ساڵح موسلیم: ئەحمەد شەرع سەری لێ شێواوە

هاوڵاتی  پەرلەمانی عێراق رایگەیاند ئەمڕۆ دەنگ لەسەر پرۆژەییاسای بە پارێزگابوونی هەڵەبجە دەدات. لە بەرنامەی کاری ئەمڕۆ پێنجشەممە بڕیارە دەستەی سەرۆکایەتی په‌رله‌مانی عێراق خوێندنه‌وه‌ بۆ شەش پڕۆژه‌یاسا بکات کە یەکێکیان ده‌نگدانە له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاسای ناساندنی هه‌ڵه‌بجه وەک پارێزگا. عێراق لە 18 پارێزگا پێکهاتووە و لە ئەگەری تێەڕاندنی پرۆژەیاساکە، هەڵەبجە دەبێتە 19ەیەمین پارێزگای عێراق و چوارەمین پارێزگای هەرێمی کوردستان. تا ئێستا پرۆژەیاساکە لە پەرلەمانی عێراق دوو خوێندنەوەی بۆ کراوە لە 2ی نیسانی 2023 و 4ی ئایاری 2023. پێشتر پرۆژەیاساکە لە ناوەڕاستی مانگی ئازاری 2023 لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پەسەندکرا و رەوانەی پەرلەمان کرا.

هاوڵاتی  وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راگەیاند، پێویستە لەسەر هەولێر و بەغدا کیشەکانیان چارەسەر بکەن بەشێوەیەک کە لە بەرژەوەندی خەڵکی عێراقدا بێت. ماتيو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکیدا رایگەیاند، "داوا لە هەولێر و بەغدا دەکەین، بەپێی دەستوور ناکۆکییەکانیان چارەسەر بکەن" و بەجۆرێک کە لە بەرژەوەندی خەڵکی عێراقدا بێت.  وتەکەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەکاتێکدایە کە بڕیارە سبەینێ وەفدێکی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم، سەردانی بەغدا بکات.  بەهۆی کێشە و ناکۆکی بەغدا و هەولێر لەسەر پشکی هەرێم لە بودجە و ناروونی لە رادەستی کردنی داهات لەلایەن هەرێم بە بەغدا، ماوەی دوو مانگە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدراوە و حکومەتی هەرێم دەڵێت ناتوانێت موچە دابین بکات چونکە پارەی لەبەردەست نییە.

دلێر عەبدوڵڵا خەریكە لەسەر گرفت و كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، كۆدەنگی لەنێوان لایەنەكانی هەرێمی كوردستان دروست دەبێت و تاڕادەیەكی زۆر پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو زۆرینە لەهەرێمی كوردستانەوە پێیان وایە كە بەغدا بەخواست و ویستی هێزە ناوخۆیی و دەرەكییەكان سزای هەرێمی كوردستان دەدات، پەرلەمانتارێكیش پێی وایە كە ئەوەی روودەدات بەخواستی ئێرانەو گرفتەكان پەیوەندییان بەوڵاتانی دراوسێوە هەیە. نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، بووەتە سەرەكیترین كێشەو گرفتی نێوان بەغداو هەولێرو لەگەڵ ئەوەی لەپێشتردا بەشێك لەلایەنە سیاسییەكان، حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد، بەڵام ئێستا پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو نەیارانی دوێنێی حكومەت پێیان وایە سزای حكومەتی هەرێم و خەڵكی كوردستان دەدرێت و ویستێك لەسەروو بەغداوە هەیە بۆ ئەوەی سزا بەسەر هەرێمدا بسەێنێت. ماوەی دوو مانگە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان موچەیان وەرنەگرتووەو لەسەرەتای ئەم مانگەشدا حكومەتی عێراقی بڕیاریدا بەشێوەی قەرزو بۆ هەر مانگێك بڕی 500 ملیار دینار بدرێت بە حكومەتی هەرێم، بەڵام بەهۆی كورتهێنان لەپڕكردنەوەی شایستەی دارایی یەك مانگی موچەخۆرانی هەرێم كە بڕەكەی 940 ملیار دینارە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا ئەو پارەیە وەنەگرێت و هەوڵی زیاتر بدات بۆ ئەوەی بەغدا ناچاربكات بڕە پارەی پێویست بۆ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات. بەپێی بڕگەی دووەم لەماددەی هەشتەمی یاسای بودجەی عێراق، ئەگەر هاتوو حكومەتی هەرێمی نەیتوانی موچەی فەرمانبەران دابین بكات، پێویستە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر كە خۆی لەپارەداركردنی هەرێمدا دەبینێتەوە، بەڵام تائێستا سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەكاری خۆی هەڵنەستاوە، تەنها ئەوە نەبێت لیژنەیەكی بۆ بەدواداچوونی كێشەكان پێكهێناوەو بڕیاری لیژنەكەش بەدڵی شاندی حكومەتی هەرێم نییە، بۆیە جارێكی تر حكومەتی هەرێم بڕیاری ناردنی شاندەكەی داوەتەوە بۆ بەغدا. لەسەرەتای دروستبوونی گرفت و كێشەی مووچە، حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە كەهەموو مەرجەكانی بەغدایان جێبەجێكردووەو ئەوەی پابەند نییە حكومەتەكەی سۆدانییە نەك هەرێم، لەبەرامبەردا لایەنەكانی تر بەتایبەت بەرەی ئۆپۆزسیۆن حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد بەوەی داهاتی نانەوتی رەوانەی بەغدا ناكات. بەڵام لەئێستادا هەست بەبوونی كۆدەنگییەكی زۆر دەكرێت دەربارەی ئەو پرسەو زۆرینە پێیان وایە ئەوەی دەگوزەرێت جۆرێكە لەسزا بەرامبەر هەرێمی كوردستان، لەوبارەیەوە سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لەسەر لیستی كۆمەڵی دادگەری بەهاوڵاتی وت «راستە ئەوەی دەرچووە یاسایە، بەهەموو كەموكوڕییەكانیشەوە ئەگەر جێبەجێ بكرێت دەبێت پشكی زیاتر بۆ هەرێم بێت، بەڵام جۆرێك لەمامەڵەی تۆڵە سەندنەوە لەهەرێم بەرچاودەكەوێت، هەندێك بەچاوێكی ترەوە سەیری هەرێم و كوردستان دەكات، پێیان وایە هەرچی بنێردرێت بۆ هەرێم نابێت و زیادەیە». لایەنەكانی دەرەوەی دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی پێیان وایە كەئەوەی دەگوزەرێت، سزادانی خەڵكی هەرێمە نەك یەكێتی و پارتی، راگرتنی بوژانەوەی كوردستانە نەك تۆڵەكردنەوە لەدەسەڵاتی هەردوو حزب.  لەوبارەیەوە دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لەسەر لیستی گۆڕان بەهاوڵاتی وت: «بەتێگەیشتنی من ئەوەی هەیە بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە، لەوانە خراپ ئیدارەدانی هەرێم لەلایەن خۆمانەوە، هەروەها ناكۆكی قووڵ و ناڕەوای حزبەكانە لەسەر دەسەڵات، كە بووەتەهۆی لاوازبوونی هەرێم. هەروەها لەبەغداوە هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی دیدی كورد بەئاراستەی عێراقدا ببەن نەك هەرێم، دەیانەوێت بمانكەن بەنموونەیەك كە ئایا تۆ بەغدایەكت دەوێت كەموچە لەكاتی خۆیدا دەدات و پێشینە دەدات و بەنزینی نەوت دابەشدەكات، یان هەرێمێك كە سێ مانگە موچەی نەداوە، واتە دەیانەوێت كورد بەئاراستەی حكومەتی ناوەندیدا بەرن تاپشتیان لەهەرێم و وڵاتی خۆیان بێت. پارێزگاری سلێمنای دەشڵێت، «كەواتە حكومەتی بەغدا سزای هاووڵاتیانی كوردستان دەدات نەك یەكێتی و پارتی. چونكە ئەو دوو حزبە بەشی ئەوە پێگەو دەسەڵاتیان هەیە خۆیان بهێڵنەوەو بەهێزبن، ئەوەی ئەمڕۆ زیانی بەركەوتووە كۆی هاووڵاتیانی هەرێمن، هەروەها موچەخۆران و بەڵێندەرو وەبەرهێنەران و هێزی كارو هێزی نیشتمانی ئەم وڵاتەن، كە ئەمەش بەشێكە لەجینۆسایدی ئابوری وڵاتەكەمان». وڵاتانی دەرەكی بەتایبەتی ئێران، رۆڵی لەم گرفتەدا هەیەو بەڕای چاودێران، رژێمی ئێران كاریگەری لەسەر بڕیارەكانی حكومەتی ناوەندی هەیە، لەوبارەیەوە كاروان صاڵح شارەزای ئابوری بەهاوڵاتی وت: «ئێران رۆڵ و كاریگەری لەسەر حكومەتی بەغدا هەیەو دواكەوتنی موچەو ئەو گرفتانەی كەهەیە، فشارێكە لەسەر هەرێم تا ناچاری بكات رێكەوتنی ئەمنی بۆ چەكداماڵینی حزبەكانی رۆژهەڵات بەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمدا جێبەجێ بكات». هەر لەوبارەیەوە سۆران عومەر بەهاوڵاتی وت: «بەشێكی تری ئەم گرفتانە سیاسییە، لەم كاتەدا پەیوەندی بەو داواكارییەوە هەیە بۆ دەركردنی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان، راستە یاسا بەركارەكان لەعێراقەوە دەدرێن، بەڵام هێندەی سیاسین، یاسایی نین». ئەوەی لەم نێوانەدا ماوەتەوە، هاووڵاتیان و موچەخۆرانی هەرێمن. كە متمانەیان بەقسەو بۆچوونی هەڵوێستی لایەنەكانی هەرێم نییە، هەربۆیە بایكۆت لەهەندێ فەرمانگە و بەڕێوبەرایەتی لەزۆنی سەوز راگەیەنراوەو تادێت هەڵوێستی موچەخۆرانیش توندتر دەبێت، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت دۆخی هەرێم بەرەو قۆناغێكی مەترسیدار بڕوات، هەروەك ئەوەی دكتۆر فایەق گوڵپی سیاسەتمەداری كورد بەهاوڵاتی وت «ساڵی 1975 بەهۆی هەڵەی سیاسییەوە ئاشبەتاڵی یەكەمم دی، ساڵی 1988 بەهۆی هەڵەی سەربازییەوە ئاشبەتاڵی دووەمم دی، پێموایە بەهۆی هەڵەی ئابورییەوە ئاشبەتاڵی سێهەمیش لەساڵی 2023 بەچاوی خۆم دەبینم».

