سەرۆکایەتى هەرێم: سه‌ركۆنه‌ى هێرشەکەى ئيسرائيل ده‌كه‌ين

هاوڵاتی پێشتر پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە لەنێوان پارتی ویەكێتی پەنجا بە پەنجا لەنێوان هەردوولادا دابەشكرابوون، بەڵام لەنوێترین پێشهاتدا پارتی دەیەوێت %57 ی پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە لەدەستی خۆیدا بێت و %43 ی بداتە یەكێتی، ئەمەش تیمی یەكێتی توڕەكردووە. بەوتەی سەرچاوەیەك لە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ هاوڵاتی "كێشەكانی نێوان یەكێتی و پارتی لە وەزارەتی پێشمەرگە توندبووەتەوە، تەنانەت گەیشتووەتە لێكترازان و پەیوەست نەبوون بە بڕیاری یەكترەوە، بەشێوەیەك ئەگەری كشانەوەی تیمی یەكێتی هەیە لە وەزارەتەكە". بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، وەزارەتی پێشمەرگە لە (41) یەكەو پۆست پێكهاتووەو بەرێژەی (50% بە 50%) دابەشبووە، بەڵام لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی شۆڕش ئیسماعیل  وەزیری پێشمەرگەو دەستبەكاربوونی بریكاری نوێی وەزارەتی پێشمەرگە پۆستەكان گۆرانكارییان بەسەردا دێت. بەپێی زانیاریەكان تیمی پارتی بڕیاریانداوە پۆستەكان دابەشبكرێتەوە بۆ (57%) بۆ پارتی و (43%) بۆ یەكێتی، لە چەند رۆژی رابردووشدا چەندین بڕیار لەوبارەیەوە دەكراوەو بۆ ئاڵوگۆڕی پۆستەكانی ناو وەزارەتی پێشمەرگە، بەڵام ئەو گۆرانكارییانە لەلایەن بەرپرسانی یەكێتی لەوەزارەتی پێشمەرگە رەتكراونەتەوە. ناكۆكیەكان ئێستا چیتر بەنهێنی نەماونەتەوە وئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگەو بەرێوەبەری میرەی گشتی و ئیدارەی ئەفسەران بە نوسراو رایانگەیاند ئەو گۆڕانكارییانە بە بێ رەزامەندی ئەوان تێپەڕێندراوەو ناهاوسەنگە بۆیە پابەند نابن پێیەوە. بە پێی وتەی ئەو سەرچاوەیە، پارتی دەیەوێت چەند پۆستێك لە یەكێتی وەربگرێتەوە بۆ ئەوەی ببێتە (57%) بە (43%) بۆیە نزیكەی چوار پۆست لە بەرپرسانی یەكێتی وەردەگرێـتەوە. زانیاری و وردەکاری زیاتر لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی وەربگرە: ڕیسەکەی وەزارەتی پێشمەرگە دەبێتەوە بە خوری  

لە چوارچێوەی پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان تورکیا و ئێران ژورێکی هاوبەشی بازرگانیی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکرێتەوە و بەرپرسێکی تورکیا دەڵێت ئاستی بازرگانیی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی بەرز دەکەنەوە. ئاژانسی هەواڵی (ئیسنا) بڵاوی کردەوە؛ ئەمڕۆ شەممە ژوری هاوبەشی بازرگانیی تورکیا و ئێران لە شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان کرایەوە. شاری خۆی نزیکترین سنوری هاوبەشی نێوان رۆژهەڵات و باکوری کوردستانە کە ژورە هاوبەشە بازرگانییەکەی نێوان تورکیا و ئێرانی تێدا کراوەتەوە. عادل نەجەف زادە، نوێنەری خۆی و چایپارە لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند؛ لە چوارچێوەی گرنگیدان بە پەیوەندییە ئابورییەکان لەگەڵ تورکیا ئەمساڵ کارەکانی 40 کیلۆمەتر لە رێگای ستراتیژیی نێوان خۆی و  شاری کۆتۆل لە پارێزگای ورمێ بە بودجەی پێنج ملیۆن دۆلار کۆتایی دێت. لە لایەکی دیکەوە ئەرسین ئۆزدەمیر، سەرۆکی ژوری هاوبەشی بازرگانیی تورکیا و ئێران رایگەیاند ئەو دوو وڵاتە بە کردنەوەی ئەو ژورە بازرگانییە لە خۆی هەوڵ دەدەن ئاستی بازرگانیی نێوانیان بۆ 30 ملیارد دۆلار بەرز بکەنەوە. کردنەوەی ئەو ژورە هاوبەشە بازرگانییە لە کاتێکدایە لە رابردودا ئاستی بازرگانیی نێوان تورکیا و ئێران لە 11 ملیارد دۆلار بۆ نۆ ملیارد دۆلار لە ساڵێکدا کەمی کردبوە.      

بەرپرسێکی کۆماری ئیسلامی ئێران رایدەگەیەنێت ئەگەر لە یادی مەرگی ژینادا خۆپیشاندان دەست پێناکاتەوە ناڕەزایەتییەکان دژی دەسەڵات شکست دەهێنێت. مستەفا رۆستەمی، سەرۆکی ناوەندنی نوێنەرایەتیی عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، رایگەیاند؛ بە پێی پێشبنییەکانی ئەو و ناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەکانی وڵاتەکە، ئەگەر لە یەکەم ساڵیادی مەرگی ژینا ئەمینیدا خۆپیشاندانەکان دوبارە نەبنەوە لایەنگرانی دروشمی " ژن، ژیان، ئازادی" بە تەواوەتی شکست دەهێنن. بە وتەی ئەو دوژمنانی کۆماری ئیسلامی هەوڵ دەدەن لە یادی مەرگی ژینادا خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان لە زانکۆکانەوە دەست پێبکەنەوە. رۆستمەمی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی بە کاری ئاژاوەگێڕانەوە و تێکدەرانە دژی کۆماری ئیسلامی ناو هێناوە و جەختی کردوەتەوە کە ئەگەر ناڕەزایەتییەکان لە یەکەم ساڵیادی مەرگی ژینا و سەرهەڵدانەکانی دوای مەرگی ئەو کچە دەست پێنەکەنەوە چیتر ناتوانن ناڕەزایەتیی دەربڕن چونکە لایەنگرانی ئەو خۆپیشاندانانە بە تەواوەتی شکست دەهێنن. لێدوانی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی لە کاتێکدایە نزیکەی دوو مانگی ماوە بۆ یەکەم ساڵیادی مەرگی ژینا ئەمینی کە دوای دەستبەسەرکردنی بە بیانوی نەگونجاوبونی باڵاپۆشیەکەی لە تارانی پایتەخت و دوای سێ رۆژ بێهۆشبون لە 16ی ئەیلولی ساڵی 2022 لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا و ئەوەش ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و سەرتاسەری ئێرانی لێکەوەتەوە و لە زۆربەی وڵاتانی جیهانیش بۆ پشتیوانیی لەو ناڕەزایەتییانە گردبونەوە و خۆپیشاندان بەڕێوچو.

