتێکدا باس لەوە دەکات کە ٢٣ بنەماڵەی کوژراوان بانگکراونەتە بنکە ئەمنییەکان و دەستگیرکراون. لەمانگی رابردوو رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی راپۆرتێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، بەرپرسانی ئێران «خێزانی قوربانییەکانیان رووبەڕووی رەشبگیری و دەستگیرکردن کردووەتەوەو سنوردارییەتی توندیان چەسپاندووە کەنابێت لەسەر گۆرەکانیان گردبوونەوە سازبکرێت و هەندێکجاریش گۆڕی قوربانییەکانیان شێواندووە». ئەم فشارانە زیاتر بۆ بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کە بەردەوام لەژێر چاودێریدان و هەڕەشەیان لەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی ژینا ئەمینی لەسەر ئەو دۆخەی بنەماڵەکەی قسەی بۆ هاوڵاتی کرد بەڵام نەیویست لەبەر دۆخی ئەمنی خۆی ناوی ببرێت. ئەو دەڵێت، تەلەفۆن و هاتووچۆی بنەماڵەی ئەمجەد ئەمینی، باوکی ژینا ئەمینی کۆنتڕۆڵ دەکرێت و لەژێر چاودێریدایە. «چەندجار بەفەرمی بەبنەماڵەکەیان راگەیاندووە کە نابێت رێوڕەسمی ساڵیادی کۆچی دوایی ژینا ئەمینی بەڕێوە ببەن، بەڵام بنەماڵەی ئەمینی بەبێ گوێدانە هەڕەشەکان رایانگەیاندووە کە رۆژی ١٦ی ئەیلوول، لەگۆڕستانی ئایچی و لەسەر گڵکۆی ژینا رێورەسمی نەریتی، ئایینی بەڕێوە دەبەن». لەهەفتەی رابردوودا ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە کەهێزە ئەمنییەکانی ئێران خاڵی ژینا ئەمینییان دەستگیرکردووەو بەبێ فەرمانی دادگا ماڵ و ئۆتۆمبێلەکەی گەڕاون، دەستیشیان گرتووە بەسەر چەند بەڵگەنامەیەکی کەسی خاڵی ژینا ئەمینیدا. ئەو کەسەی نزیکی بنەماڵەی ژینا پشتڕاستیکردەوە کە سەفا عائلی، خاڵی ژینا، ئەمینی دەستگیرکراوە. هەروەها رۆژی ٦ی ئەیلول، ئومێد قەدیمی، برای فوئاد قەدیمی یەکێک لەکوژراوانی «شۆڕشی ژینا»، لەشاری دیواندەرە دەستگیرکرا. کەسێکی نزیک بەبنەماڵەی ئومێد قەدیمی بەهاوڵاتی وت، «فشارەکان بۆ سەر بنەماڵەی قەدیمی هەر لە رۆژی یەکەمەوە بەردەوام بوو. سەرەتا لەژێر گوشاردا باوکی  فوئاد قەدیم»یان ناچارکرد بڵێت فوئاد قەدیمی بەدەستی حزبە کوردییەکان کوژراوە. پاشان فشاریان بۆ بنەماڵەکەی دەهێنا بەوەی ملکەچی خواستەکانیان بن. دەستگیرکردنی ئومید قەدیمی بەمەبەستی ئەوەیە بنەماڵەکە بیدەنگ بکەن، بەڵام بنەماڵەی قەدیمی بڕیاریانداوە بێدەنگ نەبن». فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی فشارەکان بۆ سەر چاکوانانیش دەستپێکردووەو هەر چالاکییەک سازبکەن یان دەوەستێندرێت یان سنوردار دەکرێت. ئەفخەم مورادیان چالاکی مەدەنی شاری سەقز، لەکۆتاییەکانی مانگی ٦ی ٢٠٢٣ەوە دەستبەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی  ئەفخەم مورادیان بەهاوڵاتی وت، «ئەفخەم بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی دەستگیرکراوە. تائێستاش ئەو تۆمەتانەی دراوەتە پاڵی روون نییە. ماوەی