هاوڵاتی  حکومەتی ئەڵمانیا رایگەیاند بۆ ماوەی ساڵێکی تر سەربازەکانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەمێنێتەوە، بەڵام بڕیارەکە هێشتا پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە.  ئەمڕۆ چوارشەممە 13ی ئەیلولی 2023، حکومەتی فیدڕاڵی ئەڵمانیا رایگەیاند، لەسەر داوای عێراق سوپای وڵاتەکەیان لەو وڵاتە دەمێنێتەوە و "پشتگیریی لە ئاشتی و سەقامگیریی دەکات." بڕیاربوو ئەرکی سەربازەکانی ئەڵمانیا لە عێراق لە مانگی داهاتوو کۆتایی بێت بەڵام بەپێی بڕیارەکە، تا ساڵێکی تر درێژکرایەوە بۆ 31ی تشرینی یەکەمی 2024. حکومەتی ئەڵمانیا دەشلێت، بڕیارەکە پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە کە تێیدا 500 سەربازی ئەڵمانی لە عێراق جێگیر دەکرێن و تێچووی جێگیرکردنی سەربازەکان نزیکەی 100 ملیۆن دۆلارە. ئەڵمانیا لەساڵی 2014ەوە یەکێک بوو لەو وڵاتانەی هاوپەیمانان کە زۆرترین هاوکاری عێراق و هەرێمی کوردستانی کردووە بۆ تێکشکاندنی داعش.