شەنای فاتح لەساڵی 2001ەوە یاسای سندووقی خانەنشینی رۆژنامەنووسانی كوردستان لەپەرلەمانی كوردستان دەرچووە، بەڵام تائێستا 11 رۆژنامەنووس لێی سودمەندبوون و وەزارەتی داراییش بێئاگایی خۆی لەسندوقەكە دەردەبڕێت. د.سامان فەوزی، یاساناس و مامۆستای زانكۆ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: 2001 سەردەمی دوو ئیدارەی بوو ، بەڵام ئەو یاسایە تێپەڕێندراوە لەپەرلەمان و لەزۆر رووەوە پشتی بەستووە بەیاساكەی عێراق كە لەساڵی 1973 دەرچووە. وتیشی: بەپێی یاساكە پێویستە سندووقێك دروستبكرێت، ئەو سندووقە لەسێ ئەندام پێكدێت، نوێنەری وەزارەتی رۆشنبیری - نوێنەری وەزارەتی دارایی - نوێنەری سەندیكا، پاشان كۆمەڵێك رێوشوێنی دیاریكردووە بۆ مەسەلەی خانەنشینی رۆژنامەنووسان. وەك ئەو شارەزا یاساییە دەڵێت: رۆژنامەنووسێكی زۆر هەیە كە لەكەرتی تایبەت كاردەكەن، مادام دەیانەوێت میدیا ببێتە دەسەڵاتی چوارەم مافی خۆیانە كە خانەنشین بن دوای ماوەیەك لەوەی كەئەركەكانیان بەشێوەی كرداری ئەنجامداوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی لەكاتێكدا یاساكە لە 2001 دەرچووە، بەڵام سندووقەكە لەساڵی 2009 راگەیەنراوە،  تەنها 11  رۆژنامەنووس سوودی لەو خانەنشینیە وەرگرتووە، لە 2014 بەبیانووی شەڕی داعش و قەیرانی دارایی سندوقەكە راگیراوە، بڕی ئەو خانەنشینیەش كەڕۆژنامەنووسەكان وەریانگرتووە 108 هەزار دینارە. بەوتەی سامان فەوزی لەعێراق هەرچەندە یاساكە لەساڵی 1979 دەرچووە بەڵام لە ساڵی 2011 هەموار كراوەتەوەو چەند مافێكی داوە بەڕۆژنامەنووسان لەوانەش، بۆ نموونە رۆژنامەنووسێك شەهید بوایە خێزانەكەی بڕی 750 هەزار دیناری بۆ دەبڕایەوە، ئەگەر رۆژنامەنووسێك برینداربێت 500 هەزار دیناری بۆ دەبڕدرێتەوە، بەبێ ئەوەی ئەوە بكرێت بەمەرج ببێتە ئەندام لەسەندیكای رۆژنامەنووسان. «لەیاسای خانەنشینی هەرێمی كوردستاندا ئەوە كراوەتە مەرج كەدەبێت ئەندامی سەندیكای رۆژنامەنووسان بێت، ئەمەش هەڵەیەكە لەیاساكەی كوردستاندا هەیە. «ئەگەر باوەڕمان بەجیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان هەبێت دەكرێت رۆژنامەنووسان پێویستیان بەحكومەت نەبێت خۆیان خانەنشین ببن، لەكاركردن بوێرترو ئازادانەتر بن، لەئێستادا جێبەجێكردنی ئەو یاسایە وەستێنراوە، كاتی ئەوە هاتووە بەجددی بیری لێبكرێتەوە هەموواری هەندێ لەبڕگەو ماددەكانی بكرێتەوە». د.سامان فەوزی وای وت. یاساناسێک: لە عێراق هەر ڕۆژنامەنوسێک خانەنشین بێت 750 هەزار دیانر وەردەگرێت هاوكات بژار حەكیم، جێگری نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: سندوقی خانەنشینی رۆژنامەنووسان لەپەرلەمانی كوردستان بەژمارە ١٣ی ساڵی ٢٠٠١ دەرچووە بەپێی ئەم یاسایە رۆژنامەنووس خانەنشین دەكرێت. وتیشی: یاساكە ماف بۆ رۆژنامەنووس دەگەڕێنێتەوە كەساڵانی كاركردنی بەخزمەت بۆ هەژمار دەكرێت بۆئەوەی مافی لەبەرچاو بگیرێت و خانەنشین بكرێت، یاساكە لەو سەردەمەدا كە دەرچووە باش بووە، بەڵام زەمەنی ئێستا جیاوازەو پێویستە بەیاسا رێكبخرێتەوە. بژار حەكیم دەشڵێت: كە یاساكە دەرچوو جێبەجێكراوەو سندوقی خانەنشینی و دەستەی بۆ دروست كرا، لەسەرەتاشدا سندوقەكە هاوكاری دارایی كراوە بۆ ئەوەی رۆژنامەنووس خانەنشین بكات، كە یاساكە دەرچووە جۆری دراو لەكوردستان پێی دەوترا دینار. «رۆژنامەنووس ئەوكات بەمووچەی مانگانەی ٧٢٠ دیناری سویسری خانەنشین دەبوو، كە ئەوەش مووچەیەكی شایستەبووە، بەڵام دوای ئەوەی رژێمی عێراق كۆتاییهات مووچەی خانەنشینی رۆژنامەنووس بە ١٠٨ هەزار دیناری مانگانە دیاری كراوە، دیارە كە ئەم بڕە پارەیە زۆر كەمەو هیچ رۆژنامەنووسێك ناچێ بەم پارەیە خانەنشین بكرێت». بژار حەكیم وای وت. جێگری نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان ئاماژەی بەوەكرد ساڵانێكی زۆرە ئەنجوومەنی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەهەوڵی بەردەوامدایە بۆ ئەوەی لەگەڵ پەرلەمان یاساكە هەموار بكاتەوە. بەوتەی بژار حەكیم، تائێستا بەپێی یاسای سندوقی خانەنشینی رۆژنامەنووسانی كوردستان ١١ رۆژنامەنووس لەسندوقەكەدا خانەنشین كراون بەمووچەی مانگانەی ١٠٨ هەزار دینار، بەڵام  لەساڵی ٢٠١٥وە بەهۆی پشتیوانی نەكردنی سندوقەكە لەڕووی داراییەوە مووچەكان وەستێندراون.  جێگری نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسان بەمافی ئاسایی هەر رۆژنامەنووسێكی دەزانێت كە ساڵانی كاركردنی لەمیدیا بەخزمەت بۆ هەژماربكرێت بەڵام بەمەرجێك ئەندامی سەندیكا بێت، باس لەوەشدەكات هەر رۆژنامەنووسێك كەدواتر لەفەرمانگەیەكی حكومی دادەمەزرێ دەتوانێت خزمەتەكەی بگوازێتەوە بۆ فەرمانگەكەی و بۆی هەژماربكرێت. بەپێی ئەو ئامارەی دەست هاوڵاتی كەوتووە، لەساڵی 1991ەوە تائێستا هەزارو 200 رۆژنامەنووس خزمەتیان لەكاری میدیاییەوە گواستووەتەوە بۆ حكومەت واتە بوونەتە فەرمانبەر. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند بەرپرسێكی وەزارەتی داراییەوە كرد، سەبارەت بەهۆكاری راوەستاندنی پاڵپشتی سندوقی خانەنشینی رۆژنامەنووسان پرسیاری لێكردن، بەڵام رەتیانكردەوە لەو بابەتە ئاگاداربن. هەر بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان زیاتر لەهەشت هەزار ئەندامی هەیە بەڵام لەساڵی 2022 دا تەنها ملیۆنێك و 800 هەزار دینار پارەی ئابوونە لەڕۆژنامەنوسان كۆكراوەتەوە.

هاوڵاتی کەجەکە لە بەیاننامەیەکدا ئیدانەی دوبارە سزادانەوەی شیروان شێروانی دەکات و دەڵێت، "هەر دەنگێکی ناڕازی لە باشوری کوردستانەوە لە دژی سیاسەتی گەندەڵی و دزی و بەکرێگیراوی بەرز ببێتەوە پەدەکە هەوڵ دەدات کپ و سەرکوتی بکات." دەشڵێت، "وەک لە نموونەی شەهید سەردەشت عوسمان و شەهید وەدات حسێندا دەبینرێت، سیاسەتی دەسەڵاتی پەدەکە لەم بوارەدا ئەشکەنجە و کوشتنە. بەڵام کۆمەڵگای کوردی لە باشوری کوردستاندا کە خاوەنی دەیان ساڵ رەنج و قوربانییدانە لە دژی رژێمی فاشیستی بەعس مل بەم زەخت و گوشارانە نادات و هەموو دەرفەتێک بۆ دەربڕینی هەڵوێستی ئازادیخوازانەی خۆی بەکار دەهێنێت." کەجەکە ڕاشیدەگەیەنێت،"سەپاندنی چوارساڵی دی زیندان بە سەر رۆژنامەنووس شێروان شێروانی هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە و نیشانەی ئەوەیە کە ماف و ئازادییەکان لە هەرێمی باشوری کوردستان لە پاشەکشێکی مەترسیداردایە". دەقی بەیاننامەکەی کەجەکە: لەم رۆژانەدا کە لە ساڵیادی پەیمانی لۆزان نزیک دەبینەوە و داگیرکەران لە ژێر ناوی رێککەوتنی جیاوازدا دەیانەوێت بەردەوامی بە سیستەمی لۆزان بدەن، پێویست دەکات کە گەلی کورد لە هەر چوار بەشی کوردستان و بە تایبەت هێز و لایەنە سیاسیەکانی سەرتاسەری کوردستان هەوڵی زیاتر بدەن بۆ زیاتر لێک نزیکبوونەوە یەکگرتنی سیاسی و هەرچی پتەوترکردنی کۆمەڵگای کوردستان. لەم رووەوە بە تایبەت ئەرک دەکەوێتە سەرشانی دەسەڵاتی باشوری کوردستان کە بە رێزگرتن لە ماف و ئازادییە بنچینەییەکان رێگە لە بەردەم گەشەی کۆمەڵگا لە هەموو بوارەکاندا بکاتەوە. بەڵام بەداخەوە دەبینین کە پارتی دیمۆکراتی کوردستان بە قۆڕخکردنی هەموو جۆمگەکانی دەسەڵات و سەپاندنی ویست و سیاسەتی خۆی بەسەر کۆمەڵگادا کەشێکی مەترسیداری لە گرژی و ئاڵۆزی خولقاندووە. هەر دەنگێکی ناڕازی لە باشوری کوردستانەوە لە دژی سیاسەتی گەندەڵی و دزی و بەکرێگیراوی بەرز ببێتەوە پەدەکە هەوڵ دەدات کپ و سەرکوتی بکات. لەم چوارچێوەیەدا وەک لە نموونەی شەهید سەردەشت عوسمان و شەهید وەدات حسێندا دەبینرێت، سیاسەتی دەسەڵاتی پەدەکە لەم بوارەدا ئەشکەنجە و کوشتنە. بەڵام کۆمەڵگای کوردی لە باشوری کوردستاندا کە خاوەنی دەیان ساڵ رەنج و قوربانییدانە لە دژی رژێمی فاشیستی بەعس مل بەم زەخت و گوشارانە نادات و هەموو دەرفەتێک بۆ دەربڕینی هەڵوێستی ئازادیخوازانەی خۆی بەکار دەهێنێت. پەدەکەش کە ئارمەنجەکەی ئەوەیە کە کۆمەڵگایەکی کۆیلە و گوێڕایەڵی دەسەڵات دروست بکات هەموو ئامرازەکانی دەسەڵات بۆ چەوساندنەوەی ئازادیخوازان و رەخنەگران بەکار دەهێنێت. چەند ساڵە کە پەدەکە بەدەیان کەسایەتی ئازادیخواز و چالاکوان و رۆژنامەنووسی لە بادینان بە بارمتە گرتووە و بە بەکار هێنانی دەزگاکانی وەکو پۆلیس و ئاسایش و دادوەری هەوڵ دەدات کە گەل چاوترسێن بکات و وای لێبکات کە ئیرادەی خۆی رادەستی دەسەڵات بکات. سەپاندنی سزای لە سێدارەدان بە سەر "عبدالرحمان ئەر" و "مەزڵۆم داغ"و ئەشکەنجدانی جەستەیی و دەروونییان، سەپاندنی چوارساڵی دیکەی سزای زیندانی بەسەر شیروان شێروانی بە تۆمەتی بێ بنەما و هەروەها رفاندنی ئۆمێد بەرۆشکی لە لایەن پەدەکەوە، زەخت و گوشار لە سەر بنەماڵە و هاوژینی ئەدهەم بارزانی هەموو ئاماژەی مەترسیدارن بۆ داهاتووی ماف و ئازادییە بنەڕەتییەکان لە باشوری کوردستاندا. بەتایبەتی، سەپاندنی چوارساڵی دی زیندان بە سەر رۆژنامەنووس شێروان شێروانی هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە و نیشانەی ئەوەیە کە ماف و ئازادییەکان لە هەرێمی باشوری کوردستان لە پاشەکشێکی مەترسیداردایە. پەدەکە دەسەڵاتی دادوەری هەرێم بۆ سەپاندنی نادادپەروەری بەکار دەهێنێت، بڕیاری تاکەلایەنە و تاکەکەسی بە سەر دادگاکاندا دەسەپێنێت و مرۆڤە ئازادیخوازەکان بە تۆمەتی بێ بنەما بە بارمتە دەگرێت. شێروان شێروانی و هاوڕێیەکانی بارمتەی سیاسین لە دەستی دەسەڵاتێکی حزبی لە پێناو سەپاندنی سیاسەتی بنەماڵەیی و بەکرێگیراوی بە سەر کۆمەڵگای باشوری کوردستاندا. لێرەدا بانگ لە هەموو رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە سەر ئاستی نێو دەوڵەتی و کوردستان، هەموو حیزب و لایەنە سیاسیەکان و هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا و ئازادیخوازەکان و رۆشنبیران دەکەین کە لە پێناو هەڵوەشاندنەوەی ئەم بڕیارە نادادپەروەرانە و ئازادی شێروان شێروانی و هەموو ئازادیخوازانی بەندکراو بکەونە ناو هەوڵدانەوە و لەم پێناوەدا هەموو هێز و توانای خۆیان بەکار بێنن." کۆمیتەی پەیوەندییەکانی کەجەکە 21.07.2023