نزیک بەسێ مانگە لەگرتووخانەی شاری سنەیە. تەنها دوو خولەک توانیویەتی بنەماڵەکەی ببینێت. ئاسەواری ئەشکەنجە و ئازار بەڕوخسارییەوە دیار بووە. مافی بوونی پارێزەری نییە. هەوڵی بنەماڵەکەشی بۆ ئازادکردنی بێئەنجام بووە. نازیلا مەعرووفیان، رۆژنامەنووس و خوێندکاری زانکۆی تەباتەبایی شاری تاران، ئەو کچە رۆژنامەنووسەی کە بۆ یەکەمجار لەگەڵ ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا ئەمینی وتووێژی کرد، لەمانگی شەشەوە تائێستا دوو جار دەستگیرکراوە. بەگشتی لەماوەی ساڵێکدا چوار جار دەستگیرکراوە. دوایین جار رۆژی ٣٠ی ئاب ٢٠٢٣ لەماڵەکەی خۆی و بەجلی خەوەوە دەستگیرکرا. دوایین جار، لەگرتووخانە دەستدرێژی سێکسی کرایەسەری. نازیلا لەپەیامێکی دەنگی لەزیندانی ئیڤینەوە رایگەیاند :» لەحاڵێکدا دۆخی تەندروستی زۆر خراپ بووە لەگرتووخانە  دەستدرێژی کراوەتە سەری. مەعرووفیان رۆژی ١٠ی ئەیلوول، بەدانانی بارمتە بەشێوەی کاتی ئازادکرا. هەر لەدرێژەی فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی ئێوارەی رۆژی یەکشەممە ١٠ی ئەیلوول، ٣٥ کەس لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان، لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکران و دواتر ٣٢ کەسیان ئازادکران بەڵام تائێستا سێ کەسیان چیا بەناوەکانی مادێح خۆشنەواز، کاوە کەریمیان، کاوە دەستان دەستبەسەرن. یەکێک لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان لەمبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:» رۆژی یەکشەممە  کۆبوونەوەیەکی ئاسایی ئەنجومەن دەربارەی کارو چالاکییەکانمان، ژینگەو کوژاندنەوەی ئاگرەکان و بەرینی ئاگرەکان بەڕێوەچوو. لەکاتی کۆبوونەوەکەدا هێزە ئەمنیەتییەکان  بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی هەڵیانکوتاوەتە سەر کۆبوونەوەکەو ٣٥ کەسیان دەستگیرکردووە». چالاکێکی مەدەنی شاری مەریوان هەر لەمبارەوە بەهاوڵاتی وت:» ئەنجومەنی سەوزی چیا چەن ساڵە لەبواری ژینگە کاردەکات، کاری ئەوان خزمەتە بەژینگە. ئەوەی کە بەم شێوەیە ئەم ژمارە زۆرە لە ئەندامانی چیا دەستگیرکراون، پەیوەندی هەیە بەنزیکبوونەوە لە ١٦ی ئەیلوول، ساڵڕۆژی مەرگی ژینا ئەمینی و دەستپێکی شۆڕشی ژینا». بەسەربازگەکردنی شارەکان لەسەرەتای مانگی ٩وە، بەشێکی زۆر لەشارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران سیمایەکی سەربازگە بوویان پێوە دیارە. خاڵی پشکنین لەزۆربەی زۆری شارەکان دانراوە. لێکۆڵینەوە توند بووە. لەسەر ئەم دۆخە سەربازییە مامۆستایەکی زانکۆی مەریوان، بەهاوڵاتی وت:» شار سیمایەکی سەربازی پێوە دیارە. ژمارەی ئەو کامێرایانەی جێگیرکراون لەناوشار زیاتر بووە. دەیانەوێ بەر بەهەرچەشنە جووڵەیەک بگرن». هاووڵاتییەکی شاری جوانڕۆ بەهاوڵاتی راگەیاند کەخاڵە پشکنینەکان زیادیان کردووەو لێکۆڵینەوەکان تووند