هاوڵاتی  حکومەتی ئێران لەساتەوەختی نزیکبوونەوەی یەکەمین ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی و خۆپیشاندانەکانی ساڵی رابردوو، فشارەکانی زیاتر کردووە بۆ سەر خەڵک و چالاکوانانی مەدەنی، تەنانەت لەهەندێک شار سیمای بەسەربازگەکردنی پێوە دیارە. ئەو فشارانە زیاتر بۆ سەر بنەماڵەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکان و بەتایبەتتر بۆ سەر بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کەهەڕەشە لەباوکی کراوە رێوڕەسم بۆ گیانلەدەستدانی کچەکەی نەگێڕێت. فشار بۆ سەر بنەماڵەکان رۆژی 13ی ئەیلولی 2022، ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵان خەڵکی سەقزی رۆژهەڵاتی کوردستان، لەگەڵ بنەماڵەکەی بۆ گەشت سەردانی تارانیان کرد. ژینا لەو رۆژەدا بەهۆی «رەچاونەکردنی باڵاپۆشی»، لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقی تاران دەستگیرکراو دوای تێکچوونی باری تەندروستی لەبنکەی پۆلیس، رەوانەی نەخۆشخانە کرا. ژینا، دوای سی رۆژ مانەوەی لەنەخۆشخانە، گیانی لەدەستدا و رۆژی 17ی هەمان مانگ لەگۆڕستانی ئایچی سەقز لەناو ئاپۆڕای خەڵکدا بەخاکسپێدرا. دوای گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی لە 16ی ئەیلولی 2022، خۆپیشاندانی فراوان لەئێران دەستیپێکرد کە تێیدا داوای رووخانی رژێمی ئێران دەکراو بەپێی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، هێزە ئەمنییەکان بەتوندترین شێوە وەڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوەو لەئەنجامدا 500 کەس کوژران کە 71 کەسیان خوار 18 ساڵ بوون. ئەم خۆپیشاندانانە دواتر لەنێو خەڵکی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بە «شۆڕشی ژینا» ناسرا. بەپێی ئەو زانیارییانەی لەمیدیا جیهانییەکان و ناوخۆی ئێراندا بڵاوکراونەتەوە، زیاتر لە ٢٣ بنەماڵە، لەبنەماڵەی کوژراوانی شۆڕشی ژینا لەدوو مانگی رابردوودا بانگ کراونەتە ناوەندە ئەمنییەکان، هەڕەشەیان لێکراوە یان دەستگیرکراون. ئاژانسی رادیۆ فەردا، لەڕاپۆرتێکدا باس لەوە دەکات کە ٢٣ بنەماڵەی کوژراوان بانگکراونەتە بنکە ئەمنییەکان و دەستگیرکراون. لەمانگی رابردوو رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی راپۆرتێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، بەرپرسانی ئێران «خێزانی قوربانییەکانیان رووبەڕووی رەشبگیری و دەستگیرکردن کردووەتەوەو سنوردارییەتی توندیان چەسپاندووە کەنابێت لەسەر گۆرەکانیان گردبوونەوە سازبکرێت و هەندێکجاریش گۆڕی قوربانییەکانیان شێواندووە». ئەم فشارانە زیاتر بۆ بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کە بەردەوام لەژێر چاودێریدان و هەڕەشەیان لەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی ژینا ئەمینی لەسەر ئەو دۆخەی بنەماڵەکەی قسەی بۆ هاوڵاتی کرد بەڵام نەیویست لەبەر دۆخی ئەمنی خۆی ناوی ببرێت. ئەو دەڵێت، تەلەفۆن و هاتووچۆی بنەماڵەی ئەمجەد ئەمینی، باوکی ژینا ئەمینی کۆنتڕۆڵ دەکرێت و لەژێر چاودێریدایە. «چەندجار بەفەرمی بەبنەماڵەکەیان راگەیاندووە کە نابێت رێوڕەسمی ساڵیادی کۆچی دوایی ژینا ئەمینی بەڕێوە ببەن، بەڵام بنەماڵەی ئەمینی بەبێ گوێدانە هەڕەشەکان رایانگەیاندووە کە رۆژی ١٦ی ئەیلوول، لەگۆڕستانی ئایچی و لەسەر گڵکۆی ژینا رێورەسمی نەریتی، ئایینی بەڕێوە دەبەن». لەهەفتەی رابردوودا ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە کەهێزە ئەمنییەکانی ئێران خاڵی ژینا ئەمینییان دەستگیرکردووەو بەبێ فەرمانی دادگا ماڵ و ئۆتۆمبێلەکەی گەڕاون، دەستیشیان گرتووە بەسەر چەند بەڵگەنامەیەکی کەسی خاڵی ژینا ئەمینیدا. ئەو کەسەی نزیکی بنەماڵەی ژینا پشتڕاستیکردەوە کە سەفا عائلی، خاڵی ژینا، ئەمینی دەستگیرکراوە. هەروەها رۆژی ٦ی ئەیلول، ئومێد قەدیمی، برای فوئاد قەدیمی یەکێک لەکوژراوانی «شۆڕشی ژینا»، لەشاری دیواندەرە دەستگیرکرا. کەسێکی نزیک بەبنەماڵەی ئومێد قەدیمی بەهاوڵاتی وت، «فشارەکان بۆ سەر بنەماڵەی قەدیمی هەر لە رۆژی یەکەمەوە بەردەوام بوو. سەرەتا لەژێر گوشاردا باوکی  فوئاد قەدیم»یان ناچارکرد بڵێت فوئاد قەدیمی بەدەستی حزبە کوردییەکان کوژراوە. پاشان فشاریان بۆ بنەماڵەکەی دەهێنا بەوەی ملکەچی خواستەکانیان بن. دەستگیرکردنی ئومید قەدیمی بەمەبەستی ئەوەیە بنەماڵەکە بیدەنگ بکەن، بەڵام بنەماڵەی قەدیمی بڕیاریانداوە بێدەنگ نەبن». فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی فشارەکان بۆ سەر چاکوانانیش دەستپێکردووەو هەر چالاکییەک سازبکەن یان دەوەستێندرێت یان سنوردار دەکرێت. ئەفخەم مورادیان چالاکی مەدەنی شاری سەقز، لەکۆتاییەکانی مانگی ٦ی ٢٠٢٣ەوە دەستبەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی  ئەفخەم مورادیان بەهاوڵاتی وت، «ئەفخەم بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی دەستگیرکراوە. تائێستاش ئەو تۆمەتانەی دراوەتە پاڵی روون نییە. ماوەی نزیک بەسێ مانگە لەگرتووخانەی شاری سنەیە. تەنها دوو خولەک توانیویەتی بنەماڵەکەی ببینێت. ئاسەواری ئەشکەنجە و ئازار بەڕوخسارییەوە دیار بووە. مافی بوونی پارێزەری نییە. هەوڵی بنەماڵەکەشی بۆ ئازادکردنی بێئەنجام بووە. نازیلا مەعرووفیان، رۆژنامەنووس و خوێندکاری زانکۆی تەباتەبایی شاری تاران، ئەو کچە رۆژنامەنووسەی کە بۆ یەکەمجار لەگەڵ ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا ئەمینی وتووێژی کرد، لەمانگی شەشەوە تائێستا دوو جار دەستگیرکراوە. بەگشتی لەماوەی ساڵێکدا چوار جار دەستگیرکراوە. دوایین جار رۆژی ٣٠ی ئاب ٢٠٢٣ لەماڵەکەی خۆی و بەجلی خەوەوە دەستگیرکرا. دوایین جار، لەگرتووخانە دەستدرێژی سێکسی کرایەسەری. نازیلا لەپەیامێکی دەنگی لەزیندانی ئیڤینەوە رایگەیاند :» لەحاڵێکدا دۆخی تەندروستی زۆر خراپ بووە لەگرتووخانە  دەستدرێژی کراوەتە سەری. مەعرووفیان رۆژی ١٠ی ئەیلوول، بەدانانی بارمتە بەشێوەی کاتی ئازادکرا. هەر لەدرێژەی فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی ئێوارەی رۆژی یەکشەممە ١٠ی ئەیلوول، ٣٥ کەس لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان، لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکران و دواتر ٣٢ کەسیان ئازادکران بەڵام تائێستا سێ کەسیان چیا بەناوەکانی مادێح خۆشنەواز، کاوە کەریمیان، کاوە دەستان دەستبەسەرن. یەکێک لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان لەمبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:» رۆژی یەکشەممە  کۆبوونەوەیەکی ئاسایی ئەنجومەن دەربارەی کارو چالاکییەکانمان، ژینگەو کوژاندنەوەی ئاگرەکان و بەرینی ئاگرەکان بەڕێوەچوو. لەکاتی کۆبوونەوەکەدا هێزە ئەمنیەتییەکان  بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی هەڵیانکوتاوەتە سەر کۆبوونەوەکەو ٣٥ کەسیان دەستگیرکردووە». چالاکێکی مەدەنی شاری مەریوان هەر لەمبارەوە بەهاوڵاتی وت:» ئەنجومەنی سەوزی چیا چەن ساڵە لەبواری ژینگە کاردەکات، کاری ئەوان خزمەتە بەژینگە. ئەوەی کە بەم شێوەیە ئەم ژمارە زۆرە لە ئەندامانی چیا دەستگیرکراون، پەیوەندی هەیە بەنزیکبوونەوە لە ١٦ی ئەیلوول، ساڵڕۆژی مەرگی ژینا ئەمینی و دەستپێکی شۆڕشی ژینا». بەسەربازگەکردنی شارەکان لەسەرەتای مانگی ٩وە، بەشێکی زۆر لەشارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران سیمایەکی سەربازگە بوویان پێوە دیارە. خاڵی پشکنین لەزۆربەی زۆری شارەکان دانراوە. لێکۆڵینەوە توند بووە. لەسەر ئەم دۆخە سەربازییە مامۆستایەکی زانکۆی مەریوان، بەهاوڵاتی وت:» شار سیمایەکی سەربازی پێوە دیارە. ژمارەی ئەو کامێرایانەی جێگیرکراون لەناوشار زیاتر بووە. دەیانەوێ بەر بەهەرچەشنە جووڵەیەک بگرن». هاووڵاتییەکی شاری جوانڕۆ بەهاوڵاتی راگەیاند کەخاڵە پشکنینەکان زیادیان کردووەو لێکۆڵینەوەکان تووند کراونەتەوە، جگەلەوەی «پشکنین  وسووکایەتی بەو کەسانە دەکەن دەیانەوێ بچنە ناوشار». دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەپێی راپۆرتێک کە رۆژنامەی اعتمادی ئێران بڵاوی کردووەتەوە ، لەسەرەتای دەستبەکاربوونی  ئیبراهیم رەئیسی وەک سەرۆککۆماری ئێران، ١١٠ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆکان لەسەر کار دەرکراون. بەپێی زانیارییەکان، لەسەرەتای دەستپێکی شۆڕشی ژیناوە ٥٢ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی، بەتاوانی پشتیوانیکردن لەشۆڕشی ژیناو پشتیوانیکردن لەمانگرتن و خواستی خوێندکاران لەسەرکار دەرکراون. لەڕۆژهەڵاتی کوردستان، هاوشێوەی شوێنەکانی تری ئێران، دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەشێک بووە لەو فشارەی کە بۆ سەر کۆمەڵگا بوونی هەیە. رۆژی ٤ی ئەیلوول، بەهرۆز چەمەن ئارا، مامۆستای بەشی کوردی زانکۆی سنەو ئەندامی لێژنەی زانستی ئەو بەشە، لەئەژمارەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس (تویتەر) رایگەیاند کە لەسەر کار دەکراوە. چەمەن ئارا نووسیویەتی، « لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئیتلاعاتی پارێزگای سنەوە پێیان راگەیاندووم کەشیاوی وانەوتنەوە نیەو ناتوانێت لەلیژنەی زانستیدا بمێنێتەوە. دکتۆر سامان پاشایی، مامۆستای زانکۆی و ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆی ئازادی سەقز لەسەرەتای مانگی تەمموزەوە لەگرتووخانەی شاری سنە دەستبەسەرە. پاشایی تائێستا لەمافی پارێزەر بێبەرییە. سەردار پاشایی،  برای سامان پاشایی، لەهەژماری تایبەتی خۆی لەفەیسبووک نووسیویەتی: هەڕەشەکان بۆ سەر سامان بەردەوامە، دەیانەوێت بەزۆری دان بەهەندێ شتدا بنێت کە نەیکردووە. فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان لەساڵی رابردووداو لەگەڵ دەستپێکی «شۆڕشی ژینا»، فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان زیادی کردووە، هەر لەبۆردومانکردنی کەمپەکانیانەوە بگرە تا تیرۆری ناو شارەکان. ئێران ١٩ی ئەیلوولی وەک دوایین مۆڵەت بۆ چەککردنی حزبەکان دیاریکردووە. هەڕەشەی هێرشی سەربازی بۆ سەر باشووری کوردستان دەکات لەئەگەری چەک نەکردنیان. عەبدوڵڵا ئازەربا، ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، پرسی چەککردنی حزبەکانی بەهێڵی سوور ناوبرد، بەڵام باسی لەوەکرد کەهێزەکانیان لەسەر سنوور کێشاوەتەوەو هەندێ ئاڵوگۆڕی شوێنی نێشتەجێبوون هەیە. دەربارەی ئەگەری هێرشی زەمینی ئێران، ئازەربا ئەو ئەگەرەی بەلاواز زانی، لەهەمانکاتدا وتی هیچ شتێک «سەدا سەد نییە، ئێمە بۆ هەر ئەگەرێک ئامادەین، ئەو چەکانەی پێمانە بۆ پاراستنی خۆمانەو ئامادە نین بەهیچ شێوەیەک دای بنێن، ئەگەری ئەوەی کۆماری ئیسلامی  بەدرۆن یان مووشەک هێرش بکات بۆ سەر کەمپەکان زۆر زیاترە لەوەی هێرشی سەربازی و زەمینی بکات».