ئیمان زەندی پاش هەوڵدانی حكومەتی خۆجێیی هەڵەبجە بۆ كردنەوەی دەروازەی تەوێڵە- كرماشان، رۆژی ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ بەڕووی بازرگانی و گەشتیاریدا كرایەوە، كە تائێستا 140 هەلی كاری بۆ گەنجان و شۆفێران رەخساندووە. مەرزی تەوێڵە ٨٠ ساڵ لەمەوپێش مەرز بووە، بەڵام بەهۆی شەڕی نێوان عێڕاق و ئێانەوە داخرا تاساڵی ١٩٩٢، لەو ساڵە كرایەوەو هاتوچۆی تێدا كرا، بەڵام بەفەرمی نەناسرا لەلایەن حكومەتی عێراق و كۆماری ئیسلامی ئێران. كاوە شێخ عەلی، جێگیری پاڕێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: «لەساڵی ٢٠١٤ لەمانگی ئەیلول یاداشتێكی لێكتێگەشتن لەنێوان قائیمقامی هەڵەبجەو قائیمقامی پاوە واژۆكرا، تاوەكو بەناسنامە و پاسپۆڕت هاتوچۆ لەهەردوولا بكرێت، بەڵام نەچووە بواری جێبەجێكردن». كاوە ئاماژەی بەوەكرد كەئەوان ساڵەكانی ٢٠١٨، ٢٠١٩، ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ وەكو پارێزگای هەڵەبجە چەند كۆبونەوەیەكیان لەگەڵ دەستەی دەروازە سنورییەكان كردووەو ئەوانیش سەردانی پارێزگای هەڵەبجەیان كردووە، بەهۆیەوە سەرۆكایەتی ەزامەندبوو نووسراو لەڕێگای وەزارەتی دەرەوە ئاراستەی كۆماری ئیسلامی ئێران بكرێت، تاوەكو مەرزی تەوێڵەو پشتە بكرێت بەفەرمی. «لەساڵی ٢٠١٨ هەیئەی منافسی حدودی لەڕێگای خۆیانەوە وەزارەتی دەرەوەیان ئاگاداركردبوویەوە لەوەی ئایا سەرۆكایەتی كۆماری ەزامەندە لەسەر ئەوەی ئەم مەرزانە بكرێنە فەرمی یاخو نا، بەهۆیەوە سەرۆكایەتی كۆماری ئێران لە ٧ی ئابی ٢٠١٩ كۆبوونەوەیان ئەنجامداوە، بڕیاریاندابوو مەرزەكانی تەوێڵە لەگەڵ پشتەو كێلێ و چەند مەرزێكی تر ببێت بەفەرمی و هاتوچۆی گەشتیاریشی تێدابكرێت». كاوە وای وت وتیشی: «مەرزەكانی هەڵەبجە زۆرترین بەدواداچوونی بۆ كراوە لەلایەن حكومەتی خۆجێییەوە، بەڵام بەدەمەوە بوون لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە ئێستاش كزو لاوازە، بەڵام شوێنەكانی تر زۆر بەدەمەوەچوون هەیە». هەڵەبجە هاوسنورە لەگەڵ پارێزگاكانی كرماشان و سنە، مەرزەكانی تەوێڵەو پشتەو سازان سەر بەپارێزگای كرماشانەو مەرزی مڵەخوردیش سەر بەپارێزگای سنەیە. بۆ بەفەرمیكردنی مەرزەكانی تەوێڵەو پشتە لەلایەن پارێزگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، وەزارەتەكانی ناوخۆو بازرگانی كۆماری ئێران، حكومەتی عێراق، سەرۆكایەتی دەروازە سنورییەكان، لەگەڵ وەزارەتەكانی دەرەوەو دارایی عێراق، حكومەتی خۆجێی و پەرلەمانتارانەوە هەوڵی بۆ دراوە، بەڵام حكومەتی هەرێم كەمتەرخەم بووە لەبوژاندنەوەیان. سەبارەت بەگرنگی بەفەرمیكردنی مەرزەكانی هەڵەبجە، ناوبراو روونیكردەوە: «بۆ گەشتیاری زۆر سودی دەبێت، چونكە هاووڵاتییان بۆ وەرگرتنی چارەسەر سەردانی پارێزگای كرماشان لەوێشەوە بۆ تاران دەكەن واتە نزیكترین ێگای وشكانییە، بەڵام رێگای بازرگانیەكەی تاڕادەیەك سنوردارە، ئەوكاتە بەمەرزەكانی سازان و پشتەو تەوێڵە لەگەڵ مڵەخورد ئەگەر بكرێتەوە بوژانەوەیەكی ئابوری گەورە بەهەڵەبجە دەدەین». لەهەڵەبجە بۆ تەوێڵە نزیكەی ٣٤ كیلۆمەترەو لەسلێمانی تا مەرزەكە بەنزیكەیی ٢٣٠ بۆ ٢٤٠ كیلۆمەتر دەبێت، بەمەش راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ هەلیكار لەناوچەكە دەڕەخسێنێت لەبارەی بەڕێوەبەڕی مەرزەكەوە جێگیری پارێزگای هەڵەبجە باسی لەئەوەشكرد، بەڕێوەبەریان تائێستا دیارینەكراوە، بەڵام پێشنیاری چەند كەسێك کراوەو نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم، چونكە سەرەتا دەبێت بەڕێوەبەری گومرگ دابنرێت كە زیاتر لەچوار ساڵە دوو فەرمانی بۆ دەرچووە لەهەردوو كابینەی چوارەم و پێنجەم و نەچووەتە بواری جێبەجێكردن، بۆ ئەو مەبەستەش لەڕۆژنامەی وەقائیعیش بڵاوبووەتەوە بۆ جێبەجێكردنی، بەڵام مەرزی تەوێڵە لەڕووی گومرگیەوە تاوەكو ئێستا سەر بەپاڕێزگای سلێمانییەو مەرزی پشتەش سەر بەپارێزگای ئیدارەی گەرمیانە. كۆتا بڕیار بۆ كردنەوەی مەرزی تەوێڵە شوشمێ، لەبەرواری ١٠ی ئابی ٢٠١٩ەوە دەرچوو، لەبەرواری ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ و رۆژێك پێش جەژنی قوربانی پیرۆز لەقەزای پاوە لەكۆبونەوەیەكی نێوان پارێزگاری هەڵەبجە و كرماشان بڕیاری بەفەرمیبوونی ئەو مەرزە جێبەجێكرا. لەبارەی كۆنترۆڵكردنی رێگای قاچاخ كاوە شێخ عەلی ئاشكرایكرد: «بەكردنەوەی مەرزەكە رێگای قاچاخچی ئەگەر بنەبڕ نەكرێت كەمتر دەبێتەوە، هەلیكار بەتایبەتی بۆ ئەو هاووڵاتییانەی شۆفێرن دەڕەخسێنێت، هەناردەو هاوردە بەردەوامبووەو بەردەوام دەبێت». سەبارەت بەوەی تاچەند جەیشی عێراقی مەترسی دروستدەكەن بۆ ئەو مەرزە، ئەو دەڵێت: «هیچ مەترسییەك لەلایەن جەیشی عێراقیەوە نیە، چونكە هاوشێوەی مەرزەكانی تری هەرێمە، لەساڵی ٢٠١٧ تەنیا لەپارێزگای سلێمانی و ئیدارەی گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین ٥٢ مەرز هەبووە و بەئاگاداری حكومەتی عێراقی كراونەتەوە، لەبارەی ئەم دوو مەرزەش حكومەتی عێراقی  ئاگادارن لەكردنەوەی، هەربۆیە لەڕووی ئەمنیەوە زۆر سەلامەتە». لەبارەی پەراوێزخستنی ئەو پارێزگایەوە زیاتر جەختیكردەوەو دەشڵێت: «بەهۆی ناكۆكبوونی لایەنەكان و هۆكاری ناوخۆی و ناوچەگەریەتی ئەو پارێزگایە پشتگوێخراوە، خۆشبەختانە بەفەرمیكردنی مەرزی سازان دەستیپێكردووە، لەئایندەشدا بۆ مەرزی مڵەخورد هەنگاوی باشتر دەنرێت  لەڕێگای پاڕێزگای سنەوە». نوخشە ناسیح، قائیمقامی پارێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو مەرزی تەوێڵە شوشمێ مەرزێكی نیمچە فەرمییەو لەماوەی ١٥ ساڵی رابردودا هەمیشە هەوڵیانداوە بیكەنەوە، دوای چەندین دانیشتن لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەمساڵ دوایین كۆبوونەوە كراو مەرزەكە كرایەوە بەڕووی هاووڵاتییان و هاتوچۆی گەشتیاری تێدا ئەنجامدەدرێت لەڕێگای پاسپۆرتەوە. نوخشە ناسیح باسی لەئەوەشكرد، ئەو مەرزە بودجەی بۆ دابیننەكراوە لەلایەن حكومەتەوە، بەڵكو ئەو كارانەی بۆی كراوە لەڕێگای حزبەوە بودجەكەی بۆ دابینكراوە، رێگاكەش بۆ هاتوچۆی بازرگانی و گەشتیارییە. لەڕووی ئاسایش و ئەمنییەوە وتیشی: «هیچ كێشەیەكی ئەمنی نیە، هەموو هاوڵاتییەك لەڕێگای چوون لەمەرزەكانی ترەوە بەپاسپۆرت دەڕۆن، لێرەش بەهەمانشێوە بەپاسپۆرتەو بۆ هەموو هەرێمی كوردستانیشە». پێشەوا ئەحمەد، سەرۆكی ژووری بازرگانی هەڵەبجە، ‌لەبارەی كردنەوەی ئەم مەرزە هێمای بۆ ئەوەكرد لەڕووی ئابوری و كەرتی گەشتیاری دەبێتە سەرچاوەیەكی زۆرباش بۆ هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران، بەزیادبوونی جوڵەی بازرگانی لەهاوردەو هەناردە لەنێوان هەردوولادا داهاتەكە زیاددەكات و بەپێچەوانەوە. هەر لەڕووی ئابورییەوە دەبێتە هۆكارێكی زۆر باش بۆ كەمكردنەوەی تێچووی گواستنەوەی كەلوپەل و پێداوستیی بۆ كۆمپانیاو بازرگانان بەتایبەت كەمكردنەوەی تێچووی گواستنەوەی مەوادی سەرەتایی (مواد الاولیە) بۆ كارگەكان چونكە رێگاكە نزیك دەبێتەوە. سەرۆكی ژووری بازرگانی هەڵەبجە دەشڵێت: «لەڕووی گەشتیاریشەوە، دەبێتەهۆی ئەوەی لەسەر رێگای هەردوو پارێزگاكەو لەهەدوو دیوەوە ژمارەیەكی زۆر خواردنگە و چێشتخانە و شوێنی مانەوەو هۆتێل بكرێنەوە بۆ گەشتیاران». سەرۆكی ژووری بازرگانی و جێگری پارێزگاو قائیمقامی هەڵەبجە سەبارەت بەبودجەی تەرخانكراو بۆ مەرزەكەو داهاتی مەرزەكە رایانگەیاند، هیچ زانیارییەكیان نییە لەوبارەیەوەو داهات و خەرجی ئەو مەرزە دیارینەكراوە. مەرزی تەوێڵە ٤٢ كم دوورە لەسەنتەری هەڵەبجەوەو نزیكەی ١٤٥ كم  لەكرماشانەوە دوورە، ئەم مەرزە هەردوو پارێزگای (هەڵەبجەو كرماشان) بەیەكەوە دەبەستێتەوە. لەبارەی ئەوەی هەلیكار بۆ چەند كەس دەڕەخسێنێت و چەند نوسینگەی تێدایە؟ ناوبراو روونیكردەوە: «زیاتر لە ١٤٠ هەلیكاری بۆ شۆفێری بارهەڵگرو كرێكار رەخساندووە، لەئێستاشدا لەجوڵەی بازرگانیەكەدا هاوردەو هەناردەی تێدادەكرێت ، بەڵام بەزۆری هاوردەی تێدا دەكرێت وەكو (گەچ و میوەو پلاستیك و خۆڵی ئاسن و چیمەنتۆ...)، بەڵام هەناردەی كەمترە».