کراونەتەوە، جگەلەوەی «پشکنین  وسووکایەتی بەو کەسانە دەکەن دەیانەوێ بچنە ناوشار». دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەپێی راپۆرتێک کە رۆژنامەی اعتمادی ئێران بڵاوی کردووەتەوە ، لەسەرەتای دەستبەکاربوونی  ئیبراهیم رەئیسی وەک سەرۆککۆماری ئێران، ١١٠ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆکان لەسەر کار دەرکراون. بەپێی زانیارییەکان، لەسەرەتای دەستپێکی شۆڕشی ژیناوە ٥٢ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی، بەتاوانی پشتیوانیکردن لەشۆڕشی ژیناو پشتیوانیکردن لەمانگرتن و خواستی خوێندکاران لەسەرکار دەرکراون. لەڕۆژهەڵاتی کوردستان، هاوشێوەی شوێنەکانی تری ئێران، دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەشێک بووە لەو فشارەی کە بۆ سەر کۆمەڵگا بوونی هەیە. رۆژی ٤ی ئەیلوول، بەهرۆز چەمەن ئارا، مامۆستای بەشی کوردی زانکۆی سنەو ئەندامی لێژنەی زانستی ئەو بەشە، لەئەژمارەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس (تویتەر) رایگەیاند کە لەسەر کار دەکراوە. چەمەن ئارا نووسیویەتی، « لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئیتلاعاتی پارێزگای سنەوە پێیان راگەیاندووم کەشیاوی وانەوتنەوە نیەو ناتوانێت لەلیژنەی زانستیدا بمێنێتەوە. دکتۆر سامان پاشایی، مامۆستای زانکۆی و ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆی ئازادی سەقز لەسەرەتای مانگی تەمموزەوە لەگرتووخانەی شاری سنە دەستبەسەرە. پاشایی تائێستا لەمافی پارێزەر بێبەرییە. سەردار پاشایی،  برای سامان پاشایی، لەهەژماری تایبەتی خۆی لەفەیسبووک نووسیویەتی: هەڕەشەکان بۆ سەر سامان بەردەوامە، دەیانەوێت بەزۆری دان بەهەندێ شتدا بنێت کە نەیکردووە. فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان لەساڵی رابردووداو لەگەڵ دەستپێکی «شۆڕشی ژینا»، فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان زیادی کردووە، هەر لەبۆردومانکردنی کەمپەکانیانەوە بگرە تا تیرۆری ناو شارەکان. ئێران ١٩ی ئەیلوولی وەک دوایین مۆڵەت بۆ چەککردنی حزبەکان دیاریکردووە. هەڕەشەی هێرشی سەربازی بۆ سەر باشووری کوردستان دەکات لەئەگەری چەک نەکردنیان. عەبدوڵڵا ئازەربا، ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، پرسی چەککردنی حزبەکانی بەهێڵی سوور ناوبرد، بەڵام باسی لەوەکرد کەهێزەکانیان لەسەر سنوور کێشاوەتەوەو هەندێ ئاڵوگۆڕی شوێنی نێشتەجێبوون هەیە. دەربارەی ئەگەری هێرشی زەمینی ئێران، ئازەربا ئەو ئەگەرەی بەلاواز زانی، لەهەمانکاتدا وتی هیچ شتێک «سەدا سەد نییە، ئێمە بۆ هەر ئەگەرێک ئامادەین، ئەو چەکانەی پێمانە بۆ پاراستنی خۆمانەو ئامادە نین بەهیچ شێوەیەک دای بنێن، ئەگەری ئەوەی کۆماری ئیسلامی  بەدرۆن یان مووشەک هێرش بکات بۆ سەر کەمپەکان زۆر زیاترە لەوەی هێرشی سەربازی و زەمینی بکات».