هاوڵاتی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە ساڵیادی دەستپێکردنی بزووتنەوەی " ژن، ژیان، ئازادی"دا راگەیاندنێکی بڵاو کردۆتەوە . لێبوردنی نێودەوڵەتی لە راگەیاندراوێکدا لە ساڵیادی کوشتنی ژینا ئەمینی بە ئاماژەدان بە کوشتنی سەدان خۆپیشاندەر و دەستدرێژی و دەستبەرکردنەکان، ئەشکەنجەی دەیان هەزار کەس لە ساڵی رابردوودا، داوا لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەکات بەرامبەر ئەو تاوانانە بێدەنگنەبن. لە راگەیاندراوەکەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیدا هاتووە:"سەرەڕای ناڕەایەتییەکانی یەکساڵی رابردوو لە ئێران دژی حیجابی زۆرەملێ، بەرپرسانی ئەو وڵاتە هێشتا "پۆلیسی ئەخلاق" وەک ئامرازێک بەکار ئەهێنن بۆ بێبەریکردنی ژنان لە مافی هەڵبژادنی جل و بەرگ. هەروەها  باسلەوەشدەکات کە :" بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی جگە لەوەی دەیان هەزار کەسیان دەستگیرکردووە، لانیکەم ٩٠ رۆژنامەنووس و ٦٠ پارێزەریان دەستبەسەر کردوەو دەستگیرکردنی سەرەڕۆیانەی بنەماڵەی کوژراوەکانی شۆڕشی ژینا و گوشار بۆ سەر خوێندکاران توندتر بۆتەوە." دیانا تەحاوی، جێگری سەرۆکی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا وتوویەتی :" بەرپرسانی ئێران لە ساڵی رابردوودا بە بێبەزەییانەترین شێوە لەگەڵ خۆپیشاندەراندا هەڵسووکەوتیان کردوەو تەنانەت لێکۆڵینەوە لە یەک بەرپرس نەکراوە چ بگا بەوەی سزابدرێت.   رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لەم راگەیاندنە نوێیەدا لەگەڵ ئەوەی باس لەوە دەکات کە هێزە ئەمنیی و سەربازییەکانی کۆماری ئیسلامی بە تەقەی راستەوخۆ بوون بە هۆی نابینابوون و کەمئەندام بوونی خۆپیشاندەران، بە شێوەی راستەوخۆ دەستیان هەبووە لە ئەشکەنجەو ئازاری هەزاران خۆپیشاندەری دەستگیرکراو لە زیندان.  رێکخراوەکە ، وێڕای ئاماژە بەوەی کە کۆماری ئیسلامی "لەسێدارەدانی" وەک "کەرەستەیەک بۆ سەرکوت و ترساندن" بەکار ئەهێنێت، باسیان لەوەکردووە کە دادگای باڵای وڵات، سزای ناڕەوای لەسێدارەیان بەسەر ٧ خۆپیشاندەردا داسەپاندووە بێئەوەی بەڵگەیەکیان بەدەستەوە بێت یان لێکۆڵینەوە لەگەڵ ئەو کەسانە کرابێت و تەنها ئەوە بووە لە ژێر ئەشکەنجەدا ناچار بە دان پێدانانیان کردوون.  

دلێر عەبدوڵڵا مۆڵەتەكەی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ چەككردنی حزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات، لەكۆتایی نزیكەو بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لەتاران و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە کۆبویەوە بۆ درێژكردنەوەی مۆڵەتەكە. بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی سەربازی ناو یەکێتی، چەند هێزێکی تایبەتی یەکێتی دیاریکراون تا لەشوێنی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان جێگیر بکرێن. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، ئێران لەهەوڵی ئەوەدایە كەهێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەو كەمپ و سەربازگانە جێگیر بكات كە لەئێستادا هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات تێیدان، ئەمەش لەپێناو كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی ناوچەكەو دوركەوتنەوەی مەترسی لەسەر ئێران، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی سەربازی یەكێتی بەهاوڵاتی وت، «چەند هێزێكی تایبەت دیاریكراون بۆ ئەوەی لەبنەكەو بارەگا سەربازییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات جێگیربكرێن، بۆ ئەوەش بەرپرسانی ئەو حزبانە ئاگاداركراونەتەوە». لەسەر داوای سەرۆكی ئەنجومەنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەتارانەو لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە کۆبویەوە دەربارەی میكانیزمی جێبەجێكردنی رێكەوتننامەی ئێران لەگەڵ حكومەتی بەغداو هەرێمی كوردستان، بۆ داماڵینی چەك لەحزبە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران كە لەخاكی هەرێمی كوردستاندا بارەگاو جموجۆڵی سەربازییان دژی ئەو رژێمە هەیە. رێكەوتنی ئەمنی نێوان ئێران و حكومەتی هەرێم و بەغدا، لەڕۆژی 19ی ئازاری ئەمساڵدا لەشاری بەغدا واژۆكرا. عێراق بەنوێنەرایەتی قاسم ئەعرەجی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی عێراق و ئێرانیش بەنوێنەرایەتی عەلی شەمخانی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران رێكەوتنەكەیان واژۆكرد. تێیدا بڕیار لەسەر ئەوە درا كەپێویستە تا 19ی مانگی ئەیلول سەرجەم خاڵەكانی ئەو رێكەوتنە جێبەجێ بكرێت و ئەو رۆژە وەك دوا وادەی جێبەجێكردنی رێكەوتنەكە دیاریكرا. بەپێی رێكەوتنەكە، كۆماری ئیسلامی ئێران هەریەكە لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستانی پابەند كردووە بەچەكداماڵینی هێزە نەیارەكانی ئێران و داخستنی سەربازگەو كەمپ و بنكەكانی ئەو هێزانە لەعێراق و كۆكردنەوەیان لەناوچەیەكدا كەحكومەتی عێراقی چاودێری و سەرپەرشتی بكات. بەجۆرێك دووربێت لەناوچە سنورییەكانی ئێران. جگەلەوەش راسپاردنی ئەو دوو لایەنە بۆ دەستگیركردنی داواكراوان و رادەستكردنیان بەحكومەتی تاران. لەئێستادا بارەگای حزبەكانی دیموكراتی كوردستانی ئێران و كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشان كە دوو هێزی سەرەكی و كاریگەری رۆژهەڵاتی كوردستانن، دەكەوێتە سنووری زۆنی سەوزی یەكێتی و بارەگاو بنكەی سەربازی پارتی ئازادی كوردستانیش كە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە پاڵپشتی دارایی و لۆجستی دەكرێت، لەزۆنی زەردە كە دەكەوێتە ژێر سنوری قەڵەمڕەوی پارتییەوە. حزبەكانی رۆژهەڵات، لەئامادەكاری تەواودان بۆ هەر ئاڵنگارییەك و بەنیازنین بچنە ژێر ركێفی داواكارییەكانی ئێرانەوە، لەوبارەوە سۆران ساڵحی بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بەهاوڵاتی وت: «ئێمە ئامادەین بۆ هەر ئاڵنگارییەك و لەخەبات و تێكۆشانی خۆمان بەردەوام دەبین. لەڕوونكردنەوەی حزبەكەشماندا ئەوەمان بەڕوونی باسكردووە». حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، لەبەیانێكدا بڵاویكردەوە كەهەوڵەكانی ئێران بەرپەرچدەدەنەوەو بۆ ئەوەش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئاگادار كردەوە، هەروەك ئەوەی لەبەیانەكەدا هاتووە «پێداگری لەسەر سیاسەتە دروست و ئوسولییەكانی خۆمان دەكەینەوە كە تەبایە لەگەڵ هەموو بەهاو بایەخە نێونەتەوەییەكان. هەروەها تەبلیغاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ پاساودانی دەستدرێژییەكانی لەوڵاتی دراوسێی و جینایەتە یەك لەدوا یەكەكانی لەدژی پەنابەرانی سیاسی بەرپەرچ دەدەینەوەو رەتیدەكەینەوە». كاریگەری حزبەكانی رۆژهەڵات لەسنووری سلێمانی، ئێرانی ناچاركردووە كە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بانگهێشتی تاران بكات، تا لەنزیكەوە رێنمایی و راسپاردەی نوێ لەبارەی ئەم پرسەوە بدرێت بەناوبراو. لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەساڵح چاودێری سیاسی بەڕۆژنامەی هاوڵاتی وت «ئەم سەردانە بۆ نیشاندانی جدییەتی خودی خۆیەتی بەرامبەر داواكەی ئێران، لەلایەكی ترەوە ئێران بۆ ئێستا یەكێك لەو دۆسیانەی كەگرنگی پێدەدات، پرسی هێزە كوردییەكانە كە هەمیشە مەترسی بوون لەسەر ئێران بەتایبەت لەم دواییانەدا لەخۆپیشاندانەكاندا گرفتیان بۆ دەسەڵاتی ئێران دروستكردبوو». میدیاكانی ئێرانیش بەگرنگییەوە باسی ئەم سەردانەی تاڵەبانی دەكەن و لەدوایین لێدوانیشیدا ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند كەبەرپرسانی هەرێم و حكومەتی عێراق بەڵێنیان بەتاران داوەو هیواشی خواست كەشاهیدی جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانە بن كەهەردوو لایەن بەكۆماری ئیسلامی ئێرانیان داوە، بەڵام ناوبراو رەتیكردەوە كەسەردانەكەی تاڵەبانی پەیوەندی بەپرسی رێكەوتنی داماڵینی چەكی هێزە نەیارەكانی ئێرانەوە هەبێت. هاوڵاتی لەسەر سەردانەکەی بافڵ تاڵەبانی بۆ ئێران پەیوەندی بەوتەبێژی یەکێتی و چەند بەرپرسێکی مەکتەب سیاسی حزبەکەوە کرد، بەڵام ئامادەنەبوون قسە لەسەر بابەتەکە بکەن. هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كەسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەكۆبوونەوەیدا لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی داوای درێژكردنەوەی وادەی چەكداماڵینی هێزەكانی رۆژهەڵاتی كردووە تا كاتی زیاتر لەبەردەست بێت بۆ ئەوەی بەشێوازو میكانیزمی تر ئەو پرسە چارەسەر بكرێت، بەڵام ئێرانییەكان ئەوەیان رەتكردووەتەوەو بە تاڵەبانی-یان وتووە كە ئامادەنین ئەو وادەیە درێژبكەنەوە، لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەصاڵج بەهاوڵاتی وت «رەنگە بەشێكی سەردانەكەی سەرۆكی یەكێتی بۆ درێژكردنەوەی ئەو وادەیە بێت، تا كاتی زیاتر لەبەردەستبێت بۆ چارەسەركردنی ئەو پرسە بەشێوازو میكانیزمی تر، بەڵام ئایا لەلایەن ئێرانییەكانەوە گوێی لێدەگیرێت یان نا ئەوە بابەتێكی ترە، بۆ هەر ئەگەرێكیش ئێران سورە لەسەر جێبەجێكردنی رێكەوتنەكەو لەو رووەشەوە فشاری بۆ هەردوو هەرێم و بەغدا زیاتر كردووە.» رۆژی سێشەممەش فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی نەمسا سەبارەت بەچەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەهەرێمی کوردستان رایگەیاند، «عێراق دەستیکردووە بەجێبەجێکردنی رێککەوتننامەکەی لەگەڵ ئێران و پابەندە بەو رێککەوتنەوە». وەزیری دەرەوەی عێراق باسی لەوەکرد، «رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ دوورخستنەوەی بنکە و بارەگای لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان لەسنورەکانی عێراق-ئێران و ئێران ناکرێت لەڕێی بەزاندنی سەرەوەری عێراق هەوڵی توندوتیژی و هەڕەشە بدات»، ئەو هێزانە ئێستا لەهەرێمی کوردستان کەمپیان بۆ دروستکراوەو بەشێکیان لەو کەمپانە نیشتەجێکراون و لەسنوری ئێران دوورن، بۆیە بەو شێوازەیە کەئێران داوای دەکات. پارتی دیموكراتی كوردستان، بەنوێنەرایەتی رێبەر ئەحمەد لەكۆبوونەوەو دانیشتنەكانی تایبەت بەو پرسە ئامادەیی هەبووەو بۆ ئەوەش بەرپرسانی ئێران داوای هاوكارییان لەبارزانی كردووە، بەڵام رەنگە پارتی مەرجی هەبێت و پێچەوانەی یەكێتی بەئاسانی نەچێتە ژێر ركێفی ئێرانەوە، لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەصاڵح بەهاوڵاتی وت «رەنگە پارتی كارتی فشاری خۆی بەكاربهێنێت و بەرامبەر ئەو داواكارییەی ئێران چەند مەرجێكی هەبێت، لەوانە پرسی موچەو ناچاركردنی ئێران بەفشار خستنەسەر بەغدا بۆ ناردنی مووچەو پرسی نەوت و هەندێ بابەتی تر». ئەمە یەكەمین جار نییە حزبەكانی رۆژهەڵات دەكەونە بەر هێرش و پەلاماری كۆماری ئیسلامی ئێران، لەماوەی 32 ساڵی رابردووی تەمەنی حكومەتی هەرێمدا بەشێوازو میكانیزمی جیاواز مەترسی لەسەر ئەو حزبانە دروستبووە، هەر لەتیرۆركردنی سەركردە دیارەكانیانەوە تادەگاتە بۆردومانی بەردەوام و هەمیشەیی بۆسەر بنكەو بارەگاو كەمپی نیشتەجێبوونیان. دیارترین هێرش و پەلاماریش ئەو پرۆسەیە بوو كەپاش 31ی ئابی ساڵی 1996 و بەڕێبەری یەكێتی كرایەسەر بارەگاكانی دیموكرات و كۆمەڵە كە بەهۆیەوە گورزێكی كوشندەو كاریگەر بەر ئەو حزبانە كەوتن.