هاوڵاتی ژمارەیەکی زۆر لە جالاکوان و ڕۆژنامەنوسان و رۆشنبیرانی ھەرێمی کوردستان و دەرەوەی ھەرێم، وێرای ئیدانەی توندی دوبارە نوێکردنەوەی سزای شێروان شێروانی بەیاننامەیەکیان دەرکرد و تیایدا داوا لە  کونسوڵخانەو نوێنەرایەتی وڵاتان و رێكخراوەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکەن دژی ئەم بڕیارەی دادگای هەرێم بوەستنەوە. بە گوێرەی بەیاننامەکە کە وێنەیەکی بۆ هاوڵاتی نێردراوە ڕۆژنامەنوسان پێیان وایە "نوێکردنەوەی سزای شێروان شێروانی لە دوای ئەو هەموو نادادیەی بەرامبەر بە خۆی و هاوڕێکانی لە چەند ساڵی رابردوودا کراوە، نیشانەو دەرخەری ئەو راستیەیە کە دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری هەرێمی کوردستان هیچ واتایەکی بۆ ئازادی کاری رۆژنامەنوسی و ئازادی وشەوڕادەربڕین نەهیشتۆتەوە." دەقی بەیاننامەکە: بەیاننامەو هەڵوێستێک بۆ: ڕایگشتی هەرێمی کوردستان و عێراق باڵێۆزخانەو کونسوڵخانە و نوێنەرایەتی وڵاتان لە هەرێم و عێراق ڕێکخراوەکانی تایبەت بە ئازادی رادەربرین و مافی مرۆڤ لە جیهان و عێراق و هەرێمی کوردستان. بەداخێكی زۆرەوە جارێکی تریش دەسەڵاتی دادوەری هەرێمی کوردستان، لەژێر هەیمەنە و سێبەری حکومەتێکی نادادگەردا، بێ پاساوی بڕواپێکەر و بە دەستێکی لەرزۆکەوە، سزای چوارساڵی تر زیندانی بۆڕۆژنامەنوسی سزادراو "شێروان شێروانی" دەرکرد. نوێکردنەوەی سزای شێروان شێروانی لە دوای ئەو هەموو نادادیەی بەرامبەر بە خۆی و هاوڕێکانی لە چەند ساڵی رابردوودا کراوە، نیشانەو دەرخەری ئەو راستیەیە کە دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری هەرێمی کوردستان هیچ واتایەکی بۆ ئازادی کاری رۆژنامەنوسی و ئازادی وشەوڕادەربڕین نەهیشتۆتەوە. ئێمە وەک ژمارەیەک لە رۆژنامەنوسان، نوسەران و رۆشنبیرانی ھەرێمی کوردستان و دەرەوەی ھەرێم، وێرای ئیدانەی توندی ئەو هەوڵەی دامەزراوەی دادوەری و دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستان، داواخوازین بە زوترین کات کونسوڵخانەو نوێنەرایەتی وڵاتان و رێكخراوەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، زیاد لە هەر جارێکی تر بێنە سەر هێڵ و رێگە بە درێژەکێشانی ئەو زوڵم و ستەمە بێ چەند و چونە نەدەن کە بە رۆژی روناک لە هەرێمی کوردستان دەگوزەرێت. رێکخراوکانی تایبەت بە مافی مرۆڤ و رۆژنامەگەری و دەسەڵاتی دادوەریی عێراقیش نابێت بێدەنگ بن بەرامبەر بەو ستەمەی لە هەرێمی کوردستان ئەنجامدەدرێت و دەبێت هەڵوێستییەکلاکەرەوەیان هەبێت. ئەوەی زیاتر مایەی نیگەرانی ئێمەیە ئەوەیە لە دوێنێوە هەڕەشەو تۆقاندن و دەستگیرکردنی ئەو دەنگانەی کەڕەخنەی توندیان لە سزادانەوەی شێروان شێروانی گرتوە، دەستی پێکردۆتەوەو بۆ جارێکی تریش رۆژنامەنوس "ئومێد بەرۆشکی" بێ پاساو و بە مەزاجی شەخسیڕفێنرا و دواتر ئازادکرا بە بێئەوەی هیچ لەبارەی هۆکارەکانی دەستگیرکردنییەوە ئاشکرا بکرێت و فەرمانی دادوەری هەبێت، لە کاتێکدائێمە دەزانین تەنها هۆکار بۆ دەستگیرکردنەکەی ئەو بەرگریەیە کە دوێنی لە بەردەم دادگای هەولێر لە شێروان شێروانی کرد و ڕەخنەی توندی لە دەسەڵاتی سیاسی و دادوەری هەرێم گرت. بۆیە ئێمە لێرەوە داوا دەکەین هەرچی زووە کۆتایی بەو ستەم و نادادیە بهێنرێت و ئەو بیرە پۆلیسیە لە دەسەڵاتی سیاسی هەرێم کۆتایی پێ بهێنرێت و دۆخی خراپی ئیداری و سیاسی هەرێمی کوردستان هێندەی تر نەشێوێنرێت و دواتریش بەرپرسانی ئەو دۆخە ئاڵۆزە خۆیانی لێ بێبەری بکەن و دەستی تۆمەت بۆ خەڵکی تر رابکێشن. ئێمەی رۆژنامەنوسان و نوسەرانی ھەرێمی کوردستان چاوەرێی هیمەتی رایگشتی و رۆشنبیران و چالاکانی مەدەنی و رێکخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکان دەکەین بۆ دروستکردنی فشاری جدی بۆ سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو ستەم و نادادیەی چەند ساڵێکە درێژەی هەیە و دوێنێش نادادیەکەیان بە لوتکە گەیاند بە سزادانەوەی چەند جارەی شێروان شێروانی. سەرکەوتن بۆ ئیرادەی راستەقینەی دەنگە ئازادەکانە. ژمارەیەک لە رۆژنامەنوسان، نوسەران و رۆشنبیرانی ھەرێمی کوردستان و دەرەوری ھەرێم ٢١ی تەموزی ٢٠٢٣ ناوەکان : - مەسعود عەبدولخالق – کەسایەتی سیاسی و نوسەر - ئاسۆس هەردی – ڕۆژنامەنوس - سەرتیپ جەوهەر – ڕۆژنامەنوس - کەمال ڕەئووف – رۆژنامەنوس - سیروان غەریب – ڕۆژنامەنوس - محەمەد ڕەئوف – ڕۆژنامەنوس - هاوکار عزەت – ڕۆژنامەنوس - د. سەردار موسا – مامۆستای زانکۆ و نوسەر  - د. جەعفەری عەلی – نوسەر - ئارام ڕەفعەت – نوسەر - نەبەز خالید – ڕۆژنامەنوس - مەلا فەرمان – نوسەر - کەرکوک - ڕەعد ڕەفعەت – مامۆستای زانکۆ و ڕۆژنامەنوس - د. شێرکۆ کردمانج – نوسەر - سەنگەر سالار – ڕۆژنامەنوس - ئازاد عوسمان – ڕۆژنامەنوس - دڵشاد ئەنوەر – ڕۆژنامەنوس - د. مەریوان وریا قانع- نوسەر و مامۆستای زانکۆ - سەلاح ڕەشید – نوسەر - کاوە شێخ عەبدوڵا – رۆژنامەنوس - مەحمود دەروێش – نوسەر – هۆڵەندا - وریا قەرەداخی – نوسەر - هۆڵەندا - فەرهاد سەمەد – چالاکی مەدەنی - شاکاو هەژار – مامۆستا و نوسەر - نەهرۆ فەتاح – چالاکوان و رۆژنامەنوس - ماکۆک محەمەد – چالاکوان - ئومێد خالید – چالاکوان - فەرمان محەمەد – مامۆستا و چالاکوان - ڕەوەند تاریق – پارێزەر - د. محەمەد کیانی – پەرلەمانتاری پێشوو - کامەران خدر – چالاکوان - فەرمان ڕەشاد – ڕۆژنامەنوس - ئیبراهیم عەباس – ڕۆژنامەنوس - ئامەد پیران – چالاکوان – ئاکری - هیوا حەسەن – ڕۆژنامەنوس - کەرکوک - سەعدی مسفتەفا – ئەندازیار - کاروان نەجات – نوسەر - حەسەن عەباس – چالاکوان - محەمەد مستەفا عەلی – چالاکوان - هاوژین محەمەد – ڕۆژنامەنوس - ڕوخۆش ئەحمەد – ڕۆژنامەنوس - ڕێبوار ئەحمەد ( بەها ) – نوسەر - دەرباز حەمەد – مامۆستای ئاینی - مادح تەها – ڕۆژنامەنوس - جێگر جەواد – چالاکوان - هەوراز غازی – چالاکوان - بەشدار ڕەفیق – ڕۆژنامەنوس - کاوە تەیب – مامۆستای زانکۆ - بەرەڤان عومەر- چالاکوان - نزار گلعت- چالاکوان - سەردار مەحمود "هەڤسەروکێ "رێکخراوا هەڤپەژراندنا جڤاکی - نڤیر حسین "سەرنڤیسەرێ "گوڤارا فروش - دلێر عبدالله - چالاکوان - کاروان باپیری- چالاکوان - محمود ناجی- چالاکوان زیندانی سیاسی - عبدل عزیز مصگفا - چالاکوان - بلند ئامێدی- چالاکوان و زیندانی سیاسی - شیمال بەرچی- روژنامەنوس - خورشید فەرەج- چالاکوان - مێڤان سعید- چالاکوان - بەختیار دهوکی- چالاکوان - نێچیرڤان دێرەشی- چالاکوان - رێکان رەشید- چالاکوان - کاروان صدیق- روژنامەوان - نورمان کوردی- چالاکوان - بەندەوار ئەیوب- چالاکوان و زیندانی سیاسی - بارزان شێروانی- چالاکوان - قەیدار حسێن- چالاکوان - گاهر بامەرنی- چالاکوان - زێدان زێباری- چالاکوان - جەلال شێلادزێ- چالاکوان - هاریوان عیسا - چالاکوان و زیندانی سیاسی - زێرەڤان شوکری- چالاکوان - لاجی گەرماڤی- چالاکوان - رەیان موصگفا - چالاکوان - چەکڤان عزیز- چالاکوان - مەروانیەحیا- روژنامەنوس - کارکەر عباس- چالاکوان و زیندانی سیاسی - سەهەند ئەحمەد- چالاکوان - بێریڤان ئەیوب- چالاکوان و زیندانی سیاسی - باوان باوانی- چالاکوان - مەرین سەرنی- روژنامەڤان - عەباس رێکانی- چالاکوان - ئەیهان سعید- روژنامەنوس - وارژین عبدالواحد - چالاکوان - نادر نوما- چالاکوان - ئدریس تیلاکوری- چالاکوان - سامی ئوزمانی- چالاکوان

هاوڵاتی بە پێی هەواڵێک کە لە شاری مەریوانەوە ، دوانیوەڕۆی هەینی ٢١ی تەمووز، ٧ ژینگەپارێزی شاری مەریوان لە نزیک بە کانی میران،  بە شێوەی خۆبەخشانە خەریکی کوژاندنەوەی ئاگری دارستانەکان بوون ،بە هۆی تەقینەوەی مین بریندار بوون و گەیەنراونەتە نەخۆشخانەی بوعەلی شاری مەریوان. ناسنامەی ئەو ٧ کەسەی کە بریندار بوون بۆ هاوڵاتی روون بۆتەوە کە بریتین لە: بەرزان پیرۆزی، کوڕی عەلی، مادێح خۆشنەواز کوڕی تۆفێق، ئارام کەیوان کوڕی رەحمان، بورهان مەکی کوڕی فایەق، سەیوان نیک پەی کوڕی محەممەد،هەروەها  ئەمیر وجەلیل کە خەڵکی گوندی پیرسەفان. بە پێی کۆمەڵێک ڤیدیۆ کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاو کراونەتەوە، ژینگەپارێزەکانی شاری مەریوان و دەورووبەی، لە ٤٨ کاتژمێری رابردوودا  لە ٥ قۆڵەوە، خەریکی کوژاندنەوەی ئاگری دارستانەکانی مەریوانن  کە گومان دەکرێت لە لایەن سپای پاسداران و کەسانی نزیک بەوانەوە ئاگرەکە کرابێتەوە پێنج ساڵ لەمەو پێش و رۆژی ٢٥ی ئابی ٢٠١٨، چوار ژینگەپارێزی مەریوان بە ناوەکانی " شەریف باجوەر"، " ئومید کۆنەپۆشی"، " محەممەد پژووهی" و " رەحمەت حەکیمی نیا" لە کاتی ئاگرکواژندنەوەدا گیانیان لە دەستدا و خەڵکی مەریوان و ناوچەکە کوژرانی ئەم ژینگەپارێزانە و بەتایبەت شەریف باجووەر و ئومێد کۆنەپۆشی بە پلان داڕێژراو دەزانن . هەموو ساڵێک رووبەڕێکی زۆر لە دارستانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و بەتایبەت مەریوان دەسووتێندرێن و ژینگەپارێزان و خەڵکی ئەو ناوچەیە سووتاندنی ئەو دارستانانە بە ئەنقەست دەزانن.   وێنەو ناوی ئەو حەوت هاوڵاتییە:  ناسنامەی ئەو ٧ کەسەی کە بریندار بوون بۆ هاوڵاتی روون بۆتەوە کە بریتین لە: بەرزان پیرۆزی، کوڕی عەلی، مادێح خۆشنەواز کوڕی تۆفێق، ئارام کەیوان کوڕی رەحمان، بورهان مەکی کوڕی فایەق، سەیوان نیک پەی کوڕی محەممەد،هەروەها  ئەمیر وجەلیل کە خەڵکی گوندی پیرسەفان.