هاوڵاتی سبەینێ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە یاوەری جێگری سەرۆکی حکومەت و ژمارەیەک وەزیر بۆ چارەسەری کێشە و گرفتەکان لەگەڵ حکومەتی عێراق دەچێتە بەغدا.  سبەینێ وەفدێكی باڵای حكومەتی هەرێم بۆ یەكلایكردنەوەی پرسی بودجەو موچە سەردانی بەغدا دەكات كه‌ پێكهاتون له‌مه‌سرور بارزانى سه‌رۆكى حكومه‌ت‌و قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆك‌و ئاوات شێخ جه‌ناب وه‌زیرى دارایی. ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه‌ ئه‌مڕۆ نێچیرڤان بارزانى سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەکرد، بەمنزیکانە مەسرور بارزانی سەرۆک وەزیرانی هەرێم‌و قوباد تاڵەبانی جێگری، لەگەڵ وه‌فدێكدا دەچنە بەغدا کە تێیدا ئاوات شێخ جەناب وەزیری داراییش ئامادە دەبێت. نێچیرڤان بارزانی وتیشی: "نابێت بابەتی مووچە تێکەڵی هیچ بابەتێک بکرێت، حکومەتی هەرێمی کوردستان هەر پابەندییەک لەسەری بووە، لەم ماوەی پێش یاسای بودجە، هەمووی جێبەجێکردووە و بەو پەڕی شەفافییەتیشەوە لەگەڵ بەغدا هەڵسوکەوتی کردووە؛ ئێمە پێشبینی دەکەین بەغداش بەو شێوەیە هەڵسوکەت لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکات". هاوکات  بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، ئێستا كێشەی سەرەكی كە بۆ رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا دروستبووە، لەسەر جیاوازی ژمارەكانە لەنێوان هەرێم و بەغداو تێچووی دەرهێنانی نەوت لەهەرێم و تێچووی دەرهێنانی نەوت لەبەغدا كە جیاوازیەكەی زۆرە، هەرچەندە ئەو سەرچاوە ئاگادارەی هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كرد رەتیكردەوە بەهیچ شێوەیەك جیاوازی لەداتاكان هەبێت بەڵام رەتینەكردەوە كەتێچووی نەوتی هەرێم كێشەی دروستكردبێت، باسی لەوەشكرد «كاتێك هەرێم نەوتی رادەست كردووە تێچووی دەرهێنانەكەشی دەكەوێتە ئەستۆی عێراق». لەدوایین لێدوانیدا لەسەر جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی هەرێم و بەغدا، وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند وەڵامی سەرجەم پرسیارەكانی بەغدامان داوەتەوەو وروژاندنی هەر پرسێكی دیكە كات كوشتنە. ناكۆكیەكان لەكاتێكدایە مووچەخۆرانی هەرێم هێشتا مووچەی مانگەكانی تەمموزو ئابیان پێنەدراوە، لەكاتێكدا بەغدا دەستدەكات بەدابەشكردنی مووچەی ئەیلول، ئەمەش فشارێكی زۆری لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستكردووە، هەرچەندە حكومەتی عێراق بۆ مانگەكانی 9-10-11 ی ئەمساڵ بڕیاریداوە 500 ملیار دینار مانگانە بەقەرز بداتە هەرێم تا ناكۆكییەكان چارەسەر دەبن، بەڵام حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە ئەو پارەیە بەشی دابەشكردنی مووچە ناكات كەمانگانە 944 ملیار دینارە.

هاوڵاتی جێگری پارێزگاری دهۆک دەڵێت، 3 تووشبووی کۆلێرا لە سنوورەکە تۆمارکراون و 50 تووشبووش گومان دەکرێت تووشبووی کۆلێرا بن. ئەمڕۆ چوارشەممە 13ـی ئەیلوولی 2023، شەمعون شلیمون، جێگری پارێزگاری دهۆک بە هاوڵاتی وت، "سێ تووشبووی کۆلێرامان تۆمارکردووە و 50 نەخۆشیشمان هەن کە گوماندەکرێت تووشبووی کۆلێرا بن". وتیشی،" دوای تۆمارکردنی ئەو حاڵەتانە لیژنەیەکی باڵا دروستکراوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشیەکە و تووشبووەکان تەندروستییان جێگیرە و چارەسەری پێویستیان بۆ کراوە. هاوکات کۆمەڵێک رێنمایی تەندروستی لەسەر شوێنە گشتیەکان دابەشکراون تاوەکو پابەند بن بە رێنماییەکان. شەمعون شلیمون ووتیشی"رێنماییەکان زیاتریان لەسەر شوێنەکانی سەوزە و چێشتخانەکانن کە پێویستە بەتەواوی رێنماییەکان وەک خۆی جێبەجێ بکەن" لە 27ـی ئابەوە سکچوون و رشانەوە لە هەرێمی کوردستان بڵاوبووتەوە، سەرەتا لە سلێمانی و دواتر گەرمیان، پاشان لە شارەکانی دیکەش بڵاوبووەوە. جێگەیباسە 9ـی ئەیلوولی2023، سامان بەرزنجی، وەزیری تەندروستیی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، 117 کەس تووشی کۆلێرا بوون و تەنیا لە سلێمانی و گەرمیان نەبوون و 10 لە تووشبووانی کۆلێرا لە سنووری پارێزگای هەولێرن. 