هاوڵاتی بە پێی هەواڵی کەناڵە ناوخۆییەکانی ئێران، لە ٣ مانگی یەکەمی ساڵی هەتاویدا، واتە خاکە لێوەو مانگی گوڵان و جۆزەرداندا، ٢٧ ژن لە ناوچە جیاوازەکانی ئێران و کوردستانی رۆژهەڵات بە بیانووی پاراستنی شەرەف لە لایەن کەس و کار و بنەماڵەیانەوە کوژراون. ماڵپەڕی (هرانا) لەم پەیوەندەدا ئاماژە بەوە دەدات کە ژمارەی ئەو ژنانەی بە دەست کەس و کارەکانیان بە بیانووی شەرەف دەکوژرێن زیاترە لەو ژمارەیەی کە ناوەندە فەرمییەکان بڵاویان کردۆتەوەو زۆر جار بنەماڵەکان بە بیانووی پاراستنی ئابڕووی بنەماڵەیی یان بۆ خۆ دزینەوە لە یاسا، کوشتنی ژن و کچەکانیان بە خۆکوژی بڵاو ئەکەنەوە. ماوەیەک لەوە پێش هەواڵنێرییەکانی ئێران و لەوانە رۆژنامەی (اعتماد) هەواڵی کوژرانی کچێکی ١٥ ساڵانیان لە خووی بڵاوکردەوە کە لە لایەن باوک و دایکیەوە ، تەنها لەبەر ئەوەی ویستبووی لە مێردەکەی جیا ببێتەوە، بڵاوکردەوە . پێشتر لە هەواڵنێرییەکان و لە لایەن بنەماڵەیەوە وا بڵاو کرابۆوە کە ئەم کچە ١٥ ساڵەیە کە لە تەمەنی ١٢ ساڵیدا درابوو بە پیاوێکی ٢٧ ساڵان، خۆی کوشتووە، بەڵام دواتر بە پێی لێکۆڵینەوەکانی پۆلیس دەرکەوت کە لە لایەن باوکییەوەو بە هاوکاری دایکی کوژراوە.

ڤانە باهیر بەڕێوبەرایەتی گواستنەوەی سلێمانی دەڵێت پڕۆژەیەکمان هەیە کە نرخی لیترێک بەنزین بۆ پاسەکان لە سلێمانی بکرێت بە ٥٠٠ دینارو سەرجەم ئەو پاس و تەکسیانەش مۆدیلیان نزمە پان بکرێنەوە.  خراپی سیستەمی هاتوچۆ سەرنیشینانی بەهیلاک  بردووە و بەڕێوبەری گشتی گواستنەوەی سلیمانیش دەڵێت پڕۆژەیکمان هەیە بۆ گۆڕینی سیستەمی نەفەرات بۆ سیستەمی کات و کەمکردنەوەی نرخی بەنزینیش بۆ ٥٠٠ دینار، دەشڵێت پانکردنەوەی تەکسی و پاسە مۆدیل کۆنەکانیش بەشێکن لە پرۆژەکە. سەرەڕای بەرزی پلەکانی گەرما لەناو چەقی وەرزی هاویندا، هیچ چاودێریەک نییە بەسەر هۆیەکانی گواستنەوەی گشتی بۆ داگیرساندنی فێنککەرەوەکان، ئەمە سەرەڕای ئەوەی لەم کاتەدا بەبێ ڕەچاوکردنی ئەو گەرما زۆرەی هاوین پاسەکان چەندین کاتژمێر سەرنشینەکان ڕادەگرن بەمەبەستی تەواوکردنی نەفەرەکانیان، کە  هەندێک جار ڕێگای چارەکیک بۆ سەرنشینەکان دەکاتە زیاتر لە کاتژمێرێک. سدیق محەمەد لەبارەی کێشەکانی سیستەمی گواستنەوە بە هاوڵاتی وت، ئێمە لەم دوو هەفتەیەی داهاتوودا لەگەڵ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی تاوتوێی پڕۆژەیەک ئەکەین بۆ باشترکردنی گواستنەوەی سلێمانی، لەوانەش کەمکردنەوەی نرخی بەنزین بۆ ٥٠٠ دینار بۆ پاسەکان و پانکردنەوەی پاس و تەکسیە کۆنەکان کە سیستەمی فێنککەرەوەیان تێدانیە و گۆڕینیان بە مۆدێلی سەروو ٢٠٠٠ بەجۆرێک سیستەمی گەرمی و ساردیان تێدابێت، هاوکات گۆڕینی سیستەمی نەفەرات بۆ سیستەمی کات کەئەمەش کاتێکی زۆر بۆ هاوڵاتیان دەگەڕێنێتەوە. لە ئێستادا بەوتەی بەڕێوەبەری گشتی گواستنەوەی سلێمانی  “ هەزار و ٦٠٠ پاس” لە ناو پارێزگای سلێمانیە کە دابەشبوون بەسەر ٢٥ هێڵدا، لەناو ئەم پاسانەشدا نزیکەی چوارسەد و پەنجا پاسیان مۆدیلیان لەخوار دوو هەزارەوەیە.   ئەم پڕۆژەیەی بەڕێوەبەرایەتی گواستنەوەی سلێمانی لەکاتێکدایە کە نزیکەی “ پێنج ساڵ” لەمەوبەر بەڕێوەبەرایەتی گواستنەوەی سلێمانی و وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی هەرێمی کوردستان چەند ڕێگا چارەیەک و پڕۆژەیەکیان خستە ڕوو بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیرانانەی کە لە سیستەمی گواستنەوە و گەیاندنی هەرێمدا هەیە، بەڵام دۆخەکە دوای تێپەڕینی چەندین ساڵ هێشتا وەک خۆیەتی. یەکێک لە سەرنسینەکان کە لولەی مومەبەریدەکەی خستۆتە سەر سەری خۆی دەڵێت" کەی ڕەوایە ڕێگاکەم کە تەنها " پینج خولەکە" کەچی من وا کاتژمێرێکە لەم گەرمایە دانیشتووم"، هەروەها وتیشی خۆ ناکرێت هەموورۆژیکیش بە تەکسی هاتوچۆ بکەم، ئەمە بارگرانیەکی زۆر و زەحمەتیەکی زۆرە. شۆفێری پاسەکانیش دەڵێن، ئێمە بەو نرخە بەنزینەی کە پێمان دەفرۆشرێت ناتوانین فینککەرەوەکان دابگیرسێنین، ئەمە جگە لەوەی کە هەندیکمان پاسەکانمان زۆر کۆنن و هەر فێنککەروەشیان تێدا نییە، لەگەڵ ئەوەشدا هەموو تێچوویەکی چاککردنەوەی ئۆتۆمبیلەکانمان لە ئەستۆی خۆمانە، سەرەڕای ئەوەی کە ساڵانە برێکی زۆر باجمان لێ وەرئەگرن بۆ ژینگە و جادە و بان بەڵام هیچ سودێکیشی لێ نابینین و ڕیگاکان زیانێکی زۆرمان لێ ئەدەن.   هەرچی سەبارەت بە تەکسیەکانیشە، وەک هەیات سەعید کە شۆفێرێکی تەکسیە وەک خۆی دەڵێت ماوەی " دە" ساڵە ئەم کارە دەکات، دەڵێت" لە هاویندا کاری ئێمە کەمێک باشترە بەراورد بە وەرزەکانی دیکە، ئەمەش بەتایبەت لە کاتژمێرەکانی نێوان ١١-٣ پاش نیوەڕۆ، کە بەهۆی ئەو گەرما بەتینە و دانەگیرساندنی فێنککەروەکانی پاسەکانە" هەیات سەعید ئاماژەش بەوە ئەکات کە زۆربوونی ژمارەی تەکسیەکان و کۆنتڕۆڵ نەکردنیان بەربەستیکی بۆتە بارگرانی بەسەر ئەو شۆفێرانەی کە ژیانیان تەنها لەسەر کاری تەکسیە، بە وتەی ئەو شۆفێرە لە ئێستدا تەنها لە سنوری سلێمانی سەروو " ٤٥" هەزار تەکسی هەیە، بەڵام بەڕێبوەرایەتی سلێمانی دەڵێت “٢٧” هەزور تەکسی هەیە لەپارێزگای سلێمانی و لەوانەش “حەڤدە هەزاریان” لەناو سەنتەری شاردا کار دەکەن.   ئەم گرفتانەی گواستنەوەی گشتی لەکاتیکدایە کە پێنج ساڵ لەمەوبەر، بەڕێوەبەری گشتی گواستنەوەی سلێمانی وتی، پاسی مۆدێل بەرز و وێستگەی مۆدێرن  بۆ ناو شاری سلیمانی دابین ئەکەن تەنها لەماوەی دوو مانگدا، بەجۆرێک بەسەر شاری سلێمانیدا دابەش ئەکرێن کە لەشەوانیشدا بتوانن کار بکەن و کار ئاسانیش بۆ کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت بکرێت تێیدا، بەڵام تاوەکو ئێستا پڕۆژەکە جێبەجێ نەکراوە؛  لەم بارەیەوە سدیق ئەحمەد بەهاوڵاتی وت، لەبارەی ڕێکخستنەوەی کاتەکانەوە  ئێمە بەهۆی قەیرانەکانەوە لەماوەی ڕابردوودا نەمانتوانیوە ئەو پرۆژانەی هەمانە جیبەجیی بکەین، وتیشت هێنانی پاسی مۆدێرن وتی ئەو پرۆژەیەی کە چەند ساڵ لەمەوبەر لەگەڵ کۆمپانیای شار پرۆدەکەشن گەنگەشەماان کردبوو، نەمانتوانی بەهۆی داخرانی سنورەکان و قەیرانە یەک لەدوای یەکەکان بیانهینینە کوردستان. سدیق محەمەد ئاماژەی بەوەشکرد قەیرانەکان ئەوەندە زۆربووبون کە ئەگەر هەڤاڵ ئەبوبەکر، پارێزگاری سلێمانی نەبوایە لەوانەیە دائیرەکەمان بەهۆی قەیرانەوە دابخراییە،  وتیشی سوپاسی ئەکەین کە نرخی بەنزین و گاز و تێچووی دائیرەکەمانی دابینکردووە. هاوڵاتی لەبارەی گۆڕانکاریەکان و کێشەکانی سیستەمی هاتوچۆ پەیوەندی کرد بە وەزارەتی گواستنەوە وگەیاندنی هەرێمەوە بەڵام بەردەست نەبوو.