سەركۆ جەمال بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی هەرێم و بەغدا، زمانی ژمارە لەنێوان هەرێم و بەغدا كۆتایی هاتووەو هەرێم هەموو شتێكی رادەستی بەغدا كردووە، ئەندامێكی لیژنەی داراییش دەڵێت بەدواداچوون دەكەن بۆ ئەو جیاوازیەی هەیە لەداتاكان، بەڵام پەرلەمانتارێكی دیكە رەتیدەكاتەوە هیچ جیاوازییەك هەبێت و نەناردنی شایستەكانی هەرێم بەفشاری شۆڤێنیەكان ناودەبات بۆ سەر هەرێمی كوردستان. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی: لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەبەدواداچووندایە بۆ ئەوەی راستی ئەو بابەتە بزانن كە بۆچی جیاوازی هەیە لەزانیاری و ژمارەكانی نێوان هەرێم و بەغدا. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق وتیشی: هێشتا بابەتی شایستە داراییەكان و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یەكلایی نەبووەتەوە، بەدواداچوون بۆ ئەو مەبەستە بەردەوامە لەلایەن لیژنەی داراییەوە، لیژنەكە دەیەوێت ئەو وەفدە بانگهێشت بكات كەپەیوەستە بەدانوستان لەگەڵ هەرێمی كوردستان». بەوتەی نەرمین مەعروف»پێدەچێت تا ئەوكاتەی هەردوو وەزیری دارایی هەرێم و فیدراڵ لەپەرلەمانی عێراق ئامادە دەبن ئەم كێشەیە بەردەوام بێت، دواتر لیژنەی دارایی راپۆرتی خۆی پێشكەشی پەرلەمان دەكات و پێشنیازەكانی خۆی دەخاتەڕوو كەدەكرێت لەئێستادا كاری لەسەربكرێت، نوێنەرانی كوردیش واژۆمان كۆكردووەتەوە بۆ ئەوەی پەلەبەكرێت لەچارەسەركردنی ئەو قەیرانەی دروستبووە». لێدوانی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە لەفراكسیۆنی یەكێتییە لەكاتێكدایە، ئەندامێكی پەرلەمانی عێراق لەفراكسیۆنی پارتی رەتیدەكاتەوە هیچ جیاوازییەك لەنێوان داتای هەرێم و بەغدا هەبووبێت و دەڵێت تەنها هەندێك تێبینی لەمیكانیزمی كۆكردنەوەی داهاتەكان هەبووەو ئەویش هاوتاكراون. شوان محەمەد ئەندامی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت: ئەوەی ئێستا لەنێوان هەرێم و بەغدا دروستبووەو بەهۆیەوە رێككەوتنی نێوانیان جێبەجێناكرێت لەسەر بودجە تێڕوانینێكی شۆڤێنیانەیەو هیچ پاساوێك نەماوە بۆ رادەست نەكردنی شایستە داراییەكانی هەرێم لەلایەن بەغداوە. سەبارەت بەهەڵوێستی فراكسیۆنە كوردییەكان لەپەرلەمانی عێراق شوان محەمەد وتی: وەكو پەرلەمانتارانی كورد جگە لەپەرلەمانتارانی نەوەی نوێ هەموومان یەكدەنگین كە فشار دروستبكەین بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە وەك خۆی، هەموو ئەگەرێكیش كراوەیە، لەپێناو ئەوەی چیتر مووچەخۆرانی هەرێم لەچاوەڕوانیدا نەبن. وەك ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت «ناكرێت دەوڵەتێكی فیدراڵی پارە بۆ فەرمانبەرانی نەنێرێت لەكاتێكدا هەموو شتێك رادەست كراوە». شوان محەمەد باس لەوەشدەكات چاودێری دارایی عێراق بۆ ماوەی 20 رۆژ لەهەرێمی كوردستان ماونەتەوەو هیچ تێبینییەكیان نەبووە لەسەر داهاتی ناوخۆی هەرێم، تەنها تێبینییان لەسەر میكانیزمی كۆكردنەوەی داهات لەهەرێم هەبووە كە جیاوازبووە لەبەغداو ئەوەش لەلایەن هەرێمەوە چارەسەركراوە. بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی نێوان هەرێم و بەغدا، ئێستا بابەتی ژمارە لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی عێراق تەواو بووەو ئەوەی هەبووە وەفدی هەرێم رادەستی كردووە. سەرچاوە ئاگادارەكە بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد « بەغدا دەیەوێت تەنها 18%ی شایستە داراییەكانی هەرێم رادەست بكات، ئەوەشی ناردوویەتی خێرە نەك شایستەو دوایین قسەی ئێمە ئەوەبوو كەپێویستە نۆ ترلیۆن و 299 ملیارو 513 ملیۆن دینار تاكۆتایی ئەمساڵ بۆ هەرێمی كوردستان بنێردرێت كەئەویش تەنها بۆ مووچەیە». وتیشی: پێویستە خەرجیەكانی دیكە لە (ئەنفاقی تەشغیلی) بێت نەك ئەوەی ئەوان دەیڵێن كە دەبێت مووچەشی لەسەربێت، بۆ ئەو مەبەستەش گفتوگۆ لەنێوان هەرێم و بەغدا بەردەوامەو ئەوەی لەسەر وەفدی هەرێم بووە جێبەجێی كردووە، ماوەتەوە فشاری سەركردایەتی كورد بۆ ئەوەی شایستە داراییەكان وەك خۆی بنێردرێت كە لەڕێككەوتنەكەی مانگی چواری ئەمساڵ جێگیركراوە، جگە لەوەش ئەوەی دەمێنێتەوە دەكەوێتە سەرشانی پەرلەمانتارانی كورد لەبەغدا». بەوتەی ئەو سەرچاوە ئاگادارە «ئەو پارەیەی بۆ حەشدی شەعبی خەرجكراوە لەشایستە داراییەكانی هەرێم زیاترە، ئەمەش دەریدەخات بەغدا سیاسەتێكی شۆڤێنی و برسیكردن بەرامبەر هەرێم پەیڕەو دەكات، لەكاتێكدا هەرێم هەموو داهاتی ناوخۆو داتاكان و نەوتیشی رادەستی بەغدا كردووەو هیچ بیانویەك نەماوە تا شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان نەنێردرێت». بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، ئێستا كێشەی سەرەكی كە بۆ رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا دروستبووە، لەسەر جیاوازی ژمارەكانە لەنێوان هەرێم و بەغداو تێچووی دەرهێنانی نەوت لەهەرێم و تێچووی دەرهێنانی نەوت لەبەغدا كە جیاوازیەكەی زۆرە، هەرچەندە ئەو سەرچاوە ئاگادارەی هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كرد رەتیكردەوە بەهیچ شێوەیەك جیاوازی لەداتاكان هەبێت بەڵام رەتینەكردەوە كەتێچووی نەوتی هەرێم كێشەی دروستكردبێت، باسی لەوەشكرد «كاتێك هەرێم نەوتی رادەست كردووە تێچووی دەرهێنانەكەشی دەكەوێتە ئەستۆی عێراق». لەدوایین لێدوانیدا لەسەر جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی هەرێم و بەغدا، وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند وەڵامی سەرجەم پرسیارەكانی بەغدامان داوەتەوەو وروژاندنی هەر پرسێكی دیكە كات كوشتنە. پێشەوا هەورامانی، وتیشی: 906 ملیار دینارمان بۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان پێویستەو نەدەبوو حكومەتی فیدراڵی ئەو بابەتە تێكەڵی هیچ بابەتێكی دیكە بكات، دەبوو وەكو ناوچەكانی دیكەی عێراق كە ئێستا مووچەی مانگی ئەیلول وەردەگرن مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بنێردرێت. سەبارەت بەو 500 ملیارەی بەغدا ناردوویەتی، وتەبێژی حكومەتی هەرێم دەڵێت:حكومەتی فیدراڵ چەندین مانگی دیكەی ئەمساڵیان لەنێو پلانەكانیان لاداوەو باسیان نەكردووە، هەروەها نەشیان وتووە بۆ ئەو چەند مانگە مافی هەرێمی كوردستان چەند بووە. وەك پێشەوا هەورامی دەڵێت: لەپێناو دابینكردنی شایستە داراییەكانی هاووڵاتیان حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆكردن و دانوستان لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی ئامادەیە، لەبارەی نەوت و داهاتی ناوخۆشەوە وردەكاری تەواوی داوەتە حكومەتی فیدراڵی. رۆژی حەوتی ئەیلولی 2023 مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: نەناردنی شایستە داراییەكانمان وەك لەبودجەی فیدراڵدا هاتووە لەلایەن بەغداوە زیان بەهاووڵاتیانمان دەگەیەنێت. رۆژێك پێش پەیامەكەی مەسرور بارزانی، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كۆبووەوەو لەڕاگەیەندراوێكدا رایگەیاند: پێویستە كۆی گشتی شایستە داراییەكانی هەرێم خەرج بكرێت، كە بەگوێرەی خشتەكانی یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2023 دەكاتە 16 ترلیۆن و 498 ملیار دینار، كە مانگانە بەگوێرەی ژمارەكانی بودجە دەكاتە یەك ترلیۆن و 375 ملیار دینار. جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا لەكاتێكدایە، بەپێی زانیاریەكان فشاری نێودەوڵەتی بۆ نزیكبوونەوەی هەرێم و بەغدا دەستیپێكردووەو باڵیۆزی ئەمریكا لەبەغدا بەجیا سەردانی بەرپرسانی هەرێم و بەغدای كردووەو داوای كردووە بەپێی دەستور كێشەكان چارەسەر بكرێن، هاوكات باڵیۆزی ئێران لەعێراق چاوی بەبەرپرسانی هەرێم و بەغدا كەوتووە و مەبەستی سەردانەكەش جگە لەدۆسیەی ئەمنیی بەشێكی پەیوەست بووە بەڕێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا. پێشتریش شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق كە لەپشكی پارتییە بەناوی هەموو فراكسیۆنە كوردییەكان جگە لەنەوەی نوێ رایگەیاند: تا كۆتایی ئەم هەفتەیە چاوەڕوان دەكەن بۆ چارەسەركردنی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و دوای ئەوە هەموو ئەگەرێك كراوە دەبێت. تائێستا روون نییە چارەنووسی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا چی دەبێت، بەڵام ئەوەی روونە رێككەوتنەكە شكستی هێناوە، ئەوەش لەكاتێكدایە 26ی حوزەیرانی ئەمساڵ یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵانی 2023 و 2024 و 2025 كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەویش لەدوای چەند مانگێك لەگفتوگۆكردنی لەپەرلەمانی عێراق. لەوكاتەوە نوێنەرانی هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم چوونە ناو زنجیرەیەك دانوستان، بەڵام هەردوولا یەكتر تۆمەتبار دەكەن بەوەی پابەندیەكانیان لەبودجەدا جێبەجێنەكردووە، ئێستاش هەردوولا لەبارەی خەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت، خەرجی نانەوتی و پاكتاوكردنی حسابانی ساڵانی رابردوو ناكۆكن. ناكۆكیەكان لەكاتێكدایە مووچەخۆرانی هەرێم هێشتا مووچەی مانگەكانی تەمموزو ئابیان پێنەدراوە، لەكاتێكدا بەغدا دەستدەكات بەدابەشكردنی مووچەی ئەیلول، ئەمەش فشارێكی زۆری لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستكردووە، هەرچەندە حكومەتی عێراق بۆ مانگەكانی 9-10-11 ی ئەمساڵ بڕیاریداوە 500 ملیار دینار مانگانە بەقەرز بداتە هەرێم تا ناكۆكییەكان چارەسەر دەبن، بەڵام حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە ئەو پارەیە بەشی دابەشكردنی مووچە ناكات كەمانگانە 944 ملیار دینارە. لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئابوری سەربەخۆی راگەیاند، تامانگی ئاداری 2023 بەهۆی دۆڕاندنی دۆسیەیەك لەدادگای ناوبژیوانی پاریس هەرێمی كوردستان ناچاربوو فرۆشتنی نەوتەكەی بەشێوەی سەربەخۆ رابگرێت، لەوكاتەشەوە هەناردەی نەوتەكەی بەهۆی ئەو قەرەبووەی عێراق لەتوركیای داوادەكات دەستیپێنەكردووەتەوە.

هاوڵاتی ساڵی نوێی خوێندن لە هەرێمی کوردستان دەستیپێکرد و وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش ئاشکرای کرد، ئەمساڵ زیاترین قوتابیی پۆلی یەکی بنەڕەتی لە هەرێمی کوردستان تۆمارکراون. ئەمڕۆ ساڵی خوێندنی 2023-2024 لە هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات و بەگوێرەی ئامارەکانی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی کوردستان، بۆ ئەم ساڵی خوێندن یەک ملیۆن و  950هەزار قوتابی لە هەرێمی کوردستاندا هەن. هەربەپێی ئامارەکانی وەزارەتی پەروەردە، بۆ ئەمساڵی خوێندن 156 هەزار خوێندکاری نوێ لە قۆناغی یەکەمی بنەڕەتی تۆمارکراون، هاوکات  لە هەرێمی کوردستان و خوێندنی کوردی لە کەرکوک 152 هەزار و 890 مامۆستا هەن کە بەشێکیان هەمیشەیی و بەشێکی دیکەشیان وانەبێژ و گرێبەستی حکومی و ناحکومین. ئالان حەمەسەعید گوتی، "لە دوو مانگی رابردوودا هەشت قوتابخانەی نوێ لە هەرێمی کوردستان کراونەتەوە و تاوەکو کۆتایی شوباتی 2024ـیش 22 قوتابخانەی نوێی دیکەی حکومی دەکرێنەوە." وەزیری پەروەردە رایگەیاند "لە هاوینی ئەمساڵدا 107 قوتابخانە نۆژەنکراونەتەوە و 127 ژووری نوێی خوێندن لەلایەن دەزگای خێرخوازی بارزانی دروستکراون و 20 هەزار کورسیش پێشکێش بە ناوەندەکانی خوێندن کراون، هەروەها 20 ملیۆن کتێب بۆ قوتابییان چاپکراون". دەستپێکردنی ساڵی نوێی خوێندن لەکاتێکدایە، لەدوای کۆتاییهاتنی پرۆسەی خوێندنی ساڵی رابردو مامۆستایان تەنیا یەک موچەیان وەرگرتوە، تا ئێستا موچەی مانگەکانی تەمموز و ئاب دابەشنەکراوە و بەشێکى زۆرى مامۆستایانیش هەڕەشەى ئەوە دەکەن گەر موچەکانیان وەرنەگرن بایکۆتى هۆڵەکانى خوێندن دەکەن و هەر ئەمڕۆ ژمارەیەکی زۆر مامۆستا بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کرد و مامۆستایانی وانەبێژیژ خۆپیشاندانیان ئەنجامدا.

هاوڵاتی سەرۆکى هەرێمى کوردستان لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانییدا لەبارەى چەند پرسێکى گرنگەوە قسەى بۆ رۆژنامەنوسان کرد و  رایگەیاند "ئێمە هەموومان هەوڵمان داوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەگەڵ بەغدا. سەرۆکوەزیرانی خۆمان لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق بەردەوام لەسەر خەتە و بەندە خۆشم بەهەمان شێوە."  نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند؛ بەمنزیکانە شاندێکى باڵاى هەرێمى کوردستان بە سەرۆکایەتى مەسرور بارزانى سەرۆکى حکومەت و قوباد تاڵەبانى جێگرى سەرۆکى حکومەت سەردانى بەغداد دەکەن. ئاماژەى بۆ ئەوەکرد کە هەرێمى کوردستان بەوپەڕى شەفافیەتەوە لەگەڵ بەغداد مامەڵەى کردوە و هیچ داتایەکیش نییە کە لە هەرێمى کوردستانەوە بە هەڵە رەوانەى بەغداد کرابێت. سەبارەت بە مووچەش، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گوتی "مووچە مافی خەڵکی هەرێمی کوردستانە و دەبێت حکومەتی فیدراڵ بەزووترین کات چارەسەری بکات، بۆ ئەم مەبەستەش لەخەتین و بەو نزیکانەش سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی و وەزیری دارایی سەردانی بەغدا دەکەن و هیودارین کێشەکان و کێشەکانی دیکەش لەگەڵ بەغدا چارەسەر بکەن." جەختیشیکردەوە کە پرسى موچەى فەرمانبەران شایەنى گفتوگۆ نییە و مامەڵەى ئێستاى بەغداد لەگەڵ هەرێم مەرکەزییە و فیدراڵى نییە. سەرۆکى هەرێم لە درێژەى قسەکانیدا وتیشى: تا یەکێتی و پارتی و لایەنەکان لەناو خۆ یەک نەبن و تێگەشتنی ھاوبەشیان نەبێت بەردەوام ئەم کێشانەى هەیە رو لە هەرێمى کوردستان دەکەنەوە.  لەبارەى یەکگرتنەوەى هێزەکانى پێشمەرگە نێچیرڤان بارزانى رایگەیاند؛ ئەمەریکییەکان گلەییان لە یەکێتی و پارتی ھەیە کە دۆسیەی یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگە زۆر بە خاوی دەڕوات و وتیشى: رۆڵى ئەمەریکا لە کێشەکانى نێوان هەرێم و بەغداد رۆڵێکى یارمەتیدەرە.  