هاوڵاتی  ئێوارەی ئەمرۆ هەینی 21 ی تەمووز گەنجێکی ئاوارەیی ئێزیدی تەمەن 24 ساڵ لەبەنداوی مۆسڵ دا خنکا. بێوار عەبدولعەزیز، بەرپرسی بەرگری شارستانی دهۆک بە هاوڵاتی  وت"ئێوارەی ئەمرۆ تیمەکانمان ئاگادارکرانەوە کەوا ڕوداوێکی خنکان هەیە لەبەنداوی مۆسڵ، دەستبەجێ تیمەکانمان گەیشتنە شوێنی ڕوداوەکە و تەرمەکەیان دەرهێناوە" . بێوار عەبدولعەزیز دەشڵێت" ئەو هاوڵاتییەی خنکاوە  ناوی عەبدوڵلا عەباس خدرە، وئاوارەیی ئێزیدی و خەڵکی شەنگال". ئەوەشی ڕونکردەوە، "تەرمەکە ڕەوانەی پزیشکی دادی دهۆک کراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕوداوەکە" لە سەرەتای ئەمساڵەوە، لە سنووری پارێزگای دهۆک 18 کەس خنکاون؛ لە قەزای ئامێدی و شاری دهۆک سێ کەس، لە قەزای ئاکرێ و بەردەڕەش شەش کەس و لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆش نۆ کەس خنکاون.   

نیگار عومەر لەسنوری ئیدارەی گەرمیان كاركردن لە66 پرۆژەدا راگیراوەو شەش پرۆژەیان بەتەواوی هەڵوەشاوەتەوە كە بەزۆری پرۆژەی خزمەتگوزاری و تەندروستی و پەروەردەو گەشتیارییە. یەكێك لەگرنگترین ئەو پرۆژانەی كەهەڵوەشاوەتەوە پرۆژەی دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی سەد قەرەوێڵەییە لەقەزای كەلار، لەنێو ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون نزیكەی  70% دەكەوێتە قەزای كەلارەوەو بەشەكەی دیكە دەكەونە قەزای كفری و قەزای خانەقینەوە كە 15پرۆژەی شارەوانی گەرمیانی تێدایە كەڕاگیراون. ئەمەش لەكاتێكدایە كەحكومەتی هەرێم  رایدەگەیەنێت كە 160پرۆژە لەگەرمیان جێبەجێكراوەو ئیدارەی گەرمیانیش رایدەگەیەنێت پرۆژەكان نەچوونەتە بواری جێبەجێكردنەوە و  تەنها بڕیاری لەسەر دراوە. دوو ساڵ پێش ئێستا لەسەردانێكیدا جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ گەرمیان بڕیاری دەركرد بۆ جێبەجێكردنی 19پرۆژە بەهەمان شێوەی پرۆژەكانی دیكە تەنها بڕیارە و كرداری بەدوادا نەهاتووە. چۆمان ئەحمەد، بەڕێوبەری راگەیاندن و پەیوەندیەكان  لەئیدارەی گەرمیان بەهاوڵاتی وت:» لەسنوری گەرمیان 66 پرۆژەی راگیراوە و شەش پرۆژەیان گرێبەستی كاركردن تێیدا هەڵوەشاوەتەوە كەیەكێك لەو پرۆژانە پرۆژەی دروستكردنی نەخۆشخانەی سەد قەرەوێڵەیی كەلارو راكێشانی ئاوی خواردنەوە بۆ گەڕەكانی كفریە». وتیشی:» ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون زیاتر پرۆژەی خزمەتگوزراین و پرۆژەی پەروەردەو بینای زانكۆو رێگەوبان و قیرتاوكردنی كۆڵان و شۆستەكان و پرۆژەی گەشتیارو تەندروستی و دروستكردنی بەنداوە كەپێویستەكی سەرەكین بۆ سنورەكە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كۆی تێچووی ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون نزیكەی 438 ملیار دینار دەبێت و 95 ملیار دیناری وەرگیراوە، زیاتر ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون لەسەر بوجەی وەبەرهێنانن، وتیشی:» ئێمەش وەك ئیدارەی گەرمیان هەمیشە داوامانكردووە كە ئەم پرۆژانە كاركردن تێدا دەستپێبكاتەوە، داهاتی گەرمیان هیچی لەگەرمیاندا خەرج ناكرێت دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی». ئەوەشی وت،» ئەو 160پرۆژەیە هەمووی جەبەجێنەكراوە لەگەرمیاندا تەنها بڕیاری لەسەردراوە، بەهەمان شێوەی ئەو 19پرۆژەیەی كەسەرۆكی حكومەت بڕیاری لەسەرداوە، بەڵام هیچی نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە». هاوكات بەرزان فایەق بەڕێوەبەری پرۆژەكان لەشارەوانیی گەرمیان بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە  ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون لەشارەوانییەكان 15پرۆژەیە، كە پێنج پرۆژەیان دەكەوێتە قەزای كەلارەوە، كە بەزۆری پرۆژەی قیرتاوو ئاوەڕۆو شۆستەكانن، بۆ نموونە یەكێك لەم پرۆژانەی كەلار كەڕاگیراوە پرۆژەی ئاوەڕۆو رێگاسازیە لەنێوان گەرەكی بنگردو گردە گزینەوەو دوو لەو پرۆژانە دەكەونە ناحیەی رزگارییەوە وەك پرۆژەی رێگاسازی گەڕەكەكانی ناحیەی رزگاری كەزۆربەی گەڕەكەكانی رزگاری دەگرێتەوە. راشیگەیاند:» ئەو پرۆژانەی كە لەشارەوانییەكان راگیراوە لەساڵی 2012 بڕیاری لەسەردراوەو لەسەر بوجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان كە بەپترۆدۆلار ناسرابوو، تائێستاش هیچ بڕە پارەیەك بۆ ئەم پرۆژانە تەرخاننەكراوە كە پێداویستی خەڵكی ناوچەكەن». ئەوەشی وت:» تێچووی پرۆژەكانی شارەوانی گەرمیان 62 ملیۆن دۆلار دەبێت، راگرتنی ئەم پرۆژانە زیاتر پەیوەندی بەقەیرانی داراییەوە هەیە». ئیدارەی گەرمیان: لە سنووری گەرمیان ٦٦ پڕۆژەی ڕاگیراوەو شەش پڕۆژەیان گرێبەستی کارکردن تێیدا هەڵوەشاوەتەوە چالاكوانێكی مەدەنی دەڵێت:» گەرمیان پشتگوێخراوە لەهەموو روویەكەوە، هۆكاری ئەمانەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەحزب دەستی خستووەتە نێو هەموو كارەكانی حكومەتەوە». ئەیاد محەمەد، چالاكی مەدەنی دەشڵێت:» لەگەرمیاندا چەندین پرۆژەی گرنگ هەیە كەپێویستە جێبەجێ بكرێن و كاری تێدابكرێتەوە وەك پرۆژەی رێگای كەلار- سلێمانی و چەند ڕۆژێك كاری تێدادەكرێت و دووبارە ڕادەگیرێتەوەو پرۆژەی بەنداوی باوەنورو كە پێویستی سەرەكی ناوچەكەیەو  نەخۆشخانەی سەد قەرەوێڵەییەكەی كەلارە. ئەیاد محەمەد»پێویستە بەرپرسانی گەرمیان و ئیدارەی گەرمیان روونكردنەوە بدەن ئایا راستە ئەو 160پرۆژە جێبەجێكراوە لەسنورەكە ئەگەر راست نیە بۆچی خەڵك چەواشە دەكەن ئەگریش وایە كوان پرۆژەكان ئێمە بۆ نایبینین ئەو هەموو بڕە پارە ئایا هاتووە بۆ گەرمیان چی لێهاتوە هەموو ئەمانە گومانن لای خەڵك پێویستە روونكردنەوەی لەسەربدرێت».