شەنای فاتیح وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێم ئەو شوێنانەی مەترسی خنکانی هاووڵاتیانی هەیە دادەخات و شریتی سوریان لێدەدات بەهۆی زۆری رووداوەکانی خنکانی گەشتیاران و هاووڵاتیان، لەمساڵدا تەنها لەسنووری پارێزگای هەولێردا ١٨ کەس خنکاون. وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد کە بەهۆی زیادبوونی رووداوەکانی خنکانی هاووڵاتیان و گەشتیاران لەڕووبار، دەریاچە، زێ و چەمەکان لەوەرزی هاویندا بەفەرمانی وەزیری ناوخۆ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرگری شارستانی و پۆلیس ئەو شوێنە گەشتیاریانە دادەخرێن کە لەماوەی رابردوودا هاووڵاتیان و گەشتیاران تێیاندا خنکاون و مەترسیدارن بۆ مەلەکردن، هەروەها شریتی سوور لەو شوێنانە دراوە کەمەترسین بۆ خنکان  بەئامانجی کەمکردنەوەی قوربانی زیاتر. سەرکەوت کاڕەش، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەسەرەتای ساڵەوە تائێستا ١٨ کەس لەسنووری پارێزگای هەولێر خنکاون و ٥٠ کەسیش رزگارکراون. سەرکەوت کاڕەش پێیوایە زۆرینەی حاڵەتەکان نەشارەازیی و مەلەکردنە لەشوێنی قەدەغەکراودا. «زۆرینەی هۆکاری خنکانەکان بەهۆی مەلەکردن و ناشارەزایی لەسنووری ئەو ناوچەیەدا، هەروەها گوێنەدان بەڕێنماییەکانی بەرگری شارستانی و مەلەکردن لەشوێنی قەدەغەکراوو مەترسیداردا، هاوکات بەشێکی زۆری ئەو هاووڵاتی و گەشتیارانە  جلوبەرگ و ئامرازی تایبەت بەمەلەکردن و سەلامەتی بەکارناهێنن»،  سەرکەوت کاڕەش وای وت. بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی بەرگری شارستانی دهۆک لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەمساڵدا لەسنووری پارێزگای دهۆک سێ کەس خنکاون، هەروەها ١٢ کەسیش لەخنکان رزگارکراون. رۆژنامەی هاوڵاتی چەند جارێک پەیوەندی بەبەرگری شارستانی سلێمانییەوە کرد بۆ وەرگرتنی ژمارەی ئەو هاووڵاتی و گەشتیارانەی کە لەمساڵدا لەسنووری پارێزگای سلێمانیدا خنکاون، بەڵام ئامادەنەبوون وەڵامبدەنەوە. هاوکات بەپێی سەرچاوە ناوخۆییەکان لەمساڵدا لەسنوری پارێزگای سلێمانیدا ١٤ کەس خنکاون. ئەمە لەکاتێکدایە راهێنەرێکی مەلەوانی داوا دەکات هاووڵاتیان و گەشتیاران وردبن لەهەڵبژاردنی ئەو جێگایەی سەردانی دەکەن بۆ مەلەوانی. باخان عوسمان، راهێنەری مەلەوانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت:  پێویستە ئەو کەسانەی سەردانی رووبارو چەمەکان دەکەن زۆر وردبن لەهەڵبژاردنی ئەو شوێنەی سەردانی دەکەن، چونکە ئاوی مەلەوانگەکان لەگەڵ ئاوی رووبارو چەمەکان جیاوازی هەیە. «گرنگترینیان ئاستی قووڵییە، کەهی مەلەوانگە دیاریکراوە، ئەمەش بۆ کەسی مەلەوان دڵنیایی و کارئاسانییە، هەروەها توانای بینین لەمەلەوانگەدا زۆرترەو بەپێچەوانەی چەم و رووبارەکان، جیاوازییەکی دیکەش ئەوەیە کە لەمەلەوانگەدا راهێنەرو چاودێر یاخود رزگارکەری ژیان  هەمووکات ئامادەن بۆ هەر یارمەتیدانێک کەپێویست بێت، بەڵام لەچەم و رووبارەکاندا کەمتر ئەم حاڵەتە هەیە»، باخان عوسمان وای وت. ئەو راهێنەرە ئەوەشی خستەڕوو، «یەکێک لەهەرە هۆکارە گرنگەکانی زۆربوونی رووداوەکانی خنکان ناشارەزایی و نەزانینی مەلەکردن و هەڵبژاردنی شوێنی مەلەکردنە، دواتریش بەداخەوە لەهەرێمی کوردستاندا بەشێوەیەکی گشتی سود وەرنەگیراوە لەچەم و رووبارەکان و نەبوونەتە پرۆژەی تایبەت بەو بوارەو هیچ کەسێکی تایبەت وەك چاودێر لەو شوێنانەدا نین و هیچ جۆرە رێنماییەك کە گەشتیارو هاووڵاتیان سودی پێویستی لێوەربگرن بوونی نییە. سەبارەت بەچارەسەرو هەوڵدان بۆ کەمکردنەوەی رووداوەکانی خنکان باخان عوسمان باسی لەوەکرد کەئەم رێنماییانە جێبەجێبکرێن رووداوەکان و قوربانییەکان کەمدەبنەوە، ئەوانیش: دیاریکردنی جێگەو شوێنی تایبەت بەمەلەکردن، دانانی رێنمایی و تابلۆی ئاگاداری لەو شوێنانەدا، دابینکردنی کەلوپەل و پێداویستی خۆپاراستن و رزگارکردن و هەروەها دانانی کەسی لێهاتوو بۆ ئەو بوارە لەشوێنە گەشتیارییەکاندا.

هاوڵاتی مەسرور بارزانی نامەیەک ئاڕاستەی سەرۆکی ئەمەریکا دەکات و داوای بەهاناوەچون دەکات بۆ دۆخی هەرێم و دەڵێت: ئەزمونی ھەرێم مەترسی داڕمانی لەسەرە ئەگەر ئەمریکا دەستوەردان نەکات بۆ کۆتاییھێنان بە کێشەکان لەگەڵ عێراق. سایتی ئەلمۆنیتەر لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، رۆژی سێی ئەیلول مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی ھەرێم نامەیەکی ئاڕاستەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمەریکا کردووە و تیایدا نیگەرانی خۆی دەربڕیووە سەبارەت بە کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد. لە نامەکەدا سەرۆك وەزیرانی هەرێم نیگەرانی خۆی نیشانداوە لەبەرامبەر رەوشی هەرێمی كوردستان و گوشارەكانی بەغدا و هۆشداری داوە رەنگە ببنە هۆی هەرەسهێنانی هەرێم و راشیگەیاندووە "ئیدارەی ئەمریكا كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر بەغدا هەیە". سەرۆكی حكومەت بۆ بایدن ئاماژەی بەوەكردووە "هیوادارین ئەمریكا لەڕێگەی ئەو كاریگەرییەی لەسەر بەغدا هەیەتی كۆتایی بەم قەیرانە بهێنێت، ترسی ئەوەمان هەیە ئەو هەڵمەتە ناڕاستگۆیانەی لە دژمان بەرپاكراوە ببێتەهۆی هەرەسهێنانی  هەرێم وەك قەوارە". وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئامادەنەبوو هیچ لێدوانێك لەسەر ئەو نامەیە بدات و  كۆشكی سپیش تائێستا وەڵامی نامەكەی نەداوەتەوە.

هاوڵاتی یاریدەدەی وەزیری گەنجینەی ئەمریکا گەیشتە عێراق و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای حکومەتی فیدراڵ و بانکی ناوەندی کۆدەبێتەوە. ئەلینا رۆمانۆسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس بڵاویکردەوە، ئیلزابێز روزنبێرگ یاریدەدەری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا گەیشتووەتە عێراق و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای حکومەتی فیدراڵ و بانکی ناوەندی کۆدەبێتەوە. ئەوەشی خستەڕوو، کۆبوونەوەکانی نێوان وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق، تایبەت دەبێت بە پرسی سپیکردنەوەی پارە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و چاکسازی لە سیستەمی بانکی، کە رۆڵی دەبێت لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەرەوپێشبردنی کەرتی وەبەرھێنان لە عێراق. ئێلیزابێز رۆزنبێرگ، یاریدەدەری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا لە ساڵی 2013 تاوەکو ساڵی 2021 سەرۆکی بەشی ئاسایشی نیشتمانیی ئابووریی ئەمریکا بووە، رێبەری ناوەندی بەرنامە ئابوورییەکانی ئەمریکا بووە لە ئاسایشی ئەمریکای نوێ [CNAS]، ئێستا بەرپرسە لە ئاسایشی ئابووریی ئەمریکا و رووبەڕووبونەوەی شوشتنەوەی پارە و چەکی بانکیی ساختە. بانکی ناوەندیی عێراق 100 دۆلار بە 131 هەزار دینار دەفرۆشێت، بەڵام نەیتوانیوە بەهای دینار لە بازاڕەکاندا بەرامبەر دۆلار جێگیر بکات.