هاوڵاتی بەپێی یاسای بودجەی عێراق كە 12-6-2023 پەسەندكراو هێشتا نەكەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بڕی ٥۱۱ ملیۆن دۆلار وەكو پترۆدۆلاری هەرێم تەرخانكراوە كەدەكاتە پێنج لەسەدی پارەی فرۆشتنی ٤۰۰ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ماوەی ساڵێك .  لەو رێژەیەش تەنها 10% بۆ سلێمانی و گەرمیانە، بەپلەی یەكەم پارێزگای دهۆك و دواتر هەولێرو ئینجا سلێمانی و گەرمیان لەپارەی پتڕۆدۆلار سودمەند دەبن كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: یاسایەك هەیە لەپەرلەمانی كوردستان كە یاسای ژمارە دووی ساڵی 2015 كەیاسای سندوقی داهاتە نەوتیەكانە بەپێی ئەو یاسایە هەر ناوچەیەك كەنەوتی لێدەربهێنرێت بڕی پێنج دۆلاری بۆ ناوچەكە خەرج بكرێتەوە وەك پڕۆژە. وتیشی: تائێستا ئەو یاسایە لەهەرێم كاری پێنەكراوەو جێبەجێ نەكراوە، تائێستاش سندوقەكە دروستنەكراوە هەرچەندە بڕیاربوو لەم كابینەیە سندوقەكە دروستبكرێت. بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: تائێستا یەك دینار وەكو پترۆدۆلار نەدراوە بەهیچ ناوچەیەك. كەریم عەلی ئەوەشی خستەڕوو كەچاوەڕوانی جێبەجێكردنی یاسای بودجەن كە جێبەجێكرا ئەو بڕگەیەش جێبەجێ بكرێت و حكومەتی عێراق پابەندبێت بەجێبەجێكردنی ئەو بڕگەیەوە. "ساڵانی رابردوو بەهیچ شێوەیەك ئەو بڕگەیە جێبەجێنەكراوە لەكاتێكدا لە ساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێم خۆی نەوتی فرۆشتووە، بۆیە چاوەڕوانی جێبەجێكردنین، هۆكاری ئەوەش كەپارێزگای سلێمانی كەمتر بودجەكەی بەركەوتووە پارێزگای سلێمانی نزیكەی 80 هەزار بەرمیل نەوتی تێدا دەردەهێنرێت". كەریم عەلی وای وت. دهۆك زۆرترین نەوتی لێدەرهێندراوە، بەڵام بەوتەی ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگاكە یەك دیناری بۆ خەرج نەكراوە. وردەکاری زیاتر لەسەر ئەم بابەتە لەم ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەی هاوڵاتی بخوێنەرەوە: حكومەتی هەرێم لە 2014ەوە پترۆدۆلاری نەداوەتە پارێزگاكان  

عەمار عەزیز  ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم چاوەڕێی خەرجكردنی بودجەی پەرەپێدان و پتڕۆدولار دەكەن بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان، ئەم ساڵ ئیدارەی پارێزگای دهۆك 236 پرۆژەیان پێشكەشی وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێم كردووە تا دەست بەجێبەجێكردنی بكرێت. سێ جۆر بودجە هەیە بۆ پارێزگاكان، پەرەپێدانی پارێزگا، پترۆدۆلار، گشتی ، ئەم سێ بودجەیە لە 2014وە نەدراوە بەپارێزگاكانی هەرێم. عەبدولسەمەد تێلی ، سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی ی وت: " پرۆژەكان راستەوخۆ لەپارێزگا رەوانەی وەزارەتەكان و ئەنجومەنی وەزیران دەكرێن، هەر لیژنەی پرۆژەكانمان نیە ئەگەر بودجە نەبێت چونكە پرۆژەكان دەنووسین و ئاراستەی حكومەت دەكەین ". سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهیچ ژمارەیەكی راست و وردیان لەبەردەست نیە بزانن رێژەی ئەو نەوتەی لەسنوری پارێزگای دهۆك دەردەهێنرێت چەندە،  وتیشی:" تەنها ئەوە دەزانین نیوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەپارێزگای دهۆكە، بەڵام ئێمە نازانین چەند بەرمیلە تابڵێین بەشی پارێزگای دهۆك لەبودجەی پەتڕۆدۆلار چەند دەبێت، حكومەتی عێراق بۆ هەر بەرمیلێك پێنج دۆلاری داناوە وەكو بودجەی پەتڕۆدۆلار، بەڵام مادەم نازانین چەند بەرمیلە بودجەكەشی نازانین ". جەمال كۆچەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەلیژنەی دارایی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "بودجەی پەتڕۆدۆلار هیچ پەیوەندی بەژمارەی دانیشتوان نیە، بەڵكو پەیوەیستە بەڕێژەی نەوت هەر بەرمیلیك پێنج دۆلاری بۆ دیاریكراوە". ئەوەشی باسكرد نازانرێت هەرێمی كوردستان بودجەی پەتڕۆدۆلاری هەیە یان نا، خۆی دەیدات بەپارێزگاكان، یان عێراق راستەوخۆ دەیداتە پارێزگاكانی هەرێم. بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان نزیكەی چوار ترلیۆن دینارە لەعێراقدا، كە رێژەی دانیشتوان 20%ی هەژارە بۆیە ئەو بڕە بودجەیە تەرخان كراوە. بۆ هەرێمی كوردستان رێژەی هەژاری بەگشتی 7%ە، لەسەر ئەو بنەمایە بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی بۆ رەوانە دەكرێت. "پارێزگای دهۆك هیچ جارێك بەشە بۆدجەی خۆی لە پەتڕودولارو پەرەپێدان و هەموو بودجەكان بەشی خۆی كەمتر وەرگرتووەو هەمیشە مەغدور بووە، كەس لەحساباتی بودجەی عێراقدا نیە، واتە هەموو تاكێكی عێراق بودجەی نیە، لەبیرش نەكەین بەشی زۆری بودجەی عێراق بۆ مووچەخۆران دەڕوات كە 74 ترلیۆن دینارە، ئەوەی تر بۆ پرۆژەو خزمەتگوزاری گشتییە، لەوانەیە هەر فەرمانبەر سوود لێیوەربگرێت، واتە زۆرینەی بودجەی عێراق هەر فەرمانبەر سوود لێیوەردەگرێت " جەمال كوچەر وای وت. ماجد سەید ساڵح ، جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری تەكنیكی بەهاوڵاتی وت: " هەموو ساڵێك ئێمە پلانی خۆمان پێشكیەش دەكەین، بەڵام بەپێی پلانەكەمان پارەمان بۆ خەرجناكرێت، واتە پێداویستی ئێمە زیاترە لەو بڕە پارەیەی بۆمان دابیندەكرێت". ماجد سەید ساڵح ئەوەشی روونكردەوە كەوەك پلان بۆ ئەمساڵ  236 پرۆژەیان ئاراستەی وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی  هەرێم كردووە  كەهەندێكیان پرۆژەی ساڵی رابردوون و تەواو نەكراون و پێویستیان بەپارەیە. هاوكات پێشیوابوو ئەگەر 276 ملیار دینار  بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی هەرێم بێت، لەم بڕە پارەیە نزیكەی 53 ملیار دیناری بەر پارێزگای دهۆك دەكەوێت.  

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، ئەمڕۆ و سبەینێ کەشوهەوا ساماڵ دەبێت و سبەینێش پلەکانی گەرما چەند پلەیەک بەرزدەبنەوە. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی لەڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ  هەینی ئاسمان ساماڵ دەبێت، خێرای با  لەسەرخۆ و مامناوەند لەنێوان 10-25 کیلۆمەتر دەبێت، پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە لە تۆمارکراوەکانی دوێنێ. ئاماژەی بەوەشکردوە، سبەی شەممە ئاسمان ساماڵ دەبێت، پلەکانی گەرما کەمێک بەرزتر دەبێت بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ بەرزترین پلەی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سلیزی: هەولێر     : 44 پلەی سیلیزی سلێمانی   : 42 پلەی سیلیزی دهۆک      : 44 پلەی سیلیزی کەرکوک   :  46 پلەی سیلیزی هەڵەبجە   : 45 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران : 31 پلەی سیلیزی زاخۆ  :  44 پلەی سیلیزی سۆران :  43 پلەی سیلیزی گەرمیان  :  47 پلەی سیلیزی